‘t Dreggetje
Speciale editie
VERENIGING ZEILENDE VISSERIJSCHEPEN HARDERWIJK
NR. 4 ZOMER 2024
VERENIGING ZEILENDE VISSERIJSCHEPEN HARDERWIJK
In deze nieuwsbrief
‘T DREGGETJE
is een uitgave van de Vereniging Zeilende Visserijschepen Harderwijk
De digitale nieuwsbrief verschijnt twee keer per jaar.
Redactie
Evert van der Meer
Vormgeving
Sharon Roelofs
Editie
Nr. 4 zomer 2024
‘t Dreggetje
05 Uitgelicht de Roek
08 Haven- en Visserijnieuws
13 Scheepspost
Uit het goede hout gesneden
19 Onze Schepen
Voorwoord
In deze speciale uitgave is er aandacht voor varend erfgoed in Harderwijk. Erfgoed dat bestaat uit een bonte verzameling van allerlei verschillende soorten historische schepen. De eigenaren zijn liefhebbers van het oude spul. Waar de één enthousiast praat over het klinkwerk van zijn schip kan de ander uitweiden over zijn oude scheepsmotor of over hoe je het beste kan zeilen met een platbodem.
De Vereniging Zeilende Visserijschepen Harderwijk, de Vereniging Historische Schepen Harderwijk, Veluvia, het Bottermuseum, de Botterloods en Chartervaart Van den Berg delen één passie, namelijk het in de vaart houden van varend erfgoed. Iets waar we samen trots op mogen zijn.
Erica&Evert
Uitgelicht: De Roek
Dirk Kanon is een liefhebber van varend erfgoed en sinds de oprichting lid van de VZVH met de RD112, een kleine visaak uit 1910. Maar het zijn niet alleen historische zeilschepen die hem enthousiast maken. Zijn grootste trots is zijn stoomsleper! Samen met zijn maten Theo en Arie houdt hij de sleper in de vaart.
Dordt in Stoom
Zaterdag 25 en 26 mei 2024 waren de stoomdagen in Dordrecht. Niet voor niets staat de Roek op het aankondigingsaffiche. De sleper is een echt Dordts schip en mede daarom een graag geziene gast op het festival. De dagen voor het festival is de schipper drukdoende op zijn sleper in de Harderwijker haven. De ketel wordt opgestookt, leidingen worden gecontroleerd, voorraden verdwijnen in het vooronder. Met een licht bezweet voorhoofd verschijnt de joviale schipper op het dek. ‘Ik wil nog even een laatste klep nakijken, morgen varen we naar Dordt.’
Degelijk fraai klinkwerk
Eén en al kracht
De Roek, één van de weinig overgebleven stoomslepers, is fraai geklonken wat menig hart sneller doet kloppen. Je kunt niet om hem heen, hij is een imposante verschijning in de haven van Harderwijk. Met zijn forse afmeting van 20,25 meter lengte, 4,98 meter breedte en 2,2 meter diepgang straalt hij één en al kracht uit. De geveegde kont, de robuuste schoorsteen, de houten kajuit en de scherpe kop maken het plaatje compleet. Wie eenmaal de Roek heeft gezien en het bijzondere verhaal kent, vergeet hem niet snel.
Een klein wonder
In 1930 wordt op de werf van Gebroeders Van der Windt te Vlaardingen de Roek (destijds Jacomien) te water gelaten. Het was één van de laatste stoomslepers die de helling afgleed. Het stoomtijdperk naderde zijn einde door de opkomst van de nieuwe generatie verbrandingsmotoren. Maar het schip werd nog voorzien van een grote driecilinder Kreber expansie stoommachine. Een vernuftig staaltje ouderwetse techniek. De krachtpatser leverde des -
Stoomdagen 2024
tijds 175 IPK bij 175 toeren per minuut. Dat vermogen was hard nodig want de sleper werd ingezet, vaak samen met andere slepers, voor het begeleiden en slepen van oceaanstomers en grote vrachtschepen. Hij voer tot 1960 actief, onder de naam Jacomien (na 1960 Roek), op onder andere de route Rotterdam- Antwerpen. Maar dan slaat in 1961 het noodlot plots toe. De schipper overlijdt aan boord door koolmonoxidevergiftiging na het plaatsen van een slecht functionerende kolenkachel. Een tragisch ongeval dat leidde tot de verkoop van de sleper die ondertussen zijn beste jaren had gehad. De stoom die de motor kon genereren bleek echter voor meerdere doeleinden inzetbaar. Daardoor kon het, dat in de nadagen de stoomsleper aan de kade lag en de stoommotor werd ingezet voor het leveren van stoom aan stomerijen en werd gebruikt voor het opwarmen van de zware stookolie op de vrachtschepen. Toch is dit het begin van het einde, tenminste…zo lijkt het. Een sleper hoort immers varend op het water zijn werk te doen. Er breekt een periode aan waarin de sleper een paar keer van eigenaar wisselt en verder in verval raakt met als dieptepunt een bijna zinkend schip door een kapotgevroren leiding tijdens de barre en strenge winter van 1978. Ook de stoomketel had intussen zijn beste tijd gehad. Het schip verkeerde dan ook in een slechte technische staat toen deze eind jaren zeventig werd verkocht aan sloper en scheepshersteller Joop Mos uit Enkhuizen. Ongetwijfeld zal Joop zich menigmaal hebben afgevraagd of de oude sleper het redden waard was. Dat de Roek bewaard bleef, is een klein wonder en puur te danken aan Joops hart voor varend erfgoed. Immers werden er in de jaren ’70 veel oude schepen gesloopt en kon niet ieder schip gered worden.
Na de aankoop in 1978 maakt Joop Mos technisch de balans op.
De afgekeurde ketel dient als eerste te worden vervangen. De zoektocht begint en het is niet eenvoudig om een door ‘Het Stoomwezen’ goedgekeurde stoomketel te vinden. Op de werf van Jongert (ook liefhebber van stoomslepers) te Medemblik ligt echter een goede ketel, afkomstig van een baggermolen. Het plaatsen is behoorlijk ingrijpend. Een deel van het dek moet worden verwijderd en stoomleidingen moeten worden aangepast. De eerste grote restauratieklus is hiermee geklaard. In 1980 is het zover… kolen worden ingeslagen, de Roek wordt op stoom gebracht en voer naar Sail Amsterdam. De stoomsleper begint aan zijn tweede leven.
Het mooiste schip Dirk was op slag verliefd toen hij hem zag en werd in 2009 eigenaar van sleper. Drie jaar later, na veel sleutelwerk in de machinekamer vaart de Roek naar Dordrecht. Er blijken nog veel interne lekkages te zijn waardoor er veel extra water wordt verbruikt. ‘We dachten het toen redelijk voor elkaar te hebben…’. Op mijn vraag waarom hij juist de Roek zo mooi vindt hoeft hij niet lang na te denken: ‘Het is gewoon het mooiste schip van de varende stoomvloot, hij heeft de mooiste lijn van allemaal en zijn geschiedenis is bijzonder’. Menig schipper vindt zijn schip natuurlijk het mooist, maar Dirk heeft kennis van zaken en kent alle nog varende stoomslepers. ‘Er zitten ondertussen heel wat uurtjes in het restaureren en onderhouden van het schip’ vertelt Dirk. ‘Theo en Arie, mijn maten helpen waar nodig. We doen veel samen. De stoomketel en vlampijpen zijn nu goed in orde en de buitenkant is weer geheel origineel.’ Iets waar hij dan ook trots op is. ‘Zo is onder andere de stuurhut vernieuwd, kwam er een nieuwe mast en is er een dubbele sleephaak geplaatst met sleepgeleiding. Je weet dat als je een schip koopt je altijd onderhoud hebt.’
Wat opvalt, is dat de schipper oog heeft voor detail. Een zo origineel mogelijke sleper is zijn streven.
‘Het vooronder is nog niet naar wens. Er zijn nu drie slaapplekken, maar vroeger waren er twee bedsteden. Het zou mooi zijn om ook dit voor elkaar te maken’. Stilletjes bewonder ik Dirks eindeloze inzet en liefde voor het behoud van de sleper.
Kreber naamplaatje
Dubbele sleephaak
Stoomslepers aan het werk
Reclamevaren, 1970
IPK
Het vermogen van stoomslepers werd veelal uitgedrukt in IPK. Dit is het theoretische, door de binnendruk opgebouwde vermogen dat op de cilinder tijdens de gasexpansie ontstaat.
op de Schelde bij Antwerpen
De Dordtse stoomdagen 2024 zijn geweest. De sleper was even terug op de plek waar hij vandaan komt. Voor menig oudere bezoeker van het festival zal de sleper ongetwijfeld nostalgische herinneringen oproepen aan de tijd dat stoomslepers het beeld op de rivieren bepaalden met hun grote schoorstenen en zwarte rook.
Hij ligt weer tussen de twee bruggen aan de boulevard. Een wandelaar staat even stil bij de Roek, bewondert Hollands Glorie en maakt een foto.
Hoe het werkt.
Een stoomsleper wordt aangedreven door stoom. De stoom wordt opgewekt door het verhitten van de met water gevulde stoomketel. De Roek werd vroeger gestookt met kolen maar nu wordt als brandstof diesel gebruikt. De stoom die ontstaat,wordt omgezet in kracht via de stoommotor die zorgt voor het in werking zetten van de schroef. De schroef van de Roek is 1,65 meter in doorsnee en heeft een grote schroefwerking.
Voor het geleidelijk opstoken van de stoomketel gebruiken Dirk, Theo en Arie drie dagen. ‘De eerste stook duurt ongeveer 4 tot 5 uur, het ketelwater bereikt dan een temperatuur van 60 tot 70 graden. Op dag twee wordt het water in de ketel in zo’n 5 uur opgestookt tot rond de 100 graden. Op dag drie stoken we de ketel op tot 180 graden, we hebben dan ongeveer 11bar druk. Voor het op temperatuur houden van de ketel tijdens het varen verbruikt de Roek 40 tot 60 liter diesel per uur.’
Het stoomtijdperk
het stoomtijdperk is de periode dat de stoommachine veelvuldig werd gebruikt als krachtbron in de industrie, voor railvoer en de scheepvaart. De verbeterde stoommachine (1764) van James Watt zorgde voor een snelle ontwikkeling en inzet van stoommachines. Door de komst van efficiënte elektromotoren en verbrandingsmotoren eindigde het stoomtijdperk rond 1950.
Bron: Wikipedia
Stoommachine James Watt
Jacomien
Haven- en visserijnieuws
#trotsoponzevissers
Jan Foppen HK79, e.a.
Peter Jansen HK7
Meindert Klaassen HK61
Henkie Timmer HK3
Herman Bruinink HK8
Jan Wormsbecher HK173
Juli 2024. De VD168 en haar bemanning deed mee aan de Erfgoedtocht 2024 van LVBHB (Landelijke Vereniging Behoud Historisch Bedrijfsvaartuig). Een tocht van totaal ongeveer 1000 kilometer, met in totaal 15 etappes, ter ere van het 50 jarige jubileum. Ron, Hilda en scheepshond Skipper voeren onder andere van Enkhuizen naar Amsterdam. Een mooie tocht van 55,6 km. En hoe gaaf is het dat onze Marker Rondbouw mee heeft gevaren. De tocht, met tal van schepen eindigt 16 en 17 augustus in Hasselt, Ron en Hilda zijn daar bij. ‘Er ligt trouwens een mooie speciale banner voor me in het verschiet, één speciale voor aan de giek’ vertelt Ron opgewekt.
De LVBHB bestaat dit jaar een halve eeuw en is de grootste behoudsorganisatie voor historische bedrijfsvaartuigen. Ze hebben een prachtige site met veel info over historische schepen, oude ambachten/ technieken en ze organiseren regelmatig activiteiten. Nieuwsgierig geworden? www.lvbhb.nl
HAVEN-
EN VISSERIJNIEUWS Scheepspost: 15 Etappes
Spitsuur
De telefoon rinkelt onafgebroken. Rob pakt de telefoon op, Joran tuurt op de schermen om de bruggen en de doorgaande vaart in de gaten te houden, Harro loopt naar het koffieapparaat. ‘Koffie?’.
Het is spitsuur op het havenkantoor en toch wordt er even tijd gemaakt voor een stukje in ’t Dreggetje en een bakje koffie. Het typeert het haventeam. Gastvrijheid staat hoog in het vaandel. Op de vraag over het seizoen steekt Harro goedgemutst van wal: ‘Het is nu echt hoogseizoen en fijn dat het nu mooi weer is. Het heeft de eerste weken veel geregend, de gasten hadden het er vaak over. Er is dan voor hen weinig beweging in de haven en geen bedrijvigheid. Normaliter zie je alleen al veel suppers door de haven gaan’. Harro wordt ondertussen gebeld, het werk gaat gewoon door.
‘Ja, u mag dubbel liggen. Graag bij een boot met ongeveer dezelfde lengte als de uwe. Alle schippers weten dat…graag wel gespiegeld gaan liggen zodat uw buurman ook zijn privacy heeft.’
Na het ophangen vertelt Harro dat dubbel liggen beleid is en dat iedereen zo een plek heeft. Het mes snijdt wat dat betreft aan twee kanten. Gasten kunnen altijd rekenen op een plek in de haven en het levert extra havengelden op om de havens rendabel te houden. Op mijn vraag waar de meeste gasten vandaan komen antwoordt hij: ‘Er komen veel Duitsers en Nederlanders maar we hebben nu ook gasten uit Zuid-Afrika, Engeland, Australië en Nieuw Zeeland. Sommigen hebben hun boot in Nederland liggen.’
Volop werk dus voor het team van het havenkantoor. Trots vertelt Harro: ‘We hebben een goed team. Rob, Hendrik, Roy en ik zijn de vaste havenmeesters zoals je weet. Daarnaast hebben we brugwachters zoals Joran en assistent havenmeesters zoals bijvoorbeeld Amber.
De telefoon rinkelt weer…Harro staat op.
De speciale banner voor aan de giek
De HK62 vaart uit
Haven- en visserijnieuws
Wim investeert in kleine Hoornse botter
De oude brug staat open. Toeristen kijken bewonderend naar de HK62. Fred Zoer staat aan het helmhout en steekt even zijn hand op tijdens het voorbijvaren.
Nog niet zo lang geleden voer deze botter onder het nummer EB60. De omnummering vond plaats tijdens de zeilregatta in mei van dit jaar. HK62 is een verwijzing naar Goossen Foppen die vroeger voer met dit visserijnummer. Aartje de Bruin , dochter van Goossen, deed de officiële omnummering. Het schip is een prachtige kleine Hoornse botter, verkeert in goede staat en is een welkome aanvulling op de kleine vloot van zeilende vissersschepen van Wim van den Berg. De schepen van Wim liggen er altijd goed en netjes bij, dus wat dat betreft gaat deze botter een goede toekomst tegemoet.
Scheepspost: Uit het goede hout gesneden
Voorjaar 2024. Terwijl Evert en Ron het oude beslag van een tweedehands mast afhalen zegt Ron beteuterd: ‘Stop er maar mee, Evert’. Alleen het handvat van Rons schroevendraaier is nog zichtbaar. De rest verdween moeiteloos in het hout. Balen…de onlangs aangeschafte mast blijkt minder goed dan verwacht. ‘Juist dit gedeelte aan de mastvoet mag niet zo rot zijn’. Ron peutert nog wat houtmolm uit de voet. Teleurgesteld ruimen we na twee uur werk de boel op.
Rons zoektocht naar een nieuwe mast gaat daarna met ups and downs. Met de miskoop in het achterhoofd twijfelt hij regelmatig. Staal of hout? ‘Ik denk dat ik een stalen mast neem, ze schijnen sterk te zijn en ik heb er dan geen omkijken meer naar’. Geheel overtuigd klinkt hij echter niet. Een stalen mast op een Marker Rondbouw is dan misschien duurzaam maar niet authentiek. Scheepswerf Blaauw in Stavoren, gespecialiseerd in het maken van stalen en houten masten, wordt benaderd en garandeert dat indien zij een nieuwe houten mast maken voor de VD168, deze minimaal 20 jaar meegaat. Rons twijfel is meteen weg ‘Een houten mast is veel mooier en over twintig jaar trek ik toch niet meer aan de zeilen’. Blaauw gaat na de verkregen opdracht al snel aan de gang. Een bezaanmast van een klipper wordt door hen vermaakt naar de wensen van Ron. ‘De mast is van larikshout en bewust 4 cm dikker dan de oude mast. De nieuwe is hierdoor een stuk sterker. Ik heb nu geen bakstagen meer nodig, dat maakt het zeilen een stuk gemakkelijker.’ Twee weken later is het zover, de VD168 koerst naar Stavoren voor het plaatsen van de mast.
Hilda en Ron zitten voor hun huis. ‘Mooi he?’ zegt Hilda glunderend. We kijken samen uit op De VD168, de vlag van de VZVH wappert fier aan de nieuwe mast.
Strak in de lak bij Blaauw
De nieuwe kop in de beits
De kop verkeerd
‘Gewoon pech’ vertelt Roel. ‘We voeren na de Aaltjesdagen terug naar de oude haven maar werden ter hoogte van de brug verrast door een windvlaag. De kop van het linker zwaard raakte de balken bij de brug.’ Roel kan gelukkig overal het positieve van inzien: ‘De kop van het zwaard was al slecht en hing met kit aan elkaar dus …. Ik heb Bertus Scholten gevraagd het weer te maken.’ Het resultaat mag er zijn. Bertus zorgde voor een nieuwe kop van eikenhout. Roel koos ervoor om het zwaard te beitsen. Beits bladdert niet en werk je gemakkelijker bij. Het resultaat mag er wezen.
HAVEN- EN VISSERIJNIEUWS
Op het bankje
Henk Bruinink, uit 1946, loopt dagelijks zijn rondje langs de haven. Het water blijft trekken. Vandaag strijkt hij even neer op het bankje bij de Vissershaven. Een markante visserman op leeftijd, die al enige tijd is gestopt met vissen en altijd graag even een praatje maakt. Henk viste altijd samen met zijn broer Herman met de HK8. Enkele jaren geleden mocht ik een dag met hen mee snoekbaarsvissen op het Markermeer. Een onvergetelijke ervaring. Al het werk aan boord werd weloverwogen, zonder veel woorden uitgevoerd. Snoekbaarsnetten werden binnengehaald en weer uitgezet, de gevangen vis werd zorgvuldig uit de netten gehaald en ingepakt. Een onvergetelijke dag waarbij de hechte band tussen beide broers en de passie voor het vissen indruk op mij maakten. Henk kijkt me even droevig aan: ‘Ik repareer de netten nog voor Herman, maar dat kan ik ook niet zo lang meer doen denk ik.’ Ik beaam dat aan alles een einde komt maar dat het ook goed is om bezig te blijven en dat er maar weinig mensen zijn die netten zo vakkundig kunnen repareren zoals hij dat doet. Henks gezicht klaart even op.
Henk in zijn nettenschuur, 2018
Peter Jansen van de HK7 tevreden over palingvangst Peter vist met zijn moeder Ria en vismaat Rensko op het Randmeer. ‘Vanaf 1 mei 2024 hebben we de netten in het water staan. De vangsten tot nu toe, in vergelijking met voorgaande jaren, zijn bovengemiddeld. We vissen met 12 schietfuiken (2x6) en 16 tot 20 walfuikjes. 31 Augustus eindigt het seizoen.’ Toch heeft Peter ook zorgen: ‘De laatste tijd hebben we te maken met vandalisme. Sommige sportvissers snijden een fuik kapot om hun vastzittende haak er uit te halen, ook gaat er nog weleens een huurbootje met zijn schroef over een net. Het vervelende is dat je dan weer veel reparatiewerk hebt. We hebben nu daarom geelrode vlaggetjes in plaats van rode, onze visplekken zijn zo beter zichtbaar.’ Ondanks de zorgen klinkt hij opgewekt en is tevreden over de vangst. Het siert de vakman die met hart en ziel vist.
In gesprek
Eindelijk is het zover. De gesprekken over de historische ligplekken en het havenbeleid met de gemeente starten binnenkort weer. Best wel een complex gebeuren omdat we te maken hebben met oude afspraken, oud- en nieuw havenbeleid én nieuwe erfgoedwetgeving. We hopen natuurlijk dat de belangen van alle belanghebbenden behartigd worden en dat we constructief mogen meedenken.
Nieuw is het ‘Ruimtelijk kwaliteitsplan historische haven Harderwijk’. Dit is een plan voor gebruik en beheer van de haven voor historische schepen.
De belangen voor de VZVH, VHSH, botterverhuur Van den Berg, het Bottermuseum en Veluvia zijn groot. Vragen rond historische ligplaatsen, havengelden, beschikbare kades, e.a. spelen al lange tijd een rol. We hopen dat we in gesprek met de gemeente meer duidelijkheid krijgen en invloed hebben op het uiteindelijke kwaliteitsplan.
Wordt vervolgd...
Schipbreuk op Koningsdag
Gekleed in nogal afleidende kleding rennen ze naar voren en geven de botter een enorme zwieper. Al gillend stortten twee vrouwen onzeker naar beneden. Een golf van omhoog spattend water …nog nooit ging een botter zo snel ten onder en dan onverwachts…klinkt toch de bel.
Met de originaliteitprijs (met eer aan de bouwers) van ‘Blij dat ik glij’ gingen ze naar huis, de prachtig gebouwde botter weer op de kar ladend. Erika, Hilda, Jacqueline en Carien verdienen eeuwige roem.
VZVH blij met nieuwe aanwinst.
Hoe word ik lid van de vereniging? vroeg Fred Zoer. ‘Je schip moet meer dan 75 jaar oud zijn, zeilend zijn, gevist hebben en de leden moeten instemmen met je aanmelding’ vertelde ik. Fred was dan ook al snel het nieuwste lid van de VZVH. Met zijn houten Staverse jol uit 1900 is hij een welkome aanvulling. Een jol hadden we immers nog niet. Een klein scheepje dat heel wat bekijks trekt in de haven. Fred zelf is trouwens ook een bekende verschijning en niet weg te denken uit de haven. De ene keer tref je hem al vertellend aan op een botter vol toeristen, de andere keer vaart hij samen met zijn vrouw de jol de haven binnen. Welkom bij de vereniging!
Bijna klaar voor de hellingproef
De ST22, Staverse jol
SCHEEPSPOST Zij aan zij
Met speciale dank aan:
Het haventeam voor het gezamenlijk organiseren, Dirk voor het gezellige Captains Dinner, Petra van de Eben Haëzer voor de extra ondersteuning en natuurlijk alle schippers en liefhebbers van varend erfgoed die bij dit mooie evenement aanwezig waren.
Juni 2024. Eindelijk is het weer zover, de Aaltjesdagen 2024! Ron van de VD168, FC van opduwer Douwe en Evert van de KU6 regelden samen met de havenmeesters de ligplaatsen voor 25 historische slepers en zeilschepen. Een mooi staaltje samenwerking tussen gemeente en liefhebbers van het oude spul.
Een aantal historische zeilschepen lag er al, maar vrijdag 7 juni rond 11.00 waren de stampende diesels van zo’n 10 wachtende sleepboten goed te horen. De brug ging open en al manoeuvrerend, draaiend aan grote stuurwielen, intussen zwaaiend naar FC die met een brede grijns zijn maatjes verwelkomde, vonden alle schippers hun plek aan de kade.
Zaterdag 8 juni wapperde op elk schip de Harderwijkse vlag en kwamen familieleden en toeristen de schepen bewonderen. Eén van de pareltjes was sleepboot ‘de Burro’ van Peter Boender. Type Amsterdammertje. De oude M2 ééncilinder 30 pk gloeikop Kromhout uit 1923 werd door FC in de ochtend gestart en de eerste rookpluimen trokken al snel over het publiek. ‘Het starten is een heel ritueel’ vertelt FC. ‘Met een brander verwarm je de kop van de motor, je zet het vliegwiel op tijd en met perslucht breng je de boel in beweging.’ Een vader en zoon kijken belangstellend in het ruim waar de antieke motor zijn eerste rondjes draait.
De roeiwedstrijd die startte in de museumhaven gaf ’s middags leven in de brouwerij. Zij aan zij lagen de roeiers te wachten tussen onze schepen, hier en daar een fender tussen oud en nieuw. Roeiers en schippers raakten spontaan met elkaar in gesprek. Een bijzondere ontmoeting tussen waterliefhebbers.
’s Avonds genoten we van Dirks Captains Dinner bij Bella Ciao en kwamen we bij van een gezellige en enerverende dag. Dat het ondertussen begon te hozen en we dichter bij elkaar kropen om maar niet nat te worden kon de pret niet drukken.
Al en met al heeft iedereen genoten. Het weerzien onderling en het delen van kennis met het publiek maakten dat we terug kunnen kijken op mooie Aaltjesdagen!
HK 21 vraagt om grote restauratie
We staan samen bij de botter in de loods. Grote vakkundig uitgezaagde gaten ontsieren het schip. ‘De HK 21 heeft echt groot onderhoud nodig. We moeten wel vijftig procent vernieuwen. De achterstuit moet vervangen worden en het achterhuisje is uit verband. Een deel van het lijfhout en de helft van de gangen moet worden vernieuwd.’ Jelle kijkt wat zorgelijk en vertelt: ‘De andere twee varende botters hebben in het voorjaar ook weer aandacht nodig’. Kortom volop werk.
Gelukkig is er ook hulp van buiten. Harmen Timmerman is als scheepstimmerman betrokken bij het restauratieteam en is doorgaans één dag per week aanwezig. Het bestuur investeert op deze manier bewust in de kwaliteit van het werk en het delen van specifieke kennis. ’We zijn daar erg blij mee’, vertelt Jelle enthousiast. ‘Hij leert ons de kneepjes van het vak en helpt mee. Harmen is momenteel op vakantie, wij kunnen gewoon verder met het werk aan de hand van zijn tips. Dat is fijn.’
De HK21 werd in 1909 gebouwd op de werf van de Haas te Durgerdam in opdracht van de familie Klaassen. De bekende Harderwijker visser Kees Klaassen, viste tot 1947 met de botter en deed het schip met visvergunning over aan zijn zoon Hendrik. Tot 1964 bleef het schip van de vissersfamilie, daarna werd het verkocht en belandde het in de recreatie. In 2012 wordt de Harderwijker Botterstichting eigenaar.
Het is niet de eerste keer dat de botter groots wordt aangepakt. Na schade opgelopen te hebben bij een bombardement wordt in 1946 het achterschip vernieuwd en het schip met 1,5 meter verlengd. In 2001 vond een tweede grote restauratie plaats en ongetwijfeld zullen een aantal eigenaren, zo’n tien in totaal, die de botter korte of langere tijd bezaten delen hebben vervangen. Nu is het de beurt aan de botterstichting.
Masteninspectie bij de botterloods Scheepspost
Afgekeurde mastvoet HK22
Januari 2024. Alle scheepsmasten van de Botterstichting werden ruim voor het zomerseizoen gekeurd. Er werd geklopt en geprikt. Rotte plekken werden achterhaald, advies om de masten weer tiptop in orde te krijgen werd door een erkende keurmeester gegeven. Ook het tuigage werd gecheckt.
Dat masten een risico vormen en door houtrot of een verkeerde krachtenberekening kunnen afbreken is bekend. Iedereen kent het trieste dodelijke ongeval op het charterschip uit Harlingen. Sindsdien is De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) extra alert op de veiligheid van charterschepen en is er meer toezicht op de naleving van de regels.
Al hoewel het gaat om de regels voor historische zeilschepen die met meer dan 12 passagiers varen heeft de Botterstichting toch een keurmeester laten komen. Veiligheid boven alles.
Goedgemutst
Afgelopen juni was het weer zover. De vrije dagen hadden ze geregeld en goedgemutst vertrokken Pieter, Fred en Ed met de botter HK22 van de botterstichting naar Balk voor het driedaagse zomerkamp van Mijnschool (Praktijkonderwijs Harderwijk). Het was de tweede keer dat een Harderwijker botter met deze bemanning werd ingezet. Jongeren die wat extra begeleiding nodig hebben en die gebaat zijn met wat bewegingsruimte maken gebruik van de botter. De andere leerlingen zeilen met valken. Pieter: ‘We zijn vanuit Balk met een groep leerlingen naar Sloten en Woudsend gezeild. Donderdagmiddag was er te weinig wind, maar vanaf de botter was het prima zwemmen.’ De drie kijken net als vorige keer terug op een mooi kamp. Het mooie is dat Fred, Pieter en Ed goed aanvoelen wat de leerlingen extra nodig hebben en daarmee goede begeleiders zijn voor deze zomertrip. Dat ze toevallig ook kunnen zeilen is mooi meegenomen.
Woudsend vanaf het water
Veerkracht
25 September komt de wens van Ron en Hilda uit. Al vaak spraken ze erover maar nu is het bijna zover. Samen met twee schepen van de botterstichting gaan ze varen voor stichting Vaarkracht. Overal in het land worden vaartochten georganiseerd voor kankerpatiënten en hun naaste familieleden. Ron en Hilda namen het initiatief voor deze dag in Harderwijk! Het zal ongetwijfeld een mooie ervaring worden.
Interessante historische evenementen
September: 12-14 Botterdagen Elburg 14-15 Zuiderzeeregatta Muiden 14-15 Monumentendagen Harderwijk 14 Historische Havendag Zwolle
Oktober/November: 26 oktober-3 november Strontrace Workum
Bottermuseum en VZVH slaan handen in één
Hoe mooi zou het zijn als jullie van de VZVH meehelpen bij de monumentendag? Susan Wijngaard van het Bottermuseum stelde de vraag en wist het antwoord al. We hebben immers dezelfde doelstelling namelijk het in de vaart houden van historische zeilende visserijschepen. Samenwerken is dan vanzelfsprekend. Het Historisch Havenkwartier is één van de te bezoeken monumenten en bestaat uit: De Vischafslag met botterloods en bottermuseum, molen de Hoop met bakkerijmuseum en scheepshelling Veluvia met smederij.
Samen met het Bottermuseum zorgen we er voor dat een aan aantal historische schepen voor de kade liggen om bewonderd te kunnen worden door het publiek.
De open monumentendagen zijn op 14 en 15 september.
Historisch Havenkwartier met oude scheepshelling Veluvia
Oefening baart kunst
Augustus 2024. De zon schijnt, een lichte bries belooft een mooie nazomermiddag. Het oliepeil van de motor wordt gecheckt. Het brandstofpeil gemeten en na de twee bruggen varen we op de motor de haven uit. Plots gooit Evert Jan Top de grote kogelfender overboord. Het is aan de bemanning om er op te reageren. Een bootje komt aanvaren om te helpen. Evert jan gebaart dat het niet nodig is. Het is immers een oefening. Na verscheidene pogingen lukt het (onder applaus) om de fender binnenboord te halen.
De bemanning bestaat uit enthousiaste vrijwilligers die willen leren zeilen met een botter. De botterstichting heeft een tekort aan ervaren schippers. Maar ook goede maten
zijn aan boord hard nodig. De trainingen op het water beginnen de eerste vruchten af te werpen.
Even later wordt er aangelegd bij een steiger. Met enige aarzelingen legt de ‘schipper in opleiding’ in opperste concentratie aan. Als we eenmaal liggen roept Evert Jan de groep bij elkaar. ‘Wat ging goed en wat kan er beter?’. Al snel wordt duidelijk dat de maat te weinig instructies kreeg en er nog een spring mist. ‘Alles komt aan op het communiceren tussen de schipper en de maat’, vertelt de ervaren Evert Jan. De groep luistert aandachtig.Even later zeilen we richting Elburg en genieten van de rust, het water, de zon en van elkaars gezelschap.
De opleidingsgroep met Evert Jan in het midden.
Onze schepen
KU6 Zeepunter
Bouwjaar: rond 1912
Werf: nog onbekend
Lengte stevens: 8.85m
Breedte: 2.85m
RD112 Visaak
Bouwjaar: 1910
Werf: Van der Werf te Buitenstvallaat
Lente stevens: 6.40m
Breedte: 2.35m
VD103 Marker rondbouw
Bouwjaar: 1936
Werf: Van Goor te Monnickendam
Lengte stevens: 10.5m
Breedte: 3.40m
HK100 Zalmschouw
Bouwjaar: rond 1918
Werf: vermoedelijk Eltink te Beneden-Leeuwen
Lengte stevens: 5.85m
Breedte: 1.70m
LE67 Lemsteraak
Bouwjaar: 1911
Werf: Gebr. De Boer te Lemmer
Lengte stevens: 12.87m
Breedte: 4.20m
HK86 Noordzeebotter
Bouwjaar: 1915
Werf: nog onbekend
Lengte stevens: 15.05m
Breedte: 5m
VD168 Marker rondbouw
Bouwjaar: 1937
Werf: Van Goor te Monnickendam
Lengte stevens: 10.5m
Breedte: 3.40m
ST22 Staverse Jol
Bouwjaar: 1900
Werf: Douwe Roosjen
Lengte stevens: 5.60m
Breedte: 2.30m