Een jaar met de grauwe gors

Een jaar met de grauwe gors DEEL 1: Eureka!

Ik moet misschien eerst mijn excuses aanbieden, beste lezer: wéér een stukje proza over akkernatuur. Je kan gerust stellen dat Dendriet hier al heel wat aandacht heeft aan besteed in het verleden. Mogelijk ken je de problematiek van akkernatuur in het algemeen, die door de moderne landbouw onder grote druk staat. Maar toch vraag ik je aandacht, want dit verhaal is een opmerkelijke en 100% waargebeurde saga over de meest bedreigde akkervogel: de grauwe gors.

Grauwe gorzen in Heldergem Kouter - foto: Karel Dekyvere

Rammelende sleutelbos gaat fel achteruit

De grauwe gors is hét symbool bij uitstek van de teloorgang van natuur in het landbouwgebied. Van alle bedreigde Vlaamse akkervogels vertoont hij de sterkste terugval; de voorbije 20 jaar slonk de populatie in Vlaanderen met 95%. Van 850 broedparen in 2000-2002, verspreid over heel Vlaanderen, ging het naar ongeveer 45 in 2017 en amper 40 in 2018. Alle resterende broedparen concentreren zich in oostelijk Vlaams-Brabant en Zuid-Limburg. Experts voorspellen dat deze akkervogel, een erg plaatstrouwe standvogel, het nog maar enkele jaren zal uitzingen in Vlaanderen. Een plattelandse soundtrack zonder die typische zang, die doet denken aan een rammelende sleutelbos. Gelukkig kan de vogel rekenen op heel wat enthousiaste vogelkijkers die met de Werkgroep Grauwe Gors het tij willen keren, maar dat is voor een andere keer. De oorzaken van deze malaise? Kleinschalig cultuurland met mozaïeken van zomergranen en graslanden verdwijnt door landbouwintensivering en schaalvergroting. Ook nestgelegenheid gaat verloren door de toename van maïsteelt of intensief benut grasland. Grauwe gorzen broeden op de grond. Bovendien starten ze pas laat aan het broedseizoen en duurt dat nog eens lang ook. Dat maakt hun nesten zeer kwetsbaar voor landbouwwerkzaamheden. Daarnaast is er ook een steeds groter gebrek aan voedsel door intensief gebruik van bestrijdingsmiddelen, zware bemesting, frequenter maaien, enzovoort. Ook in de winter heeft de grauwe gors het moeilijk, want het aanbod aan zadenrijke habitats is sterk afgenomen door onder meer het verdwijnen van onkruidrijke graanstoppels. Ook de Denderstreek deelde in die klappen: de soort is er op het einde van de 20e eeuw in snel tempo verdwenen. Begin deze eeuw verdwenen

ook de laatste bolwerken in de Diepe Straten (Outer) en in de Vlamovenkouter (Denderleeuw). De periode 2010-2017 telde amper vier zekere waarnemingen van de soort.

Lichtpuntjes

Hoe opmerkelijk was het nieuws dan ook, toen tijdens het Hemelvaartsweekend van 2021 vier volwassen vogels werden ontdekt in de kouter van Heldergem (Haaltert)! Twee ervan waren zingende mannetjes, en één exemplaar was bezig met nestbouw. Waar kwamen die vogels dan vandaan, 20 jaar na hun verdwijnen? Ik ga je de details besparen over alle literatuur en kenners die werden geconsulteerd, maar zeer waarschijnlijk komt het hierop neer: een aantal zwervers landde op de juiste plaats. Want Heldergem kouter is wel degelijk de jackpot voor een soort als de grauwe gors. Het is een open landbouwgebied, ca 174 ha groot, dat aansluit op de open kouters van Herzele en Ninove. Deze kouter is nog steeds aantrekkelijk voor akkervogels van Open Landschappen (de OLA’s in het vakjargon) zoals veldleeuwerik, gele kwikstaart, kievit en patrijs, die er dan ook voorkomen in behoorlijke dichtheden. De grauwe gors fungeert dan als een “paraplusoort” en zijn aanwezigheid is het bewijs dat al die andere soorten van dergelijke habitats hier een plaats vinden. De initiële vreugde en verwondering bracht meteen ook zorgen met zich mee. Om een stormloop van nieuwsgierige vogelkijkers, maar ook vogelvangers, op een dwaalspoor te brengen, werden de exacte locaties van de vogels geheimgehouden. Bovendien was één paartje aan het broeden in een hooiland dat kort daarna ging worden gemaaid. We contacteerden de landbouwer van het perceel: die wou gerust een stuk van de weide niet maaien om het broedsel te sparen, tegen een vergoeding die het Agentschap Natuur en Bos uitbetaalde.

Wintermenu

Er werd nagedacht over manieren om het gebied nog aantrekkelijker te maken voor de dieren. De beste en simpelste manier om de winterperiode te overbruggen voor deze soort, zijn overwinterende graanranden. Het opzet is simpel: een strook of een perceel graan wordt niet geoogst, en dat biedt zeer veel voedsel aan een hele reeks akkervogels, zeker voor een echte zaadeter zoals de grauwe gors. Verschillende landbouwers werden gecontacteerd en één landbouwer werd bereid gevonden om een perceel spelt van een halve hectare te laten staan. Anderen wensten in te gaan op het alternatief voor overwinterende graanvelden: het inzaaien van de groenbemester Japanse haver. Nu ga ik heel even de technische kant op. Door het uitzaaien van groenbemesters na de oogst van het hoofdgewas blijft de bodem bedekt tijdens de winter, waardoor deze beschermd wordt tegen slechte weersomstandigheden en erosie. De groenbedekkers worden ook terug in de akker geploegd om de bodem te verrijken. Japanse haver biedt dezelfde voordelen als andere groenbedekkers, maar heeft als grote troef dat het nog voor de winter zaad voortbrengt als je het tijdig inzaait. Akkervogels kunnen dan de hele winter lang genieten van de zaden van de plant. Dit werd mogelijk gemaakt door het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, dat het zaaizaad aan de boeren gaf en de vergoedingen voor het graanperceel op zich nam. Heads up daarvoor! Ik stip ook aan dat in al onze contacten met de plaatselijke landbouwers hun luisterend oor en bereidwilligheid om iets te doen voor de grauwe gors echt opvielen. De media berichten dagelijks over het conflict tussen landbouw en natuur, denk maar aan het stikstofdossier of het mestactieplan. Maar het kán, hedendaagse landbouw en natuur kunnen wel degelijk samengaan, dat bewijst dit verhaal. Ondertussen was het begin juni 2021: en plots, bijna van de ene dag op de andere waren de vogels weg, ze waren letterlijk in geen velden of wegen nog te bespeuren. Wat was er aan de hand? Was het verhaal hiermee ten einde? Helemaal niet, maar het vervolg, dat lees je een andere keer.

Dries Mertens

Het stille sterrenbosje

Verdriet moet een plek krijgen. Hier, op deze rustige plek in de prachtige natuur, willen we iedereen met een groot of klein verdriet de kans geven om even stil te staan en te gaan zitten na een lange of korte wandeling. Dag en avond kan je hier je ster zien aan het firmament. Even de ogen sluiten en daar... De lindebomen en de kerselaars staan symbool voor verder leven. De kracht om verder te gaan na een zwaar verlies.

De andere struiken zorgen het hele jaar door voor nectar voor de bijen. Kom, zit en luister naar de stilte. Rouw is rauw. Even mijmeren.

Voor Simone Philippa De Boeck.

Wil jij dit rustpunt steunen?

Met de steun van de familie De Boeck en sympathisanten planten we een nieuw stuk bos aan waar we een rustpunt creeren voor ieder die wil stilstaan bij verlies en verdriet.

Wil je een bijdrage leveren aan dit project? Dat kan door een gift te doen of een handje te komen toe-

steken op 6/11 (zie Denderkalender).

Alvast bedankt! Peter D’Hondt