de puur muziek
de
12.12.12 | 20:00 | MIRYZAAL
Isabelle Faust Muziekcentrum Gent Alexander Rudin Alexander Melnikov
programma
uitvoerders
Robert Schumann (1810 - 1856) Phantasiest端cke, opus 88 nrs 1-4 (1842) Romance, Nicht schnell, mit innigem Ausdruck Humoreske, Lebhaft - Etwas lebhafter Duet, Langsam und mit Ausdruck Finale, Im Marsch Tempo - Dasselbe Tempo
Pianotrio Isabelle Faust | viool Alexander Rudin | cello Alexander Melnikov | piano
Ludwig van Beethoven (1770 - 1827) Pianotrio opus 70/2 in Es (1808) Poco sostenuto - Allegro ma non troppo Allegretto Allegretto ma non troppo Finale. Allegro PAUZE Bedrich Smetana (1824 - 1884) pianotrio in g, opus 15 (1855) Moderato assai Allegro ma non agitato Finale: presto
2
pianotrio Weense grandeur en Tsjechische pracht Schumann Nadat Schumann in de jaren 1830 voor de piano gecomponeerd had en zich in zijn huwelijksjaar 1840 op het lied gestort had, begon hij in 1841 met het componeren van orkestwerk. Pas daarna voelde hij zich klaar om kamermuziekwerken te beginnen schrijven. In 1842 kwam het kamermuziekjaar, waarin binnen korte tijd zijn strijkkwartetten, het pianokwartet en het pianokwintet ontstonden. Toch duurt het nog tot 1847 eer hij de kamermuziekdraad terug opneemt. Opvallend genoeg koos hij niet voor de bezettingen die hij in 1842 had gebruikt, maar nam hij het pianotrio (viool, cello en piano) als nieuw medium. Nog vóór het 1ste pianotrio schreef hij vier Phantasiestücke (opus 88) voor dezelfde bezetting als het pianotrio. In zijn dagboek noteerde hij op dat ogenblik "Trio van Mendelssohn", waardoor hij aangaf dat Mendelssohn zijn grote voorbeeld was voor dit genre. Maar die Phantasiestücke hebben weinig met de stijl van Mendelssohn te maken.
partij. Over het algemeen domineert de piano. De vier stukken zijn gecomponeerd voor amateurmusici en vallen op door hun delicate eenvoud in vergelijking met Schumanns andere kamermuziek voor piano en strijkers. De verschillende delen doen hun naam eer aan. Het volksliedachtige thema uit 'Romance' is eenvoudig, melancholiek, een vaag verlangen naar het onbekende. Hetzelfde thema keert terug in het eerste deel van 'Humoreske', maar dan pittiger. Het speelse ritme van dit derde deel vormt een aangenaam contrast met het zeer romantische 'Duett'. De viool en cello bewegen zich om elkaar heen als twee stemmen in een liefdesduet. De piano heeft hier een puur begeleidende functie. De 'Finale' keert weer terug naar het marsachtige ritme uit het tweede deel, maar klinkt krachtiger, serieuzer. Dat dit allemaal slechts een illusie is, blijkt pas in de laatste maten. De muziek sterft langzaam weg, totdat er bijna niets meer te horen is. Dan, plotseling, volgt een explosie van energie waarmee de 'Phantasiestücke' definitief worden afgesloten. Een klein grapje van de grote meester.
Schumanns vier 'Phantasiestücke' zijn een uiting van zijn vreugde over zijn huwelijk met zijn innig geliefde Clara Wieck. Vader Wieck had jarenlang geprobeerd dit huwelijk te verhinderen maar moest uiteindelijk buigen. De werken doen in de verte denken aan de latere pianotrio's van Haydn. In de eerste delen loopt de baslijn van de piano vaak parallel aan de cello-
Beethoven Het 'Trio in Es' schreef Beethoven vlak na zijn grootse 'Vijfde en Zesde Symfonie'. 'Opus 70' is opgedragen aan gravin Erdödy. We kunnen het een exemplarisch voorbeeld van de lyrische kant van de componist noemen. Beethovens kamer-
3
muziekoeuvre is omvangrijk; veel daarvan ontstond in zijn eerste scheppingsperiode. Terwijl Haydn pianotrio's schreef als meesterlijk begeleide sonates, en Mozart de eerste was die een driedelige structuur en een uitgebalanceerde onafhankelijkheid van de stemmen bereikte in zijn trio's van de late jaren 1780, was het Beethoven die het pianotrio als genre wist te verdiepen en het te verheffen tot een heel virtuoos kamermuziekgenre dat de vergelijking met het strijkkwartet kan doorstaan.
van zes tot meer dan zes en halve octaaf op de piano. Beide trio's 'opus 70' roepen een heel andere sfeer op, bereiken een heel andere hoogte ook dan 'opus 1'. Zijn inspirerende bron uit de jaren rond 1808 bleek Marie Erdödy te zijn, een geheime liefde. In Beethovens pianotrio's overheerst niet zozeer het concerterende als wel het muzikanteske element: ze vormen een apotheose van de huismuziek en danken hun ontstaan dikwijls aan de musiceerdrift binnen een toegewijde vriendenkring. Dat blijkt gedeeltelijk ook uit de opdrachten: zowel bij vorst Lichnovski als bij gravin Erdödy en aartsthertog Rudolf werd hartstochtelijk gemusiceerd.
Zijn 'opus 1' bevatte drie pianotrio's die al duidelijk een stap verder in de ontwikkeling van het genre gaan dan de trio's van Haydn en Mozart; de drie partijen maken een veel onafhankelijker, dus zelfstandiger indruk. In zeker opzicht kijken ze al vooruit naar een verdere bevrijding van vormelijkheid, zoals die in het tweetal trio's 'opus 70' blijkt. Hij voegde er een vierde deel aan toe, in navolging van de symfonie en het strijkkwartet. Het zijn werken vol onverwachte harmonische wendingen, thematische vernieuwingen en structurele quasi ongerijmdheden. De pianopartij is heel belangrijk hier en de stukken bevatten dynamische uitbarstingen, kenmerkend voor Beethovens middenperiode.
Het tweede trio straalt rust uit, rimpelloosheid, komt weldadig en weelderig over. Erg klassiek en in sommige delen met de blik op Mozart en Haydn gericht, maar de klanken zijn zo anders dan bij Haydn, de expressie is zo Beethoveniaans. In het 'nr. 2' treft vooral de vrolijke, bombastische finale. Dit is het meest onderhoudende deel dat Beethoven voor deze combinatie van drie instrumenten schreef.
Smetana Smetana, die kennen we wellicht van de opera 'De Verkochte Bruid' of het symfonisch gedicht 'Ma Vlast', waarvan de Moldau tot het Vlaams collectief geheugen behoort. Maar kamermuziek? Afgezien van een jeugdwerkje voor viool en piano, componeerde de Tsjech Smetana maar vier kamermuziekwerken. Alle vier refe-
Vergeten we niet dat Beethovens compositorische evolutie gepaard ging met de technische ontwikkeling van de pianoforte, waardoor steeds grotere dynamische schakeringen mogelijk en meer octaven vereist waren: zijn eerste trio's volstonden met vijf octaven. Later maakte hij gebruik
4
reren ze aan diep persoonlijke gebeurtenissen. Het 'Pianotrio' is sterk verbonden met een tragische periode uit zijn leven. In persoonlijke brieven benadrukte hij dat hij in dit trio zijn verdriet om de dood van zijn vijfjarige dochter Bedriska had verwerkt die op 6 september 1855 overleden was. De Smetanas hadden voorheen ook al kinderen verloren: in de eerste zes jaren van hun huwelijk kregen ze vier dochters waarvan er drie overleden. Politieke activiteiten noopten Smetana ook nog eens Praag en het land te verlaten: samen met zijn vrouw trok hij naar Göteborg, Zweden, waar hem nog meer ongeluk te wachten stond.
Liszt was niet alleen de man die Smetana als pianist stimuleerde maar hem ook als componist een duw in de rug gaf. Het 'Pianotrio' was het belangrijkste kamermuziekstuk van Smetana van dat moment. Het zou kunnen dat het pianotrio van Smetana een invloed uitoefende op de stijl van Liszt. Zo zijn er, zeker in Liszts elegieën, enkele opvallende overeenkomsten: de rapsodische vorm, delen die zich rond één thema groeperen, de bijna afwezige ontwikkeling van thema's en het contrast tussen de klagende klank van de strijkers en de gloedvolle herinneringen die ze oproepen. De eigenlijke publicatie kwam er pas in 1879 in Hamburg.
Het pianotrio werd bij de eerste uitvoeringen in Praag de grond in geboord. Dat zette Smetana aan tot het herwerken twee jaar later. Eén man echter sprak zijn bewondering voor het origineel uit: Franz Liszt. Hij had het trio leren kennen tijdens een bezoek aan Praag in augustus 1856.
Smetana begint zijn trio met een kreet van pijn en verdriet. Ook in de passages waar de muziek een meer verinnerlijkt karakter krijgt of in passages die getuigen van kracht zoals in de finale, horen we verfijning en nuance.
5
bio Alexander Melnikov | piano Alexander Melnikov geldt als één van de beste Russische pianisten van zijn generatie. Hij werd in 1973 in Moskou geboren en begon, zes jaar oud, zijn muzikale opleiding aan de Centrale Muziekschool in Moskou en zette deze voort aan het Tsjaikovski Conservatorium, waar hij in 1997 bij professor Lev Naumov afstudeerde. Verdere studie voerde hem naar München bij Elisso Virsaladze en naar de Fondazione per il Pianoforte aan het Como Meer, waar hij les kreeg van o.a. Andreas Staier en Carl-Ulrich Schnabel. Nog als student nam hij met succes deel aan meerdere internationale pianoconcoursen en was laureaat op het Schumann-Wettbewerb in Zwickau in 1989 en op Koningin Elisabeth Wedstrijd in 1991. Spoedig daarna nam zijn internationale carrière een aanvang.
Hammerklavier en concerteert regelmatig met Concerto Köln en ook met Philippe Herreweghe. Lees meer: http://bit.ly/RdnHE5 Isabelle Faust | viool Isabelle Faust studeerde viool bij Christoph Poppen en Denes Zsigmondy. In 1987 won ze de internationale Leopold Mozart-wedstrijd in Augsburg. In 1993 won ze ook de Premio Paganini in Genua en in 1997 kreeg ze de felbegeerde Gramophone 'Young Artist of the Year'-prijs voor haar debuut-cd met sonates van Bela Bartók. Isabelle Faust speelde als soliste samen met orkesten als de Academy of St-Martin-in-the-Fields, het London Philharmonic Orchestra, de Berliner Symphoniker, het Royal Scottish National Orchestra, het Nationaal Filharmonisch Orkest van Warschau, de Münchner Philharmoniker, de Hamburger Philharmoniker, het City of Birmingham Symphony Orchestra, het London Philharmonic Orchestra, de Camerata Academica Salzburg, het Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra, het Frankfurter Museumsorchester, de radioorkesten van Berlijn, München, Stuttgart, Keulen, Leipzig en Hannover, de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen en de kamerorkesten van München en Stuttgart. Ze heeft uitgebreide tournees ondernomen in Europa, Israël en Japan en maakte
Alexander Melnikov werkt samen met orkesten als het Russisch Nationaal Orkest en het Tokyo Philharmonisch Orkest onder Mikhail Pletnev, het Gewandhausorchester Leipzig en het Philadelphia Orchestra onder Charles Dutoit, het Rotterdams Philharmonisch Orkest onder Valery Gergiev, het St. Petersburg Philharmonisch Orkest onder Yuri Temirkanov, de Moscow Soloists onder Yuri Bashmet, Koninklijk Concertgebouw Orkest, NHK Symphony Orchestra, BBC Symphony Orchestra en BBC Philharmonic Orchestra. Daarnaast speelt hij ook
6
in 1995 haar debuut in de Verenigde Staten samen met het Utah Symphony Orchestra onder leiding van Joseph Silverstein. Ze werkte samen met dirigenten als Sakari Oramo, Jiri Belohlavek, Zoltán Peskó, Yehudi Menuhin, Michael Gielen, Marek Janowski, Mariss Jansons, Paavo Berglund, Gary Bertini, Ingo Metzmacher en anderen. Lees meer: http://bit.ly/UrghJP Op 12 januari 2013 komt Isabelle Faust opnieuw naar De Bijloke (concertzaal). Samen met deFilharmonie brengt ze het Vioolconcerto in D, opus 61, van Beethoven. Laatste tickets, dus reserveer snel!
Alexander Rudin | CELLO De dirigent, pianist, viola gambist en cellist Alexander Rudin is één van de meest briljante en ook universalistische musici van de Russische scène. Hij is afgestudeerd aan het Gnesin GMPI (nu: de Russian Gnesin Academy of Music) in 1983. Hij is laureaat en prijswinnaar van prestigieuze cellocompetities, waaronder de 'Concertino Prague' Competition (1972), de Bach Competition in Leipzig (1976), Gaspar Cassado Wedstrijd in Florence (1979), en de 6e en 7e Tsjaikovski Wedstrijden in Moscou (1e Prijs in 1978 en 2e Prijs in 1982). In 1989 gradueerde hij als dirigent aan het Moscou Conservatorium bij Dmitry Kitaenko. Lees meer: http://bit.ly/TLgCIY
7
binnenkort VR | 14.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Rolf Lislevand (luit, teorbe, barokgitaar), Kayhan Kalhor (spijkervedel) Iraanse versus Europese improvisaties ZO | 16.12.12 | 15:00 Brussels Philharmonic & Vlaams Radio Koor & Octopus Symfonisch Koor Michel Tabachnik (dirigent) Requiem van Verdi WO | 19.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Benjamin Van Esser, Daan Vandewalle, Keiko Shichijo Van Esser, Vandewalle, Shichijo, Nuyts, Blake ZO | 23.12.12 | 19:00 | UITVERKOCHT Collegium Vocale Gent Philippe Herreweghe (dirigent) Weihnachtsoratorium van Bach
DI | 15.01.13 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT Dan Tepfer (piano) Improvisaties op de Goldbergvariaties WO | 16.01.13 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Hugo Wolf Quartett Van Beethoven, Webern, Mendelssohn VR | 18.01.13 | 20:00 | Kraakhuis Canto Coronato Ciconia, Da Perugia ZA | 19.01.13 | 20:00 | Kraakhuis Surjeet Singh Ensemble Sikh-tradities uit Punjab DI | 22.01.13 | 20:15 | Handelsbeurs Quatuor Modigliani Franck, Ravel, Saint-Saëns
WO | 09.01.13 | 14:00 | Kraakhuis Nathan Braude (altviool), Polina Leschenko (piano) Chopin, Schumann, Jongen, Franck
VR | 25.01.13 | 20:00 ZA | 26.01.13 | 20:00 Philip Glass Ensemble, inleiding met Philip Glass Filmopera 'La Belle et la Bête'
ZA | 12.01.13 | 20:00 | LAATSTE TICKETS deFilharmonie, Philippe Herreweghe (dirigent), Isabelle Faust (viool) Schumann, Van Beethoven
ZA | 26.01.13 | 15:00 | Kraakhuis De Schone en het Beest Muzikale vertelling voor kinderen door Nic Balthazar met muzikale begeleiding van Isolde Lasoen
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)