VORM & Inhoud 2016 by VORM

2016

VORM & de stad

De marktomstandigheden zijn snel veranderd en wij spelen daar succesvol op in. Deze VORM& Inhoud staat boordevol verhalen over hoe wij als VORM en onze samenwerkingspartners meebewegen met al die veranderingen. Positief nieuws over duurzaamheid, innovaties, klanttevredenheid, steden, mooie projecten, arbeidsparticipatie, transformaties, sociale duurzaamheid, bouwen, onze partners, het winnen van tenders en vooral over succesvol willen zijn.

Hans Meurs (links), Daan van der Vorm

De omstandigheden kun je niet beïnvloeden, jezelf wel.

De aantrekkingskracht van de steden is wereldwijd aan de gang. In Nederland zien wij hier veel kansen. Na een geslaagde verovering van Amsterdam (inmiddels 2.400 woningen in het orderboek, met als kroon op ons werk het winnen van het Sluishuis – zie voorpagina) zijn we dit jaar gestart met het actief verwerven van projecten in Den Haag (inmiddels 800 woningen). Utrecht, Leiden en Delft kenden ons al en ook in Rotterdam gaan we weer steeds meer doen. Deze VORM&Inhoud staat vol met onze passie voor de steden. Het afgelopen jaar zijn wij steeds meer bezig geweest met onze persoonlijke ontwikkeling en bijdrage: wat kun je zelf doen om het verschil te maken? Welke initiatieven kun je nemen? Aan welke doelen ga je werken en hoe krijgen we alles wat we doen nóg beter voor elkaar? Begin dit jaar hebben we met onze medewerkers - vanuit onze kernwaarden ‘winnen als team’, ‘het beste uit jezelf halen’ en ‘vernieuwing’ - onze doelen voor 2016-2020 uitgewerkt. Daar wordt nu volop aan gewerkt, elke dag weer. Maar we zien ook nieuwe verstoringen. In ons jaarverslag over 2015 noemden we dat ‘de verlammende werking van de spotlights van de markt’. De markt trekt aan; dat brengt ons veel voordelen en tegelijkertijd ook uitdagingen. Er is sprake van toenemende concurrentie bij het verwerven van locaties en we hebben te maken met onderaannemers en partners die opeens niet meer alles voor ons kunnen oplossen. Planbeoordelingen bij en door overheden kosten 50 procent meer tijd. Projecten worden complexer, omdat ontwik-

kelen en bouwen in de steden nog niet zo gemakkelijk is. De bouwkosten stijgen en er zijn helaas bijna geen Nederlandse medewerkers meer. Dat geeft veel werkdruk bij onze organisatie. Dat ondervangen we door: - meer totale projecten door andere bouwers te laten bouwen (in 2015-2016 was dat in totaal voor zo’n 70 miljoen euro) - nieuwe medewerkers aan ons te binden; - samenwerkingen aan te gaan; - maximale stabiliteit en structuur na te streven. Onze stappenkaarten, inmiddels als voorbeeld benoemd in het theorieboek van ARPA: Lea®n2flow, gaan onze processen en daardoor ons werk steeds meer stabiliteit geven. Hierdoor zal de werkdruk dalen en kunnen wij het verschil blijven maken. Het verschil zit ’m immers niet in de basis, maar in kleine vernieuwingen - net als in de topsport. Typisch VORM: wij mopperen niet over de omstandigheden, die kunnen we toch niet veranderen. Wij veranderen onszelf, elke keer weer. Max Verstappen liet de hele wereld op 13 november in Brazilië weer zien wat onder moeilijke omstandigheden vooral wél mogelijk is. Terwijl de gevestigde concurrentie zeurt, zet een jonge Nederlandse topper al zijn talenten in om de wereld te verwonderen. Hij maakt juist gebruik van de omstandigheden om het verschil te maken. Dat is wat wij als VORMers met passie ook willen betekenen voor onze klanten en opdrachtgevers: niet zomaar ontwikkelen en bouwen, maar onze opdrachtgevers elke keer weer verwonderen. Op zo’n manier dat zij VORM in hun top 3-lijstje zetten en elke keer weer voor ons kiezen. Opdrachtgevers en partners, heel erg bedankt daarvoor. En collega’s, wij zijn enorm trots op jullie. Heel fijne feestdagen en geweldig bedankt voor al jullie initiatieven en successen. Daan van der Vorm en Hans Meurs

Inhoud 06 VORM actief in Amsterdam 08 Succesvol aanbesteden 10 Investeren in maatschappelijk vastgoed met VoMaVa 12 VORM / BESIX winnen met BIG en BARCODE kwaliteitstender Sluishuis 14 Projecten Amsterdam 16 Schakelen tussen feit en fictie 20 CPOpionieren in Utrecht 22 Projecten Utrecht 26 Werk in uitvoering 28 Energieneutraal de toekomst in 30 Bewust Nieuwbouw verbetert klantcommunicatie 31 Projecten Den Haag 34 Oprichting van de BouwAkademie in Rotterdam 36 De Rotterdamsche School 38 Waarde creëren vanuit bestaande middelen 40 Projecten Rotterdam 40 VORM en onze visie op sociale duurzaamheid 44 Beleggen in het Clusius studentencomplex 46 Projecten Leiden 48 Een middag op de bouw 50 Projecten algemeen 52 Hendriks ruwbouw, meer dan een onderaannemer 54 Nieuw onderwijs- en zelfstudiecentrum voor Tilburg University 55 Opgeleverde projecten 58 Buitenhof in Delft 60 Smart Cities 62 Master in Business Learning 63 Ondertussen in de havens van Spijkenisse… 64 VORM focust op klantcommunicatie in alle processen 66 Besparen op resultaatgericht onderhoud

VORM & Inhoud 2016

Dit positieve nieuws is allemaal tot stand gebracht door onze partners en 253 VORMers met passie. Samen met onze opdrachtgevers en klanten maken zij het mogelijk dat VORM zich steeds verder ontwikkelt. Onze cijfers over 2016 volgen in maart 2017, maar we kunnen nu al verklappen dat die cijfers dankzij alle betrokkenen top zijn. Sterke groeicijfers in omzet en winst en een orderportefeuille van inmiddels 1,3 miljard euro, waarvan 1 miljard in de steden. Ook de komende jaren verwachten wij schitterende cijfers te laten zien. Daarover in maart 2017 meer.

VORM & DE STAD Amsterdam

N 52° 22’ 37.722” - O° 4° 54’ 7.991”

Voet aan de grond VORM actief in Amsterdam De Amsterdamse woningmarkt betreden, met als streven: binnen enkele jaren duizend woningen in ontwikkeling. Dat was volgens Fransje Sprunken, hoofd concepten bij VORM, de ambitie toen VORM twee jaar geleden besloot vaste voet aan de grond te krijgen in de hoofdstad. Want Amsterdam is als woonstad volop in ontwikkeling. Natuurlijk zag VORM mogelijkheden in de stad met haar soms spectaculaire gebiedsontwikkelingen van Noord tot Zuidas en van IJburg tot Nieuw-West. De stad die wegbereider is in de veranderende wooncultuur in Nederland. Maar die stad stelt natuurlijk wel haar eisen. Zeker aan een nieuwkomer.

Ter voorbereiding dompelde VORM zich onder in het Amsterdamse. Een zoektocht langs locaties met potentie, kijken vanaf bootjes, praten met Amsterdammers, de stad bij nacht en je bij elke plek afvragen: wat kan hier ontstaan? Sprunken: “We hebben ons echt verdiept in de stad.” Dat wierp zijn vruchten af. “Inmiddels zijn er al meer dan tweeduizend Amsterdamse VORM-huizen in ontwikkeling.” Daar blijft het niet bij. Onlangs won VORM de tender voor het Sluishuis, de toegangspoort tot IJburg. VORM neemt - met succes - vaker gericht deel aan tenders in Amsterdam. Maar ze neemt inmiddels ook eigen posities in de stad in. Ook daarbij niet zonder gedegen voorbereiding, verdieping en verbinding. Sprunken: “Je moet kijken wat de publieke visie is en in een vroeg stadium in gesprek gaan met de gemeentelijke stedenbouwkundige.”

Intensief samenwerken Het grootste deel van de Amsterdamse gronden is in erfpacht uitgegeven of eigendom van de gemeente. Dat maakt dat de lokale overheid bij gebiedsontwikkelingen de lijnen uitzet en geschikte marktpartijen selecteert, maar ook de randvoorwaarden realiseert, zoals de bereikbaarheid en diverse publieke voorzieningen. Gemeente en marktpartijen werken daarom intensief samen. “Niemand kan het in deze stad alleen”, zegt Sprunken. VORM zoekt actief de samenwerking op met corporaties, beleggers en de gemeente en kan daardoor ook sociale woningbouw en middeldure huurwoningen realiseren. En dat is wat Amsterdam vraagt. De gemeente stuurt op diversiteit en menging van woonmilieus en stelt vaak de eis van dertig procent goedkope huurwoningen. Daarmee moet wonen in de stad toegankelijk blijven voor alle doelgroepen. VORM herkent zich in dat streven. Met als uitgangspunt ‘diversiteit creëert waarde’ werkt VORM bijvoorbeeld aan het bijzondere gebouw Fibonacci. Dit gebouw staat op de hoek Panamalaan-Cruquiuskade, met een bijzondere vertrapping in verdiepingen volgens de zogenoemde reeks van Fibonacci. Dit ontwerp voldoet aan alle eisen met verschillende woningtypes in de huur- en koopsector in verschillende prijsklassen.

De Brouwerij

Houthaven

State

Amsterdamse projecten In het Amstelkwartier schittert straks STATE, met luxe penthouses en koopappartementen. De Brouwerij op het Zeeburgereiland heeft comfortabele huur- en koopwoningen voor jong en oud. En in Houthaven op het Narva-eiland en Memel-eiland ontwikkelt VORM eigentijdse kadewoningen, maisonnettes, penthouses met dakterras en gelijkvloerse appartementen. VORM oogst dus succes in Amsterdam. Sprunken: “Dat doen we door steeds het voortouw te nemen, kwaliteit te realiseren en de toon te zetten voor gebiedsontwikkeling.”

Het conceptteam

Weten waar je kracht ligt Succesvol aanbesteden Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Leiden. In steeds meer steden verrijzen projecten van VORM. Zo werd in 2016 ruim zestig procent van de tenders en uitvragen na inschrijving gewonnen. Wat is het geheim van het succes? Het gedreven en elkaar versterkende conceptteam legt uit.

Fransje Sprunken “Dit conceptteam bestaat uit rekenaars en tekenaars. Het is zorgvuldig opgebouwd met krachtige spitsen, verdedigers en middenvelders. We weten waar we goed in zijn en selecteren heel precies waar we wel en niet op inschrijven. Onze creatieve, klantgerichte en haalbare ideeën voor binnenstedelijke herontwikkeling spreken aan. Niet alleen in onze thuisstad Rotterdam, maar ook in Amsterdam en Den Haag. Hoe dat komt? Omdat we ons echt richten op de inhoud. Onderdelen werken we vaak tot in detail uit. Zo toetsen we meteen de haalbaarheid.”

Laurens van Zuidam “Als ontwikkelende bouwer hebben we alle disciplines onder één dak. Van ontwikkelen, bouwen, transformeren en onderhoud tot beleggen en verkopen. De lijnen zijn kort, ook met de directie. Goede ideeën worden snel getoetst en uitgevoerd. Omdat we niet zo groot zijn en alle kennis en kunde in huis hebben, kunnen we heel snel schakelen. Én al onze prestaties direct verbeteren.”

Marc Vriens “In Tilburg wonnen wij de prijsvraag voor het ontwikkelen van een extra onderwijs- en zelfstudiecentrum op het campusterrein van Tilburg University. Een faculteitoverstijgend gebouw, waar dagelijks 2.700 studenten komen. Naast het ontwerp met een verdiept auditorium, transparante wanden, een grote vide met daklicht en groene patio’s, sprak ons plan van aanpak erg aan. Hierin is veel aandacht voor overleg, ook met omwonenden. Zo houden we bijvoorbeeld rekening met tentamens om zo min mogelijk overlast te veroorzaken. Details, maar die geven vaak wel de doorslag.”

Meltem Tamer “Dit jaar selecteerde de gemeente Amsterdam ons als winnaar van de openbare tender Stadsblok Kop Weespertrekvaart. Samen met Bouwinvest Residential Fund, ontwikkelen, financieren en realiseren we hier circa 300 woningen. Op de twee gunningscriteria behaalden we de hoogste totale puntenscore. Er is een duurzaam plan ontworpen dat past binnen de door de gemeente Amsterdam vastgestelde eisen. Het markante gebouw STATE, geïnspireerd op de architectuur van Flatiron Building in New York City, wordt Amsterdams nieuwste landmark.”

Jacco Sterkman “Het conceptteam volgt alle trends en innovaties op de voet. De kunst is om voorop te lopen. Daar ligt de uitdaging. Als team willen we altijd winnen. Deze ambitie houdt iedereen scherp. We willen ons onderscheiden, altijd net iets meer doen dan de rest. Dit betekent dat we nog beter moeten luisteren naar de eindgebruiker, de opdrachtgever en de plek. Alleen dan respecteren we de wens van de klant in een mooi ontwerp.”

Jordy Kramer “In al onze projecten betrekken we de eindgebruiker al heel vroeg bij de planvorming. Wij vinden het vanzelfsprekend dat hun woonwensen vorm krijgen. Zo begeleiden we CPO-projecten waarbij de consument optimale vrijheid krijgt met de zekerheid van ontwikkeling en bouw. De Vrijmarkt in de nieuwe wijk Veemarkt in Utrecht werd gerealiseerd via medeopdrachtgeverschap. Bij de ontwikkeling van de vijftig eengezinswoningen, zijn de toekomstige bewoners volledig betrokken geweest. Ze zijn superblij met hun huis.”

Britt van de Zandt “Ons succes danken we ook aan de goede externe teams. Samenwerkingspartners zoals architecten, constructeurs en installateurs gaan voor ons door het vuur. Ook zijn we niet bang om het gesprek aan te gaan met potentiële bewoners en omwonenden. Er zijn panden die we pas kopen nadat er een omwonendenoverleg heeft plaatsgevonden. We deinzen er ook niet voor terug om met particuliere eigenaars in gesprek te gaan om van een gebouw iets moois te maken.”

Sander van der Wolf “Ons team is verantwoordelijk voor het binnenhalen van nieuwe projecten. Maar daar stopt het niet. We blijven betrokken tot het voorlopig ontwerp er ligt, soms zelfs tot aan het aanvragen van de bouwvergunningen. Goede samenwerking en duidelijke communicatie met de opdrachtgever en uiteindelijke gebruiker vinden we erg belangrijk. Door vanaf het begin intensief samen op te trekken, kun je het verschil maken.”

Astrid van Putten “Ideeën moeten haalbaar zijn. Dat is bij alles ons uitgangspunt. Zo kopen we zelf of samen met andere partijen panden waar we toekomst in zien. Een voorbeeld hiervan is het voormalige Sdu-complex in Den Haag. Samen met Local en BPD transformeren we het kantoorgebouw naar 70 woningen, slopen we de bedrijfshal van 26.000 m2 en realiseren we nog eens 150 nieuwbouwwoningen. Dit gebied ontwikkelen we samen, op basis van aanvullende expertises, tot een stedelijk woongebied.”

Stijn van Vuuren “Duurzaamheid wordt steeds belangrijker. Dat gaat veel verder dan warmtepompen, zonnepanelen en een lage EPC. Als je bouwt op basis van woonwensen, krijg je ook woningen waar mensen willen blijven wonen. De verhuisgraad neemt af. Ook dat is duurzaamheid. En mensen delen steeds meer, denk aan hun auto’s. Dit heeft effect op de logistiek en bereikbaarheid van een plan. Ook neemt het aantal eenpersoonshuishoudens toe, waardoor er focus komt op de kwaliteit van goede gemeenschappelijke ruimten. Duurzame trends, die wij integreren in al onze ontwerpen. Uiteindelijk draait alles om het genereren van de hoogste klantwaarde.”

Studentenhuisvesting Gent

Drie projecten in portefeuille Eind 2016 kent VoMaVa drie projecten, elk ondergebracht in afzonderlijke deelnemingen: de studentenhuisvesting in Gent in België, de studentenhuisvesting Clusius in Leiden en de Zorgboulevard in Zaandam.

Investeren in maatschappelijk vastgoed met VoMaVa VoMaVa staat voor VORM Maatschappelijk Vastgoed. Opgericht in 2013, met als doel het beleggen van vermogen in onroerende zaken waarin maatschappelijke diensten aan burgers worden verleend of door burgers zelf worden gecreëerd. De exploitatie ervan wordt geheel of gedeeltelijk door publieke middelen mogelijk wordt gemaakt. Oftewel: investeren in panden met een zorg- of sociale huisvestingsfunctie waarvoor beleggers niet direct warmlopen. Of althans liepen, want daarin is inmiddels een verandering merkbaar.

VoMaVa België VoMaVa België is eigenaar van een fraai verbouwd, monumentaal pand aan de Savaanstraat in Gent waarin 112 studentenkamers zijn ondergebracht. Dit pand wordt in zijn geheel verhuurd aan Sovoarte. Deze vereniging zonder winstoogmerk verhuurt het op haar beurt aan studenten van de Gentse Hogeschool.

Zorgboulevard Zaandam

Zorgboulevard Zaandam + AH-XL

VoMaVa Clusius VoMaVa Clusius investeert in toren B van het project Clusius aan de Wassenaarseweg in Leiden. Dit project bestaat uit drie woontorens, waarvan de eerste (toren A) bestemd is voor 90 particuliere kopers en de derde (toren C) verkocht is aan een institutionele belegger. Deze toren telt 76 appartementen. De middelste woontoren, toren B, bestaat uit 30 studentenkamers met gedeelde faciliteiten en 28 zelfstandige studentenwoningen. In juli 2015 is de bouw van de drie torens gestart. De oplevering van toren B vindt in het voorjaar plaats. Lees meer over het project Clusius op pagina 46.

VoMaVa Drie De derde loot aan de VoMaVa-tak zorgde ervoor dat de Zorgboulevard in Zaandam van de grond kwam. Nadat de oorspronkelijke belegger was afgehaakt, vond VORM voor de supermarkt en de parkeergarage ‘echte’ beleggers en werd VoMaVa Drie naar voren geschoven voor de Zorgboulevard. Hiermee kon de bouw van dit pand met aanvullende voorzieningen naast het Zaans Medisch Centrum (ZMC) van start gaan en, wat voor het ZMC vooral belangrijk was: op tijd opgeleverd worden. De oorspronkelijke gedachte om de Zorgboulevard na oplevering enkele jaren zelf te exploiteren om hem dan aan een belegger te verkopen, moest al snel worden losgelaten. De Zorgboulevard is inmiddels verkocht aan het Achmea Dutch Health Care Property Fund.

Architect: Mecanoo Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: zorgboulevard Zaandam: Begane grond: 11 stuks retail units = ca. 2.000 m2 vvo. Daarnaast is komt er een bezoekersrestaurant / shop. 1e verdieping: personeelsrestaurant + gezondheidscentrum: waaronder revalidatiecentrum ZMC, fysiotherapie en verloskundepartij. 2e verdieping: oogziekenhuis + ziekenhuisapotheek 3e t/m 5e verdieping: zorghotel/revalidatiehotel. Circa 15.000 m2 BVO Tegen de zorgboulevard aan (op de kop), komt een Albert Heijn XL = ca. 4.500 m2 vvo met daarboven 2-laagsparkeergarage van 310 parkeerplaatsen. Grofweg 10.000 m2 BVO Totaal ca. 25.000 m2 BVO Start bouw: september 2015 Gereed: december 2016

VORM/BESIX winnen met BIG en BARCODE kwaliteitstender Sluishuis

De gemeente Amsterdam riep de combinatie VORM/BESIX uit tot winnaar van de ontwikkeling van het iconische Sluishuis op IJburg, Steigereiland. Dit project is ontworpen - in een internationaal team - door de bekende Deense architect Bjarke Ingels (BIG) in samenwerking met BARCODE Architects. “Het Sluishuis past optimaal in de doelstellingen van ons bedrijf”, reageert VORM-directeur Hans Meurs. “Het winnen van een markant project zoals het Sluishuis is fantastisch en daar zijn we heel trots op.”

Het Sluishuis kent een omvang van zo’n 46.000 m2 BVO en bestaat onder andere uit circa 380 energieneutrale appartementen, ongeveer 4.000 m2 BVO aan commerciële en/of gemeenschappelijke ruimten, zo’n 240 ondergrondse parkeerplaatsen en een integraal hoogwaardig waterprogramma met plek voor pakweg dertig varende woonschepen.

Iconisch gebouw Gezien de ambitie voor het gebouw koos de gemeente Amsterdam voor een selectie op kwaliteit. De jury zag de inzending van VORM, BESIX, BIG en BARCODE als het meest uitnodigende plan dat absoluut een iconisch gebouw voor IJburg oplevert. Dat het karakteristieke Sluishuis actief gebruikmaakt van de ligging in het water krijgt waardering. Ook spreekt het juryrapport van een spectaculaire vorm met een interessant en vernieuwend woonprogramma. De jury omschrijft het niet-woonprogramma met een museum, brouwerij, zeilschool en archipel als veelzijdig en creatief. Bovendien is in het ontwerp van VORM het meest integraal nagedacht over duurzaamheid. Alle betrokken partijen zijn erg blij met het winnen van deze tender. Iedereen kijkt ernaar uit om het Sluishuis zijn definitieve vorm te geven.

Amsterdam

STATE Amterdam Architect: ZZDP Architecten Belegger huurwoningen: Bouwinvest Projectgegevens: 305 woningen 43 koopwoningen (11 typen) 262 huurwoningen (14 typen) Start bouw: verwacht december 2016 Verwachte oplevering: april 2019

Fibonacci (Panamalaan) Architect: diederendirrix Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: ca. 150 appartementen Start bouw: medio 2018 Gereed: 2020

Overhoeks Architect: OeverZaaijer Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: ca. 160 koopappartementen, huisvesting t.b.v. ca. 200 studenten en plint met 2-laags commercieel Start bouw: prognose 4e kwartaal 2017 Gereed: prognose 2019

Houthaven 4ab Architect: Klunder Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling / BPD Opdrachtgever: VORM Ontwikkeling / BPD Projectgegevens: Circa 80 woningen waaronder meerlaagse herenhuizen, appartementen en penthouses. Parkeerkelder voor circa 80 parkeerplaatsen, op -2 laag onder de grond. Start bouw: prognose 2e helft 2017 Gereed: prognose begin 2019

Zeeburgerdijk

Motorkade Architect: ZZDP Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling en Porten Development Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: ca. 120 appartementen, 1.900m2 commercieel en 50 parkeerplaatsen Start bouw: medio 2018 Gereed: medio 2019

De Brouwerij Architect: KOW Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 98 appartementen ‘de Kroon’ het project de Brouwerij op Zeeburgereiland te Amsterdam (totaal 310 woningen) Start bouw: juni 2016 Gereed: december 2017

Architect: Knevel architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 206 appartementen, onderverdeeld in 28 huurappartementen voor De Alliantie, 122 appartmenten voor het Het Leger des Heils, 56 koopappartementen Start bouw: medio 2018 Gereed: 2020

Houthaven 3d Architect: Van Aken Architecten, Architecture & Engineering Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling / BPD Opdrachtgever: VORM Ontwikkeling / BPD Projectgegevens: circa 100 woningen waaronder meerlaagse herenhuizen, appartementen en penthouses. commerciële voorzieningen, parkeergarage voor circa 100 parkeerplaatsen, op -2 laag onder de grond. Start bouw: prognose 2e helft 2017 Gereed: prognose begin 2019

Houthaven 3b Architect: Van Aken Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling in combinatie met Porten Development Opdrachtgever: VORM ontwikkeling, grond verkoop gemeente Amsterdam Projectgegevens: 6 woongroepen bestaand uit 48 intramurale zorgunits en bijbehorende ruimten, zorg gerelateerde bedrijfsruimten met invulling van onder andere huisarts, apotheek, thuiszorg, etc. 85 koopwoningen, ontwikkeld vanuit zorg perspectief waar o.a. het woonkeur zorg plus eisen van toepassing zijn. De koopwoningen worden aan de lgbtdoelgroep (ook wel roze doelgroep) met voorrang aangeboden. Start bouw: 4e kwartaal 2017 Gereed: 2e kwartaal 2019

Schakelen tussen feit en fictie

Stel je voor... In 2030 is ons huis een ecosysteem dat zijn bewoners faciliteert het beste in zichzelf naar boven te halen. Een huis dat voor iedereen met een basisinkomen bereikbaar is en dat persoonlijke groei, leren en innovatie stimuleert. Ergens thuis zijn is daarbij niet meer afhankelijk van de plek.

Want in 2030 nemen we ons ‘thuis’ overal mee naar toe in de vorm van ons ‘family home program’, een applicatie in de Cloud die in iedere aangesloten woning overal ter wereld vanuit het ‘home data centre’ gedownload kan worden. De woning stelt hiermee automatisch alle persoonlijke voorkeuren van je gezinsleden in, inclusief biometrische gegevens voor toegang, favoriete geur, kleur, temperatuur, projecties van jouw kunstwerken en gegevens en programma’s voor het optimaal stimuleren van je gezondheid. Je huis is een lege, energieleverende en biobased cocon die zich vormt naar jouw persoonlijke behoefte zodra je jouw programma laadt. Het is een persoonlijke assistent die het eten verzorgt, de boodschappen doet, je stappen telt, je vervoer regelt, je herinneringen bewaart, je agenda

beheert en daarbij stuurt op een gezonde werk/privébalans. Deze woning is een rustgevende plek; geluiddicht, stralingsarm en bombestendig. Het is een plek waar we gezonde lucht ademen, ons voedsel en onze meubels printen en recyclen, waar we anderen ontmoeten, virtueel reizen en onze dromen tot leven brengen. ‘Bezit’ zit niet meer in de stenen maar in je online woonsysteem. Een basic account is bereikbaar voor iedereen met een basisinkomen en medium en premium accounts voor iedereen die dat kan betalen. Speciaal door jou ontworpen en voor jouw huis ontwikkelde ‘add-ons’ kunnen door anderen tegen betaling gedownload worden, wat jou extra inkomsten oplevert. Verhuizen naar een andere stad, ander land of ander werelddeel wordt met je ‘Software as a Service’-huis erg gemakkelijk.

Home is where your Hololens is? Virtueel is de sky the limit. Waarbij vindingen als de Hololens er ook voor zorgen dat bij het ontwikkelen van nieuwe real life werelden de ontwerper zichzelf en daarmee de menselijke maat nog makkelijker centraal stelt. Met je handen virtueel ontwerpen in de ruimte gaat waarschijnlijk heel andere gebouwen opleveren dan het tekenen met een muis of tekentablet. Voeg daar de mogelijkheid van 3, 4 of 5D printing, biomimicry*, biobased bouwen, nanotechnologie en the Internet of Things bij op en we leven over niet al te lange tijd in een wereld die we nu alleen nog in science fiction tegenkomen. De spannende vraag is hoe flexibel onze weten regelgeving hierin meebeweegt en wat dit sociaal allemaal voor gevolgen heeft.

Rosemarie Konijnenburg

Megatrends als bron van inspiratie Hoe het er in 2030 precies uitziet weet niemand. Toch is er al een aantal megatrends zichtbaar die aan de basis van bovenstaand vergezicht liggen. We gaan in de toekomst namelijk vast ook anders over woningbezit denken nu de heilige koe er langzaam aan gaat geloven. Ontwikkelaars en ontwerpers beginnen in stedelijk gebied al actief met de bouw van appartementen zonder parkeerplaatsen. Bovenop OVvoorzieningen met autodeelprojecten in de buurt, verdwijnt de auto hier als statussymbool. Zeker wanneer nieuwe technologieën als de ‘vacuum train’ of ‘hyperloop’ ervoor zorgen dat onze reistijd aanzienlijk korter wordt. Interessant voor ontwikkelaars en bouwers om te zien hoe generatie Z - en de generatie daarna - denkt over wonen. Hoe ontwikkelt het concept ‘thuis zijn’ zich de komende 10 jaar? Zit de waarde op de lange termijn nog in de grond wanneer we steeds verder de lucht in gaan bouwen?

Sneller schakelen brengt meer rust Willen we alle mondiale uitdagingen oplossen, dan mag er ook wel iets veranderen. Onze oude structuren hebben ons ook veel goeds gebracht, maar ze zijn uitgewerkt. Het is tijd voor nieuwe oplossingen, frisse ideeën, nieuwe vergezichten. Science fiction is altijd al een bron van inspiratie voor producenten geweest. Denk aan Star Trek, dat ons de Motorola StarTec flip phone opleverde naast inspiratie voor de iPad, Google Glass en 3D printing. Of Minority Report, dat de ontwikkeling van ‘Air Touch Technology’ in gang zette. De ‘clou’ van dit verhaal? Schakel tussen de feiten van vandaag en de fictie van morgen. Kijk vooral verder dan je eigen branche, de ‘techniek’ en het optimaliseren van processen. Leg je oor te luister bij je klant en bij toekomstverkenners en futuristen. Gebruik de creativiteit van de jonge generatie om oplossingen te bedenken voor uitdagingen die we met elkaar gecreëerd hebben. Richt je organisatie in om met en van elkaar te leren. Steeds beter. Steeds sneller. Dat brengt meer rust voor het maken van toekomstbestendige keuzes. Dat maakt het schakelen tussen feit en fictie enorm boeiend. Rosemarie Konijnenburg, Merkstrateeg Het Rijk der Verbeelding

‘ Bezit’ zit niet meer in de stenen maar in je online woonsysteem.

* Biomimicry is een nieuwe wetenschap die de voorbeelden uit de natuur bestudeert en imiteert of als inspiratie gebruikt om problemen in het mensdomein op de te lossen. bron: www.biomimicrynl.org

VORM & DE STAD Utrecht

N 52° 5’ 23.567” - O° 5° 7’ 15.202”

Familie Van Dam

CPO-pionieren in Utrecht

“Je hebt er wel lef voor nodig” In april 2016 kregen ze de sleutel. Een maand later trok Ilja van Dam met zijn gezin in hun nieuwbouwwoning van het project Vrijmarkt in Utrecht. De in totaal vijftig woningen - zeven types - in de wijk Veemarkt zijn gebouwd via collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) door VORM Collectief. Vijf vragen aan een tevreden bewoner.

Waren jullie al lang op zoek naar een nieuwe woning? “We huurden in Utrecht een bovenwoning. Met drie kinderen in de leeftijd van één tot en met elf jaar werd het wat krap. Het grootste gemis was een buitenruimte. De huizenmarkt kelderde. We hadden inmiddels een vast contract en waren benieuwd of we iets konden kopen in Utrecht. Nieuwbouw was absoluut geen optie. We wilden de stad niet uit. Ons oog viel direct op het project Vrijmarkt. De locatie was goed, randje centrum, en de prijs viel alleszins mee. Het sprak ons meteen aan.”

Kozen jullie bewust voor een CPO-project? “Deels, we kenden het principe en vonden het interessant. Maar de locatie was voor ons doorslaggevend. Ook vinden we duurzaamheid belangrijk en gelukkig was dit al een eis van het hele project. We stonden als eerste op de lijst, dus we konden als eerste een kavel kiezen. Die waren ingedeeld en er was een basiswoning, maar we waren vrij om te kiezen wat we wilden: de indeling, de uitstraling van de gevel, de breedte en diepte van de woning, drie of vier woonlagen. Qua woonruimte zijn we erop vooruitgegaan en we hebben nu een eigen tuin en samen met alle bewoners één grote binnentuin.”

Hoe hebben jullie het proces ervaren? “In totaal is het een vrij lang traject geweest, ongeveer twee jaar. Dit is vanaf het moment dat je voor de eerste keer met de architect aan tafel zit tot aan de oplevering. De feitelijke bouwtijd was zo’n negen maanden, daar hielden we vooraf rekening mee. Van beide kanten, ook voor VORM, was het pionieren De architect heeft vanuit een open visie met ons meegedacht; hij heeft ons megenomen in alle te

maken beslissingen. Van groot tot klein, tot zelfs het type deurklink van de binnendeuren. Tegelijkertijd bewaakte de architect de verbinding tussen alle woningen; dat het geen ratjetoe werd. Alles werd voor ons geregeld, zelfs alle vergunningen en nutsvoorzieningen. Heel fijn. Wij waren puur de klant, het geregel en gedoe lag bij VORM.”

Hoe verliep de samenwerking met VORM Collectief? “Op individueel niveau verliep het heel goed. Wie welke woning kreeg, was gauw bekend. Vrij snel daarna verenigden de toekomstige bewoners zich en over alles waar we als collectief over konden beslissen, deden we dat ook. Dat maakte het proces stroperiger. Misschien heeft VORM zich daarop verkeken; dat we de keuzevrijheid echt namen, en zelfs meer dan er ruimte voor was. Projectbeslissingen die al waren genomen, zoals de inrichting van de gezamenlijke binnentuin, trokken we naar ons toe. Ik denk dat we als klanten een stuk mondiger waren dan bij ‘gewone’ nieuwbouwprojecten. Uiteindelijk zijn volgens mij alle bewoners heel blij met hun woning.”

Raad je andere mensen aan om een eigen huis te bouwen via CPO? “Zeker, maar je hebt er wel lef voor nodig en je moet er zin in hebben om gedurende het hele proces de vinger aan de pols te houden. Je moet continu bedenken: wat willen we, waarom en is dat mogelijk? Het is geen proces voor mensen met keuzestress. Het mooie is dat je nu in een huis woont wat al die tijd in je hoofd heeft gezeten, daarin lopen we nu rond. Het is echt ons huis, zo voelt het. We gaan hier niet meer weg.” Meer info? www.vormcollectief.nu

Utrecht Twogether Architect: Klunder Architecten Ontwikkelaar: VOF BoVo (BPD / VORM Ontwikkeling) Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 106 appartementen bestemd voor de sociale verhuur, 97 appartementen t.b.v. de vrije sector verhuur en 54 koopappartementen. Start bouw: september 2014 Gereed: zomer 2016

Kruisvaartkade Architect: Groosman Stedenbouw en Architectuur Ontwikkelaar: MRP Development en VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: De locatie is gelegen langs het spoor in de nabijheid van Utrecht Centraal en wordt aangekocht van NS Vastgoed. De opstallen zijn reeds gesloopt. De ontwikkelaars ontwikkelen samen een programma van appartementen in verschillende segmenten en grondgebonden woningen gelegen aan de Kruisvaart. Start bouw: Het plan wordt gefaseerd uitgevoerd. Verwachting start bouw eind 2017 / begin 2018 Gereed: gefaseerd

Meyster’s Buiten Architect: Groosman & Zecc Architecten & INBO Architecten Ontwikkelaar: VOF Meyster’s Buiten (Blauwhoed, VORM Ontwikkeling, Heijmans) Realisatie: VORM Bouw (36 herenhuizen + 16 torenappartementen), Heijmans (overige appartementen) Projectgegevens: Meyster’s Buiten beslaat de transformatie van 3,2 hectare aan voormalig bedrijventerreinen en industrieel rijksmonument, de Cereolfabriek, met een theater, ateliers, bibliotheek, onderwijs- en sportfuncties, bedrijven en horeca. Op de locatie zijn 137 nieuwbouwwoningen en 142 parkeerplaatsen (waarvan 106 in een garage) toegevoegd. Start bouw: laatste fase (torenappartementen) september 2015 Gereed: november 2016

Tuinhof Blaucapel Architect: Architektenkombinatie Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: Bouwbedrijf De Vries & Verburg Projectgegevens: 57 woningen (koop), 22 appartementen (huur) Start bouw: juli 2016 Gereed: Eerste woningen worden opgeleverd 2e kwartaal 2017, De laatste woningen in 4e kwartaal 2017

Woudagebouw Architect: A3 Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: transVORM Afnemer: Syntrus Achmea Real Estate & Finance Projectinfo: betreft de transformatie van voormalig zorginstellingenpand naar 58 appartementen Start bouw: 1e kwartaal 2017 Gereed: 4e kwartaal 2017

Vrijmarkt Architect: Klunder Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 50 woningen Start bouw: April 2015 Gereed: Eerste woningen december 2015 opgeleverd. Laatste woningen maart 2016

VORM & DE STAD Den Haag

N 52° 4’ 49.545” - O° 4° 18’ 51.406”

Oh oh Den Haag

Werk in uitvoering Na Amsterdam focust VORM zich nu op projecten in Den Haag. De woningmarkt trekt aan, de huizenprijzen zitten in de lift en in sommige steden is de vraag alweer groter dan het aanbod. Ook in Den Haag is er veel vraag naar nieuwe woningen. Ruimte voor nieuwbouw is er nauwelijks, maar voor herontwikkeling des te meer. “Daarom is het doel om langs deze weg zo’n 500 woningen in Den Haag te realiseren”, vertellen hoofd concepten Fransje Sprunken en projectontwikkelaar Femke van de Meeberg.

Fransje Sprunken

Sprunken focust zich op projecten in het centrum, Van de Meeberg op projecten aan de rand van de stad. Als team houden zij alle ontwikkelkansen in Den Haag goed in de gaten. “Zo hebben we samen met transformatieontwikkelaar Local en projecten gebiedsontwikkelaar BPD, in ontwikkelingscombinatie Binck Zuid, de grond gekocht van het grootschalige herontwikkelingsgebied Sdu Binck Zuid”, zegt Sprunken. “Hier stond voorheen de Staatsdrukkerij van Sdu. De ligging is echt uniek: pal aan het water.” Het bestaande kantoorgebouw wordt omgetoverd tot circa zeventig woningen, de bedrijfshal wordt gesloopt en er komen nog eens 150 nieuwbouwwoningen bij. Van de Meeberg: “Op de grens van de gemeenten Den Haag, Rijswijk en Voorburg ontstaat een nieuwe, moderne en eigentijdse stadswijk. Het definitief ontwerp is klaar en de omgevingsvergunningen liggen bij de gemeente.” Eerste villa’s na de crisis Dat de woningmarkt in de lift zit, bewijst de oplevering van dertig royale woningen in Villapark Uithofslaan. “Hier ontwikkelen we met Toplevel Development, in de samenwerking TOPVORM Vastgoed, herenhuizen en vrijstaande villa’s”, aldus Van de Meeberg. “Het is een VORM 6D-project in de Haagse Stijl, ontworpen door Schippers Architecten. Dit project fungeerde als één van de vliegwielen voor de rest van

Duurzaamste wijk van Den Haag Op het Erasmusveld, nu nog in gebruik als volkstuintjescomplex, ontwikkelen VORM en Toplevel Development zo’n 100 eengezinswoningen en 100 appartementen. Huur en koop in alle prijsklassen. Sprunken: “De planambitie is hoog: het Erasmusveld moet de duurzaamste wijk van Den Haag worden. Met een ecologische zone van bomen, planten, water en dieren. Maar ook met een woonomgeving waar aandacht is voor ledverlichting, recyclen en het delen van auto’s. De woningen zelf moeten laag in energieverbruik zijn en gemaakt van duurzame materialen. Om deze ambitie waar te maken, is er een platform gevormd waarin de gemeente, VORM en andere ontwikkelaars kennis delen.” De ontwikkeling is in volle gang en de bouw start naar verwachting in 2018.

Meer weten over alle projecten in Den Haag? Kijk op www.vorm.nl.

Femke van de Meeberg

de wijk in wording. De oplevering is een speciaal moment, want het is één van de eerste nieuwbouwprojecten in deze Haagse villawijk na de crisis. Bovendien valt het Villapark Uithofslaan onder de pilot Verbeterde Kwaliteitsborging. Dit betekent dat wij, vooruitlopend op nieuwe weten regelgeving, samen met de gemeente Den Haag en SWK proefdraaiden met de nieuwe werkwijze. Er is veel kennis opgedaan over de toekomstige wetgeving en wij zijn een van de koplopers op dit gebied. Het nieuwe stelsel van kwaliteitsborging in de bouw hebben we inmiddels opgenomen in het VORM-kwaliteitssysteem.”

Gert-Jan ’t Hart over NEXT NRG

Wat is NEXT NRG? Binnen NEXT NRG B.V. werken VORM en Klimaatgarant samen aan de realisatie en exploitatie van energieneutrale woningen. NEXT NRG investeert in de bodembron, de warmtepomp en de zonnepanelen. Voor een vast maandbedrag wordt de klant volledig ontzorgd. Naast de harde garantie op de energieprestatie wordt service, onderhoud en vervanging geleverd. ‘Ontzorgen 2.0’ zegt Gert-Jan ’t Hart van Klimaatgarant, één van de initiatiefnemers. “In NEXT NRG hebben we het beste van twee werelden bijeengebracht: VORM is een uitstekende bouwer en Klimaatgarant is een specialist op het gebied van duurzame energie, bedreven in slimme concepten die duurzaamheid laat renderen. We hebben elkaar gevonden door samen tenders te winnen in Amsterdam. Dat gaat om grote woningbouwprojecten zoals Zeeburgereiland, Kop Weespertrekvaart en Overhoeks.” Hoe werkt het? “De klimaatsystemen die Klimaatgarant levert worden gevoed door zonne-energie en maken gebruik van warmte- en koudeopslag, een warmtepomp, optimale isolatie en balansventilatie. De energieneutrale, grondgebonden VORM 6D woningen die wij gezamenlijk realiseren, zijn samen met VORM geëngineerd op ons duurzame energieconcept. Duurzaam hoeft daarbij niet duur te zijn. NEXT NRG zet in op een zowel economisch als technisch verantwoorde ontwikke-

ling van duurzame woningen en woonwijken die ook nog eens energieneutraal zijn. Daarmee bieden wij een antwoord op de energie-ambities van gemeenten. In 2020 moet er gebouwd worden volgens de zogenaamde BENG-eisen (‘bijna energieneutrale gebouwen’). Wij doen nu al meer dan BENG. Bijvoorbeeld in Naaldwijk worden Nul op de Meter appartementen gerealiseerd en in Amsterdam realiseren wij op Overhoeks een toren van 70m met een EPCvan -/- 0,12. Wat zijn de klantvoordelen? “Het voordeel van een NEXT NRG-contract is dat de klant precies weet waar hij aan toe is. Dat geldt voor de maandlasten, maar ook voor de service en het onderhoud. Wij maken zonnepanelen schoon, vervangen filters en als er ergens een storing optreedt, dan merkt NEXT NRG dat eerder dan de klant zelf. Wij monitoren namelijk alle woningen op afstand met behulp van geavanceerde technologie. Daardoor weten wij precies hoe de installaties functioneren. Het maandbedrag is bij aanvang altijd maximaal negentig procent van de energiekosten voor een nieuwbouwwoning die met een EPC van 0,4 aan de minimale duurzaamheidseisen voldoet. Wij hebben alles al op de rit. De Vereniging Eigen Huis heeft onze contracten als ‘consumentvriendelijk’ beoordeeld en we krijgen financiering vanuit het Triodos Groenfonds. Het bijzondere is bovendien dat NEXT NRG een prestatiegarantie geeft. Als wij onze handtekening zetten onder een energieprestatiecoëfficiënt, dan garanderen wij die prestatie gedurende 25 jaar.”

Wat betekent een EPC van nul? “EnergiePrestatieCoëfficiënt 0 (EPC 0) houdt in dat de zonnepanelen op het dak genoeg energie opwekken om de woning te verwarmen, te koelen, te ventileren en het tapwater te verwarmen. Daarmee voorzie je in het woninggebonden energieverbruik. Je hebt daarnaast ook het huishoudelijk gebruik: je wasmachine, droogtrommel, koffiemachine en dergelijke. Als je het huishoudelijk verbruik ook dekt, dan verkrijg je een ‘Nul op de Meter’ (NoM)-woning. Klimaatgarant en VORM realiseren samen ook NoM-woningen.”

Energieneutraal de toekomst in

Gert-Jan ‘t Hart

Gert-Jan ’t Hart over NEXT NRG

Wat? Panklare informatie over nieuwbouw voor potentiële kopers of huurders. Dat biedt www.bewustnieuwbouw.nl - een initiatief van NEPROM - dat begin 2016 werd gelanceerd. Het doel: consumenten stimuleren om bewust te kiezen voor nieuwbouw, op basis van goede informatie. Als lid van NEPROM ondersteunt VORM dit platform en moedigt zij andere professionals aan om mee te doen.

Bewust Nieuwbouw verbetert klantcommunicatie

Wie? Bewust Nieuwbouw is een initiatief van ontwikkelaars, beleggers, bouwers en woningcorporaties, verenigd in de NEPROM. Alle leden kunnen met neutrale en zakelijke informatie over de kwaliteiten van nieuwbouw participeren op Bewust Nieuwbouw. Dit om consumenten zo goed mogelijk te informeren en met producten en diensten in te spelen op individuele wensen. Ook consumenten vertellen op Bewust Nieuwbouw waarom zij kozen voor nieuwbouw, wat goed ging, wat beter had gekund, welke keuzes zij hebben gemaakt en wat zij belangrijk vinden. Informatie waar andere kopers en huurders veel aan hebben.

Waarom?

Hoe? De website biedt technische informatie over installaties, materialen, energietechniek en duurzaam wonen. Maar ook praktische informatie over garanties, bouwkundige ondersteuning, keuringen, financieringsmogelijkheden en hypotheekvoordelen. En juridische informatie over koopcontracten, erfpacht en modelovereenkomsten. Bewust Nieuwbouw geeft daarbij geen persoonlijk advies of ondersteuning, maar verwijst door naar instanties die daarin zijn gespecialiseerd. Bewust Nieuwbouw neemt de websitebezoeker via een stappenplan en actuele informatie mee in het proces van oriënteren, beslissen en bouwen naar wonen. Alle stappen vanaf het moment dat iemand wil gaan verhuizen tot aan de overhandiging van de sleutels passeren daarbij de revue.

NEPROM beoogt met de website Bewust Nieuwbouw bij te dragen aan goede informatie voor de consument over nieuwbouw. En daarbij verbinding te leggen tussen de aanbieders van nieuwe huizen en toekomstige bewoners. De meeste mensen hebben weinig ervaring met het kopen of huren van een nieuwbouwhuis. En bij nieuwbouw krijgen zij te maken met professionele partijen zoals de bouwer en de ontwikkelaar. Als zij goed geïnformeerd het gesprek kunnen aangaan met professionals, dan levert dat betere dienstverlening op. Daarbij helpt het aanbieders om een nog beter product te maken.

Den Haag

Sdu Binckhorst Architect: Kraaijvanger architects Ontwikkelaar: Binck Zuid BV (Local, BPD en VORM Ontwikkeling) Projectgegevens: 26.000m2 kantoorgebouw en bedrijfshal. Kantoorgebouw transformatie naar 70 woningen, bedrijfshal wordt gesloopt daarvoor komt nieuwbouw van 150 nieuwbouwwoningen Start bouw: nog niet bekend Gereed: nog niet bekend

Hof Ter Leede fase 2 Architect: Schippers Architecten BNA Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 15 woningen Start bouw: mei 2016 Gereed: eind 2016

VORM & DE STAD Rotterdam

N 51° 54’ 34.261” - O° 4° 29’ 7.996”

Oprichting van de BouwAkademie in Rotterdam Als onderdeel van het MVO-beleid heeft VORM aandacht voor de arbeidsparticipatie van kwetsbare groepen in de samenleving. Onlangs ging in samenwerking met de gemeente Rotterdam de BouwAkademie van start, een leer-werktraject voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Voor dit initiatief van de duurzame openbare werkplaats legde VORM samen met bouwer ERA Contour de fundamenten door tijdens de vastgoedbeurs PROVADA een intentieovereenkomst te sluiten met Buurman.

‘Rietveld’-stoel van afvalhout Bij Buurman in Rotterdam krijgen afvalhout en ander restmateriaal van bouwplaatsen van VORM en ERA Contour een tweede leven, bijvoorbeeld als krukje, bank, ‘Rietveld’-stoel, kapstok of houten kerstboom. De in 2014 opgerichte werkplaats verkoopt ook tweedehands bouwmaterialen aan professionals en consumenten. Met de oprichting van de BouwAkademie kunnen de drie duurzame koplopers in het veld samen met de gemeente een volgende stap zetten in de richting van een circulaire economie: VORM streeft naar een afvalvrije bouwplaats, nog bruikbare bouwmaterialen krijgen een herbestemming en mensen met talent voor een baan in de bouw een unieke kans om direct actief aan de slag te gaan. Arbeidsperspectief Elke vier weken stromen zes nieuwe deelnemers in. Buurman bekijkt of kandidaten geschikt zijn. Zij komen via het UWV, werkgeversservicepunten, re-integratiebureaus of Vluchtelingenwerk. Het kunnen langdurig werklozen zijn, schoolverlaters, mensen met een beperking of mensen die kampten met ziekte of sociale problematiek. De BouwAkademie biedt hen weer arbeidsperspectief, werkritme, zelfvertrouwen en werker-varing. Deelnemers kunnen hun VCA-certificaat en heftruckdiploma behalen en leren nieuwe vaardigheden. Ze werken met afvalmateriaal en gerecyclede onderdelen van bouwbedrijven,

musea en kunstinstellingen, festivals en andere organisaties en leren daardoor ook restmateriaal duurzaam te verwerken tot een nieuw product. Social Return on Investment (SROI) Doel is leerlingen te laten doorstromen naar regulier werk. Bijvoorbeeld bij De Buurt, die klusjes voor bewoners verricht, of soortgelijke lokale initiatieven. Het is ook denkbaar dat geschikt bevonden kandidaten aan de slag kunnen bij één van de deelnemende bouwbedrijven. Ook andere bouwgerelateerde bedrijven kunnen zich aansluiten. Zij kunnen daarmee invulling geven aan de socialreturneisen (SROI) van de overheid en bijdragen aan de arbeidsparticipatie van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Met het stellen van SROI-eisen wil de overheid een inclusieve arbeidsmarkt stimuleren, door van bedrijven te verlangen dat zij met een deel van het resultaat van gegunde opdrachten herinvesteren in de samenleving. Alleen maar voordelen De BouwAkademie is nog in de pilotfase. Als het een succes blijkt te zijn, dan leent het concept zich voor uitbreiding naar andere grote steden. VORM ziet vooralsnog alleen maar voordelen voor alle betrokken partijen. Bouwbedrijven zoeken personeel, de overheid stimuleert inclusief werkgeverschap, restmateriaal krijgt een duurzame herbestemming en kandidaten staan niet langer langs de kant.

De Rotterdamsche School Aan tafel met de bouwer, de architect en de gemeente

Van links naar rechts: Arno Schaik, Gert-Jan Bezemer, Gábor Everraert

In februari 2015 kocht transVORM een monumentaal schoolgebouw aan de Breitnerstraat in Rotterdam om het te transformeren naar grondgebonden woningen en appartementen met behoud van het authentieke karakter en de cultuurhistorische waarde. Gert-Jan Bezemer weet als geen ander wat er nodig is voor een succesvol transformatieproject. De adjunctdirecteur van transVORM in gesprek met architect Arno van Schaik en Gábor Everraert, projectmanager Transformatie bij de gemeente Rotterdam.

De voorbereiding Transformatie van een schoolgebouw In het tweede kwartaal van 2017 begint transVORM met de transformatie van ‘De Rotterdamsche School’. Vooraf deed transVORM gedegen onderzoek naar de haalbaarheid. Adviseurs zoals de architect, de constructeur en een bouwfysisch specialist stelden de status van het pand vast. transVORM liet de geluidscontouren berekenen, een milieu-effectrapportage maken en een energielabelonderzoek en bouwhistorisch onderzoek doen. De ontwikkelaar onderzocht met de architect de beste verkaveling, passend bij de behoefte van potentiële kopers. Het ontwerp is van EGM architecten, IMd Raadgevende Ingenieurs tekende voor de constructie. Vorderingen zijn te volgen op de website van transVORM.

Gedeelde passie Bezemer: “Het gehele team is aangesloten bij het Nationaal Renovatie Platform. Het is belangrijk dat je dezelfde taal spreekt en dezelfde passie hebt. We gaan hier namelijk aan de slag met een heel bijzonder pand. Dat kan natuurlijk nooit zonder de gemeente. Gábor is de olie tussen alle schijven.” Everraert: “transVORM liet als één van de eersten zien wat er mogelijk is, bijvoorbeeld op het Transformatieplein tijdens de vastgoedbeurs PROVADA 2013. Transformatie van leegstaand vastgoed is nu hot, maar de voorlopers hebben een voorsprong. Gemeente, architect en ontwikkelaar moeten elkaar op het juiste moment weten te vinden. Transformeren is nu eenmaal veel moeilijker dan nieuwbouw.” De kracht van de plek Bijna twee jaar later start de transformatie naar 42 appartementen. Van Schaik: “De kracht van een plek en de geschiedenis zijn belangrijk. Een gebouw wordt tegenwoordig niet zo heel snel meer gesloopt. Bij transformatie kijken we naar wat het de omgeving biedt en of het nog potentie heeft, ook al is transformeren duurder dan nieuwbouw.” De Rotterdamsche School bestaat uit vier bouwdelen, genoemd naar de oorspronkelijke functies: het Klooster, de Kapel, het Lyceum en de Gymzaal. Van Schaik: “Een fantastische dynamische plek, een gemeentelijk monument in het centrum van Rotterdam, buiten de oude brandgrens. En iedere woning is uniek. Zo heeft het Lyceum veel hoge ruimtes. We maken zo veel mogelijk grondgebonden woningen met een eigen entree aan de straat. Je kunt er een loft van maken, maar ook een drie- of vierkamerappartement. Kopers kunnen de indeling binnen technische kaders aanpassen.” Authentieke details Bezemer: “We gaan kopers straks heel persoonlijk begeleiden bij hun wensen. De lat ligt hoog. Dat geldt ook voor het monumentale aspect. Voor transVORM ligt daar echt de focus.” Van Schaik: “De monumentale waarde van het pand is door Dröge Bureau voor Bouwhistorie in kaart gebracht. Met een transformatie - en zeker van een monumentaal pand - kun je niet alleen

beweegredenen hebben vanuit commercieel oogpunt. Mooie elementen zoals een monumentale houten trap konden we in overleg met de brandweer behouden als veilige vluchtweg. Door het onafhankelijke onderzoek kent iedere partij aan tafel de monumentale waarde van het gebouw.” Everraert: “Het is niet zo dat de gemeente aan die tafel zit om mee te ontwerpen, maar we proberen vooraf helderheid te geven. Wat de belangrijkste valkuilen zijn om een patstelling te voorkomen. Ook met zo’n cultuurhistorisch waardeonderzoek blijft het puzzelen, maar dan weet je wel: dit zijn de kaders.” 3D-scans Van Schaik: “We hebben 3D-scans gemaakt door het 3D inmeten van het pand en het te modelleren in BIM. Dan heb je 95% van de gegevens. En dat is heel veel waard gebleken. Je kunt zo op elke plek een snede maken en snel schakelen tussen bestaand en nieuw. We zijn ook de archieven in gedoken. Het is echt uniek dat er nog tekeningen waren. Daarmee konden we de hoofdentree in ere herstellen en nog een aantal elementen terugbrengen. We hebben bijvoorbeeld de balkstructuur in de plafonds weer zichtbaar gemaakt. Voor het kleuronderzoek heeft iemand met een loep het metselwerk op verfspetters uit de jaren ’30 geïnspecteerd. De originele stalen kozijnen waren er niet meer, maar de kleur zit nog wel op plekken waar de schilder vroeger een beetje slordig is geweest.” Bezemer: “Dat is een mooi voorbeeld van hoe zorgvuldig we omgaan met panden. Ons motto is ‘in het bestaande zit de echte waarde’. Het eindresultaat moet honderd procent kloppen en echt goed zijn. Dat is hier gelukt. Het heeft heus wel eens onenigheid opgeleverd, maar gelukkig hebben we allemaal hetzelfde doel.” Everraert: “Het allerbelangrijkste vind ik: wat doet goed voor de stad. Zo’n gebouw versterkt de omgeving. Wat jullie hier doen verhoogt de potentie van de locatie. Súper dat hier straks weer 42 nieuwe appartementen staan voor nieuwe bewoners. We zien leegstand nu gelukkig als iets positiefs: we hebben ruimte en daar kunnen we iets moois van maken.”

Waarde creëren vanuit bestaande middelen transVORM ontzorgt corporaties door sociaal renoveren

De ambitie van transVORM is om bestaand vastgoed nieuw leven in te blazen onder het credo: in het bestaande zit de echte waarde. Om met alle aanwezige expertise een positief antwoord te geven op een maatschappelijk vraagstuk. “Ook met corporaties denken wij graag mee over hun vastgoedopgave”, zegt Gert-Jan Bezemer, adjunct-directeur van transVORM. “We dragen oplossingen aan voor renovatie, zodat een gebouw weer klaar is voor de toekomst. Als onze taak erop zit, zijn de bewoners tevreden en kan een gebouw weer jaren mee.”

transVORM is VGO-gecertificeerd en werkt volgens de leidraad van Resultaatgericht Samenwerken. Dit betekent: altijd een heldere uitvraag, de juiste expertise op de juiste plek, een honderd procent betrouwbaar vertrekpunt, garantie op de kostprijs en maximale klantwaarde.

Weten wat transVORM voor uw corporatie kan betekenen? Mail naar gj.bezemer@vorm.nl of bel naar 06 51 88 61 68. www.transvorm.info

transVORM weet dat een gelukkige eindgebruiker een gelukkige eigenaar tot gevolg heeft. Bezemer: “Daarom denken we bij de planvorming vooral aan de wensen en eisen van diegenen die straks in het gebouw wonen. Deze eindgebruikers zijn onze bron van inspiratie. Uiteraard heeft de corporatie als eigenaar het laatste woord.” Bewoners meekrijgen én tevreden houden Bezemer merkt dat veel corporaties opzien tegen de benodigde zeventig procent instemming van huurders bij renovatie. “Wij garanderen minimaal 85 procent instemming. Ook in lastige wijken in de stad of als er een verstoorde relatie is tussen de corporatie en bewoners.” transVORM zet zwaar in op de bewoonde omgeving en op klanttevredenheid voor, tijdens en na de renovatie. “Om te onderzoeken wat er leeft, gaan wij in gesprek met de bewoners. Ook maken we gebruik, afhankelijk van het complex, van een interactieve projectwebsite, vouchers voor maatwerk, huisbezoeken, een modelwoning, excursies naar referentieprojecten en het vieren van succesmomenten tijdens de start en oplevering.” Bovendien zijn de medewerkers van transVORM – per discipline – altijd herkenbaar aan een gekleurd hesje. “Dit draagt ook bij aan het borgen van de veiligheid van de bewoners. Je komt tenslotte in hun veilige thuishaven. Vanzelfsprekend werken we netjes en zorgvuldig, zonder overlast van bijvoorbeeld radio’s.” Onderscheidend duurzaam Bij het investeren in vastgoed door corporaties spelen duurzaamheid en energiebesparing een rol. Bezemer: “Wij kunnen corporaties ondersteunen om hun doelstellingen te halen als het gaat om de energielasten en de CO2-uitstoot van de bestaande woningvoorraad. Via een innovatieve aanpak, gebaseerd op geïndustrialiseerde processen, kunnen wij de huidige woningvoorraad van corporaties

goedkoper, duurzamer, efficiënter en klantgerichter vernieuwen. Zo krijgen huurders van relatief minder goede woningen met hoge energierekeningen een comfortabele en duurzame woning tegen dezelfde woonkosten. En indien gewenst een energiemeter die daarna ‘nul op de meter’ aangeeft. Onze ruime ervaring met het renoveren van huurwoningen naar een betere energie-index delen wij graag met corporaties.” Maatwerk met receptuur Een doorlooptijd van maximaal zes maanden van start voorbereiding tot start bouw, inclusief het verkrijgen van de omgevingsvergunning: dat is de garantie van transVORM. “Wij kunnen dit garanderen omdat we processen en oplossingen standaardiseren”, legt Bezemer uit. “Geput wordt uit de opgebouwde bibliotheek. Dat verkort de traditionele planvoorbereiding aanzienlijk. Binnen één maand komen we met een planvoorstel dat voor negentig procent aan de doelstellingen beantwoordt. De resterende tien procent is maatwerk. Met standaardoplossingen creëren we schaalgrootte en zo profiteren we van scherpe kostprijzen. En vanwege de repetitie verloopt de uitvoering soepeler. Een ander groot voordeel is dat het werkapparaat van een corporatie zo min mogelijk wordt belast. En niet onbelangrijk: we garanderen de goedkeuring door Welstand.” Evenwichtig renoveren Met de renovatie wordt de levensduur van een woongebouw verlengd door kwaliteit toe te voegen. Bezemer: “Het heeft bij wijze van spreken geen zin om de badkamer te renoveren als het dak op instorten staat. Dit lijkt een open deur, maar dit besef is nog niet overal ingedaald. Of het nu gaat om restauratie, assimilatie of transformatie, onze aanpak is evenwichtig. Wij komen met een ontwerp waarbij de inzet van middelen gericht is op een optimale verlenging van de levensduur. “

Rotterdam VORM en onze visie op sociale duurzaamheid

‘ Vroeger deden we alleen de stenen’ Rotterdamsche School Architect: EGM Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: transVORM Projectgegevens: 42 verschillende appartementen in verschillende bouwdelen van het gebouw. De verschillende bouwdelen zijn: Het Klooster, Het Lyceum, De Gymzaal en De Kapel (bouwdelen zijn vernoemd naar de oude functies in het gebouw). Start bouw: prognose 2e kwartaal 2017 Gereed: prognose 2e kwartaal 2018

Een ontwikkelaar die zich gaat bemoeien met sociale duurzaamheid? Het is nog een beetje wennen voor algemeen directeur Hans Meurs. Toch is het in zijn visie een logische en noodzakelijke volgende stap om met vernieuwende bouwconcepten en hulpmiddelen de social impact van gebouwen te vergroten en daarbij de gebruiker centraal te stellen.

Sociale duurzaamheid gaat over alle aspecten van een gebouw die invloed hebben op de gebruiker. Meurs: “Vroeger waren kwaliteit en geld het belangrijkste. Wij deden als bouwer alleen de stenen. Daarna werd de zorg voor onze planeet een belangrijke richtlijn. We gingen duurzamer bouwen. Met de Trias Energetica zorgen we dat we zo min mogelijk energie gebruiken en de energie die we gebruiken zo duurzaam mogelijk opwekken. Nu ligt onze focus op de sterke driehoek People Profit Planet, waarin ook sociale duurzaamheid en leefbaarheid enorm belangrijk zijn.” Experimenteren Vernieuwende concepten op het gebied van sociale duurzaamheid worden belangrijk, zo voorspelt Meurs. “Wij zijn natuurlijk niet de uitvinder van sociale duurzaamheid. In stedenbouw bestaat dat al honderden jaren. Maar bouwers staan nu voor andere uitdagingen. En er staan ons nieuwe hulpmiddelen ter beschikking. Wij geloven dat we hierin een rol hebben als ontwikkelaar. Daarom gaan wij experimenteren.”

Kamgras Architect: Schippers Architecten BNA Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 24 eengezinswoningen Start bouw: september 2016 Gereed: april 2017

Het bieden van elektrische mobiliteitsdiensten is zo’n concept. Meurs: “Je kunt nog een stap verder gaan door een app te maken waarin bewoners hulp aanbieden en informatie of bezittingen delen. Dat wordt de trend, bijvoorbeeld smart bikes, elektrische auto’s of fluisterbootjes. Op het Zeeburgereiland willen we duurzame elektrische BMW i3’s ter beschikking stellen aan de VvE.”

Hans Meurs

Sociale binding Faciliteren dat mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen is ook een vorm van sociale duurzaamheid. Meurs: “Onze uitdaging is om met onze concepten en hulpmiddelen sociale binding in buurten te behouden of zelfs te versterken. Bij sloopnieuwbouwprojecten bouwen we in buurten waar sociale binding al tientallen jaren bestaat, waar je als vanzelfsprekend de trap van je overbuurman leent. Maar uiteindelijk keert maar een deel van de oorspronkelijke bewoners terug en treden ook nieuwe bewoners tot de buurt toe.” Ook bij nieuwe wooncomplexen in steden, met soms wel driehonderd appartementen, kan VORM met het ontwerp sociale cohesie faciliteren. Bijvoorbeeld door ruime trappenhuizen, mooie binnentuinen of een lobby waar mensen elkaar ontmoeten. Of door ‘Bringme-kasten’ waar lokale leveranciers hun producten afleveren. “Dat zijn eigenlijk stapelbuurten. Verschillende doelgroepen met mensen die overal vandaan komen. Eengezinswoningen met daarboven grote en kleinere appartementen en penthouses. Tijdens de bouw faciliteren we contact tussen nieuwe bewoners via social media of door belangrijke momenten te vieren.” Assessmenttool “Sociale duurzaamheid is nu nog geen selectiecriterium”, zegt Meurs. “De overheid is nog niet zover. Maar het zal zeker een rol gaan spelen bij de beoordeling van bouwvoorstellen.” Bij duurzaamheid gebeurt dat al. Er zijn methodieken om de

duurzaamheid van woningen te meten, zoals de EnergiePrestatieCoëfficiënt (EPC). Meurs: “Vijf jaar geleden waren energieneutrale woningen nog bijzonder. Nu is een EPC van 0,4 normaal. Dat wordt EPC 0 en ten slotte gaan we naar ‘Nul op de Meter’-woningen.” Vooruitlopend op die toekomstige ontwikkelingen wil VORM werken met een assessmenttool. VORM sluit hiermee aan bij nieuwe initiatieven in de bouw, waaronder AQSI (‘Assessing and Qualifying on Social Impact of buildings’), een tool ontwikkeld door de Nieman Groep. “We willen weten en meten hoe sociaal duurzaam onze buurtjes en woongebouwen zijn. Al is het alleen voor onszelf.”

VORM en BMW i BMW i is een concept gericht op duurzame mobiliteit. De BMW i3 is demontabel gebouwd en heeft geen CO2-uitstoot. Bij toekomstige wooncomplexen wil VORM deze volledig elektrische auto’s inzetten als deelauto’s. Zo hebben bewoners minder eigen auto’s nodig. Reserveren kan via een icoontje op de bewoners-app. VORM nam dit op in een ingediende tender voor het Sluishuis op het IJburgs Steigereiland. Een optie is dat mensen ‘autotijd’ kunnen verdienen door iets voor een ander te doen, bijvoorbeeld een ritje naar het ziekenhuis met een oudere bewoner.

VORM & DE STAD Leiden

N 52° 9’ 33.679” - O° 4° 29’ 27.038”

Beleggen in het Clusius studentencomplex

Anton van der Ven (links), Niek Smook

‘Een toplocatie op historische grond’

Binnenkort kunnen particuliere investeerders bij VoMaVa Clusius BV, de maatschappelijkvastgoedonderneming binnen VORM, appartementsrechten kopen in het nieuwe Clusius studentencomplex in Leiden. “Een toplocatie in het Bio Science Park, gelegen op historische grond nabij het centrum en Centraal Station”, vertelt Niek Smook. Als ontwikkelingsmanager bij VORM Ontwikkeling, is hij samen met collega Anton van de Ven, kartrekker voor het project vanuit VORM Ontwikkeling. De naam is een eerbetoon aan de beroemde Leidse wetenschapper Carolus Clusius op de plek waar het voormalig Universitair Biochemisch Laboratorium Clusius stond.

Kunstwerken Clusius anno 2017. Kunstwerken van Lex Horn (1916-1968) uit het oude Clusiusgebouw herinneren aan de geschiedenis van deze plek. Op verzoek van de gemeente en een erfgoedvereniging werkte VORM mee aan de redding van een twaalf meter hoog sgraffito uit de wederopbouwperiode. Dit muurreliëf op beton krijgt een nieuwe bestemming. Een ander kunstwerk, twintig betonnen panelen van 1,20 bij 1 meter, komt in oorspronkelijke compositie terug tegen de wand van de parkeergarage in het zicht aan de Wassenaarseweg. “Dat komt er gewoon heel mooi uit te zien”, benadrukt Smook.

Hoe is VORM betrokken geraakt bij studentenhuisvesting, voorheen toch voorbehouden aan woningbouwcorporaties? “In 2006 wonnen we een prijsvraag van de gemeente Delft voor de ontwikkeling van een sporthal”, vertelt Smook. “Wij kwamen met het unieke idee om die te combineren met 88 zelfstandige studentenwoningen.” VORM vond in Syntrus Achmea een belegger en afnemer van de studentenwoningen. Die succesvolle samenwerking leidde tot nieuwe projecten. In Leiden kwamen Rijnveste (50 studentenwoningen) en Campus Yours (2.000 studentenwoningen) tot stand. “In gesprekken met de Universiteit Leiden als grootste belanghebbende, kwam het oude Clusiusgebouw ter sprake. Daarvoor hebben wij een voorstel ingediend en uiteindelijk hebben we in 2014 het koopcontract voor de aankoop van de Clusius-locatie gesloten.” Studenten huisvesten Het nieuwe Clusius bestaat uit drie blokken. Blok A zijn 90 starterswoningen voor particulieren, blok C zijn 76 starterswoningen en blok B bestaat uit 28 zelfstandige studentenwooneenheden en dertig meerkamerstudentenwoningen waar vanaf maart in totaal 178 studenten gaan wonen. De studentenwoningen van Blok B zullen door VoMaVa Clusius op een unieke en aantrekkelijke manier aan de man worden gebracht. Stabiel rendement Een stabiel rendement, ontzorging, transparantie en eenvoudig inzicht in kosten en baten. Dat maakt dit tot een aantrekkelijk product voor de particuliere

investeerder. Smook: “Investeerders verkrijgen eigendomsrecht. Daaraan kan niemand tornen. Met de huidige lage rente is Clusius een goede en veilige investering.” Beleggers krijgen alle onderbouwing en berekeningen en hebben de vrijheid om hun bezit weer te verkopen. “Vastgoed rendeert door verhuur, maar ook door de te verwachten waardestijging bij toekomstige verkoop. Dat geeft indirect rendement.” Geen zorgen De particuliere beleggers in Clusius beleggen niet anoniem. Zij zullen betrokkenheid bij hun belegging ervaren, maar zonder de zorgen voor verhuur, beheer en onderhoud. Alle mede-investeerders treden toe tot de Vereniging van Eigenaren (VvE) en de Vereniging van Verhuurders (VvV). De VvV besteedt de verhuur uit aan professioneel verhuurder Van ’t Hof/Rijnland. “Daarbij krijgen ouders of grootouders die een appartementsrecht kopen de kans om voorrang te verlenen aan hun studerende familieleden.” Rijen dik Smook verwacht minimale leegstand. “Er is nog altijd een tekort aan studentenhuisvesting. Wij hebben nu tien jaar ervaring en elke keer als de woningen werden uitgegeven stond het rijen dik.” Met Clusius draagt VORM bij aan de gewenste stedenbouwkundige invulling van het Bio Science Park waar onderwijs, onderzoek, bedrijvigheid en wonen in een dynamische omgeving samenkomen.

Leiden

Yours Architect: Mecannoo Architecten Ontwikkelaar: VOF De Leidse Schans (combinatie VORM Ontwikkeling en Ballast Nedam) Realisatie: Bouwcombinatie De Leidse Schans (combinatie VORM Bouw en Ballast Nedam) Projectgegevens: totaal meer dan 2000 starters- en studentenwoningen Start bouw: eind 2013 Gereed: huidige prognose is 2019 - 2020, Aantal blokken inmiddels al opgeleverd

Warmond, Liduina Architect: Architektenkombinatie Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw en transVORM Projectgegevens: Transformatie van Rijksmonumentaal pand naar (sociale) koopwoningen. Oppervlakte 25.000m2, 12 appartementen, 8 herenhuizen, 12 appartementen sociaal, 23 nieuwbouw eengezinswoningen. Start bouw: nog niet bekend Gereed: nog niet bekend

Karakter Architect: Architektenkombinatie Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: transVORM Projectgegevens: het voormalige St. Lidwinahuis aan de Zoeterwoudse Singel in Leiden zal worden getransformeerd naar 18 woningen. 4 kapelwoningen, 9 stadsappartementen, 1 penthouse, 3 herenhuizen en 1 casco woning. Start bouw: 2e kwartaal 2017 Gereed: 1e kwartaal 2018

Clusius Architect: Klunder architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 224 woningen verdeelt over 3 torens. Toren A = 90 koopappartementen, toren B = 58 appartementen t.b.v. huisvesting 178 studenten en toren C = 76 huurappartementen verkocht aan SAREF. Start bouw: augustus 2015 Gereed: april 2017

Aan de oevers van de Waal, naast het historische stadscentrum van Nijmegen, verrijst een nieuwe wijk bestaande uit negen markante gebouwen. “Met een aanneemsom van 70 miljoen is het project Handelskade het grootste project uit de geschiedenis van VORM”, vertelt Ton van Dun, bedrijfsleider bij VORM Bouw. Een bouwtechnische, veiligheidsen logistieke uitdaging van formaat.

Handelskade in Nijmegen Een middag op de bouw

175 paar handen Een gele keet met beneden de schaftkeet en boven kantoren vormt de bewaakte toegang tot de bouwplaats. Daarachter klinken de snerpende en kloppende geluiden van de bouw. Terwijl Joachim Raap, senior werkvoorbereider bij VORM Bouw achter zijn scherm het werk voorbereidt en Ton van Dun op kantoor vergaderingen voert met partners, opdrachtgevers en afnemers, wordt ook buiten hard gewerkt. Op de bouwplaats werken dagelijks gemiddeld 150 tot 175 man om in totaal 534 appartementen te bouwen. Zij realiseren daarnaast ook nog 2.800 m2 aan commerciële ruimte.

Vaklui Metselaars, werkvoorbereiders, projectleiders, tekenaars, loodgieters, kraanmachinisten, uitvoerders, glaszetters, stukadoors en timmermannen. Zoals bijvoorbeeld Rian. Met zijn tweelingbroer werkt hij aan de maatvoering van de gevel. Rian wijst op staande gevelelementen in het metselwerk. “Dat komt best wel nauwkeurig. We doen alles, behalve het metselwerk. Stellen, natuursteen leggen, folies aanbrengen. Ik word nergens meer zenuwachtig van.” Als jonge timmerman deed hij ervaring op bij een vergelijkbaar groot project op IJburg. Op de bouwplaats kent hij bijna iedereen. “Met name de jongens die buiten zitten. We zien elkaar rond één uur in de schaftkeet, maar ook op de bouwplaats heb je met iedereen wel te maken.”

Samenwerken Achter de dagelijkse reuring op de bouwplaats gaat een zorgvuldige logistieke coördinatie schuil. De twee enorme hijskranen zijn permanent bezet. Leveranciers rijden af en aan. De eerste bewoners rijden de parkeergarages in. Binnen en buiten werken vakmensen in teams. “Het afstemmen van werkzaamheden doen we tijdens daily stands met onze VORM-mensen, leveranciers, onderaannemers en de vakmensen. Gemiddeld zijn er op de bouwplaats vijf daily stands per ochtend, waarin per bouwonderdeel de puzzelstukjes in elkaar vallen”, vertelt Joachim. Hoogwater Bijzonder aan het project Handelskade is dat het buiten de primaire waterkering ligt. Joachim: “Kansberekeningen gaven aan dat de parkeerkelder eens per 1.250 jaar onder water kan lopen bij hoogwater. Tijdens de bouw hebben we daar calamiteitenplannen voor gemaakt. Dan had de kelderbak bijvoorbeeld kunnen gaan drijven.” Het maaiveld is een meter omhooggetrokken om de kans op overstromingen te verkleinen. Ton: “We hebben meegemaakt dat er een hoogwerker aan de oever stond om de luifel van de Lunet aan te brengen. Toen kwam de havenmeester: “Morgen weg zijn, want er komt water aan!”

Even voorstellen (van boven naar beneden) Ton van Dun: bedrijfsleider Rian Klein : timmerman Joachim Raap: senior werkvoorbereider

Veiligheid De oplevering van appartementen gebeurt gefaseerd. Ook dat vraagt om aanpassingen op het gebied van logistiek en veiligheid. Want veiligheid op de bouwplaats heeft bij VORM bijzonder hoge prioriteit. Hoe voorkom je schades, of erger, persoonlijke ongelukken? Ton: “We moesten verhuisplanningen maken, wie wanneer zou verhuizen, met welke verhuislift. Bewoners kunnen over onze bouwstraat de parkeergarage inrijden, waarbij een parkeersticker een afstandslezer activeert. Fietsers en voetgangers hebben alleen toegang via de tunnel onder de spoorbrug helemaal achter in het project.” Efficiencyslag Bijzonder voor dit VORM-project is de toegangscontrole. “Alle mensen moeten zich vooraf aanmelden op de site en hun legitimatie kunnen laten zien”, vertelt Ton. “Dat heeft te maken met veiligheid en de omvang, maar het geeft ons als bedrijf ook inzicht in de vervoersbewegingen - in totaal wel 14.000 voor de duur van de bouw. We willen weten wie er precies op de bouw komt, zodat we daar in de toekomst een efficiencyslag mee kunnen maken.”

Blikvanger De Lunet Het prachtig aan de Waal gelegen gebouw De Lunet van zestien verdiepingen was als eerste klaar. Het is inmiddels bewoond. Als senior werkvoorbereider is Joachims grootste uitdaging om de esthetische wensen van de architect te vertalen naar technisch bouwbare werktekeningen. “We willen beide een mooi product maken.” Dat werd even spannend bij de onderliggende constructie van de balkons waar de balkonplaten op rusten. Joachim wijst naar boven. “De architect wilde die consoles niet zien.” Hij bedacht een oplossing met wandconsoles en dikkere platen op de hoek die de taak van de console overnemen, zodat de constructie slanker lijkt. “Dat was best een technisch hoogstandje”, aldus Ton.

De Lunet - 6.250 m3 beton gestort - 780.000 kg wapeningsstaal verwerkt - 217 vibropalen ingeheid

Treinen Ook het omgevingsgeluid bracht nieuwe uitdagingen. “Langs De Lunet rijden treinen over een stalen vakwerkbrug. Dat geeft geluid, waardoor roostertjes in de gevel geen optie waren. We moesten daarom oplossingen bedenken met gebalanceerde ventilatie-systemen. Ook moesten we voldoen aan de normen voor geluidsluwe zones voor de buitenruimtes. Allemaal uitdagingen waar we oplossingen voor gevonden hebben”, vertelt Joachim.

Projecten Defensie-eiland, Woerden Architect: Groosman / Scala Architecten Ontwikkelaar: De Wasserij (VORM Ontwikkeling & Blauwhoed) Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: Defensie-eiland wordt in drie fasen gerealiseerd. We werken van Noord naar de zuidelijke punt. Op het eiland komt een mooie mix van horeca en cultuur in de oude, karakteristieke gebouwen en ongeveer 200 nieuwbouwwoningen. De woningen in Midden zijn momenteel in verkoop. Start bouw: Midden: 2e kwartaal 2017 Gereed: Noord: opgeleverd Midden: 2e kwartaal 2018

Defensie-eiland Midden

Defensie-eiland Noord

Martinus Nijhoflaan, Delft Architect: Van Dongen Koschuch Architects Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling / ProActief Vastgoed Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: Albert Heijn XL, openbare parkeergarage en 59 appartementen Start bouw: mei 2016 Gereed: medio 2017

Staatsliedenbuurt, Sliedrecht herstructurering

De Riethoven, Kortenhoef Architect: Schippers Architecten Ontwikkelaar: VORM Project II Realisatie: Burgland Bouw Projectgegevens: De Riethoven zijn 7 erkerwoningen en zijn ontwikkeld volgens het 6D Wonen-principe. Start bouw: Maart 2016 Gereed: Opgeleverd (augustus 2016)

De Toekomst, Uithoorn

Handelskade, Nijmegen Architect: Vera Yanovshtchinsky / Studionninedots / Mulleners + Mulleners Ontwikkelaar: BPD Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: 534 appartmenten, 2.800m2 commerciële ruimten, parkeergarage, binnentuin Start bouw: december 2014 Gereed: periode van 2016 t/m 2018

Architect: Schippers architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Projectgegevens: Fase 1 : opgeleverd Fase 2: 22 woningen, waarvan 1 vrijstaande woning, 4 twee-onder-een kapwoningen, 6 geschakelde twee-onder-een kapwoningen en 11 eengezinswoningen. Fase 3: 22 woningen, waarvan 1 vrijstaande woning, 4 twee-onder-een kapwoningen, 6 geschakelde twee-onder-een kapwoningen en 11 eengezinswoningen.

Architect: Lugten Malschaert Architecten, Visser Bouwman Architecten en Schippers Architecten Ontwikkelaar: Tablis Wonen, BM van Houwelingen, VORM Ontwikkeling Realisatie: BM Bouw, VORM Bouw en transVORM Projectgegevens: De Staatsliedenbuurt is gebouwd in de jaren ’50, vlak na de oorlog toen er een groot tekort was aan betaalbare woningen. De wijk bestaat uit 540 woningen, waarvan 428 sociale huurwoningen in bezit en beheer zijn bij Tablis Wonen. De overige woningen in de wijk zijn koopwoningen. Het projectgebied voor de herstructurering omvat de woningen van Tablis Wonen. Afgelopen jaren is er door Tablis Wonen, BM van Houwelingen en VORM Ontwikkeling gewerkt aan de plannen voor de herstructurering van de Staatsliedenbuurt te Sliedrecht. Bovengenoemde partijen hebben samen een ontwikkelingsovereenkomst ondertekend. BM van Houwelingen en VORM Ontwikkeling gaan circa 104 nieuwbouw huurwoningen ontwikkelen voor Tablis Wonen. Tevens gaan BM van Houwelingen en VORM Ontwikkeling circa 88 koopwoningen ontwikkelen en realiseren. Tevens worden plannen ontwikkeld om 168 bestaande huurwoningen van Tablis Wonen te renoveren. Het totale plan wordt in 3 fasen uitgevoerd. Start bouw: Fase 1: 2e kwartaal 2017 Gereed: 2020

Busstrooklocatie Papendrecht

Annahove fase 2 + 3, Brielle Architect: Schippers architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: Boogert Bouwbedrijf Projectgegevens: fase 2 & 3 beide 12 benedenbovenwoningen Start bouw: juli 2016 Gereed: mei/juni 2017

Architect: Groosman Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: BM van Houwelingen Projectgegevens: twee woontorens voor de nieuwe locatie van verpleeghuis De Wieken van Rivas Zorggroep. Op de begane grond komen multifunctionele ruimtes voor onder meer het Centrum voor Jeugd en Gezin Papendrecht, maatschappelijk werk en de Brede Welzijnsinstelling (BWI). Daarnaast komen er ook parkeerplaatsen voor het personeel en de bezoekers van De Wieken en de multifunctionele ruimtes en een parkeergarage. Start bouw: maart 2016 Gereed: zomer 2017

Hendriks ruwbouw, meer dan een onderaannemer “Het succes van vandaag is de uitdaging van morgen” Zo’n zes jaar geleden werkte Hendriks ruwbouw - onderdeel van de Hendriks groep - voor het eerst samen met VORM. Het tunnelen van de ruim honderd woningen in de Hooghe Hes in Rotterdam-Ommoord werd zo goed uitgevoerd dat de betonbouwer uitgroeide tot vaste partner. “Samenwerken is ook echt sámen werken”, benadrukken commercieel directeur Peter Kraaijeveld van de Hendriks groep en technisch directeur Arie Visser van Hendriks ruwbouw.

Arie Visser over samen voorop blijven lopen “In de bouw draait het wiel steeds sneller, het heeft impact op hoe alles loopt. Iedereen moet even snel, even goed blijven draaien. Meegaan met dat wiel, op hetzelfde tempo. Niet alleen wij of VORM, maar alle partijen die betrokken zijn bij een bouwproject. En als we daarnaar blijven streven en dit blijven volhouden, dan blijven we samen voorop lopen.”

Arie Visser (links) en Peter Kraaijeveld

Onder andere het Terras aan de Maas in Spijkenisse, Handelskade in Nijmegen, Leidse Schans in Leiden en Houthaven en Zeeburgereiland in Amsterdam: stuk voor stuk projecten waar VORM en Hendriks ruwbouw de handen ineensloegen. “Onze kennis over betoncasco’s in woningen utiliteitsbouw delen wij met onze opdrachtgevers”, vertelt Arie Visser. “Samen kijken we naar de beste mogelijkheden en de beste prijs. Met als uitgangspunt: samen beginnen en samen eindigen.” Efficiënt bouwen Arie Visser benadrukt dat Hendriks ruwbouw meteen aan tafel wil zitten als een bouwproject nog in een vroeg stadium is. “We kunnen dan adviseren over het ideale bouwsysteem en of het tunnelbaar is. Over alles wat bij betonbouw hoort, denken wij mee. Want hoe beter de voorbereiding, hoe beter de uitvoering gaat.” Als een van de weinige heeft Hendriks ruwbouw eigen werkvoorbereiders in dienst. Peter Kraaijeveld: “Zij begeleiden de projecten en leggen de basis voor een snel en efficiënt bouwproces. Zo nemen we VORM heel veel werk uit handen. We halen het risico bij hen weg, we zijn verantwoordelijk voor wat we maken en we stemmen alle disciplines op elkaar af. Ook zijn we in staat om projecten in BIM uit te voeren.” Transparant Maar hoe je van tevoren ook alles uitdenkt en berekent, in de praktijk loopt het weleens

anders. Zoals in de Houthavens in Amsterdam. Arie Visser: “Het tunnelwerk hadden we helemaal uitgedacht en goed voorbereid. Maar er bleken zo veel meerwerkopties te zijn dat de installateur vier keer zo lang bezig was als gepland. Als je echt bouwpartners bent, betekent dit dat je ook de dingen die niet gaan zoals gepland, aan elkaar moet doorgeven. Alleen door er open over te zijn, kunnen we dit verbeteren in een volgend project. Op deze manier maak je echt gebruik van elkaars kennis en kracht.” Uitdagende perikelen De grootste uitdaging voor Hendriks ruwbouw was tot nu toe het betoncasco voor de Handelskade in Nijmegen. Arie Visser: “Het eerste gebouw, de Lunet, had vloeren die twaalf meter naar buiten liepen zonder ondersteuning. Uiteindelijk is het ons samen gelukt. En naderhand heb je eer van je werk, want deze uitdagende perikelen leveren ook de mooiste plaatjes op.” Trots Beide directeuren benadrukken hoe belangrijk de samenwerking met VORM voor hen is. “We voelen echt een partnership. VORM heeft een goede naam en we zijn er trots op dat wij geselecteerd zijn als partner. Dit betekent ook dat we elkaar moeten blijven prikkelen om steeds beter ons werk te doen, inspelend op de innovaties van deze tijd. Het succes van vandaag is de uitdaging van morgen.”

Nieuw onderwijs- en zelfstudiecentrum voor Tilburg University

In het voorjaar ondertekende VORM het contract voor de ontwikkeling van een onderwijs- en zelfstudiecentrum (OZC) op het campusterrein van Tilburg University. In dit faculteitoverstijgende gebouw - ruim 11.000 m2 - komen twee grote zalen voor het afnemen van digitale tentamens, een verdiept auditorium, zeventien reguliere collegeruimten en diverse zelfstudieruimten. Na de oplevering begin 2018 gebruiken zo’n 2.500 studenten dagelijks dit nieuwe gebouw, dat een BREEAM Excellent-label krijgt. Met het nieuwe centrum wil de universiteit studenten beter faciliteren en daarmee de onderwijskwaliteit verder verhogen. KAAN Architecten tekende een vierkant en laag gebouw, dat opgaat tussen de bomen en de andere bebouwing op de campus. Het ruim opgezette ontwerp heeft brede, lichte en hoge corridors met transparante wanden en twee groene patio’s. Door het gebruik van beton met zwart aluminium en glas ontstaat een robuuste uitstraling. Een flexibel en tijdloos gebouw dat binnen en buiten verbindt. Tilburg University verleende MTD Landschapsarchitecten de opdracht voor het ontwerpen van het omliggende landschap. Om het gebouw en het landschap op elkaar aan te laten sluiten, werkt VORM intensief met hen samen. De bouw van het OZC is het begin van een aantal nieuwe ontwikkelingen op de campus. Tijdens de realisatie houdt VORM rekening met de activiteiten op de universiteit om de overlast tot een minimum te beperken. Op 16 januari 2017 gaat de eerste paal de grond in.

Onderwijs en zelfstudiecentrum (ozc) Architect: KAAN Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Projectgegevens: 11.000 m2, 2 collegezalen (voor ieder 250 studenten), een verdiept auditorium voor 800 studenten en 20 reguliere leslokalen. Start bouw: januari 2017 Gereed: februari 2018

Dit is het team VORM, transVORM Vastgoedonderhoud. KAAN Architecten, Pieters Bouwtechniek, J. van Toorenburg Installatieadviseur, Bosch Slabbers, Buro Bouwfysica, OPPS, ABT, De Jong Installatietechniek, Steegman Elektrotechniek, De Groot & Visser, Oranjedak, GWS De Schoonmaker en Caspar de Haan Groep.

Wat is het BREEAM Excellent-label? BREEAM-NL is hét keurmerk om nieuwbouwprojecten te beoordelen op duurzaamheidsprestatie. De gebouwen worden beoordeeld op negen verschillende duurzaamheidsaspecten: management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en vervuiling. Door certificering komt er inzicht in de werkelijke gebouwprestatie op duurzaamheid.

Opgeleverde projecten Verde Vista, fase 1a/1b, Zoeterwoude Architect: Schippers Architecten Ontwikkeling: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw - 6D Opdrachtgever: Rijnhart Wonen (beneden-bovenwoningen) Projectgegevens: 34 grondgebonden woningen, 12 beneden-bovenwoningen Start: juni 2015 Gereed: februari 2016

Kuyperhof, Ridderkerk

Duingeest, Monster Architect: ZVA Architecten Ontwikkelaar: BPD Realisatie: VORM Bouw 6D Projectgegevens: In Duingeest worden in de komende jaren 250 nieuwbouwwoningen gebouwd in allerlei soorten en maten. Per fase worden zo’n 25 tot 30 woningen in verkoop gebracht en gebouwd. Voor de ontwikkeling wordt gebruik gemaakt van het 6D Wonenprincipe. Start bouw: 2e fase bouw gestart Gereed: 1e fase is opgeleverd

Architect: Studio Local Affairs Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw - 6D Projectgegevens: 47 appartementen / commerciële ruimten / 26 eengezinswoningen Start bouw: oktober 2015 Gereed: 3e kwartaal 2016

De Hooght - fase 2, Papendrecht Architect: Schippers Architecten Ontwikkeling: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw - 6D Projectgegevens: 36 woningen Start: december 2015 Gereed: oktober 2016

Thorbeckeplein en Rijnkadegebouw, Alphen aan den Rijn Architect: Groosman Ontwikkeling: VORM Ontwikkeling Realisatie: VORM Bouw Opdrachtgever: Wonen Centraal (huurwoningen), VORM Ontwikkeling (koopwoningen) Projectgegevens: 66 huurwoningen, 39 koopappartementen, 66 parkeerplaatsen en ca. 1400m2 commerciële ruimte Start: maart 2015 Gereed: juni 2016

De Waterkanten, Lisse Architect: Van Egmond Totaalarchitectuur Ontwikkelaar: VOF de Waterkanten (VORM Bouw & ABC Vastgoed) Realisatie: VORM Bouw (woningbouw) Projectgegevens: De Waterkanten is het grootste nieuwbouwproject dat Lisse ooit heeft gekend. In totaal worden 322 woningen gerealiseerd. De eerste woningen, het sportcomplex en een onderwijsgebouw zijn inmiddels opgeleverd. Start bouw: Villa appartementen: oktober 2017 Gereed: De Hofjes: opgeleverd Villa Appartementen: eind 2018

Opgeleverde projecten Sancta Maria, Noordwijk Architect: Lugten Malschaert , Architectenbureau van Manen, Ziggurat, Theo Verburg Architecten Ontwikkelaar: Ontwikkelingscombinatie Sancta Maria CV (BPD Ontwikkeling & VORM Ontwikkeling) Realisatie: transVORM Projectgegevens: Paviljoen Bernadette: 7 casco woningen. Hoofdgebouw: 10 casco woningen Start bouw: 5 herenhuizen voorzijde hoofdgebouw oktober 2016 Gereed: gebouw Paulus en Bernadette en lange zijde hoofdgebouw

Coral gebouw, Dordrecht Architect: Geurst&Schulze architecten Ontwikkeling: VORM Ontwikkeling Realisatie: Van Wijnen Dordrecht Projectgegevens: Uitbreiding op gezondheidscentrum Dordrecht. 4 verdiepingen tellend multifunctioneel gebouw. Start bouw: november 2015 Gereed: opgeleverd oktober 2016

Galerijflats, Sliedrecht

Grafisch Lyceum (transVORM), Utrecht Realisatie: transVORM Projectgegevens: 2800m2 kantoorpand getransformeerd naar onderwijsfunctie Start bouw: mei 2016 Gereed: juli 2016

Architect: Van Es Architect Realisatie: transVORM Projectgegevens: staalconstructie aangebracht ter ondersteuning van bestaande balkons en gallerijen, 320 woningen verdeeld over 4 flats Start bouw: mei 2016 Gereed: juli 2016

Dorpshart /Commercieel Cluster, Mijnsheerenland Architect: RoosRos Architecten Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: Bouwbedrijf De Vries & Verburg Projectgegevens: 1 Supermarkt (PLUS) en 20 appartementen (15 huur en 5 koop) Start bouw: juni 2015 Gereed: juni 2016

Annahove fase 1, Brielle Architect: Is afgeleiden van 6D Ontwikkelaar: VORM Ontwikkeling Realisatie: Boogert Bouwbedrijf Projectgegevens: 20 beneden-bovenwoningen Start bouw: september 2015 Gereed: juli 2016

Opgeleverde projecten

Post120, Dordrecht Architect: Architectenbureau Dam & Partners Realisatie: transVORM Opdrachtgever: Dudok Groep Projectgegevens: voormalige telefooncentrale getransformeerd naar 9.000 m2 kantoor- en winkelruimten. 130 parkeerplaatsen Start: november 2014 Gereed: februari 2016

Buitenhof in Delft Studenten aan de slag met een sustainable circular and smart building Dat een uitnodiging tijdens een rondetafelsessie over circulaire economie op de TU Delft zou leiden tot een samenwerking met internationale studenten had Cora Jongenotter, innovatiemanager bij VORM, nooit kunnen bedenken. “Zes enthousiaste studenten buigen zich over Buitenhof Blok B in Delft. Hoe kan dit braakliggende terrein duurzaam, circulair en slim worden ontwikkeld?”

Volledig circulair bouwen De laatste jaren groeit de overtuiging dat een circulaire economie de oplossing is voor veel vraagstukken waar steden mee worstelen. Ook in gebiedsontwikkeling is circulaire economie een steeds vaker gehoord begrip. “De Rijksoverheid heeft ons gevraagd hierover mee te denken”, vertelt Jongenotter. “Het is lastig om tot daden te komen, mede doordat de bouwketen onder meerdere ministeries valt. De overheid wil graag voorbeelden zien, faciliteren en belemmeringen wegnemen waar het kan. Nederland heeft als doel om in 2050 volledig circulair te bouwen. Hoe lastig het ook wordt, VORM gaat het gewoon doen!”

Van links naar rechts: Unubold Altanchimeg, Leon Robbers, Jiaying Yang, Anastasiia Zagainova, Ellen van Bueren, Jara Schulz, Cora Jongenotter, Klara Keutel

Wat bedoelen we met circulaire economie? De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om producten, materialen en gebouwen oneindig te hergebruiken en waardevernietiging te minimaliseren. Totaal anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. Twee kringlopen Het circulaire systeem kent twee kringlopen van materialen. Een biologische, waarin reststoffen na gebruik veilig terugvloeien in de natuur. En een technische kringloop, waarin product(onderdelen) op kwalitatief hoogwaardig niveau opnieuw gebruikt kunnen worden. Zo blijft de economische waarde zo veel mogelijk behouden.

Proeftuin voor innovaties Tijdens de rondetafelsessie deelde Jongenotter ervaringen over circulaire economie op gebiedsniveau. “Ik vertelde dat we met de gemeente Delft bezig zijn met de ontwikkeling van een state-of-the-art appartementencomplex, Buitenhof Blok B. Het gebouw wordt een proeftuin voor innovaties en heeft als doel het behouden van kenniswerkers. De vraag is: wat kan er allemaal? Denk aan het gebruik van zoutbatterijen, powerwindows. En als het gaat om zelfvoorzienend zijn? Wat vinden bewoners van toegevoegde waarde in een gebouw? We wilden input en samenwerking.” Professor Ellen van Bueren, hoogleraar Urban Development Management aan de TU Delft, reageerde positief op de uitnodiging van Jongenotter. Een aansprekend onderzoeksvoorstel werd opgesteld en het animo onder de studenten was groot. Uiteindelijk buigen zes studenten - vijf verschillende nationaliteiten, drie verschillende universiteiten - zich over een duurzaam, circulair en slim gebouw.

Kansen grijpen Jongenotter is enthousiast dat Delft hiermee een living lab krijgt, een gebouw dat als kennisspringplank fungeert voor andere circulaire gebieden. “Samen met de gemeente Delft als opdrachtgever begeleiden wij de studenten in hun onderzoek. Woningzoekenden worden uitgebreid ondervraagd wat voor hen toegevoegde waarde biedt in een gebouw. Want in een circulaire economie staat de mens centraal en zijn zij een cruciale factor in het geheel. Met de uitkomsten van het onderzoek kan de architect straks aan de slag, zodat we in 2018 kunnen gaan bouwen. Voor de hele VORM-organisatie is dit nieuw, maar het is een kans die we niet voorbij mochten laten gaan.”

De techniek verandert en dat is voelbaar in alle steden. Zo komen in Smart Cities digitalisering en verstedelijking samen. Slimme technologie wekt een stad tot leven en maakt de woonomgeving aantrekkelijker, leefbaarder en duurzamer. Wat zijn dan die nieuwste technologieën die van een stad een slimme stad maken? Een overzicht.

Smart Cities Slim, slimmer, slimst

2. 1.

Geen dichte deuren voor koeriers Slimme Bringme-kasten Veilig en discreet pakjes ontvangen én verzenden. Dat biedt Bringme, slimme boxen waarin bewoners heel eenvoudig dingen met elkaar uitwisselen óf gekoelde bestellingen laten bezorgen. Eenvoudig te beheren via een Bringme-app op de smartphone. Pakjes verzenden of ophalen gebeurt zonder dat bewoners ervoor thuis hoeven te blijven en koeriers staan niet langer voor een gesloten deur: een grote tijdsbesparing voor iedereen. Maar ook meer gemak en service voor bewoners. VORM is de eerste ontwikkelaar in Nederland die dit systeem toepast binnen nieuwbouwprojecten.

Stroom opwekken met glas PowerWindow: de nieuwe trend Beglazing die zonlicht omzet in elektriciteit. En dat terwijl de ramen gewoon transparant zijn. De Delftse start-up Physee kwam met de techniek van stroomopwekkende ramen. Het is een coating die de energie opwekt. Het opgevangen licht in deze coating wordt omgezet in onzichtbaar licht, dat vervolgens naar de zonnecellen aan de zijkanten wordt getransporteerd. Daarna vindt de omzetting plaats naar direct bruikbare elektriciteit. En het mooie is: het PowerWindow werkt ook op indirect of diffuus licht. Uiteindelijk moet het glas met de coating straks – het hele jaar door – minimaal 20 watt per vierkante meter opleveren. Genoeg energie voor het opladen van een tablet.

Huizen verwarmen met computerkracht

Goedkopere energieopslag Zeezoutbatterij voor in huis Een bak met opgelost zeezout en koolstofelektroden. Dat is, heel kort door de bocht, een zeezoutbatterij. Met tien liter kun je de energie van een dagje zonneschijn op je panelen opslaan om bijvoorbeeld ’s avonds te gebruiken. Het is een goedkope manier om energie op te slaan. Bovendien zijn de gebruikte materialen, zeezout en koolstof, schoon en goedkoop. De zeezoutbatterij is honderd procent recyclebaar en modulair. Dit betekent dat de hoeveelheid opslagruimte is aan te passen naar behoefte. Ook is er geen bijzondere behandeling nodig in het afvalverwerkingsproces. En de batterij gaat eindeloos mee. Zo is een prototype meer dan 7.000 keer probleemloos opgeladen. De uitdaging voor de bedenkers: opschalen van handmatige naar grootschalige productie.

Bakstenen van wc-potten Stonecycling levert bijdrage aan circulaire economie Splinternieuwe bakstenen van verpulverde dakpannen, stenen en ander bouwafval zoals wc-potten en glas. Dat maakt het Amsterdamse bedrijf Stonecycling. Het afval van gesloopte gebouwen wordt geselecteerd en omgevormd tot nieuwe producten, bakstenen of steenstrips, die weer gebruikt worden om te bouwen. Een circulair systeem waarmee nieuwe ecovriendelijke bouwmaterialen worden gemaakt. Zo levert Stonecycling een mooi en duurzaam product dat een bijdrage levert aan de circulaire economie. Een techniek die VORM omarmt.

Nerdalize ontwikkelt eRadiator Nerdalize ontwikkelde een huiskamerradiator die verwarmd wordt door een computerserver. Want computerservers die aan het rekenen zijn, produceren aardig wat warmte. Wat als die warmteproducerende servers geplaatst worden bij de mensen thuis? De warmte die vrijkomt, kan gebruikt worden om het huis gratis te verwarmen. De eRadiator van Nerdalize is een server die als radiator is verpakt en rekenopdrachten van universiteiten of bedrijven uitvoert. De warmte die de server daarbij produceert, wordt afgegeven aan de radiator die het huis verwarmt. Naast kostenbesparingen is er ook voor het milieu flinke winst. De energie wordt op twee manieren gebruikt: één keer om te rekenen en één keer om te verwarmen. De designradiator met ingebouwde server is als proef geplaatst bij vijf gewone huishoudens. Met de feedback wordt de verwarming verbeterd en beschikbaar gemaakt voor het grote publiek.

Meer gemak met Smarthomes Ook voor minder energieverbruik In een restaurant met je smartphone de lampen thuis aandoen of de gordijnen sluiten. Dat kan met VORMOtica. Een elektrische installatie waarmee centraal allerlei toepassingen in huis kunnen worden bediend. Dit systeem is door VORM ontwikkeld om de veiligheid te vergroten, het comfort te verhogen en het energieverbruik binnen de perken te houden. De zogenoemde smarthomes zijn uitgerust met VORMOtica, een moderne intelligente installatie. Op afstand kan de veiligheid in en om het huis verhoogd worden door de aanwezigheidssimulatie met een smartphone of tablet te activeren. Daarbij zorgt VORMOtica ervoor dat er geen energie wordt verspild. Met één druk op de alles uit-knop wordt de ecostand aangezet. Het voordeel van dit eenvoudig te bedienen systeem is dat het aangepast kan worden naar individuele wensen. Veel woningen van VORM zijn uitgerust met VORMOtica.

Altijd blijven leren en verbeteren, dat zit in het DNA van VORM. Van de medewerkers tot aan de directie. Zo volgden VORM-directeur Hans Meurs en adjunct-directeur transVORM Gert-Jan Bezemer de vierjarige opleiding Master in Business Learning (MBL). Deze training leerde hen om versneld te bouwen aan een continu lerende organisatie.

Leren van topsport Master in Business Learning

Net als een topsporter staat VORM nooit stil. Er wordt altijd gekeken naar waar het beter kan. Want wat is er nodig om VORM om te bouwen tot een lerende organisatie? En wat is dan de juiste aanpak? Meurs: “Tijdens het vierjarige MBL-traject hebben we het principe Lean & Learn geïmplementeerd. Hierbij stonden vijf zaken centraal: het verhogen van het rendement, het verkorten van de doorlooptijden, persoonlijke en organisatorische vitaliteit, onze rol als coach en de teamflow.”

zoals hockeycoach Marc Lammers, judoka Dennis van der Geest, dressuuramazone Anky van Grunsven en voetballer Ruud van Nistelrooy. Met nieuwe inzichten gaven Hans en ik vorm aan onze eigen lerende organisatie. We werden intensief gecoacht en getraind in het veranderproces. Zo leerden we hoe we basic stability kunnen creëren in onze primaire processen. Want alleen met een stabiele basis is het mogelijk om te verbeteren en te innoveren.”

Stabiliteit creëren om te verbeteren Inzichten uit de topsport, wetenschap en praktijk kwamen aan bod. Dat betekende ook dat deelnemers volop moesten sporten: van hardlopen, mountainbiken en zwemmen tot judo, boksen en tennissen. Bezemer: “We volgden coachende trainingen van sportkampioenen

Groei ervaren Meurs en Bezemer blikken met voldoening terug op de vierjarige opleiding. Als Masters in Business Learning maken zij innovaties en verbeteringen tastbaar in de organisatie. Met als doel: groei ervaren, zowel als persoon en als organisatie.

Ondertussen in de havens van Spijkenisse...

Van hard werken naar heerlijk wonen. Het zal weinig mensen zijn ontgaan. Nu de bedrijven vertrokken zijn, worden de oude industriële havens van Spijkenisse in rap tempo omgetoverd tot één van de meest begeerlijke woongebieden in de directe omgeving van Maasvlakte I en II. Een samenwerking tussen VORM, Dura Vermeer, Ballast Nedam, Domus, Stevast Baas en Groen en de gemeente Nissewaard. De woonplannen voor de havens worden al flink voorbereid. Maar natuurlijk moet de haven zelf ook geschikt gemaakt worden van alle nieuwe waterliefhebbers, die Spijkenisse straks gaat huisvesten.

De skyline van Spijkenisse wordt al jaren gevormd door de wijk De Elementen. Vanaf 2017 wordt deze uitgebreid; dan start de realisering van nieuwbouwplan De Haven. Een binnenhaven waar kan worden gewoond en gewerkt, waar het water tegen de kade klotst en de boten voor de deur liggen. De woonhavens van Spijkenisse krijgen straks drie pittoreske havenkommen, met daaraan een keur aan appartementen en woningen. Van stoere pakhuizen tot statige notariswoningen. Maar ook herenhuizen, tweekappers en appartementen. Hier wonen kopers midden in het hart van het havengebied! Een ideale woonbestemming voor de vele werknemers die straks op Maasvlakte I of Maasvlakte II aan de slag gaan. Vanuit Spijkenisse is het hooguit 20 autominuten naar dit nieuwe bedrijventerrein aan de Noordzee.

Eens havenstad, altijd havenstad Ooit werden complete nieuwe wijken neergezet voor het havenpersoneel. Spijkenisse Noord is voor een groot gedeelte ontwikkeld voor de medewerkers van Esso. Nu nog is ongeveer 40% van de inwoners economisch verbonden aan de haven. De goede band met de haven zal met de realisatie van Maasvlakte II alleen maar worden versterkt. Naast woonbestemming ook recreatie De haven krijgt naast woonbestemming ook een recreatieve functie en een aanzuigende werking op watersporters, fietsers, wandelaars en horeca. Bij de entree van de haven komt een ophaalbrug voor wandelaars en fietsers. Dan wordt de haven ook opgenomen in de fietsroute Voorne-Putten. Daarnaast komen er ook voldoende aanlegplekken voor zeilboten en motorjachten.

De klant staat centraal bij VORM. “Feedback van klanten is voor ons de meest waardevolle informatie”, leggen Juul van Schijndel, Thomas van den Doel en Martin Switzar uit. “Gedurende het bouwproces gaan we met klanten in gesprek, luisteren we naar hun ervaringen en verstrekken we actief informatie. We willen ze positief verrassen met onze klantgerichte aanpak. Op zo’n manier dat ze graag met ons willen samenwerken.” Klanttevredenheid uit zich niet alleen in een cijfer aan het einde van de rit, vindt klantmanager Juul van Schijndel. “Een goed persoonlijk contact met onze klanten vinden wij erg belangrijk. Daar halen we informatie uit waarmee we ons proces direct kunnen verbeteren. Door ons in te leven in onze klanten bouwen we een betere band met ze op én kunnen we een nog beter product maken.”

Van links naar rechts: Juul van Schijndel, Martin Switzar, Thomas van de Doel

VORM focust op klantcommunicatie in alle processen

Intensief samenwerken Samen met collega’s Martin Switzar, projectcoördinator projectontwikkeling, en Thomas van den Doel, hoofd kopersadvisering, vormt Van Schijndel het team dat zich richt op de klantcommunicatie. Switzar: “Als bouwer en ontwikkelaar zijn we erg gericht op het proces: wanneer moet wat gebeuren in de bouw? Het is belangrijk om klanten hierin mee te nemen. Wat willen en vinden zij zelf? Deze aanpak moet in de hele organisatie doorgevoerd worden. Vandaar dat we vanuit verschillende disciplines hierin intensief samenwerken.” Met het aanstellen van een klantmanager loopt VORM volgens Van den Doel voorop. “Ook in een procesgerichte branche wordt klantcommunicatie steeds belangrijker. We willen dat alle processen zich richten op de klant. Een omslag in denken en doen die het een en ander vraagt van een organisatie, zowel van medewerkers als van onze samenwerkingspartners. Maar uiteindelijk krijgt iedereen energie van tevreden en blije klanten.” Snel reageren Om al tijdens het bouwproces te toetsen hoe tevreden klanten zijn, ontwikkelde VORM een aantal tools. Want hoe eerder duidelijk is wat beter kan, hoe sneller er gereageerd kan worden. De volgende klant heeft hiervan direct profijt. Van Schijndel: “Om te onderzoeken waar VORM staat, voerden we een nulmeting uit. Alle kopers stelden we drie vragen: zou u ons aanbevelen, wat gaat goed en wat kan beter? De eerste uitkomsten lieten zien dat er verbeteringen mogelijk waren in de klantcommunicatie. In de hele organisatie ligt daar nu de focus op.”

“ Feedback van klanten helpt ons te verbeteren”

Stapel stenen Na de nulmeting bracht VORM de hele klantreis in kaart. Wat zijn alle contactmomenten en via welke kanalen lopen die? Van Schijndel: “Het ondertekenen van de koopovereenkomst, de start van de bouw, het bepalen van de indeling en uiteindelijk de oplevering kunnen we voor klanten nog leuker maken. Een huis kopen is emotioneel gedreven; mensen gaan samenwonen, trouwen of er komt gezinsuitbreiding. En wie dat huis dan bouwt doet er helemaal niet toe. Het gaat om de klantbeleving en daar zit altijd emotie achter. Ons doel is dan ook om geen stapel stenen op te leveren, maar een plek waar klanten zich helemaal thuis voelen.” Actief informatie delen Volgens Switzar moeten alle partijen zich meer bewust zijn van de eindgebruiker. “De procesgerichte aanpak gaat, met alle goede bedoelingen, vaak te werk op basis van aannames. Zo delen we met klanten slechts twintig procent van de kennis die we hebben over een bouwproject. We moeten veel meer detailinformatie met klanten delen, ze meenemen in de overwegingen van bepaalde keuzes. Onze ervaring is dat klanten heus een ‘nee’ accepteren, als de toelichting helder is. Ze weten dat het bouwen van een huis een gecompliceerd proces is. En hoe transparanter wij zijn, hoe duidelijker we de klantverwachtingen kunnen managen.” Zo werkt VORM sinds kort met klantpanels die tijdens het bouwproces persoonlijk feedback geven. Van Schijndel: “Zo krijgen we waardevolle informatie waarop we ook direct kunnen sturen. Er zijn

zelfs klanten die zich inzetten om ons te helpen verbeteren. Dat is natuurlijk echt fantastisch!” Digitaal woondossier Ook nieuw is het digitale woondossier. Met een eigen inlogcode kunnen klanten alle actuele gegevens over hun woning inzien zoals plattegronden, aktes en opties voor meer- en minderwerk. Van den Doel: “Als veel antwoorden op vragen digitaal zijn terug te vinden, is er meer ruimte voor verdieping van het persoonlijke klantcontact. Zo gaan we meer klantbijeenkomsten organiseren, omdat we merken dat hoe opener wij zijn, hoe makkelijker het hele proces gaat.” Uiteindelijk wordt de bouwaanpak van single piece flow straks ook toegepast op het klantproces, vertelt Switzar. “Niet alleen de bouw is dan een-op-een, met alle voordelen van dien, maar ook bij het proces van aankoop en het op maat maken van de woning krijgen kopers krijgen dan de volle aandacht. Alle vragen en wensen worden direct beantwoord en opgepakt. Dit betekent ook dat we in het voortraject veel sneller leren.”

Besparen door resultaatgericht onderhoud De afdeling Vastgoedonderhoud van transVORM beheert circa 95.000 m2 aan vastgoed. Van kantoren en corporatiewoningen tot zelfs een theater en een zorgcentrum. Voor hun komst - zo’n twee jaar geleden konden klanten na oplevering alleen voor garantiezaken bij VORM terecht. “Nu kunnen klanten er ook voor kiezen om het onderhoud van het pand uit te laten voeren door transVORM”, vertellen de onderhoudsexperts Jochem Slikboer en Jaap Wessels.

Jaap Wessels (links), Jochem Silkboer

Vastgoedonderhoud volgens transVORM

Corporaties, gemeenten, beleggers, particuliere vastgoedeigenaren en ook verenigingen van eigenaren profiteren van de expertise in vastgoedonderhoud van transVORM.“ Binnen VORM hebben we alle expertise en kennis onder één dak, waardoor alle gebouwinformatie bekend is waarmee wij een onderhoudsplan kunnen maken”, vertelt Wessels. “Pandeigenaren willen weten wat de onderhoudskosten zijn voor pakweg de komende twintig jaar. Met onze kennis en ervaring als bouwer en ontwikkelaar kunnen wij dat nauwkeurig begroten. Voeg daar nog aan toe dat we dit op een resultaatgerichte manier doen, wat ons in staat stelt om kosten over een langere termijn zelfs nog te reduceren.” Onderhoud op maat Na oplevering van een transformatie, revitalisatie of nieuwbouwproject blijft transVORM graag verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer. Slikboer: “Samen met de klant bepalen we de onderhoudsnorm. Met specifieke wensen houden wij rekening. We maken altijd een analyse, conform de NEN2767, van hoe de huidige staat is en wat er nodig is aan onderhoud. Zo kijken we bij de keuze van de materialen naar de beheerkosten, want een investering vooraf kan uiteindelijk meer rendement opleveren over de totale levensduur. Deze aanpak leidt tot een beperking van de total cost of ownership. En op tijd doen wat nodig is levert uiteindelijk heel veel op.” Wessels vult aan: “Door het gebouw regelmatig te monitoren, controleren we of onze onderhoudsstrategie nog steeds past bij de wens van de klant. En verandert die wens, dan verandert ons onderhoudsplan daarin mee. Ook als we signaleren dat onderdelen eerder of later kunnen worden aangepakt. Deze flexibiliteit kunnen wij bieden.”

Kennis direct toepassen Het team van Vastgoedonderhoud houdt van duidelijkheid en transparantie. Het doel is om de opdrachtgever veel zorgen uit handen te nemen. Slikboer: “Wij gaan zelf in gesprek met de gebruikers. Zo kan bijvoorbeeld een gebruiker direct bij ons melden dat de ventilatie niet goed werkt. We lossen het op en vervolgens melden we dit aan de opdrachtgever. Ook gaan we actief op zoek naar de oorzaak als er regelmatig dezelfde storingen zijn. Je kunt wel een installateur blijven sturen, maar de oorzaak moet worden weggenomen.” Ook voor nieuwbouw zijn de specialisten in vastgoedonderhoud waardevol. Wessels: “Het conceptteam van VORM was bezig met een tender waarin expliciet een bedrag stond voor maximale onderhoudskosten. Wij keken mee met het ontwerp en gaven advies over te gebruiken materialen. Dit alles om de onderhoudskosten te beheersen. Alle aanwezige kennis over producten en materialen passen we direct toe in elk onderhoudsprogramma.” Selectie van ketenpartners Zowel Wessels als Slikboer benadrukt dat samenwerken met goede ketenpartners essentieel is. “We hebben zojuist een selectieprocedure gehouden onder installateurs waarmee we nog in 2016 samenwerkingsovereenkomsten tekenen. Uiteraard willen we graag zien welke mensen bij onze klanten over de vloer komen, maar we willen met onze partners onze methodieken constant verbeteren. Alleen samen kunnen we de bouwstromen optimaliseren. We automatiseren de kwaliteitsborging door digitaal de kwaliteit van het onderhoudsproces vast te leggen. Hoe we dit kunnen koppelen aan BIM zijn we aan het onderzoeken.

Realtime innovaties Bij storingen kunnen klanten 24/7 terecht bij de eigen servicedienst. “We hebben een theater en een zorgcentrum in onderhoud en die moeten op elk moment van de dag op ons kunnen rekenen”, zegt Wessels. “Klanten kunnen storingen online melden en hebben inzicht, via een digitaal klantdossier, in de actuele status van meldingen en reparaties. Maar ook de plattegronden van het gebouw staan in het klantdossier. Dat is niet alleen toegankelijk via de website, maar ook via een speciale app waarmee gebouweigenaren storingen kunnen melden en realtime de status van reparaties kunnen volgen. Alles is gericht op de wensen van de klant, met zijn visie op de toekomst en onze kennis van zijn vastgoed.”

Wilt u inzicht in de huidige conditie van uw bezit inclusief controle over het meerjarenonderhoud? Bel dan naar de afdeling Vastgoedonderhoud via 078-64 21 375 of mail naar transvorm@vorm.nl. Dit kan transVORM voor u doen: -A dvisering vanaf (concept) ontwikkeling tot en met exploitatie -P lanmatig onderhoud (meerjarenonderhoudsplan) - Serviceonderhoud - Correctief onderhoud - Mutatieonderhoud - Risicogestuurd onderhoud -M onitoring en keuringen (NEN2767)

VIND JE EIGEN VORM

Redactie adres VORM Holding B.V. afdeling PR en Communicatie Postbus 16 3350 AA Papendrecht Tel. 078 642 13 00 vorm.nl

vorm.nl

Vormgeving en productie PersC Communicatie B.V., Rotterdam Fotografie Jos Kottman, Rotterdam Mioulet Fotografie/DAPh., Fotografie Piet Mes, Job Jansweijer Tekst Maertexxt, Breda PersC Communicatie B.V., Rotterdam