Gezond eten van de korte keten

Groene voedselproducenten in beeld

Joke Colijn

CO2-uitstoot, stikstofoverschot, gif- en medicijngebruik in de reguliere land- en tuinbouw zijn grote problemen in het milieu en klimaat. Natuurinclusieve vormen van landbouw dragen structureel bij aan stikstofreductie en minder gebruik van bestrijdingsmiddelen en medicijnen. Bij extensieve landbouw zijn kosten soms hoger en opbrengsten lager; de producten van deze boeren moeten daarom vaak iets duurder zijn: een eerlijke prijs voor een eerlijk product. Door producten te kopen van een groene voedselproducent kan iedereen zelf bijdragen aan een gezonder milieu: gezond eten van de korte keten! Door dichtbij huis te kopen, zijn er minder vervoerskosten en minder CO2-productie. We belichten in elke Waardvogel een groene voedselproducent uit de Krimpenerwaard. Deze keer gaan we op bezoek bij Katrien Prak van Bessentuin De Rode Mus, Westeinde 47, 2825 AJ Berkenwoude.

In 2011 is de bessenkwekerij aangeplant op de zure veengrond. Op de website lezen we al: voor de hoofdteelt van blauwe bessen is deze zure grond onmisbaar. Verder worden kruisbessen, zwarte bessen en aalbessen geteeld; van alle soorten bessen diverse rassen, mede om het oogstseizoen te spreiden. Rode kruisbessen smaken anders dan groene kruisbessen, rosé aalbessen zijn zoeter dan de klassieke rode aalbes. Het brede assortiment biedt de klant keuze uit het rijke soortenspectrum van bessen. Zo zijn er wel 100 kruisbesrassen; bij de Rode Mus worden vijf soorten kruisbessen geteeld. De intrigerende naam van de bessentuin – De Rode Mus – vraagt om een verklaring. Ik dacht eerlijk gezegd aan een directe verwijzing naar Katriens prachtige rode haar – maar het verhaal erachter is anders. Een goede kennis gaf haar het advies gaf om juist níet iets met ‘bessen’ in de naam te kiezen, maar iets persoonlijks, iets dat ze leuk vindt, waar ze van houdt. Katrien is dol op mussen; daarom heeft ze sinds ze kwam op Westeinde 47, haar best gedaan om het de aanwezige mussen (zowel huis- als ringmussen) naar de zin te maken met dicht struweel en broedmogelijkheden. Ook biedt de naam ‘De Rode Mus’ ruimte om meerdere productlijnen te onderzoeken, zoals noten, of zelfs iets heel anders zoals een snoeicursus. Bovendien wil je bij digitaal zoeken gelijk gevonden worden, wat bij ‘De Blauwe Bes’ zeker niet het geval zou zijn.

Bedrijfsvoering De Rode Mus is 100% Katriens bedrijf. Ze doet de hele teeltzorg, het snoeien e.d. en ’s zomers regelt ze de pluk, de afzet, de verkoop, de sociale media. Vooral in de zomer is het erg intensief. Hard werken vindt ze niet erg, maar een onderneming moet per saldo wel geld opbrengen. Dankzij de erg korte keten kan ze rendabel draaien. Ze gokt niet op één paard en doet aan risicospreiding voor haar afzet. Het grootste aandeel wordt lokaal afgezet. Verder worden de bessen verkocht via Rechtstreex en aan verschillende restaurants, maar de directe afzet ‘aan huis’ is vanwege de natte zomer minder dan andere jaren: minder passanten betekende dat ze een tandje moest bijzetten om de verse bessen aan de man te brengen. Het bessenassortiment van De Rode Mus bestaat uit bessen die iets langer houdbaar zijn, en niet zo kwetsbaar als bijvoorbeeld frambozen. Ze blijven een paar dagen prima in de koeling, maar haar handel is nu eenmaal verse bessen: hoe verser hoe lekkerder natuurlijk. Verse bessen uit de Krimpenerwaard zijn een erg leuk, specialistisch product. Katrien: “Het heeft natuurlijk een nadeel voor de bekendheid van het product dat er niet meer kleinfruittelers in de buurt zijn. Maar het vóórdeel van verkoop aan huis is, dat er niet nóg zes telers langs de weg zijn, zoals in het oosten van het land. Ik hoef me op dat punt niet enorm te onderscheiden. Teelt in het oosten geschiedt vooral op hoogveen, ook zuur. Hoe duurzaam de teelt hier op het zakkende laagveen is, moet nog blijken. Ik ben de bessentuin begonnen op mijn 50e en ga er nog wel een aantal jaren mee door, maar als ik flink jonger was geweest, had ik er waarschijnlijk anders over nagedacht. Het risico van opzetten en investeren in iets dat nog niemand eerder heeft gedaan, is dan onbekend.”

Oorspronkelijk was het niet Katriens bedoeling om jams en andere producten te maken van haar bessen. “Voordat ik eraan begon ben ik een zomer het land door gecrost om te kijken hoe andere bessentelers dit doen. Veel hebben een winkeltje zoals ik, en daarbij een koffie- en theeschenkerij waar uiteraard bessentaart wordt verkocht en men verjaardagen e.d. kan vieren. Dit soort horeca is vooral interessant als je zelfpluk hebt omdat mensen dan langer blijven – maar dat zag ik toch niet zitten.” Voor verse verkoop is de A-keuze geschikt; gekneusde, licht aangevreten of onrijpe bessen zijn B-keuze; Katrien sorteert zelf elke oogst hierop. “Toen ik in de beginjaren voor het eerst een grote oogst had, heb ik de B-keuze aangeboden aan de Fenix Food Factory in Rotterdam, een versmarkt voor ambachtelijke producten. Mijn telefoon ontplofte daarna bijna, omdat iedereen mijn product wilde: voor blueberry-bier en allerlei andere doelen. Toen dacht ik: wacht eens even, zij gaan met mijn mooie bessen - ook al is het B-categorie - een bijzonder product maken en verkopen dat als A-product!” Alle andere bessen dan A-keuze worden daarom nu óf direct tot iets anders verwerkt en verkocht in de winkel, óf ze gaan de vriezer in voor later als ze meer tijd heeft, omdat ze ook jams en sappen verkoopt voor kerstpakketten e.d. Die B-categorie bessen heeft ze toch, en daarmee

ze gaan de vriezer in voor later in het seizoen als ze meer tijd heeft, omdat ze ook jams en sappen verkoopt voor kerstpakketten e.d. Die B-categorie bessen heeft ze toch, en daarmee rekt ze tevens haar seizoen op. Vóór De Rode Mus werkte Katrien bij Villa Augustus, in een hele grote moestuin bij een café-restaurant in Dordrecht. De chefkok daar heeft haar geholpen om een professionele jam te maken. Ze koopt geen geleisuiker in de supermarkt, maar gebruikt een plantaardig geleermiddel (agar agar), De enorme rode bessenoogst van dit jaar is gedeeltelijk ingevroren om daarvan later rode bessensaus te maken, waar vraag naar is. In pre-corona tijd verkocht ze mondjesmaat potjes uit het kastje aan de weg, maar nu heeft ze vanwege de coronamaatregelen een toonbank en een pinapparaat aangeschaft. Sindsdien worden massaal de vruchtenconserven gekocht, met dozen en tassen tegelijk. Ze vertelt dat ze het verwerken van de vruchten helemaal zelf doet en het proces inmiddels goed gestroomlijnd heeft. Daarvan is de hele marge voor De Rode Mus, een reden waarom Katrien overweegt om in 2022 eens twee zaterdagen al in mei of juni open te gaan. Er zijn dan nog geen verse bessen, maar met de jams en sappen kan ze wellicht ook nieuwe klanten trekken. Het plukken doet ze niet meer helemaal zelf, het gaat inmiddels over honderden kilo’s. Plaatselijke jeugd helpt haar daarbij als zomerbaantje in de vakantie. En in de winkel heeft ze drie dagen in de week een student staan, zodat ze haar handen vrij heeft voor maaien, sorteren, verwerken en andere noodzakelijke dingen. niet steekhoudend blijkt. Bovendien deelt Katrien graag haar kennis en werkwijze met bezoekers, zodat die met eigen ogen kunnen zien hoe de bessen floreren onder haar goede zorgen. Rondom om de bessenkwekerij zijn windsingels aangeplant met een verschillende soorten bloeiende heesters. Het snoeihout van de vele knotwilgen worden verwerkt in takkenrillen. Afgelopen jaren zijn lage gemengde hagen aangeplant. Er zijn wat ruigten en bosjes, plekken waar ze brandnetels laat staan, kruidenrijk gras, enz. Hiermee trekt ze insecten aan die weer haar bessen bevruchten en plagen helpen bestrijden. Zo heeft ze ook enorm veel hommels en wilde bijen, waarvoor ze o.a. zorgt door nestelplekken te creëren in losse aarde en zand. Zoals Katrien zegt: werken mét de natuur, niet ertegen. Er komen immers altijd nieuwe plagen; een plaag bestrijden tot het laatste beestje weg is, is zinloos. De attitude zou moeten zijn: onder controle houden. Verder kan een gezond gewas beter een plaag weerstaan dan een verzwakt gewas, dus stopt ze ook veel energie in het welzijn van struiken en bomen. De naast de bessentuin gelegen en destijds verwaarloosde hoogstamfruitboomgaard heeft Katrien door deskundig snoeien opnieuw vitaal gekregen. De appels- en perenopbrengst wordt versapt door Schulp. Van de vele gaten in de oude bomen wordt dankbaar gebruik gemaakt door holtebroeders.

De producten -Verse bessen tijdens het bessenseizoen zijn hoofdproduct -Jams en vruchtensauzen zijn bijproducten -Appel-perensap van eigen hoogstamfruitboomgaard

Motivatie Katrien is in het verleden opgeleid tot hovenier en begon - na een avondstudie – met het ontwerpen van tuinen. Het zelfstandig ondernemerschap gaf veel voldoening. Later bij Villa Augustus had Katrien de leiding over het omvormen van een heel groot terrein van een waterleidingbedrijf, naar een grote moestuin met een deel boomgaard. De opbrengsten van groenten en fruit komen geheel ten goede aan het restaurant. Het pionieren, het uitdenken en uitvoeren van iets totaal nieuws vanuit een nul-situatie, was wat haar daaraan trok. In de voormalige bedrijfsgebouwen kwamen respectievelijk een hotel en een restaurant. Katrien was ‘tuinbaas’ en had de leiding over inrichting én onderhoud. Daar heeft ze vooral het biologisch tuinieren geleerd, zowel in de moestuin als van het fruit: appels, peren, bessen, citroenen, vijgen – van alles. “De Fruitspecialist Jan Freriks die dat deel begeleidde, heeft me geïnspireerd om ook zelf fruit te gaan telen en me geholpen met de keuze van rassen in relatie tot de bodem. Het onderhoud en snoeien van fruit vond ik altijd al erg leuk om te doen. Het is een specifiek vak, zowel van bomen als struiken.” Want uiteindelijk wilde ze terug, van de tekentafel en bureau, weer naar de handen in de grond. Het relatief kleine stuk grond aan het Westeinde brengt niet genoeg op met de teelt van kropjes sla, of met een stuk of 10 schapen er op. Kleinfruit is een intensieve teelt en dat kan wel, én de bodem bleek er na onderzoek geschikt voor. Na een jaar proefteelt hakte ze de knoop door en begon opnieuw voor zichzelf. Blauwe bessenstruiken kunnen slecht tegen verplanten; je koopt ze dan ook klein en moet vervolgens enige jaren geduld hebben voor je een beetje oogst hebt. Een mooie bijkomstigheid was dat de klantenkring zo rustig mee kon groeien. Het hele proces van risico, vol er tegenaan en opbouw bevredigde haar ondernemershart toch meer, maar de opgedane kennis en ervaring bij Villa Augustus waren daarbij onontbeerlijk. De Rode Mus heeft niet het biologisch keurmerk, ondanks het werken met respect voor de natuur. De kosten voor het certificaat zijn relatief hoog, terwijl het voor de afzetmarkt, het gros van de klanten van de Korte Keten, Afzetlijnen van De Rode Mus * Alle soorten verse bessen, jams, vruchtensauzen en appel-perensap in de winkel op de bessentuin; een kleine voorraad in het kastje bij het toegangshek * Bestellingen op afspraak via 06-53536227 of info@derodemus.nl * Verse bessen via Rechtstreex in het seizoen * Diverse restaurants in het seizoen, een beetje wisselend * Jams bij kaasboerderij Schep * Appel-perensap geschonken en verkocht bij Het Schapenschuurtje * Promotiekanalen: www.dekortsteweg.nl, www.indekrimpenerwaard. nl, www.rechtstreex.nl, www.fietsenvoormijneten.nl, www.foodwalks.nl, www.zuidhollandslandschap.nl/routes/. D