Grunobuurt Noord
van plan tot steen
3
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
5
van plan tot steen
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Voorwoord Wethouder Roeland van der Schaaf
10
Rondetafelgesprek Proces, samenwerking en ambities
14
In gesprek met de bewoners Wonen in de Grunobuurt
36
De architecten aan het woord Traverse en Statie Typhoon Lampisterie
44 52 60
Nawoord Nijestee-directeur Pieter Bregman
68
Grunobuurt Noord-team
72
Colofon
74
9
Inhoudsopgave
Voorwoord
Wethouder Roeland van der Schaaf
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
We kunnen met trots kijken naar een prachtige, nieuwe wijk. De nieuwe Grunobuurt doet recht aan de woon- en leefwensen van nu, maar ook aan de historie van de plek. Het opnieuw ontwerpen en inrichten van deze bijzondere wijk was een zorgvuldig proces waar we bewust de tijd voor hebben genomen. En dat betaalt zich terug in wat er nu staat. Extra trots ben ik op de keuze om ook sociale huurwoningen te bouwen. Dat past in het streven van de gemeente naar gemengde wijken. Vaak zie je in dit soort projecten een keuze voor alleen koopwoningen of huizen met een hoge huur. De mix die er nu staat, werkt goed. De huizen zijn van hoge kwaliteit, en ook betaalbaar. De wijk is ontworpen zoals we dat vaker zouden moeten doen in de stad: met oog voor duurzaamheid en leefbaarheid en toekomstbestendig. Gezien het huidige woningtekort ligt het voor de hand om meer hoogbouw te realiseren. Maar je wil ook niet alleen maar flatgebouwen. De samenhang tussen een hoge woningdichtheid, en toch een vriendelijke en open uitstraling, zoals in de Grunobuurt, is een voorbeeld van een goede balans daarin. Tekenend voor het project is toch wel geweest dat er een economische crisis uitbrak die de doorontwikkeling vertraagde. Wellicht had dit niet gehoeven. Wat mij betreft hadden corporaties juist in die periode door kunnen bouwen en investeren, want de middelen en de mogelijkheden waren beschikbaar. Helaas stak het kabinet daar een stokje voor met de verhuurdersheffing. Zonde, maar gelukkig uiteindelijk niet onoverkomelijk. Ondanks de crisis staat er een prachtige wijk van hoge kwaliteit en gaan we de komende jaren verder met de afronding van de laatste blokken. Roeland van der Schaaf Wethouder / Gemeente Groningen
Het doet ons goed om te horen dat Stadjers genieten van de wijk en hun woning. Uiteindelijk is dat het belangrijkste doel geweest.
11
Voorwoord
“Hoe het wonen hier bevalt? Uitstekend! Met uitroepteken. De woning is echt prachtig, vooral ons balkon wordt heel veel gebruikt. De buurt is mooi, niet zo grauw en grijs. Er is veel groen, de buren zijn allemaal vriendelijk en we zijn zo in de stad. We wonen er vanaf het begin, nu twee jaar. En we gaan nog lang niet weg.�
Matthijs Vroom (30) Bewoner Typhoon
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
13
De architecten aan het woord
1
2
3 4
5 6
8 7
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Rondetafelgesprek
Proces, samenwerking en ambities Links Masterplan Grunobuurt, in donkergrijs de al gerealiseerde blokken 1. Blok 1 2. Blok 2 3. Blok 3 4. Blok 4 5. Blok 5 - Lampisterie 6. Blok 6 - Typhoon 7. Blok 7 - Traverse 8. Blok 8 - Statie
Het laatste blok had er ondertussen zo ongeveer moeten staan. Het liep anders. Het werk aan de Grunobuurt is nog in volle gang en drie van de acht woonblokken zijn pas uit de steigers. Het proces van wijkvernieuwing, dat in 1999 in gang werd gezet, zal zeker tot 2021 duren. Dit jaar lijken de werkzaamheden weer momentum te krijgen. Vier betrokkenen van het eerste uur – Peter Stuit van de bewonersorganisatie, stedenbouwkundige Jeroen de Willigen van De Zwarte Hond, Roelof Otten van Nijestee en Tjerd van Riemsdijk van de gemeente Groningen – ontmoeten elkaar voor een gesprek over een bijzondere buurt die helaas het veld moest ruimen, en het proces dat leidde tot de nieuwbouwplannen die het oorpronkelijke karakter van de buurt eren.
Onder v.l.n.r. Peter Stuit, Jeroen de Willigen, Roelof Otten en Tjerd van Riemsdijk
15
Rondetafelgesprek
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Dat de gesprekspartners elkaar in de tussentijd goed hebben leren kennen, blijkt wel uit het feit dat ze af en toe aan een half woord genoeg hebben om een gebeurtenis weer uit de herinnering naar boven te halen. Er valt veel bij te praten, de pizza’s die vanwege het late tijdstip van de afspraak de honger hadden moeten stillen, blijven grotendeels onaangeroerd. De vernieuwing van de Grunobuurt was geen eenvoudig proces, en tijdens het gesprek komt een aantal keer oud zeer ter sprake. Maar opvallend is het respect en de warmte die de gesprekspartners hebben voor elkaar. Wat er ook voorgevallen is, van bijeenkomsten op het gemeentehuis waarbij sommige partijen huilend de zaal verlieten tot felle discussies over de architectuur van bepaalde blokken; uiteindelijk is iedereen het met elkaar eens dat ze deel waren van een bijzonder hoofdstuk in de geschiedenis van Groningen. Iedereen weet dat het verdrietig was dat de oorspronkelijke buurt grotendeels moest worden gesloopt. Maar ze zien ook dat het huidige stedenbouwkundige plan en de eerste blokken die zijn gerealiseerd de sfeer ademen van de oorspronkelijke buurt, waar bewoners elkaar ontmoetten op straat en voordeuren aan de straat zorgden voor een prettige openbare ruimte.
Onder Westinghousestraat, 2017
Peter Stuit, bewoner van de Grunobuurt, is de constante factor in het verhaal over de vernieuwing van de buurt. Toen de gemeente in 1999 haar plannen voor de Grunobuurt kenbaar maakte, richtte hij samen met buurtbewoners een bewonersvereniging op: ‘Het Wilde Klubje’. De vereniging fungeerde vervolgens als spreekbuis van de buurt richting gemeente en corporatie Nijestee. Stuit was aanwezig tijdens alle raadsvergaderingen waar werd beslist over de toekomst van de Grunobuurt en weet zich nog menig detail te herinneren. Al vrij vroeg in het gesprek weet hij de vinger op de zere plek te leggen als het gaat over de rampzalige renovatie van de buurt in de jaren tachtig. De aanpak van het metselwerk zorgde in de daaropvolgende jaren voor grote problemen. Vocht en zandophopingen in de spouwen
17
Rondetafelgesprek
Boven Westinghousestraat, 1930
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
zorgden ervoor dat hele delen metselwerk langzaam maar zeker uit de gevel werden gedrukt. De buurt, met zijn hechte gemeenschap en rijke geschiedenis, bleek er twee decennia later bouwkundig slecht aan toe te zijn. Zo slecht, dat sloop de enige optie leek. Stuit vertelt hoe de buurt zich voor het blok gesteld zag: “We kregen het gevoel dat wij de prijs moesten betalen voor die rampzalige renovatie, terwijl we daar nooit een aandeel in hebben gehad. Dat versterkte de behoefte om als buurtbewoners een plek op te eisen in de besluitvorming rond de plannen.”
Boven Links de oorspronkelijke Grunobuurt en rechts het ontwerp voor de nieuwe Grunobuurt
Die behoefte werd gelukkig erkend door Nijestee en de gemeente. Roelof Otten, vanaf 2001 bij Nijestee als wijkontwikkelaar verantwoordelijk voor de Grunobuurt, lette er goed op dat de bewoners overal bij betrokken werden. “We waren het niet altijd met elkaar eens, en we zijn ook wel eens flink gebotst met elkaar, maar als je kijkt hoe lang we met elkaar zijn opgetrokken en hoe ingrijpend de besluiten waren die we moesten nemen, kan ik niet anders zeggen dan dat we het goed gedaan hebben samen.” Toen Otten bij de Grunobuurt werd betrokken, liep er een onderzoek naar de bouwkundige kwaliteit van de buurt. De bewoners hielden lang vast aan de wens om te renoveren in plaats van te slopen. “Die wens werd vooral ingefluisterd door de boosheid om de slecht verlopen renovatie”, memoreert Stuit. Het onderzoek wees echter al redelijk snel uit dat renovatie geen optie was. De kosten waren te hoog, de woningtypes niet meer van deze tijd. Langzaam maar zeker legde de buurt zich neer bij deze vervelende conclusie.
Onder Verbinding tussen nieuwe en bestaande gebouwen, vanaf de Paterswoldseweg
19
Rondetafelgesprek
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Boven James Wattstraat, 1945 Onder Hoornsediep, 2017
21
Rondetafelgesprek
Input workshop
Modelvarianten
Resultaat
Model 1 - Straten
Model 1b
Model 1 - Straten
Model 2 - Pleinen
Model 2b
Model 2 - Pleinen
Model 3 - Weefsel
Model 3 - Weefsel
Model 2 / 3
Model 3 - Brink
Model max
Model 4 - Park
Grunobuurt Noord
Model 4 - Park
van plan tot steen
Op dit punt kijkt Otten naar Tjerd van Riemsdijk, vanuit de gemeente in 2005 als projectleider betrokken bij de plangroep waarin ook de buurtbewoners en Nijestee zitting hadden. “Net toen we iedereen overtuigd hadden van de noodzaak tot sloop en we verder konden met de planvorming, stelde de gemeente het sloop-scenario ter discussie. Ze eisten dat er meerdere scenario’s zouden worden onderzocht.” Met die opdracht gingen de partijen aan de slag om een intentieovereenkomst op te stellen waarin alle betrokkenen samen de gedrags- en spelregels voor de samenwerking vastlegden. “Vanuit die vertrouwensband hebben we gezamenlijk met De Zwarte Hond gewerkt aan de vier stedenbouwkundige modellen”, vertelt Van Riemsdijk. De stedenbouwkundige modellen werden onderzocht op hun haalbaarheid en ruimtelijke kwaliteiten. In de modellen stonden verschillende verhoudingen tussen sloop en nieuwbouw centraal, alsmede verschillende stedenbouwkundige uitgangspunten. In workshops werden de varianten bestudeerd. De bewoners werden hierbij bijgestaan door een architect en iemand die het proces ondersteunde. “Dat was logisch, want zij waren de enige niet-professionals die bij de buurtvernieuwing waren betrokken. Ze konden dus wel wat advies gebruiken”, aldus Otten, die naast de zorgen voor de fysieke transformatie van de wijk ook lette op de sociale aspecten die bij deze ingrijpende operatie kwamen kijken.
Links Stedenbouwkundig ontwerpproces Uiteindelijk gekozen model was Model 3 Weefsel
Jeroen de Willigen van De Zwarte Hond ontfermde zich over de buurt en is tot op de dag van vandaag als supervisor betrokken bij de voortgang. Samen met collega Matthias Rottmann tekende hij aan de vier varianten. Door middel van workshopsessies met de buurt en andere betrokkenen werden de mogelijkheden en de onmogelijkheden van elke variant onderzocht. De variant die uitging van renovatie bleek ook deze ronde te duur, en de variant die voortbouwde op het bestaande stratenpatroon bleek in de nieuwe situatie
23
Rondetafelgesprek
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
niet genoeg woningen te kunnen herbergen. De variant die gebaseerd was op een serie gesloten bouwblokken bleek uiteindelijk de beste kaarten te hebben. De Willigen legt uit waarom de bouwblokken-variant zo goed paste bij de Grunobuurt: “Bouwblokken kunnen nogal in zichzelf gekeerd zijn omdat ze als objecten worden opgevat. Wij hebben precies het omgekeerde gedaan. Wij zijn uitgegaan van de straten en de openbare ruimtes. Elke zijde van een blok moet zich voegen naar het gewenste straatbeeld. Zo is de focus van het blok verlegd naar het leven dat zich buiten afspeelt, net als in de oude Grunobuurt.”
Stedenbouw regel: Pleinen en straten met bijzondere hoeken
Samen met Stuit mijmert De Willigen over vroeger. “De Grunobuurt was meer dan een stapeling van stenen”, zo meent de laatste. Stuit valt hem bij: “Er was veel ruimte voor uitwisseling tussen buurtbewoners. De voortuinen met hagen werden goed gebruikt. De speeltuin was het brandpunt van de wijk. Iedereen kende elkaar.” “Die kwaliteit hebben we teruggebracht in het nieuwe plan”, haakt de Willigen in. “De overgang tussen de publieke ruimte van straat en plein en de private geborgenheid van de woning is superbelangrijk. Voor elke straat hebben we bepaald hoe we de interactie tussen binnen en buiten konden maximaliseren. Daardoor heeft elk blok ook aan elke zijde een andere opzet: aan de ene zijde de voordeur direct aan de straat, aan de andere zijde een voortuin, een serie woningen wiens buitenruimte overloopt in het groen van het plein.”
Onder Zicht op het plein en de drie blokken: Typhoon, Statie en Traverse
Toch miste er in het begin nog iets. De Willigen vat het bondig samen: het was een saai plan. “De noodzakelijke bouwhoogte maakte het massief en eentonig. En hoe we ook schoven met volumes, echt beter werd het er niet van.” De doorbraak kwam tijdens een middag in het voorjaar van 2006. “We waren op de zolder van ons bureau een maquette aan het maken toen we opeens besloten te gaan spelen met hoogteverschillen. Dat bleek een gouden greep. Door slim te spelen met de hoogtes kregen de straten meer licht
25
Rondetafelgesprek
Boven De overgang tussen de straat en het plein
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
en ontstond er afwisseling in het gevelbeeld.” Het resultaat van deze oefening is nog steeds te zien in het plan en in de eerste gerealiseerde blokken. De straatwanden reageren op elkaar en nemen trapsgewijs in hoogte toe of af al naar gelang de positie in het stedenbouwkundig plan. Als de ene straatwand hoog is, daalt de hoogte aan de overzijde. De hoogtes reageren ook op de zon. Ondanks de aanzienlijke dichtheid van het plan, ontstaat zo een gevoel van licht en openheid in de buurt.
Stedenbouw regel: Bouwhoogtes verspringen
Otten herinnert zich de eerste presentatie van het plan met de hoogteverschillen. “Er viel van alles op zijn plek. De bewoners waren enthousiast en wij ook. Iedereen had er weer zin in. In plaats van tegenover elkaar, stonden we nu naast elkaar. Dat maakte het een stuk leuker om aan de Grunobuurt te werken.” De Willigen vult aan: “Er waren nog wel wat robbertjes uit te vechten met elkaar, maar dat ging over hoe we het plan gingen maken, niet of.” De Willigen noemt nog een ander voordeel van de saamhorigheid. “Vanaf dat moment vormden we een blok met de buurtbewoners. Toen de gemeente tegensputterde omdat ze bedenkingen had over de bouwhoogtes, maakten we ons met z’n allen hard voor het plan. Dankzij de steun van de buurt verdwenen de bezwaren van de gemeente al snel.” In de daaropvolgende maanden werd samen met de buurtbewoners druk ontworpen aan de buurt. Er werd zelfs een driedimensionaal model gemaakt van de nieuwe wijk, zodat bewoners zelf konden ervaren wat het effect was van bepaalde ontwerpbeslissingen. Stuit: “Dat was echt verhelderend. Opeens werd het ontwerpproces een stuk minder abstract.”
Onder Binnengevel en binnenterrein van blok Typhoon
De volgende stap was zorgen voor levendigheid in de architectuur. De vrees bestond dat de grote bouwblokken zouden zorgen voor een uniforme, doodse uitstraling. Er werd dan ook besloten dat er gezocht zou worden naar een aantal architectenbureaus die ieder een blok zouden ontwerpen. Een beeldkwaliteitsplan werd opgesteld om ervoor te zorgen dat
27
Rondetafelgesprek
Boven Maquette van de nieuwe Grunobuurt
Rustig grondpatroon
Balkons en loggia’s
Modificatie van grondpatroon: variatie bij plint en dak, entrees portieken en hoekoplossingen
Verfijningen door metselwerk: vlakken en bijzondere plekken
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
de gekozen architecten zich zouden inzetten om een eenheid in uitstraling te krijgen zonder dat het geheel saai zou worden. In het beeldkwaliteitsplan werd bijvoorbeeld bepaald dat de blokken in baksteen zouden moeten worden uitgevoerd, en dat verbijzondering van de gevel in datzelfde materiaal moest worden uitgevoerd. Maar ook gedetailleerdere regels werden opgelegd, zoals de manier waarop zou moeten worden omgegaan met balkons en de vormgeving van de eerste twee bouwlagen. Kortom: een hoop restricties. Ondertussen zijn we aanbeland in 2006. Er werd een serie excursies georganiseerd langs gerealiseerde gebouwen van een aantal architectenbureaus. Stuit: “Dat hielp om boven water te krijgen wat iedereen wilde. Voor de bewoners was het ook een stoomcursus architectuur: wat maakt een gebouw goed? Waar moet je op letten? En het belangrijkste: wat past bij de Grunobuurt?” Want dat sterarchitecten die hun nieuwste icoon in Groningen wilden bouwen niet gewenst waren, stond als een paal boven water. Gelukkig bleken er genoeg architecten te zijn die zich met liefde inzetten om iets te maken dat past in de omgeving en dat niet als unicum de show wil stelen.
Onder Architecten en stedenbouwkundigen kijken naar de verschillende baksteenopties
Toen de eerste blokken in aanbouw waren, bleek de werkelijkheid weerbarstiger dan de plannen. In 2008 raakte de economische crisis de bouwsector in volle vaart. Overal in ons land werden bouwprojecten stilgelegd, nieuwe plannen bleven uit en overal werd bezuinigd. Ook de Grunobuurt werd het slachtoffer van de crisis. Elk aspect van het plan werd tegen het licht gehouden om te zien waar bezuinigingen konden worden doorgevoerd. De daktuinen bijvoorbeeld, die in de hele buurt voor een groen dak zouden zorgen, werden wegbezuinigd. Ook de hoogteverspringingen in het plan werden minder uitbundig, mede doordat in alle blokken de bovenste bouwlagen werden geannuleerd. Bij de bewoners viel dat niet in goede aarde. Stuit: “Ook al waren we kritisch op de plannen, we bleven altijd in gesprek met Nijestee.
29
Rondetafelgesprek
Stedenbouw regel: Buitengevel verbijzonderd Boven Regels voor de gevel
1
2
3
4
5
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Opeens werden we geconfronteerd met een plan dat anders was dan we hadden afgesproken.” Van Riemsdijk reageert: “Het gebeurt zelden dat plannen één-op-één worden gebouwd. Er zijn altijd wel zaken die naderhand impact hebben op het uiteindelijke resultaat.” Otten vult aan dat het wellicht achteraf gezien ook wel onmogelijk was om de bouwblokken zoals ze in het oorspronkelijke plan waren getekend te realiseren binnen het beschikbare budget. “Het is een uniek plan, maar juist de stedenbouwkundige randvoorwaarden hebben veel impact op de bouwkosten.” De bezuinigingen hadden nog een ander belangrijk effect: de realisatie van de bouwblokken liep vertraging op. De inzet van corporatie en gemeente om de oorspronkelijke bewoners zo snel mogelijk weer terug te laten keren naar de Grunobuurt, werd daardoor niet haalbaar. Otten vertelt hoe de bewoners die door de sloop tijdelijk een woning elders in Groningen kregen toegewezen, ondertussen gesetteld zijn op hun nieuwe plek. De blokken die gerealiseerd zijn in de Grunobuurt worden dan ook voor een groot deel bewoond door nieuwe mensen. Stuit betreurt dit, maar ziet ook een lichtpuntje: “Ik merk dat er langzaam maar zeker weer gemeenschapszin ontstaat. De nieuwe mensen die hier zijn komen wonen, raken betrokken bij de buurt. De buurtbarbecues werden de afgelopen twee jaar een groot succes.”
1. pleinwand 2. binnenstraten - A 3. binnenstraten - B 4. wijkrand - stadsweg 5. wijkrand - water
Van Riemsdijk kijkt als vertegenwoordiger van de gemeente terug op een succesvol proces. Hij haast zich te zeggen dat er vanuit de gemeente natuurlijk veel verschillende mensen betrokken waren bij de Grunobuurt en hij sluit niet uit dat er mensen zijn die minder positief terugblikken op bepaalde aspecten van het proces, maar hij durft te stellen dat het proces als geheel ongelooflijk goed is verlopen. De intentieverklaring die in 2005 door alle betrokken werd ondertekend was daarin van groot belang. Deze zorgde ervoor dat iedereen zich serieus genomen voelde.
31
Rondetafelgesprek
Stedenbouw regel: Overvang openbaar naar privé, in relatie tot de context van het bouwblok
1
2
4
Grunobuurt Noord
3
van plan tot steen
Ook werd in de intentieverklaring helder beschreven wie verantwoordelijk was voor welk onderdeel van het proces. Dat voorkwam in de daaropvolgende jaren verwarring waardoor de voortgang werd gewaarborgd. Van Riemsdijk noemt het een wonder dat zo’n ingrijpende operatie niet heeft geleid tot politieke sores. In het verleden is dat wel eens anders gegaan in Groningen, zo meldt hij. De overige gesprekspartners beamen dat resoluut. Met het voornemen van Nijestee om vanaf nu elk jaar te beginnen met de bouw van een nieuw blok lijkt de Grunobuurt wederom een nieuwe fase in te gaan. Voor de buurtbewoners blijft het spannend hoe de buurt er uiteindelijk uit komt te zien, maar de eerste blokken stemmen hoopvol. De keuze voor veel voordeuren en tuinen aan de straatzijde werpt zijn vruchten af, en ook het eerste plein functioneert naar behoren. Van de vier gesprekspartners zijn er twee ook de komende jaren nog betrokken bij de buurt: Stuit als bewoner en De Willigen als supervisor en in zijn functie als Stadsbouwmeester. De Willigen: “Ik weet eerlijk gezegd niet eens of ik nog betaald wordt om supervisie te houden. Maar dat maakt eigenlijk ook niet veel uit. Ik krijg de plannen als stadsbouwmeester toch altijd onder ogen. Daarnaast heb ik door de jaren heen zoveel tijd geïnvesteerd in de Grunobuurt, daar kan nog wel wat bij.”
Stedenbouw regel: Divers programma 1. Penthouse 2. Appartementen 3. Grond gebonden maisonnettes 4. Eengezinswoningen
33
Rondetafelgesprek
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“In deze woningen is heel slim nagedacht over de indeling. En ramen hebben we veel, dat maakt het huis heerlijk licht. Ook de locatie bevalt ons uitstekend, mijn man gaat elke dag met de auto naar zijn werk en is zo op de ringweg. Toch wonen we dicht bij het centrum. Minpuntjes? Fietsen goed kwijt kunnen is lastig gebleken. Eigenlijk moeten ze in de kelder, maar als je een paar keer per dag fietst is dat onbegonnen werk.�
Silvia Tuparia (53) Bewoner Typhoon
35
In gesprek met de bewoners
In gesprek met de bewoners
Wonen in de Grunobuurt
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“Min of meer toevallig woonde ik hier zeventien jaar geleden ook. In de Westinghousestraat. Dat beviel me toen al prima gezien de ideale locatie dichtbij de stad, maar ook dichtbij het groen van het Stadspark. De sfeer was toen wel heel anders en de huizen waren klein en gehorig. Dat is inmiddels wel anders”, lacht Marian Voorn. Sinds anderhalf jaar woont ze als tweede bewoner in een koophuis aan de Grunostraat. “Mijn relatie stopte en ik zocht een leuk huis voor mezelf. Eigenlijk was ik op zoek naar een schattige schipperswoning, tot ik dit huis op Funda zag. Ik wist gelijk: dat is mijn huis. Op de kijkdag was het ontzettend druk, maar ik wist gewoon dat ik dit wilde hebben. Gelukkig is dat gelukt.” Het huis is ruim en met name de tuin is voor Marian een groot pluspunt: “Het is niet een enorm stuk grond, maar perfect om lekker buiten te zitten.” Ook het feit dat de woning weinig onderhoud nodig heeft, is een pluspunt. Het contact met de buren is goed, maar niet overdreven. “We hebben een appgroep met de buren en we helpen elkaar met reservesleutels, maar lopen de deur niet plat bij elkaar. Iets meer onderling contact zou me leuk lijken. Mooi weer helpt daarbij; iedereen is dan meer buiten. Dan worden de gezamenlijke buitenplekjes ook gelijk vaker gebruikt, denk ik. Of het zo volks wordt als zeventien jaar geleden weet ik niet, maar de voorwaarden zijn er in ieder geval voor aanwezig.” Of er ook nadelen zijn aan wonen in de Grunobuurt? “Het parkeren. We krijgen geen vergunning en kunnen alleen in de parkeergarage parkeren. Dat is kostbaar. Het voordeel is dat de straten niet vol hoeven te staan met blik en dat biedt weer allerlei mogelijkheden om de straat op te leuken en elkaar zo vaker te ontmoeten.”
Marian van Voorn Bewoner Statie
37
In gesprek met de bewoners
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“Dat ik terug wilde naar deze buurt wist ik gelijk al. Ik moest wel wat geduld hebben, want het project duurde langer dan gepland, maar ik ben heel blij met mijn keuze”, vertelt Annet de Jong aan haar keukentafel met uitzicht op de Grunostraat. Vanaf 1998 woonde ze in de James Wattstraat tot ze in 2007 verhuisde naar een tijdelijke plek. Inmiddels is ze alweer zes jaar terug in haar nieuwe huis aan de Westinghousestraat. “Vergeleken met vroeger zijn de woningen echt veel comfortabeler. Helemaal de laatste jaren waren de huizen eigenlijk echt aan modernisering toe. Dus dit is een enorme verbetering. Alles is nieuw, de huizen zijn heel goed geïsoleerd en een stuk ruimer.” De praatjes met de buren zoals vroeger heeft ze nog steeds, maar een echte volksbuurt zou ze de Grunobuurt anno nu niet meer noemen: “Toen hadden we ook voortuintjes waarin we elkaar ontmoetten en waren er niet zoveel bovenwoningen. Dan heb je wat sneller contact. Ik zoek het ook wel bewust op, want het maakt het wonen toch een stuk leuker als je onderling contact hebt. Die sociale cohesie zie ik wel terug dus, maar gewoon anders dan vroeger.” In plaats van een ruime tuin heeft Annet nu een eigen terras tot haar beschikking dat grenst aan een gezamenlijke binnenplaats. Leuk voor als haar kleindochter op bezoek komt, want de binnentuin wordt vooral bevolkt door kinderen. En dat is soms wat lastig: “Samen met Nijestee en drie andere bewoners ben ik in het kader van het project ‘Buurt in Bloei’ aan het kijken hoe we het wat groener kunnen maken in de binnentuin. Dat staat mooi, maar zorgt ook voor geluidsisolatie en dat is soms wel welkom met zoveel kinderen”, lacht ze.
Annet de Jong Bewoner Traverse & terugkerend uit oude Grunobuurt
39
In gesprek met de bewoners
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“We hebben dit huis gekocht van papier en konden niet heel vaak kijken tijdens de bouw, maar we waren heel blij verrast met de ruimte toen het eenmaal werd opgeleverd”, vertelt Bert. Samen met zijn partner woont hij sinds 2011 in de Grunobuurt. Het appartement in de Traverse is op hun wensen aangepast: “Eigenlijk was er nog een heel klein kamertje tussen woon- en slaapgedeelte, dat hebben we weggelaten waardoor onze woonkamer groter is geworden en ons balkon beter toegankelijk. We hadden nog wel meer aanpassingen willen doen, maar dat bleek lastiger. Al met al zijn we heel erg blij. Vooral de open keuken is echt een aanwinst.” Als nieuwe bewoners hadden ze in de eerste jaren veel contact met de andere nieuwkomers. “We hadden een actieve bewonerscommissie en hebben vanuit die hoedanigheid bijvoorbeeld de gezamenlijke dakterrassen voorzien van meubilair en de hal beneden opgeleukt met kleurrijke kunst. We hadden regelmatig overleg en zodoende kennen we elkaar ook goed. Het verloop is hier niet heel groot, dus de contacten zijn er nog steeds, maar de commissies zijn inmiddels slapend.” Het was voor Bert en zijn man een groot pluspunt dat de wijk gevarieerd zou worden opgebouwd: “Het sprak ons heel erg aan dat er zowel koophuizen als sociale huurwoningen zouden komen. Die mix vinden wij een goede zaak. Het is toch een andere sfeer dan als je alleen koopwoningen neerzet, dachten we. En die verwachting klopt ook.” Uiteindelijk was de locatie ook een belangrijke factor in de keuze voor de Grunobuurt: “In de stad, maar ook groen, dichtbij het station en ook nog eens heel erg snel op de uitvalswegen. We krijgen veel bezoek uit de rest van het land en dan is zo goed bereikbaar zijn als hier heel handig.” Bert Lubberink Bewoner Traverse
41
In gesprek met de bewoners
“Ik woonde elf jaar in de Westinghousestraat, ben acht jaar weggeweest en woon hier nu met plezier weer. Het heeft lang geduurd, maar het comfort dat ik er voor terug heb gekregen was het wachten waard. De sfeer is anders dan vroeger, het is hier nu rustiger. Inmiddels ben ik ook een paar jaar ouder, dus ik mis de reuring niet echt.�
Sandra Stokroos (42) Bewoner Typhoon Terugkerend uit oude Grunobuurt
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
43
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
De architecten aan het woord
Traverse en Statie Architect MaccreanorLavington Omvang Traverse: 7.299 m2 BVO Statie: 6.406 m2 BVO Jaar 2011 Project Traverse: 23 koop- en 24 huurwoningen (sociale huur en vrije sector), een bedrijfsruimte en ondergrondse parkeergarage Statie: 31 koop- en 16 huurwoningen (sociale huur en vrije sector) en een bedrijfsruimte
Door: Gerard Maccreanor, architect Traverse en Statie De eerste fase van de totstandkoming van de Grunobuurt bestond uit onze twee blokken. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik het werken met Nijestee en De Zwarte Hond als enorm gestroomlijnd heb ervaren. Alles werd goed gecoรถrdineerd, de opdrachtgever was erg professioneel en alle neuzen wezen in dezelfde richting. Dat heb ik in andere projecten wel eens anders meegemaakt. Wat ik ook opvallend vond was dat zowel de gemeente als de corporatie enorm gedreven waren om iets neer te zetten met een hoge kwaliteit. Wat opvallend is aan de Grunobuurt en de ambitie die door alle partijen is geformuleerd, is de mate waarin het overeenkomt met onze architectonische visie. Je moet beseffen dat baksteenarchitectuur rond het jaar 2000 niet heel gebruikelijk was. In 1995 wonnen wij een Europanprijsvraag voor de locatie Zaanstad met een ontwerp voor een woongebouw opgetrokken uit baksteen. Het project werd opgeleverd toen er net een opleving plaatsvond van bouwen in baksteen. Deze stijl vond weerklank bij gemeenten en opdrachtgevers, waaronder Nijestee. Inhoudelijk was er dus direct een match met MaccreanorLavington. We waren erg blij dat we de eerste blokken van de Grunobuurt
45
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
mochten ontwerpen omdat het de enigen zijn die aansluiten op de bewaard gebleven resten van de oorspronkelijke buurt. Het was dus belangrijk om die aansluitingen goed vorm te geven. Vooral in het buitenland werken we vaak aan projecten die moeten worden ingepast in de bestaande context en dat is het soort opgave waar we het liefst aan werken. In de basis lijken alle gebouwen die we ontwerpen op elkaar, maar per locatie vinden we altijd een specifieke uitwerking. We gaan niet alleen voor het mooie plaatje, maar zeker ook voor de beste oplossing in het grotere geheel. Het beeldkwaliteitsplan van De Zwarte Hond was erg strikt in vergelijking met wat we gewend waren. Gelukkig was er toch ruimte voor flexibiliteit als de aanpassingen het resultaat verbeterden en bijdroegen aan een beter straatbeeld. We hoefden weinig aan te passen aan ons eerste ontwerp. Wel waren er wat discussies met de supervisor over de wijze waarop de hoogteverschillen moesten worden overbrugd, maar het gevelbeeld kon ieders goedkeuring wegdragen. Aan het ontwerp voor de gevels hebben we nooit veel hoeven veranderen. Dat is eigenlijk best bijzonder, want ook in ons project moest uiteindelijk bezuinigd worden en de gevels waren behoorlijk duur. De bezuinigingen werden uiteindelijk gevonden in de materialisering van de binnenkant van de blokken en in de woningplattegronden.
Onder Aanzicht Traverse Foto vanaf het plein
Wat mij aansprak in de plannen van De Zwarte Hond voor de Grunobuurt, was de aandacht voor detaillering. Een gevel van baksteen kan heel saai worden als je niet oppast; De Zwarte Hond daagde ons uit om daar met baksteendetails een antwoord op te vinden. Dit project was een van de eerste gebouwen waarin we speelden met de mogelijkheden van detailleren in baksteen. Vroeger was detailleren in baksteen de normaalste zaak van de wereld, maar aan het eind van de twintigste eeuw waren we in Nederland verleerd hoe het ook alweer moest en welke effecten je ermee kon bereiken. Het plan van De Zwarte Hond was in die zin echt uniek. Het
47
De architecten aan het woord
Boven Aanzicht gevel Statie met kruisverbanden Foto vanaf Grunostraat
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
verkende de mogelijkheden van baksteen om een gevarieerd straatbeeld neer te zetten. Gelaagdheid, metselverbanden, kleurverschillen: alle middelen die vroeger werden ingezet om mooie gebouwen te maken waren mogelijk in de Grunobuurt. Door verschillende architecten te laten ontwerpen ontstond per blok en per zijde een ander gevelbeeld, wat de buurt in totaal een rijke uitstraling geeft.
Boven Linkerzijde de bestaande woningen (particulier eigendom) met daarnaast Traverse Foto vanuit de Westinghousestraat vanaf de Parkweg Onder Binnenterrein Traverse
Gerard Maccreanor Architect & Partner / Maccreanor Lavington
49
De architecten aan het woord
“De fijnste plek in huis is aan de keukentafel, bij het raam aan de voorkant. We kijken uit op de Grunostraat en doordat veel mensen de stoplichten willen omzeilen, is er altijd wel wat te kijken. Gezellig druk, dus. Er wordt in de buurt vrij veel georganiseerd en de kinderen uit de buurt spelen samen op straat of in de binnentuinen. Verder vinden we de ligging echt perfect; we zijn binnen een kwartier overal waar we zijn moeten. Werk, sport, studie en ontspanning allemaal in de buurt. Ideaal.� Lisa van Os (27) Bewoner Statie
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
51
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
De architecten aan het woord
Typhoon
Architect De Zwarte Hond Omvang 21.680 m2 Jaar 2015 Project 42 koop- en 67 sociale huurwoningen met ondergrondse parkeergarage
Door: André van der Slik, architect Typhoon In 2007 had De Zwarte Hond het ontwerp voor blok 6, dat Nijestee later Typhoon heeft gedoopt, uitgewerkt tot aan het bestek. Het hoefde eigenlijk alleen nog maar gebouwd te worden. Helaas gooide de crisis roet in het eten, waardoor het project kwam stil te liggen. In 2011 werd ik aangesteld als projectarchitect van Typhoon. Dankzij de crisis moesten we eigenlijk weer van voor af aan beginnen. De plannen moesten flink vereenvoudigd worden. Er kwam minder variatie in het soort woningen en architectonisch moest alles strakker. Ook moest er een bouwlaag vanaf, waardoor de getrapte opzet die in het beeldkwaliteitsplan was opgenomen, enigszins werd afgezwakt. Daarover hebben we veel gediscussieerd met de supervisor. Het basisidee van Typhoon gaat uit van het activeren van de omgeving, zowel in als om het gebouw. In de eerste plannen was de binnentuin van het blok dan ook publiek toegankelijk. In verband met de beheersbaarheid besloot Nijestee uiteindelijk dat dit geen haalbare kaart was. Nu zitten er twee poorten in de doorgangen die naar de binnentuin toe leiden. Die poorten zijn nu zo’n beetje het handelsmerk van het blok. In het staal is de naam van de buurt uitgestanst, geïnspireerd op een oorspronkelijke typografie uit de jaren twintig, toen de
53
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
buurt werd gebouwd voor spoorwegwerknemers. Ondanks het afsluiten van de binnentuin is het idee om de omgeving te activeren niet losgelaten. Door de toegang voor de grondgebonden woningen aan de Zuid- en Westflanken aan de binnenzijde te leggen, is de binnenkant van het blok een levendig gebied geworden. Tegelijkertijd zorgt deze ontsluiting ervoor dat er aan de straatkant meer te doen is. De woningen aan de zuidzijde hebben een tuintje aan de straat, aan de westzijde is dat een verhoogde stoep aan het plein die bewoners kunnen toe-eigenen. Het doet denken aan de oorspronkelijke opzet van de buurt. In het stedenbouwkundige plan voor de Grunobuurt zijn veel regels opgenomen die bij nadere beschouwing veel kwaliteit opleveren. Neem bijvoorbeeld de bepaling dat er pas vanaf de tweede verdieping balkons mogen komen. Dat lijkt gezeur, maar zo voorkom je dat de begane grond wordt overschaduwd. Sommige regels zijn bezien vanuit de architectuur echter onwenselijk. Zo mag je pas balkons maken op het moment dat jouw gevelwand boven die van het tegenoverliggende blok uitstak. In alle andere gevallen mag je alleen loggia’s ontwerpen. Toen we bezig waren met het ontwerp voor de Typhoon, merkten we dat het toepassen van die regel tot een nogal doods gevelbeeld zou leiden. In overleg met de supervisor zijn we deels van deze regel afgeweken. Nu kragen de balkons half uit in de straatgevels die in het blok zitten, terwijl de balkons die in de gevels aan het water en het plein zitten, volledig uitkragen.
Onder Binnentuin
De Zwarte Hond bezuinigt nooit op baksteen. Mooie bakstenen maken een gebouw echt af. Voor Typhoon zijn we op zoek gegaan naar een mooie dieprode baksteen die we op elk gevelvlak konden toepassen. Het beeldkwaliteitsplan vroeg om een geveldetaillering in baksteen. Die hebben we ingezet om het stramien van het blok te benadrukken. De ramen verspringen volgens een regelmatig patroon,
55
De architecten aan het woord
Boven Poort naar binnentuin, geinspireerd op jaren 20 typografie
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
de bakstenen detaillering houdt dit in het gareel door elk stramien te completeren.
Boven Doorzicht vanuit entreepoort Onder Binnentuin op ondergrondse parkeergarage
In de ontwerpfase was Nijestee een goede gesprekspartner. Projectmanager Marco Waijer lette op de bouwkundige kant en projectontwikkelaar Johan de Boer op de kwaliteitkostenverhouding. Ze hamerden heel erg op de optimalisering van het blok, op de logische inpassing van de verschillende soorten woningen en de manier waarop deze ontsloten worden. Sommige details zijn door de discussies met Nijestee flink vereenvoudigd, wat in enkele gevallen ten goede kwam van de architectonische kwaliteit. Je zou kunnen zeggen dat de dialoog over de kosten ervoor heeft gezorgd dat de essentie van de architectuur kwam bovendrijven. Achteraf is er eigenlijk maar ĂŠĂŠn ding wat ik echt jammer vind. We hadden in de eerste plannen een trap gemaakt die via het dak van de ingang naar de fietsenkelder direct naar de galerij op de eerste verdieping liep. Die is eruit bezuinigd, terwijl het zou hebben gezorgd voor een natuurlijke en aantrekkelijke route tussen kelder, begane grond en eerste verdieping. Ik vind Typhoon een mooi project in onze portfolio omdat het zo goed past binnen het stedenbouwkundig plan dat we hebben gemaakt. We zijn een integraal architectenbureau dat van stoel tot stad kan ontwerpen en we kunnen goed schakelen tussen schaalniveaus en disciplines. Met Typhoon hebben we dat bewezen en hebben we laten zien wat de meerwaarde is als je bij alle schaalniveaus betrokken bent. De architectuur en zelfs de detaillering reflecteren de intenties van het stedenbouwkundig plan.
AndrĂŠ van der Slik Architect / De Zwarte Hond
57
De architecten aan het woord
“Ik hou van kunst en doordat mijn huis aardwarmte heeft, en daarmee geen radiatoren, kan ik dat heel erg goed kwijt in alle kamers. Dat is een groot voordeel ten opzichte van de jaren 30 woning waar ik hiervoor woonde. Sowieso vind ik aardwarmte in plaats van gas een slimme keuze naar de toekomst toe. De buurt is verder rustig en goed gemêleerd. In mijn vorige wijk was ik geregeld studenten aan het opvoeden, dat hoeft nu niet meer.” Jeanny Mitchell, 65+ Bewoner Typhoon
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
59
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
De architecten aan het woord
Lampisterie
Architect Diederendirrix
Door: Fabianne Riolo, architect Lampisterie
Omvang 9.828 m2 BVO
Onze betrokkenheid bij de Grunobuurt gaat terug tot 2006, toen Diederendirrix het ontwerp maakte voor blok 4. In die periode werkten we nauw samen met de architecten van de andere blokken en de stedenbouwkundig supervisor. Ook de bewoners werden bij de planvorming betrokken, wat zorgde voor een bijzonder prettige dynamiek. Iedereen mocht meepraten en bijna alles was bespreekbaar. In die tijd is een goede basis voor de architectuur van de buurt gelegd. Want door met elkaar te praten en discussie te voeren inspireerden we elkaar om iets bijzonders te ontwerpen. Toen de crisis zich aandiende werd het ontwerpwerk aan blok 4 tijdelijk stilgelegd.
Jaar in ontwikkeling Project 102 sociale huurwoningen
Een paar jaar later kregen we de opdracht om blok 5 (Lampisterie) te ontwerpen. Ook dat kwam echter stil te liggen, tot vorig jaar. Nu zijn we opnieuw bezig met het ontwerp voor dit blok. Het grote verschil met toen is dat er nu veel extra randvoorwaarden zijn vastgelegd. Dat komt voor een groot deel doordat Nijestee lessen uit het verleden heeft getrokken die ze heeft verwerkt in hun ambities en programma van eisen. Doordat geen direct overleg met de bewoners en de andere architecten plaatsvindt, is het proces meer standaard geworden. We overleggen met Nijestee en
61
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
de betrokken adviseurs en het ontwerp wordt vervolgens met de supervisor kortgesloten. Enerzijds is het jammer dat er nu geen ruimte meer is voor alle betrokken partijen om elkaar te inspireren, anderzijds gaat het besluitvormingsproces nu een stuk sneller. De bouwcrisis heeft duidelijk invloed gehad op de werkwijze van Nijestee. Hun ambities en het programma van eisen voor de verschillende blokken zijn versoberd. In enkele gevallen is dat jammer, op andere vlakken kan het plan nu efficiÍnter worden ontworpen zonder dat er afbreuk wordt gedaan aan de kwaliteit van de door het beeldkwaliteitsplan gevraagde hoogstaande architectuur. Er zitten bijvoorbeeld veel minder verschillende woningtypen en –grootten in het plan waardoor de gebouwstructuur efficiÍnter opgezet kan worden. Sowieso is het budget een actueel onderwerp. Nu het gebouw aardbevingsbestendig geconstrueerd moet worden, komt er een flinke nieuwe kostenpost bij waarvoor een extra geldbedrag moet worden gereserveerd. In elke vleugel van het blok moeten drie constructieve wanden van vier tot vijf meter lang worden ingepast, elk met een dikte van veertig centimeter. Dat is een uitdaging aangezien er ook nog kleinschalige appartementen moeten worden ingepast. In het huidige plan is dit gelukt. Ook sluit het ontwerp aan bij de stedenbouwkundige eisen en bij het beeldkwaliteitsplan. Boven Impressie van de Lampisterie, met rechts de Typhoon en links de Traverse
Onder Impressie binnenterrein
Een belangrijk thema in de stedenbouwkundige plannen voor de Grunobuurt is de strakke indeling van de gevels. Dat kun je terugzien in ons ontwerp voor blok Lampisterie. Net als in de andere blokken hebben we verfijning en extra detaillering in de bakstenen vlakken aangebracht. We werken met stenen strips die zowel verticaal als horizontaal kunnen worden toegepast. Dit effect wordt nog geaccentueerd door het toepassen van verschillende diepten van enkele gevelvlakken. In contrast met de harde stenen buitenkant hebben we geprobeerd de binnenruimte een warme en zachte uitstraling
63
De architecten aan het woord
Midden Impressie vanaf de Paterswoldseweg met links de nieuwe James Wattstraat
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
te geven door een ander materiaal in een lichtere kleurstelling toe te passen en op sommige momenten een dubbelbrede galerij te introduceren. Die galerij onttrekt het parkeren op het binnenterrein aan het oog en maakt het mogelijk voor de bewoners om het te gebruiken als buitenruimte.
Boven Impressie gevel aan de Paterswoldseweg Midden Impressie gevel aan de Westinghousestraat
Wat ik interessant vind aan ons blok is de ligging aan de Paterswoldseweg aan de ene kant en het plein aan de andere kant. De stedenbouwkundige randvoorwaarden die zijn gegeven, zijn prikkelend. Door de vertrappingen in de volumes reageren de blokken in de Grunobuurt op elkaar. Waar de ene gevel hoog is, verspringt de andere naar beneden. Zo ontstaat een mooie interactie. Het vraagt wel veel van het ontwerptalent van de betrokken architecten: er zijn veel randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden en waar je soms een creatief antwoord op moet verzinnen om het passend te maken. Deze eisen worden door elke architect anders ingevuld. Juist de combinatie van verschillende oplossingen maakt de architectuur van de Grunobuurt zo interessant.
Onder Impressie doorsnede, kijkend richting de Westinghousestraat
Fabianne Riolo Architect / Diederendirrix
65
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“Het fijnste aan mijn huis is het vele licht dat door de grote ramen aan de voorkant naar binnen valt. Sowieso zijn de huizen heel ruim en innovatief qua techniek, bijvoorbeeld de vloerverwarming. Er is een prettig contact met de buren. We kwamen ongeveer tegelijk hier wonen, dat maakte dat we snel contact hadden.�
Ivan Malykh (31) Bewoner Typhoon
67
Rondetafelgesprek
Nawoord
Nijestee directeur Pieter Bregman
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Wat we hebben gedaan in de Grunobuurt zou wat ons betreft eigenlijk op veel grotere schaal moeten gebeuren in Groningen, maar ook in andere steden. Het brengt echter wel een lastige spagaat met zich mee. Deze manier van sloop en nieuwbouw, als het gaat om het verbeteren en verduurzamen van het woningaanbod, is noodzakelijk, maar heeft grote impact op bewoners. Zij verliezen immers hun vertrouwde huis en buurt. Sommigen keerden terug, die mogelijkheid hebben we altijd geboden, maar een groot percentage vond met onze hulp een thuis elders en besloot daar te blijven. Dat heeft impact en die twee belangen moeten steeds in balans worden gebracht. Dat betekent vooral: zorgvuldig het gesprek aan willen en durven gaan met die bewoners en de gemeente. Alleen dan worden alle belangen goed genoeg gewogen en gehoord. En dan het liefst zonder kostbare tijd te verliezen, dat is een flinke uitdaging. Als corporatie voelen we naast de verantwoordelijkheid voor onze taakstelling, ook een grote verantwoordelijkheid naar onze huurders. Het gaat uiteindelijk over hun thuis. Daarom waren de gesprekken gedurende het hele proces zo belangrijk. Dat heeft uiteindelijk opgeleverd dat we onze huurders mooie woningen kunnen bieden die niet alleen bijdragen aan de ambitie van de gemeente om in 2035 een energieneutrale stad te zijn, maar ze ook veel comfort bieden. De huizen zijn lichter, groter en luxer. Het plan als geheel heeft bovendien de sociale duurzaamheid geborgd.
Pieter Bregman Algemeen directeur / bestuurder Nijestee
We beginnen inmiddels bijna met de bouw van blok Lampisterie. Anders dan in het originele plan worden dit alleen sociale huurwoningen. Zo blijkt maar weer dat plannen goed is, maar niet zalig maakt; de wereld verandert waar je bij staat. En zo hoort het ook. De kaders die we in de voorbereiding hebben geschetst maken het mogelijk flexibel in te spelen op veranderende omstandigheden in beleid, economie en woonwensen. Want onder de streep gaat het altijd om prettig wonen, om een fijn huis. Dat kan nu in de nieuwe Grunobuurt.
69
Nawooord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
“De kaders die we in de voorbereiding hebben geschetst maken het mogelijk flexibel in te spelen op veranderende omstandigheden in beleid, economie en woonwensen. Want onder de streep gaat het altijd om prettig wonen, om een fijn huis. Dat kan nu in de nieuwe Grunobuurt.�
Pieter Bregman Algemeen directeur / bestuurder Nijestee
71
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord-team Nijestee Woningcorporatie Nijestee is opgericht om voldoende, goede en betaalbare huisvesting te bieden aan inwoners van de stad Groningen met een lager inkomen. Een dak boven je hoofd is geen doel op zich. We zien goed en plezierig wonen als basis van bestaan: als voorwaarde voor werk, opleiding, opvoeding van kinderen en vrije tijd. We besteden extra aandacht aan mensen die zorg en begeleiding nodig hebben en we dragen merkbaar bij aan de leefbaarheid van onze buurten. Nijestee is onlosmakelijk met de stad verbonden. Nijestee is ontstaan uit een fusie tussen Gruno Woondiensten en Woningbouwvereniging Groningen. Gruno Woondiensten en Woningbouwvereniging Groningen zijn een dag na elkaar opgericht, op 26 en 27 november 1919. Groningen wordt door socialisten gesticht en Gruno richt zich op de medewerkers van de spoorwegen. De Grunobuurt is het eerste bouwproject van Gruno. We verhuren circa 13.000 woningen, waarvan ruim 12.500 sociale huurwoningen. We kiezen er bewust voor om alleen in de stad actief te zijn: hier kennen we de mensen, de behoeftes en de buurten. Wij werken samen met onze belanghouders in de stad, de huurders voorop. De nauwe stedelijke samenwerking is niet los te zien van de specifieke context. De enige grote stad in Noord-Nederland ligt relatief geĂŻsoleerd in een zee van platteland aan de rand van Nederland. Mede daardoor heerst er een klimaat van sterke onderlinge saamhorigheid.
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Wijkraad Grunobuurt ‘Het Wilde Klubje’, de bewonersorganisatie van Grunobuurt Noord, is opgegaan in de Wijkraad Grunobuurt. De Wijkraad Grunobuurt bestaat uit bewoners van de wijk en behartigt de belangen van de Grunobuurt. De belangenbehartiging heeft zowel betrekking op de bewoners, inrichting en onderhoud als op zaken die indirect met de wijk te maken hebben. Centraal doel van de Wijkraad is het streven naar een optimaal woonen leefklimaat ten behoeve van de wijkbewoners. De Zwarte Hond Stedenbouwkundige en architect van blok Typhoon De Zwarte Hond is een ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw. Vanuit Groningen, Rotterdam en Keulen ontwerpen we met veel plezier projecten die gekarakteriseerd worden door een verrassende vanzelfsprekendheid. Doordat we architectuur en stedenbouw combineren in één bureau overzien we de verschillende krachten die er spelen op een plek. We kunnen goed inschatten wat waarde toevoegt en de leefkwaliteit vergroot: voor de bewoner, de straat, de buurt, voor de stad. Maccreanor Lavington Architect van blokken Traverse en Statie MaccreanorLavington is begin jaren negentig opgericht door Gerard Maccreanor en Richard Lavington en heeft vestigingen in Rotterdam en Londen. Lopende projecten variëren in schaal en complexiteit, van individuele gebouwen tot grootschalige stedenbouw. Diederendirrix Architect van blok Lampisterie Architectuur en stedenbouw maken we bij Diederendirrix samen. Met gebruikers, bouwpartners en opdrachtgevers bedenken we oplossingen, maken we gebouwen en verbeteren we de stad. Samen vertellen we nieuwe verhalen waarin we verleden, heden en toekomst verbinden.
73
Grunobuurt Noord team
Colofon Grunobuurt Noord van plan tot steen 2018 Eindredactie Esmee Buursink Roelof Otten Marco Waijer Jeroen de Willigen Tekst Sander Woertman 15 - 33, 44- 49, 52 - 57, 60 - 65 Minke Haveman 11, 12, 35 - 42, 50, 58, 67 - 71 Grafisch ontwerp Silvia Jaunsolo Fotografie Harry Cock 1 - 6, 10, 12, 16, 18, 20, 24, 30, 34 - 48, 50, 58, 66 - 79, omslag Gerard van Beek 8, 26, 52 - 56 Beeldbank Groningen 16, 21 Tekeningen en overig beeldmateriaal De Zwarte Hond Diederendirrix 60 - 65 Nijestee Drukwerk Veenman+ Š 2018 Nijestee en De Zwarte Hond Niets uit deze opgave mag worden vermenigvuldigd zonder voorafgaande toestemming van: Nijestee (www.nijestee.nl) en De Zwarte Hond (www.dezwartehond.nl) ISBN 978-90-817339-2-2 Grunobuurt Noord
van plan tot steen
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
77
De architecten aan het woord
Grunobuurt Noord
van plan tot steen
79
Rondetafelgesprek
Vlak na de Eerste Wereldoorlog werd achter station Groningen de Grunobuurt Noord gebouwd, ten tijde van grote woningnood. Een levendige arbeidersbuurt waar de bewoners met veel plezier woonden. Tachtig jaar later bleken de woningen niet meer te voldoen, technisch, maar ook niet meer qua woonkwaliteit. Een intensief wijkvernieuwingstraject met nauw betrokken, kritische bewoners volgde, midden in de tijd van de financiĂŤle crisis. Gezamenlijk werd een plan gemaakt voor een volledig nieuwe buurt, met fijne, lichte, duurzame woningen voor iedereen. Een wijk die voldoet aan de eisen van nu, maar waarin de kwaliteiten van de oude Grunobuurt Noord terugkomen. De eerste drie blokken zijn inmiddels gerealiseerd en de bewoners wonen er met veel plezier. De overige vijf blokken zijn in de maak. Woningcorporatie Nijestee en stedenbouwkundige De Zwarte Hond blikken samen met de gemeente, de bewoners en de architecten terug op het ontstaansproces en de toekomst van de nieuwe Grunobuurt Noord. Samen vertellen ze over hoe je bewoners betrekt bij de transformatie van een wijk, hoe je omgaat met financiĂŤle hobbels en hoe je meebeweegt met een veranderend overheidsbeleid, een verhaal van plan tot steen.
ISBN 978-90-817339-2-2