HAYDN, SJOSTAKOVITSJ, BRAHMS VR | 14.01.11 | 20:00 aviv quartet
PROGRAMMA
UITVOERDERS
Joseph Haydn (1732-1809) Strijkkwartet nr. 1 in G, opus 76 (1797) Allegro con spirito Adagio sostenuto Menuet. Presto. Trio Finale. Allegro ma non troppo
Aviv Quartet Sergey Ostrovsky | viool Evgenia Epshtein | viool Yuri Zhislin | altviool Rachel Mercer | cello
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Strijkkwartet nr. 2 in A, opus 68 (1944) Ouverture: Moderato con moto Recitatief en Romance: Adagio Wals: Allegro Thema met Variaties: Adagio Pauze Johannes Brahms (1833-1897) Strijkkwartet nr. 1 in C, opus 51/1 (1866-1873) Allegro Romanze: Poco Adagio Allegretto molto moderato e comodo - Un poco pi첫 animato Allegro
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING Haydn, Sjostakovitsj, Brahms Frank Pauwels Over een periode van verscheidene decennia componeerde Joseph Haydn zo’n 83 strijkkwartetten, waarvan er toch een dertigtal de status ‘meesterwerk’ verworven heeft. In 1797 had de 65-jarige componist niet alleen de kennis en de kunde, maar nog altijd de creatieve spirit om een laatste reeks van zes kwartetten, ‘opus 76’, neer te pennen. Daarin bereikte hij een hoogtepunt in het ontwikkelen van thematische gegevens en motieven die steeds tot weer nieuwe oplossingen komen. De bijnaam – ‘Erdödykwartetten’ - is te danken aan de opdrachtgever: de Weense graaf Joseph Erdödy die gedurende twee jaar het exclusieve recht op deze muziek had. Haydn componeerde de werken waarschijnlijk in 1797: twee jaar na zijn Londense symfonieën en gelijktijdig met ‘Die Schöpfung’ – een tijd waarin hij op het hoogtepunt van zijn kunnen stond. Het gaat hier inderdaad om de mooiste en beste werken op kamermuziekgebied van de productieve Haydn: ingenieuze variaties, complexe fuga’s, invloeden uit de volksmuziek (uit Kroatië bijvoorbeeld), volmaakte ensemblestructuur en een hoge mate aan doorzichtigheid, verfijning en raffinement. Kwartetten werden dikwijls in sets van 3 of 6 gecomponeerd. Die werkwijze was een vehikel om te kunnen ‘spelen’ met verschillen en contrasten (toonaarden, stemmingen,…), maar tegelijkertijd bood het een framework voor eenheid, bijvoorbeeld op stilistisch gebied. ‘Opus 76’ toont ons nog iets anders. Wordt Haydn doorgaans opgevoerd als een wat burgerlijke componist die werkte in opdracht van een broodheer (in zijn geval het hof van Esterhazy), dan is het duidelijk dat Haydn zich eind 18de eeuw steeds meer als een vrij man kon opstellen, ook al werd hij nog financieel ondersteund door de Esterhazy’s. Haydn was op dat moment zeer succesrijk. Zijn concerttournees in Londen werden alom bejubeld. Hij werd beschouwd als een van de grootsten van zijn tijd, zijn muziek lokte grote massa’s. Het zelfwaardegevoel, het besef van eigen kunnen dat dat met zich meebracht, is voelbaar in deze kwartetten. Dmitri Sjostakovitsj schreef zijn tweede strijkkwartet in september 1944, meteen na de voltooiing van het tweede pianotrio. Hij droeg dit werk op aan zijn vriend Vissarion Sjebalin, een van de weinigen die hem niet in de steek had gelaten toen hij in ongenade gevallen was in 1936. Het was sinds 1938 geleden dat hij het genre had beoefend. Vanaf 1944 zou zijn kwartetproductie gestaag toenemen. De geschiedenis van de strijkkwartetten van Sjostakovitsj is nauw verbonden met de carrière van het Beethoven Kwartet, dat bestond
TOELICHTING uit Dmitri Tsyganov, Vasili Sjirinski, Vadim Borisovski en Sergeï Sjirinski. Het ‘Tweede Pianotrio’ en het ‘Tweede strijkkwartet’ gingen in première tijdens hetzelfde concert op 14 november 1944, met twee leden van het Beethoven Kwartet en de componist aan de piano voor het trio. Sjostakovitsj staat bekend om zijn eigenzinnige uitwerking van de muziek die hij tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef of die eraan refereert. De meest typische voorbeelden zijn de Symfonieën nrs. 7, 8 en 9. Het ‘Tweede Strijkkwartet’ is een dramatisch en symfonisch gedacht strijkkwartet, een krachtig gebalde compositie. Symfonisch omdat het een volle klank nastreeft, die ‘Russisch’ aandoet en wel eens aan Tsjaikovski doet denken, maar vooral aan Sjostakovitsj’ eigen symfonische wereld. Dramatisch omdat de verschillende onderdelen titels gekregen hebben die niet eigen zijn aan het strijkkwartet: ouverture, recitatief en romance, wals en een variatiereeks als finale. Johannes Brahms was wars van nieuwlichterij omwille van de nieuwigheid zelf. Hij heeft steeds binnen de structurele krijtlijnen gewerkt die ruim een generatie voor hem Beethoven al had uitgetekend. Brahms heeft met een fundamenteel onveranderlijke taal haast ongekende gebieden verkend. Ritmische verschuivingen op basis van uniforme continuïteit, harmonische alteraties die niet als leepheid, maar als structuurgevend worden ervaren. Het lijkt erop dat Brahms’ tijdloosheid die we nu als een kwaliteit aanduiden, voor velen een doorn in het oog moet zijn geweest. Toch was hij niet onverdeeld gelukkig met de erfenis van Beethoven. Vooral in de eerste helft van zijn loopbaan beklaagde hij zich er vaak over hoe moeilijk het was, als kunstenaar met een voorbeeld als Beethoven te leven. Die omstandigheid is vaak aangehaald als reden voor de stilte die Brahms kenmerkte ten opzichte van de traditioneel belangrijke genres: de symfonie en het strijkkwartet. Hij probeerde wel verschillende keren, maar vernietigde zijn probeersels of vormde ze om tot iets anders. Zijn ‘Eerste Symfonie’ liet tot 1876 op zich wachten, en ook zijn twee strijkkwartetten ‘opus 51’ publiceerde Brahms pas als veertiger, in 1873. Voordien had hij er al zo’n 20 in de papiermand gekieperd. Werd ‘opus 51/1’ in intieme kring op applaus onthaald, dan viel het bij de publieke creatie in Wenen op 11 december 1873 door het Hellmesberger Quartett slechts een matig succes te beurt. De schrijfwijze is polyfoon, de toon is streng en geleerd, zelfs met in het achterhoofd het feit dat sinds Haydn bijna alle componisten zich in hun kwartetten van hun meest geleerde kant wilden tonen. Brahms’ grootste verdienste als componist is zijn ‘ontwikkelende variatietechniek’, waarbij hij een heel werk genereerde uit een simpel motiefje of een
3
4
TOELICHTING groep motieven. Zijn twee kwartetten ‘opus 51’ zijn daar perfecte voorbeelden van. ‘Kwartet nr 1’ is zo doordrongen van motieven die hij in het eerste deel voorstelt, dat je het als een cyclisch procédé kunt bestempelen (een werkwijze waarin bepaalde passages of thema’s gedurig terugkomen).
Haydn speelt
BIO Aviv Quartet “Wat een ontdekking…” Neu Züricher Zeitung Het Aviv String Quartet werd opgericht in Israël in 1997 en daar opgeleid door Irena Svetlova en Chaim Taub. Het kwartet studeerde verder bij het Alban Berg kwartet in Keulen en het Daniel Kwartet in Rotterdam. Ze namen tijdens hun opleiding tevens deel aan verschillende masterclasses en kregen zodoende les van Isaac Stern en leden van het Amadeus, Emmerson en Julliard Kwartet. Het Aviv String Quartet won de Grand Prix en nog vier speciale prijzen van de 3de International Melbourne Chamber Music Competition (1999), de Schubert Prize van de Schubert Competition (2003), 2de prijs (er werd dat jaar geen 1ste prijs toegekend) van de Bordeaux International String Quartet Competition (2003) en 1ste prijs (‘Amadeus Prize’) van het Charles Hennen Concours (1999). Tevens won het kwartet de Israeli Ministry of Culture Prize (2001), de German Ministry of Education Award (1999) en de Prize of the Israeli Lottery Foundation - Ensemble of the Year 2003. Het Aviv String Quartet heeft concerten gegeven op internationaal bekende locaties als Carnegie Hall en Alice Tully Hall in New York, Kennedy Center en Library of Congress in Washington, Sydney Opera House, Philharmonie in Keulen, Konzerthaus Wenen, Wigmore Hall en Royal Festival Hall in London, Louvre Auditorium, Theatre du Chatelet en Theatre de la Ville in Parijs, Tonhalle in Zürich, Beethoven Haus in Bonn. Het kwartet gaf tevens concerten in Brazilië, China, Australië, Ierland, Italië, Nederland, Zweden, Kroatië, Portugal, Spanje, Zuid-Afrika, Canada, Lapland en Estland. In 2003 gaf Naxos de debuut-cd (Hoffmeister’s String Quartets, opus 14) uit. Tussen 2004 en 2006 nam het Aviv Quartet meerdere Sjostakovitsj-kwartetten op voor het Israëlische label Dalia Classics - “Deze aangrijpende uitvoering maakt duidelijk waarom er zo gejuicht wordt over het Aviv…” The Strad De afgelopen seizoenen gaf Aviv Quartet concerten in Israël, Europa, Canada en de Verenigde Staten. Voorts was het Aviv kwartet in 2009 op drie festivals te horen: Storioni Festival 2009 (januari), Delft Chamber Music Festival (augustus) en het Belgische Klara Festival (september). Op het laatste festival musiceerde het Aviv kwartet met pianiste Elisso Virsaladze.
5
6
BIO
7
NIEUWS Toegankelijkheid Muziekcentrum De Bijloke Door de winterse weersomstandigheden van de voorbije maanden was het tuinpad dat de Hogeschool met het Muziekcentrum verbindt, meermaals slecht begaanbaar. Tot de heraanleg van de tuin in de zomer van 2011, opteren we daarom om de toegangsroute via de Hogeschool lichtjes te wijzigen. Bezoekers kunnen het Muziekcentrum voortaan bereiken via het verharde pad langs de gevel van de Hogeschool. Zo kan u opnieuw met droge voeten genieten van de concerten in het Muziekcentrum. Beste wensen Muziekcentrum De Bijloke Gent wenst u het allerbeste voor 2011. Mogen al uw wensen en dromen ons als muziek in de oren klinken. Ook in 2011 bent u natuurlijk opnieuw van harte welkom !
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Programmaboekjes | Sophie Cocquyt, Frank Pauwels, Frederik Styns, Johan Van Acker en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
8
BiNNENKORT VR | 14.01.11 20:00 | Symfonisch 2
VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2
Symfonieorkest Vlaanderen, Jonas Alber
Anima Eterna, Jos van Immerseel (diri-
(dirigent), Isabelle Faust (viool)
gent), Pascal Amoyel (pianoforte)
Wagner, Stravinski, Rachmaninov
Totentanz
ZA | 15.01.11 20:00 | Symfonisch 1
WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+
deFilharmonie, Philippe Herreweghe
Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani
(dirigent), Dietrich Henschel (tenor)
Quintet
Rott, Mahler
Itinerari Siciliani I Visionari
DO | 20.01.11 20:00 | East of Eden Ashkan Kamangari (zang), Sardar
VR | 18.02.11 20:00 | Miry
Mohammadjani (tar), Ali Rahimi
Arcanto Quartet
(tombak & daf)
Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten
Perzische liedkunst ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3 VR | 21.01.11 20:00 | Musica Antiqua 2+
Brussels Philharmonic, Vlaams Radio
Theatrum Affectuum
Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander
Versiering en improvisatie
Gavrylyuk (piano) Mendelssohn, Liszt, Holst
ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong deFilharmonie, Dirk BrossĂŠ (dirigent),
VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+
Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur)
Phantasm, Magid el Bushra (contra-
Kidconcert: Robin Hood (6+)
tenor) Come, Pretty Babe
VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras + RIAS Kammerchor, Michael Alber
ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2
(dirigent)
Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim
Liebeslieder
(dirigent) Mendelssohn, Hindemith, Brahms
VR | 04.02.11 20:00 | Miry+ Carolyn Sampson (sopraan), Kristian
ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert
Bezuidenhout (piano)
Docenten Jazz/Pop
Mozart, Schubert, Mendelssohn DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in HandelsDO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)
beurs)
Anouar Brahem Quartet
Pavel Haas Quartet Beethoven, Prokofjev, Dvorak