Hoe Veluws bent u? Een onderzoek per ezel
Stichting
Veluvia
Hoe Veluws bent u? Maart 2010 Stichting Veluvia Postbus 618 6700 AP Wageningen 0317-465547
m.neefjes@delynx.nl Tekst Marjel Neefjes, Marjolein Benda en Miranda Koffijberg (Bronnen: gesprekken, enquêtes en M. Benda: stageverslag en afstudeerscriptie ‘Het Veluwegevoel anno 2009 Identiteit en eenheid voor de koppositie’, MSc Applied Communication Science, Wageningen University and Researchcentrum) Vormgeving Aukje Gorter Foto’s Stichting Veluvia en Bosbeeld.nl
Met trots presenteren wij u dit boekje, het eindproduct van het project ‘Hoe Veluws bent u?’ Bestaat het Veluwegevoel, en hoe kun je het bevorderen? Dat waren de grote vragen waarmee we op pad gingen. Toen we van 1 tot en met 29 juni 2009 met een ezeltje met huifkar kriskras de Veluwe overtrokken, hebben we vele gesprekken en enquêtes gehouden over het Veluwegevoel. Marjolein Benda, student Toegepaste Communicatiewetenschappen, organiseerde de tocht bij wijze van stage. Vervolgens heeft ze ook
Een onderzoek per ezel haar afstudeeronderzoek over het Veluwegevoel gehouden, door literatuuronderzoek en diepte-interviews met bewoners van Veluwse dorpen. Samen heeft dit een interessant inzicht opgeleverd in het Veluwegevoel, dat we graag met u willen delen. Maart 2010, Stichting Veluvia Marjel Neefjes en Marjolein Benda Stichting
Veluvia
De Stichting Veluvia (Veluvia is de oud-Romeinse naam voor de Veluwe) heeft als doel het onderzoeken en bevorderen van het Veluwegevoel.
Veluwe imago en identiteit Veluwe moet vakantiebestemming nummer 1 in Nederland worden, zo vinden het Veluws Bureau voor Toerisme en de provincie Gelderland. Daarvoor is natuurlijk veel publiciteit nodig, om een aantrekkelijk imago te creëren. Maar een gebied echt goed op de kaart zetten, werkt alleen als de regio ook een sterke identiteit heeft. Pas dan lukt het om de aandacht te trekken in de grote stroom van alle (vakantie) bestemmingen. Imago is het beeld dat toeristen hebben van de regio; Identiteit is wat de regio echt is: wat bewoners, bedrijven en bezoekers ervaren in de regio. In het ideale geval vallen imago en identiteit dus samen. Het zou mooi zijn als bewoners van de Veluwe een gevoel over hun gebied uitstralen dat toeristen herkennen als echt. Het beeld over de regio dat wordt neergezet om toeristen te trekken, moet daarom wel goed passen bij de betekenis die de bewoners zelf aan hun regio of gebied geven. Zij zijn bewust en onbewust de ambassadeurs van de plek waar ze wonen. Het gevoel dat zij uitstralen maakt dat bezoekers een eenduidig beeld van het gebied krijgen – liefst een aantrekkelijk beeld natuurlijk. Hoe zit het voor de Veluwe met die relatie tussen imago en identiteit? Hoe beleven de bewoners van de Veluwe hun regio? Hebben zij een gezamenlijk Veluwegevoel? Kan dat gevoel aangewakkerd worden, en hoe dan? In dit boekje vindt u korte antwoorden op deze vragen. Ze zijn gebaseerd op literatuuronderzoek en op de verhalen van Veluwebewoners, die verzameld zijn via interviews en enquêtes tijdens en na onze ezeltjestocht.
Onderzoek per ezel Als in 2007 de Vrienden van de Veluwe en de provincie Gelderland een prijsvraag uitschrijven voor het bevorderen van het Veluwegevoel, willen wij daar wel aan meedoen. Maar, bedenken we, valt er wel iets te bevorderen? Is er eigenlijk wel een Veluwegevoel, en zo ja, waar bestaat dat dan uit? Zo wordt het idee geboren om dat Veluwegevoel eerst maar eens te gaan onderzoeken. En dan op een bijzondere manier: laagdrempelig, ludiek en langzaam, om maar met zo veel mogelijk mensen in gesprek te raken. Met een ezeltje en huifkar van 1 tot en met 29 juni 2009 kriskras de Veluwe bewandelen, dat gaan we doen. Van camping naar camping, langs Veluwse landschappen, bezienswaardigheden, festivals, markten, scholen en bejaardentehuizen. In dit boekje een verslag van onze zoektocht naar het Veluwegevoel.
Het Veluwegevoel Een plaatsgevoel bestaat volgens wetenschappers uit verschillende factoren: plaatsidentiteit, plaatsverbondenheid en plaatsafhankelijkheid. Vertaald naar ons onderzoeksgebied hangt het Veluwegevoel van mensen dus af van: 1 in hoeverre zien bewoners de Veluwe als onderdeel van hun identiteit, hoezeer voelen ze zich Veluwenaar? 2 hoe verbonden zijn bewoners met de Veluwe, hoezeer voelen ze zich er thuis? 3 hoe afhankelijk zijn bewoners van de Veluwe, qua inkomen en sociale omgeving? Alle (geraadpleegde) bewoners van Wageningen tot Harderwijk, van Ermelo tot Beekbergen, praten in positieve bewoordingen over de Veluwe. Iedereen wil er graag blijven, aan verhuizen wordt eigenlijk niet gedacht. Maar, als ze aan buitenstaanders moeten aangeven waar zij precies wonen en welke identiteit ze dragen, zeggen ze niet snel ‘op de Veluwe’. Dat lijkt zelfs niet populair voor veel bewoners; het roept associaties op met de als streng-christelijk getypeerde gemeenschap. De meeste bewoners voelen zich vooral Nederlander of identificeren zich vooral met hun dorp of stad. Waar alle bewoners de Veluwe mee associëren is de grote natuurwaarde van het gebied, en hoe ze die beleven. De woorden rust, stilte, gezondheid, ontspanning komen steevast terug. Ook de gemoedelijkheid wordt veel genoemd en geroemd; de aanwezigheid van veel natuur zal daar zeker aan bijdragen. De eerste bouwstenen voor een ‘Veluwegevoel’ zijn dus vooral de natuur en de beleving daarvan.
Veluwegevoel Van tevoren hebben we een enquête opgesteld, met vijf multiplechoicevragen over het Veluwegevoel. “Voelt u zich Nederlander/Gelderlander/ Veluwenaar?”, “Stel u wint een miljoen, zou u dan op de Veluwe blijven wonen?”, dat soort vragen. Met tot slot een open vraag over wat de Veluwe voor mensen betekent. Deze enquête nemen we af bij mensen die we tegenkomen, bij de campingeigenaren, bij de juffen en meesters van de scholen die we bezoeken. De bakker, de vrachtwagenchauffeur, de politieagent, ouderen, jongeren, allemaal beantwoorden ze onze vragen. Met pingpongballetjes in de Veluwemeter houden we hun score bij, tussen de 0 en de 10. Maar ook delen we papieren enquêtes uit, en roepen mensen op om de vragenlijst op onze site in te vullen. Na 29 dagen hebben we een aardige indruk van dat Veluwegevoel.
Veluwenaar? Bewoners voelen zich over het algemeen geen Veluwenaar. Zij die dat wel vinden, geven als reden dat ze in de regio geboren zijn en daardoor vanzelfsprekend die identiteit bij zich dragen. Of ze voelen een sterke binding met de natuur van de regio. Een groot deel van de bevraagde bewoners wil zich liever niet identificeren met de beschrijving van de Veluwenaar zoals ze denken dat buitenstaanders die geven: als streng-christelijke gemeenschap. Uit weinig blijkt dat de Veluwenaar veel trots over hun regio kennen – wat ertoe zou kunnen leiden dat ze zich graag met deze naam identificeren. Mensen voelen zich wel dorpeling – inwoner van een specifiek dorp. De binding met het eigen dorp is vaak hecht; iemand heeft daar veelal zijn of haar sociale netwerk. Toch, vinden ze, zijn ‘Veluwenaren’ wel te onderscheiden van anderen. Veluwenaren zijn anders door de hechtheid van hun gemeenschappen, en de belangrijke rol van religie. Bewoners zetten hun anders-zijn wel op verschillende wijzen af. Zo maken ze onderscheid tussen: U de kerkse gemeenschap ten opzichte van de rest U de Noord-Veluwe ten opzichte van de rest U de verschillen tussen de Veluwse dorpen onderling U bewoners van het landelijk gebied en van de stad (‘in een dorp leeft men rustiger, zijn de mensen behulpzamer en is minder materiële competitie’). Ook zijn er bepaalde eigenschappen die de Veluwenaar typeren: onderling saamhorig, afstandelijk naar nieuwe bewoners en behoudend tegenover nieuwigheden. Zij hebben een positieve houding naar toeristen; ze zijn er van oudsher aan gewend dat het gebied veel bezoekers ontvangt.
Veluwenaren Zelf wonen we vooral in Wageningen en Arnhem, op de rand van de Veluwe dus. Een soort van Veluwegevoel hebben we wel, maar voelen wij ons eigenlijk ook Veluwenaar? Hmm, tsja, dat associëren we toch een beetje met streng-christelijk en ietwat behoudend, en willen we daar wel bij horen? Maar dat mooie landschap, de natuur, het wild, die rust, die ruimte, dat trekt ons natuurlijk wel. En dat geldt voor veel bewoners, zo blijkt uit de enquêtes en de gesprekken die we houden. De centrale ligging is ook een groot voordeel, vinden velen. Die vraag of mensen op de Veluwe willen blijven wonen als ze een miljoen winnen, daarop komt bij vrijwel iedereen een volmondig “ja”. Of ze nou op de Veluwe geboren zijn of niet, dat maakt dan niet uit. Sterker nog, de import is daar vaak nog veel stelliger in: ze willen nooit meer weg! Maar zich Veluwenaar voelen, dat geldt maar voor een beperkt clubje.
Thuis op de Veluwe? Verbondenheid, of mensen zich thuis voelen op de Veluwe, dat is iets anders dan of ze zich Veluwenaar voelen (identiteit). Als je vanuit Heerenveen in Breda gaat wonen, kun je je daar heel goed thuis voelen, maar toch voel je je geen Brabander. Verbondenheid verwijst naar het ervaren van een sociale eenheid, wat ontstaat als mensen het gevoel hebben dat ze bij elkaar horen. Hoe zit dat op de Veluwe, als geheel gezien? Bewoners zien de Veluwe niet als een territoriale gemeenschap. Dat associëren ze met het spreken van dezelfde taal, het hebben van een volkslied of andere duidelijk te onderscheiden gewoonten en tradities. Op de Veluwe is dit er niet. Bewoners vinden het lastig om iets gemeenschappelijks te benoemen. Saamhorigheid wordt beïnvloed door een aantal factoren: de omvang van de gemeenschap, de interactie en de mate van gelijkheid of het hebben van gemeenschappelijke opvattingen. De Veluwse gemeenschap is behoorlijk groot: negenhonderdduizend bewoners. Onderlinge interactie is er nauwelijks buiten de eigen subgroepen. Een gemeenschap ontstaat vaak door je af te zetten tegen de buitenwereld, maar op de Veluwe gebeurt dat niet. Mensen beschrijven eerder bepaalde groepen bínnen de regio die van elkaar verschillen, op het punt van religie en van de mate van hechtheid van het dorp. De Veluwe bestaat uit veel verschillende sociale groepen en er is ook rivaliteit tussen de dorpen; ze lijken weinig met elkaar te hebben. Er lijkt dus weinig eenheid ervaren te worden. Maar er zijn veel overeenkomsten in wat bewoners zo waarderen aan hun regio, waardoor ze zich er ook mee verbonden weten: op de Veluwe wonen geeft ze een gevoel van veiligheid en van rust en ruimte. Dit geeft ze een toch een duidelijke regio-verbondenheid.
Thuis Op een grote camping waar we met Julia overnachten, komen de medegasten een praatje maken en de ezel even wat lekkers toestoppen. De stacaravans worden permanent bewoond, veelal door gepensioneerden uit de Randstad. De mensen uit de stad praten graag, zowel over zichzelf als over de Veluwenaren. Ze vertellen honderduit over hoe mooi het hier is en hoe graag ze hier wonen. Ze hebben bewust gekozen voor dit gebied om zijn rust en ruimte en het is duidelijk dat ze hier nooit meer weg willen. De verbondenheid met de Veluwe is bijzonder sterk. Een sterk Veluwegevoel én een Amsterdams accent, verrassend genoeg gaat deze combinatie op de Veluwe prima samen.
Hangen aan de Veluwe? Of iemand een plaatsgevoel heeft, loopt ook via het spoor van ‘het afhankelijk zijn van’, omdat hij of zij er een baan heeft, familie, bezigheden. De geraadpleegde bewoners zijn ‘toevallig’ op de Veluwe terecht gekomen: omdat hun wieg er stond, hun partner er woonde, ze er een baan vonden. Ze zijn er vervolgens min of meer afhankelijk van geworden: de regio voorziet in een deel van hun levensbehoeften. Alle respondenten geven aan graag op de Veluwe te blijven wonen, denken niet aan verhuizen. Het wonen op de Veluwe biedt namelijk veel voordelen, vinden ze. De centrale ligging in Nederland geeft een gevoel van vrijheid en zorgt er tegelijk voor dat de bewoners zich niet afgezonderd voelen. Ze kunnen dicht bij de natuur wonen die ze zo waarderen, en toch goed bereikbaar zijn voor anderen van buiten. Veel bewoners wijzen er ook op dat het wonen in een dorp hen een beschermd gevoel geeft. De combinatie van natuur, centrale ligging en geborgenheid maakt blijkbaar dat bewoners op de Veluwe een hoge levenskwaliteit ervaren.
Banen, huizen, banden Onderweg overnachten we bij campings en een enkel pension. Altijd weten we wel ergens een plekje te vinden voor ezel Julia: een weitje, of gewoon op het kampeerveld bij de tent, aan een lang touw, ze vindt het allemaal best. Dat betekent natuurlijk dat we met veel recreatieondernemers in gesprek komen over hun Veluwegevoel. Sommigen zijn geboren en getogen op de Veluwe, zijn een minicamping begonnen op het boerenbedrijf dat al generaties lang in de familie zit. Anderen zijn de drukke Randstad ontvlucht en op een mooie locatie een camping gestart. Allemaal werken ze op de Veluwe, zijn afhankelijk van het gebied. Maar ook bewoners die buiten de Veluwe werken voelen zich verbonden, door familie, vrienden, hobby’s, verenigingen, of gewoon door de schoonheid om hen heen.
De grenzen van ‘de Veluwe’ Als bewoners van verschillende dorpen op de Veluwe wordt gevraagd om de grenzen van de regio Veluwe aan te geven, dan ontstaat er een zeer gevarieerd beeld. In eerste instantie refereren ze aan de groene kleur op de kaart, die de natuurgebieden aangeeft. Vervolgens bepaalt de plek waar ze zelf wonen hoe ze de grenzen trekken. Bewoners van Ermelo halen de grens naar het noorden toe, bewoners van Beekbergen wijden uit naar het oosten. Ze zijn het eens over het meest centrale deel: dat is in elk geval de Veluwe. Overigens geldt ook voor beleidsmakers dat de grenzen van de Veluwe niet vastliggen. Elk kaartje van de Veluwe ziet er weer anders uit: werkgebied Veluws Bureau voor Toerisme, Nationaal Landschap Veluwe, Natura 2000-gebied, Veluwe 2010, het is allemaal net weer anders. Horen de IJsselvallei en de Gelderse Vallei er bij of niet? Vallen de steden Arnhem, Ede en Apeldoorn er onder of niet? Wat opvalt is dat bewoners op verschillende topografische schaalniveau’s over de Veluwe praten. Gaat het over de voorzieningen en activiteiten van de Veluwe, dan gaat dat vrijwel alleen over het eigen dorp. Vertellen zij aan familie en vrienden over de Veluwe, of gaan ze na wat de Veluwe voor hen betekent, dan refereren sommigen aan de hele Veluwe, maar de meesten ook aan de eigen directe omgeving. Het kan zijn dat ‘de Veluwe’ een te grote regio is om een gevoel van eenheid te ervaren. De ondervraagde bewoners lijken allemaal een ‘eigen Veluwe’ rondom hun woonplek te hebben. Praten ze over Veluwe, dan bedoelen ze daar eigenlijk dat stukje Veluwe mee. In elk geval zijn de grenzen van de Veluwse regio niet gezamenlijk gedeeld.
Eén Veluwe? Als we met mensen praten, als ze ezel Julia een aai over haar bol of een worteltje komen geven, merken we het al: er is niet zoiets als één Veluwe. Ook de tekeningen die kinderen maken op een van de tien scholen die we bezoeken, maken dat duidelijk. Bij het Veluwemeer hebben bewoners het over het water en ‘het achterland’, als ze het over de Veluwe hebben. En in de buurt van Rheden wonen mensen niet op de Veluwe, nee, dat is de Veluwezoom. In de Gelderse Vallei echter willen recreatieondernemers juist graag bij de Veluwe horen. Een Valleiboer echter is heel uitgesproken: hij woont op de klei, en de Veluwe begint pas aan de andere kant van de A30, waar het zand ligt. Meer centraal op de Veluwe geven de kindertekeningen uit Otterlo en Garderen wel het bekende beeld van de Veluwe: herten, zwijnen, wat zand, wat heide, en vooral heel veel bos. Met her en der een ezeltje, dat dan weer wel!
Veluwe en recreatie De bewoners staan positief ten opzichte van het beleidsdoel om van de Veluwe de binnenlandse vakantiebestemming nummer 1 te maken. Ze beseffen dat toeristen en recreanten belangrijk zijn voor het voortbestaan van hun dorp. Ze staan ook positief tegenover de toeristen op zich, ondanks dat die in het seizoen behoorlijk wat drukte met zich meebrengen. Dat houdt het dorp ook dynamisch: toeristen laten het dorp in het seizoen bruisen. Die toerist is volgens de bewoner wel een ander type mens dan zijzelf. Bewoners vrezen wel de schaduwkanten van meer toerisme. De natuur en de kleinschalige bebouwing mogen niet verloren gaan, en ook de rust niet die zoveel betekenis geeft aan de Veluwe. Ze wensen dat de toeristen niet het hele jaar rond in grote aantallen aanwezig zijn. Bewoners maken zelf minder vaak gebruik van alle activiteiten voor toeristen. Een bezoek aan een markt is vooral gezellig omdat ze dan mensen uit hun sociale netwerk ontmoeten. Het sociale netwerk wordt ook versterkt door dorpse evenementen. Opvallend is dat de bewoners niet verwijzen naar activiteiten in andere dorpen. De economisch-functionele betekenis van de recreatiesector bekijken ze voornamelijk op de voor- en nadelen voor het eigen dorp. Wat de betekenis van deze sector is op regionaal niveau valt over het algemeen buiten hun referentiekader. Het wel of niet hebben van een Veluwegevoel berust dus niet op het feit dat bewoners antigevoelens hebben ten opzichte van deze toeristensector.
RecreĂŤren op de Veluwe Er is van alles te doen op de Veluwe, naast fietsen, wandelen en paardrijden. Het begint natuurlijk al op ezelboerderij De Koperen Ezel, ons startpunt, waar mensen een uur of een dag een ezeltje kunnen huren met of zonder huifkarretje. of lekker op het terras kunnen zitten terwijl de kinderen zich vermaken op de kinderboerderij. Verder bezoeken we musea, een klimbos, ‘t Veluws zandsculpturenfestijn. Allemaal activiteiten die niet alleen toeristen trekken, maar zeker ook bewoners. Bij de zandsculpturen bijvoorbeeld maken we een praatje met twee langgerokte dames uit Barneveld. Ze vinden het prachtig, de sculpturen, en voelen zich volop Veluwenaar.
Conclusies De bewoners van het gebied dat de provincie Gelderland als ‘de Veluwe’ beschouwt, blijken amper over een gedeeld gevoel te beschikken over hoe zij de Veluwe beleven – ‘het Veluwegevoel’. Er zijn echter wel degelijk elementen om het Veluwegevoel inhoud te geven: de vele natuur van hoge kwaliteit, het echt kunnen beleven van die natuur, de rust, de gemoedelijkheid, de hoge kwaliteit van leven, de centrale ligging, de sterke dorpsgemeenschappen, mensen die saamhorig zijn, naar buitenstaanders misschien een beetje afstandelijk, maar die toeristen wel een welkom gevoel willen geven. Heel onduidelijk zijn nog de grenzen van de Veluwe: er is een groen centraal deel maar hoever reikt dat naar het oosten of westen, en hoeveel zuid- en noordwaarts? Een gezamenlijk definitie daarvan is nodig, maar ontbreekt. De grootste ‘bottleneck’ voor het Veluwegevoel lijkt de sterke dorpscultuur op de Veluwe. Dat leidt ertoe dat bewoners de Veluwe als veel kleinschaliger beleven dan de regio feitelijk is. Het leven speelt zich af in het dorp en niet op de Veluwe. Anders uitgedrukt: op de Veluwe is de dorpsidentiteit veel sterker aanwezig dan de regionale identiteit. Toch heeft de Veluwe toeristen genoeg te bieden. Op relatief korte afstand bos, heide, water (Veluwemeer, Rijn, IJssel) en veel recreatiemogelijkheden voor als het slecht weer is. Als je naar de Noordzee gaat heb je alleen maar zee, en bijvoorbeeld in Drenthe is een stuk minder te doen.
Perfect Veluwegevoel In de aanloop naar onze tocht zijn we nog op zoek gegaan naar een Veluws volkslied. Het enige wat we gevonden hebben is ‘Kriskras de Veluwe’ van de Veluwse troubadour Frans Nieuwenhuis, maar die is helaas als artiest met pensioen, evenals het grootste deel van zijn publiek. En - het andere uiterste - ‘De Vale Ouwe’ van de folkmetalband Heidevolk, jongens in Germaanse kleding die ‘zingen’ over mythologie en, inderdaad, de Veluwe. Maar iets wat de streek bindt, wat Normaal voor de Achterhoek is, de Elfstedentocht voor Friesland, Feyenoord voor Rotterdam, Bløf voor Zeeland, Grolsch voor Twente, waar de hele streek trots op is, dat is voor de Veluwe toch moeilijk te vinden. Wat maakt de Veluwe nou bijzonder? Die rust, ruimte en natuur heb je in Drenthe ook, of op de Wadden. Ook de afwisseling is niet uniek. Zelfs qua centrale ligging heeft de Veluwe nog concurrentie, van de Utrechtse Heuvelrug bijvoorbeeld. Tja, de meest onderscheidende factor is toch de grootte: op de
kaart van Nederland al te zien als grote groene vlek. Maar dat maakt het tegelijkertijd moeilijk er sociaal gezien een geheel van te maken. Hoewel, wij weten nog wel een manier: ga een maandje wandelen, met een ezeltje, en je bagage in een huifkar. Hartstikke leuk en een gegarandeerd perfect Veluwegevoel!
Het Veluwegevoel aanwakkeren Als je de Veluwe nog beter dan nu wilt positioneren als vakantiebestemming, is het jammer dat er niet echt een gemeenschappelijk ‘Veluwegevoel’ bestaat bij bewoners. Om zo’n Veluwegevoel op te bouwen, zijn er de volgende mogelijkheden: U het creëren van een duidelijke betekenis van de Veluwe die de bewoners met elkaar delen (het tijdschrift De Nieuwe Veluwe is in dit opzicht een goed medium) U het uitdragen van een boodschap met ‘wij’ erin, waarin bewoners zich herkennen (een poster- en advertentiecampagne) U zorgen voor eenheidsvormende symbolen, die draagvlak hebben bij de bewoners (bij gebrek aan een band of voetbalclub, zou de nadruk hier kunnen liggen op de natuur en de voor ons land zo bijzondere omvang van het gebied) U zorgen dat bewoners elkaar ontmoeten zodat zij zich bewust worden van het feit dat symbolen een Veluwebrede betekenis hebben (zie hieronder) De provincie zou in al het beleid, van recreatie tot infrastructuur en van drinkwater tot zorginstellingen, consequent de Veluwe als geheel aan moeten spreken, in plaats van dorpsgerichte communicatie. Het kan er voor zorgen dat een ruimere gemeenschap op de Veluwe betrokken raakt bij de beleidsplannen. Dat kan voordelig zijn voor de bewoners zelf. Meer onderling contact kan goed zijn, om gezamenlijk grip te houden op de ontwikkelingen in de recreatie- en toeristensector op de hele Veluwe.
Het belangrijkst is om meer interactie tussen de bewoners (de dorpsgemeenschappen) van de Veluwe te laten ontstaan. Ideeën hiervoor zijn: • Culturele Veluwe-brede evenementen waarbij meerdere dorpen samenwerken: 1 Een Veluwse lichtjesroute: jaarlijks organiseren vijf of meer dorpen samen een lichtjesroute. Bewoners en bezoekers kunnen die ’s avonds in het donker al wandelend, fietsend of met de auto volgen. 2 De Veluwse dorpententoonstelling: een jaarlijks feestweek van dorpen in steeds één deel van de Veluwse regio – waar diverse dorpen samenwerken, met feesten, markten, optreden, versierde straten, waarbij de dorpen hun bijzondere kenmerken naar voren laten komen. 3 Een grote uitvoering van muziek en dansverenigingen van meerdere dorpen • Sportieve Veluwe-brede evenementen, zoals de Ronde van de Veluwe: een wielerwedstrijd voor amateurs, waaromheen de dorpen activiteiten organiseren. • De website ‘DeVeluwe.nl’ meer benutten voor inbreng van bewoners: met verhalen en tips van hen voor bezoekers, en een forum waar zij met elkaar in discussie kunnen gaan over de recreatiemogelijkheden.
Idee 1: een Veluwse lichtjesroute.
Beeld: Pieter van de Pol, beeldend kunstenaar
Foto: De Stentor | Cees Baars
Veluwe, bedankt! Graag willen wij van de Stichting Veluvia iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan het slagen van ons project. Bedankt voor jullie bijdragen: • De Koperen Ezel, Ard en Dianne Westerink – voor het ter beschikking stellen van ezel Julia en voor alle steun • Provincie Gelderland, Bea Claessens – voor de subsidie en voor het openen van de ezeltocht • Aukje Gorter grafisch ontwerper – voor het meelopen en de prachtige vormgeving • Communicatiebureau de Lynx, alle medewerkers – voor het meelopen en alle organisatorische ondersteuning • Veluws Bureau voor Toerisme – voor de publiciteit • Drukkerij Mulder – voor het drukwerk • ROC A12, Diederick van Brenk, Hanno van Dijk en Paksha Tullner – voor het bouwen van de website • CODA Museum Apeldoorn, Sylvia van Os – voor het in ontvangst nemen en tentoonstellen van de Veluweslinger • Hendrik Ribot, kunstenaar - voor het meelopen en het leuke filmpje op YouTube: (zie wwww.hoeveluwsbentu.nl) Bedankt voor de overnachtingen en de gastvrijheid: • Camping Bankenburg, Heerde • Boerderijcamping ‘t Heeterveen, Wezep • Minicamping de Eikenhof, Oosterwolde • Camping Landgoed Old Putten, Elburg
• Recreatiecentrum De Witte Wieven, Nunspeet • Camping De Peperkamp, Hierden • Camping Kantine Konijnenberg, Harderwijk • Recreatiecentrum de Paalberg, Ermelo • Boerderijcamping Klein Emelaar, Uddel • Natuurcamping Hoog Soeren, Hoog Soeren • Minicamping De Bosrand, Beekbergen • Camping De Marshoeve, Loenen • Camping Boszicht, Laag Soeren • Natuurcamping Beekhuizen, Velp • Pension Warnsborn, Arnhem • Buitengoed Hooge Veluwe, Arnhem • Otterlo Actief, Otterlo • Camping De Rimboe, Lunteren • Camping Oldenhove, Ede • Bos en Heide Camping Zuid Ginkel, Ede • SVR Camping Het Binnenland, Bennekom Bedankt dat we langs mochten komen: • Veluws Streekmuseum, Epe • Scheperij Veluvia, Harderwijk • Klimbos, Ermelo • ‘t Veluws Zandsculpturenfestijn, Garderen • Museum Het Aardhuis, Hoog Soeren • Museum Collectie 40-45, Beekbergen • Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem • Nationaal Park Hoge Veluwe • Woon-zorgcentrum Eureka, Otterlo • Kaasboerderij De Groote Voort, Lunteren • IJssalon Antonio, Wageningen
Bedankt voor de ontvangst en artistieke medewerking: • Basisschool De Bron, Wezep • Basisschool CBS Prins Willem Alexander, Oostendorp • School met de Bijbel, Hierden • Basisschool De Tweede Stee, Loenen • Basisschool ‘t Schaddeveld, Laag Soeren • Dorpsschool Rozendaal, Rozendaal • Ericaschool, Otterlo • Basisschool OBS De Sprong, Lunteren • Nijenoordschool, Wageningen • Montessorischool, Wageningen Bedankt voor het meelopen: • Piet van Looijengoed (auteur ‘Op de hoogte van de Veluwe’) • Statenlid Luuk van der Veer (Partij voor de Dieren) • Statenlid Eppie Klein (SGP) • Arjin Jans (Foeniks Kringloop en Re-integratie) • Aleid (brommerjongere) Bedankt voor de lezing: • Jac. Gazenbeek Stichting ’Veluwse Vertelavond’ • Ruud Hamel over ‘De historie van de Veluwe’ Het was een onvergetelijke junimaand! Stichting Veluvia, Marjolein Benda en Marjel Neefjes
Sponsoren van het project:
* *
* Wezep
Hattum
Oosterwolde
Elburg
*
a50
Veluwe meer
Nunspeet *
Wapenveld
a28
Heerde
Hierden
*
Epe
Harderwijk *
* IJssel
Ermelo *
Vaassen Uddel
Putten Garderen
* Hoog Soeren
Voorthuizen
a1
*
Twello
Apeldoorn
Kootwijk
* Beekbergen Barneveld *
*
Otterlo
Nationaal Park De Hoge Veluwe
* Lunteren * Ede
*
Ri j n
*
*
a12 a50
www.hoeveluwsbentu.nl
a50
*
* * Wageningen
* Loenen
Hoenderloo
Arnhem
Rozendaal
Laag Soeren