de puur muziek
02.05.2012 | 20:00 | MIRYZAAL
BRAM VAN SAMBEEK, RETO BIERI, BENJAMIN ENGELI VAN BEETHOVEN, BRUCH
PROGRAMMA
UITVOERDERS
Ludwig van Beethoven (1770-1827) Septet in Es, opus 20 (arr. van Beethoven voor klarinet, fagot en piano, opus 38)
Uitvoerders: Bram Van Sambeek | fagot Reto Bieri | klarinet Benjamin Engeli | piano
Adagio | Allegro con brio Adagio cantabile Tempo di menuetto Thema: Andante con variazioni Scherzo: Allegro molto e vivace | Trio Andante con moto alla marcia | Presto PAUZE Max Bruch (1838-1920) Acht StĂźcke, opus 83 Andante Allegro Con Moto Andante Con Moto Allegro Agitato Rumanische Melodie | Andante Nachtgesang (Nocturne) | Andante Con Moto Allegro Vivace | Ma Non Troppo Moderato
Oorspronkelijk stond ook de Trio pathĂŠtique in d van MIKHAIL GLINKA geprogrammeerd voor deze avond. Omdat het concert veel te lang werd besloten de muzikanten dit deel weg te laten.
2
PROGRAMMATOELICHTING Septet wordt Trio
Beethoven zelf stond kritisch tegenover zijn septet. Jaren later beweerde hij dat het septet ‘wel een natuurlijk gevoel bezat, maar te weinig kunst’. Wellicht heeft de populariteit van het werk te maken met de sfeer van het onbekommerde, het afwezig zijn van elke problematiek, zonder ooit maar het gevoel te krijgen van platvloersheid of trivialiteit. Beethoven stond niet afkerig tegenover transcripties van zijn eigen werken. Het vergrootte de bekendheid van het origineel zonder aan het basismateriaal te raken.
Beethovens Septet opus 20 voor klarinet, hoorn, fagot, viool, altviool, cello en contrabas, werd voor het eerst opgevoerd in 1800. Het werd gecomponeerd in 17991800, een periode waarin de componist zich tot volle rijpheid had ontwikkeld. Het is de periode tussen de Eerste en Tweede symfonie in. Het is een meesterwerk uit de hoogtijdagen van de Weense salonmuziek en werd opgedragen aan keizerin Maria Theresia. Het is bijzonder leuke muziek, perfect van vorm, pregnante melodieën, pakkende ritmes, spannend, vrolijk en virtuoos. Geheel in de geest van de achttiende-eeuwse serenade wisselen korte deeltjes, een menuet, een scherzo, een variatiereeks, elkaar af.
De versie van het septet als een pianotrio, werd in 1805 gepubliceerd als opus 38 en is één van de weinige arrangementen die Beethoven zelf van zijn eigen stukken heeft gemaakt. Dat had in dit geval niet te maken met het opzet een grotere verspreiding te realiseren of meer profijt te halen, maar eerder met dr. Johann Schmidt, een Weense professor geneeskunde die hij consulteerde vanaf 1801 voor het probleem van zijn toenemende doofheid. Johann Schmidt was een goed amateur violist. Hij had bovendien een dochter die een verdienstelijke pianiste was. De twee speelden geregeld samen met een bevriend cellist. Ze vertolkten dit pianotrio in de vroege 19e eeuw dan ook vele malen, waarschijnlijk op privébijeenkomsten en in Weense salons
Het septet was jarenlang zijn meest populaire en meest succesrijke werk. Het werk appelleert zowel aan de kenner als aan de liefhebber. Dit succes kan worden afgelezen aan het grote aantal gedrukte kopieën en vooral ook aan het grote aantal arrangementen en transcripties voor de meest uiteenlopende bezettingen, gaande van een elfkoppig blazersensemble tot een gitaar. Het meest merkwaardige arrangement was een vocale versie van het adagio op de woorden ‘Innocent as a violet’. Niets menselijks is ons vreemd.
3
allerhande. Beethoven had ook voor één jaar exclusieve uitvoeringsrechten aan Johann Schmidt gegeven.
zijn indrukwekkende reputatie helemaal uitgedoofd en was hij al een soort muzikaal anachronisme. Zijn composities waren overschaduwd door de output van romantische tijdgenoten als Brahms, Tsjaikovski en Dvorak.
De vioolpartij die zo dominant is in het septet en alle andere begeleidende strijkerspartijen worden aan de piano toevertrouwd. Dat contrasteert met de klarinetpartij en de cello (hier vervangen door de fagot). De cello vervangt de lagere blaasinstrumentpassages (hoorn en fagot) van het origineel en neemt soms belangrijke thematische fragmenten van de originele cello- en altvioolpartijen over. Met die scherpe contouren wordt het serenadekarakter en de symfonische connotaties van het origineel in de verf gezet.
Toch schreef hij heel wat weelderige, melodieuze muziek, maar zijn aangeboren conservatisme bracht met zich mee dat hij aan het eind van de 19e eeuw volledig voorbijging aan de vernieuwingen van Mahler, Reger en Richard Strauss. Nieuwlichters als Liszt en Wagner konden niet op zijn sympathie rekenen, laat staan de experimenten van Schönberg. Hij had een hekel aan Richard Strauss en vond Debussy maar een zielige prutser. De oude Bruch was een ziekelijke, verbitterde man die teerde op vergane roem. Ouderwets, zeer zeker. Niettemin dreven zijn lyrische gaven in alle composities boven.
Max Bruch Dat Max Bruch vooral grote bekendheid geniet op grond van slechts enkele werken, het eerste vioolconcert en zijn Kol Nidrei, is unfair en misleidend.
De 8 Stukken van 1910 maken een retrospectieve, herfstige en naar binnen gekeerde indruk, maar zijn misschien juist daarom best mooi. De meer dan 70 jaar oude Bruch componeerde de hoogromantische stukken voor zijn professioneel klarinet spelende zoon Max Felix. En om het werk beter te kunnen spreiden – in die tijd waren elektronische media als radio en cd nog onbestaande – arrangeerde hij de klarinetpartij voor viool en de altvioolpartij voor cello.
Bruch was een wonderkind: hij begon als 9-jarige te componeren, als 14-jarige tiener schreef hij zijn eerste strijkkwartet en zijn eerste symfonie. Zijn reputatie als jong uitzonderlijk talent ging heel Europa door. Als volwassene was hij een beroemd dirigent, leraar en componist van grootse opera’s, symfonische, korale en kamermuzikale werken. Op het hoogtepunt van zijn kunnen zagen velen in hem iemand die herinnerd zou worden als één van de grootsten aller tijden. Maar helaas: bij zijn dood in 1920 was
4
Deze stukken zijn niet geconcipieerd om uitgevoerd te worden als een suite: Bruchs opzet was ze in groepjes te combineren naar believen of ze zelfs afzonderlijk te laten spelen. Elk stukje is een wereld op zich. Hoewel ook niet programmatisch van opzet, geven ze soms toch de indruk een verhaal te vertellen. De fagot (die de cello vervangt) begint in het derde stukje andante con moto (in de cis toonaard) bijvoorbeeld met een rusteloze klaagzang, suggereert een beeld van een lijdende boeteling. De klarinet beantwoordt dat met een kalmerende, zalvende hymne, iets wat het beeld van een troostende engel oproept. De twee protagonisten blijven tegen elkaar opbotsen in hun contrasterende werelden, totdat de klarinet de bovenhand haalt en de cello (fagot) opneemt in een hemelse sfeer.
New York. Sinds 2011 besloot Bram zich te focussen op kamermuziek en solospel, en hij doceert aan het Conservatorium van Rotterdam, Codarts. Als kamermusicus is Bram van Sambeek zeer actief. Hij maakt deel uit van het Schulhoff Trio, en van het Orlando Kwintet. Daarnaast werkte hij samen met onder anderen Alexei Ogrintchouk, Cecilia Bernardini, Julius Drake, Liza Ferschtman, Izhar Elias en Reto Bieri en Jorg Widmann, en speelde hij bij het Nederlands Blazers Ensemble, het ASKO-ensemble en de Ebony Band. In 2009/2010 kreeg hij een Carte Blanche in het Concertgebouw Amsterdam, bestaande uit vier concerten met onder andere het Prazak Kwartet en het Tempera Kwartet. Bram is regelmatig te gast op nationale en internationale festivals zoals het Delft Chamber Music Festival, het Orlando Festival, het West-Cork Chamber Music Festival en het Oxford Chamber Music Festival. In 2008 ontving hij de tweede prijs op de internationale ‘Gillet-Fox Competition’ in de Amerikaanse staat Utah. In 2009 nam Bram zijn eerste solo-cd op met Sinfonia Rotterdam voor Brilliant Classics. www.bramvansambeek.com
BIO Bram Van Sambeek, fagot Bram van Sambeek (1980) ontving in 2009 de Nederlandse Muziekprijs, als enige fagottist in de 30 jarige geschiedenis van de prijs. De Nederlandse Muziekprijs is de hoogste staatsonderscheiding die aan een musicus, werkzaam in de klassieke muziek, kan worden uitgereikt. In 2011 won hij een Borletti Buitoni Trust Award, en kort geleden werd hij toegelaten tot het programma “Chamber Music Society Two” van het Lincoln Center in
Reto Bieri, klarinet Reto Bieri is ongetwijfeld een van de meest veelbelovende klarinettisten van zijn generatie. Zijn onlangs uitgebrachte CD ‘Portrait’(Pan Classics) is hier een
5
overtuigend bewijs van. Bieri is daarop te horen met werken van Copland, Bernstein, Carter en Benny Goodman, begeleid door het Praags Kamerorkest en de pianist Riccardo Bovino. Reto Bieri werd geboren in Zug, Zwitserland, in 1975. Hij groeide op luisterend naar Zwitserse volksmuziek voordat hij de klassieke muziek ontdekte. Hij studeerde klarinet, maar zijn meest opmerkelijke ervaring waren de kamermuzieklessen die gegeven werden door György Kúrtag en pianist Krystian Zimerman in Basel. In 2001 won hij het International Rostrum for Young Performers, een concours georganiseerd door de EBU in samenwerking met UNESCO. Sindsdien werd hij uitgenodigd om over de hele wereld te spelen, als soloist en kamermusicus. Hij speelt met verschillende orkesten, zoals het Zürich Kamerorkest, en Kremerata Baltica, met dirigenten als Vladimir Fedosejev, Kurt Masur, Roger Norrington en Tibor Varga. Reto Bieri werkt nauw samen met de violiste Patricia Kopatchinskaja, celliste Sol Gabetta, pianiste Mihaela Ursuleasa en het Tecchler Trio (Zürich). Hij speelt ook kamermuziek met o.m. Gidon Kremer, Heinz Holliger, Jacques Zoon, Gautier Capucon, Carolin Widmann, Gérard Wyss en kwartetten als Carmina (Zürich), Johannes (Lyon), Petersen (Berlin). Reto Bieri was een regelmatige gast bij verscheidene festivals, zoals het ‘Young Artists in Concert’ in Davos, het Luzern Festival, het New York FOCUS Festival, het Bratislava Muziekfestival, het Inter-
nationale Kamermuziek Festival in Leipzig, Gidon Kremers ‘les muséiques’ in Basel, de Boswiler Sommer, Eckelshausen Muziekdagen, het Malaga Festival, Salzburg Aspekte Festival, en op aanbeveling van dirigent Herbert Blomstedt, Het Internationale ORPHEUM Muziekfestival in Zürich. www.retobieri.ch Benjamin Engeli, piano Benjamin Engeli behaalde bij Adrian Oetiker zijn eerste diploma aan de Musikhochschule in Basel, Zwitserland. Hij studeerde bij Homero Francesch aan het College of Music in Zurich en nam lessen bij Lazar Berman, Andrzej Jasinski, Maurizio Pollini en Andreas Schiff. Benjamin Engeli won verscheidene prijzen. Zijn concertactiviteiten brachten hem heel Europa door en in Australië, India, Noord- en Zuid-Amerika. Hij was in 2003 stichtend lid van het Tecchler Trio en is een van de 4 pianisten van het Gershwin Piano Quartet. Engeli gaf concerten in Concertgebouw Amsterdam, Wigmore Hall Londen, Tchaikovsky Conservatorium Moscou, Herkulessaal Munchen, Konzerthaus Wenen or Tonhalle Zurich, maar ook in China, Brazilië en de Verenigde Arabische Emiraten. www.benjaminengeli.com
6
7
BINNENKORT VR & ZA | 04 & 05.05.12 | 20:00 Joachim Brackx, Nabla Maeterlinck (nieuwe productie)
DO | 24.05.12 | 20:00 Cinquecento Willaert, Des Prez, Van Parys
DI | 08.05.12 | 15:00 Takashi Watanabe Goldbergvariaties
ZO | 27.05.12 | 11:00 - ... Côté Jardin Gratis muzikale picknick in de Bijloketuinen
DO | 10.05.12 | 20:00 Faroski Kantaduri Kroatisch-Dalmatische gezangen uit de Goede Week
VR | 01.06.12 | 20:00 (uitverkocht) Lorenzo Gatto, Roberto Giordano Van Beethoven, Debussy, Franck
VR | 11.05.12 | 20:00 Gabrieli Consort & players Gabrieli, Bendinelli, Thomsen, Gussago
ZA | 09.06.12 | 20:00 Brussels Philharmonic Laureatenconcert Koningin Elisabethwedstrijd
ZA | 12.05.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Lorenzo Gatto (viool), Nathan Braude (altviool) Copland, Mozart, Schumann
ZO | 10.06.12 | 11:00 (uitverkocht) & 15:00 Collegium Vocale Gent Responsoria | Gesualdo
WO | 16.05.12 | 20:00 Lisa Cay Miller and the band ‘Q’ Chamber jazz
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be
v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)