การประเมินแบบเสริมพลัง
(Empowerment Evaluation)
อีกหนึ่งในเครือ ่ งมือการ ถอดบทเรี ย น รศ.ดร.ประภาพรรณ อุนอบ ่
คณะสั งคมศาสตรและมนุ ษยศาสตร ์ มหาวิทยาลัยมหิดล ์ เอกสารประกอบการประชุมเชิงปฏิบต ั ก ิ ารเสริมศั กยภาพ เครือขาย ่ พหุภาคีโดยการถอดบทเรียนการทางานในรายพืน ้ ที่ 1 ครัง้ ที่ ๒
การถอดบทเรียนจากผลการประเมิน • เป็ นการสกัดความรูที ้ จากผล ้ เ่ กิดขึน การประเมินโครงการวา่ มีเงือ ่ นไข ่ ่ งผลให้โครงการมีผล ปัจจัยใดบ้างทีส การดาเนินงานเช่นนั้น • การถอดบทเรียนแบบนี้ ให้ ความสาคัญกับผลการประเมินมาก ดังนั้นกอนถอดบทเรี ยนตองมั น ่ ใจใน ่ ้ ผลการประเมินโครงการกอนว า่ ่
2
การเสริมพลังคืออะไร? • กระบวนการทีท่ าให้คน/องคกร/ชุ มชม ์ มีอท ิ ธิพลเหนือสถานการณที ์ เ่ ป็ นปัญหา (Fawcett, White และคณะ 1994)
• การสราง ความเข มแข็ ง และสมรรถนะให ้ ้ ้ คน/กลุมคน ในการช่วยเหลือตนเองและ ่ นาไปสู่การเปลีย ่ นแปลงสั งคมได้ (Zimmerman, 1992)
• การเสริมพลัง คือ
การชวยเขาใหเขา
3
ทาอะไรบางเพื อ ่ ช วยการ ้ ่ เสริมพลัง?
• ฝึ กอบรม (training) • อานวยความสะดวก (facilitation) เป็ นพีเ่ ลีย ้ ง คอยแนะนา • สนับสนุ น โน้มน้าว ชักจูง • จุดประกาย ชวนให้ คิดนอกกรอบ • ให้เสรีภาพในการ
4
เสริมพลัง + การ ประเมิน = ? ทาอยางไรจะท าให้การประเมิน ่ เป็ นการเสริมพลังให้กับ คนทางานและผู้ทีเ่ กีย ่ วของ??? ้ 5
อุปสรรคทีส ่ าคัญของโครงการ พัฒนาสั งคม วัตถุประสง คโครงการ ์
กิจกรร ม1
กิจกรรม 2
กิจกรรม 3
กิจกรรม …
ผลลัพธ/์ เป้าหมาย
1.ผูปฏิ ั ไิ มได น หรือ ้ บต ่ เป็ ้ นเจาของการประเมิ ้ ประเมินตนเองไมได “ถูก ่ ่ ้ อยูในสภาพ ประเมิน” (ไมว่ าด ใด) ่ วยสาเหตุ ้
2.ความสามารถในการทากิจกรรมอาจไมเต็ ่ ม 100% และก็ไมได ่ รั ้ บการเสริมศั กยภาพ
6
ผู้ให้กาเนิดการประเมินแบบเสริม พลั ง Ph.D. ศาสตราจารยด์ าน David M. Fetterman, ้
การประเมินจาก School of Medicine & School of Education, Standford U.ไดตี ิ พบทความ ้ พม ์ เรือ ่ ง “Empowerment Evaluation” ครัง้ แรกในปี 1994 ในทีป ่ ระชุมสมาคมนักประเมินอเมริกน ั นับแตนั ่ ้นเขาไดเขี ้ ยนหนังสื อ EE ออกมาอีก 3 เลม ่ และไดจั ้ ด EE Workshop ในหลายประเทศ รวมทัง้ มีกระแสสนับสนุ นและโตแย ดของ ้ งแนวคิ ้ เขาผานบทความวิ ชาการมากกวา่ 50 บทความ ่ จนปัจจุบน ั (บทความลาสุ ่ “Empowerment ่ ดชือ Evaluation: Yesterday, Today and Tomorrow” ตีพม ิ พ์ เดือน มิ.ย. 2550) EE ถูกนาไปใช้จริงในหลายวงการ เช่น การศึ กษา ธุรกิจ การพัฒนา ในปี 2005 บริษัท Hewlett-Packard ไดน ้ า Empowerment Evaluation เขาไ ้ มูลคา15 ลานเหรี ยญ “Digital Divide Project “ ่ ้ 7
การประเมินแบบเสริมพลัง (EE) • เป็ นวิธก ี ารในการประเมินทีเ่ น้นการเพิม ่
โอกาสในการประสบความสาเร็จของ โครงการ โดย 1)จัดหาเครือ่ งมือดีๆ
•
ให้แกผู ่ ทา ่ มี ้ ส่วนไดส ้ ่ วนเสี ยกับโครงการเพือ การประเมินแผน และการทากิจกรรม ดวย ้ ตนเอง และ 2) ทาให้ประเมินกับการ วางแผนและบริหารโครงการ/องคกร ์ รวมเขาเป็ ้ นเนื้อเดียวกัน Fetterman ไดเสนอ Three Steps Approach ้ 8
กระบวนการของการประเมินผล แบบเสริมพลัง
ขัน ้ เตรียมการ : เตรียมสถานที่ เครือ ่ งมือ อุปกรณ ์ และเตรียม “คน” (การคัดเลือกคน และการให้ความรูที ้ ่ เกีย ่ วของก อน) ้ ่ ขัน ้ ดาเนินการประเมินผลแบบเสริมพลัง : การประยุกตใช ์ ้ “The Three Steps Approach” การติดตามการดาเนินการของโครงการ : การติดตามการนาเอาแนวทางทีไ่ ดจาก ้ ขัน ้ ตอนที่ 2 ไปใช้ในการดาเนิน 9
ปรัชญาของ
EEนเพือ่ ช่วยให้เขา เราใช้การประเมิ ประเมินตัวเองและยกระดับ ความสามารถในการทาโครงการ ไปสู่เป้าหมายไดในที ส ่ ุด ้ 10
ความเชือ ่ พืน ้ ฐานของการประเมินแบบ เสริมพลัง
• การเปลีย ่ นแปลงระบบคิด ระบบคุณคาและ ่ พฤติกรรมของบุคคลไมสามารถจั ดกระทาหรือสั่ ง ่ การจากเงือ ่ นไขภายนอกได้ หากแตต ด ่ องจั ้ ่ นไขทีเ่ อือ ้ อานวยให้มีผู้มีส่วนได้ กระทาให้เกิดเงือ ส่วนเสี ยกับโครงการเรียนรู้ทีจ ่ ะเปลีย ่ นแปลงตนเอง โดยสรางการเรี ยนรูขึ ้ จากประสบการณตรง ้ ้ น ์ • การช่วยให้ประชาชนหรือผู้มีส่วนไดส ้ ่ วนเสี ย สามารถพัฒนาตนเองไดและมี ความตองการที จ ่ ะ ้ ้ เรียนรูปรั างต อเนื ้ บปรุงสิ่ งตางๆอย ่ ่ ่ ่อง รวมทัง้ มีการ ประเมินตนเอง สะทอนกลั บตนเองอยางสม า่ เสมอ 11 ้ ่
ความเชือ ่ พืน ้ ฐานของการประเมินแบบ เสริมพลัง • การประเมินผลแบบเสริมพลังตองมี การสราง ้ ้ สภาพแวดลอมและแหล งเรี ้ ่ ยนรู้ ให้ผูมี ้ ส่วนไดส ้ ่ วน เสี ยสามารถพัฒนาสมรรถนะไดอย อเนื ้ างต ่ ่ ่อง มี ทัศนะใฝ่รู้ อยากปรับปรุงตนเองอยูตลอดเวลา ่ อนจะน าไปสู่ความสามารถในการแกปั ้ ้ ญหาใหมๆ่ ทีม ่ ค ี วามซับซ้อนและยากกวาเดิ ่ ม • การประเมินผลแบบเสริมพลังดาเนินการบน ฐานขอมู จจริง และเชือ ่ มัน ่ ในการใช้ ้ ล ขอเท็ ้ ความรูและปั ญญานาการเปลีย ่ นแปลง ้ 12
เมือ ่ EE เขาไปอยู ในโครงการ ้ ่ บริบทจริงใน พืน ้ ที่ วัตถุประสง คโครงการ ์
กระบวนก าร ประเมิน เพือ ่ เสริม พลัง
กิจกรร ม1
กิจกรรม 2
กิจกรรม 3
กิจกรรม …
ผลลัพธ/์ เป้าหมาย
เปิ ดช่องทางให้มีการประเมินตนเองตาม ความจริ ง ทธแต เสริมพลังเพื อ ่ ปรับกลยุ ์ ละ ่ กิจกรรม แกความพร องที ละจุด ้ ่ โครงการบรรลุเป้าหมาย เกิดบทเรียนจาก 13 การทางาน คน/ทีมงานพัฒนาขึน ้
น ความแตกตางจากการประเมิ ่ แบบดัง้ เดิม
การประเมินแบบดัง้ เดิม
การประเมินเพือ ่ เสริมพลัง
ภายนอก/คนนอก
ภายใน/คนใน
ผู้ทรงคุณวุฒ ิ
โค้ชหรือกัลยาณมิตร
โครงการพึง่ พาผูประเมิ น ้
โครงการประเมินตนเอง และพัฒนาตนเอง
การตัดสิ นอยางอิ สระ ่
การตัดสิ นแบบรวมมื อ ่ 14
ตัวละครใน EE
• ผูประเมิ น (Evaluator) อานวยความสะดวก ้ ตลอดกระบวนการ EE • ชุมชนคนในโครงการ (Community) เป็ นผู้ ประเมินตนเอง และกาหนดอนาคตของ ตนเอง
• ผูให ้ อานวย ้ ้ทุน (Funder) หรือผูบริ ้ หาร เอือ ให้กระบวนการ EE เขาไปอยู ในโครงการ ้ ่ • ผูบั ้ นทึก (Note Takers)
15
บทบาทของผู้ประเมิน
EE
• ผูอ ่ นแท้ ้ านวยความสะดวก ครู ผูฝึ ้ กสอน เพือ นักประเมิน • เห็ นดวยกั บแนวทางหรือวัตถุประสงคของโครงการ ้ ์ ตองการให ้ ้โครงการสาเร็จ (ไมเป็ ่ นกลาง?) • ช่วยผูเข ี าร ้ าร ้ วม ่ EE ในการพัฒนารูปแบบและวิธก ประเมินตนเองทีเ่ ขมแข็ งและเป็ นระบบ อันจะ ้ นาไปสู่การสรางการเปลี ย ่ นแปลงในโครงการได้ ้ • ช่วยสรางข อมู ้ ้ ลฐาน ติดตามโครงการ และ บันทึกการเปลีย ่ นแปลงตลอดช่วงเวลา 16
ชุมชนคนในโครงการ (Community)
ประเมินโครงการของตนเอง ช่วยกันหากลยุทธหรื ์ อแนวทางที่ จะทาให้โครงการดีขน ึ้ ดึงประสบการณของตั วเองของ ์ มาแลกเปลีย ่ น กระตุนหรื อให้กาลังใจเพือ ่ น ้ สมาชิก
สามขัน ้ ตอนของ EE วัตถุประ สงค ์ โครงการ
กิจกร รม1
กิจกรร ม2
กิจกรร ม3
ตรวจสอบ ตนทุ ้ น (taking stock) ประเมิน และถอด บทเรียน
กิจกรร ม…
วางแผนเพือ ่ อนาคต
กาหนดภารกิจหรือ เป้าหมาย (Mission/Goal)
ผลลัพธ/์ เป้าหมาย
(planning for future)
18
ขัน ้ ตอนที่ 1: กาหนดภารกิจหรือ เป้าหมายโครงการ • จุดประสงค:์ เพือ่ ทบทวนและสรางความเข าใจ ้ ้
รวมกั นถึง ภารกิจ หรือเป้าหมายของโครงการ ่ (สรางจุ ดรวมความคิด) ้
นวา่ • วิธก ี าร: สมาชิกอภิปรายรวมกั ่
•
“อะไรคือสิ่ ง ทีโ่ ครงการทีค ่ าดหวังจะให้เกิด” หรือ “เป้าหมาย ของโครงการนีค ้ อ ื อะไร” และเพือ ่ ให้บรรลุตาม เป้าหมายขางต น ้ ้ เราไดท ้ ากิจกรรมสาคัญๆอะไร ไปบาง (เลือกมาไมเกิ ้ ่ น 10 กิจกรรม) ขอสั ้ เอกสารโครงการมาดวยจะช ้ ่ วย19 ้ งเกต: ถามี
ขัน ้ ตอนที่ 2: ตรวจสอบต้นทุน
(Taking Stock) • จุดประสงค:์ ประเมินตนเองและวิเคราะหเงื ่ นไข ์ อ ปัจจัยทีส ่ ่ งผลตอการด าเนินงานทีผ ่ านมา ่ ่
• วิธก ี าร:
– คัดเลือกกิจกรรมทีส ่ าคัญๆ – ประเมินความสามารถของทีมในการทากิจกรรม นั้นๆ – วิเคราะหเหตุ -ปัจจัย หรือจุดออน-จุ ดแข็ง ทีท ่ า ่ ์ ให้ไดผลการประเมิ นเช่นนั้น (ถอดบทเรียนจาก ้ การประเมิน)
• ขอสั งเกต: ในการอภิปรายหากมีขอมูลเชิง
20
ขัน ้ ตอนที่ 3: วางแผนสาหรับอนาคต (planning for future)
• วัตถุประสงค:์ เพือ่ หาทางแกไขจุ ดบกพรอง หรือ ้ ่ ยกระดับการดาเนินงานแตละกิ จกรรม ่
• วิธก ี าร: สมาชิกพิจารณาคัดเลือกกิจกรรมสาคัญๆ ึ้ ในครัง้ ่ ะทาให้กิจกรรมนั้นดีขน มาหากลยุทธ ์ ทีจ ตอไป โดยดูจากผลการประเมินในขัน ้ ตอนที่ 2 ่ • ขอสั น ่ ้ งเกต: ควรมีการตัง้ เป้าหมายวาอยากเห็ กิจกรรมนั้นดีขน ึ้ อยางไร และควรกาหนดจุด ่ สั งเกตวาจะไปดู จากหลักฐานอะไร ่
21
หลักการ 10 ประการของ EE ดานกระบวนการ EE ้
ความรู้สึ กเป็ นเจ้าของ การประเมินและการ ตัดสิ นใจ ทุกฝ่ายตองเข ามาใน ้ ้ EE เน้นกระบวนการ ประชาธิปไตย ทุกขอเสนอ มาจากของ ้ จริง
พธของ ดานผลลั EE ์ ้
การพัฒนาให้ดี ยิง่ ขึน ้ สภาพแวดลอมที เ่ อือ ้ ้ ตอการเรี ยนรู้ ่ เกิดความรูสึ ้ กความ เสมอภาค เทาเที ่ ยม กัน
โจทยข ้ 1 (กาหนด ์ อ เป้าหมาย)
ขอให้แตละกลุ ม ่ ่ กาหนดเป้าหมาย ในการโครงการรวมกั นวา่ เรามี ่ เป้าหมายอยางไร ่ อาจเขียนเป็ นข้อๆ หรือเป็ น ประโยคบรรยายก็ได้ กิจกรรมนี้ใช้เวลาไมเกิ ่ น 30 นาที 23
โจทยข ์ ้อ 2 (กาหนดกิจกรรมที่ สาคัญ)
เพือ ่ บรรลุเป้าหมายในขอ ้ 1 ขอให้ทบทวนวา่ ในช่วงเวลาทีผ ่ านมา (ไมเกิ ่ ่ น 1 ปี ) พวกเราได้ ทีย ่ งั จาได้ ไม่ ทากิจกรรม สาคัญๆ อะไรบาง ้
เกิน 10 กิจกรรม
จัดลาดับความสาคัญของกิจกรรม ตามความ สอดคลองกั บเป้าหมาย (โดยใช้สติกเกอรสี์ ้ 3 สี : มาก ปานกลาง น้อย) อภิปรายให้เหตุผลของแตละคนในแต ละกิ จกรรม ่ ่ คัดเลือกกิจกรรมทีส ่ าคัญมากๆ ไวไม 5-7 ้ เกิ ่ น 24 กิจกรรม
โจทยข ์ ้อ 3 (ประเมินตนเอง) นากิจกรรมทีค ่ ด ั เลือกไว้ มาประเมินความสามารถ ของทีมในการทากิจกรรมดังกลาว โดยให้แตละ ่ ่ คนให้
คะแนน
1 – 10 ของแตละกิ จกรรม ่ หาคาเฉลี ย ่ ของแตละกิ จกรรม ่ ่ อภิปรายผลการประเมิน ถึงสาเหตุทผ ี่ ลการ ประเมินแตละกิ จกรรมไดมาเช – ่ ้ ่ นนั้น (จุดออน ่ จุดแข็ง) เริม ่ จากกิจกรรมทีส ่ าคัญมากทีส ่ ุดกอน ่ ้ จริงมาแลกเปลีย ่ น โดยยกตัวอยางสิ ่ ่ งทีเ่ กิดขึน 25
โครงการ... กิจกรรม
ตัวอยางโจทย ข ่ ์ ้อ 3 อารี แดง ชาย เนตร เฉลีย ่
กิจกรรม 1
7
5
6
7
6.2
กิจกรรม 2
8
7
8
6
7.3
กิจกรรม 3
5
4
3
4
4
กิจกรรม 4
2
1
3
1
1.7 26
โจทยข ์ ้อ 4 (วางแผนสาหรับ อนาคต)
พิจารณาผลการประเมินและการวิเคราะหเหตุ ์ ปัจจัย(จุดออน – จุดแข็ง) ในแตละกิ จกรรม ่ ่
วางแผนการดาเนินงานในอนาคตของแตละ ่ กิจกรรม โดย
กาหนดเป้าหมายของกิจกรรมนั้นๆ
กาหนดกลยุทธที ่ ด ิ วาเหมาะสม แตกตาง ่ ่ ์ ค ยกระดับ ให้ดีขน ึ้ หากมีการประเมินอีกครัง้
กาหนดจุดสั งเกตวาจะดู จากหลักฐานอะไร ่
27
ตัวอยางโจทย ข ่ ้ 4 ์ อ
กิจกรรม: การถอดบทเรียน (1.7)
เป้าหมาย กลยุทธ ์ สามารถสกัดความรู้ -ทีมงานศึ กษาเรือ ่ งเทคนิค หรือบทเรียนจากการ การถอดบทเรียน ดาเนินการ ทีม ่ าจาก -เชิญวิทยากรมาสอนเรือ ่ ง ปัจจัยเงือ ่ นไขตางๆ การถอดบทเรียน ่ ทีท ่ าให้เกิดผลทีพ ่ งึ -ฝึ กถอดบทเรียนในกลุมเล็ ่ กๆ ประสงค ์ กอน ่ -จัดเวทีถอดบทเรียนอยาง ่ จุดสั งเกต: คุณภาพการถอดบทเรี ยนดูจากเอกสาร น้อย 1 ครัง้ และสั มภาษณผู ปฏิ บ ต ั ิ ์ ้