de puur muziek
28.03.2012 | 20:00 | MIRYZAAL
brodsky quartet in het aanschijn des doods
programma
UITVOERDERs
Joaquin Turina (1882-1949) La Oración del Torero, opus 34
Brodsky Quartet Daniel Rowland | viool Ian Belton | viool Paul Cassidy | viola Jacqueline Thomas | cello
Giacomo Puccini (1858-1924) Crisantemi Karen Tanaka (°1961) At the Grave of Beethoven Leos Janácek (1854-1928) Strijkkwartet nr.1, Kreutzersonate Adagio - Con moto Con moto Con moto - Vivace - Andante Con moto - Adagio - Più mosso PAUZE Franz Schubert (1797-1828) Strijkkwartet nr. 14 in d, “Der Tod und das Mädchen” Allegro Andante con moto Scherzo: Allegro molto – Trio Presto
2
in het aanschijn des doods In het pantheon van de 20ste-eeuwse Spaanse componisten Albeniz, de Falla, Granados en de Catalaan Mompou is Joaquin Turina zowat de enige die zijn talent ook op het terrein van de kamermuziek uitleefde. Zoals al zijn collega’s leefde en studeerde hij in Parijs. Daar werd hij enthousiast ontvangen en gestimuleerd door de Franse collega’s d’Indy, Ravel en Debussy.
buiten de opera heeft hij weinig pennenvruchten afgeleverd. Hij heeft zelfs relatief weinig opera’s gecomponeerd, maar daar zitten dan wel wat meesterwerken tussen. In Tosca, een ware thriller, houdt Puccini het publiek op het puntje van de stoel en het is moeilijk om aan het eind van La Bohème en Madame Butterfly niet te snotteren. Bovendien kon Puccini aria’s componeren van het soort dat Verdi bestempelde als ‘iets voor de orgeldraaier’: melodieën die in het hoofd blijven hangen en op straat gezongen worden. Vanwege deze populariteit bij het grote publiek is Puccini lange tijd niet voor vol aangezien. Effectbejag, verweet men hem, en zijn reputatie als liefhebber van vrouwen en snelle auto’s en een leven gevuld met schandalen maakten hem niet geliefd bij de intellectuelen.
In het korte La oración del torero is de invloed van Debussy duidelijk, onder meer in het overvloedig gebruik maken van parallelle dalende none-akkoorden. Turina laat zich ook inspireren door Andalusische zigeunermuziek. Het werd een van zijn meest populaire stukken, het is een aaneenschakeling van contrasten en stemmingen. Turina roept niet alleen de feestelijke kant van het stierengevecht op, maar ook aspecten van de volkse, religieuze emotie. Voor ze de arena ingaan om met veel spektakel hun leven te riskeren, komen de stierenvechters nederig bidden in een klein kapelletje.
Zijn affiniteit voor het strijkkwartet staat boven alle verdenking. Hij componeerde een vijftal stukken voor die bezetting. Intussen zijn ze allemaal bedolven onder het stof van de vergetelheid, op die ene uitzondering na: de elegie Crisantemi. Hij componeerde dit stuk ter gelegenheid van het overlijden van Amedeo, hertog van Aosta en van Savoy. Amedeo was lid van een vermaarde tak van het toenmalige regerende Italiaanse vorstenhuis. Met de titel Cristantemi verwijst Puccini naar de bloem Chrysant, die in Italië
De Italiaanse operacomponist Giacomo Puccini voelde zich, zoals hij zelf zei, enkel in het theater een echte componist. Hij wist dan ook muziek, woord en gebaar naadloos op elkaar aan te sluiten om het publiek emotioneel te raken en
3
geassocieerd wordt met begrafenissen en herdenkingsplechtigheden. Puccini ontplooit zijn muzikale expressiviteit in al haar facetten. Hij maakte gebruik van twee melodieën die hij later heeft opgepikt en verwerkt in de laatste act van zijn opera Manon Lescaut.
voor ogen, symbool van groei, hopend op sereniteit en vrede. Vandaag wordt Leos Janácek beschouwd als een van de grootste Tsjechische componisten uit de geschiedenis. Maar tot zijn 60ste was hij niet meer dan een lokale beroemdheid. Pas vanaf de opera Jenufa, die in 1916 werd voorgesteld, kreeg hij internationaal aandacht en waardering. Vandaag erkennen we zijn verdienste als de man die de westerse klassieke muziektaal kon verzoenen met de Moravische volkse muziek.
Karen Tanaka wordt beschouwd als een van de leidinggevende hedendaagse componisten in Japan. ‘At the grave of Beethoven’ is een opdracht van het Brodsky Quartet naar aanleiding van de 200ste verjaardag van Beethovens opus 18. De titel suggereert bewondering en is een eerbetoon aan Beethoven. Dit werk refereert specifiek aan het derde strijkkwartet uit de groep van zes die als opus 18 staan gecatalogeerd.
Janácek was een kenner van de Russische literatuur en vertrouwd met Tolstojs novelle ‘Kreutzersonate’, waarin de muziek een hoofdrol speelt. In die novelle spelen een man en een vrouw de sonate die Ludwig van Beethoven ooit voor de Franse violist en componist Rudolphe Kreutzer schreef. De gelijknamige vioolsonate van Beethoven doet in dit verhaal een conflict vol passie en jaloezie ontbranden dat uiteindelijk leidt tot moord.
Hoewel de muziek van Tanaka door de band erg avant-gardistisch is opgevat en klinkt, wendde ze zich specifiek tot het meest zachtaardige en lyrische kwartet van opus 18. In de opening van het eerste deel verwijst ze expliciet naar de eerste 4 maten van Beethovens werk, echter zo getransponeerd dat we er een reflectie van spanning en angst in de huidige maatschappij in ontwaren. Het tweede deel, een keten van modulaties, kwam tot stand in de lente van 1999, na het vernemen van het nieuws over de gruwel die plaatshad in Kosovo. Tanaka was gechoqueerd door dat oorlogsgeweld en bij elk gruwelijk beeld (en modulatie) hield ze tegelijkertijd de lotusbloem
De Kreutzersonate is Janáceks protest tegen Tolstojs reactionaire opvattingen over het huwelijk en de rol van de vrouw. Hij vond dat Tolstoj te eenzijdig de (seksuele) moraal van het huwelijk verwoord had en te weinig de slachtofferrol van de vrouw. Dat wilde hij met dit strijkkwartet ‘corrigeren’. Janáceks kunstwerk vertelt dus een verhaal. De vraag is hoe belangrijk dat verhaal voor de muziek is. Een concreet programma is in dit strijkkwar-
4
tet echter niet aanwezig. Het kwartet telt vier delen die allen de tempoaanduiding ‘Con moto’ hebben. Belangrijker is dat de muzikale thema’s zich slechts geleidelijk ontwikkelen over de vier delen heen. Krijgen we in de eerste delen nog abrupt afgebroken brokstukken die nooit tot thematische geslotenheid leiden, dan vallen de puzzelstukjes in het laatste deel in elkaar en krijgt alles plots (melodische) zin.
troost die de dood kan bieden. Gevoelens van doodsangst enerzijds en doodsverlangen anderzijds doordringen het volledige werk. Het is zijn allerbekendste strijkkwartet, een van zijn krachtigste en meest expressieve werken. Naar verluidt was het onbegrip van Schuberts tijdgenoten bij een van de eerste uitvoeringen vrijwel totaal, want het zou tot lang na zijn dood duren voor het werk de cultstatus verkreeg die het tot op de dag van vandaag heeft. Het onbegrip voor eigentijds werk is dus niet iets van onze tijd alleen. Schubert vond zelfs geen drukker voor dit meesterwerk. We kunnen alleen constateren dat zijn laatste kamermuziekwerken niet meer voor huis-, tuin en keukengebruik waren. Het zijn zeer lange composities, die op harmonisch en formeel vlak ingenieus in elkaar zitten. De schaal van het werk, de enorme spanningsbogen en de intense dramatiek tonen ons een Schubert die nogal afwijkt van het stereotype van de ‘muzikale miniaturist’, waarvoor hij soms doorgaat.
Janácek is een vernieuwer, dankzij zijn studies van volksmuziek, harmonie en linguïstiek is hij tot een nieuwe muziektaal gekomen. Zijn werk is vaak herkenbaar door de terugkerende zenuwachtige loopjes waarmee de Kreutzersonate aanvangt. Heftige gevoelsuitingen in complexe ritmes wisselen af met lieflijke, aandoenlijke melodieën, die echter nooit de kans krijgen om in schoonheid te eindigen. Springbogen, pizzicati versterken de hevige opwinding. Janácek legt zijn ziel bloot. Op theatrale wijze ervaren we krachtige emoties als klagen, angst en hoop.
Dit strijkkwartet luidde Schuberts volwassen periode in. Een periode die echter vroegtijdig werd afgesloten door zijn dood, vier jaar later.
“Wees niet bang, ik ben niet wild, je zal zacht in mijn armen slapen”, zo spreekt de dood tot het meisje in het lied Der Tod und das Mädchen van Franz Schubert. Het kwartet uit 1824 van Franz Schubert dankt zijn bijnaam aan dat melodietje waarop het tweede deel gebaseerd is, en dat Schubert oorspronkelijk in dit gelijknamig lied gebruikte. In dit zich majestueus ontvouwende thema mijmert Schubert over de mildheid en de
5
BIO Het Brodskykwartet behoort tot de koplopers van de internationale kamermuziek. Ze benaderen het klassieke strijkkwartetrepertoire met een liefde en meesterschap, die blijkt uit vertolkingen van uiteenlopende componisten als Haydn, Beethoven, Schubert of Tsjaikovski, Sjostakovitsj, Bartók, Britten en Respighi, naast een uitgebreide discografie.
Na samenwerkingen met heel wat platenlabels, besloten ze in 2005 om een eigen platenlabel op te richten, Brodsky Records. Recent volgden beloningen als de Diapason D’Or en de CHOC du Monde de la Musique voor opnames van strijkkwartetten van Britten, Beethoven en Janacek, en het kwartet mocht een Royal Philharmonic Society Award in ontvangst nemen voor hun innovatieve programmatie.
Tegelijk staat het kwartet ook bekend voor pionierswerk met een brede waaier artiesten, waaronder zangers als Elvis Costello, Sting, Anne Sofie von Otter, Dawn Upshaw en Björk, en muzikanten Michael Collins, Joan Lluna, Martin Roscoe, Alexander Baillie, Tunde Jegede, Complicite Theatre Company en de Ijslandse dichter Sjon. Doorheen samenwerkingen met vooraanstaande componisten, o.m. John Tavener, Witold Lutoslawski, Peter Sculthorpe, Django Bates, Sally Beamish, Dave Brubeck en Peter Maxwell Davies, inspireerden en beïnvloedden ze heel wat nieuw werk voor strijkkwartet.
Het kwarter werd genoemd naar de grote Russische violist Adolf Brodsky. Tsjaikovski droeg zijn vioolconcerto op aan deze gepassioneerde kamermuzikant, die een belangrijke rol speelde in het muzikale leven tijdens de jaren 20 in Manchester en aan het Royal Northern College of Music, waar het viertal studeerde.
Het viertal timmert al meer dan 30 jaar aan de weg met onverminderde frisheid en enthousiasme, dankzij hun passie voor “alle goede muziek”.
6
DOOD, VERLIES EN VERLANGEN
LAMENTATIEWEEK
28.03 >
31.03
Marianne brodsky QuarTeT faiThfull Brussels PhilharMonic
Michiel hendryckx
collegiuM Vocale gent
kurt Weill - MattheusPassie - Fado - MuZikale Vertellingen Voor kinderen TickeTs & info: www.debijloke.be | 09 269 92 92
7
binnenkort DO | 29.03.12 | 20:00 | UITVERKOCHT Collegium Vocale Gent J.S. Bach: Mattheuspassie
DO | 26.04.12 | 20:00 | MIRYZAAL The Nash Ensemble of London Mozart, Fauré, Ravel, Saint-Saëns
VR | 30.03.12 | 20:00 Paco del Pozo, Antonio Carrión Andalusische passiegezangen
ZA | 28.04.12 | 20:00 Ensemble Inégal & Choeur de Chambre de Namur Zelenka
VR | 30.03.12 | 22:00 João Escada, Maria da Saudade Traditionele fado
WO | 02.05.12 | 20:00 Bram Van Sambeek, Reto Bieri, Benjamin Engeli Van Beethoven, Bruch, Glinka
ZA | 31.03.12 | 20:00 Brussels Philharmonic, Marianne Faithfull (zang) Milhaud, Weill met workshop voor kinderen (6-12j) van 19:15 tot de pauze
VR & ZA | 04 & 05.05.12 | 20:00 Joachim Brackx, Nabla Maeterlinck (nieuwe productie)
DO | 19.04.12 | 20:00 Grieks-Byzantijns Koor Grieks-Byzantijnse hymnen voor Pasen VR | 20.04.12 | 20:00 deFilharmonie, Collegium Vocale Gent, Accademia Chigiana Siena Dvorak: Stabat Mater, opus 58 MA | 23.04.12 | 20:00 Bijloke-Manufactuur Mount Merou Daan Vandewalle
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be
DI | 08.05.12 | 15:00 Takashi Watanabe Goldbergvariaties DO | 10.05.12 | 20:00 Faroski Kantaduri Kroatisch-Dalmatische gezangen uit de Goede Week VR | 11.05.12 | 20:00 Gabrieli Consort & players Gabrieli, Bendinelli, Thomsen, Gussago ZA | 12.05.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Lorenzo Gatto (viool), Nathan Braude (altviool) Copland, Mozart, Schumann v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)