1
GAZTEAK ETA EUSKARA Euskara, Euskal Herrian erabiltzen den hizkuntza ergatibo bat da. Gazte gehienak hezkuntza euskaldun bat aukeratzen dute. Gaur egungo gazte gehienek barren, nahiz eta ikastola batera joan, aisialdietan, gaztelaniaz hitz egiten dute. Baina gazteak ez dira bakarrak; nagusiak ere, gaztelaniaz hitz egiten dute. Normalena da, gurasoren batek euskaraz hitz egiten ez badaki, familian erabiltzen den hizkuntza gaztelera izaten da. Lehen, orain baino euskara gutxiago erabiltzen zen. Nik etxean euskaraz hitz egiten dut nire familiakoek euskaraz dakitelako. Orain, guraso asko, euskara ikastera joaten dira gero umeekin etxean euskaraz hitz egiteko, beraien umeei euskera arloan laguntzeko.
Bilbo, hiri bat da eta jende asko bizi da. Bilboko jende gehienak gaztelaniaz hitz egiten du eta hirietan, euskara gutxiago erabiltzen da herrietan baino. Famili askotan denak euskaraz ez dakitenez (euskara oso hizkuntza zaila da ikasteko), gazteek gaztelania gehiago erabiltzen dute, eta azkenean errestazun gehiago dute gazteleraz hitz egiterakoan... Horrez gain, telebistak gaztelaniara gehiago hurbiltzen gaitu, kate gehienak, gazteleraz direlako.
Euskarak, indar gehiago behar du. Nik uste dut, etorkizunean, euskara askoz gehiago indartuko dela eta gazteek euskara gehiago erabiliko dutela. Baina euskara gehiago indartzeko, bultzada bat eman behar da. Gazteentzat euskal kate gehiago jartzen, sare sozial euskaldun bat sortzen... Badaude euskal kateak ere, adibidez Eitb. Baina, oso jende gutxik ikusten du batez
ere, jende gehienak ez duelako euskara ulertzen eta agian edukia ez dalako oso erakargarria askotan. Gehienetan ere, lehen hitza gaztelaniaz egiten dugu eta joera hori aldatu beharko genuke ere. Orain, gazteek euskaraz hitz egiten ikasi eta gero, euskera kaleko hizkuntza bihurtu behar da eta horretarako danon artean bultzatu behar dugu.
GAZTEAK EUSKARA ANIMATZEN
GURASOAK EUSKARA IKASTEN
2
EUSKALKIEN INGURUAN Euskalkiak-azpieuskalkiak-hizkuntzak
Euskera, Euskal Herrian erabiltzen den hizkuntza ergatibo bat da. Gainera, euskerak euskalkiak, azpieuskalkiak eta dialektoak ditu. Euskalkiak, euskararen dialektoak dira eta dialektoak, hizkuntza batean hitz egiteko erak dira. Adibidez ingelesez, Ingalaterran Mendebaldeko ingelesa, modu batean erabiltzen dute eta Estatu Batuetan azpieuskalkiak, beste modu baten (girl-lady, biscuit-cookie...). sartaldeko azpieuskalkia, Euskalkien lehenengo sailkapena, Bonapartek egin zuen sartaldeko eta XIX.mendean. Baina gero, 1997an, Koldo Zuazok berriro egin sortaldeko zuen dena aldatu zelako. Gainera, 25 urte behar izan zituen azpieuskalkien arteko Koldok mapa osoa egiteko. hizkera eta Gaur egungo sailkapena, Koldo Zuazorena da eta mapan sortaldeko adierazten den bezala, sei euskalki daude. Nafarrera, Nafarazpieuskalkia lapurtera, Bizkaiera, Gipuzkera, Lapurtera eta Zuberera. Euskerak ere, azpieuskalkiak ditu. Azpieuskalkia, euskalki baten barnean dagoen hizkera da. Adibidez, Batuera. Euskalkiak, hizkuntza baten hitz egiteko era desberdinak dira. Adibidez hizkuntza bat Euskera da eta euskalki bat, Nafarrera da. Gainera, euskalkiek ezaugarri desberdinak dituzte: morfologikoak, sintaktikoak eta fonologikoak.
Euskalkien mapak
3
Nafarrera, Euskal Herriaren erdialdean dagoen euskalki bat da. Nafarrerak bi azpieuskalki ditu: iparraldeko goi nafarrera eta hegoaldeko goi nafarrera. Hegoaldeko goi-nafarrera izan da XIX. mende arte euskal dialektorik zabalduena eremuz. Antzinean, XX. menderaino, G i p u z k o a k o i p a r- e k i a l d e a n nafarreraz hitz egiten zen. Gainera, XVI. mende arte, lapurteraren eragina izan zen nagusi Nafarroan. Nafarrerak ere, ezaugarri morfologikoak, sintaktikoak eta fonologikoak ditu, adibidez:
• Fonologikoak: Fonologikoki bokalak berdinak diren arren, fonetikoki desberdinak dira, hau da, itxuraz berdinak direla ematen du baina ahoskera zertxobait desberdina da. Adibidez, berriro-barriro, etxekoandre-etxekandra, zen-zan, zelakoan-zalakoan, zenean-zanean, dagoen-dagoan...
• Sintaktikoak: Sintaktikoak ere, ezaugarri batzuk dituzte. Singular hurbila gordetzen da. Adibidez, aspaldi honetan>aspaldion, aste honetan>asteon...
• Morfologikoak: Hegoaldeko goi nafarreraren
Euskeraren ezaugarriak hauek hirurak dira(fonologikoak, sintaktikoak eta morfologikoak).
ezaugarririk deigarriena, Bizkaiko eremu batean ere agertzen dena, lehenaldiko adizkietan -n falta izatea da: nue, ze, zio, etb. Euskalki osoak izaten zuen ezaugarri hori, eta gaur egun ere Esteribar eta Erron aditzen da, baina hor eskuarki -n dun adizkiekin lehian. Eugin, kasu, -n dunak baizik ez dira aditzen. Adibidez, zengatik orai erretrasatuenak hoik izain zire.
4
*Eremu honetan guztian, iparreko goi nafarreran ez bezala, -ak/-ek berezkuntza (nor/nork) egiten da izenen pluralean: Adibidez, azienda sartzen zelaik, denuntzietzen zuten goardek. Nafarreraz hitzak desberdin esaten dira hona hemen hiztegi bat.
Gainera, hona hemen IĂąaki Perurenaren bideo bat. Nafarreraz dago, ia zerbait ulertzen duzuen. https://youtu.be/uGgSPoewHbY Nafarreraz, agian hau ez duzue ulertzen horregatik hemen behean, elkarrizketa batueraz daukazue. Ba, gutxienez uste dut, mugimendu horren balioa izan duela Nafarroa oďŹ zialak eman nahi zuen bertsio hori bakarra ez egoteko hori bakarra ez egoteko. Gutxienez, hemen, anexioa izendu zelako eta Nafarroaren mezehetan izendu zen eta horrelako gauzak esan dira. Bueno, konkista izendu zen, odola izuri zela. Hori ere, norbaitek esan behar zuen eta bueno, gutxienez hori agerian gelditu da. Nafarroan gertatu dena oso bitxia da. Zuk konparatzen duzu orain dela 100 urteko Nafarroa eta zein aldaketa eman diren, ez? Era gero, noski, orain dela oso urte gutxi arte, Nafarroa Euskadi izan behar zuen. Nafarroa Euskadi da. Eta zuk hori esaten ez bazenuen, ez zinen benetako abertzalea. Euskal Herria Nafarroa da. Hemen, egia da, euskaldunek izan genuela bere garai baten antolaketa bat, burujabetza bat eta hori, Nafarroa izan zen muga aldakorretan. Eta konkista izaten du orain dela 500 urte izan zen, geroago izan zen, aurretik ere izan zen, zatika.
5
Hala ere, euskaldunak bere euskaltasunari neurri baten, modu batera edo bestera eutsi izan dio, ez? Nik uste dut, egiteko lehendabizikoa hori litzakeela. Euskalduntasun hori bizirik mantentzea. Euskalduntasun horrek, indarra hartuta, horren premi bezala, antolaketa bat beharko litzake.
Joxe Manuel Rodriguezek esaten duen bezala, batek bide batetik jotzen du eta besteek beste bide batetik ez? Orduan bakoitzak bere bidean baina baita ere, bi bideen arteko konexio bat behar du, ez? Batek independentismoa izan dezake helburu eta beste batek esan dezake euskalduntasuna. Independentismoak beharko luke euskalduntasunaren babeserako. Euskalduntasun hori galdu ezkero, nik behintzat, independentismoa ez dut behar, ez? Zure izate horren babeserako beharko ziren lege batzuk, antolatzeko modu batzuk, eta hori horrela beharko zuen.
Ondorioz, ikusi dugu, euskerak euskalki desberdinak dituela eta euskalki bakoitzak bere ezaugarri morfologiko, sintaktiko eta fonologiko desberdinak ditu. Euskal Herrian euskalki asko daude sakabanatuta. Denborarekin, aldatzen joango dira. Euskalkien mapak egin zirela (Koldorena eta Bonaparterena) ikusi dugu. Lehen, euskalki asko zeuden Euskal Herrian baina denbora igarota gauzak aldatzen joan dira eta orain euskalki gutxiago daude. Honek horrela jarraitzen badu, askoz euskalki gutxiago egongo dira. Horrez gain, Nafarlapurtera eta araba, desagertzeko arriskuan egon daitezke Nafarrera gehiago erabiliko delako. Batuerak ere indar gehiago izango duela susmatzen dugu.
6
"H" AREN ARAUAK KOMIKIA
7