BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be) COLOFON Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Coverafbeelding | violist Joseph Joachim (goede vriend van Johannes Brahms) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent
BEETHOVEN & BRAHMS Isabelle van keulen & ronald brautigam ZA | 03.04.10 | 20:00
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
3
4
BEETHOVEN & BRAHMS Programma
Uitvoerders
Ludwig van Beethoven
Isabelle van Keulen | viool
Sonate nr. 3 in Es,
Ronald Brautigam | piano
opus 12 nr. 3 1. Allegro con spirito 2. Adagio con molt’espressione 3. Rondo. Allefro molto Sonate nr. 8 in G, opus 30 nr. 3 1. Allegro assai 2. Tempo di minuetto, ma molto moderato e grazioso 3. Allegro vivace Pauze Johannes Brahms Scherzo in c uit de ‘F-A-E-sonate’, WoO 2 Sonate nr. 1 in G, opus 78, ‘Regenlied-Sonate’ 1. Vivace ma non troppo 2. Adagio 3. Allegro molto moderato
WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING Beethoven & Brahms Johan van acker
De gelijkwaardige dialoog van Beethoven Ludwig van Beethoven schreef zijn tien vioolsonates tussen 1797 en 1812. Het zijn dus relatief vroege werken. Zes sonates zijn gegroepeerd in twee sets van drie (opus 12 en opus 30), de andere zijn volledig op zichzelf staande composities (opus 24, opus 25, opus 47 en opus 96). Met deze werken droeg Beethoven bij tot de emancipatie van een genre dat nog vrij jong was. Pas omstreeks 1770 werd de praktijk van de ‘begeleide pianosonate’ min of meer doorbroken ten voordele van een sonate met een obligate vioolpartij die evenwel ook door fluit kon worden ingevuld. Dergelijke ‘begeleide pianosonates’ waarin de violist voornamelijk de melodiestem van de piano verdubbelde, kenden een grote afzet in Wenen aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw. Precies in deze periode wilde pianist en componist Beethoven in tal van adellijke salons bekendheid verwerven. De vraag naar kamermuziek was groot, niet alleen voor concerten in hogere kringen, maar ook voor het huiselijke vermaak van de burgerij. Componisten die hoopten op regelmatige inkomsten hadden alle belang bij het schrijven van hele series solo- en duosonates én strijkkwartetten, genres waarin men zijn technische vaardigheden kon bewijzen. Beethoven vertrok op het punt waar Mozart met zijn vioolsonates was aanbeland, nl. dat van de ‘pianoduo’s met viool’, waarbij beide instrumenten een voortdurende dialoog voerden. Viool en piano werden bij Beethoven gelijkwaardige partners, een evolutie die ook mogelijk was door Beethovens praktijkervaring met de viool als gewezen orkestlid in Bonn en als violist in eigen werk. De eerste drie sonates van opus 12, gecomponeerd in de periode 1797-98, droeg de achtentwintigjarige Beethoven op aan zijn leermeester Antonio Salieri (1750-1825). Hij noemde ze geen ‘Sonates voor Viool en Piano’, maar ‘Sonates voor Piano en 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING Viool’, waarmee hij tegelijk de door hem beoogde rolverdeling aangaf. De pianist wacht in deze sonates dan ook een behoorlijke technische uitdaging. Alleen al in dat opzicht onderscheidden Beethovens vioolsonates zich sterk van die van Mozart. Dat blijkt ook uit de muziekkritiek, zoals die bijvoorbeeld te lezen viel in de Allgemeine Musikalische Zeitung van 5 juni 1799: “Es ist unleugbar, Herr van Beethoven geht einen eigenen Gang; aber was ist das für ein bisarrer mühseliger Gang! Gelehrt, gelehrt und immerfort gelehrt und keine Natur, kein Gesang! Ja, wenn man es genau nimmt, so ist auch nur gelehrte Masse da, ohne gute Methode; eine Sträubigkeit, für die man wenig Interesse fühlt; ein Suchen nach seltener Modulation, ein Ekelthun gegen gewöhnliche Verbindung, ein Anhäufen von Schwierigkeit auf Schwierigkeit, dass man alle Geduld und Freude dabey verliert.” De recensent maakt er gehakt van: geleerd en nog eens geleerd, geen natuur, geen melodie, de zoektocht naar zeldzame modulaties, de weerstand tegen gewone overgangen en het opeenstapelen van de ene op de andere moeilijkheid. Daar moest een mens toch zijn geduld en vreugde bij verliezen? Beethoven droeg zijn ‘Achtste Vioolsonate’ samen met de twee andere sonates van opus 30 op aan de Russische tsaar Alexander I. Door zijn sociale hervormingen had hij de hoop gewekt op een betere samenleving, het soort verwachtingen waar Beethoven bijzonder gevoelig voor was. Het is een relatief kort werk met een driedelige vormgeving (naar het model van de klassieke sonate), waarin de componist volledig meester is over de middelen. De inzet is Beethoven ten voeten uit: een energiek en gebald motief dat unisono weerklinkt in viool en piano. Tussen het bruisende en spitse eerste deel en het soort aaneenschakeling van reidansen die de finale biedt, staat een menuet dat tegen de conventie in geen ‘tussendoortje’ of pure verpozing is, maar een ingetogen, melancholisch getint deel dat voor de componist onmiskenbaar het zwaartepunt is van het geheel. Beethoven laat hier zijn januskop zien: enerzijds citeert hij, niet zonder nostalgische humor, het goede oude menuet van weleer met zelfs een hoempabegeleiding in het trio; anderzijds breekt hij datzelfde menuet open om het expressief te verdiepen. Het WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING typeert een componist die niet aflaat nieuwe impulsen te geven aan overgeleverde vormen. Brahms met zware kritische toets Johannes Brahms stamde uit een eenvoudige Hamburgse familie. Zijn vader, een contrabassist, stimuleerde zijn muzikale ambities en stuurde hem naar gerenommeerde muziekdocenten. Toen hij veertien was, had Brahms al een solide pianotechniek. Om de kost te verdienen, speelde hij ‘s nachts in havenkroegen. In 1853 werd hij begeleider van de Hongaarse violist Eduard Reményi. Met hem doorkruiste hij heel Duitsland op een concerttournee. In 1863 vestigde Brahms zich definitief in Wenen. Tijdens de eerste jaren daar gaf Brahms talrijke concerten: hij vertolkte en dirigeerde Bach, Beethoven en Schumann. De concerttournee die hij ondernam, bezorgde hem grote vermaardheid. Brahms’ oeuvre als componist is zeer omvangrijk, hoewel veel ervan door de componist zelf werd vernietigd. In het najaar van 1853, toen Robert Schumann zijn ‘Derde Vioolsonate’ schreef, componeerde Brahms zijn ‘Eerste Vioolsonate in a’. De uitgever die Brahms op het oog had, wilde “geen enkel vioolwerk” uitgeven; het manuscript raakte verloren en uiteindelijk schijnt Brahms het vernietigd te hebben. Twee andere vioolsonates lijken hetzelfde lot te hebben ondergaan. Het enige werk voor viool en piano dat uit deze periode bewaard is gebleven, is het ‘Scherzo in c’, Brahms’ bijdrage aan de ‘F.A.E.sonate’, een gezamenlijke compositie van Johannes Brahms, Albert Dietrich en Robert Schumann voor hun vriend, de violist Joseph Joachim. De titel ‘F.A.E’ of ‘Frei aber Einsam’, verwijst naar de lijfspreuk van Joachim. Dietrich schreef het eerste deel, Schumann het tweede (Intermezzo) en vierde (Finale), Brahms het derde (Scherzo). De ‘Sonate nr. 1 in G, opus 78’, geschreven in 1878-79, is het eerste werk voor viool en piano van Brahms dat zijn eigen zware toets der kritiek doorstond en werd gepubliceerd. Brahms schreef het werk in Pörtschach aan de Wörthersee in het zuiden van Oostenrijk. De componist vond deze omgeving bijzonder inspirerend; hier ontstonden ook zijn ‘Tweede Symfonie’ en zijn ‘Vioolconcerto’. De sonate kwam tot stand onmiddellijk 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
7
8
TOELICHTING na de ‘Acht pianostukken, Opus 76’ en het ‘Vioolconcerto in D, opus 77’. In de sonate horen we de intimiteit van die pianostukken terug met de grotere gebaren van het vioolconcerto. Het ritme van het pulserende openingsthema wordt een cyclisch motiverende kracht in het hele deel, het geeft vorm aan alle thema’s. In het Adagio bepaalt het ritme het treurmarsachtig vormgegeven middendeel. In het slotdeel gebruikt Brahms de aanvangsmelodie met de oorspronkelijke pianobegeleiding van zijn ‘Regenlied, opus 59 nr. 3’ als basis. Dit spelen met en citeren van het ‘Regenlied’ creëert een formele verbondenheid en eenheid. Het is echter ook en vooral een verhulde groet aan Clara Schumann, die bijzonder gehecht was aan de twee ‘Regenlieder’ die Brahms voor Clara Schumann schreef. Het eerste lied “Wat ik droomde in mijn kindertijd, toen de ziel nog vrij kon ademen als de bloemen” ademt dezelfde sfeer als het eerste deel van de Regensonate. Het tweede lied ‘Nachklang’ verbeeldt de vallende regen als tranen in de verdrietige ogen van de volwassenen, die zich zorgen maken om hun kinderen. Dit is duidelijk te herkennen in het derde deel van de ‘Eerste Sonate’. Brahms wist dat Clara zich veel zorgen maakte over haar kinderen: één zoon had tuberculose, en een andere was er net als zijn vader psychisch slecht aan toe. In een brief aan Brahms schreef ze: “Kannst Du Dir die Wonne vorstellen, als ich im dritten (Satz) meine so schwärmerisch geliebte Melodie mit der reizenden Achtelbewegung wiederfand!”
WWW.DEBIJLOKE.BE
BIO Isabelle van Keulen Isabelle van Keulen begon op zesjarige leeftijd viool te spelen. Ze studeerde aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam en daarna in Salzburg aan het Mozarteum bij Sandor Vegh. In 1983 won ze - als jongste deelnemer in haar categorie - zilver in het Yehudi Menuhin Concours in Folkstone en in 1984 won ze het Young Musician of the Year concours in Genève. Deze successen bezorgden haar uitnodigingen voor tournees door Europa, de VS en Japan. In 1990 maakte ze haar solistisch debuut op altviool in ‘Harold in Italië’ met het Radio Philharmonisch Orkest onder leiding van dirigent Edo de Waart. Isabelle van Keulen heeft opgetreden met vooraanstaande orkesten in Europa en de VS, zoals de Berliner Philharmonie, het Koninklijk Concertgebouworkest, Gewandhausorchester Leipzig, London Philharmonic, Hallé Orchestra, Minnesota Orchestra, Detroit Symphony Orchestra waarbij ze onder meer werkte met dirigenten als Chailly, Sir Colin Davis, Marriner, Dutoit, Gergiev, Järvi, Viotti, Varga en David Zinman. In het hedendaagse repertoire is Isabelle van Keulen een virtuoze. Zo speelde zij begin 1999 het ‘Vioolconcert’ van Pettersson met het Zweeds Radio Orkest en in datzelfde jaar, als wereldpremière, een nieuw concert van de Nederlandse componist Theo Loevendie met de Staatsphilharmonie Rheinland Pfalz en met het Koninklijk Concertgebouworkest en dirigent David Zinman. In september 1999 opende ze het seizoen van het Frankfurt Radio Symfonie Orkest met de wereldpremière van een nieuw vioolconcert van de Estlandse componist Tüür. Isabelle van Keulen heeft een groot aantal cd-opnamen op haar naam staan met werken van Mozart, Vieuxtemps, Bruch, Saint-Saëns en Schnittke. Met de pianist Ronald Brautigam, met wie zij al vele jaren een duo vormt, geeft zij eveneens recitals door geheel Europa. Isabelle van Keulen was artistiek directeur van het Delft Chamber Music Festival tot 2006, een zomerfestival waarin ze optrad met vrienden en collega’s zoals Gidon Kremer, Hakan Hardenberger, Michael Collins, Bella Davidovich, Leif Ove Andsnes en Vadim Repin.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
9
10
BIO Ronald Brautigam Ronald Brautigam werd in 1954 in Amsterdam geboren, waar hij aan het Sweelinck Conservatorium bij Jan Wijn studeerde. Hij zette zijn studies verder in Londen bij John Bingham en in de Verenigde Staten bij Rudolf Serkin. In 1984 werd hem de Nederlandse Muziekprijs uitgereikt. Sindsdien treedt hij overal ter wereld op met orkesten als het Koninklijk Concertgebouw Orkest, Orchestre National de France, Orchestre Symphonique de Montréal, Oslo Philharmonic Orchestra, Houston Symphonic Orchestra, English Chamber Orchestra, de orkesten van Nagoya, Osaka en Sapporo en de radio-orkesten van Madrid, München, Leipzig en Frankfurt, met dirigenten als Riccardo Chailly, Bernard Haitink, Charles Dutoit, Simon Rattle en Ivan Fischer. Ronald Brautigam heeft een grote passie ontwikkeld voor de pianoforte, waarop hij steeds vaker te beluisteren is met onder meer het Orkest van de 18de eeuw, het Orchestra of The Age of Enlightenment, de Hannover Band en het Orchestre des Champs-Elysées, met dirigenten Frank Brüggen, Roger Norrington, Christopher Hogwood en Philippe Herreweghe. In 1995 ging Brautigam een langdurige samenwerking aan met het Zweedse cd-label BIS. Dat resulteerde o.a. in 2 cd’s met Mendelssohns pianoconcerten, en 10 cd’s met Mozarts sonates en variaties op pianoforte, Haydns pianosonates en pianoconcerten; in 2005 nam hij alle Beethovensonates op. Met het Koninklijk Concertgebouworkest en Riccardo Chailly nam Brautigam voor Decca pianoconcerten van Sjostakovitsj, Hindemith en Frank Martin op.
WWW.DEBIJLOKE.BE
HUISMEDEDELINGEN Verlichting in de concertzaal
U heeft het als trouwe concertbezoeker waarschijnlijk al gemerkt: grote delen van de plafondverlichting in de grote concertzaal laten het op dit moment afweten. Nieuwe armaturen worden uitgetest, en in de zomer zal de zaal voorzien worden van een nieuw lichtplan. Het resultaat zal u bij de start van het nieuwe seizoen kunnen bewonderen.
26.04.10 Jan Caeyers - beethoven
‘De Biograaf’ is de nieuwe, meerjarige literatuurreeks van deBuren. Ditmaal is Jan Caeyers te gast. Deze succesvolle dirigent en docent muziekanalyse (KULeuven) is vooral bekend als Beethovenspecialist en schreef de eerste wetenschappelijke Nederlandstalige biografie over Ludwig van Beethoven. 0p 26.04.10 om 20u gaat hij in de bibliotheek van Muziekcentrum De Bijloke Gent in gesprek met Greet Op de Beeck (VRT) – de vaste gastvrouw van ‘De Biograaf’. U kan dit gesprek gratis bijwonen. U dient wel te reserveren: via email info@deburen.eu of telefonisch 02 212 19 30.
30.04.10 wereldpremière ‘nachspiel’
In opdracht van Muziekcentrum De Bijloke Gent schrijft componist Pim Moorer ‘Nachspiel’, een werk voor chalumeau en barokorkest. Deze compositieopdracht maakt deel uit van ‘Graupner 2010’, een project waarmee Muziekcentrum De Bijloke het rijke oeuvre van Duits barokcomponist Christoph Graupner (16831760) nieuw leven inblaast. Moorers ‘Nachspiel’ zal gecreëerd worden op vrijdag 30 april. De vertolkers zijn Vlaams barokorkest B’Rock en wereldvermaard solist en expert op het vlak van historische klarinetten Eric Hoeprich. Moorer zegt over ‘Nachspiel’: “Een chalumeauconcerto zou het niet worden want daarmee beschaam je de zachte intimiteit van deze vroege klarinet. Maar over ‘Beschränkung’ hoor je mij niets zeggen, noch over virtuositeit. Veel of weinig is niet mijn onderwerp. Ik zoek naar eigenheid, naar een mentaliteit, ingegeven door de bespelers en hun traditie”.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
12
BiNNENKORT WO | 21.04.10 20:00 | East of Eden / +
VR | 07.05.10 20:00 | Voix Gras
Daan Vandewalle (piano), Geoffrey
Graindelavoix, Björn Schmelzer
Madge (piano), Bert Cornelis (sitar),
(muzikale leiding)
Sandip Bhattacharya (tabla)
Le Carnet de Villard de Honnecourt:
Olivier Messiaen tussen India en het
The blueprints!
Westen (KT) ZA | 08.05.10 20:00 | DO | 22.04.10 20:00 | Exploration
Symfonisch 2 / 2+
Trio Parnassus
Symfonieorkest Vlaanderen,
Mozart, Schumann, Korngold
Etienne Siebens (dirigent) Adams, Gershwin, Ives, Barber,
VR | 23.04.10 20:00 |
Bernstein (KT)
Musica Antiqua 2 L’Arpeggiata, Christina Pluhar
ZO | 09.05.10 11:00 | Kantata
(muzikale leiding)
Florian Heyerick, Nicolas Achten,
Mariavespers, 1610
Ex Tempore Cantates voor de vijfde zondag na
ZA | 24.04.10 20:00 | Jazz+
Pasen (Rogate)
(in Kunstencentrum Vooruit) Fabrizio Cassol + Ensemble
WO | 12.05.10 20:00 |
Pitié
Musica Antiqua 2 Tafelmusik, Bruno Weil (dirigent),
VR | 30.04.10 20:00 | MA.XS
Ronald Brautigam (pianoforte)
B’Rock, Frank Agsteribbe (muzikale
Mozart
leiding), Eric Hoeprich (chalumeau) Graupner, Telemann, Moorer
DO | 13.05.10 20:00 | Exploration Spectra Ensemble, Filip Rathé
DI | 04.05.10 20:00 |
(dirigent)
Gents Universitair Koor
... eindeloze glimlach ...
Carmina Burana VR | 14.05.10 20:00 | WO | 05.05.10 20:00 |
Symfonisch 1 / 1+
Gents Universitair Symfonisch Orkest
deFilharmonie, Pinchas Steinberg
Bradt, Dvorak, Rachmaninov
(dirigent), Mischa Maisky (cello) Sjostakovitsj, Tsjaikovski
DO | 06.05.10 20:00 | Jazz / Jazz+ Carla Bley & The Lost Chords, Paolo Fresu (trompet)
WWW.DEBIJLOKE.BE