sluit venster print artikel wijzig mijn gegevens Twaalfjarige jongen stapt uit het leven ‘omdat gescheiden ouders blijven ruzie maken’
Het laatste taboe Zelfdoding bij kinderen BRUSSEL In Tienen heeft een twaalfjarige jongen zich begin deze week van het leven beroofd, mogelijk een gevolg van een slecht verteerde echtscheiding. Zelfmoord bij de allerprilste tieners, jaarlijks komt het toch een drietal keer voor, de aanleidingen blijken divers. ‘Ze missen het besef van absolute eindigheid.’ DOOR LOTTE BECKERS / TEKENING JAN VANRIET “De toestand is precair”, zegt psychiater Dirk De Wachter. “We zien vandaag veel echtscheidingen en de kinderen hebben het daarmee niet makkelijk.” Hij verwijst naar de zelfdoding van een twaalfjarige jongen uit Tienen, begin deze week. Hoewel oorzaken en druppels die emmers doen overlopen in zulke gevallen vaak moeilijk trefzeker te bepalen zijn, zou de jongen in zijn afscheidsbrief hebben laten verstaan dat hij het moeilijk had met de echtscheiding van zijn ouders. Die dateert al van tien jaar geleden, maar nog steeds zou het contact tussen ma en pa bijzonder moeizaam verlopen. Wat wel vast staat, is dat zelfdoding bij de allerjongsten een thema is. Het haalt jaarlijks vlot de top tien van aangeroerde onderwerpen bij de Kinder- en Jongerentelefoon. Bij de chat, waar de drempel het laagst is, schopt het thema het zelfs tot de zesde plaats, na verliefdheid en problemen met de ouders. De laatste Vlaamse cijfers dateren nog van 2008, toen beroofden eenendertig jongeren onder de twintig zich van het leven. Drie van hen, twee jongens en één meisje, waren jonger dan vijftien. “Een onderschatting van de realiteit”, meent De Wachter, omdat de zelfmoorden vaak onder de noemer ‘ongeval’ geklasseerd worden. “Zo leeft het vermoeden dat sommige vervoersongevallen bij jongeren eigenlijk verdoken zelfdodingen zijn”, bevestigt ook Gwendolyn Portzky van de Eenheid voor Zelfmoordonderzoek aan de Universiteit Gent. Meisjes tussen vijftien en negentien jaar blijken ook het vaakst een poging te ondernemen, globaal gezien is een derde van de suïcidepogers jonger dan negenentwintig. Pogingen onder de vijftien jaar worden niet gerapporteerd.
Kwetsbaar Dat de zelfdoding van het kind uit Tienen te wijten is aan de vechtscheiding van zijn ouders, zoals her en der gesuggereerd wordt, is wat kort door de bocht. Portzky: “Bij die jongste groep zien we dat een misgelopen relatie of problemen met of tussen ouders inderdaad specifieke uitlokkende factoren zijn, de druppels die de emmers doen overlopen. Maar om de onderliggende oorzaken te kennen moeten we eerder kijken naar de persoon zelf: hoe hij of zij omgaat met problemen. Iedereen komt immers moeilijkheden tegen, maar het idee dat je er wel doorkomt is dan wel belangrijk. Daar zijn jongeren veel kwetsbaarder. Ze botsen voor het eerst op liefdesverdriet, maar missen nog de ervaring om te weten dat zoiets voorbij gaat.” Uit onderzoek blijkt ook dat 90 procent van de mensen die kiezen voor suïcide op het moment van de daad eigenlijk worstelt met psychiatrische problemen als depressie of aanpassingsstoornissen. Voor jongeren is dat niet anders. “Bij heel veel suïcides is de vraag: was er wel echt een doodswens?”, legt Portzky uit. “Veelal gaat het om het willen wegvagen van het bewustzijn, de pijn willen doen stoppen. De echte consequenties van zelfdoding zien die mensen, die verzeild raken in een tunnelvisie, niet meer.” Bij jongeren speelt ook dit fenomeen des te harder. “Ze missen het besef van absolute eindigheid, zien de gevolgen voor hun omgeving niet. Net omdat ze op een leeftijd zitten dat die inzichten zich pas beginnen te ontwikkelen.” Evenmin een onbelangrijk detail in de berichtgeving over het jongetje uit Tienen, is het feit een schoolgenoot zich drie
weken eerder van het leven beroofde. “Het risico op imitatiegedrag bij kwetsbare jongeren is erg groot”, waarschuwt Portzky. De cijfers geven het niet aan, en ook Portzky maakt zich sterk dat het de goede kant uit gaat, maar psychiater De Wachter kan zich niet van de indruk ontdoen dat het aantal zelfdodingen bij jonge tieners in stijgende lijn zit. Ook zijn collega Nico De Fauw van Werkgroep Verder (voor nabestaanden van zelfdoding) merkt op dat het op jongere leeftijd vaker voorkomt. “Dat heeft deels te maken met de puberteit die steeds vroeger valt”, zegt hij. “Toen ik twaalf was, kende ik het concept zelfdoding niet eens”, zegt De Wachter. “Vandaag zijn jongeren veel vroeger bezig met thema’s als leven dood en zelfdoding, onder meer omdat ze via televisie en internet hiermee in aanraking komen. Kinderen worden heel vroeg geconfronteerd met thema’s die ze niet echt begrijpen, maar waarvan ze wel weten hoe ze de handeling moeten voltrekken.” Of ouders daarom meteen in paniek moeten schieten als hun kind het woord zelfdoding laat vallen? Jongeren hebben nu eenmaal de neiging tot scherpe formulering, en het is ook een een thema dat hen boeit, merkt Portzky op. Het blijkt tevens ook een populair onderwerp voor de spreekbeurt op school. Zorgwekkend is de interesse dus niet per se. Wat detectie wel moeilijker maakt, is dat depressies bij kinderen niet makelijk te bepalen zijn. “In tegenstelling tot volwassenen, die bijvoorbeeld hun bed niet uit kunnen, zie je bij kinderen het fenomeen smiling depression”, weet De Fauw. “Actieve, vrolijke kinderen aan wie op het eerste gezicht weinig te zien is, of die het etiket ADHD’er meekrijgen.” Of ze zijn agressief, zonder dat hun gedrag als depressie wordt waargenomen. “Specifieke signalen die wijzen op suïcidaal gedrag zijn er niet echt”, meent Portzky. “De beste alarmbellen zijn verbale signalen, of pogingen tot zelfdoding. Klinkt vanzelfsprekend, maar je zou er van verschieten hoe vaak zoiets wordt afgewimpeld als aandacht zoeken.” Wie soms denkt aan zelfdoding of zich zorgen maakt over iemand in zijn omgeving, kan terecht bij de Zelfmoordlijn (02/649.95.55) of bij Tele-Onthaal (106). Via de websites kun je ook chatten. Kinderen en jongeren met vragen kunnen bellen naar de Kinder-en jongerentelefoon via 102 of chatten via www.kjt.org. Wie iemand verloren heeft na zelfdoding kan terecht bij de Werkgroep Verder (02/361.21.28 of werkgroepverder.be). Psychiater Dirk De Wachter : Kinderen worden heel vroeg geconfronteerd met thema’s die ze niet echt begrijpen, maar waarvan ze wel weten hoe ze de handeling moeten voltrekken