Mall

Η ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

1

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Nowadays, architecture is limited to follow the requirements imposed by the economic use and the consumerism.

It creates independent spaces, unrelated to the environment, which disregard the public space and seek introspection.

These spaces, not only don’t include the public space in their operation but also create an artificial experience of public space for the economical benefit. It is a transfer from the historical and cultural environment of the city to the uniformed, standardized and globalized culture of advertising, image and consumerism.

The shopping center is an element of the consumer society, it expresses the concepts of the new western civilization and it promotes new standards of behavior and everyday life. As part of the modern society, it listens to the needs of the individual, it maximizes them, it promises their satisfaction and it creates new ones so that the individual becomes committed to eternal demand.

The aim of this assignment is to explore the model of the shopping center and the imitation of public space within it. These new kind of public spaces, which exist under strict conditions of supervision, control and protection, are a new reality in the city suburbs. The transfer of public life from the public space of the city to these artificial spaces is a new form of socialization which aims to create new generations of consumers under the new promoted standards. In this way, the new model of living disorients the public role of the individual.

2

Η ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΕΜΠ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙΙ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΔΙΑΛΕΞΗ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2012 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ: ΣΟΦΡΩΝΗ ΔΑΝΑΗ 04105082 - ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑ 04105071 3

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ _ΕΙΣΑΓΩΓΗ..........................................................................................................................................7 _Α’ ΜΕΡΟΣ _Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ...............................................................................................................................10.

-Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ.....................................................................................................................11

-H ΑΣΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ...........................................................................................................................................13 -Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΖΩΗΣ.................................15

_ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ......................................................18 -Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ..............................................................................................................19 -Η ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ.............................................................................................................................................23 -Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ................................................................................................................................26

_ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ...............................................................................32 -ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ...........................................................................................................................35 -ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ.................................................. .41

_ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α’ ΜΕΡΟΥΣ....................................................................................................................49

_Β’ ΜΕΡΟΣ _ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ_ «ΤHE MALL ATHENS» ................................................................................................52

-ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΙΣΤΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ................................................................................................53

-ΣΚΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ.........................................................................................................................................55

_ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ....................................................................................................................60 _ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ, ΟΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ .............82 -ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ.................................................................................................................85 -TO ATOMO ΣΤΟ ΜΗ ΤΟΠΟ..................................................................................................................................96 -Η ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ......................................................................................................................................................98

_ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤA..........................................................................................................................................103 _ΕΠΙΛΟΓΟΣ......................................................................................................................................... 105

5

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

6

_ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σήμερα, η αρχιτεκτονική περιορίζεται στις επιταγές που επιβάλλει η οικονομική χρήση και η κατανάλωση και δημιουργεί χώρους αυτόνομους και ασύνδετους με το περιβάλλον, που περιφρονούν το δημόσιο χώρο και επιδιώκουν εσωστρέφεια. Οι χώροι αυτοί όχι μόνο δεν εντάσσουν τον δημόσιο χώρο της πόλης στη λειτουργία τους αλλά δημιουργούν ένα ομοίωμά του, μια τεχνητή εμπειρία δημόσιου χώρου με στόχο το οικονομικό τους όφελος. Πρόκειται για μια μεταφορά από το ιστορικό και πολιτισμικό περιβάλλον της πόλης, στο ομοιογενές, τυποποιημένο και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον του πολιτισμού της διαφήμισης, της εικόνας, της αγοράς, της κατανάλωσης.

Το ιδιωτικό κεφάλαιο προκειμένου να εξασφαλίσει πελάτες-καταναλωτές δημιουργεί ένα δίκτυο χώρων κατανάλωσης και τουρισμού στον περιαστικό ιστό της πόλης, τμήμα του οποίου αποτελεί και το σύγχρονο εμπορικό κέντρο. Ένας τέτοιος χώρος, πλασμένος από τη διαφήμιση, έρχεται σιγά σιγά να αντικαταστήσει τον δημόσιο χώρο της πόλης, χώρο που σφραγίστηκε με μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα.

Το εμπορικό κέντρο δεν είναι απλά μια υπερσυγκέντρωση προϊόντων. Αποτελεί στοιχείο της κοινωνίας της κατανάλωσης, εκφράζει στο χώρο τις νεώτερες αντιλήψεις του δυτικού πολιτισμού και προωθεί νέα πρότυπα καθημερινότητας. Ως τμήμα της σύγχρονης κοινωνίας αφουγκράζεται τις ανάγκες του ατόμου, τις μεγιστοποιεί, υπόσχεται την πλήρη ικανοποίηση τους, δημιουργώντας όμως συνεχώς νέες έτσι ώστε να γίνεται δέσμευση και συνεχή εναλλαγή προσφοράς και ζήτησης.

Το εμπορικό κέντρο παρουσιάζει πολλά θέματα προς διερεύνηση, καθώς μέσα σε έναν πολύ αυστηρά καθορισμένο και οριοθετημένο χώρο εκφράζονται πολλές από τις επιθυμίες του σύγχρονου ανθρώπου για την ιδανική κοινωνία, πάντα μέσα από το πρίσμα του αποκλεισμού των ανεπιθύμητων στοιχείων, την κυριαρχία του ιδιωτικού κεφαλαίου και την θεοποίηση του προϊόντος . Αν και αποτελεί αμιγώς ιδιωτικό χώρο, δανείζεται στοιχεία από τον δημόσιο χώρο, προκαλώντας σύγχυση για το ρόλο του ατόμου μέσα στο σύνολο και την ψευδαίσθηση της μικρογραφίας της κοινωνίας.

Αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση της προσομοίωσης του δημοσίου χώρου μέσα στον ιδιωτικό χώρο των πολυκαταστημάτων και οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής που προωθούν την κατασκευή του. Οι νέοι αυτοί χώροι δημόσιας κοινωνικής συνεύρεσης μέσα σε υπερσχεδιασμένα περιβάλλοντα και κάτω από αυστηρές συνθήκες επίβλεψης, ελέγχου και προστασίας αποτελούν μια νέα πραγματικότητα στην περιφέρεια των πόλεων. Η μεταφορά της δημόσιας ζωής του κέντρου στους τεχνητούς χώρους της περιφέρειας αποτελεί μια νέα μορφή κοινωνικοποίησης, η οποία πηγάζει από το καταναλωτικό μοντέλο διαβίωσης και στοχεύει στη διαμόρφωση των νέων γενεών καταναλωτών σύμφωνα με τα νέα προωθούμενα πρότυπα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπαράγεται και ενισχύεται συνεχώς το ίδιο καταναλωτικό μοντέλο καθοδηγώντας την κοινωνική ζωή της πόλης και αποπροσανατολίζοντας τον δημόσιο ρόλο του ατόμου. Την εδραίωση του νέου καταναλωτικού προτύπου-εμπειρίας και τις επιπτώσεις της στο άτομο και στην κοινωνία καθώς και τη μεγάλη χειρονομία αποκοπής και μεταφοράς του δημοσίου χώρου της πόλης στους μη τόπους της περιφέρειας θα εξετάσουμε στη συνέχεια.

7

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

8

Α’ ΜΕΡΟΣ

9

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

10

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

Με τον όρο «δημόσιος χώρος» αναφερόμαστε τόσο στο φυσικό όσο και και στο τεχνητό περιβάλλον της πόλης. Ο δημόσιος χώρος αρχικά περιέγραφε τον φυσικό χώρο, τον δρόμο, την πλατεία, το εμπόριο, τη συναλλαγή.O υλικός χώρος της πόλης αποκτά μορφή και νόημα μέσα απο την ανθρώπινη εργασία και τα προϊόντά της , δηλαδή τα ανθρώπινα τεχνουργήματα.Η φυσική λειτουργία του δημοσίου χώρου επιτρέπει την ανθρώπινη συγκέντρωση, την κοινωνική συναναστροφή και την ανάμειξη ατόμων και δραστηριοτήτων σε ένα πλαίσιο ανεμπόδιστης και ελεύθερης δράσης. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι ουδέτερος, αλλά άμεσα συνδεδεμένος τόσο με τη μορφή όσο και με τις λειτουργίες της πόλης. Μεταβάλλεται αργά και σταθερά αλλά αντανακλά πολυδιάστατα όλη την συγκρότηση της κοινωνίας και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το δημόσιο εαυτό της. Είναι ένας συμβολικός χώρος, που για να σχηματιστεί χρειάζεται χρόνος, κοινές αξίες και μια αμοιβαία αναγνώριση νομιμότητας.Προϋποθέτει την ύπαρξη ατόμων αυτόνομων, χωρίς βλέψεις εξουσίας, αλλά φορείς ιδεών.

Οι ερμηνείες του δημοσίου χώρου εξελίσσονται μέσα στον χρόνο. Δεν ορίζεται μόνο σε σχέση με την χωρική ή εδαφική του διάσταση και σημασία, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την αστική δομή και αστική οργάνωση, επηρεάζει και επηρεάζεται απο τις νέες αστικές συγκεντρώσεις, οδηγεί σε χωρικούς μετασχηματισμούς στο αστικό τοπίο και έχει κοινωνικές επιπτώσεις σε ζητήματα που αφορούν στη συμμετοχή αλλά και στον αποκλεισμό αντίστοιχα των πολιτών-χρηστών. Ο δημόσιος χώρος της πόλης είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας και η ίδια της η ζωή.

Ο Henri Lefebvre αναφέρει στο «Δικαίωμα στη πόλη» : “Η πόλη-έργο είναι μια πόλη που επανασυλλέγει τις διασκορπισμένες διαφορές, επιτρέπει πολλαπλές χρήσεις του χρόνου, άρα περιλαμβάνει πολλές ρυθμικότητες, και ενεργοποιεί την επινοητικότητα της φαντασίας ως δύναμη μετασχηματιστική. Η πόλη-έργο συνιστά δυναμική συνθήκη ανάπτυξης του δικαιώματος στην πόλη. Ουτοπία και πραγματικότητα μαζί, αποτελεί μια διαδικασία εκδίπλωσης της ανθρώπινης χειραφέτησης και όχι έναν σκοπό-τέλος της αστικής συνθήκης”.1 Το δικαίωμα στην πόλη-έργο με βάση τον Η.Lefebvre, δίνει στο άτομο την ευκαιρία για μια δημιουργική φαντασία και συμμετοχή, η οποία εμπλουτίζει την πόλη και της προσδίδει δυναμικότητα μέσα από τις ποικίλες εκφράσεις των ατομικών ελευθεριών και τις κοινωνικές σχέσεις. Η φαντασία και η επινοητικότητα συνυπάρχουν μέσα στην πραγματικότητα της πόλης και έτσι η αστική συνθήκη είναι ένα ενεργό πεδίο έκφρασης ατομικής και συλλογικής. Ο δομημένος χώρος της πόλης είναι υποδοχέας όλων των κινήσεων και των δράσεων και επιτρέπει πολλαπλές χρήσεις του και όχι μια προκατασκευασμένη αρχιτεκτονική ύλη με ένα συγκεκριμένο σκοπό.

Η κυρίαρχη σημασία του δημοσίου χώρου είναι οτι συνιστά βασικό τόπο έκφρασης και κοινωνικοποίησης, τον τόπο συνάντησης, την αρχή μιας γνωριμίας. Είναι ένας τόπος διαφορετικών εκφράσεων, όπως πολιτικών και αντιπαραθέσεων, είναι τόπος διεξαγωγής αγώνων. Έτσι, ο χώρος είναι δυναμικός, όπως και οι ποικίλες κοινωνικές σχέσεις και πρακτικές που διαμορφώνει και μέσα απο τις οποίες γίνεται καθε φορά αντιληπτός.Εκφράζονται οι ατομικές ελευθερίες, με σεβασμό στα όρια της ελευθερίας των άλλων. Η συλλογική ελευθερία δηλαδή, η οποία είναι η προϋπόθεση για το πεδίο έκφρασης της ατομικής και αντίστροφα.

Η λέξη «δημόσιο» (από το λατινικό publicus) εμφανίζεται τον 18ο αιώνα και σημαίνει εκείνο που αφορά όλους, ο κοινός χώρος που είναι προσιτός σε όλους. Ένας χώρος, ανοιχτός σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την ηλικία, το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο.2

Ο Herman Hertzberger, ορίζει το δημόσιο ως «την περιοχή που είναι προσπελάσιμη από όλους ανά πάσα στιγμή και η ευθύνη για την συντήρησή της είναι συλλογική».3

11

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

“Θέατρο Δρόμου”, πλησίον Ηλ.Σταθμού στο Θησείο, Αθήνα 2009 12

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

_ΑΣΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ - Ο ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΜΝΗΜΗ

Το τοπίο της πόλης δεν είναι προκατασκευασμένη αρχιτεκτονική ύλη. Ο υλικός χώρος της πόλης αποκτά νόημα και μορφή μέσα από την ανθρώπινη δράση, η οποία δημιουργεί την προϋπόθεση για την μνήμη, την αφήγηση, την ιστορία. Την πραγματική σημασία την επιφέρει ο χρήστης.Η εμπειρία της κατοίκησης σε αυτήν, δημιουργείται από την επαφή με τους διάφορους τόπους και την συμμετοχή των προσωπικών ιστοριών-διαδρομών του καθενός στη συλλογική λειτουργία της πόλης. Είναι ο άνθρωποςδράστης που έχει την δυνατότητα να μετασχηματίζει την χωρική αφήγηση. Έτσι η πόλη αποτελεί ένα συνδυασμό προσωπικών και συλλογικών ιστοριών-δράσεων και δομημένου περιβάλλοντος-τόπων. Η ταυτότητα του δημοσίου χώρου ερμηνεύεται με όρους τοπικότητας και συλλογικής μνήμης.

Ο χρόνος συμβάλλει στην αντίληψη του χώρου, αφου περιλαμβάνει στιγμές κίνησης, παύσης, αποστάσεις και κατευθύνσεις. Μέσα από το χρόνο υλοποιείται και γράφεται η ιστορία και η εμπειρία της πόλης. Στους απλούς καθημερινούς τόπους της, τα στοιχεία που δημιουργούν αναφορά σε αυτήν και δεν είναι καν τοπόσημα της πόλης (είτε ως μορφές είτε ως λειτουργίες; Κτήρια, δρόμοι, πλατείες, καφέ,καταστήματα), τα οποία επαναλαμβάνονται την χτίζουν και φτιάχνουν την εικόνα της πόλης και την ιστορία της στο χρόνο μικρής διάρκειας. Το χρόνο που αντιλαμβάνεται κανείς στην καθημερινότητά του και λειτουργεί και ανεξάρτητα από τον ιστορικό χρόνο. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου, ο καθένας έχει την δική του εμπειρία της πόλης και, μέσα από τις δράσεις του, κάνει τους τόπους χώρους, οι οποίοι με τη σειρά τους γίνονται αναφορά και φέρουν τη μνήμη αυτής της εμπειρίας. “Η μνήμη αυτή δεν αφορά συγκεκριμένες τελετουργίες ή γεγονότα του παρελθόντος αλλά την εμπειρία της πόλης στο παρόν ως σύνολο ανομοιογενές που συγκροτείται μέσα από υλικά και άυλα αποσπάματα”4. Ο βιωματικός χρόνος του κάθε ατόμου ερμηνέυει τα σημεία της πόλης με ξεχωριστό τρόπο μέσα στην καθημερινότητά του και έτσι συγκροτείται η εμπειρία της πόλης και επειδή αυτό είναι ενεργό συνέχεια μπορεί να οδηγήσει σε μια διαρκώς εμπλουτιζόμενη μνήμη.

Για τον Α. Picon, «Η πόλη αποκτά ολοένα, ένα χαρακτήρα επεισοδίων. Παλαιότερα η πόλη αναγνωριζόταν από την χωρική της δομή. Σήμερα ορίζεται μέσα από τα γεγονότα. Η πολλαπλότητα των γεγονότων αναβάλλει τον ιστορικό χρόνο , ή καλύτερα τον διαλύει μέσα σε μια συνέχεια ιδιαίτερων στιγμών. Ένας άλλος τρόπος να αντιληφθούμε την πόλη, είναι να την δούμε ως περιβάλλον και όχι ως κατασκευή»5. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ζεί η μνήμη της πόλης και ορίζεται μέσα από στιγμές, επεισόδια και προσωπικές ιστορίες.

13

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Η εξερεύνηση, η ανάγνωση ενός τόπου που συνθέτουν την προσωπική χωρική εμπειρία, είναι μοναδική για το κάθε άτομο, επηρεάζεται από προσωπικούς συνειρμούς, μνήμες και εμπειρίες. Υπάρχει ο εαυτός του ανθρώπου, με τις επιλογές του, τις προτιμήσεις του και τα ερεθίσματά του μέσα στο πολυσύνθετο αστικό τοπίο. Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να ανακαλύψει την πόλη συνδυάζοντας την τέχνη του ιστορικού περιηγητή που «σκαλίζει» το παρελθόν με την ακόμη και παραβατική περιέργεια ενός παιδιού.

Στη γοητεία αυτού του αυθορμητισμού στον χώρο της πόλης, όπου ο κάθε άνθρωπος βρίσκει την «διαδρομή» του προστίθεται η μαγεία του απροόπτου, του τυχαίου. Έτσι η εντύπωση του απλού βιώματος στο χώρο φορτίζεται από την ένταση του γεγονότος στο χώρο με την ανάλογη συναισθηματική φορτίση, το οποίο ρυθμίζει το νόημα για μια μελλοντική ανάκληση. Η εμπειρία γίνεται οχι μόνο εμπειρία του τώρα, του παρόντος αλλά και του παρελθόντος, το οποίο αποκτά μια δεύτερη ζωή, δίνει νόημα στο μελλοντικό παρόν. Είναι λοιπόν ένα πεδίο ελεύθερο για έναν θετικό υποκειμενισμό που προκύπτει απ'τις μοναδικές προσλαμβάνουσες και ερμηνείες, από τα βιώματα της πόλης.

Η πόλη λοιπόν δεν είναι μόνο η υλική της υπόσταση, αλλά δοχείο της ιστορίας που συγκεντρώνει μέσα της τις ιστορίες του καθενός. Εμπλουτίζεται από την εμπειρία των ανθρώπων. Η πόλη έχει ανάγκη τους ανθρώπους και την ελεύθερη δράση τους και οι άνθρωποι αυτήν την εμπερία στην πόλη.

14

Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

_Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ Η ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΖΩΗΣ

Η έννοια του δημοσίου χώρου υπέστη ριζικές αλλοιώσεις στη συνείδηση των πολιτών, με την έλευση του βιομηχανικού καπιταλισμού του 19ου αιώνα. Αυτό συνέβη ως αποτέλεσμα της αλλαγής της εικόνας και του μεγέθους των πόλεων, λόγω των δημογραφικών εκρήξεων, των μεταναστευτικών κυμάτων, τις αλλαγές στους τρόπους οικοδόμησης, κατοίκησης, παραγωγής, εργασίας. Στη βιομηχανική επανάσταση αποδίδονται και οι πιέσεις για ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου, στην αστική κοινωνία του 19ου αιώνα, όπου ανατράπηκε η ισορροπία δημόσιας και ιδιωτικής ζωής7. Όπως όλες οι δραστηριότητες στις πόλεις, έτσι και ο δημόσιος χώρος στη σύγχρονη εποχή όλο και πιο πολύ ιδιωτικοποιείται και εμπορευματοποιείται. Οι λειτουργίες που άλλοτε πραγματοποιούνταν σε χώρους δημόσιους, ελεύθερης προσπέλασης, τώρα λαμβάνουν χώρα σε ιδιωτικούς χώρους ελεγχόμενης προσπέλασης, πράγμα που αυτομάτως σημαίνει τον αποκλεισμό κάποιων κοινωνικών ομάδων. Ο δημόσιος αστικός χώρος εμφανίζεται πια περισσότερο από ποτέ κατακερματισμένος, κεφαλαιοποιημένος, αποδυναμωμένος, με έντονα σημάδια εγκατάλειψης και υποβάθμισης της αξίας του.

Οι λόγοι της υποβάθμισης της δημόσιας σφαίρας σχετίζονται με την ώθηση στον καταναλωτισμό και με το κέρδος αλλά και με τη θέληση για έλεγχο και επιτήρηση από την πολιτεία και τους ιδιώτες επιχειρηματίες. Η υποβάθμιση του δημοσίου χώρου και η αποδυνάμωση της δημόσιας ζωής τροφοδοτούνται από την ανασφάλεια και το φόβο που διακατέχουν τους ανθρώπους στη μεταβιομηχανική εποχή. Οι συνθήκες που επικρατούν στις σύγχρονες πόλεις, η αποξένωση των κατοίκων, οι μεγάλες αποστάσεις, η κλίμακα των κτιρίων, οι μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές συγκρούσεις, η βία, η εγκληματικότητα, τα μεγέθη πληθυσμού, οι εισροές νέων κατοίκων ξεπερνούν την δυνατότητα αναγνώρισης, ελέγχου και επαφής και αποσυνθέτουν την πόλη, προκαλώντας την ανασφάλεια και τον φόβο τα οποία στην συνέχεια διαδίδονται και γιγαντώνονται από τα ΜΜΕ. Η δημιουργία μιας αρνητικής εικόνας για το δημόσιο χώρο αλλά και το αίσθημα ανασφάλειας συμβάλλουν στην αποθάρρυνση της καθημερινής χρήσης και της οικειοποίησής του από τους κατοίκους. Πολλές φορές ακόμα και η ύπαρξη του δημόσιου χώρου μπορεί να αποτελεί ένα κενό, όταν υπάρχει απουσία νοήματος και ερεθισμάτων λόγω αστοχίας ή έλλειψης σχεδιασμού για την συγκρότηση κοινωνικής ζωής και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η ανάγκη του ανθρώπου για ασφάλεια αυξάνεται και αναζητά τον έλεγχο και την επιτήρηση που προσφέρει ο ιδιωτικός χώρος για να προστατευτεί από οτιδήποτε ξένο και εχθρικό. Ο δημόσιος χώρος της πόλης αποφεύγεται, ενώ ταυτόχρονα ο άνθρωπος αποτραβιέται στην ιδιωτική σφαίρα. Έτσι, έχουμε μετάθεση της συνάθροισης του κόσμου στους εξατομικευμένους χώρους κατανάλωσης, οι οποίοι υπόσχονται όλα αυτά που δυσαρεστούν το άτομο στο δημόσιο χώρο των σύγχρονων πόλεων.

Η εμφάνιση του βιομηχανικού καπιταλισμού, ενός συστήματος εκμετάλλευσης που δεν έδειχνε καμία κατανόηση στα θύματά του, οδήγησε τους ανθρώπους να κλειστούν ξανά στην ιδιωτική τους σφαίρα. Το ενδιαφέρον για τη δημόσια ζωή χάθηκε και βαρύτητα πήρε η αυτοπροστασία από τα δεινά της κοινωνίας και η ασφάλεια της υλικής περιουσίας8

15

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Henri Lefebvre, “Το δικαίωμα στην πόλη”, 1968-1973, ελλ. έκδ. “Παπαζήσης” 2. Richard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας, Ο δηµόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισµό, Αθήνα, 1999 3. Herman Hertzberger , Μαθήματα για σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής 4. Κατερίνα Πολυχρονιάδη, «Μνήμη και εμπειρία του χώρου», επιμέλεια Σταύρος Σταυρίδης,

κεφάλαιο «Μνήμη της καθημερινής εμπειρίας της πόλης» , σελ 110.

5. Α. Picon , «Les utopies urbaines», στο La revue des deux mondes, Απρίλιος 2000, σελ. 105.

από «Μνήμη και εμπειρία του χώρου», επιμέλεια Σταύρος Σταυρίδης,

κεφάλαιο «Μνήμη της καθημερινής εμπειρίας της πόλης» Κατερίνα Πολυχρονιάδη, σελ 111.

7. Richard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας, Ο δηµόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισµό, Αθήνα, 1999 8. Richard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας, Ο δηµόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισµό, Αθήνα, 1999

16

17

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

1.

18

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

Τις τελευταίες δεκαετίες οι σύγχρονοι χώροι κατανάλωσης φαίνεται να αποτελούν τόπους προσομοίωσης του δημόσιου χώρου. Εκφάνσεις της δημόσιας ζωής, συνήθειες της καθημερινότητας και δημοσιότητας φαίνεται να έχουν μετατοπιστεί από τον χώρο της πόλης σε κατασκευασμένους αρχιτεκτονικά σκηνοθετημένους χώρους, όπως τα σύγχρονα εμπορικά κέντρα.

_Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Τα σύγχρονα εμπορικά ( Malls) αποτελούν έναν κτιριακό τύπο, εφεύρεση του 20ου αιώνα που γεννήθηκε στην Αμερική και σταδιακά κυριάρχησε σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο. Είναι η χωρική έκφραση της οικονoμικής δραστηριότητας κάποιων εταιριών που παίρνει τη μορφή μέγα-κτίσματος (Mall)9. Στον ενοικιαζόμενο χώρο λειτουργούν καταστήματα κυρίως γνωστών εμπορικών αλυσίδων που με την σειρά τους προσλαμβάνουν το προσωπικό που θα εξυπηρετήσει το κοινό. Αποτελείται λοιπόν, από ένα κτίριο, ή ένα σύμπλεγμα κτιρίων, το οποίο στεγάζει όχι μόνο μεγάλο αριθμό εμπορικών καταστημάτων, αλλά και χώρους εστίασης και αναψυχής, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν στους επισκέπτες τους μια σειρά διευκόλυνσης όπως χώρους στάθμευσης, προστασία από τα καιρικά φαινόμενα, υπηρεσίες κτλ. Οι υποδομές ψυχαγωγίας πλαισιώνουν τα καταστήματα στοχεύοντας σε μια ολική οργάνωση, ένα σύνολο υποδομών προσεκτικά σχεδιασμένων και προμελετημένων που θα υποδεχθούν την ανθρώπινη παρουσία.

Η υλική του υπόσταση έχει ως βασικό της στοιχείο την ζωντανή διαφήμισή του. Πρόκειται για ένα κτίσμα αυτοαναφορικό, «κύριο του εαυτού του», που διαμορφώνει τον χαρακτήρα του μέσα σε σαφή και ευκρηνή όρια, στη προσπάθειά του να καθορίσει ένα συγκεκριμένο κλίμα και φιλική ατμόσφαιρα που θα επενδύσει την καταναλωτική διαδικασία.

Ορισμός σύμφωνα με το περιοδικό Re+D ( Real estate and development,2005) Ως εμπορικό κέντρο ορίζεται σήμερα ένα σύνολο από εγκαταστάσεις λιανικού εμπορίου για τις οποίες ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η ιδιοκτησία και η διαχείρηση γίνονται ως ενιαία ιδιοκτησία. Προϋπόθεση για να ονομαστεί «εμπορικό κέντρο» είναι να υπερβαίνει τα 10.000 τ.μ. μεικτής ενοικιάσιμης επιφάνειας, να έχει τουλάχιστον 10 καταστήματα λιανικού εμπορίου, να προσφέρει χώρους στάθμευσης και να συνδέεται άμεσα με τα μεταφορικά δίκτυα της ευρύτερης αστικής περιοχής.10

19

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

2.

20

3.

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

4.

5.

21

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

6.

Για τον Baudrillard το εμπορικό κέντρο αποτελεί: «μια προσομοίωση (simulation), έναν χώρο-σκηνικό μελετημένο να διεγείρει τις φαντασιώσεις του χρήστη-καταναλωτή και μέσα από ελεύθερα ρέοντα σημαίνοντα – προϊόντα που γίνονται αντικείμενα επιθυμίας, να συνθέτει μια φαντασμαγορία ενορχηστρωμένη να παραπλανεί τον καταναλωτή, προκαλώντας του την ατελή αίσθηση μιας καταναλωτικής ψευδαισθητικής ευδαιμονίας»11 22

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

_Η ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ

Στους νέους αυτούς χώρους κατανάλωσης η πόλη κατά κάποιο τρόπο αναδομείται σε μια περιοχή ασφάλειας όπου προσομοιώνεται η ποικιλία των λειτουργιών του δημοσίου χώρου του παραδοσιακού κέντρου της πόλης.

Για να επιτευχθεί η απαραίτητη εξοικείωση του επισκέπτη στο κλειστό περιβάλλον που αποτελεί ιδιωτικό και ελεγχόμενο χώρο, το εμπορικό κέντρο δανείζεται και ενσωματώνει χαρακτηριστικά του δημόσιου χώρου που του είναι αναγκαία. Τα πλατώματα, οι διαδρομές πλάι στις βιτρίνες, η τοποθέτηση των φυτών είναι χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε δημόσια αστικά περιβάλλοντα, περνάνε όμως σε μια άλλη διάσταση: εδώ κάθε στοιχείο κινδύνου έχει αφαιρεθεί και κυριαρχούν η τάξη και η καθαριότητα. Ο φωτισμός και οι ήχοι παύουν να είναι ερεθίσματα του εξωτερικού περιβάλλοντος και μετατρέπονται σε τεχνητά συστηματοποιημένα στοιχεία.

Ο δημόσιος χώρος υπήρξε ένας τόπος πολυεπίπεδης κοινωνικής εμπειρίας. Ήταν ο τόπος της εμπορικής δραστηριότητας αλλά και ταυτόχρονα χώρος πολιτικός, τόπος κοινωνικής συναναστροφής και συχνά τόπος γιορτής. Το σύγχρονο εμπορικό κέντρο, παίρνει επιλεκτικά κάποια στοιχεία από τον πολυσύνθετο δημόσιο χώρο για να σκηνοθετήσει ένα περιβάλλον φιλικό και ασφαλές που μπορεί να οικειοποιηθεί γρήγορα από τον χρήστη. Έτσι το λειτουργικό του είναι γνώριμο και μπορεί κανείς να αγοράσει αλλά και να καθίσει, να κάνει βόλτα, να χαζέψει τις βιτρίνες.

Η πολυπλοκότητα του δημόσιου χώρου και οι ποικίλες εκφάνσεις του μέσα από τις δραστηριότητες και τις λειτουργίες του, έχουν προκύψει από την αυθόρμητη ύπαρξη του ατόμου στο χώρο και από τις ανάγκες του. Το εμπορικό κέντρο ως προσομοίωση του δημόσιου χώρου, αποτελεί μια συγκεκριμένη συνθήκη που συμπυκνώνει και τυποποιεί όλα αυτά στο βαθμό που εξυπηρετεί τον στόχο του, δεν προκύπτει δηλαδή από τις ανθρώπινες ανάγκες.

Tο σενάριο αυτού του σκηνοθετημένου περιβάλλοντος, έχει σαν βάση του την προσομοίωση του δημόσιου χώρου και σαν εργαλείο την αρχιτεκτονική η οποία απευθύνεται στο άτομο ως καταναλωτή μια και ο τελικός στόχος είναι η κατανάλωση. Με μέσο τα αρχιτεκτονικά τεχνάσματα υπάρχει μια δόση από την πραγματικότητα του δημόσιου χώρου και καποια δομικά χαρακτηριστικά του. Ανασυστήνει την αστική εμπειρία του δημόσιου χώρου και υπόσχεται ό,τι σχεδόν και μια εμπορική βόλτα στην σύγχρονη μεγαλούπολη, με μια παραπάνω άνεση μέσω της απλοποίησης της αστικής πραγματικότητας. Εγγυάται μέσω της διαφήμισής του μια προκαταβολική απόλαυση, υπόσχεται μια οικεία πραγματικότητα μέσω της προσομοίωσης και με συνεργό τα αρχιτεκτονικά του «τρικ» μια απολαυστική εμπειρία, χωρίς τις «ταλαιπωρίες» που επιφυλάσει ο χώρος της πόλης.

προσομοίωση = η ενέργεια του προσομοιάζω. || αναπαράσταση της λειτουργίας ενός συστήματος ή ενός φαινομένου πολιτικού, οικονομικού κτλ., συνήθως με σκοπό την πληρέστερη μελέτη του. [λόγ. προσομοιω(τής) -σις > -ση μτφρδ. αγγλ. simulation]12

23

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

24

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

7.

25

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

«Χωρίς αμφιβολία, η εποχή μας προτιμά την εικόνα από το αντικείμενο, το αντίγραφο από το πρωτότυπο, την αναπαράσταση από την πραγματικότητα, το φαινόμενο από το είναι»13

-Φόυερμπαχ 26

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

_Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ

Αυτοί οι χώροι κατανάλωσης όχι μόνο αποτελούν τμήμα της εικόνας και της φυσιογνωμίας της πόλης, αλλά διαμορφώνουν την γενικότερη αισθητική ποιότητα και φανερώνουν την κυρίαρχη ιδεολογία. Πρόκειται για σκηνοθετημένα αρχιτεκτονικά τοπία, που αυτοπροβάλλονται ως πρότυπα κοινωνικής ζωής, κατασκευασμένα ως ισχυρές εικόνες, με στόχο να οδηγήσουν τους επισκέπτες στην κατανάλωση αγαθών, ψευδαισθήσεων, μοναδικών εμπειριών. Ο χώρος σχεδιάζεται στοχευμένα και η προσομοίωση προσαρμόζεται στο σκοπό της: να αποτελέσει το μέσο προβολής του προϊόντοςκαταναλωτικού αγαθού.

Σε αντίθεση με τα κέντρα των πόλεων που χαρακτηρίζονται από τη μίξη αρχιτεκτονικών περιόδων και ποικιλία μορφών, οι νέοι χώροι κατανάλωσης είναι τυποποιημένοι. Γι’ αυτό καταφεύγουν στην χρήση θεματικών ενοτήτων στα πρότυπα του θεματικού πάρκου της Disneyland προκειμένου να αποκτήσουν μια ταυτότητα14.

Η εμπορευματοποίηση της εικόνας οδηγεί στην εμπορευματοποίηση κάθε πτυχής της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από την θεαματοποίηση του κόσμου. Χάνοντας την ιδιότητα του βάθους του, ο κόσμος μεταλλάσεται σε μια σκέτη εικόνα του εαυτού του, σε απλό θέαμα. Ο Guy Debord στην «Κοινωνία του θεάματος» μιλά για τον κοινωνικό ρόλο του θεάματος το οποίο τείνει να απομακρύνει το άμεσο βίωμα και να το αντικαθιστά με μια απλή αναπαράστασή του.

Η αναπαράσταση αυτή περιλαμβάνει στοιχεία όπως η τυποποίηση, οι τεχνικές για την επίτευξη μιας προσαρμοσμένης ποικιλομορφίας που αποτρέπει την ταύτιση των σχεδόν πανομοιότυπων έργων, ο εξωραϊσμός της υπάρχουσας κοινωνικής πραγματικότητας, η αδρανοποίηση της σκέψης, η αναπαραγωγή των προτεινόμενων αξιών και αναγκών.

Γυαλιστερές απαστράπτουσες επιφάνειες προτάσσουν το ιδανικό ενός άψογα σχεδιασμένου αποστειρωμένου περιβάλλοντος όπου κανένα είδος «βρωμιάς» ή «ατέλειας» δεν είναι αποδεκτό. Βασικός στόχος του σχεδιασμού είναι να αποπνέεται η αίσθηση της ασφάλειας και της ευδαιμονίας. Σε αυτό τον προστατευμένο-σκηνοθετημένο χώρο, επιδιώκεται να παραμείνει ο επισκέπτης για το περισσότερο δυνατό διάστημα τροφοδοτώντας τις ποικίλες υπηρεσίες που έχουν συσσωρευτεί εκεί. Η συσσώρευση αυτή δεν είναι μια απλή παράθεση διαφορετικών λειτουργιών: ο τρόπος που ενορχηστρώνεται παράγει μια φαντασμαγορία, ένα θέαμα προς κατανάλωση15.

Το σύστημα αυτό επικυρώνεται από το γεγονός ότι ο κόσμος επιζητά από επιλογή του να πάει εκεί, προτιμά δηλαδή την προσομοίωση από την πραγματικότητα.

’’Το ότι γενικά ο κόσµος γίνεται εικόνα, αυτό αποτελεί την ουσία των Νέων Χρόνων.’’16 M. Heidegger

27

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

8.

28

9.

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

10.

11.

29

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 9. Fabian Faurholt Csaba, “Malls and the orchestration of the shopping experience in a historical perspective” από www.acrwebsite.org 10. Όπως αναφέρεται στο: Αρετή Σακελλαρίδου, Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου, «Το εµπορικό κέντρο ως αστικός προορισµός», Αρχιτέκτονες, τεύχος 58 –περίοδος Β /Ιούλιος/Αύγουστος, Αθήνα, 2006, σελ. 61 11. Jean Baudrillard, “Η καταναλωτική κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2005 12. http://www.greek-language.gr/ 13. “( … )Το ιερό γι’ αυτήν δεν είναι παρά η ψευδαίσθηση, και το ανίερο είναι η αλήθεια.’’ – Φουερμπαχ, Πρόλογος στη δεύτερη έκδοση της ’’Ουσίας του Χριστιανισµού’’ από διπλωματική ΔΠΜΣ Αλ.Γάκη, “Κατανάλωση και δημόσιος χώρος” 14. Victor Gruen, “Malls and the Orchestration of the Shopping Experience in the Shopping Mall” από www.acrwebsite.org 15. Guy Debord , Η κοινωνία του θεάµατος, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1986 16. Guy Debord , Η κοινωνία του θεάµατος, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1986

30

31

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

32

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Σε αυτό το κομμάτι θα παρουσιαστεί ένα σχετικά σύντομο ιστορικό της εξέλιξης των εμπορικών κέντρων, για την κατανόηση περαιτέρω θεμάτων, τόσο σχετικά με τα ίδια τα εμπορικά όσο και της σχέσης τους με την πόλη, εντοπίζοντας στην ιστορική τους αυτήν πορεία την εξέλιξη της μορφολόγησής τους και τον τρόπο οργάνωσης και σχεδιασμό τους .

Στο κεφάλαιο αυτό, δεν θα αναφερθούμε σε συγκεκριμένα παραδείγματα εμπορικών κέντρων αλλά θα παραθέσουμε τον γενικό σταδιακό σχηματισμό τους σε υλική υπόσταση κτιρίου, για να διακρίνουμε ταυτόχρονα τα βασικά στοιχεία που το δομούν, τα οποία προκύπτουν μέσα από το πέρασμα του χρόνου. Ο σχηματισμός της τελικής τους μορφής δεν πραγματοποιείται από την μία στιγμή στην άλλη, δεν υπήρχαν εξ’ αρχής στην σύγχρονη μορφή που σήμερα γνωρίζουμε. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν, διότι θα αντιληφθούμε πώς προκύπτει η βάση σχεδιασμού τους μέσα από τρεις βασικές φάσεις. Επίσης, θα εξετάσουμε συγκριτικά δυο γενικά μοντέλα, της Ευρώπης και της Αμερικής, και σε συνάρτηση με την τοποθέτησή τους θα διακρίνουμε σημαντικά στοιχεία οργάνωσης, εσωτερικά και εξωτερικά.

Στο σημείο αυτό, κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στην καρδιά των ευρωπαϊκών μητροπόλεων του 19ο αιώνα (στην Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία), βλέπουμε να εμφανίζονται στεγασμένες εμπορικές συγκεντρώσεις σε ένα περισσότερο οριοθετημένο σύνολο με τις στοές (passaggen, arcades) καθώς και με τα πολυκαταστήματα (department stores), τα οποία κατέχουν εξέχουσα θέση στην Αγγλία και στη Γαλλία, φιλοξενώντας μια ποικιλία προϊόντων σε μια κτιριακή μονάδα. Αρκετά χρόνια πιο πίσω, δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί η εικόνα της στεγασμένης αγοράς στα παριζιάνικα halles και ακόμη πιο πίσω της αγοράς με τις στοές στην Αρχαία Ελλάδα και τα Ρωμαϊκά Forums αλλά και τα ανατολίτικα παζάρια (bazaar, souq). Είναι φανερό λοιπόν πως οι (στεγασμένες) εμπορικές συγκεντρώσεις εμφανίζονται τόσο μέσα σε μια ιστορική συνέχεια όσο και στα πλαίσια μιας διαπολιτισμικής ύπαρξης. Συνεπώς, σε ένα πρώτο επίπεδο, διαπιστώνεται μια λειτουργική παράμετρος στον τρόπο ανάπτυξης των ανταλλακτικών και εμπορικών σχέσεων, εντοπίζοντας όμως τη στόχευσή τους σε διαφορετικά πεδία, συνυφασμένα πάντα με το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο.18

Η ετυμολογία της λέξης Mall πιθανότατα προέρχεται από το παιχνίδι Pall Mall το οποίο παιζόταν στην Γαλλία του 17ου αιώνα. Το παιχνίδι αυτό χρησιμοποιούσε ένα διάδρομο από γρασίδι χωροθετημένο από φράχτη ή συστοιχίες δένδρων κατά μήκος του οποίου οι παίκτες κυλούσαν σιδερένιες μπάλες. Αργότερα ο διάδρομος αυτός καθιερώθηκε ως χώρος καθημερινού περιπάτου, δηλαδή πεζόδρομος. Οι αμερικάνοι δανείστηκαν το δεύτερο συνθετικό του όρου για τη δημιουργία του όρου Shopping Mall που μεταφράζεται στην ελληνική γλώσσα ως προστατευόμενος πεζόδρομος για αγορές.

Shopping Mall= 1. Sheltered walk or promenade/ 2. Large enclosed shopping area from which traffic is excluded19

33

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Morgan Park - Duluth, Minnesota Το πρώτο “Mall” στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, 1915 / (πηγή : διαδίκτυο)

Country Club Plaza, Kansas City 1924 / καρτ ποστάλ (πηγή: διαδίκτυο) To πρώτο προαστειακό εμπορικό κέντρο χτισμένο με ενιαία κάτοψη και ενιαία διαχείρηση από μια εταιρία 21 Αρχιτέκτων: J.C.Nichols

34

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

_ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ

Οι πρώτες φάσεις εξέλιξης των εμπορικών κέντρων ταυτίζονται με την εξέλιξη των περιφερειακών εμπορικών κέντρων, τοποθετούνται σε τρείς δεκαετίες, από το 1950 έως τα τέλη του 1970, και διαχωρίζονται ανά δεκαετία20. Οι παράγοντες που παίζουν ρόλο σε αυτήν την κατάταξη είναι το μέγεθός τους, η διανομή κίνησης των επισκεπτών, οι συνθήκες παραμονής τους, το σύστημα υποδομής και υποστήριξης και τέλος οι χώροι στάθμευσης και η σχέση τους με το οδικό δίκτυο.

-- Στην πρώτη φάση εξέλιξης, στην διάρκεια της δεκαετίας του ’50, κοινό χαρακτηριστικό των εμπορικών κέντρων είναι η ανάπτυξή τους σε μέγεθος και ο διαχωρισμός των κινήσεων σε ένα οργανωμένο κτιριακό πλαίσιο. Φυσικά είναι υπαίθρια, και ο χώρος, ο οποίος οργανώνεται με ένα πλέγμα διαδρομών (malls) και τακτοποιεί τους επί μέρους πυρήνες των καταστημάτων, είναι αρκετά πολύπλοκος πολλές φορές και σε πολλαπλά επίπεδα. Παρουσιάζει μια βελτιωμένη εικόνα του παραδοσιακού κέντρου της πόλης. Ο χώρος στάθμευσης και κίνησης αυτοκινήτων διαχωρίζεται από την εμπορική λειτουργία και το κτίριο απομακρύνεται από τα όρια του οδικού δικτύου, κάνοντας περισσότερο άνετη την προσπέλασή του μέσω παράπλευρων οδών.

-- Στην δεύτερη φάση, το κυρίαρχο στοιχείο που προσδίδει μια νέα εμπειρία στο χώρο, είναι η στέγαση των διαδρόμων.Ο διάδρομος δεν είναι πια ο οργανωτής και μόνον της κίνησης που οδηγεί κάθε φορά στα καταστήματα. Ο στεγασμένος διάδρομος σαν χώρος αποκτά κεντρικό ενδιαφέρον, αφού εκεί είναι που θα αναπτυχθεί η «ζωή» του εμπορικού κέντρου ανεξάρτητα των καιρικών συνθηκών. Η πολυπλοκότητα των κινήσεων της προηγούμενης φάσης καταργείται και το μοντέλο επιστρέφει σε απλούστερες χαράξεις και μονοεπίπεδες λύσεις. Επίσης η ομογενοποίηση της υλικής τους εμφάνισης είναι ακόμη ένα στοιχείο των αυξανόμενων σε μέγεθος καταστημάτων του εμπορικού. Τα πολυκαταστήματα και στις δύο φάσεις κατέχουν κεντρικό ρόλο και ειδικότερα στην δεύτερη φάση μελετάται η χωροθέτησή τους με στόχο να εξασφαλίσουν την μεγαλύτερη ροή.

-Στην τρίτη φάση, το μοντέλο επαναπροσδιορίζει στοιχεία των δύο προηγούμενων φάσεων. Μεγαλώνει σε ύψος εισάγοντας ένα δεύτερο επίπεδο διαδρομών. Ο μέχρι πρότινος απλά στεγασμένος διάδρομος, αναβαθμίζεται με δυο πρόσθετα στοιχεία, τη χρήση μονάδων κλιματισμού και ελεγχόμενου τεχνητού φωτισμού. Το εμπορικό από στεγασμένο γίνεται περίκλειστο (enclosed) και αρχίζει να περιλαμβάνει και συμπληρωματικές δραστηριότητες ψυχαγωγίας και αναψυχής. Με την ένταξη περισσότερων δραστηριοτήτων ταυτόχρονα με το εμπόριο, επαναπροσδιορίζεται ο χαρακτήρας των εμπορικών κέντρων, που φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν (sub-centres) το παραδοσιακό αστικό κέντρο. Επίσης, ο ρόλος της στέγασης αποκτά πέραν της λειτουργικής της αξίας, ξεχωριστή παράμετρο χαρακτηρισμού ενός εμπορικού κέντρου.

Ο Victor Gruen σχεδίασε το 1956 το πρώτο περίκλειστο εμπορικό κέντρο. Θεωρείται ο πατέρας των εμπορικών κέντρων. Εισήγαγε δυο σημαντικές καινοτομίες: τα μαγαζιά άνκορες και τον έλεγχο του κλίματος στο έγκλειστο πια εμπορικό κέντρο. Στόχος του ήταν να κάνει τις αγορές μια ευχάριστη δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου. Εκτός από τα Mall που σχεδίασε, έκανε πολλές μελέτες και έγραψε βιβλία για την φιλοσοφία των εμπορικών κέντρων.22

35

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

To Northgate Shopping Center αποτελείται από δυο σειρές καταστημάτων στις πλευρές ενός υπαίθριου πεζόδρομου με ένα κατάστημα “άνκορα” στο κέντρο.23 Αρχιτέκτων: John Graham Jr.

36

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Το ιδανικό εμπορικό, LeCorbusier

37

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

To Southdale Center είναι το πρώτο περίκλειστο εμπορικό κέντρο Αρχιτέκτων: Victor Gruen

Southdale Shopping Center, Edina/Minesota, 1956 (πηγή: διαδίκτυο).

38

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Τα εμπορικά κέντρα θα χαρακτηρίζονται πλέον, σε σχέση με την μορφολόγησή τους, ως: • • • •

Στεγασμένα (covered) Περίκλειστα (enclosed) Πολυώροφα (multi-storey) με δίκτυο πεζοδρόμων (pedestrianized)

Συνοψίζοντας, μέσα από τα τρία στάδια εξέλιξης του εμπορικού κέντρου παρατηρούμε, ακόμη και όταν είναι υπαίθρια, την αρχή μιας οργανωτικής διάθεσης σε σχέση με τις κινήσεις. Την πρώτη αυτή φάση διαδέχεται η στέγαση αυτών, η οποία προστατεύει από τις καιρικές συνθήκες και μια πιο ενιαία και απλουστευμένη αντιμετώπιση της όλης μορφή. Αυτά τα δύο στοιχεία συμβάλλουν σε ένα πρώτο βαθμό στην ανεξαρτησία του χώρου, και ως λειτουργία και ως υλική υπόσταση. Επίσης, ο σχεδιασμός αυτής της φάσης δεν σταματά στο επίπεδο της οργάνωσης αλλά αποκτά επιπλέον στοιχεία ενδιαφέροντος. Τέλος, στο τρίτο στάδιο, όπου είναι πια περίκλειστο και προστίθενται τα τεχνητά στοιχεία, όπως ο φωτισμός και ο κλιματισμός, έχουμε ακόμη μεγαλύτερη διάθεση για ενδιαφέρον περιβάλλον και πρόσθετες δραστηριότητες ψυχαγωγίας.

Παρατηρούμε λοιπόν, ότι υπάρχει μια ανάλογη αύξηση της αυτονομίας και της κλειστότητας με την δημιουργία μιας ευχάριστης ολότητας. Αυτή η κλειστή ολότητα τείνει να αντικαταστήσει τον δημόσιο χώρο της διάσπαρτης πόλης και ενσωματωμένη στον ιστό της πόλης (στην Ευρώπη κυρίως) αλλά και έξω από αυτήν (στο μοντέλο της Αμερικής), όπως θα δούμε παρακάτω. Η εξελικτική του πορεία αναπαριστά όλο και σε μεγαλύτερο ποσοστό την πραγματικότητα της πόλης και δανείζεται στοιχεία της. Η αποκοπή από το γύρω περιβάλλον, η κλίμακα της προσομοίωσης αυξάνουν ανάλογα και εντείνουν την ανάγκη για αυτοτέλειά τους.

39

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Το πρώτο εμπορικό κέντρο με ένα κεντρικό διάδρομο και υπαίθρια επίλυση είναι το Main Taunus Zentrum μερικά χιλιόμετρα έξω από την Φρανκφούρτη σε κεντρική διασταύρωση του εθνικού οδικού δικτύου, 1966. Αυτό όμως που θα χαρακτηρίσει την είσοδο αυτή σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι το Parly 2 στο Παρίσι το οποίο προδιαγράφει τον τύπο του ευρωπαϊκού περιφερειακού κέντρου24

40

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

_ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Ευρώπη και Αμερική

Χωρίς να επεκταθούμε ιδιαίτερα, καθώς το πλαίσιο που θέτει το Αμερικάνικο πρότυπο φαίνεται πως οργανώνει αρκετά καλά την εικόνα της δομής ενός εμπορικού κέντρου, απλά να σημειωθεί πως στον Ευρωπαϊκό χώρο τα παραδείγματα πολώνονται σε δύο κατηγορίες. Είτε θα αναφέρονται στις Νέες Πόλεις25, την οριοθετημένη συγκρότηση εμπορικών περιοχών σε διακριτά κελύφη (ενίοτε σε περισσότερα από ένα) συγκροτώντας έναν πυρήνα τους (precincts), είτε θα προχωρά σε Μεγαδομές (megastructures). Δηλαδή εφαρμόζονται μοντέλα οργάνωσης σε επίπεδο πια πόλης και όχι μεμονωμένες δομές εμπορικών κέντρων, αρθρώνοντας συνολικά την εμπορική δραστηριότητα (και άρα θα αναφερόμαστε σε κεντρική πολεοδομία στην ανάπτυξη αυτών των εμπορικών κέντρων). Αντίθετα, στα παραδοσιακά αστικά κέντρα, παρατηρείται μια ποικιλία προσεγγίσεων ανά μονάδα ή συστήματα μονάδων για κάθε περίπτωση θέσης και προσφερόμενης γης, χωρίς όμως να οδηγούμαστε σε καινοτόμες απόπειρες τροποποίησης της βασικής δομής.

Ο Donn Logan, παρατηρεί το 1973 πως η καταστατική διαφορά ανάμεσα στα Ευρωπαϊκά κέντρα με αυτά της Αμερικής σχετίζεται με τον ρόλο που φαίνεται να έχει το κέντρο για την πόλη. Αν το παράδειγμα στην Ευρώπη, όπως σημειώνει, ανταποκρίνεται σε περισσότερο αστικά στοχευμένο σχεδιασμό, για την πόλη, για τον κοινωνικό ιστό, το μοντέλο στην Αμερική περιγράφεται ως «ισχυρή εμπορική μηχανή» που ανταποκρίνεται αυστηρά (μονοδιάστατα) στο οικονομικό πλαίσιο της αγοράς, του εμπορίου. Πάντως παρατηρεί πως αυτές οι διαφορές σταδιακά υποχωρούν δείχνοντας την κατεύθυνση της Αμερικής.26 Σημεία που προλογίζουν την εξέλιξη αυτού του τύπου στην Ευρώπη :

Σχετίζονται τόσο με τις πληθυσμιακές πυκνότητες όσο με την διαθέσιμη γή και την αξία της. Οι κατακόρυφες λύσεις προωθούνται, ενώ παρατηρείται στις περισσότερες περιπτώσεις, αρχικά η ανάπτυξη επιπέδων σε όροφο να επιχειρείται να συνδυαστεί με άμεση πρόσβαση από τον ιστό της πόλης, ζήτημα που σταδιακά θα ξεπεραστεί. Η κατάλληλη διευθέτηση των καταστημάτων ανά εύρος ενδιαφέροντος θα προγραμματίσει την ροή των κινήσεων και στους ορόφους δίνοντας σχήμα ανάλογο με αυτό της λογικής των πολυκαταστημάτων που είχαν τον ρόλο μαγνήτη (μαγαζιά άνκορες)*. Τα επίπεδα συνήθως περιορίζονται σε δύο, ισόγειο και όροφος, ενώ ανά περιπτώσεις θα έχουμε και περισσότερα. Ο στεγασμένος τύπος και εδώ θα αποτελέσει δεύτερη φάση, όπως και η απλοποίηση των κινήσεων, κατά περιπτώσεις. Το στοιχείο όμως, που φαίνεται να υιοθετείται αρκετά γρήγορα και να εξελίσσεται, είναι η μεγαλύτερη μίξη των χρήσεων συγκριτικά με το παράδειγμα της Β.Αμερικής και τα περισσότερο πολύπλοκα σχήματα των τομών τους, αφού αναγκαστικά οι χώροι υποδομής και χώροι στάθμευσης πρέπει αναποφευκτα να επιλυθούν προσεγγίζοντας τα «στάνταρ» που έχουν εδραιωθεί για να είναι τα κέντρα αποδοτικά και άρα, αντί του εύρους επιφάνειας, προκύπτει η άνοδος σε ύψος.

*Μαγαζιά ΆΝΚΟΡΕΣ: Πρόκειται για μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων των οποίων η αναγνωρισιμότητα και ελκυστικότητα εγγυάται την υψηλή επισκεψιμότητα. Τοποθετούνται σε στρατηγικά σημεία του εμπορικού κέντρου ώστε να εξασφαλίζουν την κίνηση σε όλο το χώρο

41

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

42

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

- Τα ενσωματωμένα εμπορικά κέντρα συνολικά θα προβάλλουν ιδιαίτερα τη μορφολόγηση του κελύφους τους, αφού εδράζονται ως ασυνέχειες στον σφιχτό αστικό ιστό. Η ανάγκη εντοπισμού τους στα αστικά αναπτύγματα φαίνεται πως θα οδηγήσει τις σχεδιαστικές επιλογές προς αυτή την κατεύθυνση και τελικα σε ένα επιβλητικό μέτωπο. Αυτό είναι που προκαλεί την είσοδο και προδίδει ένα θελκτικό εσωτερικό.

- Στα περιφερειακά εμπορικά κέντρα καθώς και στις υπεραγορές, αντίθετα, τονίζεται πως η σήμανσή τους, μια μεγάλη επιγραφή με το όνομα του εμπορικού κέντρου, αρκεί για να εντοπίσει κανείς την παρουσία του από την οπτική ματιά του αυτοκινητόδρομου και άρα η εμφάνιση του κελύφους αποκτά δεύτερη θέση. Είναι ένα διακριτό κομμάτι τοποθετημένο εκέι, εκφράζοντας μια αδιαπερατότητα του αστικού ιστού και μια τάση να ορίσουν τον εαυτό τους ως πόλη μέσα στην πόλη.

Αν πούμε ότι σε πρώτο επίπεδο έχουμε ως σημαντικό τον ρόλο του κεντρικού διαδρόμου (mall) με τα πολυκαταστήματα γύρω του, τώρα θα περάσει σε πρώτο πλάνο ένας «ιδιαίτερος» χωρος. Ένα πιο ολοκληρωμένο περιβάλλον, συνθετικά. Έχοντας περάσει πάνω από μισό αιώνα εξέλιξης, τα εμπορικά κατευθύνονται προς μια προσομοίωση του ίδιου του αστικού τοπίου. Με κοινό χαρακτηριστικό την έκθεση προϊόντων μαζικής παραγωγής σε επιφάνειες μεγάλου μεγέθους, λειτουργούν ανταγωνιστικά προς την διασπορά των παραδοσιακών εμπορικών συγκεντρώσεων, ακολουθώντας περίπου την αλληλουχία κατάταξης της εμπορικής δραστηριότητας (τοπικό, συνοικιακό, περιφερειακό) ανεβαίνοντας όμως ένα σκαλί στον τρόπο οργάνωσής της.

Παρατηρούμε πώς οι δύο τύποι εμπορικού κέντρου ορίζουν τον εαυτό τους με διαφορετικό τρόπο. Τα ενσωματωμένα, συνθετικά τείνουν να ξεχωρίζουν από τον αστικό ιστό, ενώ τα περιφερειακά επιδιώκουν μια οπτική από παντού εστιάζοντας στον όγκο και την σήμανσή τους (τοπόσημα). Αναλόγως με την φυσιογνωμία του τοπίου στο οποίο βρίσκονται, χρησιμοποιούν διαφορετική μορφολογία ώστε να ελκύουν το άτομο. Ως κοινό τους λοιπόν έχουμε τον ανταγωνισμό προς τις παραδοσιακές εμπορικές συγκεντρώσεις και την βέλτιστη προβολή των προϊόντων. Στην Ευρώπη η προσομοίωση προκύπτει σταδιακά, ενώ στην Αμερική, μια και από την αρχή ανήκουν στην περιφέρεια, αποκομμένα από τον ιστό, είναι πιο ολοκληρωμένα σαν περιβάλλον. Έπειτα, η εξέλιξη της μορφής του μοντέλου της Ευρώπης, με την μεγαλύτερη μίξη χρήσεων που τείνει να ακολουθήσει το πρότυπο της Αμερικής, δεν προκύπτει από ανάγκη, αλλά μαρτυρά την διάθεση για μια ανεξάρτητη, μεμονωμένη δομή, με αύξηση της προσομοίωσης στο δημόσιο χώρο της πόλης σαν βάση οργάνωσης, θέλοντας να τον αντικατστήσει με τις επιπλέον ανέσεις που προσφέρει στον άνθρωπο.

Με αυτήν την ιστορική αναφορά στην εξέλιξή του εμπορικού κέντρου και στις μορφές που λαμβάνει, καθώς σχηματίζεται σαν έννοια όλο και πιο σταθερά, παρατηρούμε την κλίμακα προσομοίωσής του με το περιβάλλον της πόλης. Τείνει να αποκοπεί από τον δημόσιο χώρο της πόλης αλλά ταυτόχρονα να τον αντικαταστήσει. Η διαμόρφωσή του μέσα στον χρόνο είναι ανάλογη με την αύξηση του ποσοστού αναπαράστασης μιας πραγματικότητας.

Ο Barry Maitland θα πει πως, σε συνέχεια της αντιμετώπισης, παραδοσιακά στην ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής του χώρου ως ασθενή, μιας πόλης με καρκινώματα, το νέο αυτό εμπορικό μοντέλο ταιριάζει σε αυτό το αναλογικό σχήμα και μοιάζει ως το ζωτικό όργανο που αφαιρέθηκε από τον ασθενή, απομονώθηκε και εξελίχθηκε, βελτιώθηκε με τρόπο αυτοαναφορικό. Ζήτημα είναι, θα τονίσει, πώς, κατά τη μεταμόσχευσή του, η πόλη-οργανισμός δε θα το απορρίψει. Το κεφάλαιο στη μελέτη του που θα εστιάσει στη σχέση της πόλης και του νέου αυτού μοντέλου φέρει χαρακτηριστικά τον τίτλο «το αστικό μόσχευμα» 27 -Barry Maitland

Η αυξανόμενη κλίμακα προσομοίωσης και σταδιακή δημιουργία ανεξάρτητης ολότητας

43

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

44

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

45

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 18. Steven Miles & Malcolm Miles, Consuming Cities, New York, 2002 19. http://www.easternct.edu/~pocock/MallsDef.htm 20. Φάνης Καφαντάρης, «Η ανάδυση του κτιριακού τύπου του εμπορικού κέντρου στην Ελλάδα», Πτυχιακή εργασία Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Κατεύθυνση Α’/ Αθήνα 2010.

21. http://www.easternct.edu/~pocock/MallsHistory.htm 22. Fabian Faurholt Csaba, “Malls and the orchestration of the shopping experience in a historical perspective” από www.acrwebsite.org 23. http://www.easternct.edu/~pocock/MallsHistory.htm 24. http://www.easternct.edu/~pocock/MallsHistory.htm 25. Χαρακτηριστικότερο αναμφίβολα παράδειγμα αυτό του Le Corbusier με τις πολεοδομικές προτάσεις αστικών συγκροτήσεων με την πόλη των τριών εκατομμυρίων, το plan voisin και τη ville radieuse. Ενδ. για μία συνοπτική επισκόπηση βλ., Δ.Ν. Καρύδης, Ανάγνωση Πολεοδομίας, σ.135 -156.

26. Donn Logan, Βriefing, Shopping Centers, Architectural Design, XLII 2/1973, σ.96-111 όπως αναφέρεται στο : Φάνης Καφαντάρης, «Η ανάδυση του κτιριακού τύπου του εμπορικού κέντρου στην Ελλάδα», Πτυχιακή εργασία Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Κατεύθυνση Α’/ Αθήνα 2010.

27. Barry Maitland, Shopping Malls, Planning & Design, ο.π., σ. 106. όπως αναφέρεται στο : Φάνης Καφαντάρης, «Η ανάδυση του κτιριακού τύπου του εμπορικού κέντρου στην Ελλάδα», Πτυχιακή εργασία Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Κατεύθυνση Α’/ Αθήνα 2010.

46

47

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α’ ΜΕΡΟΥΣ

48

Aπό τα προηγούμενα κεφάλαια, στα οποία αναλύθηκε η έννοια του δημόσιου χώρου, του εμπορικού κέντρου και της προσομοίωσης μέσα σε αυτό, καταλήγουμε στα εξής συμπεράσματα:

Καθοριστικό ρόλο για την έκφραση και την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου, παίζει το περιβάλλον στο οποίο βιώνει την καθημερινότητά του. ‘Ενας από αυτούς τους χώρους είναι και εκεί που πραγματοποιείται η εμπορική δραστηριότητα, η οποία περιλαμβάνεται στο δημόσιο χώρο της πόλης. Ο δημόσιος χώρος ,όπως αναλύσαμε, διαμορφώνεται και ορίζεται από τις ποικίλες λειτουργίες και εκφράσεις του και εμπλουτίζεται από προσωπικές και συλλογικές δράσεις. Είναι διαρκώς ενεργός, προσφέρεται για γεγονότα και τις ανάλογες εντάσεις τους. Δεν υφίσταται μόνο ως υλική υπόσταση, αλλά επιτρέπει στην προσωπική χωρική εμπειρία να πάρει μοναδικές διαστάσεις. Η πραγματικότητα της πόλης αποτελεί μια ρευστή και εφήμερη κατάσταση που κάθε φορά αναγεννάται και είναι διαφορετική από την προηγούμενη. Σε αυτό το περιβάλλον που δεν αποκλείεται το τυχαίο, οι αισθήσεις του επισκέπτη οξύνονται. Η φθίνουσα όμως πορεία της σημασίας του δημόσιου χώρου, η οποία εντείνεται μέσω της προπαγάνδας των ΜΜΕ, και η διαφήμιση της πραγματικότητας των Malls, ωθούν το άτομο σε αυτούς τους χώρους.

Μέσα από την ιστορική αναδρομή των mall και τον σχηματισμό τους, διαπιστώθηκε η σταδιακή αποκοπή από τον ιστό της πόλης και η δημιουργία μιας ανεξάρτητης συνθήκης, μιας ολότητας. Παράλληλα, παρατηρήσαμε την τάση για προσομοίωση να αυξάνει στο χρόνο, προκειμένου η συγκεντρωτική του δομή να είναι ανεξάρτητη αλλά και οικεία μέσω αναφορών στην πραγματικότητα της διάσπαρτης πόλης.

Στο σκηνικό του σκηνοθετημένου χώρου mall έχει προσομοιωθεί η σχέση ιδιωτικού-δημόσιου κάτω από ένα ιδιωτικό κέλυφος, με βασικό στοιχείο την αφαίρεση του τυχαίου και του απρόοπτου, έννοιες που είναι πλέον άμεσα συνδεδεμένες με τον κίνδυνο. Η επιδιωκώμενη αυτή αίσθηση ασφάλειας καταπραϋνει τις εντάσεις και φέρνει τον επισκέπτη σε μια κατάσταση μειωμένης οξύτητας των αισθήσεων. Αυτός ταξιδεύει μ’ αυτό τον τρόπο σε έναν απονευρωμένο, ασφαλή κόσμο, άνετα και ευχάριστα με την προσφορά ποικίλων υπηρεσιών.

Έτσι, στο «συμπιεσμένο» υπερσχεδιασμένο περιβάλλον του mall, ο άνθρωπος-δράστης έρχεται σε επαφή με ένα απρόσωπο περιβάλλον πίσω από το οποίο κρύβεται μια ολόκληρη αλυσίδα των επωφελούμενων προσώπων, το οποίο του προσφέρει όμως ευχάριστη παραμονή με όλες τις ανέσεις που μπορεί να του χαρίσει η τεχνολογία, προστασία από καιρικές συνθήκες, διασκέδαση. Είναι φυσικό λοιπόν, να επιφυλάσσονται εντελώς διαφορετικά πρότυπα συμπεριφοράς στον κάθε χώρο. Η αρχιτεκτονική δομή αυτών των χώρων είναι προμελετημένη και ωθεί τα άτομα στους χώρους αυτούς έναντι του δημόσιου, κρατώντας τα εκεί «αδιαμαρτύρητα». Την προσομοίωση έρχονται να συμπληρώσουν τα αρχιτεκτονικά τρικ στο χώρο, στα οποία θα αναφερθούμε αναλυτικά στο Β’ Μέρος με συγκεκριμένα παραδείγματα.

49

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

50

Β’ ΜΕΡΟΣ

51

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ _«ΤΗΕ MALL ATHENS»

52

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ «ΤΗΕ MALL ATHENS»

Θα αναλυθεί συγκεκριμένα η περίπτωση του The Mall Athens, ως το πρώτο εγχείρημα κατασκευής τέτοιου τύπου-μοντέλου κατά τα διεθνή πρότυπα, στην Ελλάδα. Το νέο αυτό πολυκατάστημα συνδυάζει το εμπορικό τμήμα με την αναψυχή και αποτελεί το πρώτο αυθεντικό δείγμα των αντίστοιχων αμερικάνικων προτύπων ανάλογων διαστάσεων στο Πολεοδομικό Συγκρότημα της Αθήνας.

_ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΙΣΤΟ

Το “THE MALL, ATHENS” βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Άνω Ψαλιδίου, συνοριακή ζώνη του Δήμου Αμαρουσίου, βορείου παροαστίου των Αθηνών. Το Ψαλίδι αποτελεί πολεοδομική νησίδα της οποίας η αξία γής, τα 10 τελευταία χρόνια, έχει ανοδική κατακόρυφη πορεία. Βρίσκεται ανάμεσα στις εξής κεντρικές αρτηρίες : Αττική Οδός, Λ. Κηφισίας, Λ. Σπύρου Λούη και Λ. Κύμης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή στις αρχές του 1990 ήταν εκτός σχεδίου, ενώ, έως και το 1999, αποτελούσε μια ανεκμετάλλευτη μάλλον παραμελημένη αραιοκατοικημένη έκταση, χωρίς ιδιαίτερη υποδομή αστικού δικτύου (μέχρι το 2005 δεν υπήρχε εγκατεστημένο δίκτυο αποχέτευσης), με ζώνες από ελαιώνες, με το άλσος της Σ.ΕΛ.Ε.ΤΕ. ακόμα ανέπαφο (το οποίο διατίθεται από το κράτος για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004), και η οποία περιείχε τις εγκαταστάσεις του Ο.Α.Κ.Α. Στη σημερινή του μορφή, το Άνω Ψαλίδι Αμαρουσίου, φιλοξενεί ακόμα το Ο.Α.Κ.Α. (Ολυμπιακό Κέντρο Αθηνών), το ΥΠ.Π.Ε.Θ. (Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων) [το οποίο τοποθετείται στο πρώην άλσος ΣΕΛΕΤΕ, πρώην ολυμπιακό ακίνητο 2004], την Τεχνική Σχολή και τα Τεχνικά Λύκεια της Α.Σ.ΠΑΙ.ΤΕ. (πρώην Σ.Ε.Λ.Ε.ΤΕ.), δύο εμπορικά κελύφη-αγορές, το εν λόγω ΤΗΕ MALL ATHENS και το GOLDEN HALL, το COSMOPOLIS ODEON (πολυκινηματογράφος) πλησίον του κόμβου Κηφισίας, συγκροτήματα δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων και περιορισμένη έκταση αμιγούς κατοικίας. 28

Η περιοχή πλέον είναι μια πολεοδομική νησίδα «κλειδί», η οποία συνορεύει με ζώνη υψηλής απόδοσης, τη γραμμική οικονομική και εμπορική ανάπτυξη της Λ.Κηφισίας στο ύψος των Βορείων Προαστίων. Έχει άμεση πρόσβαση από τις δύο πιο κεντρικές αρτηρίες του λεκανοπεδίου, την Αττική Οδό, η οποία εξυπηρετεί την περιφερειακή σύνδεση της πρωτεύουσας από Ανατολή προς Δύση, και την Λ.Κηφισίας, που είναι ο κεντρικός άξονας σύνδεσης των Βορείων προαστίων με το κέντρο της Αθήνας. Ταυτόχρονα με το πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων και την ανάπλαση των σταθμών και τη διεύρυνση του σιδηροδρομικού δικτύου της Αθήνας, το THE MALL ATHENS απέκτησε και «ιδιωτικό» σταθμό, τον σταθμό ΝΕΡΑΤΖΙΩΤΙΣΣΑΣ ( σταθμός επιβίβασης του Η.Σ.Α.Π. αλλά και του προαστικού σιδηροδρόμου), καθώς η αποβάθρα του συνδέεται απευθείας μέσω πεζογέφυρας με τον εξωτερικό χώρο υποδοχής και την μοναδική είσοδό του. Ρύθμιση, η οποία πραγματοποιήθηκε παρά το γεγονός ότι ήδη υπήρχε σταθμός επιβίβασης του Η.Σ.Α.Π. ΕΙΡΗΝΗ, σε απόσταση 10’ λεπτών πεζής διαδρομής. Το συγκεκριμένο κτίριο πήρε άδεια λειτουργίας στη συγκεκριμένη έκταση γής σε οικόπεδο εργατικής εστίας, εκτός σχεδίου, με μέσα αθέμιτα και τρόπο παράνομο και αντισυνταγματικό.

Σε διαφημιστικό φυλλάδιο του THE MALL, ATHENS, το τελευταίο χαρακτηρίζεται ως, Disneyland του shopping: Disneyland-Disney World: «…υπόσχεται να κάνει την κοινωνική ποικιλία λιγότερο απειλητική και το δημόσιο χώρο ασφαλέστερο…»29

53

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Το νέου τύπου εμπορικό κέντρο, πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα ως προς την λογική του και την κλίμακά του, αποτελεί τοπόσημο για σχεδόν όλο το αστικό τοπίο της πόλης, αν και είναι εμφανής η αδιαφορία του οικοδομήματος για τον υπάρχοντα αστικό ιστό, αφού επιδιώκει να είναι ολότητα χώρου, η οποία επιθυμεί να υποκαταστήσει την υπάρχουσα εμπορική κατάσταση. Ταυτόχρονα υποβόσκει μια επιμελημένη απουσία σύνδεσης και αναφοράς με ένα άμεσο ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον, που τελικά καταλήγει στην αποφυγή συσχέτισης του με την πραγματικότητα.

Το MALL, από την ημέρα κιόλας των εγκαινίων του, γνωρίζει μαζική εισροή υποψήφιων καταναλωτών και σημειώνει τεράστια εμπορική επιτυχία. Σημειωτέον βέβαια της διαφήμισης που είχε προηγηθεί και του γεγονότος ότι άνοιξε την αγορά του στο Αθηναϊκό κοινό λίγες μέρες πριν το καταναλωτικό παραλήρημα της περιόδου των Χριστουγέννων 2006.

Τοποθεσία του The Mall Athens στην ευρύτερη περιοχή του Αμαρουσίου Αεροφωτογραφία, 2009

54

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ «ΤΗΕ MALL ATHENS»

_ΣΚΟΠΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Είναι κέντρο εμπορικό με ταυτόχρονα ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ο οποίος όμως πάλι διατίθεται προς κατανάλωση, καθώς δεν είναι ελεύθερος αλλά ορίζεται από τις παρεχόμενες δραστηριότητες. Η λειτουργική του σκοπιμότητα υπαγορεύεται από τις επιταγές των οικονομικών συμφερόντων και της μαζικής κατανάλωσης όπως αυτή διαμορφώνεται από τις τέχνες της διαφήμισης και προώθησης προϊόντων παραγωγής. Η αρχιτεκτονική, με τη σειρά της, έρχεται να ακολουθήσει αυτή τη λογική και να προσαρμόσει τον ρόλο της σε αυτήν την φιλοσοφία. Στόχος είναι ένας χώρος που, λόγω λειτουργίας, κατασκευής και δομής, να αιχμαλωτίζει τον εκάστοτε χρήστη (ανεξαρτήτως ηλικίας, ενδιαφερόντων και κοινωνικοοικονομικής καταάστασης) χωρικά και χρονικά. Δηλαδή στοχεύει σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος πληθυσμού, τον οποίο θεωρεί δυνητικά πελάτη. Αναλυτικότερα, το συγκεκριμένο εμπορικό κέλυφος είναι σχεδιασμένο σε 5 εμπορικά επίπεδα και τρεις υπόγειους χώρους στάθμευσης. Ο σχεδιασμός αναπτύσσεται σε ζώνες χρήσεων ανά όροφο (layers/zoning) .

• Tα τρία πρώτα επίπεδα (0, 1, 2) είναι όροφοι με χρήση αποκλειστικά λιανικού εμπορίου.

• Το επίπεδο 3 έχει ανάμεικτες χρήσεις καταστημάτων, κινηματογράφων, χώρων εστίασης ευρείας κατανάλωσης (αλυσίδες fast food) και χώρων ψυχαγωγίας.

• Το τελευταίο επίπεδο αποτελείται από χώρους εστίασης και ψυχαγωγίας που αφορούν εξειδικευμένες απαιτήσεις καταναλωτών και όχι μαζικής χρήσης.30

Η είσοδος γίνεται από τον εξωτερικό χώρο από το μοναδικό άνοιγμα στο επίπεδο 2, ενώ από τον εσωτερικό χώρο έμμεσα μέσω των υπογείων parking. Σημειωτέον δε, ο δεύτερος όροφος καταλαμβάνεται, σε ποσοστό 90% , από καταστήματα γυναικείας ένδυσης και υποδημάτων, καθώς είναι αδιαμφισβήτητο ότι το «ασθενές» φύλο είναι το πλέον επιρρεπές στην αγοραστική μανία της σύγχρονης εποχής. Λόγω, λοιπόν, κατανομής χρήσεων, ο επισκέπτης κατά ένα ποσοστό 99% των περιπτώσεων, θα περάσει πρώτα από την εμπορική ζώνη και μετά θα καταλήξει στον αρχικό του προορισμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο να παρεκκλίνει σε κάποια πράξη καταναλωτισμού.

Σε αυτά τα 5 επίπεδα, τα οποία απαρτίζουν τα συνολικά 58.000 τ.μ. διαθέσιμου προς χρήση χώρου, βρίσκονται 200 εμπορικά καταστήματα με τα σημαντικότερα διεθνή και ελληνικά εμπορικά σήματα, 15 πρωτοπορειακές κινηματογραφικές αίθουσες, 25 εστιατόρια και καφέ, χώροι ψυχαγωγίας, και πληθώρα βοηθητικών εργασιών. Το μέγεθος μιας τέτοιας αγοράς δεν προκύπτει ως ανάγκη για το πληθυσμιακό δυναμικό της συγκεκριμένης περιοχής, καθώς στα βόρεια προάστια ήδη υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη μεγάλες εμπορικές αγορές με πρόσβαση ομοίως από τον Ηλεκτρικό σιδηρόδρομο. Οι υφιστάμενες αυτές αγορές των γειτονικών Δήμων, με τους ομώνυμους σταθμούς τους, είναι με την σειρά ανόδου του ηλεκτρικού, η Νέα Ιωνία, το Μαρούσι και η Κηφισιά. Επιπροσθέτως , στην περιοχή του Αμαρουσίου και μάλιστα γύρω από τον κόμβο της Κηφισίας με την Αττική Οδό, ήδη λειτουργούσαν από το 2003 και 2005, δύο συγκροτήματα με διψήφιο αριθμό κινηματογραφικών αιθουσών, ανταγωνιστικών εταιρειών.

Το The Mall Athens πήρε άδεια λειτουργίας στην συγκεκριμένη έκταση γης, σε οικόπεδο εργατικής εστίας εκτός σχεδίου, με μέσα αθέμιτα και τρόπο παράνομο και αντισυνταγματικό όπως κρίθηκε από το πρώτο δικαστήριο στο οποίο παραπέμφθηκε η υπόθεση. Γεγονός αδιαμφισβήτητο, καθώς μέχρι και τα εγκαίνιά του τον Νοέμβριο του 2005 υπήρχε η πινακίδα ανάθεσης εργασιών του έργου που το ένετασσαν στα ολυμπιακά έργα ως Χωριό Τύπου. Αρχικά το «Χωριό τύπου» θα φιλοξενούσε 5.585 δημοσιογράφους. Το Νοέμβριο του του 2001 οι δημοσιογράφοι μειώνονται σε 5.000. Όταν πλέον υπογράφεται η σύμβαση με τον «Αθήνα 2004» οι δημοσιογράφοι τελικά πέφτουν στους 1.600. Αντίθετα τα τετραγωνικά μέτρα που θα κάλυπτε η κατασκευή παρουσι’αζουν μια σχέση αντιστρόφως ανάλογη. Δηλαδή από 23.0000 τ.μ. , φτάνουμε στα 85.000 τ.μ. και τέλος επίσημα δηλώνονται 58.500 τ.μ. και 90.000 τα υπόγεια. Αναφέται ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες έλαβαν χώρα τον Αύγουστο του 2004 ενώ το εν λόγω συγκρότημα ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2005.31

55

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

56

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ «ΤΗΕ MALL ATHENS»

Συμπερασματικά λοιπόν καταλήγουμε στο γεγονός ότι το THE MALL ως λειτουργία είναι περιττή, καθώς δεν προκύπτει από ανάγκη ούτε της περιοχής αλλα ούτε των βορείων προαστίων γενικότερα.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι πρόκειται για λειτουργίες οι οποίες δεν προκύπτουν αυθόρμητα από ανάγκες του συγκεκριμένου χωροχρόνου, αλλα τοποθετούνται ένθετα μετά από σύνθετο και πολυκλαδικό προγραμματισμό. Η δημιουργία τους προϋποθέτει διαφήμιση και αναπαραγωγή από τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία είναι βασικές κινητήριες δυνάμεις. Οι προσταγές της κατανάλωσης διαμορφώνουν το καταστατικό λειτουργίας του χώρου, ενώ βοηθητικές δραστηριότητες ψυχαγωγικού χαρακτήρα έρχονται να συμπληρώσουν τον χρόνο παραμονής σε αυτούς . Δηλαδή η προσθήκη υπηρεσιών με λειτουργίες όπως : super market, τράπεζα, φαρμακείο, ταχυδρομείο ΕΛΤΑ, μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών (ΑΤΜ), κομμωτήριο, τσαγκάρης, στεγνοκαθαριστήριο κ.α., πραγματοποιείται για να επισκέπτεται ο καταναλωτής ανά τακτά χρονικά διαστήματα τον χώρο, με απώτερο στόχο η περιττή αυτή λειτουργία του εμπορικού κελύφους να ενταχθεί τελικά στην καθημερινότητα του ατόμου.

57

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

58

59

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Κάτοψη Ισογείου, The Mall Athens

60

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Το ‘’THE MALL’’, ATHENS, υφίσταται και λειτουργεί μέσα σε ένα περίκλειστο και αυστηρό κέλυφος, όπως προαναφέρθηκε. Η πρακτική του κλειστού κελύφους –BIG BOX-, όπως έχει αναλυθεί γενικότερα για τα εμπορικά τύπου mall, έτσι και για το συγκεκριμένο, ενδείκνυται για του εξής λόγους: 1. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η προστασία του χρήστη από τα καιρικά φαινόμενα. Δημιουργείται έτσι στο εσωτερικό ένα τεχνητό, ομαλό και επιθυμητό μικροκλίμα, μέσω του κλιμαστισμού.

2. Αποκλείεται η αμεσότητα του φυσικού φωτός και δημιουργείται ο κατάλληλος τεχνητός φωτισμός για την βέλτιστη προβολή των προϊόντων έκθεσης.

3. Δημιουργείται ένα περιβάλλον εσωστρεφές μεν, που όμως αποπνέει αίσθημα άνεσης και ευρυχωρίας και προσφέρει συνθήκες ηρεμίας στο πλήθος.

4. Υπάρχει το αίσθημα της ασφάλειας, αφού διευκολύνεται η επιτήρηση και αυξάνεται ο έλεγχος της κοινωνικής συμπεριφοράς και των επιλογών.

-BIG BOX Ο συμπαγής όγκος -BIG BOX32- έχει κλίμακα δυσανάλογη συγκριτικά με την πόλη και ασύμφωνη με την ανθρώπινη, λές και πρόκειται για έναν υπερμεγέθη «ναό», ένα ανθρώπινο επίτευγμα. Αποτέλεσμα είναι η περίοπτη εικόνα του από μεγάλη ακτίνα της ευρύτερης περιοχής, καθώς και από τα μεσα μαζικής μεταφοράς αλλά και από βασικούς άξονες οδικής κυκλοφορίας. Προκαλεί αίσθημα δέους του εξωπραγματικού όπως κάθε «ναός» στην ιστορία.

Η αρχιτεκτονική αυτή μορφή με εκτεταμένο κέλυφος, ακολουθεί την λογική της μέγιστης εκμετάλλευσης του χώρου με έξυπνα υλικά και οπτικά «τρικ» και φυσικά καμία αναφορά στον εκάστοτε τοπικό χαρακτήρα. Η αρχιτεκτονική εδώ λειτουργεί ποσοτικά. Δηλαδή σε ένα συμπαγή όγκο χωρίς ιδιαίτερη πολυπλοκότητα και πλαστικότητα. Το ίχνος της κάτοψης ορθώνεται μέχρι και το τελικό ύψος του κτιρίου σε κάθε σημείο της και χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις, διαμορφώνοντας ένα μονοκόμματο σύνολο.

61

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

62

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

63

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

64

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Ανοίγματα (εσωστρέφεια, σχέση με φυσικό, κλίμακα)Εάν εξαιρεθούν κάποιες επιφάνειες από κρύσταλλο, που πάλι όμως δεν επιτρέπουν την οπτική επαφή του εσωτερικού με τον εξωτερικό χώρο παρά μόνο αντικατοπτρίζουν το κοντινό περιβάλλον,οι όψεις δεν έχουν ανοίγματα, καθώς είναι στην ουσία η πλάτη των καταστημάτων που βρίσκονται στην εσωτερική περίμετρο. Σε κάθε όψη του κελύφους εξωτερικά είναι προφανές το σύνολο του ύψους της κατασκευής, καθώς αποτελείται από επιφάνειες επενδυμένες με ένα υλικό καθ’ όλο το ύψος, ίδιου χρώματος και υφής, οπότε παίρνει μορφή που εσκεμμένα αναδεικνύει και πάλι την κλίμακα. Έτσι η απουσία ανοιγμάτων εξυπηρετεί διπλά, (εσωτερικά και εξωτερικά) και την εσωστρεφή λογική του αλλά συμβάλλει και στην περίοπτη, ογκώδη εξωτερική του υπόσταση.

Το εσωστρεφές και ογκώδες οικοδόμημα έτσι, αυξάνει την ανθρώπινη περιέργεια με την κλειστότητά του και προκαλεί δέος με το μέγεθός του. Ταυτόχρονα δημιουργεί τις κατάλληλες προδιαγραφές ενός τεχνητού κλειστού πειβάλλοντος , το οποίο αποκόπτει τον άνθρωπο από τον εξωτερικό χώρο χωρίς να το αντιλαμβάνεται άμεσα, τον απομονώνει δηλαδή από τον δομημένο ιστό όσο και από το φυσικό περιβάλλον. Γεγονός που επαληθεύεται από και μετά από μια πρώτη επιφανειακή αρχικά, εξωτερική παρατήρηση του οικοδομήματος, αφού δεν έχει ανοίγματα (πλήν της εισόδου) αποτρέποντας φυσικό φωτισμό και αερισμό κυρίως να εισέλθουν στο εσωτερικό.

Το τεχνητό περιβάλλον αυτό αποκλείει την αμεσότητα του φυσικού φωτός και δημιουργείται κατάλληλος τεχνητός φωτισμός για την βέλτιστη προβολή των προϊόντων καθώς και ένα τεχνητό ομαλό και επιθυμητό μικροκλίμα με την χρήση του κλιματισμού, μια και όπως αναφέραμε δεν έρχεται σε επαφή με την εξωτερική ατμόσφαιρα και τα καιρικά φαινόμενα. Δημιουργούνται έτσι ανεξάρτητα συνθήκες ηρεμίας και αίσθημα άνεσης για τον άνθρωπο.

65

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

66

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Το κέλυφος «πλέκεται» από τη διαφήμισηΕπίσης, να σημειωθεί σαν παρατήρηση, ότι σε μια τέτοιου είδους χρήση οικοδομήματος αυτό που είναι μελετημένο να κεντρίσει και να δελεάσει τον εξωτερικό παρατηρητή-περαστικό –υποψήφιο καταναλωτή δεν είναι το κτίριο αυτό καθεαυτό (το οποίο αρκεί να είναι συμπαθητικό), αλλά τα εμπορικά ονόματα που φιλοξενεί και οι επιπλέον παροχές που προσφέρει . H εξωτερική αρχιτεκτονική είναι και πάλι ποσοτική γιατι απευθύνεται στον άνθρωπο σαν καταναλωτή. Έτσι θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι συγκεκριμένα για το THE MALL οι όψεις που έχουν την καλύτερη οπτική (από την ροή της κίνησης της Αττικής Οδού) αποτελούν ένα είδος «χαλιού» για διαφήμιση των επώνυμων προϊόντων που παρέχει. Έχουμε λοιπόν ένα διαφημιστικό κέλυφος. Στην γωνία παρατήρησης του κτιρίου με την μεγαλύτερη συχνότητα και την καλύτερη οπτική (είσοδος από Ηλ.Σταθμό ΝΕΡΑΤΖΙΩΤΙΣΣΑ, πίατσα TAXI, είσοδος-έξοδος υπόγειου χώρου στάθμευσης Ι.Χ.), το THE MALL συνδυάζει μια αδιάφορη αρχιτεκτονικά πλευρά, την οποία εξ ορισμού και κατά κανόνα ο εν δυνάμει επισκέπτης δεν θα παρατηρήσει γιατί θα τραβήξουν την προσοχή του τα φωτεινά ονόματα των πολυεθνικών αλυσίδων και μια πλευρά με φανταχτερά υλικά όπου γίνεται επίδειξη του χειρισμού των νέων μεθόδων κατασκευής σε μια υπερμεγέθη κλίμακα, και η οποία πλευρά σηματοδοτεί και την είσοδο στο συγκρότημα. Έτσι η γωνία του κτιρίου που είναι εμφανής, στην ουσία, από το ευρύ κοινό, δηλαδή τους ανθρώπους-καταναλωτές, συνδυάζει marketing και τεχνολογία. Και οι δύο έννοιες στην πράξη είναι δελεαστικές για τον σύγχρονο άνθρωπο της δυτικής κοινωνίας, μια και είναι η έμπρακτη απόδειξη της εξέλιξης και των επιτευγμάτων του αιώνα μας, σημάδια της πολυτέλειας, της ευημερίας. Η Αρχιτεκτονική απευθύνεται στον άνθρωπο ως καταναλωτή, και χρησιμοποιεί σαν μέσο την διαφήμιση η οποία και την καθορίζει ως βασικός παράγοντας σχεδιασμού. Οι παράγοντες είναι κυρίως ποσοτικοί μια και μιλάμε για στόχους όπως η κατανάλωση.

67

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

68

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

69

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

70

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Μονοσήμαντη σύνδεση με το εξωτερικό περιβάλλον- σημειακή αρχ/τκη σύνθεσηΤο όλο συγκρότημα έχει μια και μοναδική είσοδο-έξοδο, πρακτική που επαληθεύει το σαφές και απόλυτο όριο ιδιωτικού και δημόσιου χώρου, την ανεξαρτησία και την πλήρη αποκοπή του από το οτιδήποτε εξωτερικό. Το μέρος αυτό είναι και το μοναδικό στο οποίο διαφαίνεται κάποια συνθετική σύλληψη, ως μοναδικό σημείο σύνδεσης με το εξωτερικό περιβάλλον, η οποία στο όλο απουσιάζει ουσιαστικά.

-Τυποποιημένο εσωτερικόΌσον αφορά την εσωτερική οργάνωση επαναλαμβάνεται μια τυποποιημένη διαρρύθμιση σε καθένα από τα 5 επίπεδα. Οι εμπορικές μονάδες, υπό την μορφή κλειστών καταστημάτων, διατάσσονται σε σειρά στην εξωτερική περίμετρο και στο κέντρο, αφήνοντας την κίνηση του επισκέπτη στην εσωτερική περίμετρο. Δεν διακρίνεται δηλαδή η ιδέα της διάπλασης της κάτοψης πέρα από την ορθολογιστική διάταξη του υπό εκμετάλλευση χώρου.

-Oκεία διαδικασία shopping, γνώριμο λειτουργικόΜε τη διαμόρφωση των κατάστημάτων ως ξεχωριστών μονάδων με είσοδο, βιτρίνα και κυρίως εσωτερικό χώρο έκθεσης-πώλησης προϊόντων αναπαράγεται το περιβάλλον της γνωστής υπαίθριας αγοράς . Συνεπώς ο χρήστης οικειοποιείται αμέσως τον χώρο, μια και το διαδικαστικό παρατήρησηςεπιλόγης-αγοράς κτλ, είναι το ίδιο και ήδη γνωστό. Οπότε δεν αντιλαμβάνεται αμέσως τον εγκλεισμό του στο συνολικό κέλυφος. Ταυτόχρονα δεν παρατηρεί το γεγονός ότι κινείται σε μια συνεχή ροή, ενώ αντίθετα σε μια υπαίθρια αγορά υπάρχει ολόκληρο δίκτυο από δρόμους και πεζοδρόμους με πολλαπλές επιλογές κατεύθυνσης και ποικίλους συνδυασμούς.

- Μη αντιληπτό συνολικό σχήμα κάτοψης Η εσωτερική περίμετρος πουυ ακολουθεί ο καταναλωτής αποτελείται από έναν υπό γωνία -σε σχέση με την καθετότητα του εξωτερικού περιβλήματος- συμπιεσμένο ρόμβο με στρογγυλεμένες γωνίες. Σε κάτοψη είναι ένα σχήμα μάλλον οξύ και επιθετικό. Δεδομένου δε ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου έχει την δυνατότητα να αντιλαμβάνεται κατά την κίνησή του σε ένα χώρο τα βασικά γεωμετρικά σχήματα σε κάτοψη ( παραλληλόγραμμο, κύκλο, τρίγωνο, την ευθεία, το τμήμα του κύκλου, την ορθή γωνία κ.λ.π. ) ,στην περίπτωση του Mall δεν αντιλαμβάνεται αρχή και τέλος, ούτε την γεωμετρική γωνία που καλύπτει, με αποτέλεσμα τον πλήρη αποπροσανατολισμό του.

71

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

72

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Λογική Μετακινήσεων, εσωτερικές προσβάσειςΗ οριζόντια κίνηση του επισκέπτη, δηλαδή ανά επίπεδο, είναι μονόδρομος σε μια συνεχή κυκλική ροή και η μόνη επιλογή διεξόδου είναι η αλλαγή επιπέδου-ορόφου. Συγκεκριμένα, στο δεύτερο επίπεδο που βρίσκεται και η είσοδος, το παραπάνω συμπέρασμα είναι ακόμα πιο προφανές όπως διακρίνεται και στο σκαρίφημα. Παράλληλα, οι καθ’ ύψος πορείες κίνησης, οι κατακόρυφες, δεν είναι οι πιο σύντομες όπως θα περίμενε κανείς. Τα κυλιόμενα κλιμακοστάσια δεν είναι συνεχόμενα σε όλους τους ορόφους, εκτός από αυτό που τοποθετείται πλησίον της εισόδου. Τα επίπεδα συνδέονται ανά δύο ή τρία το πολύ, ή δεν έχουν και τα δύο ρεύματα ανοδου καθόδου αλλά μόνο το ένα. Με αυτόν τον τρόπο ο καταναλωτής αναγκάζεται εσκεμμένα να διανύσει περιττή απόσταστη σε όλο το κτίριο προτού προσεγγίσει τον στόχο του, χώρις άμεσα να το αντιλαμβάνεται λόγω των «τρικ». Αναφέρονται τα κυλιόμενα κλιμακοστάσια γιατί αυτά κυριαρχούν ως προς την κατακόρυφη κίνηση του χρήστη. Οι ανελκυστήρες τοποθετούνται σε περιορισμένα σημεία, ενώ τα κλιμακοστάσια και οι έξοδοι κινδύνου βρίσκονται σε θέσεις ακόμα λιγότερο προσιτές και μη εμφανείς. Σήμανση όπως έξοδοι κινδύνου, σχεδιαγράμματα σημειακής αναφοράς του επισκέπτη και βοηθητικά κλιμακοστάσια δεν είναι εμφανή, έτσι ώστε να μην παρεμβάλλονται στην οπτική των προγραμματισμένων πληροφοριών που το υποκείμενο θα δεχθεί. Γεγονός που θέτει σε πιθανό κίνδυνο, θα μπορούσαμε να πούμε, την ακεραιότητα του ατόμου και θέτει ζητήματα αμφιβολίας της λειτουργικότητας του χώρου σε μια πιθανή άμεση εκκένωση του κτιρίου σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αυτό προδίδει τις στοχευμένες προτεραιότητες της φιλοσοφίας αυτού του περιβάλλοντος. Στον αποπροσανατολισμό του χρήστη συμβάλλει και η τοποθέτηση μεγάλων αναγνωρίσιμων καταστημάτων (πχ. Zara, Fnac, Πλαίσιο, Παπασωτηρίου κτλ.)σε στρατηγικά σημεία (μαγαζιά “άνκορες”). Τα μαγαζιά αυτά είναι που αποτελούν συνήθως στόχο του επισκέπτη, επομένως η κατάλληλη τοποθέτησή τους εξασφαλίζει την κίνηση σε όλο το χώρο και αναγκάζει τον επισκέπτη να διανύσει μεγάλη απόσταση προτού φτάσει σε αυτά. Το αποτέλεσμα είναι ο φιλοξενούμενος να χάσει τον προσανατολισμό και να αναλωθεί σε μια διαδρομή χαοτική, όπου γίνεται αποδέκτης ενός πλήθους μηνυμάτων και πληροφοριών, οι οποίες τελικά αποπροσανατολίζουν τους στόχους του, ενώ αυξάνουν τον χρόνο παραμονής του και την πιθανότητα να καταναλώσει περισσότερο.

73

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

74

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Στάσεις Αναφερόμενοι στη μαζική ροή κίνησης του εισερχόμενου κοινού, μπορούμε να σχολιάσουμε τα μειωμένα σημεία στάσης. Αρχίζουμε την περιήγηση από τον εξωτερικό υπερυψωμένο χώρο σε σχηματισμό πλατείας. Ο χώρος αυτός αποτελει έναν ενδιάμεσο χώρο εκτόνωσης-συγκέντρωσης του κοινού πρίν την είσοδό του ή αντίστοιχα έναν χώρο διασποράς μετά την έξοδό του προς τις διάφορες φυγές.Σε αυτό το ενδιάμεσο διάστημα δεν υπάρχουν καθόλου διαμορφώσεις στάσης από την βόρεια πλευρά, ενώ από την νότια υπάρχουν κάποιες υπό την μορφή πάγκων, παρά το γεγονός ότι αποτελεί τοποθεσία συνάντησης –συγκέντρωσης καταναλωτών. Εσωτερικά τα σημεία ανάπαυσης είναι πολύ συγκεκριμένα. Στους διαδρόμους κίνησης ανάμεσα από τα κενά ανοίγματα των πλακών και τα δύο ρεύματα κοινού υπάρχουν κάποια καθίσματα-γλάστρες (με πλαστικά φυτά!), τα όποια είναι ελάχιστα σε σχέση με το πλήθος των καταναλωτών και έχουν άβολη στάση καθίσματος για να αποφεύγεται η εκτεταμένη ανάπαυση του επισκέπτη. Στο επίπεδο 3 υπάρχει οργανωμένος χώρος ανάπαυσης ο οποίος όμως απαιτεί την κατανάλωση φαγητού ή καφέ από τα μαγαζιά που τον περιτριγυρίζουν. Τέλος, στο ανώτερο επίπεδο 4 έχουμε αναύπαυση πιο ιδιωτικού χαρακτήρα εσωτερικά των εστιατορίων. Στον τρίτο όροφο υπάρχει και το μοναδικό σημείο ημιυπαίθριου χώρου, με διαμορφώσεις εστίασης, που αφήνει οπτικές φυγές προς το εξωτερικό περιβάλλον. Σε όποιο σημείο του κελύφους και αν βρίσκονται, οι στάσεις ακολουθούν μια αισθητική του όμοιου και μαζικού και μια χρηστικότητα της ταχύτητας σε εργονομικό όμορφο περιτύλιγμα. Συνοψίζοντας λοιπόν, βλέπουμε ότι ακολουθώντας τον κυκλικό διάδρομο, ελλείψει των στάσεων, το άτομο εγκλωβίζεται σε μια ακατάπαυστη κίνηση, συμπαρασυρόμενος από το υπόλοιπο ρεύμα των καταναλωτών, με ελάχιστους χώρους ηρεμίας και σταθερότητας έξω από αυτό. Οπότε αυξάνονται οι πιθανότητες να παρατηρηθεί το αίσθημα του συνωστισμού ακριβώς επειδή υπάρχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό όρθιοι εν κινήσει άνθρωποι.

75

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

76

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Η απουσία καθισμάτων είναι αισθητή και δυσανάλογη με την έκταση του εξωτερικού χώρου

77

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

78

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

-Οπτική αντίληψη του συνολικού χώρου Στην ουσία η οπτική του χρήστη-περιπατητή, λόγω δεδομένης διαμόρφωσης του εσωτερικού χώρου, αν και περιορισμένης γωνίας παρατήρησης, δίνει την αίσθηση ότι το άτομο έχει άποψη, αν όχι του συνόλου, σίγουρα μεγάλου ποσοστού του χώρου. Αυτό όμως είναι αναληθές, γιατί ο ορίζοντας του επισκέπτη περιορίζεται σε μικρή ακτίνα ανά επίπεδο, με αποτέλεσμα την ανεπαρκή άποψη του συνόλου. Όμως, κατά το κατακόρυφο επίπεδο από κάθε σχεδόν σημείο παρατήρησης φαίνονται συνήθως 3 ή 4 επίπεδα. Γεγονός που επιτυγχάνεται με τα αυξημένα ύψη των ορόφων και μεγάλα κενά που επιτρέπουν την οπτική επαφή μεταξύ των διαφόρων επιπέδων αυξάνοντας έτσι την αίσθηση δέους και ιλλίγγου μπροστά στο μέγεθος του κτιρίου. Οι οπτικές αυτές επιτελούν όμως και έναν άλλο ρόλο: ενισχύουν την αίσθηση του επισκέπτη ως παρατηρητή. Παρόμοιες ιδιότητες παρουσιάζει και η εκτεταμένη χρήση διαφανειών. Αυτή η πανεποπτεία μας εισάγει αμέσως και στην έννοια του ελέγχου. Τα πάντα είναι εν δυνάμει διακριτά από παντού και από τον οποιονδήποτε.

-Σχέση με φυσικό φώς, οπτικές προς τα έξω Σε αυτήν την οροφή και το μοναδικό άνοιγμα στο επίπεδο 3, οφείλεται και η περιορισμένη είσοδος στο εσωτερικό κέλυφος του φυσικού φωτός. Ο ήλιος εισέρχεται στο χώρο υπό συνθήκες. Η οροφή, αν και αποτελεί μια ενδιαφέρουσα βιοκλιματική κατασκευή, δεν επιτρέπει άμεσα το φυσικό φώς αλλά έμμεσα. Επίσης, το μόνο σημείο στο επίπεδο 3, όπου το εμπορικό «κουτί» ανοίγει προς το εξωτερικό φυσικό περιβάλλον και αποκτά επαφή με τις καιρικές συνθήκες καθώς και οπτική επαφή με το ευρύτερο δομημένο περιβάλλον, είναι ένας ημιυπαίθριος χώρος διαμορφωμένος με καθιστικά για φαγητό και καφέ με νοτιο-δυτικό προσανατολισμό και θέα την πόλη. Η οπτική επαφή με αυτή την θέα έχει να κάνει με την εικόνα μιας μεγάλης κλίμακας, από μακριά δηλαδή. Η σύγκριση με την μικρή, τοπική κλίμακα αποφεύγεται. Ελαχιστοποιώντας, λοιπόν, τα σημεία από όπου μπορεί να εισαχθεί το φυσικό φώς, το άτομο χάνει κάθε επαφή με τον πραγματικό χρόνο, οπότε αδυνατεί να ελέγξει και τον χρόνο παραμονής του, η διάρκεια του οποίου παρατηρείται συνήθως αυξημένη.

79

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 28. Λεοντόπουλος Ν., 4/1/2006 Γαλέρα, “The Mall Athens, η λέξη αυθαιρεσία γράφεται με δυο Lamda” 29. www.themallathens.gr 30. www.lamda-development.net 31. Λεοντόπουλος Ν., 4/1/2006 Γαλέρα, “The Mall Athens, η λέξη αυθαιρεσία γράφεται με δυο Lamda” 32. http://www.columbia.edu/itc/architecture/bass/newrochelle/extra/big_box.html

80

81

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΟΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ

82

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ

Τα σύγχρονα εμπορικά κέντρα αποτελούν διαφημιστικό προϊόν, σχεδιασμένο ώστε να προκαλέσουν την περιέργεια και το ενδιαφέρον. Την ίδια στιγμή όμως αποτελούν πυκνωτές αξιών διαμορφωμένων από τη διαφήμιση, πομπούς κοινωνικών μηνυμάτων, σύμβολα του συστήματος αξιών της καταναλωτικής κοινωνίας, υπηρετώντας το ιδιωτικό συμφέρον. Εγγράφονται και αυτά στον πολιτισμό της διαφήμισης και, όμοια με τη διαφήμιση, εισβάλλουν στον δημόσιο χώρο και σφετερίζονται το ρόλο του δημόσιου μνημείου – τοπόσημου, όπως ακριβώς τα διαφημιστικά πανό σε κομβικά σημεία του δημόσιου χώρου. «Ο χώρος γίνεται παντού το μέσο προβολής του προϊόντος» 33

Η απομίμηση της πόλης μέσα στα στενά όρια του εμπορικού κέντρου κατασκευάζεται με βάση το αξίωμα ότι η ουσία και η αίσθηση της πόλης μπορεί να συμπυκνωθεί , να ενισχυθεί και να κατασκευαστεί τεχνητά όπως ένα συνθετικό άρωμα. Οι χώροι αυτοί, που προωθούν μια νέα αντίληψη του δημόσιου χώρου, δεν είναι απλά χώροι ενταγμένοι στην νοοτροπία της κατανάλωσης, αλλά χώροι που εκπαιδεύουν στον πολιτισμό της κατανάλωσης, χώροι της εξατομίκευσης, της απομόνωσης και της απάθειας για οτιδήποτε υπερβαίνει τα όρια του ατομικού και επιχειρεί να διατυπώσει κοινούς στόχους.

Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις επιπτώσεις των χώρων αυτών στον ψυχισμό του ατόμου, στις διαπροσωπικές σχέσεις καθώς και στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης και του δημόσιου βίου.

83

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

84

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και δεν αντέχει να είναι αποκομμένος από το κοινωνικό σύνολο. Η απομόνωση τον οδηγεί στην απόγνωση, στην ανία, στην πλήξη και τελικά στην αλλοτρίωση. Ο άνθρωπος προσπαθεί από ένστικτο συνεχώς να συντονιστεί με τον κόσμο, να ανήκει σε κάποια ομάδα ανθρώπων, να συμμετέχει σε κοινές δραστηριότητες , να είναι στον παλμό της εποχής. 34

Η ζωή στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις όμως, στέρησε από τον άνθρωπο τις διαπροσωπικές σχέσεις , που αποτελούν βασική προϋπόθεση για μια ευτυχισμένη ζωή. Το άτομο παρόλο ότι βρίσκεται ανάμεσα σε πλήθος ατόμων, εντούτοις βιώνει μια απέραντη μοναξιά. Ανάμεσα σε τόσους πολλούς, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι περισσότερο μόνος και ξένος από ποτέ.

Για να αποδράσει ο άνθρωπος από την κατάσταση αυτή καταφεύγει συχνά σε μέσα και διεξόδους που όχι μόνο δεν λύνουν αλλά επιδεινώνουν το πρόβλημα. Η αλόγιστη κατανάλωση όχι μόνο δεν αποκαθιστά την χαμένη ηρεμία και ψυχική ισορροπία και επικοινωνία αλλά την κλονίζει περισσότερο. Ο άνθρωπος διαφεύγει στη μαζικότητα, για να νιώσει ότι συμμετέχει σε ένα κοινωνικό σύνολο με την ενδόμυχη ελπίδα ότι εκεί που υπάρχει πλήθος θα υπάρχει και κοινωνικότητα. Το εμπορικό κέντρο είναι ένας χώρος που προσφέρει τέτοια μαζικότητα, με ήρεμη συνύπαρξη και αποφυγή των εντάσεων.

Παρόλο όμως που οι χώροι αυτοί χαρακτηρίζονται από μαζικότητα βλέπουμε το παράδοξο συνύπαρξης συνωστισμού και απομόνωσης που στοιχειώνει την μοντέρνα δημόσια ζωή, όπου επικρατεί η αντίληψη ότι οι ξένοι δεν έχουν δικαίωμα να μιλούν μεταξύ τους, κάθε άνθρωπος έχει μια «αόρατη ασπίδα» και το δικαίωμα να τον αφήνουν ήσυχο. Η σύγχρονη ομαδική ζωή διατρέχεται από κανόνες απομόνωσης ακόμα και όταν το άτομο περιβάλλεται από πλήθος. Σε αυτούς τους χώρους η πολυκοσμία φτάνει πολλές φορές και σε σημείο συνωστισμού*, μια κατάσταση που προκαλεί ανησυχία και αποδιοργάνωση λόγω της παραβίασης των ορίων του προσωπικού χώρου του ατόμου και κάνει τα άτομα να αισθάνονται ανώνυμα και να βλέπουν τους άλλους με τον ίδιο τρόπο.

Οι τεράστιοι όγκοι ανθρώπων που κυκλοφορούν μέσα σε ένα αχανές εμπορικό κέντρο δεν αποτελούν παρά ένα άθροισμα μονάδων εγωιστικά προσανατολισμένων στον εαυτό τους . Σε αυτές τις μονάδες απευθύνεται η διαφήμιση καλλιεργώντας την εντύπωση ότι μιλά στον καθένα ξεχωριστά, δελεάζοντας το άτομο να βιώσει μια υποτιθέμενη ιδιωτική εμπειρία, η οποία έχει προγραμματιστεί να προσφερθεί αυτούσια και σε χιλιάδες άλλους.

Ο ΣΥΝΩΣΤΙΣΜΟΣ ως όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις όπου ο αριθμός των ατόμων ανά ορισμένη μονάδα χώρου ξεπερνά ένα βέλτιστο όριο άνεσης και δεν επιτρέπει την φυσιολογική λειτουργία. Περιορίζονται οι δυνατότητες που προσφέρει αυτός ο χώρος για την εξυπηρέτηση των αναγκών. Σε περίπτωση συνωστισμού τα άτομα υπόκεινται σε μια σειρά από δυσάρεστες καταστάσεις: - όταν ξεπερνιούνται τα βιολογικά όρια του ανθρώπου δεκτικότητας των φυσιολογικών ερεθισμάτων αυξάνονται οι πιθανότητες στρες.

- όταν αυξάνεται η πυκνότητα των ατόμων και άρα μειώνονται οι μεταξύ τους αποστάσεις, δεν υπάρχουν οι κατάλληλες αποστάσεις για τη μετάδοση μηνυμάτων της γλώσσας του σώματος, οπότε δημιουργείται ένταση, επικοινωνιακή και άρα κοινωνική αποδιοργάνωση.

- ταυτόχρονα όταν μειώνονται οι αποστάσεις μεταξύ των ατόμων, παραβιάζονται τα όρια διείσδυσης της ζώνης του προσωπικού χώρου από άλλα άτομα, με αποτέλεσμα την ανησυχία, την ψυχική υπερφόρτωση.

- τέλος το πλήθος, ο συνωστισμός κάνει τα άτομα να νιώθουν ανώνυμα και να βλέπουν τους άλλους με τον ίδιο τρόπο 35

85

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

« Ο αληθινός φορέας της κυρίαρχης εξουσίας στην κοινωνία των καταναλωτών είναι η εμπορευματική αγορά. Εκεί , στον τόπο συνάντησης πωλητών και αγοραστών, επιτελείται καθημερινά η επιλογή και ο διαχωρισμός των καταδικασμένων από τους λυτρωμένους , των «μέσα» από τους «έξω», των εντασσόμενων από τους αποκλειόμενους- η, εν προκειμένω , των σωστών και άμεμπτων καταναλωτών από τους ελαττωματικούς» 38 -Z. Bauman «Η σαγήνη της αγοράς η οποία εγκωμιάζεται άδικα ως μεγάλος εξισωτής, είναι επίσης ένας μοναδικός και ασύγκριτα αποτελεσματικός διαιρετής» 39 -Z. Bauman

86

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

H ιδεολογία της κατανάλωσης αφορά κυρίως την ιδιωτική κατανάλωση που προωθείται ως μέσο επίτευξης της προσωπικής ευτυχίας του ατόμου. Η τάση για ιδιωτική κατανάλωση, ατομικισμό και εμπορική εκμετάλλευση αντικαθιστά την κοινωνική συνδιαλλαγή και οδηγεί τον άνθρωποκαταναλωτή στην απομόνωση. Οι καταναλωτές συρρέουν στα εμπορικά κέντρα με μοναδικό σκοπό την εξατομικευμένη κατανάλωση, χωρίς καμία διάθεση για συναναστροφή και συλλογικές δραστηριότητες. Το μόνο κοινό που έχουν μεταξύ τους είναι η συμμετοχή στην δραστηριότητα της κατανάλωσης. Είναι άτομα από κοινού απομονωμένα που ζουν μια ελαττωματική συνύπαρξη. Μοιράζονται μια κοινή κατανάλωση αντί της κοινωνικής συναναστροφής.

Για να τους κρατήσει το εμπορικό κέντρο πρέπει να κάνει αυτήν την δραστηριότητα κατανάλωσης τόσο ικανοποιητική που να μην συνειδητοποιούν την έλλειψη κοινωνικότητας. Με την «έκδηλη παρουσία του περισσεύματος, της μαγική άρνηση της σπανιότητας, την πολυτελή αίσθηση ότι είσαι ήδη στον τόπο της παραίσθησης»36, συνθέτει μια πλούσια εικόνα κατανάλωσης. Αγοράζοντας ένα τμήμα του όλου είναι σαν να γίνεσαι κι εσύ μέρος της όλης εικόνας, να συμμετέχεις κι εσύ στην πανηγυρική γιορτή της κατανάλωσης.

Δεν είναι όμως όλοι ευπρόσδεκτοι στη γιορτή της κατανάλωσης..

Οι σύγχρονοι χώροι κατανάλωσης αποτελούν ένα είδος δημόσιου χώρου υπό την έννοια της συγκέντρωσης και συνύπαρξης διαφορετικού κόσμου. Μπορεί όμως πραγματικά ένας ιδιωτικός χώρος να λειτουργήσει ως δημόσιος; Ο δημόσιος χώρος αποτελεί χώρο συνύπαρξης διαφορετικών ομάδων και επομένως χώρο αντιπαραθέσεων, διεκδικήσεων, συγκρούσεων είτε ειρηνικών είτε βίαιων, δηλαδή χώρο ζωντανό όπου ο καθένας βιώνει το αίσθημα της ελευθερίας αλλά και μιας υγιής ισορροπία ασφάλειας και ανασφάλειας. Αντίθετα στους χώρους κατανάλωσης η πρόσβαση είναι φαινομενικά ελεύθερη. Φαινομενικά το εμπορικό κέντρο είναι ανοιχτό σε οποιονδήποτε, φτάνει αυτός όμως να εντάσσεται στα πλαίσια αυτής της προκαθορισμένης ατμόσφαιρας. Έτσι αποκλείονται διάφορες κοινωνικές ομάδες όπως οι χαμηλόμισθοι, οι άστεγοι, οι ζητιάνοι , οι μετανάστες αποκλείοντας με αυτό τον τρόπο και τις δυνατότητες κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Ο αποκλεισμός αυτός δεν είναι πάντα άμεσος αλλά προκαλείται από μια λογική κοινωνικής διάκρισης που διατρέχει το σύστημα της κατανάλωσης. Η κατανάλωση ως διαδικασία κοινωνικής διάκρισης37 γίνεται μέσα από την οικειοποίηση και κατανάλωση των αντικειμένων-σημείων ,κυρίως με την επίδειξη κατανάλωσης περιττών αγαθών. Η σύγχρονη κοινωνία δίνει μεγάλη σημασία στο βιοτικό επίπεδο και εκτιμά τον κάθε άνθρωπο με βάση τα αγαθά που έχει στη διάθεσή του.

Ενώ φαίνεται η αφθονία και η μεγέθυνση σε έναν χώρο κατανάλωσης να ισοδυναμούν με δημοκρατία, στην πραγματικότητα οδηγούν άλλοτε στην ομαδοποίηση των κοινωνικών ομάδων και άλλοτε στον αποκλεισμό. Τα άτομα που ανήκουν σε κοινωνικές ομάδες που δεν μπορούν ανταποκριθούν οικονομικά σε μια τέτοια αποκλειστικά «εμπορική βόλτα» που προσφέρει ο βωμός του καταναλωτισμού, αισθάνονται κοινωνικά αποκλεισμένα.

Ο Victor Gruen επισήμανε τη διαφορά μεταξύ των όρων «αγοράζω» και «ψωνίζω». Η «αγορά» είναι μια σχεδιασμένη πράξη με συγκεκριμένο στόχο. Τα «ψώνια» είναι μια δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου που περιλαμβάνει περιπλάνηση σ’ έναν εμπορικό χώρο, σύγκριση τιμών και ποιότητας και μη προσχεδιασμένη αγορά προϊόντων που δεν αποτελούν άμεση ανάγκη. Για τον Gruen τα ψώνια είναι μια εύλογη δραστηριότητα που βελτιώνει το γούστο και τις απαιτήσεις των καταναλωτών και δίνει καινούργιο νόημα στον περίπατο. Αυτή η μη στοχευόμενη περιπλάνηση κατανάλωσης ονομάστηκε «φαινόμενο Gruen». Αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου ο καταναλωτής περιπλανιέται άσκοπα χάνοντας την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. 40

87

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

« …Υπάρχει η άποψη που λέει ότι δεν αξίζεις για αυτό που είσαι, αλλά για αυτό που έχεις, που καταναλώνεις. Τα αντικέιμενα μιλούν για εμάς, έχουν γίνει ο κοινωνικός καθρέφτης μας και τα εμπορικά κέντρα είναι γεμάτα από αντικείμενα που χαρίζουν λάμψη, αναπαραγάγοντας έτσι αυτήν την φιλοσοφία».41

-Γιώργος Πανηγυράκης, καθηγητής μάρκετινγκ στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

88

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Σε μια κοινωνία που εξυμνεί την ατομικότητα, επιβραβεύει την ατομική επιτυχία και κρίνει τον άνθρωπο από την ατομική ιδιοκτησία, το άτομο καλείται να συνθέσει την κοινωνική του ταυτότητα ώστε να επιδείξει την αξία του. Παράλληλα, ως κοινωνικό ον θέλει να ανήκει σε κάποιο κοινωνικό σύνολο, να είναι ενήμερο σε σχέση με την κοινωνική εξέλιξη, να είναι στον παλμό της εποχής. «Η μίμηση αποτελεί ένα αντανακλαστικό κοινωνικοποίησης.» 42 «Όταν ένας χώρος ταυτοποιεί ανάγοντας τις κινήσεις, δράσεις και εκφράσεις σε ακίνητες εικόνες, τότε η ίδια η εμπειρία του χώρου εμπλέκεται με την μιμητική ταυτοποίηση.»43- Στ.Σταυρίδης

Όπως το προσομοιωμένο περιβάλλον του εμπορικού κέντρου κατασκευάζει την ταυτότητά του χρησιμοποιώντας εικόνες-σημεία του δημόσιου χώρου, τα οποία αποστειρώνει και συνδυάζει σε ένα ξεκάθαρο χώρο, έτσι και το άτομο, μέσα στο ίδιο πνεύμα της καταναλωτικής ιδεολογίας, καλείται να προσδιορίσει και να επιδείξει την «προσωπικότητά» του με τη δύναμη των σημείων. Ιδιότητες και αξίες οπτικοποιούνται σε «σημεία»44 πάνω στα κοινωνικά πρότυπα, τα οποία στη συνέχεια επιλέγονται, συνδυάζονται και καταναλώνονται από το άτομο στην προσπάθεια ανάδειξης της ταυτότητας του, στην προσπάθεια διαφοροποίησής του. Τα διακριτά αυτά χαρακτηριστικά υπόσχονται μια ψευδαίσθηση δύναμης και κύρους. Η διαδικασία αυτή εξασφαλίζεται από την παραγωγή προτύπων τεχνητά πολλαπλασιασμένων. Το σύστημα διαφοροποίησης δεν βασίζεται στις ουσιαστικές διαφορές των προσώπων αλλά σε επιφανειακές, τις οποίες μπορεί να βιομηχανοποιήσει και να εμπορευματοποιήσει ως διακριτά σημεία.

Έτσι η κατανάλωση ορίζεται ως σύστημα επικοινωνίας, ως κώδικας σημείων που λειτουργούν ως γλώσσα. Το να είσαι καταναλωτής σημαίνει το να αντιλαμβάνεσαι και να νοηματοδοτείς τη σχέση σου με τον εαυτό σου, με τους άλλους, με τον φυσικό και κοινωνικό σου περίγυρο με τους όρους και τον τρόπο που προτείνουν τα εμπορεύματα. Έτσι, όταν ο καταναλωτής επιλέγει ένα αντικείμενο, ουσιαστικά επιλέγει ένα συγκεκριμένο lifestyle, επιλέγει τη συσχέτιση ή την διαφοροποίηση από μια κοινωνική ομάδα.45

Η διαδικασία αναζήτησης ταυτότητας μέσα από την υιοθέτηση εικονικών γνωρισμάτων των προτύπων δεν αποτελεί ενστικτώδη αντίδραση αλλά μια κοινωνικά μαθημένη συνήθεια την οποία ενεργοποιεί ένας κοινωνικός εξαναγκασμός. «Πρόκειται για τον εξαναγκασμό της προσχώρησης σε μια ταυτότητα που να εγγυάται κοινωνική αναγνώριση και ταυτόχρονα τη σταθερότητα μιας τέτοιας αναγνώρισης σε έναν κόσμο αβεβαιότητας. Η ταυτοποίηση είναι μια υπόσχεση ασφάλειας»46.

Το άτομο χάνει την πραγματική του ταυτότητα, τον εαυτό του, στην προσπάθεια δημιουργίας μιας πλαστής αποδεκτής ταυτότητας που του προτείνει το εκάστοτε περιβάλλον. Έτσι, στο σύνολο έχουμε μια μάζα από τυποποιημένα ανώνυμα άτομα.

Σε συμβολικό επίπεδο οι επιλογές επιβάλλονται με την πειθώ (διαφήμιση). Η διαφήμιση παίζει τον κύριο ρόλο στην χειραγώγηση και αποπλάνηση του καταναλωτή συνδέοντας τα αντικείμενα με ψυχολογικές ανάγκες του καταναλωτή και με την ικανοποίηση των φαντασιώσεών του.

89

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

«Σήμερα οι πολιτιστικές δραστηριότητες στη δημόσια πλατεία έχουν απορροφηθεί από τα περιφραγμένα εμπορικά κέντρα και έχουν γίνει αντικείμενα προς πώληση. Το εμπορικό κέντρο έχει δημιουργήσει μια νέα αρχιτεκτονική της συνάθροισης των ανθρώπων, μια αρχιτεκτονική εμβαπτισμένη στον κόσμο του εμπορίου, στο οποίο η κουλτούρα υπάρχει με τη μορφή εμπορευματοποιημένων εμπειριών»47

-Rifkin

90

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

«Η μίμηση των εικόνων- προτύπων μετέχει σε μια αναγωγή της κοινωνικής ζωής σε εικόνες – τύπους. Οι εικόνες αυτές αφαιρούν τον χρόνο από την κοινωνική ζωή , ανάγοντας τις εκδηλώσεις της σε στερεοτυπικές εμφανίσεις, και ασκούν τη μαγική τους επίδραση εξουδετερώνοντας τη χρονική έκταση κάθε ταυτοποίησης»48. - Στ. Σταυρίδης

Το εμπορικό κέντρο ενσωματώνει δραστηριότητες και εκδηλώσεις πέραν της εμπορικής λειτουργίας ,ώστε να προσφέρει μια πιο ολοκληρωμένη αντικατάσταση της κοινωνικής ζωής του δημόσιου χώρου.

Η πολιτιστική βιομηχανία παίζει τον ρόλο της παράγοντας και προωθώντας τα πρότυπα, τα προϊόντα και τις απολαύσεις του ελεύθερου χρόνου: πουλάει διασκέδαση με δραστηριότητες τυποποιημένες που χειραγωγούν την ανθρώπινη σκέψη, τη φαντασία, τον αυθορμητισμό. Το όραμα των σχεδιαστών είναι να μεταφέρουν την κουλτούρα του κόσμου μέσα σε αυτόν τον αποκομμένο, περίκλειστο χώρο, και να την εμπορευματοποιήσουν με τη μορφή στοιχείων ψυχαγωγίας ώστε να προσφέρει ευχαρίστηση και διασκέδαση στους επισκέπτες και να διεγείρει την επιθυμία να καταναλώσουν. Η κοινωνική διαδικασία δεν αποτελεί πια παράγοντα της διασκέδασης, καθώς αυτή η οργανωμένη διασκέδαση έχει μόνο στόχο να εμποδίσει την ανθρώπινη σκέψη, να προκαλέσει τη λήθη, να μετατρέψει τον καταναλωτή σε παθητικό δέκτη.

Μέσα στο πνεύμα της προσομοίωσης της κοινωνικής ζωής του δημόσιου χώρου έχουμε την προσπάθεια αναπαράστασης του στοιχείου του απρόοπτου. Το μάρκετινγκ χρησιμοποιεί ό,τι προκαλεί αίσθηση, σάστισμα ή απλώς τραβάει την προσοχή με στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του ατόμου, πάντα βέβαια υπό τους όρους των ιδιοκτητών, μετατρέποντας τη δημόσια συμπεριφορά σε απλό ζήτημα παρατήρησης και παθητικής συμμετοχής. Έτσι έχουμε τις διάφορες εκδηλώσεις-happenings, όπως εκθέσεις για παιδιά, εποχιακές γιορτές, διαγωνισμούς, προσφορά δωρεάν δειγμάτων, κτλ, τα οποία προσπαθούν να δώσουν μια αίσθηση ότι αυτός ο χώρος αλλάζει, ότι δεν μπορεί να είναι κανείς σίγουρος τι θα συναντήσει, παρόλο που όλα είναι προσχεδιασμένα. Αυτή η προσομοίωση του απρόοπτου είναι προγραμματισμένη, αποστειρωμένη, βγαλμένη από τον πραγματικό χρόνο της κοινωνικής ζωής της πόλης και δεν περιλαμβάνει κοινωνική αλληλεπίδραση αλλά αντίθετα εξυπηρετεί συνήθως κάποιον εμπορικό σκοπό όπως την πώληση προϊόντων, την προώθηση ταινιών ή άλλων δραστηριοτήτων. «Η μαγεία δεν συνεργεί σε μια συναρπαστική εκτόξευση στην επικράτεια του απροσδόκητου αλλά σε μια πεζή προσγείωση στην επικράτεια του αναμενόμενου, του προβλεπόμενου, του προσχεδιασμένου και τελικά του τυποποιημένου»49.

Επιπλέον, η διεύθυνση διατηρεί το νομικό δικαίωμα να ελέγχει το είδος των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα αποκλείοντας για παράδειγμα πολιτικές ή συνδικαλιστικές συγκεντρώσεις, δράσεις πολιτών ή ανεπιθύμητες μορφές εμπορίου.

91

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

Φαντασμαγορικά happening και διαγωνισμοι σε μεγάλα εμπορικά κέντρα

92

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Εποχιακό έκθεμα, Στολισμός Πάσχα 2010, Τhe Mall Athens

Ηappening Karaoke, 2011, The Mall Athens

93

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

«Η τυποποίηση του χώρου φτάνει σε σημείο να τυποποιεί όχι μόνο τη συμπεριφορά αλλά και τη σκέψη»50

-Στ. Σταυρίδης

94

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Όπως από τις δραστηριότητες σε αυτό το χώρο αφαιρείται η ουσία τους και απομένει μόνο ό,τι τροφοδοτεί κέρδος, έτσι και από τη σκέψη ενθαρρύνονται μόνο οι σκέψεις που μπορούν να τυποποιηθούν. «Οι χώροι αυτοί βασίζονται σε ένα κοινό προβλέψιμο άρα ελέγξιμο, τυποποιημένο και διαφανές, σε μια γνώση που θέλει να διευκολύνει την προγραμματισμένη παραγωγή και κατανάλωση των προϊόντων»51.

Σε αυτό το πνεύμα, ακόμα και οι πολιτικές απόψεις βασίζονται στην προτίμηση μιας τυποποιημένης επιλογής, ενώ οι ομάδες κοινών συμφερόντων μετατρέπονται σε ομάδες κοινών προτύπων. Κατά συνέπεια, ο πολίτης, ως προς την πολιτική και κοινωνική του δράση, πλήρως ενταγμένος στην κουλτούρα της κατανάλωσης, έχει περιοριστεί στο να ακολουθεί ρεύματα προτίμησης. Οι απόψεις του διαμορφώνονται στο επίπεδο της επιλογής, είτε πρόκειται για σαπούνια είτε για πολιτικά κόμματα. Επιλέγει μια τυποποιημένη επιλογή ώστε να μπορεί να συμμετέχει σε μια ομάδα επιδεικνύοντας τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ομάδας που καθιστούν τα μέλη της όμοια. «Η μίμηση ως μορφή συγκρότησης της κοινωνικής ομάδας, ως μορφή κοινωνικότητας ..αρνείται την επιρροή της ιστορίας, των εντάσεων και των ανταγωνισμών που τροποποιούν τους ορίζοντες του κοινωνικού»52. Η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη, η εποικοδομητική αντιπαράθεση και η συλλογική δράση παίζουν δευτερεύοντα ρόλο, καθώς το κύριο μέλημα των μελών είναι η επιβεβαίωση ότι ανήκουν στην ομάδα και ότι διαχωρίζονται από τους υπόλοιπους. «Η κατανάλωση δεν εξουδετερώνει το κοινωνικό σφρίγος πνίγοντας τα άτομα στην άνεση, τις ικανοποιήσεις και το standing, αλλά απεναντίας εκγυμνάζοντάς τους στην ασύνειδη πειθαρχία ενός κώδικα, κάνοντάς τους να δεχθούν τους κανόνες του παιχνιδιού» 53 -Βaudrillard

95

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

«Ζούμε έτσι προφυλαγμένοι απ’ τα σημεία και μέσα στην άρνηση του πραγματικού. Θαυματουργή ασφάλεια: όταν βλέπουμε τις εικόνες του κόσμου, ποιος θα διακρίνει την σύντομη εισβολή της πραγματικότητας της βαθιάς ηδονής του να μην υπάρχουμε; Η εικόνα, το σημείο , το μήνυμα, όλα όσα «καταναλώνουμε», είναι η γαλήνη μας η σφραγισμένη από την απόσταση απ’ τον κόσμο, και που μάλλον νανουρίζει, παρά θέτει σε κίνδυνο, τον ακόμα και βίαιο υπαινιγμό στο πραγματικό…» 60

- J. Baudrillard

96

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι το εμπορικό κέντρο αποτελεί έναν μη τόπο* γιατί : - δεν προωθεί σχέσεις ανάμεσα στους καταναλωτές - ο χρόνος είναι καθηλωμένος στο παρόν - στεγάζει περαστικούς ανώνυμους Στον χώρο αυτό ο άνθρωπος αποκόβεται από το γύρω περιβάλλον, αποκόβεται από τον κόσμο και ζει μια προσχεδιασμένη εμπειρία σε ένα αυτοπροσδιοριζόμενο άχρονο τόπο.

Σύμφωνα με τον Στ. Σταυρίδη στην «Πόλη Οθόνη» στους μη τόπους οι σαστισμένοι χρήστες δεν έχουν το περιθώριο να αντιληφθούν από μόνοι τους τον χώρο, καθώς κατακλύζονται από κάθε είδους οδηγίες που προβάλλονται από παντού. Διάφορες ταμπέλες αναγράφουν οδηγίες χρήσης για την πλοήγηση στο χώρο ενώ παράλληλα δελεαστικές διαφημίσεις εκπέμπουν οδηγίες ζωής. «Όλες τούτες οι οδηγίες εισπράττονται συνειδητά ή ασυνείδητα σε συνθήκες που ευνοούν την αποδοχή τους, καθώς η ματιά περιπλανιέται σε μια κατάσταση χαλαρής προσοχής» 57

Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την αποκοπή από τον έξω κόσμο, διευκολύνει το μούδιασμα των αισθήσεων και την παθητική περιπλάνηση στο χώρο. Έχουμε την συνύπαρξη μιας μάζας ατόμων ουσιαστικά απόντων (απόντων στις σκέψεις τους , τα όνειρα, τις αγωνίες). Το άτομο χάνει την ταυτότητά του, διατηρώντας μόνο την ταυτότητα που χρειάζεται για να συμμετάσχει στο χώρο, δηλαδή αυτή του καταναλωτή.

«Όταν ο άνθρωπος γίνεται στοιχείο του περιβάλλοντος, όταν ενσωματώνεται στο σκηνικό της τελετής δεν υπάρχει πια ως ατομικότητα.»58 Όταν ο άνθρωπος γίνεται κομμάτι του σχεδιασμένου τοπίου και η παρουσία του ανάγεται στο χώρο, βυθίζεται στην «ασφάλεια» της ανωνυμίας. Λέμε «ασφάλεια» γιατί με τη συμμόρφωση στις γενικές επιταγές εξασφαλίζει την επιβεβαίωση των επιλογών του. «Η καταβύθιση στην ανωνυμία του πλήθους είναι ανακουφιστική γιατί κρύβει. Ο καθένας χωριστά χάνεται στο περιβάλλον που συνιστούν όλοι οι όμοιοί του». 59

*Σύμφωνα με τον Auge o μη τόπος δεν μπορεί να προσδιοριστεί ούτε ως συσχετιστικός ( γιατί δεν προωθεί σχέσεις ανάμεσα στους κατοίκους του, είναι τόπος μοναξιάς), ούτε ως ιστορικός (γιατί ο χρόνος του είναι καθηλωμένος στο παρόν), ούτε ως τόποςταυτότητα (γιατί στεγάζει περαστικούς ανώνυμους). Οι μη τόποι είναι τόποι μιας νέας κοινωνικότητας που αντιστοιχεί στη συνθήκη της «υπερνεωτερικότητας» όπως την ονομάζει ο Ωζέ, που σημαδεύει σύμφωνα με την ανάλυσή του, μια υπερεπάρκεια γεγονότων, μια υπερεπάρκεια χώρου και μια εξατομίκευση των σημείων αναφοράς 56

Όπως αναφέρει ο κ.Σαρηγιάννης… ως βασική λειτουργία το THE MALL, προωθεί: «…Μια υπερκατανάλωση όμως η οποία θα είναι μαζική, κατευθυνόμενη και ελεγχόμενη: … Εδώ αγοράζετε ό,τι σας πουλάμε, εδώ διασκεδάζεται με ό,τι σας δίνουμε εμείς, εδώ ακούτε τη μουσική που θέλουμε εμείς, εδώ τρώτε αυτά που σας ταϊζουμε εμείς, εδώ κοιμάστε, εδώ όλα, θεμιτά και μη, ήλθατε εδώ, ξεχάστε τον εαυτό σας, «εμείς φροντίζουμε για εσάς πρίν από εσάς» και δεν σας προσφέρουμε καμία άλλη επιλογή αφού περάσατε την πύλη του Mall…»54 - Σαρηγιάννης «Ο θεατής όσο περισσότερο παρατηρεί τόσο λιγότερο ζει, όσο περισσότερο δέχεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα στις κυρίαρχες εικόνες, τόσο λιγότερο κατανοεί τη δική του ύπαρξη και τη δική του επιθυμία»55 - Guy Debord 97

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

98

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

Τέλος, στην παθητικότητα, τη συμμόρφωση και την εκπαίδευση καταναλωτών συμβάλλει και η επιτήρηση. Ο άνθρωπος πάει στο εμπορικό κέντρο επειδή ο χώρος αυτός υπόσχεται ασφάλεια. Το Mall προβάλλεται ως ένα ασφαλές περιβάλλον για όλη την οικογένεια, όπου ο καθένας μπορεί να ευχαριστηθεί τα ψώνια του μακριά από τα προβλήματα και τα ανεπιθύμητα απρόοπτα του δημόσιου χώρου. Η ασφάλεια στο εμπορικό κέντρο επιτυγχάνεται με την επιτήρηση: με τον εγκλεισμό, την αποκοπή από το έξω περιβάλλον, έχουμε την οριοθέτηση των δραστηριοτήτων σε ένα χώρο που μπορεί να ελεγχθεί-να επιτηρηθεί. Με την πανεποπτεία*, τις κάμερες ασφαλείας και τους φύλακες επιτυγχάνεται η επιτήρηση.

Σύμφωνα με το Foucault η επιτήρηση είναι η παρατήρηση της συμπεριφοράς με πρόθεση διόρθωσής της εάν αυτό είναι αναγκαίο. H θετική πλευρά της επιτήρησης είναι ότι προβλέπει και αποθαρρύνει ανεπιθύμητες συμπεριφορές συμβάλλοντας σε μια αίσθηση ασφάλειας62.

Η επιτήρηση όμως προκαλεί καταπίεση επειδή επιβάλλει πειθαρχία .Ο άνθρωπος χρειάζεται απόσταση από την παρατήρηση των άλλων για να νιώσει κοινωνικός. Όταν γίνεται ορατός ο ένας στον άλλο απομονώνεται κοινωνικά και καταπιέζεται η αυθόρμητη συμπεριφορά. Παράδειγμα εφαρμογής αυτής της λογικής είναι ο σχεδιασμός «ανοικτών» γραφείων ενιαίου χώρου όπου λόγω της οπτικής επαφής-επιτήρησης η κοινωνικότητα ελαττώνεται και η αποδοτικότητα αυξάνεται.* Παρόλα αυτά επειδή η επιτήρηση είναι πάλι έμμεση, ο άνθρωπος προσαρμόζεται αυθόρμητα.

Στο εμπορικό κέντρο, η επιτήρηση έχει στόχο να πειθαρχήσει τους επισκέπτες, να τους κάνει αγοραστές . Επομένως, η συμπεριφορά τους πρέπει να μένει μέσα στα όρια της συμπεριφοράς του αγοραστή. Επιβάλλει την πειθαρχία μέσα στα όρια μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς η οποία αποφασίζεται από τους ιδιοκτήτες του χώρου. Αποκλείεται υποσυνείδητα κάθε διαφορετική συμπεριφορά. Κάθε αυθόρμητη διάθεση δράσης εκτός των προσχεδιασμένων και προτεινόμενων δραστηριοτήτων, αποκλείεται υποσυνείδητα. Περιορίζοντας τον αυθορμητισμό του ανθρώπου, επιβάλλεται η τυποποίηση και η μαζοποίηση. Έτσι, το άτομο συνηθίζει να δέχεται παθητικά την καταπίεση ακόμα και σε ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

Συμπερασματικά, αξίζει να τονίσουμε ότι η επικίνδυνη πλευρά της κοινωνικής επιτήρησης είναι η δυνατότητά της να ενισχύει κοινωνικούς και οικονομικούς διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, να κατευθύνει επιλογές και επιθυμίες, ακόμα και να εξουσιάζει συνειδήσεις. Οι συνεχείς ιδιωτικοποιήσεις του χώρου στο όνομα του καλύτερου ελέγχου και της ασφάλειας, οξύνουν τις αντιθέσεις ανάμεσα σε αποκλειόμενες και μη ομάδες και υποβαθμίζουν ακόμα περισσότερο το δημόσιο αστικό χώρο και τελικά την ποιότητα ζωής. Ο φόβος και η ανασφάλεια τείνουν να κάνουν τις ανθρώπινες σχέσεις μια ανεξάντλητη πηγή άγχους, ενώ η καχυποψία και η τάση για αποκλεισμό κυριαρχεί.

Τέλος, για χάρη της υπερπροστατευτικότητας έχουμε την αποκοπή κάποιων στοιχείων του δημόσιου χώρου τα οποία, ακόμα και αν είναι ανεπιθύμητα, είναι η πραγματικότητα της πόλης που ζούμε. Μην αντιμετωπίζοντάς τα, χάνεται κομμάτι της κοινωνικής εκπαίδευσης του ατόμου και δημιουργείται διαστρεβλωμένη εντύπωση της πραγματικότητας .

*Η πρώτη προσπάθεια σχεδιασμού κτιρίου με κυρίαρχο στοιχείο τον ελέγχου του χώρου έγινε το 1791, από τον φιλόσοφο Jeremy Bentham, o οποίος συνέλαβε την ιδέα του «Πανοπτικού» με στόχο τη βελτίωση πειθαρχίας στις φυλακές. Για κάποιους μελετητές , με το Πανοπτικόν αρχίζει η εποχή του εγκλεισμού. Ο Foucault αναφέρει ότι το μοντέλο αυτό εισάγει το δίπολο επιτηρώ-επιτηρούμαι και ότι μέσα σ’ αυτό δεν υπάρχει κανένας μη επιτηρούμενος χώρος. Το Πανοπτικό είναι ένα ελλειψοειδές κτήριο που στο μέσο του βρίσκεται ένας πύργος. Ο πύργος έχει παράθυρα τέτοια που επιτρέπουν στον επιβλέπων να βλέπει χωρίς να γίνεται αντιληπτός. Το περιφερειακό κτήριο χωρίζεται ακτινωτά σε επιμέρους χώρους και εκεί τοποθετούνται οι επιβλεπόμενοι ανάλογα με τη χρήση (φυλακή, νοσοκομείο, ψυχιατρείο, σχολείο, αλυσίδα παραγωγής κτλ). Αυτό το τέχνασμα ελέγχου και παρακολούθησης που ελαχιστοποιεί τα περιθώρια ιδιωτικότητας και διαφυγής – που αναπαριστάται διαγραμματικά στο «Πανόπτικον» του Bentham, έχει υιοθετηθεί στο έπακρο στο σύγχρονο κόσμο. Σε κτίρια κύρους και εξουσίας, είτε κρατικής – κρατικά κτίρια, σωφρονιστικά ιδρύματα, στρατόπεδα, μνημεία- ή ιδιωτικής – κτίρια τραπεζών, πολυεθνικών, πολυκαταστημάτων – αλλά ακόμη και στους δρόμους και τις πλατείες των μεγαλουπόλεων η φουκωική «πανοπτική κοινωνία» καταγράφεται στη σύγχρονη εκδοχή της.61

99

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 33. Σταύρος Σταυρίδης , “∆ιαφήµιση και το νόηµα του χώρου”, εκδ.Στάχυ, Αθήνα 1996 34, 35. Anthony Giddens, “Κοινωνιολογία”, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2002 36, 37. Jean Baudrillard, “H Καταναλωτική Κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Αθήνα 2000 38, 39 . Zyngmund Bauman , Ζωή για κατανάλωση, εκδ. Πολύτροπον, Αθήνα 2008 40. Fabian Faurholt Csaba, Malls and the orchestration of the shopping experience in a historical perspective” 41. Γιώργος Πανηγυράκης, «Τα εμπορικά κέντρα των Ελλήνων», www.ethnos.gr/article .

42, 43. Σταύρος Σταυρίδης, “Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009 44, 45. Jean Baudrillard, “H Καταναλωτική Κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Αθήνα 2000 46, 48, 49, 50, 51, 52. Σταύρος Σταυρίδης, “Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009 47. Jeremy Rifkin, Η νέα εποχή της πρόσβασης, Αθήνα, 2001 53. Jean Baudrillard, “H Καταναλωτική Κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Αθήνα 2000 55. Guy Debord , Η κοινωνία του θεάµατος, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1986 56. Μ. Auge, Μη τόπος ορισμός, όπως αναφέρεται στο “Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή” Στ. Σταυρίδης 57, 58, 59. Σταύρος Σταυρίδης, “Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009 60. Jean Baudrillard, “H Καταναλωτική Κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Αθήνα 2000 61. Michel Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής, εκδ. Κέδρος, 1976

100

101

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

102

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

_ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο Α’ μέρος αναφερθήκαμε στη ζωτική σημασία του δημόσιου χώρου για την κοινωνικοποίηση του ατόμου και την αντίληψη της πραγματικότητας και στο πόσο σημαντική είναι η αυτενέργεια και η έκφραση μέσα απ’ την αστική εμπειρία. Η χωροχρονική συμπίεση της εμπειρίας αυτής μέσω του εμπορικού κέντρου, η οποία αυξάνεται, όπως παρατηρήσαμε μέσα από την ιστορική εξέλιξη, συντελεί στην υποβάθμιση της δημόσιας ζωής και στον αποπροσανατολισμό του δημόσιου ρόλου του ατόμου. Η νέα εμπειρία του «δημόσιου» χώρου ζητά μια συμπαγή, λειτουργική και βιώσιμη πόλη σε αντίθεση με την υφιστάμενη διάσπαρτη και ταραχώδη, από τις ετερόκλιτες κοινωνικές ομάδες, παραδοσιακή πόλη. Η προσομοίωση ανταγωνίζεται την πραγματικότητα του δημοσίου χώρου της πόλης, εντείνοντας την φθίνουσα πορεία της σημασίας του.

Αναλύσαμε τη συγκεκριμένη περίπτωση του μοντέλου του «The Mall Athens», που συμπτύσσει τα αμερικάνικα πρότυπα ως διάρθρωση αλλά και ως γενική χωροθέτηση. Μέσα από την ανάλυση της εσωστρεφούς του διάρθρωσης, βλέπουμε πως η αρχιτεκτονική υπηρετεί τους νόμους της οικονομίας και δημιουργεί ένα περιβάλλον κατανάλωσης, το οποίο εκμεταλλεύεται την ψυχολογία του ατόμου. Με τη χρήση «τρικ» και τεχνικών δημιουργεί έναν συμπιεσμένο χωροχρόνο, ο οποίος στοχεύει στο να είναι ευχάριστος , άνετος και δελεαστικός, εδραιώνοντας νέα καταναλωτικά πρότυπα και συνήθειες. Τα εμπορικά κέντρα έχουν πλέον διεισδύσει στην καθημερινότητά µας. Η ανταπόκριση του κόσμου στη νέα πραγματικότητα των εμπορικών κέντρων δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιου καταναγκασμού, αν και συνδέεται ρητά µε τους καταναγκασμούς που επιβάλλει ο πολιτισμός της κατανάλωσης και της διαφήμισης. Η συχνή μετάβαση, η παραμονή και η κατανάλωση ελεύθερου χρόνου των χρηστών οφείλεται στη μεταφορά μεγάλου αριθμού των δημόσιων εμπορικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων από την πόλη στο εμπορικό κέντρο.

Τα σύγχρονα εμπορικά κέντρα επιδιώκουν να υπάρξουν ως χώροι ζωής, µε την ανάλογη ένταση, ποιότητα και ατμόσφαιρα, που προσφέρουν οι εμπορικοί χώροι στον παραδοσιακό ιστό της πόλης, όσον αφορά τις εμπειρίες της εμπορικής συναλλαγής, της ψυχαγωγίας και της κοινωνικής συνεύρεσης, με την προσομοίωση στοιχείων του δημόσιου χώρου. Η προσομοίωση αυτή αναπαράγεται βάση σεναρίου και έχει στόχο την κατανάλωση υπό ένα ιδιωτικό κέλυφος , το οποίο το άτομο ακούσια αγνοεί. Η κοινωνία μεταφέρεται σε φυλασσόμενους, αυτόνομους, εσωστρεφείς υπερχώρους, όπου οδηγείται σε τυποποιημένες ελεγχόμενες συμπεριφορές μέσα από τη συμπίεση χώρου αλλά και χρόνου. Ο αυθορμητισμός της κοινωνίας καταργείται, αφού εγκαταλείπονται οι αυθόρμητες χωρικές εκφράσεις του. Το απρόοπτο του δρόμου, σαν ρίσκο για την ασφάλεια του ατόμου σήμερα, βγαίνει από τη μέση αλλά συμπαρασύρει μαζί του μαθήματα ζωής και μεγάλο ποσοστό της πραγματικότητας. Κατά συνέπεια, παύουν να είναι χώροι αυθόρμητου πολιτισμού και κουλτούρας αφού δεν υπάρχει η ζωτική θεατρικότητα της καθημερινής ζωής, παρά μόνο ελεγχόμενες εκδηλώσεις με ημερομηνία λήξης.

103

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

104

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η λογική αυτή επαληθεύεται από τον βασικό παράγοντα σχεδιασμού της αυστηρής εσωστρέφειας, ώστε τα αρχιτεκτονικά «τρικ» να μπορούν να εκμεταλλευτούν την ψυχολογία του ατόμου δείχνοντάς του ανενόχλητα τον δρόμο για μια νέα εμπειρία. Αποκόπτουν την αστική συνέχεια και αποτελούν τυποποιημένη αυτοτελή χωρική οργάνωση. Λειτουργούν ανεξάρτητα από το πέρασμα του χρόνου στο εσωτερικό τους και είναι «κύρια του εαυτού τους» σε αντίθεση με την ύπαρξη του ατόμου μέσα σε αυτά, το οποίο καθοδηγείται σε μεγαλύτερο ποσοστό.

Η λογική των malls στοχεύει στην προσέλκυση και συμμετοχή όλων ως καταναλωτών, ανεξάρτητα από το φύλο, ηλικία, οικονομική κατάσταση, στον ενιαίο κοινωνικό χώρο της αγοράς. Η συμμετοχή όμως βασίζεται σε εμπορικούς δεσμούς και όχι στην ιδιότητα του πολίτη. Η λογική της λειτουργίας των mall καταργεί ουσιαστικά τις σχέσεις των ανθρώπων, μέσα σε αυτό, επηρεάζοντας αρχικά ατομικά την ψυχολογία και κατ’ επέκταση τις σχέσεις μεταξύ τους, θέτοντας ως κυρίαρχη τη διπολική σχέση καταναλωτή-προϊόντος. Ο άνθρωπος βιώνει το παροδικό πέρασμά του από το εμπορικό κέντρο βυθισμένος σε μια μοναχική ανωνυμία, βιώνοντας έτσι μια ελαττωματική κοινωνικότητα.

Παρά το ότι η καθημερινότητα απουσιάζει, η τακτική χρήση προσχεδιάζεται και τελικά επιτυγχάνεται, με αποτέλεσμα η μόνη ψυχαγωγία του επισκέπτη να είναι αποκλειστικά η κατανάλωση: κατανάλωση εμπορικών χρηστικών και μη προϊόντων, αγαθών, τροφής, εικόνας, χρόνου και τελικά η κατανάλωση του ίδιου του εαυτού του ,με τον τρόπο που του υποδεικνύεται και τον πείθει τελικά μέσω αρχιτεκτονικών τεχνασμάτων και προκαταβολικών υποσχέσεων.Σε αυτό το «ασφαλές» περιβάλλον, μεσα σε αυτόν τον πλασματικό κόσμο, τα ψώνια καταλήγουν να γίνουν αστικό γεγονός και να επισκιάζουν τη μοναδικότητα της δράσης και των επιλογών του ατόμου στον χώρο. Η έννοια «στέκι», η οποία προκύπτει αυθόρμητα από τις αισθήσεις και την ψυχολογία των ατόμων στον χώρο της πόλης αναλόγως με τις συγκυρίες, τον χρόνο, την εποχή, τις αναμνήσεις, δεν χωράει στον ασφαλή αλλά αποστειρωμένο χώρο ενός τεχνητού περιβάλλοντος.Σε αρκετές περιπτώσεις, οι άνθρωποι έχουν εντάξει στον χρόνο αναψυχής τους τα malls με εξορμήσεις, που έχουν τον χαρακτήρα επιδρομών , ενώ, λόγω της χρονοβόρου διαδικασίας που απαιτείται, δεσμεύουν ένα μεγάλο μέρος του πολύτιμου, κατά τα άλλα, ελεύθερου χρόνου του μεσοαστού. Ως επί το πλείστον, προσελκύουν πληθυσμό νεαρής ηλικίας, τον οποίο εθίζουν σε πρότυπα συμπεριφοράς που συνδέει την περιπλάνηση με την ευχαρίστηση της κατανάλωσης. Επίπτωση στη συμπεριφορά των ατόμων είναι να μεταλλάσσεται η ψυχαγωγία τους σε καταναλωτική μανία.

Το άτομο εγκλωβίζεται σε ένα εσωτερικό τεχνητό σκηνοθετημένο περιβάλλον, απομονωμένο από τις πραγματικές συνθήκες, με μια δόση από την πραγματικότητα, με άγνοια του πραγματικού χρόνου. Βομβαρδίζεται από εικόνες, πληροφορίες και μηνύματα, επικεντρώνεται στο να διασκεδάζει καταναλώνοντας, ανεξαρτήτως ηλικίας και προσωπικών ενδιαφερόντων, ως ένα άτομο που συμπληρώνει τη μάζα, ενώ, παράλληλα, υποσυνείδητα, βρίσκεται σε μια ψευδαίσθηση προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών, που υποτάσσονται στις ανάγκες του σήμερα. Η αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται για να προσομοιώσει την αστική εμπειρία, με την απαραίτητη «συμπιέση» χώρου και χρόνου, σε ένα περιβάλλον περίκλειστο το οποίο δεν ενισχύει την ατομική ταυτότητα ούτε τις σχέσεις των ανθρώπων αλλά μόνο τον ρόλο του ανθρώπου ως καταναλωτή.

105

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

106

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι σε αυτούς τους εσωστρεφείς «ασφαλείς» χώρους εξαλείφονται οι έννοιες της κοινωνικής ζωής, της συμμετοχής, της διεκδίκησης, της έκφρασης, της διαμαρτυρίας, της ιστορίας της ίδιας η οποία γράφεται καθημερινά, ενώ τελικά κυρίαρχη αναδύεται η μαζική κατανάλωση. Οι σύγχρονοι χώροι κατανάλωσης αντανακλούν και αποκαλύπτουν µια κοινωνική πραγματικότητα στην οποία η πλειοψηφία του κόσμου συμπεριφέρεται πρωτίστως ως καταναλωτές και δευτερευόντως ως πολίτες .

Δεν υπάρχει διάθεση κριτικής γιατί, όλοι, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, είμαστε κομμάτι αυτής της κουλτούρας που δεν είναι μόνο καταναλωτική αλλά και πολιτισμική. Ο άνθρωπος εκπαιδεύεται να πάει στο νέο, «πολλά υποσχόμενο» εμπορικό κέντρο παρά να πάει μια βόλτα στην πόλη χωρίς παρέα την κατανάλωση. Οι προτεραιότητες του μέσου όρου είναι πλέον σαφείς, έχουν διαμορφωθεί με την προπαγάνδα των media, τη δημιουργία νέων αναγκών και την αρχιτεκτονική πια να λειτουργεί ως τέχνασμα για να συνεχίσει έμπρακτα τη διαμόρφωση και την εδραίωση τους. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά και με την ίδια την πόλη έρχονται σε ρήξη, ενώ θεσμοί και αξίες, σταθερές για χρόνια στην ιστορία των κοινωνιών, τίθενται τώρα υπό αμφισβήτηση.

Οπότε, τι δυνατότητα έχουν τα εμπορικά κέντρα να υπάρξουν ως χώροι ζωής με την ανάλογη ένταση, ποιότητα και ατμόσφαιρα που είχαν μέχρι πρότινος οι προκάτοχοί τους, όσον αφορά τις τυπικές εμπειρίες της εμπορικής συναλλαγής και της δημόσιας συναναστροφής: η αγορά και τα πωλητήρια, τα φόρουμ και οι ταβέρνες, το μπαζάαρ, η πλατεία, τα μαγαζιά και οι σκεπαστές αγορές, τα μεγάλα καταστήματα. Χώροι σημαντικοί, όχι μόνο για τη ζωή και την ατμόσφαιρα της πόλης αλλά και γιατί αποτελούσαν χώρους αυθόρμητου πολιτισμού και κουλτούρας. Τα εμπορικά κέντρα λοιπόν, αποτελούν περιβάλλοντα τα οποία μπορούν να ασκούν πλήρη έλεγχο στους πολίτες μέσω των τεχνικών που περιγράψαμε, επηρεάζοντας έτσι σε μεγάλο βάθος την κοινωνική,πολιτική και πολιτιστική ζωή των ανθρώπων των πόλεων. Η ζωτικότητά τους, ως πεδία κοινωνικής συναναστροφής, διαλύεται. Η πόλη απομακρύνεται από το κεντρικό μοντέλο οργάνωσης, το οποίο παράγει πολιτισμό και ιστορία με αργό και σταθερό ρυθμό. Η κατανάλωση διαμορφώνει πλέον την ταυτότητα των κατοίκων των μεγαλουπόλεων περισσότερο από τον βαθμό κοινωνικής συμμετοχής ή πολιτικής συνείδησης.

Καταλήγοντας πρέπει να αναλογιστούμε όλα τα παραπάνω, δηλαδή τι είδους «κοινωνική» μηχανή αποτελεί ο αρχιτεκτονικός τύπος mall και μέσα από τα αρχιτεκτονικά τεχνασματα και χωρικά «τρικ» του, πως επιφέρει σειρά μετασχηματισμών στο αστικό τοπίο, στην ψυχολογία των ατόμωνκαταναλωτών, στην σχέση μεταξύ τους. Εάν αναλογιστεί κανείς αξίες όπως: το μέτρο, την αρμονία, την ηθική, την αυθεντικότητα, θα απαντήσει στο ερώτημα εάν αυτό το σκηνοθετημένο περιβάλλον, που προσομοιώνει την πραγματικότητα με κριτήριό του τους στόχους του, τις πλησιάζει εξελίσσοντας τον πολιτισμό, παράγοντας ιστορία, ή απομακρύνεται οπότε και τον υποβιβάζει.

Να σημειώσουμε ότι σήμερα στην Αμερική, υπάρχουν 1.800 εγκατελλειμένα εμπορικά κέντρα (Dead Malls), κάτι που φανερώνει την αδυναμία αυτού του μοντέλου μέσα στον χρόνο. Λόγω της στασιμότητας και της αδιαφορίας τους για το πέρασμα του χρόνου, δεν εξελίσσονται και έτσι, μόλις “γεννηθεί” κάποιο καινούργιο καλύτερο mall εγκαταλλείπονται, αφού δεν μπορούν πια να ανταπεξέλθουν ως απόδειξη προόδου και πολυτέλειας.

Το εμπορικό κέντρο εδραίωσε το νέο καταναλωτικό πρότυποεμπειρία και αποτέλεσε μεγάλη χειρονομία αποκοπής και μεταφοράς του δημόσιου χώρου της πόλης στους «μη τόπους» της περιφέρειας.

107

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

108

_ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στόχος αυτής της έρευνας δεν είναι να δώσει κάποια απάντηση στο ζήτημα των Μall, αλλά να προκύψουν προβληματισμοί σε σχέση με την ανάγκη για εξέλιξη αλλά και το όριο αυτής όταν ξεπερνά το μέτρο και όλα επιτάσσονται στην οικονομική κατεύθυνση.

Αναφέραμε τη σημασία του δημόσιου χώρου ως ζωτικoύ τόπου κοινωνικοποίησης.Η πόλη είναι ένα σύστημα με διαδραστικό χαρακτήρα. Η δομή της έχει μια απρόβλεπτη ομορφιά, στην οποία συμβάλλει το πέρασμα του χρόνου. Η παρεξηγημένη έννοια της φθοράς είναι ένα φυσικό βιωματικό αποτύπωμα, το οποίο είναι ικανό να ομογενοποιεί κτήρια και δημόσιους χώρους και έτσι η πόλη γίνεται «φυσικά» ένα σύνολο.

Οι σκηνοθετημένοι «άψογοι», καθαροί χώροι δημιουργούν νέες απαιτήσεις στον άνθρωπο και διαμορφώνουν αντιλήψεις για τον ρόλο του και την σχέση χώρου-ατόμου.Η προσομοίωση του σκηνοθετημένου περιβάλλοντος όχι μόνο λοιπόν εντείνει τη φθίνουσα πορεία της σημασίας του δημόσιου χώρου αλλά υπάρχουν και οι επιπτώσεις της αντιστροφής της. Η προσομοίωση δανείζεται και προσαρμόζει τα στοιχεία του δημόσιου χώρους για να δημιουργήσει αυτόνομους χώρους, αλλά από ένα σημείο και μετά, οι χώροι αυτοί λειτουργούν ως πρότυπα για τον σχεδιασμό της ίδιας της πόλης. Αυτή η ιδεολογία του σκηνοθετημένου άχρονου περιβάλλοντος γεννήθηκε και ολοκληρώθηκε ως μορφή στο αποκομμένο και περίκλειστο εμπορικό κέντρο για την εξυπηρέτηση της λειτουργίας του. Στη συνέχεια, όμως, βλέπουμε να καθιερώνεται σαν ιδεολογία και να εφαρμόζεται και έξω από το εμπορικό κέντρο, στο δημόσιο χώρο της πόλης και στο σχεδιασμό του.

Έχουμε λοιπόν μια σημαντική συνέχεια των επιπτώσεων που αναλύσαμε, θέμα που θα μπορούσε να αποτελέσει επόμενο βήμα αυτής της έρευνας: τα αποτελέσματα της αντίστροφης διαδικασίας. Όταν ο δημόσιος χώρος αρχίζει να μιμείται το περιβάλλον του εμπορικού κέντρου, έχουμε πάλι ένα προσχεδιασμένο ολοκληρωτικά περιβάλλον, χωρίς περιθώρια εξέλιξης και προσαρμογής, με έμμονη αντίσταση στον χρόνο και την διάδραση του ατόμου, δημιουργημένο από ορισμένο αριθμό ατόμων (λιγότερων από τους χρήστες). Ένα τέτοιο περιβάλλον, ακόμη και να είχε την πρόθεση να περιλαμβάνει όλα αυτά τα απρόβλεπτα στοιχεία που διαμορφώνουν την πόλη, δεν δύναται να το πραγματοποιήσει.

Η σκηνοθεσία και προώθηση αυτής της άχρονης εμπειρίας αποτελεί κοινό γνώρισμα τόσο στην περίπτωση των malls όσο και στα θεματικά πάρκα, στις περιφρουρούμενες κοινότητες (gated communities), στον αστικό εξευγενισμό (gentrification), στις αναπλάσεις αστικών περιοχών, μέχρι και στις πρότυπες οικιστικές κατοικίες. Στα πρότυπα του φαντασμαγορικού, ελεγχόμενου, ασφαλούς και καθαρού χώρου, κατασκευάζονται χώροι προσομοίωσης, αποκομμένοι από την αστική κοινωνική πραγματικότητα.

Τη δεκαετία του ’60 ο Victor Gruen προσπάθησε για πρώτη φορά να εφαρμόσει τις αρχές του σκηνοθετημένου περιβάλλοντος του εμπορικού κέντρου για την ανάπλαση του δημόσιου χώρου σε υποβαθμισμένες περιοχές του κέντρου και έγραψε το βιβλίο με τίτλο «Centers of the urban environment» (1973)

109

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

110

Η έννοια της «καλής» και «τακτοποιημένης» πόλης, στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού των πόλεων για την προσέλκυση διεθνών κεφαλαίων, επενδύσεων, και γενικά δραστηριοτήτων που είναι αποδοτικές, αποκλείει τη διαφορά και την ποικιλοµορφία και αποτρέπει τη δημιουργία εκπλήξεων, αμφισηµιών και συγκρούσεων. Ο άριστα σχεδιασμένος, ή απλά ο τεχνητά κατασκευασμένος και ερμηνευμένος χώρος αποτελεί «ένα άγονο έδαφος»-Bauman.

Βασικός στόχος αυτής της πρακτικής είναι η αύξηση της ελκτικότητας των πόλεων (αστικό marketing), η οποία επιτυγχάνεται µε την αλλαγή του χαρακτήρα της πόλης (οικονομικό και κοινωνικό), αλλά και µε τη βελτίωση της εικόνας της. Η καταναλωτική κουλτούρα γίνεται βαρόμετρο των διεθνών πόλεων. Είναι φανερό ότι η εικόνα της πόλης παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομική της ανάπτυξη. Αυτές όμως οι πολιτικές και πρακτικές εξυγίανσης των πόλεων (gentrification) οδηγούν στον αποκλεισμό κάποιων κοινωνικών ομάδων από το δημόσιο χώρο.

Από τις παραπάνω επισημάνσεις θεωρούμε ότι προβάλλουν ερωτήματα και πεδία στα οποία θα μπορούσε να συνεχιστεί η έρευνα και η συζήτηση που έχει ανοίξει για το δημόσιο χώρο. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στις ιδιαιτερότητες των τοπικών δεδομένων στην κλίμακα του τοπικού, της γειτονιάς και της δημόσιας αγοράς. Ο δημόσιος χώρος διέπεται από διαχρονικές αξίες, οι οποίες αποτελούν και προϋπόθεση της ύπαρξής του. Λόγω της ελεύθερης διάδρασης ατόμων-χώρου, έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται στον αληθινό παλμό της εποχής. Είναι μια συνάρτηση με σταθερές ανθρώπινες αξίες που μεταλλάσσεται και εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία. Αυτά θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου. Η οργάνωση και η εικόνα της πόλης δεν μπορεί να αφορά µόνο τον χώρο της αγοράς και των επιχειρήσεων και να διαμορφώνεται από τις προσταγές της κατανάλωσης.

Με τον τρόπο αυτό, ο δημόσιος χώρος επανεξετάζεται μέσα από το ρόλο της αγοράς, ως χώρος ανοικτός για συμμετοχή και δράση των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, ως πεδίο πραγμάτωσης του «δικαιώματος στην πόλη».

111

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΑ - Θ. Αντωνίου,Θ.Μελίδου, Χ.Νικολόπουλος, «Τα εμπορικά κέντρα των Ελλήνων», www.ethnos.gr/article .

- Fabian Faurholt Csaba, “Malls and the orchestration of the shopping experience in a historical perspective” από www.acrwebsite.org - Αρετή Σακελλαρίδου, Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου, «Το εµπορικό κέντρο ως αστικός προορισµός», Αρχιτέκτονες, τεύχος 58 –περίοδος Β /Ιούλιος/Αύγουστος, Αθήνα, 2006, σελ. 61 - Λεοντόπουλος Ν., 4/1/2006 Γαλέρα, “The Mall Athens, η λέξη αυθαιρεσία γράφεται με δυο Lamda” - Leo J.C. Lousberg, “Shopping Mall: Architecture and surveillance” - Δημήτρης Ιωάννου, “Mallspace”, www.meatspace.org

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ - Φάνης Καφαντάρης, «Η ανάδυση του κτιριακού τύπου του εμπορικού κέντρου στην Ελλάδα», Πτυχιακή εργασία Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Κατεύθυνση Α’/ Αθήνα 2010.

- Αλεξάνδρα Γάκη, “Κατανάλωση και δημόσιος χώρος” ΔΠΜΣ Κατ. Β’/ Αθήνα 2009 - Ηρώ Κονδύλη, “Αρχιτεκτονικά κελύφη μαζικής κατανάλωσης” Διάλεξη, Αθήνα 2010 - Εύβοια Αντωνίου, “Αναζητώντας την σύγχρονη εικόνα της κατανάλωσης στην πόλη”, ΔΠΜΣ Κατ. Β’ Διπλωματική, Αθήνα 2006

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ - www.lamda-development.

- http://www.easternct.edu/~pocock/MallsHistory.htm - http://www.greek-language.gr/ - www.themallathens.gr - http://www.columbia.edu/itc/architecture/bass/newrochelle/extra/big_box.html 112

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΟΦΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ - Zyngmund Bauman , Ζωή για κατανάλωση, εκδ. Πολύτροπον, Αθήνα 2008 - Anthony Giddens, “Κοινωνιολογία”, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2002 - Σταύρος Σταυρίδης , “∆ιαφήµιση και το νόηµα του χώρου”, εκδ.Στάχυ, Αθήνα 1996 - Σταύρος Σταυρίδης, “Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή”, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009 - Σταύρος Σταυρίδης, “Μνήμη και εμπειρία του χώρου», εκδ. Αλεξάνδρεια - Jean Baudrillard, “H Καταναλωτική Κοινωνία”, Εκδ. Νησίδες, Αθήνα 2000 - Jean Baudrillard, “ Le system des objects” , Παρίσι 125 - Jeremy Rifkin, Η νέα εποχή της πρόσβασης, Αθήνα, 2001 - Guy Debord , Η κοινωνία του θεάµατος, εκδ. Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα 1986 - Michel Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής, εκδ. Κέδρος, 1976 - Henri Lefebvre, “Το δικαίωμα στην πόλη”, 1968-1973, ελλ. έκδ. “Παπαζήσης” - Herman Hertzberger , Μαθήματα για σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής - Richard Sennett, Η τυραννία της οικειότητας, Ο δηµόσιος και ο ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισµό, Αθήνα, 1999 - Steven Miles & Malcolm Miles, Consuming Cities, New York, 2002

- Galbraith J.K., Η κοινωνία της αφθονίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1970

113

ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ

114

115