แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

ISBN : 978-974-7530-85-8 พิมพ์ครั้งที่ 1 : พฤษภาคม 2551 จำนวน 2,000 เล่ม

ที่ปรึกษา ดร.มณทิพย์ ศรีรัตนา ทาบูกานอน อธิบดีกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม นายจตุพร บุรุษพัฒน์ รองอธิบดีกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม นางรัชนี เอมะรุจิ ผู้อำนวยการสำนักส่งเสริมการมีส่วนร่วมของ

ประชาชน

คณะทำงานกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม นางสุวรรณา เตียรถ์สุวรรณ ผู้อำนวยการส่วนส่งเสริมเทคโนโลยีที่เหมาะสม นางวรวรรณ ประชาเกษม นักวิชาการสิ่งแวดล้อม 8ว ดร.วรางคณา ศรนิล นักวิชาการสิ่งแวดล้อม 7ว นางสาวรุจิรา ชัยศิริถาวรกุล วิศวกร 4

คณะทำงานมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ รศ.ดร.เจษฎา เกษมเศรษฐ์ ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา

วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ นางนิตยา มหาไชยวงศ์ ผู้จัดการโครงการฝ้ายแกมไหม

สถาบันวิจัยและพัฒนาวิทยาศาสตร์

และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ นายสุรชัย ลีวัฒนานุกูล ผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีสะอาด

จัดพิมพ์และเผยแพร่ ส่วนส่งเสริมเทคโนโลยีที่เหมาะสม สำนักส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชน กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม 49 ถนนพระราม 6 ซอย 30 พญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทรศัพท์ 0-2298-5653 โทรสาร 0-2298-5650 แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

คำนำ

แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมเป็นส่วนหนึ่ง ของโครงการศึกษาเพื่อพัฒนาเกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่งกรม

ส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อมร่วมกับศูนย์วิชาการเทคโนโลยีและสิ่งทอพื้นบ้าน (ฝ้ายแกมไหม) สถาบันวิจัยและพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัย เชียงใหม่ ทำการศึกษาแนวทางการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีสะอาดในสถานประกอบ การสิ่งทอขนาดเล็ก เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนแนวทางการลดมลพิษ ณ แหล่ง กำเนิดที่เกิดขึ้นจากกระบวนการผลิตและพัฒนายกระดับคุณภาพผลิตภัณฑ์เป็น สินค้าที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและขยายกลุ่มผู้ซื้อไปสู่ตลาดสากลต่อไป

กรมส่ ง เสริ ม คุ ณ ภาพสิ่ ง แวดล้ อ ม ขอขอบคุ ณ คณะกรรมการร่ า ง

เกณฑ์ ก ารผลิ ต สิ่ ง ทอขนาดเล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต รกั บ สิ่ ง แวดล้ อ มและคณะกรรมการ

ตรวจประเมินสถานประกอบการที่เข้าร่วมโครงการ ประกอบด้วยผู้แทนจาก มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สถาบันพัฒนาอุตสาหกรรมสิง่ ทอ กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม ศู น ย์ ส่ ง เสริ ม อุ ต สาหกรรมภาคที่ 1 สำนั ก งานสิ่ ง แวดล้ อ มภาคที่ 1 และ 2

ห้างหุ้นส่วนสามัญนิติบุคคลธนไพศาล สำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัดเชียงใหม่ สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน และ ลำปาง

คณะผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กที่เป็น มิตรกับสิ่งแวดล้อมฉบับนี้จะเกิดประโยชน์กับสถานประกอบการและหน่วยงาน

ที่เกี่ยวข้องในการส่งเสริมให้เกิดการผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เพื่อรักษา

สิ่งแวดล้อมที่ดี ให้ยั่งยืนสืบไป

คณะผู้ดำเนินโครงการ พฤษภาคม 2551

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

สารบัญ

บทนำ

กระบวนการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก

แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

• การจัดการวัตถุดิบ

• การทำความสะอาดฝ้าย ต้มล้างไขมัน

• การล้างทำความสะอาด หลังการต้มล้างไขมัน

• การย้อมสีเคมี และสีธรรมชาติ

• การล้างสีส่วนเกิน

• การจัดการที่ดี

• ระบบบำบัดน้ำเสีย

• เครื่องมือที่ควรใช้ ในกระบวนการผลิต

• อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล

• การใช้พลังงาน

เกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

หลักเกณฑ์การให้คะแนนและระดับการรับรอง

ตราสัญลักษณ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

เอกสารอ้างอิง

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

1 3 5

33 40 41 42

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

บทนำ

พื้นที่ภาคเหนือมีกลุ่มสถานประกอบการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กประมาณ

3 แสนราย ส่วนใหญ่เป็นการผลิตผ้าฝ้าย จุดเด่นของสิ่งทอพื้นที่ภาคเหนือ คือมี ความหลากหลายของผลิตภัณฑ์และเป็นงานฝีมือ สามารถเข้าถึงลูกค้าในกลุ่ม ประเทศยุโรป (EU) และญี่ปุ่น โดยลูกค้าต่างประเทศมักต้องการสินค้าที่เป็นมิตร กับสิง่ แวดล้อม ทำให้สถานประกอบการต้องปรับปรุงกระบวนการผลิตให้เป็นมิตร กับสิง่ แวดล้อม เทคโนโลยีสะอาดเป็นเครือ่ งมือหนึง่ ทีช่ ว่ ยลดมลพิษ ณ แหล่งกำเนิด โดยยึดหลักการ 1A (Avoid : การหลีกเลี่ยง) 3R (Reduce : การลดการใช้ที่

ไม่จำเป็น, Reuse : การใช้ซ้ำ, Recycle : การนำกลับมาใช้ ใหม่) และ 1T (Treat and Dispose : การบำบัดและการทำลาย)

ประโยชน์ของเทคโนโลยีสะอาด

• ใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพช่วยลดต้นทุนการผลิต

• ลดมลพิษจากกระบวนการผลิต

• พัฒนายกระดับคุณภาพสินค้า

• ลดความเสี่ยงในการเกิดอุบัติเหตุ

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

กระบวนการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

กระบวนการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก

ในกระบวนการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก ประกอบด้วยขั้นตอนต่างๆ ดังรูป

ซึ่งอยู่ ในวัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ์ ได้แก่ การเตรียมเส้นใย การย้อม การทอ

การตกแต่งสำเร็จ การตัดเย็บ การใช้งาน และการทิ้งทำลาย ซึ่งขั้นตอนที่ก่อให้ เกิดมลพิษมากที่สุด คือการเตรียมเส้นด้ายและการย้อมสี ดังนั้นการควบคุมการ ใช้ทรัพยากรในขั้นตอนนี้จึงมีความสำคัญมาก โดยเฉพาะการใช้น้ำ ถ้าใช้อย่างมี ประสิทธิภาพจะช่วยให้การใช้ทรัพยากรและวัตถุดิบอื่นๆ ลดลง

วัตถุดิบและทรัพยากร ฝ้าย ของเสียจากกระบวนการผลิต

ปั่นฝ้าย (ปั่นมือ/จากโรงงาน)

น้ ำ, ฟืน/ก็าซหุงต้ม, ทำความสะอาดฝ้าย ต้มล้างไขมัน น้ำเสีย,ขี้เถ้า สารทำความสะอาด

ล้างทำความสะอาดและบิดหรือปั่นหมาดๆ น้ำเสีย น้ำ, ไฟฟ้า

น้ำ , สีธรรมชาติ/สีเคมี ย้อมสี น้ำเสีย

ล้างสีส่วนเกินและบิดหรือปั่นหมาดๆ น้ำเสีย น้ำและไฟฟ้า

ทอ

ผลิต ภัณฑ์

กระบวนการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

แนวทางการผลิตสิ่งทอขนาดเล็ก ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

แนวทางการผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมจัดทำขึ้นเพื่อช่วยให้ผู้ผลิตสิ่งทอ ขนาดเล็กสามารถนำแนวคิดของเทคโนโลยีสะอาด (Clean Technology-CT)

มาปฏิบัติเพื่อปรับปรุงการผลิตให้เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ตามหลักการ 1A (Avoid : การหลีกเลีย่ ง) 3R (Reduce : ลดการใช้ที่ ไม่จำเป็น, Reuse : การใช้ซำ้ , Recycle : การนำกลับมาใช้ ใหม่) 1T (Treatment and Dispose : การบำบัด และทำลายทิ้งที่ปลายทาง) ผลลัพธ์ที่ ได้คือลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมตั้งแต่ ต้ น ทางและสามารถควบคุ ม คุ ณ ภาพผลิ ต ภั ณ ฑ์ ซึ่ ง เป็ น การพั ฒ นายกระดั บ กระบวนการผลิต หลักการดังกล่าวมีความสำคัญต่อกระบวนการผลิตแต่ละขัน้ ตอน ซึ่งมีข้อควรปฏิบัติ ดังนี้

ขั้นตอนที่ 1 การจัดการวัตถุดิบ

3 จดบันทึกแหล่งที่ซื้อฝ้ายและเส้นฝ้าย

3 จดบันทึกปริมาณและราคาในการซื้อแต่ละครั้ง

3 จดบันทึกการนำไปใช้งานในแต่ละครั้ง เช่น นำไปตีฟู ปั่นเส้นฝ้าย

และย้อมสี เป็นต้น

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

3 เรียงลำดับการนำฝ้ายออกมาใช้ตามลำดับก่อน-หลัง และเก็บในที่แห้ง

สะอาด และมีอากาศถ่ายเทได้ดี

3 เลือกซื้อแหล่งผลิตฝ้ายที่มีคุณภาพ และมีกระบวนการผลิตที่เป็นมิตร

กับสิ่งแวดล้อม เพราะคุณภาพของเส้นฝ้ายที่ดี จะช่วยให้การย้อมติดสี

ได้ดี

ขั้นตอนที่ 2 การทำความสะอาดฝ้าย ต้มล้างไขมัน

3 ล้างไขมันออกจากฝ้ายด้วยน้ำร้อน สามารถเติมสบู่หรือผงซักฟอกได้

ทั้งนี้ต้องทำความสะอาดฝ้ายทุกครั้งไม่ว่าจะย้อมสีประเภทใดก็ตาม

เพราะการต้มล้างไขมันที่ดีจะช่วยควบคุมคุณภาพการผลิต ทำให้การ

ย้อมติดสี ได้ดี 3 ปัจจัยทีม่ ผี ลต่อการล้างไขมัน คือ อุณหภูมิ เวลา และความเข้มข้นของ

สบู่ ผงซักฟอกหรือด่างที่ ใช้ การเพิ่มปัจจัยใดปัจจัยหนึ่งสามารถลด

ปัจจัยอื่นๆ ได้ เช่น การใช้เวลาในการแช่เส้นด้ายฝ้ายนานขึ้นจะทำให้

ใช้สบู่น้อยลง และใช้อุณหภูมิต่ำลงได้

3 ควรแบ่งฝ้ายออกเป็นพวง พวงละ 200-300 กรัม เพื่อสะดวกต่อ

การกลับฝ้ายขณะต้มล้างไขมัน ย้อมสี และการบิดน้ำออกจากฝ้าย

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ข้อสังเกตุ : การต้มล้างไขมัน

นำเส้นฝ้ายที่ผ่านการล้างไขมันและตากจนแห้งแล้ว มาทำการทดสอบการ ล้างไขมัน ดังนี้

1. นำเส้นฝ้ายพอประมาณใส่ลงในแก้วที่บรรจุน้ำประมาณครึ่งแก้ว

2. จับเวลาที่ฝ้ายจมถึงก้นแก้ว 3 ถ้าใช้เวลาประมาณ 10 วินาที แสดงว่าต้มล้างไขมันออกจากฝ้าย

ได้ดี 3 ถ้าใช้เวลามากกว่า 10-20 วินาที แสดงว่ายังมีไขมันอยูต่ อ้ งเปลีย่ น

วิธีการต้มล้างไขมัน

การต้มล้างไขมันออกไม่หมด การต้มล้างไขมันออกหมด เส้นฝ้ายจะลอยตัว เส้นฝ้ายจะจมลงแก้ว

ขั้นตอนที่ 3 การล้างทำความสะอาด หลังจากการต้มล้างไขมัน

ล้ า งทำความสะอาดฝ้ า ยด้ ว ยน้ ำ สะอาดหลั ง จากต้ ม ล้ า งไขมั น บิ ด ฝ้ า ย

ให้หมาด แล้วนำไปตากให้แห้ง ขั้นตอนนี้จะใช้น้ำจำนวนมากหากล้างด้วยวิธ ี

น้ำล้น การปรับเปลี่ยนมาใช้อ่างซีเมนต์ และนำน้ำจากการล้างครั้งที่ 3 มาใช้เป็น

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

น้ำล้างครั้งที่ 1 (เรียกว่าทำความสะอาดแบบสวนทาง) จะช่วยลดปริมาณการ

ใช้น้ำลงได้ประมาณ 50%

การล้างทำความสะอาดด้วยวิธีน้ำล้น

อ่างล้างทำความสะอาดแบบสวนทาง

ประโยชน์การล้างทำความสะอาดฝ้าย

3 กำจัดสิ่งสกปรกที่เจือปนในเส้นใย 3 ช่วยให้เส้นใยดูดซึมน้ำสารเคมีและติดสี ได้ดี

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ขั้นตอนที่ 4 การย้อมสีเคมีและสีธรรมชาติ

การเตรียมฝ้ายก่อนย้อม

3 แบ่งฝ้ายออกเป็นพวง

พวงละ 200-300 กรัม เพื่อให้สะดวกต่อการ

กลับฝ้ายและการบิดน้ำออก

3 ควรมีอุปกรณ์ช่วยในการกลับฝ้าย เพื่อให้การกลับฝ้ายทำได้ง่ายขึ้น

และได้ฝ้ายที่มีสีติดสม่ำเสมอ

3 ควรจับเวลาที่ใช้ในระหว่างการย้อม เพื่อหาระยะเวลาที่เหมาะสม

3 เมื่ อ ย้ อ มได้ สี ที่ ต้ อ งการแล้ ว ก่ อ นนำไปล้ า งสี ส่ ว นเกิ น ในอ่ า งแบบ

สวนทาง ควรบิดฝ้ายให้หมาดทุกครั้งเพื่อลดการใช้น้ำในการล้าง

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

การย้อมสีเคมี

3 วางแผนการย้อม

ด้วยการคำนวณปริมาณวัตถุดิบ ที่ ต้ อ งการ เช่ น

ปริมาณฝ้าย น้ำ เกลือ และสีที่จะใช้ย้อม

3 ชั่ง ตวง หรือวัดปริมาณวัตถุดิบที่ ใช้ด้วยเครื่องมือที่เหมาะสม และ

จดบันทึกทุกครั้ง

3 ละลายสี ให้หมดก่อน แล้วจึงเทน้ำสีลงไปในหม้อย้อม คนน้ำสี ให้ทั่ว

หม้อย้อม แล้วจึงนำฝ้ายลงย้อม

หลี กเลี่ยงการใช้

3 หลีกเลี่ยงการใช้สารช่วยย้อม (mordant) ที่เป็นอันตราย เช่น จุนสี 3 หลีกเลี่ยงการใช้สีที่ ไม่ ได้รับการรับรองมาตรฐานการผลิต 3 ควรใช้ สี ที่ ไ ด้ รั บ การรั บ รองความปลอดภั ย และมาตรฐานการผลิ ต

เพราะสีจะติดทนตลอดอายุการใช้งาน

10 แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

การตัดสินใจเลือกใช้สีเคมีประเภทต่างๆ สีรแี อคทีฟ คุณสมบัต ิ

สีโดเร็กท์ คุณสมบัต ิ

l

ย้อมง่าย

l

ราคาปานกลาง

l

เฉดสีสดใส

l

คงทนต่อแสงและการซักดี

l

ควรย้อมทีอ่ ณ ุ หภูมนิ ำ้ เดือด 60-80 ํ C

l

ย้อมง่าย

l

ราคาถูก

l

เฉดสีสดใส

l

คงทนต่อการซักต่ำ

(ถ้าต้องการให้สคี งทน ต้องเติมจุนสีซงึ่ เป็นสารอันตรายที่ไม่ควรใช้)

l

ควรย้อมทีอ่ ณ ุ หภูมนิ ำ้ เดือด 100 ํ C

l ไม่จำเป็นต้องเติมโซดาแอชเพือ ่ เป็นสารช่วยย้อม

สีซลั เฟอร์ คุณสมบัต ิ สีแว๊ต

l ย้อมยาก คุณสมบัต ิ

l ราคาถูก

l ย้อมยาก

l มีปญ ั หาผ้าเปือ่ ย

l ราคาแพง สีแอสิด คุณสมบัต ิ

l

ใช้ยอ้ มไหม

l

ย้อมง่าย

l

เฉดสีสดใส

l

คงทนต่อการซักปานกลาง

l

เฉดสีเข้ม

l

คงทนต่อแสงและการซักดี

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

11

การย้อมสีธรรมชาติ

ต้องใช้เวลาสำหรับการเตรียมสี และต้องอาศัย

ทักษะความชำนาญในการย้อม

3 ต้องจดบันทึกและเก็บตัวอย่างผ้าทุกครั้งเมื่อได้สีที่ต้องการ เพื่อเป็น

ข้อมูลในการย้อมครั้งต่อไป

12

3 การย้อมสีธรรมชาติ

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

การเลือกวัตถุดิบและเตรียมสี

3 ใช้วัสดุที่มี ในท้องถิ่น หลีกเลี่ยงแหล่งให้สีที่เป็นแหล่งอาหารหรือพืช

หายาก

3 สามารถใช้วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรเป็นแหล่งให้สี ได้ เช่น เปลือก

ผลไม้ตามฤดูกาลและขี้เลื่อย

3 การตัดเปลือกไม้เพื่อทำสี ควรตัดเปลือกไม้เฉพาะส่วนผิวเท่านั้นและ

หลีกเลี่ยงการตัดโค่นต้นไม้

3 เมื่ อ นำพื ช หรื อ ต้ น ไม้ ม าใช้ ง าน ควรปลู ก พื ช หรื อ ต้ น ไม้ นั้ น ทดแทน

เพื่อป้องกันการขาดแคลนแหล่งสี

วิธีตัดเปลือกไม้ที่ถูกวิธี คือตัดเฉพาะส่วนเปลือกไม้สีเท่านั้น วิธีนี้ต้นไม้สามารถสร้างเปลือกใหม่ ทดแทนเปลือกเดิมได้

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

13

3 เปลือกไม้ที่ ใช้แล้วสามารถนำกลับมาใช้เป็นฟืน ส่วนใบไม้หรือส่วน

อื่นๆ สามารถนำไปทำปุ๋ยได้

3 หลีกเลี่ยงการใช้สารช่วยย้อม (mordant) ที่เป็นอันตราย เช่น จุนสี

3 ควรใช้ ส ารช่ ว ยย้ อ มอื่ น ทดแทนจุ น สี เช่ น ใช้ เ หล็ ก จะให้ สี ใ นโทน

เทา-ดำ สารส้มจะให้สีในโทน เหลือง-เขียว-น้ำตาล หรือใช้สารช่วยย้อม

จากธรรมชาติ เช่น น้ำเต้าหู้ เป็นต้น

3 ควรย่อยเปลือกไม้หรือใบไม้ ให้มีขนาดเล็กก่อนนำไปต้มสกัดสี ช่วยให้

ใช้เปลือกไม้หรือใบไม้ปริมาณน้อยกว่าการใช้เปลือกไม้หรือใบไม้ที่

ไม่ ได้ย่อย

3 ควรใช้ผ้าห่อเปลือกไม้ขณะต้ม เพราะเมื่อได้น้ำสีที่ต้องการสามารถนำ

ไปใช้ ได้ทันที ไม่ต้องเสียเวลากรองซ้ำอีกครั้ง

3 เปลือกไม้ที่สกัดสีออกแล้วนำไปตากแดดให้แห้งและใช้เป็นฟืนต่อไปได้

3 ควรเก็บผ้าที่ย้อมได้และรายละเอียดที่เกี่ยวข้อง เพื่อเป็นตัวอย่างใน

การย้อมครั้งต่อไป

เปลือกไม้ก่อนนำไปต้มสกัดสี

14

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

การสกัดสีธรรมชาติ

การเก็บตัวอย่างผ้า

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

15

ข้อแนะนำสำหรับการย้อมสีประเภทต่างๆ

3 การเติ ม เกลื อ แต่ ล ะครั้ ง ต้ อ งมี ป ริ ม าณที่ แ น่ น อนขึ้ น กั บ ปริ ม าณฝ้ า ย

การเติมเกลือมากเกินความจำเป็นนอกจากจะสิ้นเปลืองแล้ว ยังส่งผล

ให้ความสามารถในการดูดติดสีของฝ้ายลดลง

3 น้ำสีที่เหลือจากการย้อมและยังมีสีเข้มอยู่ สามารถนำไปย้อมรองพื้น

เส้นด้าย เป็นการรองพื้นก่อนจะนำไปย้อมสีที่เข้มขึ้น

3 น้ ำ ที่ ใ ช้ ย้ อ มสี ค วรเป็ น น้ ำ อ่ อ น เพราะน้ ำ ที่ มี ค วามกระด้ า งจะทำให้

สีย้อมไม่ดูดติดเนื้อผ้า และต้องกำจัดเหล็กออกจากน้ำก่อน เนื่องจาก

น้ำที่มีสนิมเหล็กจะทำให้ผ้าที่นำลงย้อมมี โทนสีเทา-ดำ วิธีการกำจัด

เหล็กสามารถทำได้หลายวิธี เช่น การปล่อยให้น้ำสัมผัสอากาศแล้ว

กรองเอาเหล็กออกหรือปล่อยให้ตกตะกอน หรือใช้เปลือกประดู่หรือ

เศษไม้ประดู่ที่สกัดสีออก แล้วแช่ในน้ำที่มีสนิมเหล็กละลายอยู่

ตัวอย่างการปรับปรุงคุณภาพน้ำ บาดาลก่อนนำมาใช้ ในกระบวน การย้อม การทำให้น้ำเป็นละออง ช่ ว ยให้ น้ ำ สั ม ผั ส อากาศนานขึ้ น ทำให้ ส นิ ม เหล็ ก ตกตะกอนได้ ส่ ว นการกรองน้ ำ ด้ ว ยสารกรอง

เรซิ่น เป็นวิธีกำจัดความกระด้าง ของน้ำ

16

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

3 การทดสอบการย้อมติดสี

ใช้กระดาษชำระหรือสำลีชุบน้ำ บิดให้หมาด จากนั้นนำมากดชับ และถูบนผืนผ้า ถ้ามีสีติดออกมา กับกระดาษชำระหรือสำลี แสดงว่า ผ้าผืนสีตก ควรปรับปรุงวิธกี ารล้าง ไขมันและย้อมสี

หรือทดสอบจากเส้นฝ้ายหลังจาก ย้ อ มและตากให้ แ ห้ ง ด้ ว ยการ ทำให้เส้นฝ้ายเปียกแล้วบิดหมาด จากนั้นนำกระดาษชำระหรือสำลี มากดทับบนเส้นฝ้าย สังเกตสีทตี่ ดิ มากับกระดาษชำระหรือสำลี

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

17

ขั้นตอนที่ 5 การล้างสีส่วนเกิน

ก า ร ท ด ส อ บ ค ว า ม ค ง ท น ต่ อ แสงแดด ให้ตัดผ้าเป็นชิ้นเล็กๆ แล้ ว นำไปซั ก ทำความสะอาด จากนั้นใช้ผ้า่หนาๆ หรือกระดาษ ปิ ด ทั บ ผ้ า บางส่ ว นเอาไว้ แล้ ว

จึ ง นำไปตากแดดจนแห้ ง แล้ ว เที ย บสี ใ นส่ ว นที่ ต ากแดดและ ส่วนที่อยู่ในร่ม

3 ทำการล้างสีส่วนเกิน

18

แล้วบิดหมาดและตากแดดให้แห้ง โดยการล้าง

ไม่ควรล้างแบบน้ำล้น ให้ ใช้วิธีแบบสวนทาง เพื่อประหยัดน้ำ และลด

การทำงานของเครื่องสูบน้ำ การล้างสีส่วนเกินด้วยวิธีการล้างแบบ

สวนทาง ลดปริมาณการใช้น้ำและลดการทำงานของเครื่องสูบน้ำได้

ประมาณ 50% เมื่อเทียบเวลาที่ ใช้ ในระหว่างการทำงานเท่าเดิม

จากนั้นบิดหมาดแล้วตากแดดให้แห้ง นำไปทอต่อไป

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

วิธีล้างแบบสวนทาง คือการนำน้ำในอ่างสุดท้ายเวียนกลับมาใช้เป็นน้ำ

ในอ่างแรกที่มีความสกปรก

วิธีนี้เป็นการล้างทำความสะอาดแบบประหยัดน้ำ

ปล่อยทิ้ง อ่างใบที่ 1

3 ควรบิดหรือปั่นหมาด

อ่างใบที่ 2

อ่างใบที่ 3

ก่อนนำฝ้ายลงล้างในอ่างน้ำ เพื่อลดปริมาณ

สิ่งสกปรกที่จะปนเปื้อนในอ่างถัดไป ทำให้ ใช้น้ำล้างได้จำนวนครั้ง

มากขึ้น

3 ไม่ควรนำฝ้ายไปล้างในน้ำสาธารณะโดยตรง

3 การล้างสีซัลเฟอร์ ควรใช้วิธีต้มเพื่อล้างสีส่วนเกินและโซเดียมซัลไฟด์

ออกไป

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

19

ข้อแนะนำในการเก็บรักษาฝ้ายและผ้าผืน

การเก็ บ เส้ น ฝ้ า ยและผ้ า ผื น เพื่ อ รอการนำจำหน่ า ย ควรเก็ บ ในถุ ง หรื อ บริเวณที่สะอาดเพื่อป้องกันฝุ่น และเก็บไว้ห่างจากแสงแดดเพื่อรักษาสีฝ้ายให้ สม่ำเสมอ

การจัดการที่ดี (Good House Keeping)

การจัดการที่ดีช่วยลดการสูญเสียวัตถุดิบ สารเคมี และลดความเสี่ยงต่อ

อันตรายขณะปฏิบัติงาน

3 จัดเก็บวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์

เป็นสัดส่วนและใช้บรรจุภัณฑ์ที่สามารถ

รักษาคุณภาพวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์ ได้

3 จั ด เก็ บ สี แ ละสารเคมี แยกเป็ น สั ด ส่ ว น มี ภ าชนะบรรจุ ที่ ส ามารถ

รักษาสมบัติของสีและสารเคมี ได้ มีการระบุชื่อ วันที่ซื้อ วันหมดอายุ

และนำมาใช้ตามลำดับก่อนหลัง

3 จัดให้มีบริเวณเตรียมสี สารเคมี เป็นสัดส่วน

3 จั ด เก็ บ วั ส ดุ ที่ ไ ม่ ใ ช้ แ ล้ ว วั ส ดุ ที่ ป นเปื้ อ นสี และสารเคมี อ ย่ า งเป็ น

สัดส่วน ห่างไกลจากผู้ที่ ไม่เกี่ยวข้อง

3 คัดแยกของเสียและของที่ยังใช้ประโยชน์ ได้ออกจากกัน เพื่อนำกลับ

มาใช้ประโยชน์

3 เก็บกวาดเศษวัสดุก่อนที่จะใช้น้ำล้างทำความสะอาด

3 แยกเศษฝ้ายและเศษวัสดุอื่นๆ ออกจากน้ำทิ้งก่อนเข้าระบบบำบัด

3 รักษาความสะอาดเรียบร้อยของบริเวณโดยรอบ

3 หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหาร ดื่มน้ำ หรือสูบบุหรี่ ในที่ทำงาน

20

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ระบบบำบัดน้ำเสีย

การตั ด สิ น ใจเลื อ กใช้ ร ะบบบำบั ด น้ ำ เสี ย ขึ้ น กั บ กำลั ง การผลิ ต ปริ ม าณ

น้ำเสีย และที่สำคัญคือประเภทของสีที่ใช้ ในกระบวนการย้อม ระบบบำบัดน้ำเสีย ที่เหมาะสมสำหรับกระบวนการย้อมสีธรรมชาติ ที่ ไ ม่มีการเติมเกลือและจุนสี สามารถใช้บอ่ เกรอะและบ่อซึม หรือสามารถนำไปรดน้ำต้นไม้ ได้ สำหรับกระบวน

การย้อมสีด้วยเคมี ต้องใช้การบำบัดที่มีความซับซ้อนและมีค่าใช้จ่ายในการบำบัด สูงกว่า

รูปแปลนบ่อเกรอะและบ่อซึม สำหรับบำบัดน้ำเสียจากการย้อมสีธรรมชาติ

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

21

รูปตัดบ่อเกรอะและบ่อซึม สำหรับบำบัดน้ำเสียจากการย้อมสีธรรมชาติ

ตัวอย่างระบบบำบัดน้ำเสียจากการย้อมสีเคมี ประกอบด้วยการตกตะกอนด้วยสารส้ม และการกรองผ่านชั้นทรายหยาบและละเอียด

22

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

เครื่องมือที่ควรใช้ ในกระบวนการผลิต

เครื่องมือที่จำเป็นและควรมี ไว้ ใช้ ในกระบวนการผลิต เพื่อช่วยในการ ควบคุมคุณภาพของผลิตภัณฑ์

นาฬิกาสำหรับจับเวลาการต้มล้างไขมัน ต้มสกัดสี และต้มย้อมสี

เทอร์โมมิเตอร์สำหรับใช้วัดอุณหภูมิน้ำในการต้มย้อม

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

23

กระดาษสำหรับวัดค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) เพื่อตรวจสอบคุณภาพน้ำ ก่อนนำมาใช้ในกระบวนการผลิต

24

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ตราชั่งขนาดใหญ่ สำหรับชั่งฝ้าย

ตราชั่งขนาดเล็กสำหรับชั่งสีและสารช่วยย้อม

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

25

กระบอกตวงสำหรับการตวงน้ำสี หรือสารละลายที่ใช้ในกระบวนการผลิต

ไม้พายหรือเครื่องมือกลับฝ้ายสำหรับกลับฝ้าย ขณะต้มล้างไขมันหรือย้อมสี

26 แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

วันที่/ เส้นด้าย สี

ธรรมชาติ เลข

เวลา (กก.) มาตรวัด

น้ำ ล้าง ย้อม วัสดุ สี น้ำหนัก แหล่งที่มา/ มอร์

ไขมัน ที่ (กรัม) การใช้งาน แดนท์

ได้ 1 2 3

4

5 6

ตัวอย่างตารางบันทึกการใช้วัตถุดิบ สี และเชื้อเพลิง ใช้ในการตรวจสอบและควบคุมคุณภาพผลิตภัณฑ์

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

27

อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล

อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล เป็นอุปกรณ์ที่ ใช้เพื่อลดความเสี่ยงต่อ อันตรายด้านสุขอนามัยหรืออุบัติเหตุในการทำงาน โดยเฉพาะขั้นตอนการผสมสี และย้อมสี ผู้ปฏิบัติงานควรใช้อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคลทุกครั้ง

28

ผ้าปิดจมูกป้องกันฝุ่นขณะทอผ้า

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

หน้ากากป้องกันสีเคมีและสารเคมี

ถุงมือใช้สำหรับพลิกกลับฝ้ายหรือล้างทำความสะอาดฝ้าย

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

29

ผ้ากันเปื้อนใช้ขณะย้อมสี

การใช้พลังงาน

การต้มล้างไขมันและการย้อมสีเป็นกระบวนการที่ต้องพลังงานความร้อน ส่วนใหญ่ ใช้ฟืนที่สามารถหาได้ทั่วไปหรือหาซื้อมาเก็บไว้ ใช้ ควรใช้เตาประหยัด พลังงานหรือใช้ฉนวนกันความร้อนให้กับหม้อต้ม เพราะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพ ของเตา ทำให้ ใช้ฟืนน้อยลง และช่วยลดค่าใช้จ่ายสำหรับการซื้อฟืนหรือค่าขนส่ง ลงได้

30

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ควรเก็บฟืนในที่ร่มและแห้ง ช่วยป้องกันความชื้น ทำให้ฟืนให้พลังงานความร้อนได้เต็มที่

ลักษณะเด่นของเตาประหยัดพลังงาน คือ ช่องวางฟืนต้องยกขึ้นเหนือพื้นเตา และตั้งหม้อต้มให้ใกล้ไฟจะทำให้น้ำร้อน หรือเดือดเร็วและใช้เวลาต้มน้อย

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

31

32

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

เกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตร กับสิ่งแวดล้อม แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

33

เกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

เกณฑ์การตรวจประเมินมีทั้งหมด 14 ข้อ ซึ่งเป็นการประเมินกระบวน

การผลิตตั้งแต่เริ่มต้น จนกระทั่งเสร็จสิ้นการทอเป็นผืนผ้า รายละเอียดการตรวจ ประเมินเน้นการประยุกต์ใช้หลักการเทคโนโลยีสะอาด (Clean Technology) ซึ่ง เป็นการเน้นการลดมลพิษ ณ แหล่งกำเนิด

ระดับการประเมิน หมายเหตุ เกณฑ์การประเมิน ผ่าน/ไม่ คะแนน ผ่าน

1. การบันทึกข้อมูลการผลิต ไม่มี

2.

34

และการใช้เส้นฝ้ายปั่นมือ ฝ้ายโรงงาน และการสาวไหม 1.1 ปริมาณการใช้ฝ้าย แหล่งกำเนิด เส้นด้ายปั่นมือ ที่ผลิตได้ เมล็ดฝ้ายที่เหลือ และการจัดการกับเมล็ดฝ้าย เศษฝ้าย 1.2 ปริมาณรังไหม น้ำ สารเคมี ที่ ใช้ ในการสาวไหม ไหมที่สาวได้ และการจัดการ กับหนอนไหม

การบันทึกปริมาณด้ายที่นำ ไม่ม ี เข้าย้อมรวมถึงสีย้อม สารเคมี น้ำ และเชื้อเพลิงที่ใช้

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ระดับการประเมิน หมายเหตุ เกณฑ์การประเมิน ผ่าน/ไม่ คะแนน ผ่าน

3. การบันทึกแหล่งที่มาของพืช ไม่มี

4.

5.

หรือวัสดุให้สีตามธรรมชาติ วิธีการได้มาซึ่งพืชหรือวัสดุ ให้สีตามธรรมชาติ และใช้ ประโยชน์จากวัสดุเหล่านี้ ให้มากที่สุด การบันทึกปริมาณด้ายที่นำ ไม่มี เข้าย้อม รวมถึงพืชหรือวัสดุ ให้สีตามธรรมชาติ สารช่วยย้อม (Mordant) สารเคมี น้ำ และเชื้อเพลิง ที่ ใช้

ไม่ ใช้สี และสารเคมี ไม่มี ในการย้อมและตกแต่งสิ่งทอ ที่อยู่ ในรายการต้องห้าม ตามกฎหมายของประเทศไทย และข้อกำหนดของประเทศ ผู้ซื้อ และไม่ใช้สีเอโซ (Azo dyes) ที่ถูกประกาศ ห้ามใช้ ใน The Directive restrictions on the marketing and use of

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

35

ระดับการประเมิน หมายเหตุ เกณฑ์การประเมิน ผ่าน/ไม่ คะแนน ผ่าน

certain dangerous

substances and preparations (azocolourants) และคุณลักษณะด้านอนุภาค โลหะหนักเป็นไปตาม มาตรฐานผลิตภัณฑ์ อุตสาหกรรม มอก. 2231-2548

หรือ ใช้หมุนเวียน (Recycle) น้ำล้าง และ/หรือ ใช้การล้าง แบบสวนทาง (Counter flow) และไม่ ใช้การล้างในระบบน้ำ ล้น (Overflow) รวมทั้งไม่ล้าง ในลำน้ำสาธารณะ

6. ปริมาณน้ำใช้ต่อน้ำหนัก > 200 l/kg ได้คะแนน 0 ผลิตภัณฑ์ (ปริมาณน้ำใช้ > 150-200 l/kg ได้คะแนน 1

ครอบคลุมถึง น้ำใช้ ในการ > 100-150 l/kg ได้คะแนน 2 ล้างไขมัน > 75-100 l/kg ได้คะแนน 3 น้ำใช้ ในการย้อมสี < 75 l/kg ได้คะแนน 4 น้ำล้างฝ้ายในทุกขั้นตอน ไม่ทราบ ไม่ ได้คะแนน และน้ำใช้อื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับ คือไม่ผ่าน กระบวนการผลิต)

7. การใช้ซ้ำ (Reuse) และ/ ไม่มี

36

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ระดับการประเมิน หมายเหตุ เกณฑ์การประเมิน ผ่าน/ไม่ คะแนน ผ่าน

8. ใช้อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล ไม่มี

สำหรับป้องกันสารเคมี ฝุ่น เสียง และอันตรายจาก การทำงาน (อุปกรณ์ป้องกัน อย่างน้อยประกอบด้วย หน้ากาก ผ้าปิดจมูก รองเท้าบูท ถุงมือ ผ้ากันเปื้อนขณะย้อม)

9. มีอุปกรณ์ตรวจวัดและ/ มีแต่ ไม่ ได้ ใช้งาน/ หรือวิธีการที่เกี่ยวข้องกับ ไม่มี ได้คะแนน 0 การควบคุมปัจจัยการผลิต มีแต่ ใช้งาน และมีการบำรุงรักษาให้อยู่ใน ไม่สม่ำเสมอ สภาพพร้อมใช้งาน (อุปกรณ์ ได้คะแนน 1 ตรวจวัด เช่น ตาชั่งใหญ่ มี/ใช้งานถูกต้อง ตาชั่งเล็ก กระบอกตวง สม่ำเสมอ อุปกรณ์กลับฝ้าย เครื่องวัด ได้คะแนน 2 อุณหภูมิ ความเป็นกรด-ด่าง นาฬิกาจับเวลา)

10. มาตรการส่งเสริมให้มีการใช้ ไม่มีมาตรการ พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพ ได้คะแนน 0

มีมาตรการ

ได้คะแนน 1

มีมาตรการแสดงผล

ได้คะแนน 2

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

37

ระดับการประเมิน หมายเหตุ เกณฑ์การประเมิน ผ่าน/ไม่ คะแนน ผ่าน

11. การจัดการวัสดุที่ ไม่ใช้แล้ว ไม่มี

อย่างถูกต้อง ไม่ทำการเผาวัสดุ บรรจุภัณฑ์ สารเคมีที่ ไม่ใช้แล้ว

12. แผนการปรับปรุงการผลิต ไม่ม ี ตามแนวทางเทคโนโลยีสะอาด หรือจากภูมิปัญญาท้องถิ่น

13. การดูแลรักษาความสะอาด ไม่ม ี ความเป็นระเบียบเรียบร้อย ในบริเวณโรงงาน และนำ การจัดการที่ดี (Good House Keeping) มาใช้เป็นประจำ

14. น้ำทิ้งที่ระบายออกจาก ไม่ม ี สถานที่ผลิต

14.1 คุณลักษณะ

14.2 ภาระความสกปรกในรูป ซี โอดี (COD loading)

ไม่เกิน 50 g/kg

ผลิตภัณฑ์

38

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

รายละเอียดเกี่ยวกับการประเมิน เรื่องการจัดการที่ดี (Good House Keeping)

การประเมินเรือ่ งการจัดการทีด่ ี (Good House Keeping) สถานประกอบการ

ต้ อ งมี ก ารดำเนิ น การในหั ว ข้ อ ต่ า งๆ ต่ อ ไปนี้ ไม่ น้ อ ยกว่ า ร้ อ ยละ 70

(7 ข้อจาก 10 ข้อ)

o จัดเก็บวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์เป็นสัดส่วน และใช้บรรจุภัณฑ์ที่สามารถ

รักษาคุณภาพวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์ ได้

o จั ด เก็ บ สี แ ละสารเคมี แยกเป็ น สั ด ส่ ว น มี ภ าชนะบรรจุ ที่ ส ามารถ

รักษาสมบัติของสีและสารเคมี ได้ มีการระบุชื่อ วันที่ซื้อ วันหมดอายุ

และนำมาใช้ตามลำดับก่อนหลัง

o ไม่พบสารเคมีหก รั่วไหล หรือสารเคมีเสื่อมสภาพ

o จั ด ให้ มี บ ริ เ วณเตรี ย มสี สารเคมี เป็ น สั ด ส่ ว นและมี ก ารละลายสี /

สารเคมีให้ละลายจนหมด

o จัดเก็บวัสดุที่ ไม่ ใช้แล้ว วัสดุที่ปนเปื้อนสี สารเคมี อย่างเป็นสัดส่วน

ห่างไกลจากผู้ที่ ไม่เกี่ยวข้อง

o ไม่พบการเปิดน้ำทิ้งไว้ และไม่พบน้ำรั่วไหล

o คัดแยกของเสียและของที่ยังใช้ประโยชน์ ได้ออกจากกันเพื่อนำกลับ

มาใช้ประโยชน์

o เก็บกวาดเศษวัสดุก่อนที่จะใช้น้ำล้างทำความสะอาด

o แยกเศษฝ้าย/เศษวัสดุอื่นๆออกจากน้ำทิ้งก่อนเข้าระบบบำบัด

o รักษาความสะอาดเรียบร้อยของบริเวณโดยรอบ

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

39

หลักเกณฑ์การให้คะแนนและระดับการรับรอง

สถานประกอบการที่ ไ ด้ รั บ การรั บ รองในระดั บ ดี เ ยี่ ย ม ต้ อ งผ่ า นเกณฑ์

การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมทั้ง 14 ข้อ และต้องได้คะแนนจากข้อ 6 ข้อ 9 และข้อ 10 รวม 8 คะแนน

สถานประกอบการที่ ได้รับการรับรองในระดับระดับดีมาก ต้องผ่านเกณฑ์ การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมทั้ง 14 ข้อ และต้องได้คะแนนจากข้อ 6 ข้อ 9 และข้อ 10 รวม 7 คะแนน

สถานประกอบการที่ ไ ด้ รั บ การรั บ รองในระดั บ ระดั บ ระดั บ ดี ต้ อ งผ่ า น เกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมทั้ง 14 ข้อ และต้องได้คะแนนจากข้อ 6 ข้อ 9 และข้อ 10 รวม 6 คะแนน

40

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

ตราสัญลักษณ์การผลิตที่เป็นมิตรกับ สิ่งแวดล้อม

ตราสัญลักษณ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม หรือตราสัญลักษณ์ตัว G จะมอบให้แก่สถานประกอบการที่ผ่านเกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม โดยเป็นสื่อประชาสัมพันธ์ให้ผู้บริโภคทราบว่าการผลิตของสถานประกอบการให้ ความสำคัญกับการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่าและลดผลกระทบของมลภาวะที่เป็น พิษต่อสิ่งแวดล้อม

ระดับดีมาก ระดับดี ระดับดีเยี่ยม ตราสั ญ ลั ก ษณ์ ส ท ี อง ตราสั ญ ลั ก ษณ์ ส เ ี งิ น

ตราสั ญ ลั กษณ์สีทองแดง

ผู้ประกอบการที่ผ่านเกณฑ์การผลิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ในปี 2550 แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม

41

เอกสารอ้างอิง

สถาบันวิจยั และพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2550)

รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการส่งเสริมการผลิตสิ่งทอขนาดเล็กที่เป็น

มิตรกับสิ่งแวดล้อม พื้นที่ภาคเหนือ. กรุงเทพฯ : กรมส่งเสริมคุณภาพ

สิ่งแวดล้อม.

42

แ น ว ท า ง ก า ร ผ ลิ ต สิ่ ง ท อ ข น า ด เ ล็ ก ที่ เ ป็ น มิ ต ร กั บ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม