Leipziger Streichquartett by Muziekcentrum De Bijloke

de puur muziek

15.12.2011 | 20:00 | MIRYZAAL

leipziger streichquartett mendelssohn anders verpakt

programma

UITVOERDERs

Felix Mendelssohn-Bartholdy (Hamburg 1809 â&#x20AC;&#x201C; Leipzig 1847) Symfonie nr. 1 in c, opus 11 (arr. voor viool, cello en piano 4-handig van Mendelssohn) - Allegro di molto - Andante - Menuetto (allegro molto) - Allegro con fuoco

Leipziger Streichquartett Stefan Arzberger | viool Tilman BĂźning | viool Ivo Bauer | altviool Matthias Moosdorf | cello Pianoduo Tal & Groethuysen Yaara Tal Andreas Groethuysen

Strijkkwartet nr. 6 in f, opus 80 - Allegro vivace assai - Allegro assai - Adagio - Finale: Allegro molto

PAUZE

Felix Mendelssohn Lieder ohne Worte: opus 30 nr.1; opus 62 nr.2, 5, 1; opus 30 nr.4 (arr. voor piano 4-h van Carl Burchard) Octet in Es, opus 20 (arr. voor strijkkwartet en piano 4-h van Burchard) - Allegro moderato ma con fuoco - Andante - Scherzo (allegro legierrissimo) - Presto

In samenwerking met het Conservatorium van de Hogeschool Gent School of Arts.

mendelssohn anders verpakt en feestdagen gemusiceerd bij het leven. De huisconcerten van de familie met bevriende musici, in aanwezigheid van andere kunstenaars, literatoren, wetenschappers, staatslieden en filosofen, waren in Berlijn anno 1825-’30 een begrip. Daar kwamen Heinrich Heine en Wilhelm Müller over de vloer en Carl Maria von Weber.

Het programma belicht de componist die Leipzig vanaf 1835 overtuigend op de kaart zette als muziekstad van Duitsland: Felix Mendelssohn. Van hem horen we een origineel strijkkwartet en een arrangement voor viool, cello en piano vierhanden van zijn eerste symfonie. Daarnaast zijn er nog arrangementen van Mendelssohnpartituren door de destijds beroemde arrangeur Carl Burchard. Uniek en zelden gespeeld is het beroemde Octet in een versie voor strijkkwartet en vierhandig piano. Over bewerkingen wordt vandaag nogal makkelijk neerbuigend gedaan, als zouden het tweederangsafleidingen zijn. Geluidsinstallaties, cd’s en internet laten ons toe om de originele muziek vrijwel altijd en overal te beluisteren. In Mendelssohns tijd lag dat natuurlijk even anders. Bewerkingen waren vaak de enige mogelijkheid om nieuwe composities te leren kennen. Zeker wanneer het om concertmuziek ging. Wie had immers - zoals de jonge Mendelssohn - een huisorkest bij de hand om even een symfonietje te beluisteren? Bewerkingen moeten ook niet per definitie onderdoen voor het origineel. Daarvan krijgen we voluit voorbeelden. Kamermuziek schrijven en meteen (laten) uitvoeren was voor de jonge Felix een vanzelfsprekend gegeven. Om het ‘handwerk’ goed onder de knie te krijgen, had vader Mendelssohn in Berlijn, waar de familie vanaf 1812 woonde, zijn zoon zelfs verrast met een compleet (strijk)orkest. Het klinkende resultaat kon onmiddellijk worden beoordeeld en – waar nodig – aangepast. Er werd in hun woonhuis aan de Leipzigerstrasse 3 in Berlijn dan ook vrijwel dagelijks en zeker op zon-

Eerste Symfonie Op zeer jonge leeftijd componeerde Mendelssohn twaalf symfonieën voor strijkers, voor het merendeel bedoeld als huiswerk voor zijn leraar Karl Friedrich Zelter. Het zijn werken die de invloed van Bach en Mozart verraden. Ze werden nooit uitgegeven, want te licht bevonden. ,,Mendelssohn – 12 jaar oud – belooft veel”, noteerde Beethoven ooit in een van zijn conversatieschriften kort nadat hij voor het eerst iets van de jongeman had gehoord. Zijn eerste symfonie, die wel uitgegeven werd, zij het 10 jaar na datum, schreef hij op 15-jarige leeftijd. Het werk was geconcipieerd voor een typisch romantisch symfonieorkest, met duidelijke sporen van Beethoven. Beethoven had nu eenmaal de standaard gezet voor al wie na hem kwam. Na de creatie in Berlijn herwerkte Mendelssohn de symfonie, waarbij hij het menuet verving door een symfonische bewerking van het scherzo uit zijn octet in Es dat hij had gecomponeerd toen hij net 16 was. Met die versie oogstte hij een enorm succes. Op 25 mei 1829 debuteerde hij als dirigent met die symfonie in Londen bij de Royal Philharmonic Society. Het succes was zo groot dat hij het concert nog twee-

Liederen zonder woorden Mendelssohn was een van de meest geliefde pianocomponisten van zijn tijd. En vooral vanwege zijn kleinschalige romantische pianowerken, de Lieder ohne Worte, meestal idyllische stukken verwant aan de Moments musicaux van Schubert en de Nocturnes van Chopin. De series van Lieder ohne Worte die Mendelssohn schreef en vanaf 1830 ook liet uitgeven waren een soort dagboek van puur muzikale ideeën die in hem opborrelden. Fanny Mendelssohn schreef haar broer over de enorme populariteit van zijn Lieder ohne Worte in Berlijn en dat steeds wanneer zij ze speelde jonge dames in het publiek flauwvielen. Pianist en dirigent Hans von Bülow beschouwde de Lieder ohne Worte als vergelijkbaar met de poëzie van Goethe. En Mendelssohns goede vriend Robert Schumann noemde de Lieder ohne Worte ‘miniatuur meesterwerken’.

maal moest herhalen. En dat succes spoorde hem aan tot het maken van het arrangement dat we vanavond horen. Strijkkwartet nr. 6 We staan er niet meer bij stil, maar mede als gevolg van (latente) antisemitische tendensen in de Europese samenleving en de daaruit voortvloeiende ‘verbanning’ van Mendelssohns muziek tijdens een groot deel van de 20e eeuw is veel van zijn oeuvre, met name zijn kamermuziek, nog altijd verwaarloosd. Zo zijn de werken voor strijkkwartet van Mendelssohn nog altijd wat ondergewaardeerd, en dat wringt. Componisten als Brahms, Smetana, Dvorak en zelfs Tsjaikovski waren vol lof over de muzikale schoonheid, opbouw en vorm ervan. Het misleidende cliché over Mendelssohn als onbekommerd kind van de vroegromantiek smelt als sneeuw voor de zon bij het zesde strijkkwartet. Hier geeft hij blijk van angst en boosheid. Het werk vormt een prachtige bekroning van zijn kwartetcyclus. Het werk kan beschouwd worden als Requiem voor Fanny, een ontroerende getuigenis voor de in mei van 1847 overleden zuster en componist Fanny Henschel-Mendelssohn. Twee maanden na de laatste noten op het blad gekrabbeld te hebben, overlijdt ook Felix. Het Strijkkwartet in f is een nerveus voortijlend geheel van duistere invallen, die tezamen een compositie van ongewone zeggingskracht opleveren. Voortdurend worden we door de sombere stemming van het notenbeeld herinnerd aan het smartelijke verlies van zus Fanny. Tegelijkertijd – of misschien wel daarom – is het stuk van een niets ontziende radicaliteit. Korte ritmische figuren en motieven worden steeds op een andere manier contrapuntisch verwerkt.

Octet Zestien jaar is Felix Mendelssohn als hij zijn Octet schrijft. Wie veronderstelt van doen te hebben met een jeugdwerk, heeft dus gelijk. Maar het Octet is beslist geen vroege compositie in de betekenis van: vol charme maar toegerust met een aantal (onvermijdelijke) gebreken. De gehele compositie vertoont een zeldzaam te horen gespannen muzikale boog vol aaneengeregen expressieve momenten. De jeugdige gedrevenheid van het stuk, het weelderige melodieënfeest, de ijzersterke vorm en de originele bezetting met maar liefst acht strijkers springen in het oog. Het bijzondere van het stuk schuilt in zijn volstrekt doorgevoerde polyfone behandeling van de instrumenten. Nergens is er sprake van twee homofoon opererende strijkkwartetten – zoals bijvoorbeeld in vergelijkbare composities van Louis Spohr – maar elk

BIO

instrument speelt letterlijk (en figuurlijk) zijn eigen rol. Dat de componist hiermee een sterke symfonische uitstraling voor ogen stond, bewijst een brief aan zijn zus Fanny waarin hij opmerkt: “Dit Octet moet door alle instrumenten in de stijl van een symfonisch orkestwerk worden gespeeld. Met aanduidingen als piano en forte sterker benadrukt dan gewoonlijk.” Ook binnen Mendelssohns kamermuziekoeuvre in zijn geheel is het Octet een nooit meer overtroffen, hoogstens een enkele maal (de beide Pianotrio’s) geëvenaard hoogtepunt. Dat de première in Berlijn, begin november 1825 tijdens een van de eerder genoemde populaire zondagse matinees ten huize van de familie, een overweldigend succes betekende, herinnerde de componist zich later maar al te graag.

Leipziger Streichquartett Het Leipziger Streichquartett werd opgericht in 1988. Drie leden waren toen nog groepsaanvoerder in het Gewandhausorkest. In 1993 namen die drie afscheid van het orkest om zich volledig aan de kamermuziek te wijden. Daar gingen studies bij Gerhard Bosse in Leipzig, het Amadeus Kwartet, bij Hatto Beyerle in Hannover en bij Walter Levin aan vooraf. Het Leipziger Streichquartett won onder meer het ARD-Wettbewerb in München in 1991 en de Brüder-Busch-Preis en in 1992 de Förderpreis des Siemens-Musikpreises. Het kwartet heeft sinds 1991 zijn eigen concertserie ‘Pro Quatuor’ in Leipzig. Uitgebreide concertoptredens brengen de musici in heel Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Australië, Japan, Israël, Afrika en Azië. Tegen de zeventig cd-opnamen maakte het Leipziger Streichquartett, met repertoire van Mozart tot Cage, waaronder de complete strijkkwartetten van Mozart, Brahms en Mendelssohn en van de Tweede Weense School. Voor diverse opnamen ontving het kwartet de Diapason d’Or, de Premios CD-Compact, de Indie Award en ECHO-Klassik-Preisen in de jaren 1999, 2000, 2003 en 2008. De vier strijkers hadden al heel wat muzikale partners: klarinettist Karl Leister, cellist Michael Sanderling, altist Hartmut Rohde, de pianisten Alfred Brendel, Andreas Staier en Christian Zacharias, de sopranen Juliane Banse en Christiane Oelze, de bariton Olaf Bär en de ‘koning

van de klezmer’ Giora Feidman. In het Leipziger Gewandhaus voerde het kwartet in een meerjarige cyclus alle strijkkwartetten van de Eerste en Tweede Weense School uit. Naast de Duitse première van Alfred Schnittkes ‘Zu dritt’ voor strijktrio en orkest in 1996 verzorgde het kwartet premières van muziek van Beat Furrer, Jörg Widmann, Wolfgang Rihm, Steffen Schleiermacher, Christian Ofenbauer, Siegfried Thiele en Bernd Franke. Yaara Tal & Andreas Groethuysen, piano De Israëlische pianiste Yaara Tal en haar Duitse partner Andreas Groethuysen vormen sinds 1985 een pianoduo. Yaara Tal studeerde bij Ilona Vincze en Arie Vardi alvorens ze haar studies in Duitsland voltooide bij Hugo Steurer en Ludwig Hoffmann. Andreas Groethuysen studeerde in München bij Ludwig Hoffmann en in Londen bij Peter Feuchtwanger. Sinds 1985 treedt het duo wereldwijd op en heeft het een uitgebreide discografie opgebouwd met bekend en onbekend repertoire voor piano vierhandig. Voor hun opnamen werden de twee vele malen bekroond, onder meer met de ‘Preis der Deutschen Schallplattenkritik’, de ‘Echo-Prize’ en de ‘Cannes Classical Award’. De opnamen worden geprezen om hun ingenieuze programmasamenstelling, de pianistische helderheid en de briljante interpretaties.

concertkalender miryzaal WO | 28 MAART | 20:00 Brodsky Quartet De dood heeft de strijkkwartetliteratuur een grote oogst meesterwerken opgeleverd. JOAQUIN TURINA | La Oración del Torero GIACOMO PUCCINI | Crisantemi KAREN TANAKA | At the Grave of Beethoven LEOS JANACEK | Strijkkwartet nr. 1, ‘Kreutzer Sonata’ FRANZ SCHUBERT | Strijkkwartet nr. 14 in d, D 810, ‘Der Tod und das Mädchen’

VR | 13 JANUARI | 20:00 Jan Kobow, Kristian Bezuidenhout In 1823 ontdekte Schubert een verzameling gedichten van zijn tijdgenoot Wilhelm Müller. Twintig van die gedichten in Biedermeierstijl verwerkte hij in de cyclus ‘Die schöne Müllerin’. JAN KOBOW, tenor KRISTIAN BEZUIDENHOUT, piano FRANZ SCHUBERT | Die schöne Müllerin, opus 25, D 795

DO | 26 APRIL | 20:00 The Nash Ensemble of London Een in hoofdzaak Frans gekleurd, geraffineerd programma aan Britse handen toevertrouwen, met als kers op de taart een sopraan uit Keulen. Voor The Times is dit het ensemble waar elke componist alleen maar kan van dromen. CHRISTIANE OELZE, sopraan

DO | 2 FEBRUARI | 20:00 Maeterlinck Kwartet Milhaud componeerde 18 strijkkwartetten – één meer dan Beethoven, met wie hij postuum een wedstrijdje had opgezet. Het strijkkwartet was voor hem “tegelijk een intellectuele discipline en een kroes die de meest intense emotie bevatte”. THOMAS VANLEDE, basbariton ANTHONY ROMANIUK, piano

WOLFGANG AMADEUS MOZART | Fluitkwartet in C, KV 285b GABRIEL FAURÉ | La Bonne Chanson voor stem, piano en strijkkwartet MAURICE RAVEL | Chansons madécasses voor stem, fluit, cello en piano CAMILLE SAINT-SAENS | Pianokwintet in A, opus 14

binnenkort ZA | 17.12.11 | 20:00 Moneim Adwan Ensemble Arabische soefimystiek

ZO | 22.01.12 | 16:00 Marc Mauillon Guillaume de Machaut

ZO | 18.12.11 | 15:00 Jakob Lindberg Bach, Weiss

VR | 27.01.12 | 20:00 Cantus Cölln Kuhnau, J.S. Bach

WO | 11.01.12 20:00 | Christian Mendoza Group 22:00 | Marius Neset Quartet Jazz

WO | 01.02.12 | 15:00 Ronald Brautigam Van Beethoven, Mendelssohn, Satie, Debussy

VR | 13.01.12 | 20:00 | MIRYZAAL Jan Kobow, Kristian Bezuidenhout Schubert, Die schöne Müllerin ZA | 14.01.12 | 20:00 Ensemble Zefiro Albinoni, Vivaldi, Haendel DO | 19.01.12 | 20:00 The Harp Consort, Andrew Lawrence-King (dirigent) Juan Gutiérrez de Padilla, Missa Mexicana ZA | 21.01.12 | 14:00 & 16:00 Michiel Hendryckx Muzikale vertelling voor kinderen ZA | 21.01.12 | 20:00 | MAETERLINCK Brussels Philharmonic Schönberg: Pelléas et Mélisande Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

DO | 02.02.12 | 20:00 | MAETERLINCK Maeterlinck Kwartet Milhaud, Lekeu, Debussy VR | 03.02.12 | 20:00 Brussels Philharmonic, Vlaams Radio Koor, Octopus Symfonisch Koor, Michel Tabachnik (dirigent), Vadim Repin (viool) Berg, Debussy ZA | 04.02.12 | 20:00 deFilharmonie, Philippe Herreweghe (dirigent), Viktoria Mullova (viool) Brahms, Schubert DO | 09.02.12 | 20:00 Nabla / Joachim Brackx Pàli Consort o.l.v. Benjamin Glorieux Crank o.l.v. Andreas Böhlen Bijloke-Manufactuur v.u. | Daan Bauwens © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)