Jean-Guihen Queyras 28.10.2011 by Muziekcentrum De Bijloke

de puur muziek

28.10.2011 | 15:00 | KRAAKHUIS

jean-guihen queyras J.S. Bach, Cellosuites

Programma

Uitvoerders

Johann Sebastian Bach (1685-1750)

Jean-Guihen Queyras | cello

Suite nr. 1 in G, BWV 1007 • prelude • allemande • courante • sarabande • menuet 1 & 2 • gigue Suite nr. 2 in d, BWV 1008 • prelude • allemande • courante • sarabande • menuet 1 & 2 • gigue Suite nr. 3 in C, BWV 1009 • prelude • allemande • courante • sarabande • bourrée 1 & 2 • gigue

Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

J.S. bach, cellosuites Algemeen wordt aangenomen dat Bach de zes cellosuites rond 1720 componeerde, en in ieder geval tijdens zijn verblijf in Köthen (1717-1723).

J.S. Bach schreef zijn grensverleggende suites voor cello toen hij kapelmeester was aan het hof van Köthen. De muziekminnende entourage van keurvorst Leopold von AnhaltKöthen schiep voor Bach het ideale klimaat om in alle vrijheid instrumentale muziek te schrijven. Hij leverde in die periode ook zijn ‘Brandenburgse Concerti’ af. In de suites klinkt de cello als een meerstemmig instrument, een huzarenstuk dat enkel bestemd is voor solisten van de bovenste plank. Aan het hof werden ze waarschijnlijk uitgevoerd door de virtuoze violist, gambist en cellist Christian Ferdinand Abel. In De Bijloke treedt JeanGuihen Queyras in zijn voetsporen.

Het blijft gissen voor wie Bach de suites bedoelde. Twee virtuozen komen in aanmerking: Christian Ferdinand Abel (circa 16831737), gambaspeler in het hoforkest van Köthen en Christian Bernhard Linike (16731751), Bachs eerste cellist. De traditionele visie dat de cellosuites voor Abel gecomponeerd zouden zijn, is moeilijk houdbaar, want hij is in de eerste plaats gambavirtuoos en er zijn geen concrete aanwijzingen dat hij ook cello speelde. Linike daarentegen stond vooral bekend als cellovirtuoos, eerst in Berlijn en vanaf 1716 tot aan zijn dood in Köthen. De zes cellosuites passen perfect bij het beeld dat we van Bach in Köthen hebben. Bachs ambtsperiode aan het hof van Anhalt-Köthen was één van de gelukkigste periodes uit zijn leven. Prins Leopold was niet alleen een groot muziekliefhebber, hij koesterde ook grote bewondering voor Bachs muziek, en troostte zich kosten noch moeite om een hoforkest van uitzonderlijke kwaliteit te onderhouden. Alleen al de gelijktijdige aanwezigheid van de twee virtuozen Abel en Linike getuigt daarvan. Aangezien het hof in Köthen calvinistisch was, werd religieuze muziek er nauwelijks of niet beoefend. Alle aandacht ging naar de wereldlijke en meer specifiek naar de instrumentale muziek. Bijna dagelijks werden concerten gegeven: nu eens door het voltallige hoforkest, dan weer het kamerorkest waaraan alleen de beste muzikanten deel-

Wanneer en voor wie Bach zijn zes ‘Suites voor cello solo, BWV 1007-1012’ componeerde, is niet met zekerheid geweten. Bachs eigen manuscript, dat op deze vragen een antwoord had kunnen bieden, is verloren gegaan. Wel bewaard is een prachtige kopie in het handschrift van Bachs tweede vrouw, Anna Magdalena. De titelpagina leert veel over deze werken: Suites à Violoncello Solo senza Basso, composées par Sr. J. S. Bach, Maître de Chapelle. De in onze ogen overbodige toevoeging “à Violoncello solo senza Basso” maakt duidelijk dat composities voor één enkele cello toen hoogst uitzonderlijk waren. De titel “Maître de Chapelle” en het feit dat de kopie door Anna Magdalena werd neergeschreven, situeren deze werken in de tijd. Bach trouwde immers op 3 december 1721 met haar tijdens zijn ambtsperiode als hofkapelmeester (Maître de Chapelle) aan het hof van Prins Leopold von Anhalt-Köthen.

ren op een instrument als de cello, dat toen hoofdzakelijk eenstemmig gebruikt werd voor het spelen van de baslijn in een orkestwerk. In een contrapuntisch geschreven compositie zijn alle partijen (alle stemmen) even belangrijk. Bach realiseert die meerstemmigheid op een heel eigen wijze. In tegenstelling tot de werken voor vioolsolo maakt hij relatief weinig gebruik van dubbelgrepen, het bespelen van meerdere snaren tegelijkertijd. Hij doet daarentegen vaak beroep op zogenoemde schijnpolyfonie: het creëren van de illusie van meerstemmigheid in een éénstemmige melodische lijn. Bach doet dat bv. door voortdurend van register te wisselen, zodat je de indruk krijgt dat er wel degelijk meerdere stemmen tegelijkertijd klinken, ondanks het feit dat er slechts één genoteerd staat. Het is net dit subtiel oproepen van meerstemmigheid dat het uitvoeren van deze suites tot een uiterst delicate en veeleisende onderneming maakt, een onderneming die des te meer kans maakt naarmate de uitvoerder langer met deze werken geleefd heeft.

namen. Wellicht was het op dergelijke avonden dat de cellosuites gespeeld werden, net zoals de sonates en partita’s voor vioolsolo of het merendeel van Bachs bewaard gebleven kamermuziek. De suites van Bach: een gebruikelijk genre uitzonderlijk ingevuld Composities voor een enkele cello waren uitzonderlijk, maar Bach was niet de eerste om voor deze bezetting te componeren. Enkele laatzeventiende-eeuwse Italiaanse componisten, vooral uit Bologna, waren hem voorafgegaan. Het is echter onzeker of Bach op de hoogte was van het bestaan van bijvoorbeeld het ‘Trattenimento musicale sopra il violoncello a’solo’ van Domenico Galli, verschenen in 1691 in Modena. Bij de meeste van deze Italiaanse composities ging het om een sonate da chiesa, een vierdelige sonate in navolging van Corelli’s triosonaten. Bach daarentegen kiest voor de suite, een genre dat rond 1700 vanuit Frankrijk naar Duitsland was overgewaaid. Bach geeft aan het Franse suiteomhulsel een typisch Duitse injectie: het contrapunt. Uiterlijk wijken Bachs cellosuites in niets af van een suite voor klavecimbel van Henri d’Anglebert of Louis Couperin: een prelude wordt steevast gevolgd door een reeks min of meer gestileerde dansen in de geijkte volgorde allemande-courante-sarabande-gigue. Bach last wel een extra dans in tussen sarabande en gigue, om de overgang in tempo tussen beide minder abrupt te maken. In de eerste en tweede suite gaat het hierbij om een paar menuetten, in de derde om bourrées. Door de keuze van deze extra dans koppelt Bach de suites per twee aan elkaar, zodat de reeks van zes duidelijker geordend wordt. Geheel uniek in Bachs suites is de manier waarop hij een contrapuntischmeerstemmige schrijfstijl weet te suggere-

bio Andreas Staier, Pierre-Laurent Aimard, Lars Vogt en Isabelle Faust. Jean-Guihen Queyras was solocellist van het Ensemble Intercontemporain, waarmee hij het ‘Celloconcerto’ van Ligeti opnam voor DG onder leiding van Pierre Boulez. Zijn eerste solocd met de suites van Britten verscheen bij Harmonia Mundi. De tweede, met werken van Kodály, Kurtág en Veress kreeg een Diapason d’Or. Andere opnamen zijn het ‘Celloconcerto’ van Dutilleux voor BMG en Boulez’ ‘Messagesquisse’ voor Deutsche Grammophon, die in 2001 met de Gramophone Contemporary Music Award werd onderscheiden. In november 2003 ontving hij uit handen van Pierre Boulez de ‘Glenn Gould International Protégé Prize in Music’ van de stad Toronto. Zijn opname van de cellosuites van Bach werd door de muziekpers op lovende kritieken onthaald. Jean-Guihen Queyras bespeelt een cello van Gioffredo Cappa uit 1696, die hem in bruikleen gesteld werd door het Mécénat Musical Société Générale.

Jean-Guihen Queyras studeerde af aan het conservatorium van Lyon en kreeg een beurs om zijn studies verder te zetten in Freiburg, en vervolgens aan de Juilliard School en het Mannes College of Music in New York. Op achttienjarige leeftijd won hij de prijs van meest belovende jonge artiest op de Rostropovitsj Wedstrijd in Parijs en was hij prijswinnaar van de Internationale Wedstrijd München. Zijn repertoire omvat zowel klassiek als hedendaags werk. Hij speelde de wereldcreatie van het ‘Celloconcerto’ van Ivan Fedele met het Orchestre National de France onder leiding van Leonard Slatkin en het concerto van Gilbert Amy met het Tokyo Symphony Orchestra in de Suntory Hall in Tokyo. Met Concerto Köln en het Freiburger Barockorchester speelt hij repertoire van Haydn tot Schumann. Als solist werd Queyras geëngageerd door orkesten als het Nationaal Orkest van België, BBC National Orchestra of Wales, Trondheim Symphony Orchestra, I Pomeriggi Musicali, Orchestra Verdi, Orchestre Philharmonique de Radio-France, Matav Symfonieorkest van Boedapest, Orchestre Symphonique du Québec, de Niederrheinische Sinfoniker enz. Jean-Guihen Queyras concerteerde onder meer in het Musikverein en Konzerthaus in Wenen, het Concertgebouw in Amsterdam, Wigmore Hall en Queen Elizabeth Hall in Londen, Symphony Hall in Birmingham, Suntory Hall in Tokio en Carnegie Hall in New York. In kamermuziekverband werkt Queyras geregeld samen met Tabea Zimmermann, Emmanuel Pahud, Jean-Yves Thibaudet,

concertkalender matinee WO | 22 NOVEMBER | 15:00 Cecilia Bernardini, Mirsa Adami Op een knusse herfstnamiddag trakteert de fel gelauwerde violiste Cecilia Bernardini ons op drie ijzersterke repertoirestukken. Beethovens ‘Frühlingsonate’ heeft zijn naam te danken aan het bevrijdende lentegevoel van het openingsdeel. De dramatische derde vioolsonate van Brahms heeft een ragfijn scherzo dat Clara Schumann beschreef als “een mooi meisje dat speelt met haar minnaar, waarna plots een felle vlaag van passie komt, om daarna plaats te maken voor vrolijk geflirt”. Tot slot de ‘Roemeense volksdansen’ van Bartok, de componist die het perfecte huwelijk wist te smeden tussen westerse kunstmuziek en OostEuropese volksmuziek. CECILIA BERNARDINI, viool MIRSA ADAMI, piano LUDWIG VAN BEETHOVEN | Sonate nr. 5 in F, opus 24, ‘Frühling’ JOHANNES BRAHMS | Sonate nr. 3 in d, opus 108 BELA BARTOK | Roemeense volksdansen WO | 1 FEBRUARI | 15:00 Ronald Brautigam Ronald Brautigam speelt een programma dat de hele 19e eeuw doorkruist, van Beethovens ‘Mondscheinsonate’ uit 1801 tot de ‘Suite Bergamasque’ van Debussy uit 1905. In die evolutie is Mendelssohn een logische schakel, Erik Satie is een geval apart. Satie lokte in zijn tijd schande uit door de ‘edele’ concertmuziek te degraderen tot gewone omgangsmuziek, ja zelfs tot muzikaal behang. Daarmee kondigde Satie de muzakcultuur aan, maar bezwoer ze meteen ook weer. Door zijn radicaliteit haalde hij in één klap de Europese muziek weg van het Germaanse spoor. RONALD BRAUTIGAM, piano LUDWIG VAN BEETHOVEN | Sonate in cis, Opus 27/2, ‘Mondschein’ FELIX MENDELSSOHN | 6 Lieder ohne Worte, Opus 67 ERIK SATIE | Gnossienne nr. 1 & nr. 3 | Gymnopédie nr. 1 | Embryons desséchés CLAUDE DEBUSSY | Suite Bergamasque

VR | 23 MAART | 15:00 Guido De Neve, Frank Agsteribbe In de barokperiode werden honderden sonates geschreven voor viool en klavecimbel. Tot de bekendste voorbeelden horen die van Bach, Haendel en Corelli. Bach noteert bij zijn sonates expliciet ‘voor klavecimbel en viool’. Niet het klavecimbel als begeleiding van een viool, maar twee gelijkwaardige partners. Gevestigde waarden gaan samen met een vondst. Guido de Neve en Frank Agsteribbe diepen een sonate op van een vergeten barokmusicus uit ons land. Componist en vioolvirtuoos Willem Gomaar Kennis (1717-1789) was in zijn tijd een sterkhouder van het Leuvense muziekleven. GUIDO DE NEVE, viool FRANK AGSTERIBBE, klavecimbel JOHANN SEBASTIAN BACH | Sonate nr. 2 in A voor klavecimbel en viool, BWV 1015 | Chaconne in d uit ‘Partita nr. 2 voor viool, BWV 1004’ GEORG FRIEDRICH HAENDEL | Suite in E voor klavecimbel, HG II/i/5 WILLEM GOMAAR KENNIS | Sonate nr. 6 in G, opus 3 DI | 8 MEI | 15:00 Takashi Watanabe Bachs ‘Goldbergvariaties’ danken hun naam aan een anekdote uit een vroege biografie van de componist. Bach zou het werk geschreven hebben op aandringen van graaf Hermann Carl von Keyserlingk, die een jonge klavecinist in dienst had, Johann Gottlieb Goldberg. Wanneer de graaf last had van slapeloosheid, liet hij Goldberg enkele variaties spelen. Over het waarheidsgehalte van deze anekdote bestaat grote twijfel. Zeker is dat dit werk een scharniermoment is in Bachs oeuvre. In het laatste decennium van zijn leven tast hij de grenzen van zijn kunst af in abstracte composities. De ‘Goldbergvariaties’ gelden als een ware tour de force. TAKASHI WATANABE, klavecimbel JOHANN SEBASTIAN BACH | Goldbergvariaties, BWV 988

binnenkort VR | 28.10.11 | 20:00 Akademie für Alte Musik Berlin, Jean-Guihen Queyras (cello) Vivaldi, Caldara ZA | 29.10.11 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Anna Vinnitskaja (piano) Tsjaikovski, Prokofjev, Sjostakovitsj VR | 04.11.11 | 20:00 Les Arts Florissants | UITVERKOCHT De Wert, Marenzio, Monteverdi MA | 07.11.11 | Bijloke-Manufactuur 20:00 | Anastasia Kozhushko 20:45 | Romina Lischka DO | 10.11.11 | 20:00 Mengal Ensemble Dauprat, Mengal, Cherubini, Gallay, Busschop, Ryelandt, Herberigs, Lecail VR | 11.11.11 | 20:00 deFilharmonie, Kinderkoor van de Vlaamse Opera, City of Birmingham Symphony Chorus o.l.v. Martyn Brabbins Benjamin Britten, War Requiem WO | 16.11.11 | 20:00 Alexei Lubimov Schubert, Glinka, Hérold Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

ZA | 19.11.11 | Jazz & Sounds 16:00 | Lisa Cay Miller solo 18:00 | Lisa Cay Miller duo with Audrey Chen 20:00 | Robin Verheyen, Aki Rissanen, Claron McFadden, Kryptos Kwartet 22:00 | Lisa Cay Miller project with Jean-Yves Evrard, Joachim Badenhorst, Audrey Chen DI | 22.11.11 | 15:00 Cecilia Bernardini & Mirsa Adami Van Beethoven, Brahms, Bartok DO | 24.11.11 | 20:00 Kayhan Kalhor & Madjid Khaladj ensemble Perzische liederen op gedichten van Hafez en Rumi VR | 25.11.11 | 20:00 Carlos Mena, Romina Lischka, Sarah Ridy & Richard Sweeney | UITVERKOCHT Kapsberger, Ferrari, Dalla Casa, Mazzocchi, Sances, Rognoni, Monteverdi ZO | 27.11.11 | 15:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Pieter Wispelwey (cello) Ravel, Lalo, Sibelius VR | 02.12.11 | 20:00 Ensemble Organum | UITVERKOCHT Oudromeinse gezangen uit de kerstliturgie

v.u. | Daan Bauwens © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)