Ontdek Lichtervelde
SINT-JACOBUS DE MEERDERE
Verken de gerenoveerde Sint-Jacobuskerk
Mooi vanbuiten, interessant vanbinnen 1
Een gebouw met geschiedenis De stichters van de kerk waren de Heren van Lichtervelde. 1197: De kerk werd voor het eerst vermeld als “Altare” of kerk.
1959: De drie grote glasramen (St. Jacobus, H. Margaretha, Het Laatste Oordeel) werden geplaatst door toedoen van Pastoor E.H. Debeir. Ze worden ontworpen en gemaakt door de firma Rogier Vandeweghe (Amphora) uit St.-Andries.
1204: De kerk werd toegewijd aan St.-Jacobus-de-Meerdere. 1583: Het eerste kerkje in Romaanse stijl werd vernield en platgebrand. Alleen de toren bleef overeind.
jaren ‘90: Onder impuls van deken E.H. Johan Goemaere werd de kerk binnen en buiten volledig hersteld, gereinigd, gerestaureerd en geschilderd. De werken werden beëindigd onder deken E.H. Jos Gheysen, die er voor zorgde dat alle heiligenbeelden in onze kerk opnieuw in hun oude kleuren werden gerestaureerd.
Kort na 1617: De kerk moet heropgebouwd zijn en de toren hersteld, aangezien Sanderus er in 1640 een afbeelding van toont. Het herstelde bedehuis was een getrouwe weergave van het oorspronkelijke gebouw.
21 mei 2000: Feest op Kerkvers om het einde van de werken te vieren.
1877: De veel grotere, huidige neogotische kerk werd omheen het oude kerkje opgetrokken. Eenmaal voltooid werd het oude kerkje binnenin afgebroken.
2019: De westgevel werd gerenoveerd.
1910: De acht grote muurschilderingen, geschilderd door L. Bressers, werden geplaatst in de kerk. Deze bleven onbeschadigd. 1918: De toren werd door de Duitsers opgeblazen en zo werd de kerk grotendeels vernield. Kort na de oorlog werd alles in een vroegere trant heropgebouwd. 1928: De glasramen in het hoogkoor werden geplaatst door Pastoor E.H. Spilliaert. Deze zijn de oudste ramen van de kerk. Na WOII werden de glasramen hersteld door de firma C. Annys-D’Hondt. 2
Een eerste kennismaking... We beginnen de rondleiding aan de hoofdingang.
Timpaan
1
Karel Lateur Boven de massieve, met ijzer beslagen, grote houten deuren zien we een timpaan. Dit halfverheven beeldhouwwerk is gemaakt door Karel Lateur. (Dat is de broer van Frank Lateur, beter gekend als de schrijver Stijn Streuvels).
Heilig Hart
2
Architect Allaert en beeldhouwer Delafontaine, 1948. Op 12 september 1948 werd een monument onthuld voor de kerk. Dit monument werd gemaakt door architect Allaert uit Kortrijk en beeldhouwer Delafontaine uit Menen. Het monument vermeldde alle omgekomen Lichterveldenaren in beide wereldoorlogen en werd grotendeels gefinancierd door privépersonen. Centraal bovenaan en dominerend stond een beeld van het Heilig Hart in hoog reliëf. Het monument kreeg een opknapbeurt in 2000 n.a.v. 70 jaar NSB. Helaas bleek het monument niet bestand tegen de tand des tijds en werd een nieuw monument geplaatst. Enkele restanten zoals het Heilig Hartbeeld werd in de kerk geplaatst.
Piëta
3
Bij het naar binnengaan zien we op onze rechterkant in het midden de Piëta. Bij het beeld van de treurende moeder Maria met haar gestorven zoon op haar schoot brengt men de doden een laatste groet.
3
8
13
5 10
7
4
7 4
12
6 3 4
4 11
2 9 1
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Timpaan Heilig Hart PiĂŤta Biechtstoel Doopvont Predikstoel Communiebank Glasramen in het hoogkoor Orgel
10. 11. 12. 13.
4
Beeld Heilige Margaretha O.L.V. van bijstand Middenpaneel uit Communiebank (verwerkt in het altaar) Schilderij van Anny Roose en grafsteenfragmenten van pastoor de Ruescas
De doopvont
5
Romaanse stijl, 11de of 12de eeuw. Beschermd monument. Behoort samen met de doopvonten van Dendermonde, Zedelgem en Zillebeke tot de vier oudste doopvonten van België. Vervaardigd uit massief Doornikse blauwsteen (80 - 80 cm en 23 cm dik). De kuip rust op een stevige cilindrische zuil, omringd door vier ronde kolommetjes.
In 1918 werd de doopvont bedolven onder het puin van de gedynamiteerde toren. De doopvont werd in 1923 terug in de kerk geplaatst (nis achteraan in de kerk) na een herstellingsbeurt in Brugge. En na de renovatiewerken, eind 1996, vóór het altaar van O.L.V. geplaatst.
Oorspronkelijk waren het achthoekige kolommetjes, die waarschijnlijk vervangen werden tijdens de herbouw van de huidige kerk.
Het eikenhouten deksel is van recentere datum.
Zijwanden: oude drakenmotieven Bovenaan: brede palmen met Grieks kruis.
5
De preekstoel
6
Gemaakt in Gent, 1883. Beeldhouwer: Jan van Biesbrouck.
1 Zittend beeld van St.-Jacobus-
de-Meerdere met het epistelboek in de hand met de tekst: “Wees uitvoerders van het Woord, en niet alleen toehoorders”. (Jac. 1,22)
2 Levensgroot beeld van de
H. Margaretha, met een palmtak en kruis (teken van het martelaarschap). Zij staat bovenop de overwonnen draak (symbool van ongeloof).
2
Rond de kansel (preekgestoelte):
3 Zie je 3 taferelen uit het leven
van de H. Margaretha met een evangelietekst
4
4 Onderaan het klankbord zie je een duif (H. Geest).
5 Achter de rug van de predikant
5
zie je een sculptuur van de Goede Herder.
6 Ook zijn er vier symbolische
koppen van de evangelisten te zien:
3
• • • •
6
de engel Matheüs de leeuw Marcus het rund Lucas de adelaar Johannes
1 De huidige preekstoel kwam op de plaats van de preekstoel die van de hand was van Pieter Van Walleghem (zie communiebank). Deze preekstoel staat nog in de kerk van Veldegem.
6
Muurschilderingen van de H. Margaretha In de kruisbeuken. 1910, door L. Bressers. Over haar leven en marteldood. Zuidkant (kant Kerkplein) • •
•
•
De H. Margaretha wordt onthoofd. De H. Margaretha Maagd en Martelares. (Symbool: de palmtak) Heel dit tafereel duidt erop dat de H. Margaretha de bekoring en de marteling overwonnen heeft. Zij houdt de draak gekluisterd, een engel draagt de boeien en een andere engel draagt het zwaard waarmee ze werd onthoofd. Links komen bedevaarders haar vereren. Op de achtergrond staat de kerk van Lichtervelde.
Noordkant (kant Hoogstraat) • •
De H. Margaretha is afgebeeld als herderinnetje. De H. Margaretha weerstaat de bekoring (zij overwint de draak).
7
Relikwie van de H. Margaretha Sinds 1685 in de kerk bewaard in een zilveren hand, in 2006 gestolen.
Sanderus verhaalt in zijn “Flandria Illustrata”:
” .. Dat Margaretha van Constantinopel, gravin van Vlaanderen en echtgenote van graaf Willem van Dampierre, in 1279 een relikwie schonk aan de Minderbroeders Rekoletten van Brugge.”
Het was Pastoor Verslype die in 1685 van dezelfde Rekoletten een vinger van de linkerhand verkreeg, een relikwie die in een zilveren schrijn werd bewaard. De relikwie werd bewaard in de brandkast. Ze werd na elke weekendviering gebruikt voor de zegening. Vanaf 2000 werd het relikwie enkel nog tijdens de noveen van de Heilige Margaretha gebruikt. Tot aan de vernieling van 1918 had de H. Margaretha een eigen altaar. Feestdag H. Margaretha: 20 juli. Het relikwie werd uit de kerk gestolen in maart 2006
De schenkingsakte vermeldt:
“Gans de linkerhand der H. Margaretha, in een kostbaar zilveren schrijn, en dat deze hand nog onbedorven, dagelijks door God met mirakelen vereerd wordt”
8
De kruisweg Gegoten in 1922, door Karel Lateur, halfverheven beeldhouwwerk in brons. Deze kruisweg begint aan het beeld van de H. Margaretha en loopt door van de linkerkruisbeuk over de rechterkruisbeuk tot aan de deur van de sacristie. De bronzen halfverheven beeldhouwwerken werden gegoten in 1922. Ze zijn een ontwerp van Karel Lateur. Dat is dezelfde persoon die het timpaan boven de ingang van de kerk ontwierp. In deze veertien staties volgen we de lijdensweg van Jezus Christus. Elk jaar wordt dit herdacht op Goede Vrijdag.
9
Muurschilderingen in het hoogkoor Voorstelling van het Laatste Avondmaal Links
1
2
Voorstelling van het Laatste Avondmaal
Het offer van Melchisedech
3
4
De wonderbare vermenigvuldiging van de broden en de vissen
De mannaregen in de woestijn
Rechts
Voor de laatste schilderbeurt (begin 1960) waren er muurschilderingen rond heel de kerk. Bij de renovatie van de jaren 1990 werden de muurschilderijen in de middenbeuk
terug blootgelegd en gerestaureerd. De figuren stellen de apostelen voor en enkele martelaren. In de Romeinse Canon van de Latijnse mis worden ze één voor één afgeroepen. 10
Glasraam Het laatste oordeel Boven het oksaal, geplaatst in 1959. Een voorstelling van Het Laatste Oordeel. Bovenaan in het midden zie je de weegschaal die staat voor rechtspraak en het zwaard die staat voor veroordeling. Bovenaan •
Christus is omgeven door een gouden aureool. Hij toont ons duidelijk de Griekse letters alfa en omega (begin en einde).
Midden • •
Licht en kleur De Cherubijnen die de gelukzaligen ten hemel roepen.
Onderaan • •
Dominerende felrode kleur. De aartsengel Michaël drijft met het zwaard de verdoemden naar de hel.
11
Glasraam Sint-JacobusDe-Meerdere (Patroon van de kerk) Geplaatst in 1959 (kant Kerkplein) •
De apostel wordt afgebeeld als een pelgrim (dit is historisch onjuist). Staf - kalebas - draagt een vilten pelgrimshoed met omgeslagen rand.
•
Het ganse glasraam roept de verering van de H. Jacobus en de pelgrimage naar het St.-Jacobusgraf op. Bovenaan 1 • •
•
Het schild van Lichtervelde. Specifieke herkenningstekens van de pelgrim in het algemeen zoals een wandelstaf en etensbeurs en van de St.Jacobusbedevaarder in het bijzonder, een schelp. De schilden van Jeruzalem en Rome.
•
Bovenste deel 2 •
Herinnert ons aan de overbrenging van het lichaam van de apostel volgens de St.-Jacobuslegende.
Men trok op bedevaart naar Compostella, hetzij uit devotie of als strafbedevaarder. De oorsprong van de sintjakobsschelp is te vinden in het feit dat de bedevaarders een bewijs wilden meenemen naar huis. Op de stranden nabij Compostella vond men grote, mooie schelpen (die men elders niet of nauwelijks vond). Na verloop van tijd zijn rond die schelpen soms ruzies ontstaan over wie nu het recht had deze schelpen aan de bedevaarders te verkopen (voorlopers van de souvenirwinkeltjes). De uitleg dat dergelijke schelp meegenomen werd als handig hulpmiddel om water uit beken en rivieren te scheppen is “duiding achteraf”. De schelp verkreeg men pas nadat men de bedevaart voltooid had.
Feestdag van Sint-Jacobus-DeMeerdere op 25 juli. •
Onderste gedeelte 3 Volgt de weg die de pelgrim uit onze streek aflegde (gele band: Lichtervelde - Doornik - Parijs - Toulouse Roncesvalles - Pamplona - Burgos Sahagun - Léon en Compostella, waar volgens de legende het lichaam van de apostel begraven is.)
12
Vandaar dat hij - in Lichtervelde - wat in de hoek gedrumd wordt door onze geliefde, vrouwelijke heilige, Heilige Margaretha waarvan de feestdag 20 juli is.
1
2
3
13
Glasraam Heilige Margaretha Geplaatst in 1959 (kant Hoogstraat)
1 Bovenaan • • •
Schild van Lichtervelde (Pastoor Verslype) Schild van Vlaanderen (Margaretha van Constantinopel) Schild van Brugge (Minderbroeders)
2 Midden • • •
Beeld van de H. Margaretha, voorgesteld als herderin met het kruis die de draak verdrijft. Linksboven zie je de duif die duidt op haar maagdelijke zuiverheid. Links zie je de schilden van Knokke, Geluveld, Booitshoeke en Nieuwenhove (Waregem). Dat zijn vier plaatsen in WestVlaanderen waar de H. Margaretha ook nog vereerd wordt.
3 Onderaan •
• • • •
Gravin Margaretha van Constantinopel (met haar gevolg) overhandigt de relikwie aan de Brugse Minderbroeders.
De Margaretha-verering in Lichtervelde zou dateren uit de periode dat de kerk van Lichtervelde toebehoorde aan het bisdom Doornik. Het waren de kruisvaarders die de verering van de H. Margaretha in West-Europa binnenbrachten. Vanaf de Middeleeuwen is de H. Margaretha één van de meest geliefde volksheiligen (Tillo van Biervliet noemt haar één van de veertien noodhelpers, soms ook pestheiligen genoemd). De verering van de H. Margaretha te Lichtervelde zou haar oorsprong vinden in de Doornikse verering tot de Heilige. In de kathedraal van Doornik werd de legende van St.-Margaretha’s leven uitgebeeld in muurschilderingen (jaren 1100). In Doornik is een parochiekerk toegewijd aan de H. Margaretha en aan de H. Jacobus-de-Meerdere. 14
1
2
3
15
De communiebank
7
Dateert uit 1722. Gebeeldhouwd in sierlijke rococostijl, door de beeldsnijder Pieter Silvester Van Walleghem. Pieter van Walleghem (Lichterveldenaar) maakte vooral altaren, biechtstoelen en preekstoelen. Voor de kerk van Lichtervelde ontwierp hij ook een predikstoel. Deze ruimde echter plaats voor de huidige, grotere preekstoel en bevindt zich nu nog in de kerk te Veldegem. Panelen (van links naar rechts): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Brood en wijn Mannaregen Toonbroden "Ark des verbonds" Het geloof Kelk en hostie (ingewerkt in houten altaar) De Hoop De liefde Agnus Dei EmmaĂźsgangers Berouw 16
Drie glasramen in het hoogkoor
8
Geplaatst in 1928 door Pastoor E.H. Spilliaert. Na WOII hersteld door firma C. Annys-D’Hondt. Linkerraam
Rechts
•
•
•
•
In de rosas boven zien we een engel omgeven met een stralenkrans. Hij draagt een kelk. Eronder staan er ook twee cherubijnen met gevouwen handen. Op het bovenste tafereel zie je een engel die tussenkomt op het ogenblik dat Abraham, op Gods verzoek, zijn zoon wil offeren. Onderaan zien we dat Abraham God dankt voor zijn tussenkomst. Hij offert een ram.
•
•
Middenraam •
•
•
Boven in de rosas staat God de Vader met daarachter een gestileerd kruis en uitstralend aureool. Op het hoofd draagt Hij een tiara als teken van zijn drievoudige macht (wetgevende, rechterlijke en uitvoerende). In zijn hand zien we een kleine wereldbol (schepper) met kruis (verlossing). Onder Hem, is er een duif (H. Geest) en daaronder staan twee cherubijnen met gevouwen handen. Het bovenste tafereel toont het offer van Kaïn en Abel, twee zonen van Adam en Eva. Kaïn offert mindere producten. Dit offer is God niet welgevallig, daarom slaat de rook naar beneden. Abel daarentegen offert van het beste en dat is God wel aangenaam en de rook gaat dan ook omhoog. Het onderste tafereel toont de nuttiging van het paaslam door de Israëlieten, op de vooravond van de uittocht uit Egypte.
17 17
Ook in deze rosas staat een engel omgeven door een stralenkrans. Hij draagt een brood. We zien ook de twee cherubijnen met gevouwen handen. Bovenaan zien we het dankoffer van Noach na zijn redding van de zondvloed. De aarde is droog, de ark staat boven op de berg en een regenboog herinnert aan Gods belofte. Onderaan worden de Israëlieten in de woestijn door de tussenkomst van Mozes gered van de giftige slangenbeten.
Het orgel
9
Rond 1710, Jacobus Van Eynde. Rond 1710 plaatste Jacobus Van Eynde (Ieper) hier een oud orgel dat afkomstig was uit de Sint-Annakerk in Brugge. Het is niet bekend of dit instrument nog aanwezig was bij de dynamitering in 1918. Alles wat zich onder de toren bevond werd toen vernield. In 1914 had M. Delmotte (Doornik) nog een voorstel ingediend tot reparatie van het instrument maar dit werk werd niet uitgevoerd (althans niet door Delmotte). Het huidige orgel werd gebouwd door Jules Anneessens (Menen) en ingespeeld in 1926. Later werd het orgel onderhouden door Paul Andriessen uit Menen. De pijpen die we vanuit de kerk zien zijn sierpijpen. De echte klankpijpen bevinden zich achter deze sierpijpen.
18
Wandelen rond de kerk Ook rond de kerk is er heel wat te beleven. Tegen de noordmuur bij de Calvarieberg zie je een beeldengroep met een kruisbeeld en de beelden van O.L.V. en van St.-Jan. Juist naast de Calvarieberg is er de enige nog bewaarde grafsteen uit de vroegere kerk te zien. Let extra goed op de drie bedevaartkapelletjes van de H. Margaretha 1. De H. Margaretha als maagd en de martelares. 2. De H. Margaretha verdrijft de draak. 3. De H. Margaretha als herderin. Voor de kerk staat het vredesmonument. Dit monument werd onthuld op 11 november 2014 n.a.v. 100 jaar Eerste Wereldoorlog. De Lichterveldse kunstenaar Rond Deblaere heeft dit vredesmonument ontworpen. Alle burgerlijke en militaire slachtoffer uit Lichtervelde uit de beide wereldoorlogen worden vermeld, ook de politieke gevangenen die onthoofd werden, worden vermeld. Voor de kerk zie je ook een bronzen sint-jacobsschelp. Deze schelp geeft de richting aan naar Santiago de Compostella. De kerk ligt op het Sint-Jacobskerkenpad, een wandellus van 38 etappes die 18 Vlaamse Sint-Jacobskerken met elkaar verbindt. In Lichtervelde zelf passeert er ook een pelgrimsroute die naar Compostella loopt, de Via Brugensis komt via Brugge naar Zevenkerken en loopt vervolgens via Lichtervelde naar Gits, Roeselare, Menen... Rond de kerk vind je ook 4 historische infopanelen terug. Deze panelen geven wat extra informatie via foto’s en tekst van het voormalig vredesmonument, de markt tijdens de Eerste Wereldoorlog, de marktpomp, de burg en de marktplaats.
19
Deze brochure kwam tot stand m.m.v. priester Marc Vantyghem en Heemkundige Kring Karel Van de Poele en werd gebaseerd op info uit de brochure van Valeer Vandenbroucke.
www.lichtervelde.be/toerisme toerisme@lichtervelde.be
