SNOERTSEPLAK IEDEEﾃ起 VOOR DE BOERDERIJ VAN DE TOEKOMST
Hoe ziet
de BOERDERIJ van de toekomst eruit? Annechien ten Have over de keuze voor LUPINE Thieu Berkers ontwerpt
de TRACTOR v/d TOEKOMST KICK OFF SNOERTSEPLAK
ﾃｩﾃｩ n m ma ag lig az in e
groot succes!
INHOUD COLOF ON Dit magazine is een eenmalige uitgave om de inwoners van de gemeente Deurne bekend te laten worden met het initiatief ‘De Snoertseplak’. Op deze ‘plak’ zal samen worden gewerkt aan de boerderij van de toekomst. Deze uitgave is tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen Netwerk de Peelhorst en de HAS Hogeschool te ‘s-Hertogenbosch. Het tijdschrift is geschreven door studenten van de HAS Hogeschool, in het kader van hun minor ‘De Wereldwijde Voedseldialoog’. TEKST EN REDACTIE Lisa van Beek, Sjriek Crompvoets, Juul Joris, Giel Klomp, Joost Waelen (HAS hogeschool ’s-Hertogenbosch) HOOFDREDACTIE Sjriek Crompvoets en Juul Joris (HAS hogeschool ’s-Hertogenbosch) EINDREDACTIE Anne Reijnders (Netwerk de Peelhorst) VORMGEVING Communicatiebureau de Lynx DRUKWERK Provincie Noord-Brabant FOTO OMSLAG Marcus Pasveer
20
LUPINE Gezond alternatief
22
Onbemande waterstoftractor
6
9
In gesprek met Willem en Marjan Verhees
14 18
In gesprek met voorzitter BAJK
16
Consumenten in Deurne
KICK OFF
17
van Riek tot Vork
Melkveehouderij van de toekomst ---------------------------------------------
EN VERDER p.5
Kennismaken met de initiatiefnemers
p.11 In gesprek met voorzitter Stop de Stank p.12 Varkenshouders Mario en Willem Berkers p.15 Wat doet HAS Intensief?
44
REDACTIONEEL
De Snoertseplak ‘Op weg naar de toekomst’
Voor u ligt het eenmalige magazine ‘Snoertseplak’, tot stand gekomen door een unieke samenwerking tussen Netwerk de Peelhorst, de initiatiefnemers van de Snoertseplak en de HAS Hogeschool. U denkt misschien: wat heb ik nu weer gekregen? Helemaal niet erg, het kan u alleen maar verrijken! Met dit magazine willen we u graag informeren over vernieuwende agrarische ideeën in de Peel.
Kennismaking met de drie initiatiefnemers van de SNOERTSEPLAK
Ten grondslag aan dit magazine ligt het door Jon Mensink, Benny Munsters en Franca Hikspoors genomen initiatief om samen met Deurne te bouwen aan de boerderij van de toekomst. Op dit moment is er een kerngroep van zeven personen die naast de drie iniatiefnemers bestaat uit: Liesbeth Damen, Nancy Goossens, Lins Keijzers en Anne Rooijakkers die ondersteund worden door Bart Eigeman en Anne Reijnders. Momenteel is de Snoertseplak, gelegen aan de Snoertsebaan 28 (voormalig ASVAM terrein), één van de meest besproken plekken in Deurne. De spectaculaire kick-off op dit perceel heeft reeds plaatsgevonden en heeft ervoor gezorgd dat een groep van 30 personen aan de slag gaat met dit initiatief. In dit magazine leest u verschillende artikelen die rechtstreeks afkomstig zijn van enkele trotse inwoners van Deurne en omgeving. Ook willen we u laten meekijken in de ‘keuken’ van verschillende Deurnese partijen. Wij hopen dat dit magazine zal bijdragen aan de ontwikkeling van de boerderij van de toekomst. Een bouwteam van 30 mensen gaat de komende maanden bouwen aan een daadwerkelijk te realiseren landbouwbedrijf. Welke vorm dit krijgt, wordt dan ook de komende maanden duidelijk.
Kernclub van de Snoertseplak. Op deze foto ontbreekt Benny Munsters.
NETWERK
SNOERTSEPLAK
Jon Mensink
MAGAZINE
5
Franca Hikspoors
Woonachtig in Liessel Getrouwd
Komst van het Asvam bedrijf geschrapt. WAT NU? Een makkelijk vraag: Een LUPINE FARM
Bedrijf voor en van Deurne
Al
ruim dertig jaar woonachtig in het buitengebied van Liessel Haar schoonfamilie woont
al 100 jaar op deze plek Jarenlang agrarische activiteiten geaccepteerd
Voorkomen van anonieme bedrijven
WE WONEN NU EENMAAL IN HET BUITENGEBIED
transparantie en duurzaamheid
Na verloop van tijd werden de
De kloof tussen verschillende partijen verkleinen
ontwikkelingen te gek
De Snoertseplak een proeflocatie voor
Wat uiteindelijk tot
protest heeft geleid
de BOERDERIJ VAN DE TOEKOMST
We kwamen steeds meer tegenover onze boeren/
Geïnteresseerden krijgen de ruimte om
buren te staan ER MOEST IETS VERANDEREN
IDEEËN te bedenken
Het voormalige Asvam terrein moet
Op zoek naar nieuwe verdienmodellen
EEN ICOON worden
Kijken hoe het wel kan
Ruimte voor elkaar
Het moet een plek
van en voor de bewoners
Focus op samenwerken Samen iets moois realiseren
trots
Ons doel: WEDERZIJDS BEGRIP tussen agrariër en burger vergroten Inspiratiebron voor
ondernemers uit de Peel
van de Peel worden
VOOR BOER EN BURGER
Gesprekken voeren en samen bouwen aan
de toekomst van de landbouw voedsel te produceren zonder overlast Met draagvlak,
Een manier vinden om
Benny Munsters
duurzaamheid en innovatie Die ook door
Na zijn studentenperiode teruggekomen naar de Peel Doelstelling om een economisch, ecologisch en leefbaar platteland te waarborgen Agrariërs zijn
anderen gekopieerd kan worden
momenteel enkel bezig met overleven
Gezinnen moeten
onderhouden worden
Er is sprake van financieel noodweer waar geen einde aan lijkt te komen INNOVEREN is alleen mogelijk bij perspectief en financiële slagkracht, maar dat
verandering en ruimte kenmerken zich door een groeiende diversiteit Dynamiek en het pakken van kansen staan hierin voorop Dit perspectief
ontbreekt momenteel Opmaat voor
kan met het initiatief SNOERTSEPLAK worden gestimuleerd Het stimuleren van het proces tot verandering
Een verandering die
meer dan noodzakelijk is
De SNOERTSEPLAK moet een plek worden waar we elkaar kunnen treffen Iets waar we trots op zijn
De boer moet weer een buurman worden
PRODUCENT
6
Hongaarse wolvarkens Truike en Kniertje (foto’s: redactie)
Familie Verhees
aan het woord‌
Aandacht voor LEVENSVREUGDE, NATUUR, DIER en WINSTGEVENDHEID! Een verschillende kijk op agrarische zaken, Willem en Marjan Verhees vullen elkaar goed aan. Vroeger varkenshouders, tegenwoordig druk met hun grondverzetbedrijf in Liessel, en gericht op een duurzamere toekomst met onder andere permacultuur.
Van grondwerk tot varkenshouderij Willem is zijn loopbaan begonnen bij een
aandacht voor de varkens iets terug liep. In
grondverzetbedrijf, maar zijn passie lag bij
de vakantieperiodes van de familie verzorgde
de varkenshouderij. In 1985 deed zich de
neef Helm Verhees de varkens. Dit zorgde
mogelijkheid voor om de boerderij van zijn
ervoor dat Helm de familie een aanbod deed:
vader over te nemen. Om zijn passie te ver-
namelijk het huren van de stallen. Hiermee
wezenlijken, heeft Willem twee varkenstallen
stemde ze in, omdat in 1997 de varkenspest
gebouwd met plaats voor 1240 varkens. Na
uitbrak en omdat het grondverzetbedrijf
verloop van tijd bleek Willem relatief weinig
steeds meer tijd in beslag nam.
werk te hebben aan zijn varkens. Daarom startte hij in 1989, naast zijn varkenshouderij,
Helm Verhees verplaatste in 2005 zijn bedrijf
een grondverzetbedrijf. De werkzaamheden
naar een locatie in Neerkant. Dit werd mede mo-
in het grondverzet groeiden fors waardoor de
gelijk gemaakt door de VIV-regeling (Verplaat-
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
7
Marjan Verhees midden in haar moestuin (foto: redactie)
sing Intensieve Veehouderijbedrijven). Willem
was Maria Berkers, voorzitter van Vereniging Stop
kon net als Helm ook naar deze locatie ver-
de Stank. Willem had haar persoonlijk uitgeno-
plaatsen, wat uiteindelijk ook gebeurde. Willem
digd, met de insteek: “samenwerken en kijken
vertelt: “het plan was om een moderne stal te
hoe het wel kan!” Dit heeft geleid tot een lezing
bouwen, die geschikt is voor 2200 vleesvarkens.”
voor het bestuur van deze vereniging.
____________________
Wederzijds begrip
“Samenwerken en kijken hoe het wel kan!” ____________________
meer wederzijds begrip. Zo vroeg Maria zich af
Het contact tussen Willem en Maria zorgde voor waarom bij warme dagen de deuren aan de zijkant van de stallen openstaan. Zij dacht dat hierdoor de stank wellicht nog meer zou zijn, waarna Willem haar heeft uitgelegd dat de deuren open staan vanwege het welzijn van de dieren. De lucht wordt door de deuren naar binnen gezogen en verlaat de stal weer door de luchtwasser.
In 2010 heeft de opening van de stal plaatsgevonden. “Een groot succes”, zegt Willem. Opvallend
De definitieve verkoop van de stal behoort tot
was dat er veel omwonenden een kijkje kwamen
een van de toekomstplannen van de familie. Mo-
nemen. Er was een open sfeer gecreëerd,
menteel is hij fulltime bezig met het grondwerk.
“iedereen was welkom, bezoekers mogen zien
Het bedrijf is verder uitgebreid met een opstal
waar wij mee bezig zijn”. Een bijzondere gast
voor houtchips van Staatsbosbeheer. >>
88
PRODUCENT
Focus op natuur en dier Marjan, zo enthousiast als ze is, vertelt graag
de bevolking”. Daarnaast stelt Willem dat de
over haar passies. Ze is van huis uit verpleegkun-
verdeling verkeerd is: “Betere spreiding zowel
dige. “Ik ben altijd bezig geweest met de natuur
van het dier als de mest zou goed zijn.”
en het tuiniervak”, zegt Marjan.
____________________
Willem vertelt dat zijn achterbuurman, die kip-
“Binnen 25 jaar gaan de koeien naar binnen en moeten de varkens en kippen weer naar buiten!”
Nu heeft de kippenboer wat veranderingen
uitspraak van Willem Verhees in 1980
____________________
penboer is, ook moeilijke tijden heeft gekend. aangebracht in zijn bedrijf. Hij heeft het aantal kippen verlaagd en stro in de stallen gelegd. Het resultaat hiervan is dat hij 0% antibiotica gebruikt. Voorheen dacht de boer dat dat niet mogelijk was, maar nu is het tegendeel bewezen, “Een trotse boer met gezonde kippen!” Als Willem gevraagd wordt naar de taak van de consument zegt hij: “wanneer de boer 20 cent per kilo meer krijgt betaald, zullen boer en dier een beter leven hebben.” Verder geeft hij aan dat een
Hoewel Willem aan de slag is geweest met vlees-
stijging van de verkoop van biologische en bewus-
varkens, heeft Marjan een andere band met die-
tere producten zeker nog één generatie zal duren.
ren. Zo waakt hun hond Simba over het huis en
Willem: “Vroeger keek ik niet op de achterkant
behoren de kippen tot de onderhoudsploeg van
van productverpakkingen, maar nu let ik bewust
de tuin. Maar de opvallendste verschijnselen zijn
op de herkomst van het voedsel.” <<
Truike en Kniertje, twee Hongaarse Wolvarkens, die eens per dag door de voedseltuin lopen, waar ze walnoten, eikels, kastanjes, frambozen en appels eten. Ook is er een vijver, waar de varkens zich in kunnen vermaken. Daarnaast is Marjan druk bezig met permacultuur, een voedseltuin en inspiratiebron voor velen.
Het Deurnese platteland in beweging Willem is van mening dat men meer begrip voor elkaar moet hebben, en dat men trots moet zijn op het vlees dat in de regio geproduceerd wordt. “De kwaliteit van het vlees uit de regio is namelijk veel hoger dan het geïmporteerde vlees uit Argentinië en Italië”, meent Willem. Verder denkt Willem dat het goed zou zijn als Deurne een stap terug deed in het aantal vee-eenheden. “Zo kan er meer rekening gehouden worden met
CONSUMENT
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
9
BEWONDERING & OVERLAST Ervaringen van consumenten rechtstreeks uit Deurne Hoe staan de Deurnese inwoners tegenover de agrarische sector in hun omgeving? In het centrum van Deurne zijn verschillende mensen gevraagd naar hun ervaringen met de agrarische sector rondom Deurne. Ook is er onderzoek gedaan naar het koopgedrag.
Bewondering
Koopgedrag maakt verschil!
Over het algemeen hebben de inwoners bewon-
Inwoners van Deurne zijn ook gevraagd om hun
dering voor de boer en zijn passie. We spraken
koopgedrag te beschrijven. In de voedselproduc-
een aantal mensen die woonachtig zijn in het
tie wordt de klant nog vaak als koning gezien,
buitengebied en zij gaven aan er bewust voor te
volgens verschillende producenten is het van
hebben gekozen om in een agrarische omgeving
belang dat consumenten ook stilstaan bij hun
te wonen. Als gevraagd werd naar eventuele
eigen koopgedrag. De consument kan ook
stankoverlast gaven ze aan dat dit niet altijd
invloed hebben op de ontwikkelingen in de
even prettig is, maar ze zagen het niet als groot probleem. “De agrariërs moeten ook ergens van leven”, vertelde een echtpaar. Een aantal mensen gaf aan te begrijpen dat agrariërs het moeilijk hebben in deze tijd en wellicht daarom gaan uitbreiden. De mensen die meer tegen het centrum van de Deurne aan wonen zeiden dat ze nauwelijks in
____________________
“Het voedsel is van goede kwaliteit en hoeft niet van ver weg aangevoerd te worden” ____________________
de gaten hebben dat er in de buurt varkens en ander vee is gevestigd. Als er overlast is, is dat
agrarische sector. Zo kunnen producenten pas
volgens de ondervraagden vooral aan de rand
voor kwaliteit in plaats van kwantiteit gaan,
van Deurne en in het buitengebied. Sommige
als deze transitie door de consument wordt
mensen die in het centrum wonen, houden zich
beloond. Een initiatief dat consumenten hierin
niet bezig met de agrarische sector in Deurne.
stimuleert is ‘T Streeckhuys, een winkel die
Ze wonen er niet in de buurt waardoor ze er
streekgebonden producten, seizoensproducten
nauwelijks mee in aanraking komen. Sommigen
en producten direct van de boerderij verkoopt.
bleek het dan ook niet veel uit te maken hoe-
Het voedsel is van goede kwaliteit en hoeft niet
veel agrariërs er in de buurt wonen.
van ver weg aangevoerd te worden. >>
10
____________________ Een aantal mensen koopt bewust vlees met een keurmerk, biologisch of streekgebonden. ____________________
Koopgedrag: Waar let u op bij het boodschappen doen? foto: Karin Jonkers en Margriet Hoffmans
CIRCULAIRE LANDBOUW Ook is er gericht gevraagd naar koopgedrag
De circulaire economie is een economisch
omtrent vlees. Een aantal mensen die we
systeem waarbij het draait om hergebruik
spraken, kijkt bewust naar het soort vlees.
van producten en grondstoffen. In de
Bijvoorbeeld vlees met een keurmerk, bio-
agrarische sector is er nog een slag te slaan
logisch of streekgebonden. Vooral omdat dit
op het gebied van de circulaire processen.
volgens hen beter is voor het milieu en het
Een voorbeeld van circulaire landbouw is
dierenwelzijn. Ook hebben we mensen ge-
Kringloopboerderij Ecoferm. Deze boerderij
sproken die vlees kopen op basis van de prijs.
teelt eendenkroos dat in eerste instantie
Zij vonden het belangrijk dat ze niet teveel
het water zuivert. Daarnaast is het eenden-
geld zouden betalen voor het vlees. Waarvan
kroos een eiwitrijk veevoeder, waardoor
het vlees afkomstig is had niet direct hun
er minder krachtvoer aangevoerd hoeft te
interesse. Duurzamer vlees zouden ze willen
worden. De eendenkroos maakt tijdens de
kopen, echter niet voor een hogere prijs. <<
groei gebruik van meststoffen die vrijkomen op het bedrijf zelf. Door het scheiden van de dunne en dikke mest wordt tevens de hoeveelheid ammoniakemissies vermindert. De dikke mest wordt vergist waardoor warmte en elektriciteit wordt opgewekt.1
----------------------------------------------------------1
Rapport Circulaire economie in de landbouw Marie-JosĂŠ Smits en Vincent Linderhof
NETWERK
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
11
“Een circulaire landbouw zou ideaal zijn” Interview met Maria Berkers, voorzitter van Stop de Stank Maria Berkers, voorzitter van de vereniging Stop de Stank, geeft aan niets tegen agrariërs te hebben. Sterker nog, haar ouders komen uit een boerengezin. Wel vindt ze dat verandering moet komen in de huidige wet- en regelgeving. Ontstaan Vier jaar geleden is de vereniging ‘per ongeluk’
De overige doelen van de vereniging zijn voorna-
ontstaan. Op een dag belde Maria naar de ge-
melijk mensen helpen en informeren. Dit doet
meente met de vraag of er iets gedaan kan worden
de verenging door discussieavonden te organise-
aan de stank van de varkens die zij ervaart. De ge-
ren. Hierbij komen af en toe gastsprekers, zoals
meente vertelde haar dat ze het misschien zullen
milieudeskundige prof. dr. Lucas Reijnders. Ook
bespreken in de volgende afdelingsvergadering.
wanneer burgers problemen ervaren kunnen ze
Dit vond Maria niet genoeg waarna ze een kort
altijd bij de vereniging terecht.
bericht over de stank in een nieuwsblad plaatste. Dit trok de aandacht van een aantal burgers, die haar vervolgens hebben opgezocht. Zo is langzaam de vereniging Stop de Stank ontstaan.
Doelen De vereniging richt zich op het veranderen van de huidige wetgeving, niet op de agrariërs. De markt is oververzadigd en de wet moet zich daaraan aanpassen. ‘’Ik heb zelf helemaal niks tegen agrariërs,
____________________ “De vereniging richt zich op het veranderen van de huidige wetgeving, niet op de agrariërs.” ____________________
maar er moet wel iets gebeuren om de stank te verminderen’’, vertelt Maria Berkers. De huidige
Toekomst
wetgeving is weinig veranderd na de tweede we-
De toekomst van de agrarische sector ligt volgens
reldoorlog. Nu er teveel aanbod is en de belasting
Maria in een landbouw met een gesloten minera-
op het milieu almaar hoger wordt, is het volgens
lenkringloop, zo ontstaat er circulaire landbouw.
Maria hoognodig om de wet te veranderen.
Een boerderij die circulaire landbouw hanteert, heeft geen overschotten of tekorten. Alles wordt
Acties
hergebruikt om zo min mogelijke belasting op
De vereniging onderneemt actie door in gesprek
het milieu te leggen. Een duurzame en efficiënte
te gaan met volksvertegenwoordigers om zo
landbouw is waar de vereniging voor gaat. <<
invloed uit te oefenen op de wet- en regelgeving.
12
PRODUCENT
“SLAGROOM van de taart verdwenen”
Interview met varkenshouder Mario en zoon Willem Berkers
Mario Berkers, getrouwd met Wilma en vader van vijf kinderen is varkenshouder in Vlierden. In de beginjaren had het bedrijf zowel koeien als varkens, waarna ze zich later volledig zijn gaan richten op de varkenshouderij. Tegenwoordig wordt het bedrijf voortgezet op twee locaties en maakt ook oudste zoon Willem onderdeel uit van de vennootschap.
Mario Berkers, ook voorzitter van de lokale CDA-
boeren in zijn regio”, zegt Berkers. Gedurende
fractie, vertelt dat zijn varkens via een tussen-
de opleiding leerde hij alles over het vak:
handelaar in de grote bulk terecht komen. Lo-
veehouder. Marketing had toen geen plek in
kale afzet wordt door het grote aantal varkens
de opleiding. Maar, vertelt Berkers, “tijdens de
in de regio als onmogelijk gezien. Daarnaast zijn
opleiding van mijn zoon werd verteld dat je iets
er al bedrijven die zich hierop richten, meer spelers in deze markt zou geen toegevoegde waarde hebben. Wat hij wel op de lokale markt wil afzetten is het vlees van Hongaarse Wolvarkens. Varkens die dicht bij de natuur staan en sinds enkele jaren op initiatief van zoon Willem op het bedrijf worden gehouden.
____________________ “Marketing had toen geen plek in de opleiding.” ____________________
Veehouder, geen marketeer Tijdens de kick-off bijeenkomst van de Snoert-
aparts moet hebben om een goede boterham te
seplak sprak ‘Boer Bos’. Een echte marke-
kunnen verdienen in de veehouderij. Een klas
teer die vertelde hoe hij als boer inspeelt op
met twintig jongeren die allemaal iets aparts
ontwikkelingen in zijn regio. Ook Berkers is
moeten gaan doen. Van de twintig ideeën is er
positief over het verhaal van Paul Bos, “hij
uiteindelijk misschien één idee dat het redt.
weet zich te onderscheiden van de vele andere
Kijk maar eens naar concepten als het Livar
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
13
____________________ varken, een Limburgs kloostervarken dat sinds 1999 wordt vermarkt. Het heeft zeker tien jaar geduurd voordat de kosten enigszins werden terugverdiend.” Goede marketing is tegenwoordig dus geen overbodige luxe. Het gaat momenteel slecht in de varkenssector. Uit onderzoek van het Landbouw Economisch Instituut te Wageningen blijkt dat varkenshouders in 2012 slechts 5 cent per kilo verdienden, in 1980 was dit nog 23 cent per kilo. Door deze lage prijzen zijn varkenshouders meer gaan produceren, om toch voldoende inkomen te genereren. Ook van invloed op de penibele situatie van varkenshouders is de aangescherpte regelgeving op het gebied van dierenwelzijn en milieu. Vooral het feit dat de kosten die hiervoor
“De supermarkten weten alles over voedselproductie en de kosten ervan, maar laten helemaal niks los over de prijsopbouw van de producten in de schappen.” ____________________
worden gemaakt niet verrekend worden richting de retailer en vervolgens de consument. Berkers:
contracten die langer duren dan één jaar met
“de investeringen die moeten worden gedaan om
maar één bedrijf, onmogelijk voor producenten
aan de wetgeving te voldoen zijn voor een klein
als hijzelf.
bedrijf niet te betalen”. Voorheen werden restproducten verkocht aan Rusland, dit betekende
Hart voor dieren
‘de slagroom op de taart’ waardoor de prijs nog
Dierenwelzijn staat hoog op de agenda, zowel
enigszins acceptabel was voor de ondernemers.
bij veehouders, in de politiek als bij verschil-
Volgens Berkers kan het uitkopen van kleine
lende organisaties. Ook Berkers is er de laatste
ondernemers een oplossing zijn om het overschot
jaren mee aan de slag gegaan, bijvoorbeeld
aan varkens terug te dringen.
tijdens het ontwerpen van een nieuwe stal. Zo wilde hij Pro Dromi kraamhokken plaatsen in
Schakels naar de retailers
zijn nieuwe stal, kraamhokken die meer ruimte
Veel vleesproducten komen via vijf inkoopkan-
bieden aan zeugen en biggen. Daarnaast moest
toren terecht bij de supermarkten. Veel macht
het een ‘open stal’ worden waarbij de consu-
ligt hierdoor bij de inkoopkantoren, die allen
ment kan zien hoe de varkens leven, dit is vol-
gelinkt zijn aan de verschillende Nederlandse
gens Berkers van groot belang. “Enige nadeel
supermarkten. Mario Berkers zegt hierover het
is dat deze kraamhokken meer ruimte vragen
volgende: “de supermarkten weten alles over
dan de gangbare stallen.” Dit betekende voor
voedselproductie en de kosten ervan, maar laten
Berkers dat hij, bij hetzelfde aantal vee-
helemaal niks los over de prijsopbouw van de
eenheden, zijn bouwblok moest uitbreiden,
producten in de schappen.” Kortere schakels zou
wat niet mogelijk bleek door bepaalde regel-
een uitkomst zijn. Alleen willen inkopers geen
geving. <<
14 14
PRODUCENT
DE JEUGD heeft de TOEKOMST Een interview met Lins Keijzers, voorzitter van het BAJK
BAJK voorzitter Lins Keijzers (foto: BAJK)
Het Brabants Agrarisch Jongeren Kontakt is een vereniging voor jongeren met interesse in het landelijk gebied in de provincie Noord-Brabant. Bijna 1000 jongeren, van 16 tot 35 jaar, zijn lid van het BAJK. De vereniging vertegenwoordigt de jongeren bij het NAJK (Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt). Lins Keijzers is voorzitter van het Brabants Agra-
Toekomstbeeld
risch Jongeren Kontakt. Volgens hem is het van
“Het is een mooi proces dat in gang wordt ge-
groot belang dat jongeren, die agrarisch geori-
zet op de Snoertseplak”, aldus Keijzers. “Een
ënteerd zijn, zich gehoord en gesteund voelen.
mooie kans om nieuwe concepten te testen.”
Vandaar dat het BAJK 3 pijlers heeft, namelijk:
Zijn ideaalbeeld is dat zich een bedrijf kan
•
Het opbouwen van een bruikbaar netwerk
vestigen dat duurzaam is en een (indirect)
•
Het verkrijgen van kennis
verdienmodel heeft, hierbij rekening houdend
•
Het bieden van gezelligheid
Imago van de sector moet verbeteren Keijzers vindt dat het imago van de agrarische sector verbeterd moet worden. Dit imago is geschaad doordat burgers en agrariërs vaak verschillend aankijken tegen ontwikkelingen op het platteland, zoals intensivering van de landbouw. Het BAJK neemt hier zijn verantwoordelijkheid
____________________ “Een mooie kans om nieuwe concepten te testen” ____________________
door actief te bouwen aan de toekomst van de agrarische sector. Hierbij noemt Keijzers een
met de omgeving, het sociale welzijn en het
aantal voorbeelden, zoals het actief betrekken
economisch belang. Ook geeft Keijzers aan dat
van leerlingen, het maken van de documentaire
de oplossing niet gevonden zal worden wan-
“Ter stal, ter land en op mijn bord” en het
neer intensieve veehouderij verdwijnt. “In de
meeschrijven aan het pamflet “Landbouw van
toekomst zal er een goede menging moeten
Later”. Doel van deze acties is het begrip tussen
zijn van ibedrijven die zich richten op export,
producenten en consumenten te verbeteren
bedrijven die zich richten op regionale afzet
en de burger weer bewust te maken van waar
en bedrijven die zich concentreren op product-
voedsel vandaan komt.
differentiatie.” <<
NETWERK
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
15
De varkenssector: van INTENSIEF naar EFFICIËNT Interview met studievereniging HAS Intensief Lars van de Bovenkamp en Merijn Verwegen, beide student Dier- en Veehouderij aan HAS Hogeschool te ’s-Hertogenbosch, zijn actief bij HAS Intensief. Een transparante en gezellige studievereniging, met een duidelijke kijk op verschillende agrarische ontwikkelingen. De vereniging
‘Efficiënteren’
HAS Intensief is een vereniging voor agrarisch
Als het gaat over de intensivering van de land-
geïnteresseerden, waarbij de focus ligt op
bouw, zijn beide heren van mening dat ‘effici-
de intensieve veehouderij. “Activeren, infor-
ënteren’ een betere benaming is. “Het woord
meren en mobiliseren zijn de doelen die wij
intensief bevat vaak een negatieve lading, het
nastreven”, zegt Merijn. HAS Intensief geeft
wordt meestal geassocieerd met het verhogen
studenten de kans het netwerk te verbreden en
van het aantal stuks vee, terwijl technologische
een stapje voor te hebben in het toekomstige
ontwikkelingen ook voor grootschaligheid kunnen
werkveld.
zorgen. Men weet steeds meer over vee, waardoor efficiënter geproduceerd kan worden.”
Trots! “De intensieve veehouderij en de bijbehorende ontwikkelingen zijn lange tijd stil gehouden”, zegt Lars. Momenteel komt hier verandering in, de sector wordt steeds transparanter. Om dit te verwezenlijken worden verschillende acties en activiteiten georganiseerd. Door duurzaamheid als handelsmerk te nemen, zal het imago verbeteren. “Iedereen mag zien waar we mee
____________________
“Rekening houden met het milieu, dierenwelzijn en de omgeving” ____________________
bezig zijn. Agrariërs zijn erg trots op hun bedrijf en zouden dit meer moeten uitdragen”, zegt Merijn. Het enthousiasme van de agrariër
“De intensieve veehouderij is een sector met
kan namelijk een positief effect hebben op
toekomst.” Beide heren zien toekomst voor een
de denkwijze van consumenten. Uiteindelijk
efficiënte veehouderij, waar rekening wordt ge-
zal dit voor meer wederzijds begrip kunnen
houden met verschillende factoren zoals milieu,
zorgen.
dierenwelzijn en de omgeving. <<
16
IMPRESSIE
Kick-off SNOERTSEPLAK Samen bouwen aan de boerderij van de toekomst
Geïnteresseerden komen bijeen om ideeën uit te wisselen (foto’s: Erik van der Burgt / Verbeeld )
Op maandag 28 september vond aan de Snoertsebaan de kick-off voor de Snoertseplak plaats. Met ongeveer 70 geïnteresseerden werd in een sfeervolle tent samen nagedacht over de boerderij van de toekomst: “een maatschappelijk geaccepteerd agrarisch bedrijf.”
In het begin van de avond werd gevraagd waar mensen trots op zijn binnen hun gemeente. Onder andere pioniersgeest, De Peel, ruimte en bereikbaarheid kwamen hierbij naar voren. Later op de avond kwamen verschillende ideeën bovendrijven voor de Snoertseplak. Van Hongaarse Wolvarkens tot rijstvelden en een biologische melkveehouderij. Ook waren er ideeën om een toeristische plek te creëren in
Bart Eigeman gaf als gespreksleider de avond
combinatie met een voedselbos of een verge-
vorm, deels samen met BAJK voorzitter Lins
ten groenten- en fruittuin. Het verhaal van
Keijzers. Voor wat extra inspiratie was boer
“Boer Bos” had duidelijk aangezet tot nieuwe
Paul Bos uit Noord-Holland aanwezig. Deze
verfrissende ideeën. Positief was dat de ach-
duurzame en innovatieve boer vertelde over
tergrond van de aanwezigen zeer verschillend
zijn agrarisch bedrijf dat hij van zijn ouders
is. Het is dan ook de bedoeling dat iedereen
heeft overgenomen. Met vernieuwende ideeën
mee kan doen in dit proces. Na afloop bleef de
zoals aaibare maaimachines (een kudde scha-
positieve sfeer duidelijk aanwezig, uiteindelijk
pen) zorgde hij voor een degelijke toekomst
hebben zich 30 personen aangemeld om mee te
van zijn bedrijf. Zo werkt Bos tegenwoordig
denken over de Snoertseplak en de boerderij
onder andere samen met luchthaven Schiphol.
van de toekomst. <<
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
17
Luisteren naar je
voedsel
Bezoekers genieten van appelcompote op de markt in Deurne (foto’s: redactie )
Op 25 september 2015 werd ‘Van Riek tot Vork’ georganiseerd op de markt in Deurne. Een concept afkomstig van de YFM (Youth Food Movement) wat in Deurne werd georganiseerd op initiatief van Netwerk de Peelhorst.
komen. Door het persoonlijke verhaal van boerin Djûke krijgt de luisteraar ook een kijk in de wereld van boeren en hun kijk op bepaalde zaken. Op deze vrijdag stond “Van Riek tot Vork” van 13:00 tot 17:00 op de markt in Deurne en werden er in totaal 6 rondes geserveerd. In eerste
‘Van Riek tot Vork’ werkt als volgt: een lange tafel
instantie keken de mensen op de markt nog wat
is mooi gedekt en iedereen die aan wil schuiven
de kat uit de boom, het was immers een vreemde
is welkom! Als men aan tafel plaats neemt kan er
vertoning zo recht voor het gemeentehuis. Maar
genoten worden van een gerecht. Ook ligt er naast
wanneer er voldoende mensen aan tafel hadden
het bord een koptelefoon. Tijdens het eten van het
plaatsgenomen kwam het ‘serveerteam’ in actie,
gerecht hoort men via de koptelefoon het verhaal
waarna de gasten het gerecht voorgeschoteld kre-
van de boer wiens producten op het bord liggen.
gen en het verhaal van Djûke van der Maat te ho-
In Deurne werd een appelgerecht geserveerd:
ren kregen. De reacties na afloop waren positief.
appelcompote met appelchips. Door de koptele-
Zo kon men zich goed inleven in het werk van
foon vertelde Djûke van der Maat, een boerin uit
boerin Djûke. Maar niet alleen het verhaal werd
Bunnik, over haar product “de appel”. Het doel
goed ontvangen, ook de ambachtelijk gemaakte
van dit concept is om meer bewustzijn te creëren
appelcompote met appelchips werd door de deel-
bij de consument over waar de producten vandaan
nemers met veel plezier tot zich genomen. <<
18
PRODUCENT
Natuurlijk Modern De melkveehouderij van de toekomst
Opening van het Kwatrijn (foto: Anne Reijnders)
Omdat dierenwelzijn steeds belangrijker wordt, zien we regelmatig vernieuwende stalsystemen die beter zijn afgestemd naar de aard van het beestje. Zo werd de innovatieve stal van Sjaak en Suzanne Sprangers bezocht, een zogenaamde ‘kwatrijnstal’ aan de rand van Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Ook spraken we met Daphne Lubbers die grote ambities heeft om vleeskalveren, het ‘bijproduct’ van de melkindustrie, op een natuurlijkere manier te houden en groot te brengen.
Het Kwatrijn Aan de rand van De Loonse en Drunense Duinen
Sprangers en wordt bewoond door Deense Jersey
ligt sinds dit jaar Het Kwatrijn. Een biologische
koeien. Het Kwatrijn is een open stal met ruime
stal die in eigendom is van Sjaak en Suzanne
ligplaatsen en een comfortabel strobed, aldus
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
19
Sjaak. De koeien hebben 50% meer ruimte dan in een MDV-stal (Maatlat Duurzame Veehouderij).1 Sjaak werkt met de natuur mee en is dan ook enthousiast over zijn biologische manier van werken. Volgens hem heeft de biologische veehouderij geen ‘geitenwollensokkengehalte’ meer en is er steeds meer vraag naar biologische producten. Volgens Sjaak kijken de gangbare bedrijven zelfs
Deense Jersey koeien van de familie Sprangers
steeds vaker af bij de biologische sector. De kudde van zeventig koeien staat in het voor- en najaar dicht bij stal op de omliggende percelen. In de zomermaanden staan de koeien een half uur verderop midden in het natuurgebied.
____________________ “Voor een koe waar je gepassioneerd over bent, doe je toch automatisch dat stapje extra.” ____________________
Zonder kalfjes en stieren geen melk (foto: Karin Jonkers en Margriet Hoffmans)
kalveren worden veelal verkocht, zij gaan naar de vleeskalverhouderijen. Deze kalveren zie je nooit, omdat zij allen op stal worden gehouden en daar afgemest worden. Daphne Lubbers, ook
Het werken op een biologische manier geeft Sjaak rust. Dit komt omdat hij minder hoeft te sturen en het proces op een meer natuurlijke manier verloopt. Doordat de koeien op een natuurlijke wijze leven, beschikken ze volgens Sjaak over een goede weerstand en hoeft er bijna nooit te worden ingegrepen. Sjaak is gecharmeerd van de Jerseys, en dat is volgens hem belangrijk. “Voor een koe waar je gepassioneerd over bent, doe je toch automatisch dat stapje extra.”
“Het kalfje hoort er ook bij” Sommige mensen zijn zich er niet eens van bewust: een koe moet elk jaar een kalf krijgen om melk te kunnen produceren. Vrouwelijke kalveren worden vaak door de boer gehouden om, zodra zij groot zijn, melk te kunnen geven. De stier-
betrokken bij het initiatief De Snoertseplak, wil daar verandering in brengen. Ze werkt samen met agro-ecologisch koeienbedrijf De Regte Heijden in Riel. De kalveren die op het bedrijf geboren worden en niet worden aangehouden voor de melk, wil Daphne van het bedrijf overnemen. Ze wil de kalveren gaan grootbrengen in de natuur op gepachte grond om vervolgens het vlees te verkopen. Met haar bedrijf wil ze laten zien dat zuivel en vlees onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Bij elke liter melk hoort een stukje (kalfs)vlees om het productiesysteem in balans te houden. Ook wil ze bewustwording creëren bij de consument. Daphne: het kalfje hoort er dus zeker ook bij! << -----------------------------------------------------------1
kwatrijn.com/concept
20
PRODUCENT
Lupine Annechien ten Have (foto: Marcus Pasveer)
LUPINE
Gezond alternatief voor boer en burger Lupine, een vlinderbloemig gewas dat veel verschillende soorten kent. De eetbare variant is witte lupine, een eiwitrijke soort die een vervanger kan zijn voor soja en prima is te telen in Noordwest-Europa. Soja is tegenwoordig erg belangrijk als veevoer en wordt in grote hoeveelheden geïmporteerd. Wanneer lupine het sojagebruik kan terugdringen zal er een duurzamere voedselproductie kunnen ontstaan. Veevoer Om vlees en zuivel te produceren is plantaar-
melijk uit gras en snijmais, beide erg eiwitrijk.
dig eiwit nodig. Afhankelijk van het diersoort
De vlees- en melkproductie ligt tegenwoordig zo
en het productiesysteem is drie tot tien kilo
hoog dat het rantsoen aangevuld moet worden
veevoer nodig voor één kilo vlees. Voor één
met krachtvoer zoals het eiwitrijke soja. Het
liter koemelk is vijf kilo aan vers gras nodig, en
importeren van soja uit landen als Brazilië of
voor één kilo kaas is vijftig kilo aan vers gras
Argentinië is goedkoper dan soortgelijke gewas-
nodig. In Nederland kiezen boeren er vaak voor
sen te telen in Nederland of elders in West-
om hun eigen voer te telen. Dit bestaat voorna-
Europa.
1
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
21
SOJAFEITJES1
Kwaliteit Omdat sojateelt een grote impact heeft op
•
75% van de wereldwijd geproduceerde soja
onder andere bodemuitputting, verlies van
wordt gevoerd aan vee. Europeanen eten
biodiversiteit en boskap, is het van belang om
gemiddeld 61 kg soja per jaar, 93% hiervan
te zoeken naar een meer verantwoorde vari-
wordt gegeten via dierlijke producten.
ant. Varkenshouder Annechien ten Have kwam
•
als één van de eerste met het initiatief om haar
In 2013/2014 was 113 miljoen hectare nodig voor het verbouwen van soja. (Dat is Duits-
varkens lupine te voeren. De boon zelf is wat
land, Frankrijk en Groot-Brittannië samen).
betreft voedingsstoffen goed vergelijkbaar met
•
een sojaboon. Het enige probleem waar men
De sojaproductie in Zuid-Amerika is de afgelopen 20 jaar verdrievoudigd.
-----------------------------------------------------------
tegenaan loopt is het kostenplaatje. Soja impor-
1
teren blijkt nog altijd goedkoper te zijn dan het
WWF: De verborgen wereld van soja.
verbouwen van lupine in West-Europa.
____________________
Soja importeren blijkt nog altijd goedkoper te zijn dan het verbouwen van lupine in West-Europa ____________________
Vleesvervanger Lupine wordt steeds vaker gebruikt als vleesvervanger voor menselijke consumptie. Doordat lupine zo rijk is aan eiwitten en het alle essentiële aminozuren bevat lijkt het een prima product om aan de eiwitbehoeften te voldoen. Naast dat de bonen zelf ook goed zijn te eten, kunnen ze in de keuken prima bereid worden als echte vleesvervangers. Zo hebben De Vegeta-
Annechien wil met het voeren van lupine een
rische Slager en Vivera al een tijd plantaardige
varken aanbieden dat beter is voor het milieu
artikelen in de vegetarische schappen liggen.
en dat ook nog eens lekkerder is dan een stan-
Het consumeren van producten op basis van lu-
daard varken. Zo heeft ze smaaktesten laten
pine brengt een aantal voordelen met zich mee.
uitvoeren waaruit blijkt dat haar varkensvlees
Zo wordt de ecologische voetafdruk behoorlijk
een lekkerdere smaak heeft dan het ‘normale’
verkleint als lupine wordt gebruikt in plaats van
varkensvlees. Naast het voeren van lupine geeft
soja. Daarnaast is wetenschappelijk bewezen
Annechien de varkens zoveel mogelijk ruimte,
dat een op planten gebaseerd dieet de risico’s
buitenlucht, stro en ‘speelgoed’ waardoor haar
op welvaartziekten beperkt.2 <<
varkens echt varken kunnen zijn, aldus Annechien. De goede balans tussen milieu, diervriendelijkheid en de exclusieve smaak van het varkensvlees, past goed bij het beeld van de boerderij van de toekomst.
-----------------------------------------------------------1
Campina (2015) ‘Over Zuivel’ (www-document)
2
FAO, LEAD (2006), ‘Lifestocks Long Shadow’ (pdf)
22 22
NETWERK
Bron: Farmtronics
DE ONBEMANDE WATERSTOFTRACTOR Duurzame en innovatieve agrotechnologie Steeds meer agrarische ondernemers installe-
Dit is een nieuwe manier van agrarisch onder-
ren zonnepanelen of windturbines om op een
nemen waarbij zo min mogelijk fijnstof en CO2
duurzame manier energie op te wekken. Ook
wordt uitgestoten. Als eerste ontwikkelt Thieu
worden er steeds vaker biogasinstallaties,
Berkers een volledig onbemande waterstof-
energiebesparende machines en warmte-
tractor waarbij waterstof wordt gewonnen uit
terugwinningssystemen toegepast, allemaal
zonne- en windenergie. Opgewekte elektrici-
om het gebruik van fossiele brandstoffen terug
teit wordt gebruikt voor de elektrolyse van
te dringen. AgrariĂŤrs worden op deze manier
water. De waterstoftractor is in eerste in-
steeds meer zelfvoorzienend in hun energie-
stantie bedoeld voor de fruitteelt omdat daar
behoefte en krijgen een extra bron van inkom-
relatief weinig vermogen nodig is, dit in tegen-
sten door de opgewekte elektrische energie
stelling tot de zware akkerbouw. Met behulp
terug te leveren aan het net. Prijzen voor
van GPS zal de tractor door de boomgaard of
het terugleveren van elektriciteit komen op
over de akker kunnen navigeren. Gewassen-
termijn waarschijnlijk onder druk te staan.
soren zullen de biomassa en het stikstofgehalte
Hierdoor vormt het lokaal opslaan van elek-
van het gewas bepalen zodat spaarzamer met
trische energie in de vorm van waterstof een
kunstmest omgegaan kan worden.
duurzaam en rendabel alternatief voor fossiele brandstoffen.
Omdat cleantech farming als concept nog geheel nieuw is, zou de Snoertseplak een
Om op deze ontwikkeling in te kunnen spelen
mooie proefboerderij kunnen zijn. Hier kan dit
heeft Thieu Berkers uit Deurne vanuit zijn pas-
concept gedemonstreerd worden aan boeren
sie voor technologie en het boerenleven het
die interesse hebben in het overschakelen naar
bedrijf Farmertronics opgestart. Hij wil met
deze vorm van duurzaam agrarisch onder-
deze startup cleantech farming introduceren.
nemen. <<
SNOERTSEPLAK
MAGAZINE
23
Slotwoord Samen op weg naar de toekomst, wellicht heeft u na het lezen van dit tijdschrift een beeld gekregen bij deze toekomst. Wij hopen dat u na het lezen meer inzicht en misschien begrip heeft gekregen in en voor de agrarische sector en de consumenten. U heeft een kijkje kunnen nemen in de stal van een varkensboer, maar ook in de achtertuin van de burger. Ook zijn er verschillende innovatieve ideeën aan bod gekomen die ter inspiratie kunnen dienen voor de Snoertseplak. Heel belangrijk hiervoor is dat we uw enthousiasme hebben kunnen opwekken. Het zou immers fantastisch zijn om samen te bouwen aan een Snoertseplak die goed is voor mens, dier, milieu en de omgeving. Dit eenmalig tijdschrift was niet mogelijk geweest zonder medewerking van alle geïnterviewden, HAS hogeschool, Kernclub de Snoertseplak, Netwerk de Peelhorst en vele anderen. Wij hopen een bijdrage te hebben kunnen leveren aan de toekomst van Deurne en omstreken. Als we open staan voor elkaars ideeën, verhafoto’s: Margriet Hoffmans en Karin Jonkers
len en uitdagingen kunnen er grote sprongen worden gemaakt.
“Tel hoeveel appels er in één pit zitten i.p.v.
“Vooruit naar vroeger”
hoeveel pitten in een appel”
“Het voormalige ASVAM-terrein moet een icoon worden” DORPSKERN
“Aaibare maaimachines zijn geen gewone
SNOERTSEBAAN 28
schapen”
“Eenheid in “De boer moet
verscheiden-
weer buurman
heid”
worden”
“Samen kunnen we veel meer”