PharmaMedica Crna Gora br 8 by PharmaMedica Crna Gora

PharmaMedica O

Z D R A V L J U

N A

R A Z U M L J I V

N A Č I N

www.pharmamedica.rs

GODINA II/2019.

CRNA GORA BROJ 8

NAPAD SLIJEPOG CRIJEVA

H ipoglikemija

AKTUELNO

ZAPALJENJE SINUSA

HRONIČNA OPSTRUKTIVNA BOLEST PLUĆA

Izbjeljivanje zuba

Pripremite svoju kožu za proljeće

KALIMERO SINDROM

ZLOUPOTREBA anaboličkih steroida Psihosocijalni aspekti

AN T A PL ERAK S E B IMJ PR

STERILITETA P O T R A Ž I T E

S L E D E Ć I

B R O J

S R E D I N O M

M A J A

2 0 1 9 .

sadr žaj 4.

BROJ 8

V ijesti

Novosti i zanimljivosti iz sveta medicine i zdravlja 6.

E ndokrinologija Hipoglikemija

P ULMOLOGIJA

Hronična opstruktivna bolest pluća

Setva i žetva Ono što sejemo, to i žanjemo. Zakon uzroka i posledica je nepogrešiv zakon prirode i funkcioniše na svim životnim poljima. Jedemo na brzinu hranu lošeg kvaliteta, ne krećemo se, izloženi smo stresu, često smo usamljeni bez prijatelja... Svesni da problem postoji, pribegavamo instant rešenjima. Minerali, vitamini, brze dijete, fitnes programi napravljeni tako da se istinski ne pomučite i za ljude koji „nemaju“ vremena. Ova iluzija da nešto ipak radimo za sebe, funkcioniše na kratke staze ali, ipak je samo iluzija. Dalekosežno, sve je veći broj ljudi koji boluje od bolesti za koje je glavni krivac životni stil. U histeriji borbe za preživljavanjem, nemamo vremena za decu. U svakodnevnoj komunikaciji koristimo prečice: veći sam, pametniji, imam autoritet, kako bi nametnuli svoju volju. Ove prečice funkcionišu dok je dete malo, ali kakve to osobe stvaramo? Na kratke staze, možemo posegnuti za brzim popravkama i instant rešenjima sa očiglednim uspehom. Možemo igrati na kartu šarma ili ostavljanja utisaka. Možemo naučiti koju polugu treba da povučemo ili koje dugme da pritisnemo da bi dobili željenu reakciju. Međutim dugoročno, prirodni zakon setve i žetve upravlja svim aspektima života pa i zdravljem. I, nema šanse da se žetva lažira. Urednik,

14.

18.

20.

22.

P reporučujemo

Lepota, sloboda i ženstvenost 24

Stomatologija Izbjeljivanje zuba

28.

Njega

Pripremite svoju kožu za proljeće 31.

Oftalmologija

Floaters - mušice, tačkice, končići u vidnom polju 32.

Sport

Zloupotreba anaboličkih steroida 34.

Hematologija

Hodgkinov limfom 36.

Iz ugla psihologa

Kalimero sindrom (sindrom „vječite žrtve“) 38.

Reproduktivno zdravlje

Psihosocijalni aspekti steriliteta 40.

Dizajn i prelom: Pharma Medica Design Studio

web: www.pharmamedica.rs

L aboratorija

CRP, dijagnostički marker zapaljenja

Glavni i odgovorni urednik: mr ph. spec. Jasmina Jović Novaković

www.pharmamedica.rs

Gastroenterologija Napad slijepog crijeva

mr ph. spec. Jasmina Jović Novaković

Marketing: Pharma Medica, agencija za marketing

Aktuelno

Zapaljenje sinusa

Mamin kutak azvoj ploda po trimestrima R

od jajne ćelije do ljudskog bića e-mail: office@pharmamedica.rs Štampa: Cicero, Beograd Fotografije: Shutterstock Izdaje: PharmaMedica, agencija za marketing, 11000 Beograd, Arh.Gerasima Zelića 6/17 tel: +381 65 231. 80. 36

10 Izdavač ne odgovara za sadržaj oglasnog i zakupljenog prostora.

CIP Katalogizacija u publikaciji Narodna biblioteka Srbije, Beograd 613/614 PHARMA Medica : o zdravlju na razumljiv način / glavni i odgovorni urednik Jasmina Jović Novaković. - Izd. za Crnu Goru. - God. 1, br. 1 (2017)- . - Beograd : PharmaMedica, agencija za marketing, 2017- (Beograd : Cicero). - 27 cm Dvomesečno. ISSN 2560-4546 = Pharma Medica (Izd. za Crnu Goru) COBISS.SR-ID 240135436

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

Časopis je besplatan

ON-LINE IZDANJE NA www.pharmamedica.rs

VIJESTI

Kod nas se ipak izuva

Prosječna cipela sadrži „stotine hiljada bakterija po kvadratnom centimetru”. Ali, da li to znači da svakom gostu koji nam uđe u kuću treba tražiti da se izuje? Neke studije su pokazale da gotovo svaka analizirana cipela sadrži na svom đonu fekalne bakterije, uključujući i E. coli, čiji pojedini sojevi mogu da izazovu ozbiljnu dijareju, urinarne infekcije, pa čak i meningitis. Druge su dokazale prisustvo S. aureus, bakterije koja izaziva kožne infekcije, ali i mnogo opasnije infekcije krvi i srca. Studija sprovedena u Teksasu 2014. godine je pokazala da cipele sadrže veću količinu C. difficile, nego prosječan toalet! Autor ove studije, Kevin Garel sa Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Hjustonu međutim naglašava da za zdravu osobu, bakterije na cipelama ne predstavljaju nikakav ili minimalan rizik. Zdrava osoba treba da dođe u kontakt sa hiljadama mikroba iz jednog štetnog bakterijskog soja da bi se stvarno zarazila. Oprez je potreban kod osoba sa oslabljenim imunitetom, kao i kod male djece, koja dosta vremena provode puzeći po podu. Zaključak bi mogao da bude: ako vam je zdravlje u opasnosti, imate malo dijete ili vam jednostavno ne prija pomisao na ulazak „nepozvanih nevidljivih gostiju“ u vaš dom - izuvajte se, čistite obuću s vremena na vrijeme i brišite prašinu, jer je prašina omiljena hrana za bakterije.

ŠTA SVE NEKOME NEĆE PASTI NA PAMET...

Kašičica šećera može pomoći da se lijek lakše proguta, ali ništa ne pomaže da se kašičica spusti. Jedan muškarac u Kini je to otkrio na teži način kada je za opkladu progutao kašiku. Kašika se zaglavila u jednjaku, ali na veliko iznenađenje, to mu nije pravilo nikakve probleme. Sve do otprilike godinu dana kasnije, kada je primio udarac u grudi i počeo da osjeća bolove u grudima i teško disanje, što ga je navelo da zatraži ljekarsku pomoć. Ljekarima je bilo potrebno dva sata da uklone kašiku, a pacijent se relativno brzo oporavio.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

ZAŠTO BEBE I DJECA PLAČU U AVIONU

Mnogo je mogućih razloga zašto bebe i mala djeca plaču u avionu, međutim generalni zaključak je da pritisak koji se javlja uslijed letenja na velikim visinama bebe i djeca posebno teško podnose. Razlog je razlika u anatomiji uha beba i odraslih osoba. Eustahijeva tuba kod djece ne funkcioniše kao kod odraslih, zbog čega je izjednačavanje pritiska u srednjem uhu teže. Tuba kontroliše pritisak unutar srednjeg uha i izjednačava ga sa vazdušnim pritiskom uzvan tijela. Većinu vremena je zatvorena, a otvara se kada zijevamo, gutamo ili žvaćemo. Kada se atmosferski pritisak brzo mijenja, izazivajući iznenadni osjećaj blokade u uhu većina odraslih zijeva ili žvaće, kako bi se tuba otvorila i izjednačio pritisak. Izjednačavanje je teže kada se ide od nižeg atmosferskog pritiska ka višem, što se dešava prilikom slijetanja. Kako bi bebe bolje podnijele let avionom, preporučuje se da budu budne tokom polijetanja i slijetanja, da im se u tom periodu da da sisaju iz flašice, a takođe se savjetuje odlaganje putovanja avionom ukoliko beba ima infekciju gornjeg respiratornog trakta.

www.pharmamedica.rs

KLIMATSKE PROMJENE DOPRINOSE LOŠIJEM ZDRAVLJU

DA LI SU NAŠE MAME BILE U PRAVU

„Ne izlazi napolje sa mokrom kosom, prehladićeš se,“ „Uzimaj vitamin C da ne dobiješ kijavicu,“ „Ostani u kući, hladno je i vlada grip,“ samo su neki od savjeta koje smo svi slušali od svojih roditelja tokom odrastanja. Međutim, prema istraživačima sa Univerziteta Mičigen ove preporuke nemaju mnogo veze sa dobijanjem gripa ili prehlade. U oktobru 2018. oni su anketirali preko 1.100 roditelja djece uzrasta 5-12 godina i otkrili da je 70% roditelja pokušalo da primjeni neku od ovih strategija kako bi osiguralo da se dijete ne prehladi, a 51% je davalo djeci suplemente na bazi vitamina C ili cinka, za koje još uvijek ne postoje definitivni dokazi da spriječavaju prehladu. Ono što je mnogo važnije je da je čak 99% roditelja insistiralo na čestom pranju ruku, 94% je reklo djeci da ne stavljaju ruke u usta i nos, dok je 94% savjetovalo djecu da ne dijele hranu i piće sa drugima. I ovo je upravo strategija koja ima uporište u nauci. Najbolji način da se spriječi širenje virusa je dobra higijena, prije svega redovno i pravilno pranje ruku i izbjegavanje direktnog kontakta sa bolesnim osobama.

www.pharmamedica.rs

2014. godine Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je procijenila da će u periodu 2030-2050. klimatske promjene dovjesti do 250.000 novih smrtnih slučajeva svake godine, a uslijed malnutricije, visokih temperatura i malarije. Međutim, novi izvještaj objavljen početkom ove godine kaže da je taj broj znatno veći i da u procjeni incidence smrtnosti treba uzeti u obzir i faktore kao što su: raseljavanje, smanjenje produktivnosti zbog visokih temperatura, bolesti i smrtni ishodi nastali uslijed poremećaja u pružanju zdravstvenih usluga. Smatra se da će se samo zbog smanjene produkcije hrane do 2050. godine broj stanovnika na planeti smanjiti za pola miliona. Sve ovo naglašava potrebu za stalnim investicijama u oblasti smanjenja emisije gasova koji izazivaju efekat staklene bašte i promovisanja načina za ublažavanje uticaja klimatskih promjena na zdravlje.

KOLIKO SU ZAISTA EFIKASNI I BEZBEDNI PROIZVODI ZA ZAŠTITU OD SUNCA

21. februara Američka agencija za hranu i ljekove (FDA) je dala svoj predlog nove regulative u oblasti proizvoda za zaštitu od sunca, sa ciljem da se poveća sigurnost i efikasnost ove bitne grupe proizvoda. Predložene izmjene se odnose na: aktivne sastojke koji se smatraju bezbjednim za upotrebu u ovoj vrsti proizvoda, na preciziranje koji proizvodi se mogu deklarisati kao „proizvodi širokog spektra zaštite“, na to koliko može biti visok zaštitni faktor (SPF) i koje informacije moraju da se nađu na deklaraciji proizvoda. Od 16 trenutno aktuelnih aktivnih sastojaka prema novog predlogu samo dva, cink oksid i titanijum dioksid, se mogu smatrati „generalno bezbjednim i efikasnim“ (GRASE klasifikacija). Za 12 sastojaka još uvijek nema dovoljno podataka da bi se moglo utvrditi da li su GRASE ili ne, dok dva, PABA i trolamin salicilat, po novom predlogu nisu bezbjedni i efikasni. Predlog nove regulative predviđa i da svi proizvodi sa SPF 15 i više moraju da obezbijede širok spektar zaštite, tj. da štite i od UVA i od UVB zraka. Predloženo je i da se maksimalna vrijednost SPF na deklaraciji ograniči na „SPF 60+“, jer nema dovoljno dokaza da vrijednosti SPF preko 60 obezbjeđuju dodatnu zaštitu koja bi značajnije uticala na zdravlje korisnika.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

ENDOKRINOLOGIJA

Hipoglikemija U Hipoglikemija (grč. hypo-ispod; glykys-slatko, šećer; haima-krv) je stanje koje se karakteriše abnormalno niskom koncentracijom glikoze u krvi, obično manjom od 3.9 mmol/l (70 mg/dl) autor: Dr Đorđije Krnjević, internista endokrinolog

užem smislu hipoglikemija predstavlja vrijednost glikoze u krvi pri kojoj dolazi do ispoljavanja tzv. neuroglikopenijskih simptoma, tj. simptoma koji su prisutni zbog nedovoljne ishranjenosti mozga šećerom i tada su vrijednosti šećera obično manje od 2.5 mmol/l (45 mg/dl). Hipoglikemija je jedna od najčešćih akutnih komplikacija kod pacijenata koji se liječe od dijabetes melitusa. Naročito se često javlja kod insulin zavisnog oblika šećerne bolesti, kao jedna od komplikacija primjene insulina. Čak 98 odsto pacijenata koji su na insulinskoj terapiji imalo je iskustva sa hipoglikemijom, a broj hipoglikemijskih epizoda koje ti pacijenti imaju mjesečno se kreće između 4 i 8 što svakako nije zanemarljiv broj. Svoja iskustva sa hipoglikemijama pacijenti opisuju kao veoma neprijatna, plaše se budućih epizoda, a mnogi zbog toga i odustaju od insulinske terapije i time dodatno pogoršavaju svoju bolest. Najčešći uzroci hipoglikemije kod ovih pacijenata su prevelika doza ili neadekvatna vrsta insulina, nedovoljni obroci ili neplanirana fizička aktivnost kojom se šećer naglo potroši u većoj količini. Nešto ređe može zadesiti i pacijente koji nisu na insulinskoj terapiji već koriste oralne antidijabetesne ljekove (npr. preparate sulfonilureje). Neregulisane hipoglikemije izuzetno poskupljuju terapiju oboljelog od dijabetesa i narušavaju kvalitet života. Na osnovu mnogobrojnih studija, došlo se do zaključka da svaka ozbiljnija hipoglikemijska epizoda za čije zbrinjavanje je neophodna hospitalizacija, košta zdravstveni sistem približno 700$.

Dr Đorđije Krnjević, internista endokrinolog.  Medicinski fakultet, specijalizaciju iz Interne medicine i subspecijalizaciju iz Endokrinologije završio na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Stalno zaposlen na Internoj klinici, Odjeljenje endokrinologije u Kliničkom centru Crne Gore.

Da bi se za neko stanje moglo reći da se radi o hipoglikemiji, potrebno je da se zadovolje kriterijumi tzv. Vipleove trijade, a to su kao prvo prisustvo simptoma koji prate hipoglikemiju, zatim prisutan nizak nivo glikoze u plazmi i na kraju nestanak simptoma nakon porasta nivoa glikoze u plazmi.

Znaci i simptomi hipoglikemije Znaci i simptomi koji mogu biti prisutni kod pacijenata u hipoglikemiji su mnogobrojni, a najčešći su lupanje srca, trnjenje usana ili jezika, zamućen vid, osjećaj gladi, znojenje, drhtavica, crvenilo ili blijedilo kože. Pacijenti postaju zbunjeni, dezorjentisani, nesigurni, preplašeni, pa čak i agresivni. Ukoliko koncentracija glikoze u krvi i dalje opada javljaju se nesvjestice, diplopije, ataksija, fokalni ili generalizovani motorni deficit, paraliza, hemipareza, epi napadi, stupor i koma. Nažalost, ponekad se teške hipoglikemijske krize mogu završiti i smrtnim ishodom. Hipoglikemije prema stepenu težine možemo podijeliti na:

Čak 98 odsto pacijenata koji su na insulinskoj terapiji imalo je iskustva sa hipoglikemijom, a broj hipoglikemijskih epizoda se kreće između četiri i osam.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

GLUCOSPRINT GLUCOSPRINT

® ®

Dodatak ishrani sa glukozom, vitaminom B1 i manganom

Brzo i efikasno pobjeđuje svaku hipoglikemiju!

f Brzo dejstvo f Mjerljiv efekat f Praktična primjena

f f f f f f

Preporučuje se pacijentima sa dijabetesom i sportistima za nadoknadu energije Trenutno povećanje nivoa šećera u krvi Maksimalna efikasnost se postiže za 8-15 minuta • Bez rizika od trenutnih i odloženih hiperglikemija • •• Graduisana fiola koja se lako zatvara i ponovo otvara •• •• 1-2 fiole dnevno, po potrebi • •

Uvoznik za Crnu Goru: Farmegra doo Podgorica

Hipoglikemije se javljaju i kod osoba koje nemaju dijabetes, najčešće kao posledica nepravilne ishrane bazirane na slatkišima...

Stepen 1 - hipoglikemija bez simptoma i tada je prisutan samo biohemijski parameter, odnosno laboratorijski potvrđena niska koncentracija šećera u krvi Stepen 2 - hipoglikemija sa umjerenom simptomatologijom koju može sanirati sam pacijent Stepen 3 - ozbiljna hipoglikemija za čije saniranje je neophodna pomoć druge osobe Stepen 4 - veoma ozbiljna hipoglikemija praćena komom i konvulzijama ili čak smrtnim ishodom

Terapija hipoglikemije Terapija hipoglikemija zavisi od stepena težine hipoglikemijske epizode. Kod hipoglikemija 1 i 2 stepena, dakle blažih oblika, dovoljno je da pacijent, kada osjeti gore navedene simptome, uzme koncentrovane ugljene hidrate (10 do 15 grama brzo djelujućih ugljenih hidrata npr. 1/2 šolje voćnog soka, 2 kašičice meda, 6 do 8 bombona, 3 do 4 tableta glikoze itd). Takođe, na tržištu postoje i gotovi preparati dekstroze čijom konzumacijom vrlo brzo možemo podići nivo šećera u krvi i time uspješno sanirati hipoglikemiju. Nakon konzumacije navedene količine ugljenih hidrata treba nakon 15 minuta izmjeriti nivo šećera u krvi, pa ukoliko je koncentracija glikoze i dalje manja od 4 mmol/l, ponovo konzumirati neke od navedenih namirnica ili preparata. Teži oblici hipoglikemije, 2 i 3 stepena, naj-

češće se moraju tretirati u zdravstvenim ustanovama ili ukoliko je to moguće na licu mjesta, primjenom intravenoznih rastvora glikoze. Tretman se započinje davanjem intravenski 25 ili 50 ml 50% glikoze u bolusu, a zatim nastavlja sa hipertonim rastvorom (10% ili 25%) glikoze. Čim pacijent bude u mogućnosti da samostalno guta, potrebno mu je dati koncentrovane ugljene hidrate (sok, rastvoren šećer u vodi ili neki slatkiš) jer se na taj način brže obnavlja glikogen koji predstavlja primarnu skladišnu formu šećera kod ljudi.

Zaključak Hipoglikemije se javljaju i kod osoba koje nemaju dijabetes, najčešće kao posledica nepravilne ishrane bazirane na slatkišima, zatim u trudnoći, kod prekomjerne konzumacije alkohola, kod osoba na dijetetskom režimu ishrane, kod pretjerane fizičke aktivnosti, kod pojedinih endokrinoloških bolesti koje se manifestuju niskim nivoom kortizola, adrenalina ili hormona rasta, zatim kod pojedinih malignih bolesti, a u rijetkim slučajevima mogu ukazivati i na tumor pankreasa. Svaka hipoglikemija zahtjeva detaljnije ispitivanje kako bi se otkrio i otklonio uzrok. Posledice mogu biti veoma ozbiljne, poput oštećenja mozga i kognitivnih funkcija, a u određenim slučajevima čak i srčanog udara i smrti. l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

CRIJEVNA MIKROFLORA U ZAŠTITI OD DIJABETESA Crijevna mikroflora ima ulogu u zaštiti od dijabetesa koji se javlja sa starenjem U časopisu Science Translational Medicine je 14. novembra objavljeno istraživanje koje pokazuje da gubitak jednoj soja crijevne bakterije može da dovede do dijabetesa tipa 2. Utvrđeno je da stariji miševi imaju manje Akkermansia muciniphila bakterije nego mladi miševi. Ovo smanjenje dovodi do zapaljenskog procesa i do toga da ćelije prestaju da reaguju na signale koje šalje hormon insulin, odgovoran za regulacija šećera. Ignorisanje insulinske poruke da se glukoza preuzme iz krvi je poznato kao insulinska rezistencija i predstavlja karakteristiku dijabetesa tipa 2. Istraživači su sumnjali da su crijevni mikrobi uključeni u proces starenja, ali na koji način oni utiču na ovaj proces nije bilo potpuno jasno. Monika Bodogai sa Američkog nacionalnog instituta za starenje u Baltimoru i njene kolege proučavali su šta se dešava sa bakterijama u crijevu miševa kako oni stare. Uočili su da miševi gube bakteriju A. muciniphila, poznatu kao Akk i druge „dobre” mikrobe, koji pomažu u razlaganju dijetarnih vlakana do masnih kisjelina kratkog lanca, butirata i acetata. Ove masne kiseline su važne, jer daju signale bakterijama i humanim ćelijama da sprovode određene funkcije. Gubitak bakterije Akk dovodi do smanjene produkcije butirata, a gubitak butirata je okidač za lančanu reakciju koja za posljedicu ima ignorisanje insulina. Terapija starih miševa antibiotikom enrofloksacinom povećala je prisustvo bakterije Akk u crijevu i učinila da ćelije ponovo reaguju na insulin. Dodavanje butirata starim životinjama je imalo isti efekat, ukazujući da možda postoji više načina da se u budućnosti eliminiše insulinska rezistencija kod starijih ljudi.

www.pharmamedica.rs

Do rezultata u 3 koraka riju

m e t a č n o sti

ISO

• Rezultat se lako očitava sa ekrana za samo 5 sekundi

15197:2013

sta n d ar d a

vo Zado ljava k

Spoj tradicije i inovativnosti

• Mali uzorak krvi od 0,6 μL • Tehnologija bez kodiranja olakšava i ubrzava testiranje • Мemorija 500 rezultata • Obilježavanje rezultata prije ( ) i nakon obroka ( ) • Vizuelni i zvučni podsjetnici za mjerenje ) postprandijalne glikemije ( • Prikazivanje srednjih vrijednosti mjerenja za prethodnih 7, 14, 30, a sada i za 90 dana • Upotrebom Accu-Chek® Softclix lancetara smanjuje se bol i neprijatnost prilikom uboda

Polako ubacite test traku u ležište u pravcu strelica

Prislonite kap krvi na Rezultat mjerenja se prednju ivicu žutog pojavljuje na ekranu polja test trake nakon 5 sekundi

Upotreba medicinskog sredstva prema Uputstvu u pakovanju.

Pouzdanost kojoj se vjeruje Neki mjerači glikemije mogu dati nedovoljno tačne rezultate, što može dovjesti do pogrešnog doziranja insulina i hipoglikemije ili čak hospitalizacije. Čak 47% mjerača ispitanih u nedavnoj studiji o tačnosti nije zadovoljilo osnovne kriterijume. Rezultati unaprijeđenog Accu-Chek® Performa mjerača zadovoljavaju neophodne kriterijume postavljene novim, strožijim standardom ISO 15197:2013.

Prije upotrebe pročitati uputstvo. O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na medicinsko sredstvo posavjetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

PULMOLOGIJA

Hronična opstruktivna BOLEST PLUĆA Tekst priredila: mr sci dr Gorana Šovljanski, specijalista pneumofiziologije

Od hronične opstruktivne bolesti pluća (HOBP) pati od 4%-15% odrasle populacije u industrijski razvijenim zemljama sa tendencijom porasta.

rema posljednjim podacima Svjetske zdravstvene organizacije, HOBP je treći vodeći uzrok smrti kod muškaraca i četvrti kod žena. Simptomi koji ukazuju na postojanje HOBP su: hronični kašalj, hronično stvaranje sputuma (ispljuvka), otežano disanje koje se opisuje kao nedostatak daha (dispneja) koje se pogoršava u

toku fizičkog napora i za vrijeme infekcije.

češće kod muškaraca, mada nije isključeno da obole i mlađi ljudi. Oboljevanje mlađih ljudi se poKako se bolest manifestuje? vezuje sa genetskom predispoziUkoliko imate hroničan kašalj, osje- cijom (emfizem koji je posljedica ćaj nedostatka vazduha, lako se nedostatka alfa 1-antitripsina). zamarate, a uz to ste pušač, obave- HOBP je bolest koju karakteriše zno se obratite ljekaru, jer upravo suženje disajnih puteva zbog čega ovi simptomi ukazuju na postoja- bolesnik diše otežano i brzo se zanje HOBP. Bolest se najčešće javlja mara. Ovo suženje nije potpuno kod osoba starijih od 40 godina, reverzibilno, odnosno i poslije pri-

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

mjenjene terapije otvorenost disajnih puteva se ne može vratiti u ,,normalno” stanje. Bolest počinje poslije izlaganja faktorima rizika, na prvom mjestu duvanskom dimu i razvija se tokom dužeg vremenskog perioda. Posle 20 godina pušenja HOBP će se javiti kod ¼ pušača. Bolest je sporo progresivna, ukoliko se ne liječi progresija se ubrzava.

www.pharmamedica.rs

Najprije dolazi do promjena na nivou malih disajnih puteva koje se dobro tolerišu. Vremenom se disajne funkcije remete tako da se bolesnik prilikom obavljanja uobičajenih aktivnosti zamara. Kašalj i iskašljavanje su sastavni dio slike bolesti na koje se obično ne obraća pažnja, jer su prisutni kod velikog broja pušača. Kako bolest napreduje, pluća sve slabije funkcionišu, pa fizička aktivnost postaje sve ograničenija, što pacijenta onesposobljava da obavlja svakodnevne aktivnosti. Tegobe su najizraženije u jutarnjim satima. Sve ovo kod pacijenta izaziva osjećaj straha, uznemirenosti i frustracije. Pacijenti često postanu depresivni. Većina pacijenata se kasno javi ljekaru, jer kašalj doživljavaju kao uobičajenu pojavu koju pripisuju bilo promjeni cigareta, prehladi, a zamaranje – gojaznosti i lošoj fizičkoj kondiciji. Javljaju se ljekaru tek kada je kvalitet života prilično narušen ili kada dođe do akutnog pogoršanja bolesti, obično uslijed infekcije. Tada je bolest najčešće već uzela maha. Samo postojanje kašlja treba da uputi pacijenta da se nešto neželjeno dešava, jer ne postoji ,,dobar” kašalj, on uvijek ukazuje na postojanje nekog problema.

Kako se bolest dijagnostikuje? Dijagnoza se postavlja na osnovu podataka o postojanju faktora rizika i simptoma, a potvrđuje se auskultatornim pregledom, testovima disajne funkcije - spirometrijom i rendgenskim snimkom pluća.

! Ukoliko imate hroničan kašalj, osjećaj nedostatka vazduha, lako se zamarate, a uz to ste pušač, obavezno se obratite ljekaru, jer upravo ovi simptomi ukazuju na postojanje HOBP Najvažniji dijagnostički metod je spirometrija. Spirometrija je jednostavan test kojim se mjeri količina vazduha koju pacijent može da izduva i vrijeme koje mu je za to potrebno. Izvodi se pomoću aparata spirometra. Za uspešnu dijagnostiku pored postojanja dovoljnog broja uređaja tj. spirometara neophodno je da i medicinski kadar bude edukovan. S druge strane i sami pacijenti moraju biti edukovani kako da ovaj test pravilno izvedu. Pacijenti su često zabrinuti da li će test dobro uraditi, pa im treba objasniti i demonstrirati test, a to zahtijeva vrijeme koje je u svakodnevnoj kliničkoj praksi najveći problem. Poslije prvog mjerenja pacijentu se daje da inhalira (udiše) bronhodilatator kojim se disajni putevi prošire i radi se još jedno mjerenje. Vrijednosti koje se dobijaju drugim mjerenjem se koriste da bi se utvrdilo koliko se plućna

funkcija može popraviti i upravo su ovo vrijednosti koje su dijagnostički značajne. Ukupna procedura traje oko 30 minuta. Radiološki nalaz je u početnoj fazi bolesti najčešće normalan, a u kasnijem toku bolesti prisutni su znaci hiperinflacije (prepunjenost pluća vazduhom) - spuštene dijafragme, prošireni međurebarni prostori, naglašena bronhovaskularna šara. Nekada su prisutne emfizemske bule ili bronhiektazije (nepravilna proširenja disajnih puteva, koja su predilekciono mjesto za infekcije). Na osnovu rezultata spirometrije, kliničke slike i rendgenskog nalaza postavlja se dijagnoza i određuje stepen težine bolesti što dalje određuje terapiju.

Kako se HOBP liječi? Posljednje dvije decenije donijele su značajne pomake u liječenju

Najvažniji dijagnostički metod je spirometrija. Spirometrija je jednostavan test kojim se mjeri količina vazduha koju pacijent može da izduva i vrijeme koje mu je za to potrebno.

www.pharmamedica.rs

PRVI KORAK U LIJEČENJU JE PRESTANAK PUŠENJA Kada se bolest dijagnostikuje pacijentima se daje adekvatna terapija, ali prvi korak je trenutni i potpuni prestanak pušenja. Sam prekid pušenja ne može otvorenost disajnih puteva vratiti u normalno stanje, ali se dalje sužavanje usporava. Normalno je da se starenjem disajna funkcija smanjuje, međutim kod pušača je ovo smanjenje brže i intenzivnije. Ukoliko se sa pušenjem prekine na vrijeme, dalje smanjenje disajne funkcije može da se vrati na nivo nepušača.

ove bolesti. Prestanak pušenja, primjena novih ljekova, terapija kiseonikom, neinvazivna mehanička ventilacija, vakcinacija protiv gripa i respiratorna rehabilitacija, dovjeli su do poboljšanja kvaliteta života pacijenata oboljelih od HOBP, usporavanja progresije bolesti i smanjenja mortaliteta. Liječenje HOBP dijeli se na farmakološko i nefarmakološko. Farmakološko liječenje uključuje brohodilatatore, kortikosteroide, sekretolitike, ekspektoranse i/ ili antibiotike. Najprisutniji su bronhodilatatori u obliku doznih aerosola - simpatomimetici, poznatiji kao pumpice. U blagim slučajevima koriste se kratkodjelujući bronhodilatatori. Upotrebljavaju se po potrebi za uklanjanje povremenih simptoma. Često se sa upotrebom ovih ljekova pretjeruje, jer su pacijenti nestrpljivi, a za postizanje efekta potrebno je 5-10 minuta. Kod

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

NE ZANEMARUJTE KAŠALJ Kašalj nikada ne zanemarujte; kašljanje nije normalna pojava, već znak nekog oboljenja. Kašalj sam po sebi nije obavezni znak HOBP, ali ukoliko ga prati brzo zamaranje, a uz to ste i pušač dijagnoza HOBP je skoro sigurna. Obratite se svom ljekaru, jer se pravovremenom dijagnostikom i liječenjem, bolest poput HOBP može značajno usporiti.

umjerenog stepena bolesti ordiniraju se dugodjelujući bronhodilatatori koji disajne puteve drže otvorenim 12-24h. Danas postoji veliki broj kombinovanih dugodjelujućih bronhodilataora, kao i kombinacije sa inhalacionim kortikosteroidima, a postoji i veliki broj inhalera u vidu turbohalera, diskova, soft pumpica. U osnovi inflamacije kada je HOBP u pitanju nije infekcija mikroorganizmima, već nadražujuće dejstvo sastojaka duvanskog dima. Upravo zato se antibiotici ne ordiniraju pacijentima sa HOBP, sem u slučajevima kada je njihovo stanje pogoršano uslijed neke bakterijske infekcije. Bronhodilatatori iz grupe antiholinergika imaju posebno mjesto u liječenju HOBP-a, oni održavaju disajne puteve otvorenim do 24h, što znači da pacijenti lijek koriste jednom dnevno. Ovaj lijek se u težim slučajevima može

Treba imati u vidu da se sa napredovanjem bolesti pacijentima smanjuje sposobnost za obavljanje rutinskih aktivnosti, kao što su odlazak na posao ili penjanje uz stepenice. kombinovati sa dugodjelujućim bronhodilatatorima iz grupe simpatomimetika, sa oralnim bronhodilatatorima ili inhalacionim kortikosteroidima. Sve je veći broj kombinovanih pumpica, tako da pacijenti u jednom uređaju imaju 2 ili 3 lijeka, što je znatno komfornije, a zbog sinergističkog efekta usporava se progresija bolesti. Inhalacioni kortikosteroidi imaju takođe svoje mjesto u terapiji, posebno kod bolesnika koji imaju česta pogoršanja. Oni se primjenjuju uvijek u kombinaciji sa drugim ljekovima. Pojava sekreta koji se teško iskašljava predstavlja svakodnevni problem oboljelima i zato se savjetuje adekvatna hidracija i primjena

PREDRASUDE O PUMPICAMA Vrlo često pacijenti imaju predrasude vezane za upotrebu pumpica. Vlada uvjerenje da one stvaraju zavisnost, što nije tačno. Pomoću pumpica lijek se direktno unosi u oboljeli organ, simptomi se brzo povlače, doze lijeka su male, pa samim tim i mogućnost pojave neželjenih efekta je svedena na minimum.

sekretolika i ljekova koji pokreću mukocilijarni klirens i olakšavaju iskašljavanje.

Šta je respiratorna rehabilitacija? Posljednjih godina na značaju dobija nefarmakološko liječenje i mjere prevencije. Preventivne mjere se odnose na aktivno izbjegavanje faktora rizika, prije svega prestanak pušenja i vakcinaciju protiv gripa, a od značaja je posebno u odmaklim fazama bolesti oksigenoterapija (terapija kiseonikom), respiratorna rehabilitacija, psihosocijalna podrška i hirurško liječenje u ograničenim situacijama. Vakcinacija protiv gripa se preporučuje kod svih hroničnih bolesnika. Vakcinacijom se smanjuje mogućnost razvoja teških komplikacija bolesti. Respiratorna rehabilitacija je pokazala pozitivne rezultate kod pacijenata sa HOBP u smislu poboljšanja kapaciteta za vježbanje, smanjenja osjećaja nedostatka vazduha, poboljšanja kvaliteta života. Dio respiratorne rehabilitacije je i fizikalna terapija. Ona se sprovodi u cilju jačanja muskula-

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

ture disajnih puteva i značajna je kao komplementarna mjera primjeni ljekova. Treba imati u vidu da se sa napredovanjem bolesti pacijentima smanjuje sposobnost za obavljanje rutinskih aktivnosti, kao što su odlazak na posao ili penjanje uz stepenice. Uprkos dostupnosti terapije, više od polovine pacijenata loše kontroliše svoju bolest. Pravilna upotreba inhalera je rijetka, u razvijenim zemljama iznosi samo 28% i jedan je od uzroka neadekvatne kontrole bolesti. Stoga je neophodna obuka pacijenata kako da pravilno koriste pumpice, što se takođe sprovodi u Službama za respiratornu rehabilitaciju. l

FAKTORI RIZIKA Najvažniji faktor rizika je pušenje, dok su dugotrajna izloženost prašini i hemikalijama na radnom mjestu, zagađenje vazduha (kako u zatvorenom prostoru uslijed upotrebe čvrstih goriva za pripremu hrane i grijanje, tako i na otvorenom) manje značajni. Pasivno pušenje cigareta takođe predstavlja faktor rizika.

www.pharmamedica.rs

Pobijedite kašalj snagom prirode Prijatan ukus

Biljni lijek protiv kašlja za djecu preko 2 godine i odrasle

Četvorostruka snaga bršljana Razrjeđuje sekret Olakšava iskašljavanje

i tako

Ublažava simptome zapaljenja Smiruje produktivni kašalj Prije upotrijebe detaljno proučiti uputstvo. O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na lijek posavjetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

AKTUELNO

Zapaljenje sinusa Paranazalni sinusi su šupljine koje se nalaze unutar kosti lica i čela, koje okružuju nos. Ove šupljine su ispunjene vazduhom i prekrivene su respiratornom sluzokožom.

unkcija sinusa nije potpuno razjašnjena. Pretpostavlja se da im je uloga vlaženje i zagrijavanjeudahnutog vazduha. U fiziološkim okolnostima sinusi su sterilni, bez bakterija, ali u slučaju upale u njima se nakuplja sekret što pogoduje razvoju infekcija. Zapaljenje sinusa nastaje prvenstveno kao posljedica virusne infekcije gornjih respiratornih puteva, pa je zato zapaljenje sinusa logičan pratilac prehlade i gripa. Uslijed virusnih infekcija dolazi do zapaljenja sinusne sluzokože, ona postaje edematozna (otečena), pa se ušća sinusa u nazofarings zatvaraju, u sinusima se nakuplja sekret, što stvara uslove za razvoj bakterijske infekcije. Bakterije koje su najčešći uzročnici ove sekundarne infekcije su Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae. Ove bakterije su kod mnogih ljudi normalno prisutne u nosu i ždrijelu i ne uzrokuju nikakve probleme. One postaju opasne kada uslijed izduvavanja nosa ili kijanja dospiju u sinusne šupljine čija je sluznica pod zapaljenjem, pa samim tim i dreniranje šupljina otežano. Akutna upala sinusa može nastati i kao posljedica alergija. Najčešće se javljaju alergijske reakcije

na inhalacione (polen trava, korova i drveća, prašinu, gljive, buđ, grinje...) i neke nutritivne alergene. Često su hronični rinosinuzitisi udruženi sa bronhijalnom astmom i preosjetljivošću na grupu ljekova, tzv. nesteroidne antiinflamatorne analgetike. Vrlo bitni predisponirajući faktori u nastanku zapaljenja sinusa mogu biti anatomske varijacije, koje nepovoljno utiču na ventilaciju i drenažu sinusa preko njihovih prirodnih otvora. Na razvoj zapaljenja može da utiče i gastroezofagealni refluks (vraćanje hrane iz želuca u jednjak), a kod djece uvećani treći krajnik. Vrlo rijetko akutnu upalu sinusa mogu izazvati gljivične infekcije. Obično se ove vrste upala sinusa sreću kod osoba sa poremećenim imunim sistemom. Upala sinusa nezaobilazni je pratilac zapaljenja sluznice nosne šupljine. Ovakav sinuzitis naziva se rinosinuzitis. Upala sinusa može nastati i kao komplikacija zapaljenskih promjena na korjenima zuba, koji su u bliskim anatomskim odnosima sa šupljinom gornjeg viličnog (maksilarnog) sinusa. Tada se zapaljenje prenosi na sluzokožu maksilarnog sinusa i takav sinuzitis zovemo dentogeni.

Zapaljenje sinusa nastaje prvenstveno kao posljedica virusne infekcije gornjih respiratornih puteva, pa je zato zapaljenje sinusa logičan pratilac prehlade i gripa.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Takođe, različita stanja i hronične bolesti koji slabe imunološku odbranu organizma, mogu povećati verovatnoću da će osoba oboljeti od upale sinusa.

Kako se manifestuje zapaljenje sinusa Bolesnici se kod akutnog sinuzitisa najčešće žale na otežano disanje na nos, osjećaj pritiska i bola u projekciji paranazalnih sinusa, sluzavu ili sluzavo-gnojavu sekreciju iz nosa i osjećaj slivanja sekreta u ždrelo. Kod težih oblika akutnog sinuzitisa imaju oslabljeno čulo mirisa. Ukoliko simptomi traju duže od 12 nedjelja, osoba je oboljela od hroničnog rinosinuzitisa.

Dijagnostičke procedure Dijagnoza se ne može postaviti bez dijagnostičke potvrde. Tada se treba obratiti otorinolaringologu zbog specijalističkog pregleda.

LIJEČENJE HRONIČNE UPALE SINUSA Hroničnu upalu sinusa je teško liječiti. U terapiji se koriste nazalni kortikosteroidni sprejevi i antibiotici. Tokom posljednjih desetak godina u praksu je uvedena dugotrajna, niskodozirana upotreba makrolidnih antibiotika, obično u kombinaciji sa intranazalnim kortikosteroidima (sprejevi za nos sa kortikosteroidima kao djelujućom supstancom). Istraživanja su pokazala da osim antibakterijskog, makrolidni antibiotici pokazuju i tzv. imunomodulacijsko dejstvo, smanjujući koncentracije lokalnih medijatora zapaljenske reakcije u tkivu sluzokože nosa i sinusa. Nazalni kortikosteroidni sprejevi smanjuju intenzitet upale naročito u slučajevima kada postoje polipi ili kada je alergija predisponirajući faktor. Pacijentima koji u osnovi bolesti imaju alergiju ordiniraju se i antialergijski ljekovi, antihistaminici. Preporučuje se ispiranje nosa slanim rastvorima kako bi se sekret uklonio i olakšalo dreniranje. U nekim slučajevima kada druge metode ne daju rezultat ordiniraju se i oralni kortikosteroidni ljekovi. Upotreba ovih ljekova se izbjegava zbog čestih i ozbiljnih neželjenih efekata.

KOMBINACIJA LEKA PROTIV DIJABETESA I LEKA PROTIV VISOKOG KRVNOG PRITISKA UBIJA TUMORSKE ĆELIJE

ajnovije istraživanje, objavljeno u časopisu Cell Reports, pokazuje da postoji kombinacija lekova koja uništava ćelije raka, na taj način što sprečava njihovo snadevanje energijom. Tumorskim ćelijama je energija potrebna za umnožavanje. Metformin je lek koji se koristi u terapiji dijabetesa tipa 2. On snižava nivo šećera u krvi tako što usporava oslobađanje glukoze iz jetre i apsorpciju šećera iz hrane u crevima. Lek se takođe koristi u tretmanu insulinske rezistencije, jer povećava osetljivost ćelija na insulin, zatim kod gojaznih osoba i za dodatno smanjenje telesne težine kod osoba koji nemaju dijabetes niti predijabetes. Otkrivene su i neki novi korisni efekti ovog leka. Metformin se propisuje kao pomoć u terapiji sindroma policističnih jajnika, a neka istraživanja sugerišu da može da poboljša plodnost i reguliše menstrualni ciklus. Neki naučnici čak tvrde da metformin može da produži životni vek i takva istraživanja su u toku. Pre oko 2 godine istraživači sa instituta Biozentrum univerziteta u Bazelu otkrili su da metformin, u kombinaciji sa sirosingopinom, lekom za sniženje visokog krvnog pritiska, može da zaustavi rast tumora. U najnovijem istraživanju, ovi naučnici su pokazali kako taj koktel lekova deluje-smanjuje snabdevanje tumora energijom što dovodi do smrti tumorskih ćelija.

www.pharmamedica.rs

ODUZIMANJE ENERGIJE TUMORSKIM ĆELIJAMA Terapijska doza metformina koja se koristi kod dijabetesa nije dovoljna da zaustavi rast tumora, ali se zato njegov antitumorski efekat pojačava dodatkom ovog antihipertenziva. Istraživači objašnjavaju kako se javlja ovaj efekat. Tumorske ćelije traže mnogo energije za rast i širenje, gde važnu ulogu ima molekul pod imenom NAD+, koji pretvara hranljive materije u energiju, a koji se konstantno stvara iz NADH. Metformin i sirosingopin sprečavaju stvaranje NAD+, ali na dva različita načina. Mnoge tumorske ćelije baziraju proces stvaranja energije na razgradnji glukoze do laktata. Međutim, kada ima previše laktata procesi glikolize se blokiraju i da bi ovo sprečile, tumorke ćelije „odlažu“ laktat preko specijalnih transportera. Ovde nastupa kombinacija dva leka. „Otkrili smo,“ naglašava vođa studije, „da sirosingopin efikasno blokira dva najvažnija transportera i tako inhibira prenos laktata. Visoka koncentracija laktata u ćeliji sprečava stvaranje NAD+ iz NADH. Metformin, pak, blokira jedan od dva ćelijska puta koji pomažu regeneraciju NAD+. Kada je metformin kombinovan sa sirosingopinom, NADH više ne može da se reciklira u NAD+, što dovodi do nedostatka energije. Usled nedostatka energije dolazi do smrti tumorskih ćelija. Kombinacija ova dva leka bi mogla da „obezbedi realnu i održivu strategiju borbe protiv tumora,“ zaključuju istaživači.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

Konzervativno liječenje Većina akutnih sinuzitisa prolazi spontano ili uz upotrebu dekongestivnih kapi za nos, ali ne duže od 5-6 dana. Novije kliničke studije su pokazale da ograničena primjena intranazalnih kortikosteroida može značajno ubrzati proces ozdravljenja. U cilju uklanjanja bola i sniženja temperature ordiniraju se analgoantipiretici. Kod težih oblika akutnog sinuzitisa, neophodna je primjena antibiotika iz grupe penicilina, cefalosporina ili makrolida.

Rastvori morske vode Značajno mjesto u toaleti nosa imaju i preparati prerađene morske vode. Mogu se primjenjivati u obliku kapi ili sprejeva i to kao izotonični i hipertonični rastvori. Izotonični rastvori se mogu koristiti i kod odraslih i kod djece i namijenjenisu toaleti nosa - razrijeđivanju zgusnutog sekreta, što pomaže u njegovoj eliminaciji i uklanjanju nečistoća iz nosnih i sinusnih šupljina. Hipertonični rastvori imaju veći sadržal mineralnih soli i, osim u toaleti nosa, primjenjuju se i u slučajevima otoka sluzokože nosa.

kon dva, odnosno nakon četiri dana, u zavisnosti od težine operacije. Nakon vađenja tampona, u nos se ukapavaju ili fiziološki rastvor ili preparati prerađene morske vode, u cilju toalete nosne šupljine i ubrPrimjena toplih obloga i inhalanja zapaljenja paranazalnih sinusa zavanja procesa epitelizacije, zaracija ima ograničene efekte. Ukasa kompletnim uklanjanjem obo- stanja sluzokože. pavanje u nos različitih neispitaljele sluzokože danas su ustupiTokom operacije, kada su u opnih i neregistrovanih „ljekovitih li mjesto tzv. funkcionalnoj endo- štoj anesteziji, pacijenti ne osjećasupstanci“ u cilju „čišćenja sinusa“ skopskoj sinusnoj hirurgiji (func- ju bol. Nakon buđenja iz anestezisvakako treba izbjegavati. tional endoscopic sinus surgeryje, bol je slabijeg intenziteta i kratUkoliko se adekvatno ne lijeFESS). Zahvat se izvodi kroz nos, kog trajanja. či akutna upala sinusa može da se bez spoljnog reza. Osnovni prinPosle endoskopske hirurgije, paiskomplikuje, preraste u hroničcip ove hirurgije je da se sa što ma- cijenti su spremni za posao nakon nu, kao i da dovede do drugih vrlo nje intervencija postigne maksidvije nedjelje. Nakon radikalnih ozbiljnih stanja. Zbog anatomske malan efekat. hirurških zahvata oporavak traje blizine paranazalnih sinusa i očne Takođe se endoskopskim putem tri nedjelje do mjesec dana. l šupljine, kao i moždanih ovojnica mogu ukloniti ili korigovati one i mozga, upala iz sinusa se može anatomske varijacije koje su bile PREVENCIJA proširiti i na te prostore. predisponirajući faktor za otežanu ventilaciju i drenažu sinusa. UPALE SINUSA Operacija Upala sinusa, u većini Oporavak nakon Ako odgovor na ljekove izostane slučajeva, predstavlja operacije sinusa komplikaciju virusne ili nije adekvatan hronična upala respiratorne infekcije, pa sinusa se rješava operacijom. Ope- Nakon operacija sinusa endoskopbi vakcinacija protiv gripa racija se izvodi u opštoj anesteziskim putem, u nosne šupljine se bila i jedna od mjera ji i zahtjeva biolničko liječenje. Cilj stavljaju mali tamponi od gaze ili prevencije. operacije je da se poboljša drenira- od nekih drugih prirodnih mateSmatra se da u toku nje sinusa i smanji blokada nazal- rijala. Njihova uloga je da spriječe respiratornih infekcija nih puteva. krvarenja iz nosa, kao i razvijanje primjena dekongestiva Klasični oblici hirurškog liječepriraslica. Uklanjaju se iz nosa na(ljekova koji otpušavaju nos) u obliku kapi ili sprejeva može prevenirati nastanak upale sinusa. Anatomske anomalije, polipe i tumore koji ometaju normalno disanje kroz nos potrebno je hiruški ukloniti, jer su oni važan faktor u nastanku upale sinusa. Najbolja prevencija hroničnog sinusitisa je pravilno liječenje akutne upale sinusa.

Upala sinusa, u većini slučajeva, predstavlja komplikaciju virusne respiratorne infekcije, pa bi vakcinacija protiv gripa bila i jedna od mjera prevencije

Ukoliko imate hroničnu upalu sinusa izbjegavajte činioce koji prouzrokuju pogoršanje stanja: 1. Ukoliko ste pušač, prekinite sa konzumiranjem duvana. Mnogi pacijenti uočili su bitno poboljšanje svog stanja kada su prestali da puše, posebno kod onih koji pate od alergija.

kontakt sa alergenima. Redovno uzimajte antihistaminsku terapiju.

2. Održavajte dentalnu higijenu, jer infekcija usne duplje nerijetko inicira upalu sinusa.

4. Izbjegavajte kupanje u bazenima, jer hlor je čest uzročnik oštećenja sluznice. Odustanite od ronjenja ili bavljenje ovim sportom svedite na minimum.

3. Izbjegavajte boravak u prostorijama gdje je vazduh suv, a ukoliko imate alergije, pokušajte da izbjegnete

5. Prije putovanja avionom koristite kapi za nos koje sadrže neku dekongestivnu supstancu.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Vaše rješenje je u čaši Topli napitak

 Kod gripa i prehlade tjelesnu  Smanjuje temperaturu  Ublažava bol curenje  Smanjuje iz nosa

Pre upotrebe detaljno proučiti uputstvo! O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na lijek, posavetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

GASTROENTEROLOGIJA

Napad slijepog crijeva Akutni apendicitis predstavlja akutno zapaljenje crvuljka (u narodu poznat kao slijepo crijevo) i jedno je od najčešćih akutnih hirurških stanja koje zahtijevaju hitno operativno liječenje. autor: dr Miljan Milanović, specijalista opšte hirurgije

Blumbergov znak - pojačavanje bolova pri naNajčešće se na početku upale glom popuštanju pritiska rukom u ileocekaljavljaju simptomi u vidu bolova u noj regiji gornjem dijelu stomaka i oko Rovsingov znak - pri pritisku na lijevi donji pupka praćeni gubitkom apetita, kvadrant trbuha pacijent osjeća bol u donjem desnom kvadrantu mučninom, malaksalošću, da bi se Grassmanov znak - bol se ileocekalno pojačabolovi kasnije premjestili u donji va pri perkusiji trbuha desni kvadrant trbuha Owingov znak - bol se pojačava pri kašlju. U laboratorijskim analizama postoji zapazapaljenje limfnih žlijezda oko završnog dijela ljenski sindrom: povišene vrijednosti leukoci- tankog crijeva, kod žena upala jajnika i jajovota i CRP. da, ciste jajnika, endometrioza, vanmaterična Od radioloških metoda najčešće se koristi ultrudnoća, kod starijih tumori desnog kolona, trazvuk abdomena sa pouzdanošću od oko upala žučne kese, upala divertikuluma. 85%, a u slučaju potrebe i CT abdomena sa Liječenje pouzdanošću do 95%. I pored svih dijagnostičkih metoda i dalje se u oko 20% operisaLiječenje akutnog apendicitisa može biti neoSimptomi i postavljanje dijagnoze nih pacijenata introperativno ne potvrdi nalaz perativno (konzervativno) i operativno. Dijagnoza akutnog apendicitisa se postavlja na akutnog apendicitisa. Neoperativno liječenje se sprovodi kod neosnovu kliničkog pregleda, laboratorijskih ana- U zavisnosti od pola i starosti pacijenta i mno- komplikovanih oblika apendicitisa, najčešće liza i radioloških metoda. ga druga stanja mogu ličiti na zapaljenje slijeblažih oblika upale, kao i kod pacijenata sa viNajčešće se na početku upale javljaju simppog crijeva i neophodno je isključiti ih. Kod sokim perioperativnim rizikom (zbog opšteg tomi u vidu bolova u epigastrijumu (gornji djece su to: upala Mekelovog divertikuluma, stanja, starosti ili pratećih oboljenja). Obuhvadio stomaka) i oko pupka praćeni gubitkom apetita, mučninom, malaksalošću, da bi se Bol sa lijeve strane stomaka takođe može biti posljedica zapaljenja bolovi kasnije premjestili u donji desni kvaslijepog crijeva. Razlog može biti dugačak crvuljak koji se prostire do drant trbuha. lijeve strane ili je riječ o refleksnom bolu (crvuljak je sa desne strane, Postoji više znakova koji pri pregledu mogu tj. tako gdje mu je i mjesto, ali se bol reflektuje sa lijeve strane) ukazivati na akutni apendicitis: pendiks je vezan za početni dio debelog crijeva - cekum, dužine je 3-14 cm, u prosjeku 8cm, a širine oko 5mm. Na prednjem trbušnom zidu projektuje se desno na spoju spoljnje i unutrašnje trećine linije koja spaja ilijačnu spinu i pupak. Položaj apendiksa može varirati, a samim tim i simptomi. Etiološki upala apendiksa nastaje kao posljedica opstrukcije njegovog lumena, odnosno blokade otvora apendiksa u debelo crijevo i to fekalitom (stolicom), hiperplazijom limfnog tkiva kod crijevnih infekcija, ostatkom hrane, što dovodi do nagomilavanja sadržaja i stvaranja pogodnih uslova za razmnožavanje bakterija koje se u crijevu normalno nalaze i razvija se infekcija i zapaljenje.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Crvuljak u narodu poznat kao slijepo crijevo je termin koji medicinski nije potpuno tačan. Slijepo crijevo odnosno Coecum kako mu je stručan naziv, je kraj debelog crijeva koji se „slijepo” završava. Na njemu se nalazi crvuljak, tj. apendiks. Crvuljak se prvenstveno sastoji od limfnog tkiva i kada govorimo o zapaljenju slijepog crijeva zapravo se misli na zapaljenje crvuljka tj. apendiksa.

i radi isključivanja maligniteta. Interval apendektomija se izvodi najčešće 6-12 nedjelja od početka zapaljenskog procesa uz prethodnu UZ ili CT kontrolu. Kod pacijenata starijih od 40 godina se prije interval apendektomije preporučuje kolonoskopski pregled. Postoje dvije metode apendektomije. Otvorena metoda (klasična) i laparoskopska.

Laparoskopska vs. klasična operacija

ta terapiju antibioticima 7-10 dana uz redovno praćenje. Uspješnost ovakve metode liječenja iznosi oko 85%, s᾽ tim što se rekurentna, tj. ponovna upala apendiksa javlja u preko 20% slučajeva u toku prvih 12 mjeseci, te većina autora preporučuje odloženu apendektomiju. Operativno liječenje apendicitisa predstavlja definitivni način liječenje. Studije su pokazale da operacija u toku prvih 12 sati od pojave simptoma nema prednosti u odnosu na operaciju u prva 24h, pa čak i u odnosu na prvih 36h, s obzirom da u tom periodu u jako malom procentu dolazi do perforacije („pucanja“). U slučaju pucanja slijepog crijeva sa razvojem lokalnog, dobro ograničenog zapaljenskog procesa ili apscesa bez širenja infekcije na ostale dijelove trbušne duplje preporučuje se liječenje antibioticima uz takozvanu odloženu (interval) apendektomiju. Ona je neophodna zbog mogućnosti ponovnog zapaljenja, kao

www.pharmamedica.rs

Laparoskopska apendektomija se izvodi u opštoj anesteziji pri čemu se trbuh naduvava sa CO2, a tokom operacije se koristi kamera i posebni instrumenti kojima hirurg posmatrajući sliku na ekranu uklanja apendiks. Najčešće se na trbušnom zidu prave tri reza, jedan veličine 10mm i dva veličine po 5mm. Operacija u prosjeku traje oko 1h. Prednosti laparoskopske metode su mogućnost pregleda čitave trbušne duplje tokom operacije radi isključivanja oboljenja sa sličnom simptomatologijom, manji procenat infekcije rana, manji procenat postoperativnih kila, brži oporavak i kraći boravak u bolnici. Naročito ima prednosti kod nejasnih kliničkih stanja, gojaznih pacijenata, perforacije apendiksa. Kontraindikacije su veliki broj priraslica koje se javljaju naročito kod pacijenata sa prethodnim operacijama u trbuhu. Laparoskopska apendektomija je moguća i u trudnoći. Klasična (otvorena) apendektomija je druga mogućnost. Najčešće se koristi takozvani naizmenični rez u donjem desnom kvadrantu trbuha veličine u prosjeku oko 5cm, a u slučaju komplikovanih oblika bolesti i medijalna laparotomija. Klasična apendektomija je obično udružena sa većim procentom infekcije operativne rane, sporijim oporavkom i dužom hospitalizacijom.

U slučaju pucanja slijepog creva sa razvojem lokalnog, ograničenog zapaljenskog procesa ili apscesa bez širenja infekcije na ostale dijelove trbušne duplje preporučuje se liječenje antibioticima uz odloženu apendektomiju Potencijalne komplikacije obuhvataju najčešće pojavu krvarenja, apscesa trbušne duplje, ileusa, infekcija operativne rane. Smrtnost akutnog apendicitisa iznosi manje od 1% kod nekomplikovanih, do preko 5% kod perforacije.

Postoperativni tok Pacijent se kod nekomplikovanih apendektomija najčešće otpušta 2. ili 3. postoperativnog dana, a kod komplikovanih slučajeva (perforacija) dužina ležanja može biti znatno duža. Kod nekomplikovanih oblika pacijent već prvog postoperativnog dana započinje unos tečnosti i hrane. Najčešće se u postoperativnom toku daju antibiotici, a po potrebi i analgetici. Nakon otpusta razlog za hitno javljanje na kontrolni hirurški pregled su pojava povišene tjelesne temperature, povraćanja, dijareje, jakih bolova u trbuhu, oticanja, crvenila ili curenja operativne rane. U postoperativnom toku se preporučuje da se unose dovoljne količine tečnosti (2-3l), jede češće količinski manjih obroka uz unos adekvatne količine vlakana (ne previše). Pacijent se normalnim aktivnostima vraća 5-7 dana nakon laparoskopske i oko 12-14 dana nakon klasične apendektomije, uz uzdržavanje od fizičkog napora (prije svega napora koji zahtijevaju aktivaciju trbušne muskulature), a radi spriječavanja pojave postoperativnih kila. l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

LABORATORIJA

autor: mr ph. spec. Mirjana Balać

CRP, dijagnostički marker zapaljenja C-reaktivni protein (CRP) je inflamatorni marker, član je grupe proteina poznatih kao reaktanti akutne faze. Otkrili su ga 1930. godine naučnici koji su istraživali mogućnosti liječenja pneumokokne pneumonije. U plazmi zdravih osoba se nalazi u veoma niskim koncentracijama.

RP se sintetiše u hepatocitima (ćelije jetre) nakon povrede ili infekcije kao odgovor na inflamatorne citokine interleukin-6 (IL-6), interleukin-1 (IL-1) i faktor nekroze tumora (TNF), što dovodi do povećanja nivoa u cirkulaciji. Precizna uloga CRP nije još uvijek potpuno objašnjena, ali osobine su u skladu sa njegovom osnovnom nespecifičnom odbrambenom ulogom. CRP je rani reaktant akutne faze i njegova koncentracija drastično raste u slučaju akutne upale, pa tako može da poraste i stotinu puta u roku od samo 24 sata. Zato se posljednjih godina CRP u dijagnostici često koristi

hvaljujući brzini i stepenu u svome odgovoru, CRP se koristi u detekciji i predviđanju ishoda različitih infektivnih, inflamatornih i nekrotičnih procesa. Važan je za razlikovanje virusnih od bakterijskih infekcija, naročito kod virusnih infekcija koje prati povišena sedimentacija i povišen broj leukocita. Blaga inflamacija i virusna infekcija uzrokuju povećanje koncentracije CRP od 10 do 50 mg/L, a aktivna inflamacija i bakterijska infekcija do koncentracija između 50 i 200 mg/L. Koncentracije koje su > 200 mg/L sreću se u težim infekcijama i traumama. S obzirom da je osjetljiv, ali nespecifičan marker inflamacije, CRP treba uvijek posmatrati u kontekstu kliničke istorije pacijenta, pri čemu je poželjno porediti trenutne vrijednosti sa prethodnim.

kao zamjena za sedimentaciju eritrocita. Pokazuje visoku osjetljivost na zapaljenske procese, ali ima malu specifičnost. CRP se najčešće Infekcija i zapaljenje određuje u biohemijskim laboratorijama i dobijene vrijednosti su veoma korisne za praćenje U novije vrijeme je ponovo poraslo interesostanja pacijenata. vanje za CRP. Ranije je smatran markerom zaReferentne vrijednosti u krvi zavise od metopaljenja a danas se zna da i sam učestvuje u de kojom se određuje, tako da mogu biti od 0 CRP je važan je za razlikovanje do 3 mg/L, do 5 mg/L, do 10 mg/L, a kod 90% virusnih od bakterijskih ljudske populacije su niže od 5 mg/L. infekcija, naročito kod Porast njegove koncentracije u krvi nastavirusnih infekcija koje prati je već šest do devet sati nakon početka infekpovišena sedimentacija i cije, maksimalne vrijednosti dostiže nakon 48 povišen broj leukocita do 72 sata, a poluživot mu je 18-19 časova. Za-

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

CRP se najčešće se koristi za potvrdu postojanja akutnih upala, zatim organskih bolesti, poput infarkta srčanog mišića, infekcije ili tromboze, raznih hroničnih bolesti, kao što su hronične upale, reumatske bolesti i maligni tumori nastanku zapaljenja. Najčešće se koristi za potvrdu postojanja akutnih upala, zatim organskih bolesti, poput infarkta srčanog mišića, infekcije ili tromboze, raznih hroničnih bolesti, kao što su hronične upale, reumatske bolesti i maligni tumori. Uspješno se primjenjuje i u diferencijalnoj dijagnostici upala zglobova i mišića, kao pomoć u dijagnostici simptoma i bolesti digestivnog trakta, posebno za razlikovanje iritabilnog kolona od neke organske bolesti crijeva, kao i razlikovanje ulceroznog kolitisa od Kronove bolesti.

Procjena napredovanja bolesti Veoma je značajno određivanje koncentracije CRP u procjeni napredovanja bolesti, odnosno uspješnosti terapije. Tako će npr. uspješnom primjenom antibiotske terapije koncentracija CRP u serumu pasti brže od sedimentacije eritrocita, pa se praćenjem njegove koncentracije može spriječiti nepotrebno uzimanje manje djelotvornog ili nedjelotvornog antibiotika, odnosno na vrijeme ga zamjeniti djelotvornijim.

Rane neonatalne infekcije Određivanje koncentracije CRP od izuzetne je važnosti i u dijagnostici i praćenju terapije infekcija kod nedonoščadi i novorođenčadi. Rana neonatalna infekcija (RNI) ima nespecifične simptome koji često odlažu postavljanje dijagnoze i primjenu odgovarajuće terapije. Mnogobrojni su pokušaji da se razviju skrining testovi za blagovremeno otkrivanje RNI, kako bi se izbjegli invazivni dijagnostički postupci i često nepotrebna primjena antibiotika. Serumske koncentracije reaktanata akutne faze, pa i CRP, rastu kao odgovor na infekci-

www.pharmamedica.rs

INFARK T MIOKARDA

ju, tako da se mogu koristiti kao nespecifični indikator bakterijske infekcije. Prisutan je u niskim koncentracijama kod novorođenčeta, a koncentracija odraslih dostiže se već sa tri mjeseca života. Iako nespecifičan, CRP može poslužiti za prepoznavanje zdrave novorođenčadi i odabir onih koji zahtijevaju praćenje i tretman do rezultata mikrobioloških analiza. Sve je više saopštenja o značaju određivanja CRP neposredno po rođenju, iz krvi pupčanika.

Hiruruške intervencije Nakon hirurških intervencija, koncentracija CRP raste za dva do šest sati, dostiže maksimum do trećeg dana od intervencije kada vrijednosti počinju da padaju. Ukoliko ne dođe do snižavanja vrijednosti CRP nakon tog vremena, to upućuje na infekciju kao komplikaciju operativnog zahvata.

Ateroskleroza Iako je mjesto inflamacije pojedinačne aterosklerotske lezije isuviše malo da bi moglo dovjesti do sistemskih znakova inflamacije, nađeno je da su reaktanti akutne faze povišeni u akutnom infarktu miokarda, što se posebno odnosi na CRP. Koncentracija CRP koju je potrebno određivati da bi se procjenila hronična inflamacija u aterosklerozi je značajno niža nego u akutnoj inflamaciji te je to postalo moguće tek sa razvojem visoko osetljivijh metoda (high-sensitivity CRP9 hsCRP). Rizik od razvoja koronarnih oboljenja procenjuje se na osnovu vrednosti hsCRP i to ako je: hs-CRP manji od 1 mg/L – nizak rizik; hsCRP od 1-3 mg/L – umjeren rizik; hs-CRP veći od 3 mg/L – visok rizik. l

Mjerenje koncentracije CRP u serumu pokazalo se vrlo važnim i dobrim pokazateljem rizika za nastanak infarkta srčanog mišića, kako kod osoba kod kojih već postoji nekoliko rizika za tu bolest, tako i kod onih koji npr. imaju niske vrijednosti LDL- holesterola u krvi. Pošto je dokazano da CRP podstiče aterosklerozu, njegove povišene vrijednosti mogu pomoći u objašnjenju razloga zbog kojih neke osobe dožive akutni infarkt srčanog mišića ili moždani udar, iako su im koncentracije lipida u krvi normalne. Takođe, brojna istraživanja pokazala su da koncentracija ovog proteina može ukazati na mogućnost ponovnog infarkta, moždanog udara ili bolesti perifernih arterija, a korisno je njegovo određivanje i za praćenje uspješnosti liječenja kardiovaskularnih bolesti. Njegova uloga u koronarnim oboljenjima je tek nedavno otkrivena.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

PREPORUČUJEMO

Lepota, sloboda THIOMUCASE® ANTI CELULIT GEL – DA PONOVO ZAVOLITE i ženstvenost SVOJE TELO Čini nam se da biti žena nije lako – i nije! Imamo ulogu da budemo stub i oslonac porodice, dobre partnerke, posvećene majke, odgovorne radnice, a da ne izgubimo od svoje ženstvenosti i lepote koja se danas tretira kao imperativ! Lako nije, ali je lepo - jer smo posebne baš takve kakve jesmo i treba uvek da težimo da sebe volimo baš takve!

aša težnja za lepotom, kao obeležjem našeg pola je prirodna, kao i nesavršenosti koje se vremenom javljaju. Jedna od najčešćih koja se javlja upravo kod žena je CELULIT od koga pati preko 90% žena! Celulit kod žena počinje da se stvara od puberteta, postaje vidljiv kasnije i ima tendenciju da se pogoršava sa vremenom, čak i kod onih žena koje su vitke i u dobroj fizičkoj formi. Tipična mesta na kojima se javlja celulit su bokovi, butine, trbuh, mada se može javiti na nadlakticama i grudima.

Kako nastaje celulit? Savremena shvatanja nastanka celulita polaze od poremećaja strukture vezivnog tkiva u pojedinim delovima kože i vezivnim pregradama između režnjeva masnih ćelija u potkožnom masnom tkivu. Kod žena sa nedovoljno čvrstom kolagenom mrežom, masno tkivo vrši pritisak i prodire u deo kože koji je označen kao dermis, a na površini kože se vide neestetske naslage koje zovemo: celulit ili „pomorandžina koža“. Nevolje pospešuje i zadržavanje vode, pa tkivo postaje mekano, puno udubljenja i nabora. Ovakvo tkivo ima slabu cirkulaciju i neefikasnu eliminaciju toksina, čija se koncentracija u tkivu povećava. Na povećanje koncentracije toksina u visokom stepenu utiču i loše životne navike (ishrana, nedovoljna fizička aktivnost itd.) Thiomucase® gel sadrži efikasan enzim, mukopolisaharidazu, čije je delovanje dokazano u kliničkoj praksi. Potkožno vezivno tkivo sačinjeno je od kolagena, elastina i osnovne supstance, a osnovna supstanca je središte zadržavanja vode i mineralnih soli.

Kako deluje Тhiomucase®? Thimoucase® ispoljava svoju funkciju (razgradnju celulita) aktiviranjem mukopolisaharida, koji grade osnovnu supstancu. Pored toga, Thiomucase® gel razmekšava kolagen vezivnog tkiva, pa tkivo postaje propustljivije za oticanje tečnosti i omogućava se lakša mobilizacija masti iz rezervi i njihovo sagorevanje.

Kako se upotrebljava Thiomucase® gel?

Thiomucase® gel se nanosi na čistu i suvu kožu dva puta dnevno. Preporučuje se korišćenje Thiomucase gela posle tuširanja radi boljeg prodiranja aktivnih materija kroz kožu.

Rezultati primene Тhiomucase® Thimoucase® gel pokazuje dobre efekte kod svih oblika celulita. Čini kožu zategnutom i čvršćom što je dokazano dugogodišnjom upotrebom u„fitness“ i „beauty“ salonima širom sveta, gde se enzim mukopolisaharidaza koristi kao sastavni deo fitness programa koji obezbeđuje odličan izgled kože. Rezultati primene se vide već u prve dve nedelje – koža je nežnija, zategnutija, hidrirana, a izgled pomorandžine kore na koži ublažen. Nakon dugoročnije primene i rezultati u eliminaciji celulita su izraženiji i bolji! Za postizanje maksimalnih rezultata poželjno je temeljnije pristupiti problemu:  Thiomucase® gel - nanositi na celulitom zahvaćena mesta ujutru i uveče pred spavanje  pravilna i raznolika ishrana  unos vode (6-8 čaša dnevno)  prestanak pušenja  smanjenje stresa  smanjenje unosa soli  redovna fizička aktivnost Thiomucase® gel se idealno uklapa u svakodnevnu negu tela: jednostavno se koristi, lako upija, neguje i održava vlažnost kože. Thiomucase® gel povećava elastičnost i tonus kože, povećava razmenu materija u potkožnom tkivu i prevenira stvaranje depozita masti. Upotrebom Thiomucase® gela u okviru multidisciplinarnog pristupa lečenju celulita dobija se značajno smanjenje obima (bedra, butine, struk). Thiomucase® gel efikasno prevenira nastanak i redukuje postojeći celulit. Thiomucase gel mogu korisiti i osobe sa problemom proširenih vena, bez bojazni od pogoršanja stanja kože ili konktraindikacija. Uz Thiomucase gel imaćemo pouzdanog saveznika protiv celulita i podršku da ponovo zavolimo svoje telo, uživamo slobodno u svojoj lepoti i ženstvenosti! l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

STOMATOLOGIJA

Izbjeljivanje zuba

FLUOROZE I TETRACIKLINSKA PREBOJENOST

autor: dr Tijana Đerić, stomatolog

Izbjeljivanje zuba daje jako dobre rezultate, moguće je postići nekoliko nijansi svjetliju boju. Međutim, postoje slučajevi na koje nije moguće djelovati postojećim izbjeljivačima. To su fluoroze i tetraciklinske prebojenosti zuba. Fluoroza je posljedica prekomjernog sistemskog unošenja fluorida u organizam, a karakteriše je naizmjenična bijela i braon prebojenost zuba. Tetraciklinska prebojenost je posljedica upotrebe antibiotika iz grupe tetraciklina u vrijeme mineralizacije zubnog tkiva. Karakteriše je sivo-žuta boja zuba. U ovim slučajevima je potrebno procjeniti da li je, u cilju postizanja estetskog efekta, opravdano pristupiti agresivnim stomatološkim tretmanima. Na tržištu postoje brojne zubne paste sa efektima izbjeljivanja, ali i preparati za kućnu upotrebu. Svakako bih preporučila da se prije upotrebe bilo kakvog preparata posavjetujete sa svojim stomatologom.

Na boju zuba utiču građa i struktura zuba, ali i spoljašnji faktori. Različiti pigmenti iz spoljašnje sredine mogu da se ugrade u samu strukturu ili na površinu zuba, mijenjajući njegovu boju. Takođe, svjetlija ili tamnija boja lica, usana i desni daje različite optičke efekte, što može uticati na boju zuba.

Da bi se počelo sa izbjeljivanjem neophodno je da svi zubi budu zdravi, svi karijesi sanirani, a desni moraju biti bez zapaljenja. Preparati koji se koriste djeluju na zub, ali ne i na plombe koje na zubima postoje, tako da ih je u većini slučajeva potrebno korigovati nakon tretmana. Savremeni kompozitni ispuni imaju „kameleon efekat“, što znači da mogu da se prilagode boji zuba, ali samo u nekoliko nijansi.

skustvo iz naše ordinacije nam govori da je veliki broj ljudi nezadovoljan bojom svojih zuba. U cilju postizanja vrhunskih estetskih efekata, razvile su se različite metode izbjeljivanja zuba.

Izbjeljivanje i poliranje Izbjeljivanje zuba treba razlikovati od poliranja. Poliranje podrazumijeva mehaničko uklanjanje mekih i čvrstih naslaga ultrazvučnim aparatom i abrazivnim četkicama i pastama.Tako se uklanjaju pigmenti sa površine zuba, ne prodirući u samo zubno tkivo. Izbjeljivanje zuba podrazumijeva korišćenje

gelova na bazi vodonik peroksida ili karbamid peroksida, koji se nanose na površinu zuba, prodiru u njegovu strukturu, mijenjaju transparentnost gleđi i izvlače ugrađene pigmente. Aktivna komponenta ovih preparata je reaktivni kiseonik koji se oslobađa u dodiru sa organskom materijom.

Savremeni kompozitni ispuni imaju „kameleon efekat“, tj. mogu da se prilagode boji zuba, ali samo u nekoliko nijansi

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

Kućno izbjeljivanje zuba Izbjeljivanje može biti kućno ili ordinacijsko. Kućno izbjeljivanje podrazumijeva izradu individualnih splintova, koji intimno naliježu na zube i imaju komorice za izbjeljivač. Preporučuju se izbjeljivači manjih koncentracija, 10%20%, jer je manja mogućnost oštećenja oralne sluzokože. Izbjeljivač je konzistencije gela, pakovan u špric. Stomatolog će Vam dati precizne informacije o načinu korišćenja izbjeljivača, dužini tretmana

www.pharmamedica.rs

NOVO! Takođe preporučujemo

ČETKICA ZA ZUBE CS 5460 Mala, gusta i mekana

Fina i tanka vlakna meke zubne četkice Curaprox nježno i eﬁkasno čiste ivicu desni, bez oštećenja.

i očekivanim rezultatima. Neophodno je pridržavati se uputstava, da bi se postigli maksimalni rezultati.

Izbjeljivanje zuba u ordinaciji Ordinacijsko izbjeljivanje dozvoljava upotrebu preparata visokih koncentracija izbjeljivača, 40%, jer se tretman izvodi u strogo kontrolisanim uslovima, pri čemu je okolno tkivo izolovano, te ne postoji mogućnost kontakta sa agresivnim preparatom. Nakon zaštite gingive i oralne sluzokože, stomatolog nanosi izbjeljivač na zube i prati njegovo djelovanje. Tretman uglavnom traje 15 minuta i može se ponoviti nekoliko puta, u zavisnosti od vrste izbjeljivača. Da bi se pojačao efekat izbjeljivanja, mogu se koristiti lampe čija svjetlost aktivira izbjeljivač. Savremena stomatologija nudi upotrebu lasera u cilju izbjeljivanja zuba. Treba naglasiti da su preparati za izbjeljivanje agresivne hemijske supstance, da dovode do kidanja kristalne rešetke zubne gleđi, te je u toku bijeljenja zuba i nakon tretmana potrebno koristiti paste i gelove sa visokom koncentracijom fluorida i održavati besprijekornu higijenu, da bi se gleđ remineralizovala. Takođe, poželjno je izbjegavati unošenje tamnih pigmenata (crna kafa, crno vino, koka kola, cigarete...), kako bi efekti bijeljenja bili dugotrajni. Nekada se nakon tretmana javlja osjetljivost zuba na hladno. U većini slučajeva prođe spontano nakon nekoliko dana, ali je svakako preporučljiva upotreba pasti koje smanjuju osjetljivost. l

Crna pasta za izbeljivanje Black is White odstranjuje obojenost zuba – sadrži aktivni ugalj koji apsorbuje čestice koje uzrokuju obojenost zuba i nežno ih otklanja, pritom ne oštećujući zubnu gleđ. Zajedno sa 950 ppm natrijum fluorida štiti od kvarenja zuba pružajući dvostruku zaštitu od nastanka karijesa čineći zube biserno belima. Ne sadrži štetne sastojke kao što su: NLS, triklosan, kao ni plastične čestice. Upotrebom zubne paste bez štetnih sastojaka smanjuje se nadraženost sluznice usta, a time i mogućnost nastanka afti.

PROBIOTICI MOGU DA NAM POBOLJŠAJU RASPOLOŽENJE I KOGNITIVNE FUNKCIJE

Probiotici su važni za zdravlje crijeva, ali indirektno, oni pomažu i našem mozgu. Istraživači su pokazali da su crijeva i mozak povezani i tu vezu su nazvali osa crijevamozak. Ova dva organa povezuju biohemijski signali koji se šalju između nervnog sistema u digestivnom traktu, tzv. enteričkog nervnog sistema i centralnog nervnog sistema, kome pripada mozak. Osnovna informaciona veza između mozga i crijeva je nervus vagus, najduži nerv u našem organizmu. Crijeva se često zovu i „drugi mozak”, jer stvaraju neurotransmitere od kojih se mnogi stvaraju i u mozgu, poput serotonina, dopamina, GABA-e, a koji imaju ključnu ulogu u regulaciji raspoloženja. Procjena je da čak 90% serotonina stvara digestivni trakt! Ono što utiče na crijeva često utiče i na mozak i obrnuto. Kada se mozak suoči sa poteškoćama on šalje signale upozorenja crijevima i to je razlog zašto stresni događaji mogu da izazovu digestivne tegobe. Sa druge strane, gastrointestinalni problemi poput iritabilnog crijeva, Kronove bolesti ili hronične konstipacije mogu izazvati anksioznost ili depresiju. Osa crijeva-mozak funkcioniše i na druge načine. Na primjer, crijeva pomažu u regulaciji apetita na taj način što „kažu” mozgu kada je vrijeme da se prestane sa jelom. Oko 20 minuta poslije obroka crijevni mikrobi stvaraju proteine koji suprimiraju apetit, što se poklapa sa vremenom koje je obično potrebno da se osetimo sitim.

Kako se probiotici uklapaju u ovu osu crijeva-mozak?

Neka istraživanja pokazuju da probiotici mogu da poboljšaju raspoloženje i kognitivne funkcije i smanje stres i anksioznost. Studija objavljena online 10.11. 2016. od strane Frontiers in Aging Neuroscience otkriva da su pacijenti sa Alchajmerovom bolešću koji su uzimali mlijeko sa 4 probiotska soja tokom 12 nedjelja pokazali bolje rezultate na testu mjerenja kognitivnog stanja u poređenju sa onima koji su pili obično mlijeko. Jedna druga studija objavljena 2013. u časopisu Gastroenterology pokazala je da su žene koje su konzumirale jogurt sa mješavinom probiotika 2 puta dnevno 4 nedjelje bile smirenije kada su im pokazane fotografije bijesnih i uplašenih lica u poređenju sa kontrolnom grupom. Magnetna rezonanca je otkrila da je jogurt-grupa imala nižu aktivnost insule, dijela mozga koji obrađuje unutrašnje tjelesne senzacije poput onih koje dolaze iz crijeva. Još uvek je rano da se odredi tačna uloga koju probiotici igraju u osi crijeva-mozak, ali je činjenica da doprinose poboljšanju zdravlja ne samo crijeva, već i mozga.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Uvoznik, generalni zastupnik i distributer Glosarij d.o.o., VojislavljeviÄ&#x2021;a 76, Podgorica, Montenegro

www.glosarij.me

NJEGA

PRIPREMITE SVOJU KOŽU ZA PROLJEĆE autor: dr Suzana Kostić dermatolog

Zimska hladnoća koži oduzima vlagu, što uzrokuje slabljenje prirodnih odbrambenih sposobnosti kože. Kožu cijelog tijela, a posebno kožu lica, hladnoća stavlja na težak ispit izdržljivosti. Podočnjaci, sitne bore oko očiju, bore koje spajaju uglove usana i korijen nosa, neujednačena boja tena samo su neki od vidljivih znakova štetnog djelovanja hladnoće.

edno britansko istraživanje u kojem je učestvovalo pet hiljada žena u dobi između 27 i 60 godina pokazalo je da se sve navedene promjene javljaju upravo zimi. Uzrokuju ih, osim hladnoće, nedostatak prirodnog sunčevog svjetla i vrlo često nedostatak vitamina D, ali i dehidratacija.

Hidriranje - prvi korak u borbi protiv bora Upravo je hidriranje kože prvi korak u borbi protiv bora, ubrzanog starenja kože i ostalih neželjenih promjena. Osim toga, samo dobro hidrirana koža može se odbraniti od štetnih uticaja i sačuvati ritam prirodnog obnavljanja strukture, čvrstoće i elastičnosti, kolagena i elastina. Zimske uslove posebno teško podnosi suva koža, koja u takvim uslovima ubrzano gubi vodu. Jačanjem njene površine, zaštitnog filma, ali i djelovanjem na strukturu u dubljim slojevima kože to je moguće spriječiti, odnosno moguće je ublažiti gubitak vode i vratiti koži prirodnu ravnotežu.

Da li nam je piling potreban Hladnoća naročito djeluje na prirodno čišćenje odumrlih ćelija kože. Umjesto da se odstranjuju prirodnim ritmom, odumrle ćelije nakupljaju se na površini kože, zatvaraju pore i koži

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

TIMELESS linija za čvrste konture lica bez bora TIMELESS Dr. Grandel kozmetike nudi koži jedinstveno iskustvo podmlađivanja. Koža ima sposobnost stalnog obnavljanja. Međutim, proces obnavljanja se usporava u zrelijim godinama. Takođe, spoljašnji faktori znatno doprinose prirodnom starenju. Zato je tu linija proizvoda protiv starenja koja obezbjeđuje njegu potrebnu koži da bi prkosila izazovima vremena. Osnovni sastojci Timeless-a koji djeluju na prve znakove starenja kože: • Bioaktivni peptidi dobijeni iz ekstrakta drveta bukve (Fagus Sylvatica Bud Extract) pomažu u procesu obnavljanja kože i vraćanja zategnutosti, čineći ovu kremu idealnim izborom kod prvih znakova opuštanja kože. • Avena Sativa (Oat) Kernel Extract - različite vrste fenola (Avenantramidi) koje vrše antioksidativnu i antiinflamatornu aktivnost. • Peptidi (Palmitoyl Tripeptide-1, Palmitoyl Tetrapeptide-7) - ublažavanje postojećih bora, povećanje elastičnosti i glatkoće kože, a ne izazivaju iritaciju kože. • Ceramidi NG • Hijaluron Na

Revitalizing cream

Nourishing cream 24h

Balancing cream 24h

Sleeping cream and mask

Concentrate

Retinol

Istog sastava sa Balancing kremom, nema efekat matiranja. Pogodna za hladnije dane i suvo vrijeme.

Za normalnu i kombinovanu kožu. Pomoću Intelligent Sebum Balancer, pravi hidro – lipidni balans, ne ostavlja masni sjaj (matira) (Distarch Phosphate). Svježa tekstura pogodna za tople ljetnje dane.

Ima izuzetne osobine protiv znakova starenja. Inovativna formula djeluje protiv bora, posebno izraženih linija po licu, a istovremeno poboljšava elastičnost i ton kože. Može da se kombinuje sa drugim kremama. Zbog svoje lagane teksture se brzo ga koža upija. Skin-relaxing peptides - Acetyl Hexapeptide-8, predstavlja bjezbedniju i blažu variantu botulin toksinu. Ima relaksirajući efekat na muskulaturu lica Isoflavone Complex - Soy Isoflavones, pomažu razvoj elastina i kolagenskih vlakana - koža dobija novu elastičnost. Light-refracting pigments Saccharomyces Ferment Lysate Filtrate, daje koži poseban sjaj.

Dr. Grandel kozmetika – Crna Gora drgrandel.cg

Za jaku suvu, zahtjevnu kožu, sa znakovima zatezanja, momentalno daje osjećaj opuštanja i mekoće, pomoću Lipidnog complexa inkorporiranog u formulaciju ulje u vodi. Pogodna kao noćna varijanta. Ne sadrži parabene. Savremeni proizvod sa ekskluzivnom kremastom teksturom daje osjećaj “druga koža”, jača barijersku funkciju i pruža gladak i čvrsti izgled kože. Tokom noći se koža regeneriše, dubinski penetriraju lipidi , koža je relaksirana i oživljena. Sadrži veliku količinu ulja (Crystal Protector) i Edelweiss Extract koji djeluje kao antioxidans (2x jaci od vit C). Ne sadrži parabene.

Timeless Retinol Balm sadrži inkapsulirani retinol u lipozomima koji podržava sintezu kolagena i vidljivo smanjuje bore. Lipozomi- sferične vezikule izgrađene od amfifilnog lipidnog dvosloja i vodenog jezgra. Čuva stabilnost retinola od spolašnjih uticaja i interakcija u kremi, produženo oslobađanje, bolja penetracija, smanjenje iritacije. Lipofilni molekul koji može da penetrira u ćelije i da se unutar njih veže za spec. ćelijske i jedarne receptore – CEABP i CRBP (cellular retinoic acid/ retinol – binding protein), jedarni – RARs I RXRs receptori Specifični ligand – receptor kompleks modulira ekspresiju gena koji su uključeni u diferencijaciju i proliferaciju ćelija Ubrzava rast i obnavljanje ćelija

www.glosarij.me

Efekti Epiderm- zamjena atročnog epiderma, eliminacija displastičnih i atipični keratinocita uniformna distribucija melanina. Oporavak strukture derma – povećana aktivnost fibroblasta i deponovanje kolagena, oporavak kapilarne mreže

Klinički

Poboljšanje finih bora, ublažavanje hiperpigmentacija i grubosti kože; bolja tekstura.

Uvoznik, generalni zastupnik i distributer Glosarij d.o.o., Vojislavljevića 76, Podgorica, Montenegro

Osjetljiva koža ne voli parfeme Različiti mirisi koji se dodaju u kreme i druge kozmetičke proizvode kako bi se zamaskirali ili učinili prijatnijim mirisi sastojaka, često mogu da iritiraju pa čak i pokrenu alergijske reakcije kod osoba koje imaju osjetljivu kožu. Dermatolozi zato savjetuju ukoliko je koža osjetljiva, korišćenje preparata sa prirodnim sastojcima koji ugodno mirišu umjesto parfimisanih.

Agresivno čišćenje oštećuje kožu

Čest sastojak krema za ovlaživanje kože i to ne samo za kozmetičku primjenu nego i za liječenje dermatoza kod kojih se javlja izrazito suva koža, je urea oduzimaju prirodni sjaj. Protiv toga, pomoći će pažljivo odabrani piling, nježan, ali temeljit koji će odstraniti nakupljene mrtve ćelije i uz sjaj koži vratiti i sposobnost upijanja aktivnih supstanci koje sadrže serumi, kreme i maske za njegu. Česta je zabluda da što je koža starija to joj je potreban češći piling. Između 20. i 25. godine života ćelije kože se najbrže obnavljaju. Pošto nove ćelije potiskuju stare ka površini kože, u ovom životnom periodu površinski sloj kože je najdeblji, pa može podnijeti više pilinga nego zrela koža, koja žudi za dodatnom hidratacijom.

Šta doprinosi hidrataciji? Čest sastojak krema za ovlaživanje kože i to ne samo za kozmetičku primjenu nego i za liječenje dermatoza kod kojih se javlja izrazito suva koža, je urea. Urea je prirodna supstanca i sastavni je dio NMF (prirodnog faktora hidriranosti kože). Osim što je izuzetno hidrataciono sredstvo i pomaže koži da zadrži vodu, urea čini kožu glatkom. Hijaluronska kisjelina je takođe čest sastojak krema za njegu suve kože, kao i anti-age krema. Njeni molekuli poput sunđera upijaju i zadržavaju vodu u tkivu kože. Popularnost je stekla, jer se koristi u obliku injekcija kojima se popunjavaju bore. Osim injekcijama hijaluronska kisjelina može se koristiti i u obliku krema i seruma, a učinak tih proizvoda vidljiv je već za nekoliko dana. l

Pravilna njega izuzetno je važna, a ona počinje pravilnim i redovnim čišćenjem kože. Važno je odabrati sredstva koja temeljno odstranjuju nečistoće i čestice šminke, ali ne isušuju kožu. Nova sredstva za čišćenje sadrže i hranjive i hidratantne komponente, uz čišćenje osiguravaju koži barem jedan dio potrebnih supstanci od kojih zavisi, ne samo njena ljepota, već i sposobnost odbrane od spoljnih štetnih djelovanja i sposobnost obnavljanja.

Proširene pore na licu Umivanje je sastavni dio svakodnevne njege lica, ali se ona time ne završava. Naizmjenično umivanje toplom, pa hladnom vodom može poboljšati cirkulaciju u koži i time osvježiti izgled, ali ne može smanjiti pore ili ih učiniti manje vidljivim. Proširene pore su mjesta gdje se lojne žlijezde otvaraju na površini kože i izbacuju loj, zbog čega takvo lice zahtijeva pojačanu njegu. Preporučuje se svakodnevno jutarnje i večernje čišćenje, toniranje i hidratacija, kao i jedan do dva pilinga nedjeljno i sve to preparatima koji su specijalno namijenjeni njezi kože sa proširenim porama.

Genetika je bitan, ali ne i presudan faktor za izgled kože Za lijep i zdrav izgled kože geni su važni, ali još važniji je stil života. Na iznenađenje mnogih koji misle da su za njihove probleme sa kožom odgovorni geni, otkriveno je da oni tek sa 40% učestvuju u izgledu kože, dok je preostalih 60% pod našom kontrolom. Zdrava ishrana, psihička stabilnost, izbjegavanje duvanskog dima, pravilna njega i svakodnevno korišćenje krema sa SPF-om imaju nezamjenjivu ulogu u očuvanju zdravlja i ljepote kože.

Hidrirajte kožu iznutra Kožu moramo njegovati i iznutra. U tome je od neizmjerne pomoći uravnotežena ishrana bogata biljnim uljima, mineralima i vitaminima, kao i konzumiranje neophodne količine tečnosti, najbolje vode. Smatra se da je dnevna potreba za vodom oko 30-40ml po kilogramu tjelesne težine. Vodu organizam dobija ispijanjem tečnosti (oko 1,5l dnevno), hranom (oko 1l), ali je i sam proizvodi u toku različitih oksidativnih procesa (oko 300ml). Neke namirnice poput voća i povrća obiluju vodom, pa osobe koje takvu hranu jedu u velikim količinama u manjoj mjeri osjećaju žeđ od onih čija ishrana obiluje proteinima. Redovnim hranjenjem i hidratacijom koža će lakše zadržati svoju prirodnu ravnotežu, ten će biti gladak i ujednačene boje, promjene u ćelijama koje su dio procesa starenja odvijaće se sporije.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

OFTALMOLOGIJA

FLOATERS - mušice, tačkice, končići u vidnom polju Mušice, tačkice, končići koji se pojavljuju u vidnom polju i besciljno lutaju poznati su u stručnim krugovima kao floaters. Nastaju kao rezultat slabljenja staklaste strukture oka. autor: dr Biljana Trajkovic, oftalmolog

svakodnevnoj praksi se susrećemo sa pacijentima koji se žale da im se ispred očiju pojavljuju končići, mušice, leteći oblačić, mrlje (floaters, eng.) koji se besciljno kreću. Mušice se najčešće javljaju pri pogledu u bijelu površinu i na jakom svjetlu. Nikada ne miruju i pomjeraju se kako se pomjera i oko, što većinu pacijenata dodatno iritira. U većini slučajeva one nisu znak za zabrinutost pacijenta, ali se svakako preporučuje oftalmološki

pregled koji uključuje i širenje zenica. Kada pacijenti primjete ove vidne senzacije vrlo su zabrinuti i javljaju se oftalmologu iz dva razloga: Zato što im ovi fenomeni prilično smetaju, posebno onima koji su navikli na potpuno čisto vidno polje. Uplašeni su i ne znaju da li ove pojave ukazuju na neko ozbiljno oboljenje. Kao po pravilu, pitaju i da li će se ovi „leteći objekti“ poslije nekog vremena izgubiti. Floaters ili „leteći objekti“ mogu se javiti u obliku:  iskrivljenih linija (končića)  crnih ili sivih mrlja (mušice)  oblaka ili magle  prstena

Degenerativni procesi najčešće se javljaju u periodu između 50. i 75. godine života, i napreduju sa starenjem mora javiti oftalmologu, jer ovi simptomi upućuju na: rupturu retine, ablaciju retine, krvarenje u vitrusu (haemophtalmus), inflamaciju retine izazvane infekcijom. Ovo su vrlo ozbiljne patologije koje zahtijevaju ozbiljniji pristup, a često i operativno liječenje.

Liječenje, da ili ne?

Liječenje floatersa je još uvek izazov za oftalmologe. Poslije određenog vremena, mozak (koji i registruje svjetlosne signale) se navikava na prisuZašto se pojavljuju „mušice“ u oku? stvo mušica i pacijent ih sve manje primjećuje. Mušice u vidnom polju pojavljuju se kao rezul- Često vremenom i prestane u potpunosti da ih tat slabljenja strukture staklastog tijela oka -vi- registruje. Ovaj proces se zove neuroadaptaciterusa. Staklasto tijelo je gelasta struktura (liči ja. Što se manje obraća pažnja na ove fenomena bjelance jajeta) koja ispunjava unutrašnjost ne, oni će brže i nestati. očne jabučice. U mladosti je gelasta struktu- U slučajevima kad pacijent ne može da se nara vitreusa kompaktna, dok sa starenjem dolazi vikne na prisustvo zamućenja u vidnom polju i do mjestimičnog razvodnjavanja (likvifakci- kad su ona prisutna u velikoj mjeri, može da se je). Staklasto tijelo prestaje da bude homogeno, razmatra njihovo operativno uklanjanje (usitmolekuli se cijepaju i formiraju se gromulji- njavanje laserom, a kada remete funkciju vida ce kolagena, što se manifestuje pojavom muši- preporuka je i vitrektomija). Ipak, treba imati u ca, končića... vidu da ove operacije nose odrijeđeni rizik za Degenerativni procesi najčešće se javljaju u pe- nastanak komplikacija, koje iako rijetke, mogu riodu između 50. i 75. godine života i naprebiti i veoma ozbiljne. duju sa starenjem. Češće se javlja kod miopa Kako pomoći? (kratkovidih) i ljudi koji su operisali kataraktu. Rijetko, ali se može desiti da je pojava floatersa Dajemo terapiju odrijeđenim suplementima povezana sa nekim ozbiljnijim oboljenjem oka. (vitaminima) koji djeluju na smanjenje broFloatersi se mogu javiti kod: povreda oka, dija- ja floatersa i gubitka boje, čime se manje remebetične retinopatije, kristalnih depozita u vitre- ti vidna funkcija. usu (synchysis scintillans), očnih tumora. Kao što se iz teksta može zaključiti, pojava ,,mušica’’, ,,crnih tačkica’’ i ,,končića’’ u vidnom Kada treba potražiti pomoć ljekara? polju ne predstavlja ozbiljan simptom i priNagli nastanak floatersa sa pojavom svjetlosutan je kod velikog broja osoba. Kad se prvi sne senzacije (munje, svjetlaca, razlivanje boja), put jave pametno je obaviti pregled očnog dna gubitkom vida, pojavom zavjese „koja pada“, kako bi se otklonila svaka sumnja i pacijent bio bola u oku, znak je da se pacijent HITNO siguran da nema nikakvog razloga za brigu. l

www.pharmamedica.rs

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

SPORT

ZLOUPOTREBA anaboličkih steroida autor: dr sci. med. Marija Anđelković, Antidoping agencija Republike Srbije, Visoka sportska i zdravstvena škola

Zloupotreba anaboličkih steroida stvara potpuno istu zavisnost kao i droga. Pa ipak, o ovoj „opasnosti“ kojoj danas podliježe gotovo svaki deseti mlad čovek, znamo malo ili gotovo ni malo

oping uglavnom povezujemo sa sportom i sportistima. I pod dopingom u većini slučajeva podrazumjevamo određene „supstance“ koje povećavaju snagu ili izdržljivost sportiste. Međutim, danas je doping rasprostranjen ne samo među sportistima, već i među rekreativcima. U prilog ovome govori i studija švedskih naučnika koja je pokazala da adolescenti počinju da koriste suplemente i anabolike već sa 15-16 godina što odgovara periodu kada oni kreću da vježbaju u teretani. Do 20. godine, ako koriste ove supstance u kontinuitetu, oni su već ozbiljno zdravstveno ugroženi. Povećana agresivnost, nervoza, promjene na koži, kardiovaskularni problemi, hiperten-

Anabolički androgeni steroidi su hormoni, vrlo slični onima koje proizvodi naš organizam. Najvažniji među njima je testosteron

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

zija, problemi sa impotencijom i reproduktivnim organima, depresija i suicidne misli, samo su neke od manifestacija zloupotrebe anabolika.

Šta su anabolički androgeni steroidi? Anabolički androgeni steroidi (anabolici) su hormoni, vrlo slični onima koje proizvodi naš organizam. Najvažniji među njima je testosteron koji se čak 95% stvara u ćelijama testisa, a ostatak u kori nadbubrežne žlijezde. Kod žena su za lučenje ovog hormana „zaduženi“ jajnici i kora nadbubrega. U fiziološkim uslovima i muškarci i žene luče ovaj hormon u količinama koje su neophodne za normalno funkcionisanje organizma. Kod muškaraca, na primjer, testosteron utiče na razvoj sekundarnih polnih karakteristika, pomaže u oporavku tkiva i održavanju mišićne mase. Upotrebom anabolika u vidu tableta ili injekcija, u organizam se unese i do deset puta više hormona od količine koja se u tijelu luči, sa ciljem da se poveća mišićna masa. U tom momentu, mozak prepoznaje da postoji višak hormona i aktivira se mehanizam negativne povratne sprege odnosno zaustavlja se dalje lučenje. Time se prirodna hormonska osovina organizma gasi i počinju da cirkulišu isključivo hormoni koji su uneti „spolja“ u značajno većim dozama i u obliku koji nije identičan onom koji se u organizmu stvara. Jedina „željena“ posljedica upotrebe anabolika koja se i

www.pharmamedica.rs

DOPING KROZ ISTORIJU Odvajkada su ljudi vjerovali da se nekim posebnim ili tajnim eliksirom može povećati fizička i mentalna snaga i pobjediti u sportu. Tako na primjer, stari Grci su na Olimpijskim igrama jeli pečurke da bi pobjedili protivnike, a atlete Asteka su iz istog razloga jeli ljudsko srce. U drugoj polovini 19. veka sportisti su koristili kokain, heroin i tablete šećera natopljene etrom da bi izdržali napore. U istoriji sporta poznat je slučaj Toma Hiksa, pobjednika olimpijskog maratona 1904. godine koji je prije trke uzeo strihinin uz konjak. Danski biciklista Knut Jensen je na olimpijskim igrama 1960. godine umro za vrijeme trke zbog uzimanja amfetamina. Inače, riječ doping potiče od riječi „doup“ kojom se nazivao napitak od biljke kojom su južnoafrički vračevi sebe dovodili u stanje transa.

vidi jeste povećanje mišićne mase. Ali sve druge su neželjene i štetne po zdravlje. Kod muškaraca dolazi do rasta grudi (ginekomastija), smanjenja testisa, impotencije, gojaznosti. Kod djevojaka se pojavljuje kosmatost ili pak ćelavost po tipu muškarca, promijenjena boja glasa, poremećaj u menstrualnom ciklusu, pa sve do steriliteta. Pored ovih pojava, anabolici mogu da dovedu i do ozbiljnih komplikacija u rastu i razvoju. Javljaju se ozbiljne promjene u ponašanju od pojave agresivnosti, nervoze, paranoje do misli o samoubistvu, stvaranje zavisnosti. Zatim, kardiovaskularne promjene kao što su poremećaji srčanog rada, visok pritisak, aritmije, pa čak i smrtni ishodi. Treba pomenuti da se neželjene posljedice javljaju i u gastrointestinalnom traktu - promjene na jetri, karcinom jetre, inflamatorne bolesti crijeva, problemi sa kostima i ligamentima, tetivama koje gube elastičnost. Promjene se javljaju i na nivou gonada i reproduktivnog sistema, jer

na upotrebu anaboličkih steroida (anabolika) ili drugih hormona koji se nabavljaju isključivo „ispod ruke“ i na crnom tržištu. Ova pojava nije prisutna samo u populaciji adolescenata, već i kod Bigoreksija vodi u zloupotrebu odraslih ljudi koji u zrelim godinama počinju da vježbaju. U želji Zabrinjavajuće je da značajan broj da prate nove trendove, nekritički mladih ljudi u svijetu koristi upra- počinju sa upotrebom anabolika vo navedene anabolike kako bi pokako bi što prije došli do željenih boljšali tjelesne performanse jer se rezultata. Oni čak koriste i skuplje suočavaju sa pojavom koju danas varijante kao što su hormoni rasta. nazivamo „bigoreksija“. Adolescen- Ali isto tako treba da budu svjesni ti koji ulaze u period sazrijevanja da upotreba anaboličkih steroida i sticanja vizije šta je to „savršeno u dužem vremenskom periodu tijelo“ razvijaju jednu vrstu „pouzrokuje disbalans hormona koji remećenog“ odnosa prema tijelu. može pogubno da utiče na različite Oni sebe u ogledalu nikada ne vide organe, a prije svega na srce. Kada će dovoljno mišićavo, kao što devojči- se pojaviti neželjene reakcije, u kom ce sa anoreksijom nikada sebe ne obliku i obimu je individualno. Povide dovoljno mršavo. U želji da red karakteristika samog organizpostignu svoj zamišljeni izgled poma od značaja su i vrsta supstance, sežu za „super tabletama“ koje za- doza i dužina primjene. ista za kratak period istope masne Takođe, supstance koje se koriste naslage, definišu mišićnu masu za doping ne prodaju se u apotei naprave vidljiv rezultat. Ubrkama već isključivo na crnom tržizo, na nagovor starijih i „iskusnih“ štu. Treba znati da ovi preparati ne vježbača ili ljudi koji rade u fitprolaze redovne kontrole kvaliteta nes centrima i teretanama, pređu pa su njihov sastav i čistoća upitni i predstavljaju dodatnu opasnost po konzumenta. Kod muškaraca dolazi do rasta grudi, smanjenja Potrebno je da opšta javnost shvatestisa, impotencije, gojaznosti. Kod djevojaka se ti da se između zloupotrebe anapojavljuje kosmatost ili ćelavost, promjena glasa, bolika i droge može staviti znak poremećaj menstrualnog ciklusu, pa sve do steriliteta jednakosti. l

www.pharmamedica.rs

gašenjem hormona mlad čovjek sa 20-30 godina postaje impotentan i ne može da ostvari svoju reproduktivnu funkciju. Isto se dešava i sa mladim ženama koje koriste anabolike.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

ANABOLIK = DROGA Za razliku od droge, kod zloupotrebe steroida imamo telo koje postaje socijalno prihvatljivije, a kod narkomanije imamo osobu koja fizički propada. Ali, osoba koja uzima anabolike propada iznutra i upravo zbog tog efekta gde je razlog „lepota“ tela mi ne možemo da objasnimo da je između zloupotrebe anabolika i droge znak jednakosti.

HEMATOLOGIJA

Hodgkinov LIMFOM Iako je Hodgkinov limfom relativno rijetko oboljenje u opštoj populaciji sa incidencom od 2,7 na 100 000, on predstavlja najčešću hematološku neoplazmu kod osoba mlađe životne dobi, sa medijanom pojavljivanja u 32. godini života. Uvođenje hemioterapijskih protokola od 70.-tih godina prošlog vijeka uz zračnu terapiju, dovelo je do toga da se danas velika većina bolesnika sa Hodgkinovim limfomom može izliječiti. autor: Ass. dr Marija Elez spec. interne medicine, subspec. hematolog

odgkinov limfom je po mnogo čemu specifičan. Za razliku od većine drugih malignih oboljenja, unutar tumorskog tkiva udio malignih ćelija je ekstremno mali. Naime, histološki preparat podsjeća na inflamatorni proces i sve do 1996. godine nije bilo jasno da li se uopšte radi o monoklonskoj bolesti. Ciljana ispitivanja na samoj Reed Sternbergovoj ćeliji koja je „zaštitni“ znak Hodgkinovog limfoma su postala moguća tek krajem 90.-

tih godina prošlog vijeka. Mnoga zapažanja ukazuju da ne postoji tačno definisana genetska aberacija koja uzrokuje ovaj limfom. Kad je Hodgkin u pitanju, postoje brojni, različiti površni markeri na tumorskim ćelijama, postoje različiti histološki oblici sa različitim stepenom skleroze, a bolest je heterogena i u pogledu starosne distribucije. Poznata je takozvana „bimodalna“ kriva distribucije, što znači da se bolest javlja između 20. i 34. godine života, odnosno, na-

kon 70. godine života. Još neke zanimljivosti vezane za ovo oboljenje se odnose na činjenicu da je nešto češća kod osoba boljeg imovinskog statusa u odnosu na srednje i siromašnije socijalne strukture.

Okidači bolesti Danas se zna da je Epstein Bar virusna infekcija uzrok ili okidač za pojavu Hodgkinovog limfoma, te da je kod oko 50% oboljelih EBV pozitivan. To naravno ne znači da će svaka ekspozicija EBV biti praćena pojavom Hodgkinovog limfoma. Postoje i neki drugi „okidači“, poput HIV infekcije, kao i različite auto-imune bolesti (SLE, RA, sistemska skleroza). Osim ovih „spoljašnjih“ faktora, postoji i genetska predispozicija. Tako je rizik od pojave Hodgkinovog limfoma kod oba jednojajčana blizanca 100 puta veći nego kad oboli jedan od dvojajčanih. Genetska predispozicija se ogle-

da i u podatku da unutar porodice oboljelog, rizik za pojavu još oboljelih je 3 do 7 puta veći u odnosu na opštu populaciju.

Podtipovi Hodgkinovog limfoma Po klasifikaciji Svetske Zdravstvene Organizacije (SZO), četiri osnovna histološka podtipa Hodgkinovog limfoma su: nodularna skleroza, mješovita celularnost, limfocitna predominacija i limfocitna deplecija i oni predstavljaju takozvani klasični Hodgkinov limfom. Neklasičnu formu predstavlja takozvani nodularni limfocitima bogat Hodgkinov limfom. Pomenuti histološki podtipovi se razlikuju u odnosu na ćelijski supstrat (T limfociti, eozinofili, histiociti, plazma ćelije, mastociti i fibroblasti) i stepen skleroze u tumorskom tkivu. Kako je prethodno pomenuto, „zaštitni“ znak histološkog preparata je

Genetska predispozicija se ogleda i u podatku da unutar porodice oboljelog, rizik za pojavu još oboljelih je 3 do 7 puta veći u odnosu na opštu populaciju.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

PROGNOZA BOLESTI Savremenim metodama liječenja, petogodišnje preživljavanje bez bolesti je preko 85%. Problem predstavljaju oni bolesnici, njih oko 10-15%, koji ispolje rezistentnost na liječenje. Nadu za ove bolesnike predstavljaju izvjesna monoklonska antitela, kao i brojni ljekovi koji su u različitim fazama kliničkih ispitivanja. Kliničke manifestacije bolesti su povišena temperatura, noćno znojenje, gubitak u tijelesnoj težini. Odsustvo ovih simptoma ne isključuje postojanje bolesti Reed Sternbergova ćelija koja leži u središtu ovog ćelijskog infiltrata.

Manifestacije bolesti Kliničke manifestacije bolesti su povišena temperatura, noćno znojenje, gubitak u tjelesnoj težini (više od 10% za posljednjih 6 mjeseci). Važno je napomenuti da odsustvo ovih, takozvanih „B simptoma“, ne isključuje postojanje bolesti. Nekad pacijenti navode osjećaj umora, gubitak apetita, svrab kože. Često je razlog za dolazak kod hematologa pojava bezbolnog uvećanja limfnih žlijezda na vratu, pazušnim regijama ili preponama.

Postavljanje dijagnoze Svaka sumnja na postojanje Hodgkinovog limfoma nameće potrebu pregleda hematologa i potom dopunsko ispitivanje koje podrazumijeva potrebne laboratorijske analize, radiografske metode vizualizacije (MSCT ili PET skener), biopsiju uvećane limfne žlijezde sa patohistološkom verifikacijom i eventualno biopsiju koštane srži. I dok je biopsija limfne žlijezde osnov dijagnoze, ostalo pomenuto je potrebno za defini-

www.pharmamedica.rs

Kupus

Kupus je veoma značajan izvor mineralnih soli, vitamina A, B, C i posebno vitamina K, celuloze, fosfora, kalcijuma, magnezijuma, cinka, sumpora Ljutina kupusa potiče od sumpornih heterozida, zbog kojih kupus djeluje antiseptično i treba ga jesti preventivno u slučaju spriječavanja pojave zaraznih bolesti.

sanje stadijuma bolesti. U zavisnosti od stepena proširenosti bolesti postoje IV klinička stadijuma, pri čemu je: l I stadijum u slučajevima zahvaćenosti samo jedne regije limfnih žlijezda ili jednog organa l II stadijum podrazumijeva uvećanje limfnih žlijezdi u dva regiona sa iste strane dijafragme, l III stadijum se odnosi na uvećanje limfnih žlijezda sa obe strane dijafragme l IV stadijum podrazumijeva zahvaćenost tkiva i organa koja ne spadaju u limfatične, poput jetre, pluća, koštane srži. Još preciznije stepenovanje bolesti podrazumijeva da se uz stadijum I do IV dodaju i veliko slovo „A“ ili „B“, kao i malo slovo „a“ ili „b“. Ova velika slova se odnose na postojanje ili odsustvo gore pomenutih opštih simptoma, dok se malo slovo odnosi na postojanje ili odsustvo takozvanog „pozitivnog biohemizma krvi“. Postoje još neke odrednice, poput velikog slova „X“ za izuzetno velike tumorske mase, a sve u cilju maksimalno precizne procjene „veličine“ inicijalne bolesti i određivanja najadekvatnijeg liječenja. Liječenje se zasniva na primjeni hemioterapije i zračne terapije i to upravo u skladu sa stadijumom bolesti. l

ima kalorije 0 u 10 g

Kao prirodni antiseptik, kupus djeluje preventivno na mnoge bolesti

Sadrži tartronsku kisjelinu koja usporava pretvaranje šećera i ostalih ugljenohidrata u mast što kupus čini najpoželjnom namirnicom za smanjenje tjelesne težine

Listovi kupusa mogu pomoći u otklanjanju gnoja i infekcije kože Crveni kupus sadrži više vitamina C od bijelog

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

IZ UGLA PSIHOLOGA

KALIMERO SINDROM (sindrom „vječite žrtve“) autor: Jasna Bulajić-Stepanović, psiholog-psihoterapeut, psiholog Mense Srbije, psiholog Mense Crne Gore

Kalimero se razlikuje po izgledu (jedino pile crne boje) i zato što smatra da uvijek „izvlači deblji kraj” jer je mali („Nepravda, pa to ti je”). Traži pažnju, jer je nesiguran („ja sam mali, oni su sjajni i to nije fer”). Simpatični crtani Kalimero izaziva potrebu za zaštitom, dok u životu ljudi sa ovim sindromom izazivaju suprotna osjećanja.

ko ne očekujete, ne možete se razočarati, mada je to često nerealno. Osjećaj za pravdu je uglavnom subjektivno obojen. Ako dajete očekujete da se to kad-tad vrati. Nažalost, u životu nije uvijek tako. Prije ili kasnije mnogi prolaze kroz Kalimero situaciju sa partner(k)om, porodicom, prijateljima, u školi, na fakultetu ili poslu. Primjera je mnogo: kada mislite da mama i tata više vole vašeg brata ili sestru nego vas; kad u školi ili na fakultetu lošije prođete od drugih iako ste više učili; neko sa lošijim prosjekom i znanjem dobije bolji posao od vas zbog nepotizma; kolega dobije unaprijeđenje koje ste vi zaslužili, jer duže radite i predani ste poslu; dajete se prijateljima, a kada je vama teško mnogi nisu tu; u ljubavi se dajete maksimalno, svaki put vjerujete da je to ono pravo, a život vas demantuje; izlazite stalno i ništa se ne dešava, a mnogi izađu jednom i život im se promjeni iz korijena na bolje; iako ste bili uvijek sjajni u školi, a pravedni u životu neki drugi ljudi su bolje prošli i sl. Iz iskustva se selektivno uzima u obzir samo ono što potvrđuje doživljaj vječite žrtve, a zasniva na poređenju.

Korjeni sindroma Kalimero sindrom počinje u djetinjstvu, kad dijete opaža da nema

ista prava i položaj kao i odrasli. Sindrom je češći u porodicama gdje se favorizuje jedno dijete, mada je važniji subjektivni doživljaj. Kad postoji borba braće i sestara za naklonost roditelja,

emocionalna ucjena, promjenljiv kriterijum nagrada i kazni, česta fizička kažnjavanja i psihološko zlostavljanje, dijete usvaja model bespomoćnosti što ruši samopouzdanje. Očekivanje negativnog

Kalimero sindrom počinje u djetinjstvu, kad dijete opaža da nema ista prava i položaj kao i odrasli. Sindrom je češći u porodicama gdje se favorizuje jedno dijete, mada je važniji subjektivni doživljaj.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8



postaje dio karaktera. Svojim stavom dodatno nerviraju okolinu, što produbljuje jaz.

Pesimista ili realista Kalimero je vječita žrtva. To što želi i što mu je potrebno se razlikuje. Sebe ne vidi kao pesimistu, već realistu, kao nekog ko nema sreće. Opsesivno se žali. Ko ga ne podržava kao da je protiv njega. Nikada nije kriv, ne preuzima odgovornost, nije samokritičan, ne

www.pharmamedica.rs

KAKO POMOĆI KALIMERU?

Tako što ćete ga razumjeti, aktivno slušati, a ne nuditi rješenje. Postavljajte sugestivna pitanja, npr. „Zamisli da je tvoj problem riješen, kako se osjećaš?” Važno je da čuje sebe kako izgovara nešto pozitivno. Ili npr. „Na skali od 1-10, koliko si motivisan da to postigneš?” Ako kaže 10, sjajno, vidite šta mu je potrebno od vas da tako i bude. Ako kaže manji broj prokomentarišite „Zanimljivo. Zašto nisi rekao manji broj?” Tako će navjesti razloge za preuzimanje odgovornosti za problem. (Npr. ako ga pitate „Na skali od 1-10, koliko si motivisan da spremiš svoju sobu”, on odgovori 4, vi ga pitate zašto nije rekao manji broj, on odgovara: „zato što mi je dosadilo da gazim preko igračaka noću”. To je tzv. paradoksalna intervencija).

Ne pričajte uopšteno, već put do rješenja podijelite u korake. Ako vas poklapa pričom, udaljite se, ali dok vi pričate, a ne on, da ne izazovete ljutnju.

3 4

Ne ubjeđujte ga da stvari nisu tako loše. To doživljava lično, kao napad. Ne traži savjet ili rješenje, već razumijevanje i emocionalnu validaciju. Ako ruminira (stalno priča isto), neka zapiše glavni problem na papir i šta ga još muči kad nije to, tako će se odlijepiti od prvobitnog problema.

analizira niti uči iz iskustva. Kritikuje druge da bi izbjegao da bude meta, da mu drugi ne vide mane. Pokušava da kontroliše putem emotivne ucjene. Smatra da je žrtva nepravde, ali je inertan, čak i kad mu drugi nude rješenje. Nema samopouzdanje, ne vjeruje nikome, preoprezan je. Ima sniženu frustracionu toleranciju, spoljašnji lokus kontrole i projekciju kao glavni mehanizam odbrane. Misli da je drugima život majka, a njemu maćeha.

Kalimero je vječita žrtva. To što želi i što mu je potrebno se razlikuje. Sebe ne vidi kao pesimistu, već realistu, kao nekog ko nema sreće

Vječita žrtva Postoje tri vrste vječite žrtve. Prvi su hronični, nikad zadovoljni, žale se bez stvarne želje da riješe problem, ruminiraju, fokusiraju se na nebitno. To im prelazi u naviku i utiče na okruženje. Drugi se ventiliraju, lako izražavaju svoje negativne emocije, skreću pažnju, jer su fokusirani na sebe, očekuju uvek negativno. Ne tragaju za rješenjem problema već žele potvrdu od drugih.

www.pharmamedica.rs

Treći su instrumentalni, praktični, usmjereni na riješavanje problema. Npr, ako neko skreće pažnju partneru da pretjerano troši na nevažne stvari svaki put kada se osjeća tužno ili ljuto, to je instrumentalna žalba. Jedina korisna stvar kod kukanja je ako navede

na aktivnost, kada osobi dosadi da igra ulogu žrtve.

Prihvatanje neuspjeha Uvjerenje da se svaki trud isplati, da svi zaslužuje sreću i osjećaj za pravdu duboko su kulturološki ukorijenjeni od djetinjstva. Na tom principu se zasnivaju i bajke i poruke koje šalju roditelji (npr. „samo uči i sve će biti u redu“). Međutim, tako nije uvijek u životu. Kad trud nije nagrađen mislimo da je nepravda i osjećamo se bespomoćno. Suština je u prihvatanju neuspjeha i istovremenoj borbi i kad ne ide po planu. Osjećaj nepravde koči sposobnost da učimo iz iskustva i nesvjesno potkrepljuje pasivnost. Bolje je usmjeriti se na uzrok i napraviti plan promjene. Treba razviti sposobnost da brinemo o sebi, ne čekati da se desi čudo, osloboditi se Kalimerove ljuske koja zamagljuje vid. Samo radom na sebi učimo da savlađujemo prepreke, prevazilazimo strah i tako nadmašimo sebe. l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

Da li ste znali ...da buka kojoj smo svakodnevno izloženi može da izazove infarkt? Izlaganje buci u životnoj sredini značajno povećava rizik od srčanog i moždanog udara, negativnim uticajem na dio mozga koji reaguje na stres. Ova reakcija takođe može dovjesti do zapaljenja krvnih sudova, kako ukazuju preliminarna istraživanja, koja su predstavljena u Čikagu na naučnim sastancima Američkog udruženja bolesti srca (AHA) 2018. godine. Nalazi otkrivaju da ljudi sa najvišim nivoom hronične izloženosti šumu, kao što su zvuk magistrale, autoputa ili buke sa aerodroma, imaju povećan rizik od kardiovaskularnih bolesti, srčanog ili moždanog udara. Rezultati studije nude uvid u slabo razumljive interakcije između kardiovaskularnih bolesti i hronične izloženosti buci, rekli su istraživači.

REPRODUKTIVNO ZDRAVLJE

koliko par ne uspijeva da realizuje željenu trudnoću u tom vremenskom periodu, preporuka je da se obrati ljekarima kako bi se utvrdilo da li postoje neki organski faktori koji otežavaju začeće. Ponekad, čak i kad kod oba partnera nema zdravstvenih prepreka za ostvarivanje trudnoće, do nje ne dolazi. Tada počinje da se govori o psihološkim faktorima koji tome mogu doprinijeti, o izloženosti stresu, strahovima, depresivnom raspoloženju i slično. Međutim, treba imati u vidu da su analize naučnih istraživanja u kojima je ispitivana povezanost psihološkog stresa i začeća pokazale da se ne može tvrditi da psihološki činioci direktno utiču na realizovanje trudnoće. Smatra se da su oni od velikog značaja za funkcionisanje partnera i njihov kvalitet života u datim okolnostima, ali se o njima ne može govoriti kao o uzrocima izostanka začeća. Stoga je važnije i korisnije posvetiti se psihološkom stanju partnera koji se suočavaju sa sterilitetom kako bi im se pomoglo da što je moguće bolje izađu na kraj sa tim životnim izazovom.

Koje su prateće psihosocijalne posljedice steriliteta? Nemogućnost začeća ima višestruki uticaj na kvalitet života para, a i oba partnera ponaosob. Posljedice koje se javljaju su kako psihološke tako i socijalne prirode.

Psihosocijalni aspekti steriliteta Svjetska zdravstvena organizacija sterilitet definiše kao izostanak začeća nakon minimum jedne godine nezaštićenog seksa sa ciljem začeća.

autor: Irina Radanović, psihološkinja-REBT psihoterapeutkinja Partneri se na emocionalnom planu suočavaju sa uznemirenošću, anksioznošću, besom, osjećanjem krivice, depresivnošću i drugim psihološkim tegobama.

Takođe se javlja i doživljaj ličnog neuspjeha, sopstvene neadekvatnosti, defektnosti, učestalo je samoobezvrijeđivanje, što sve dodatno pogoduje razvijanju osjećanja otuđenosti i izolaciji. Korisno je istaći da mnogi stručnjaci ukazuju na sličnosti steriliteta i procesa tugovanja nakon gubitka. Međutim, dok u tugovanju nakon gubitka osoba prolazi kroz nekoliko faza (šok, poricanje, bes, depresija..) koje se zavr-

šavaju prihvatanjem i oporavkom, kod steriliteta toga nema, jer je tugovanje konstantno i biva iznova i iznova provocirano različitim životnim događajima. Svakodnevne situacije i dešavanja postaju povod za niz negativnih osjećanja. Regularni mjesečni ciklusi kod žene, trudnice u okruženju, rođenja, krštenja, dječiji rođendani su samo neki od životnih događaja koji postaju povod za patnju. Zato se često psihološki aspekt steriliteta

Partneri se na emocionalnom planu suočavaju sa uznemirenošću, anksioznošću, besom, osjećanjem krivice, depresivnošću i drugim psihološkim tegobama

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Čest je doživljaj da drugi nemaju razumjevanja za to kroz šta oni prolaze, tj. da čak ni ne mogu da razumiju kako se oni osjećaju opisuje kao stanje hronične tuge, a neki autori o tom problemu govore kao o fenomenu „obespravljenog žalovanja“, što podrazumijeva iskustvo gubitka bez socijalno priznatog prava žalovanja. Psihološki doživljaji koji se javljaju kao posljedica steriliteta takođe se opisuju i kao serija gubitaka, gubitak veze među partnerima, gubitak sigurnosti, nade, samopouzdanja, radosti, kontrole, gubitak zdravlja i seksualnog zadovoljstva, gubitak odnosa sa socijalnom mrežom... Kad govorimo o socijalnom aspektu, partnerski odnos je prvi koji se nalazi pred velikim izazovom. Oba partnera se suočavaju sa sopstvenim psihološkim problemima čime bivaju iscrpljeni i nemaju kapaciteta da budu jedno drugom podrška. Zatim, obično onaj kod koga je dijagnostikovan problem strahuje da će ga partner zbog toga napustiti. Uz to i seksualni život uglavnom biva značajno narušen, sve postaje podrijeđeno začeću, gubi se spontanost u odnosu, planira se termin, učestalost, trajanje odnosa, tako da seks prestaje da bude uživanje i postaje podsjetnik na neuspjeh partnera da se ostvare i u ulozi roditelja. Veoma često se i odnos sa porodicom i prijateljima remeti. Par se može spontano povući iz socijalnih interakcija, jer ne želi da dijeli svoj problem sa drugima, a sami partneri se ne osjećaju dovoljno dobro da bi bili dio društva. Čest je doživljaj da drugi nemaju razumijevanja za to kroz šta oni prolaze, tj. da čak ni ne mogu da razumiju kako se oni osjećaju. Ponekad i ono što je naizgled podrška odmaže i vodi u dublje povlačanje. Savjeti koje dobijaju od bližnjih, „biće sve u redu, nemoj

www.pharmamedica.rs

40%

U Crnoj Gori preko 600 parova godišnje ima problem sa začećem

nemogućnosti začeća je muška neplodnost

30% žena koje imaju poteškoća da ostanu u drugom stanju imaju oštećenja na jajovodima

Analize naučnih istraživanja u kojima je ispitivana povezanost psihološkog stresa i začeća pokazale da se ne može tvrditi da psihološki činioci direktno utiču na realizovanje trudnoće

Preventivni savetodavni rad može da pomogne partnerima da se što efikasnije suoče sa situacijom u kojoj su se našli, da životnu krizu pretvore u životni izazov iz kojeg će izaći individualno i partnerski osnaženi da razmišljaš, samo se opusti...“ i sl., zapravo dodatno stvaraju pritisak na par koji poslije dugog perioda pokušavanja prirodno postaje napetiji. Partneri postaju još više uznemireni trudeći se da budu opušteni i osjećaju se krivim što ne mogu da se opuste, jer se zbog toga smatraju odgovornim za neuspjeh začeća. To dodatno potkrepljuje ideju da ih prijatelji ne razumiju i udaljava ih od njih. Takođe, ranije pomenuta okupljanja gdje su roditeljstvo i djeca u fokusu su uobičajeni povod za emocionalna previranja partnera koji se bore sa sterilitetom i potom za socijalno povlačenje. Uz sve navedeno treba imati u vidu i to da se roditeljstvo u našem društvu smatra jednim od najvažnijih životnih ostvarenja,

a često se čak ističe da je neophodno ostvariti se kao roditelj. Samim tim je sredina u kojoj je društveni i kulturološki imperativ imati dijete vrlo pogodan okvir za stigmatizaciju parova koji nemaju dijete. Takva vrsta socijalnog pritiska dodatno otežava onima koji žele, a ne mogu da imaju dijete da se nose sa problemom steriliteta.

Psihološka podrška i pomoć i sterilitet Na osnovu svega do sada napisanog jasno je zašto se problem steriliteta smatra jednim od najuznemirujućih iskustava u životu osobe. Stoga je veoma značajno da partneri imaju na raspolaganju što je moguće više informacija o sterilitetu i njegovim psihosocijalnim

posljedicama, kao i dovoljno psihološke podrške. Oslonac i podršku mogu dobiti jedno od drugog, porodice, prijatelja i drugih bliskih osoba, ali važno je ohrabriti ih i da potraže stručnu pomoć. Bilo bi dobro da se partneri psihologu obrate prije nego što se razviju psihološki problemi i naruši partnersko i socijalno funkcionisanje. Preventivni savjetodavni rad može da pomogne partnerima da se što efikasnije suoče sa situacijom u kojoj su se našli, da životnu krizu pretvore u životni izazov iz kojeg će izaći individualno i partnerski osnaženi. Naravno, nije uvijek moguće prepoznati prve znake tegoba, ponekad anksioznost, depresivnost i ostale bolne emocije preplave osobu i tada je važno da se jave psihologu radi psihološkog savjetovanja i psihoterapije. Uz adekvatnu psihološku pomoć navedeni problemi i prepreke se mogu uspješno prevazići i to je glavna poruka koju oba partnera treba da dobiju od svog okruženja i stručnih lica. l

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

MAMIN KUTAK

Razvoj ploda po trimestrima

OD JAJNE ĆELIJE DO LJUDSKOG BIĆA autor: Dr sci med. Mima Fazlagić

ormalna trudnoća traje 40 gestacijskih nedjelja ili deset lunarnih mjeseci, računajući od prvog dana posljednje menstruacije. Svaka žena kad dođe u ordinaciju zbuni se kada joj ljekar kaže da je trudna mjesec i po ili dva, a ona zna da je trudnoća nastala prije 3 ili 4 nedjelje. Razlika nastaje zbog toga što ginekolozi računaju trudnoću od prvog dana posljednje menstruacije i računaju da trudnoća traje 10 lunarnih mjeseci po 28 dana, a žene računaju da trudnoća traje 9 kalendarskih mjeseci.

Za lično računanje najlakše je upotrebiti Negelovu formulu za izračunavanje termina porođaja. Termin porođaja dobija se kada se na datum posljednje menstracije doda 7 dana, a onda oduzmu 3 mjeseca. Na primjer, ako je posljednja menstruacija bila 3. avgusta, očekivani termin porođaja je 10. maj. Takođe je važno znati da se trudnoća dijeli na tri trimestra (tromjesečja), koja predstavljaju važna poglavlja u razvoju bebe. Prvi trimestar je najvažniji za razvoj ploda, dok je treći najbitniji za sazrijevanje i rast.

1 PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

Razvoj ploda u prvom trimestru Ovaj period je izuzetno važan, jer tada od oplođene jajne ćelije nastaje formirano ljudsko biće. Sve razvojne anomalije nastaju upravo u ovom periodu i zbog toga je on tako bitan. U prvoj nedjelji poslije oplođenja formirao se zigot. Oplođenje se desilo u jajovodu i buduća beba počinje putovanje do materice. To putovanje će trajati 7 dana. Kada vam ciklus zakasni jedan ili dva dana i test je već pozitivan, morate znati da embrion još uvijek nije ni stigao do materice i materica ga nije još prihvatila. Četiri nedjelje poslije oplođenja, a šest nedjelja od posljednje menstruacije beba ima 2mm i teška je 1 gram. Između pete i šeste nedjelje možemo ustanoviti otkucaje srca i tako potvrditi vitalnost trudnoće. U sedmoj nedjelji plod se učetvorostručio od početne dimenzije, ima razvijene ruke i noge i počinje da se kreće. U ovoj nedjelji počinju da se razvijaju pluća, jetra i bubrezi. U devetoj nedjelji beba ima 4cm i mozak se uvećao 4 puta. U jedanaestoj nedjelji jetra je počela da pravi crvena krvna zrnca i počinju da rade bubrezi. U 12-oj nedjelji vaša beba je potpuno formirana. Duga je 6 cm. Kosa i nokti počinju da rastu, a u vilici se nalaze 32 mala zubna korjena. U ovoj nedjelji beba počinje da pravi pokrete sisanja. Tada je završeno i formiranje polnih organa. Sve najvažnije dešava se u ovom trimestru i tada je najbitnije da majka bude zdrava i da na nju ne djeluju štetni faktori odgovorni za poremećaje u razvoju. U stvari, većina anomalija se stvori u periodu kad žena jos nije ni svjesna da je trudna.

www.pharmamedica.rs

Razvoj ploda u drugom trimestru U trinaestoj nedjelji plod ubrzano raste. Stvara se posteljica i ona obezbjeđuje hranu i kiseonik. U petnaestoj nedjelji pokreti postaju mnogo jači, kosti postaju čvrste, a broj moždanih ćelija se povećava za 250 000 u svakom minutu. U osamnaestoj nedjelji beba zna da sisa palac i ima disajne pokrete. U dvadesetoj nedjelji beba je dostigla polovinu od svoje dužine i od tada rast počinje da biva sporiji, a počinje period sazrijevanja. U 22-oj nedjelji uši su potpuno formirane i beba može da odgovara na zvuke i glasove. Od ovog perioda muzika može stimulisati moždanu aktivnost bebe. U 24-oj nedjelji beba otvara oči i pluća su potpuno formirana. U 25oj i 26-oj nedjelji beba ima periode kada spava i kada je budna. Koža se prekriva bijelom masnom supstancom koja se zove verniks i štiti bebinu kožu od vode. U 27oj nedjelji kreće intenzivniji porast težine i raste količina plodove vode.

SUPLEMENTI SMANJUJU VEROVATNOĆU PREVREMENOG POROĐAJA

Pregled čak 70 naučnih studija je pokazao da povećanje nivoa jedne vrste masnih kiselina nađene u ulju lososa i skuše snižava rizik od porođaja pre 37. gestacione nedelje za 11%, rizik od porođaja pre 34. nedelje se smanjuje za 42%, a verovatnoća da težina bebe na rođenju bude ispod 2,5 kg pada za 10%.

Šta su omega-3?

Omega-3 masne kiseline su esencijalne masne kiseline dugog lanca pod imenom EPA (eikozapentainska) i DHA (dokozaheksainska) masne kiseline.

Šta je ulje jetre bakalara?

Riblja ulja su odličan izvor omega-3 masnih kiselina, ali i izvrstan prirodni izvor vitamina A i D. Kako previše vitamina A može biti štetno za plod, trudnicama se ne preporučuje konzumiranje ulja jetre bakalara.

Razvoj ploda u trećem trimestru U 28-oj nedjelji beba povremeno drži otvorene oči i ako se rodi u ovoj nedjelji, uz dobru perinatalnu negu i zbrinjavanje, ima dobre šanse da preživi. U 29-oj nedjelji u bebinim plućima se intenzivno razvijaju alveole i proizvodi surfaktant, materija koja drži alveole otvorenim i omogućava normalno disanje. U 30-oj nedjelji beba pojačava mišićni tonus i sposobna je da se orjentiše u prostoru. U 33-oj nedjelji beba je potpuno razvijena, dobija na težini i nastavlja sazrijevanje organa i sistema. U 36-oj nedjelji 75% hranljivih materija iz placente koristi se za razvoj mozga, a beba završava svoje sazrijevanje i sprema se za porođaj. Za devet mjeseci organizam koji je startovao od 2 ćelije mikronskih razmjera naraste i oformi se u zdravo biće teško oko 3 kilograma. Svi sistemi majke moraju da se prilagode i podnesu teret razvoja novog bića. Zbog svega ovoga izraz drugo stanje je pravi, jer ništa od simptoma i tegoba koje je prate nikada ranije nisu postojali, da tako kažemo u „prvom stanju”.

Šta je krill ulje?

Krill ulje se dobija iz antarktičkih račića koji liče na škampe. Ovo ulje je bogato omega-3 masnim kiselinama, a sadrži i dva snažna antioksidansa, astaksantin i kantaksantin, koji mu daju privlačnu crvenu boju. Ovi pigmenti potiču od alge kojom se račići hrane i to si isti pigmenti koji flamingosima daju karakterističnu ružičastu boju. Kombinacija omega-3 masti i antioksidanasa čini ulje račića veoma popularnim „super-dodatkom” koji pomaže u smanjuju upale i održavanju nivo holesterola. Ne zna se na koji način omega-3 masne kiseline sprečavaju prevremeni porođaj. Profesor Filipa Midleton sa Univerziteta u Adelaidu kaže: „Još uvek u potpunosti ne razumemo uzroke prevremenog porođaja, tako da je njegovo predviđanje i sprečavanje oduvek bilo izazov. To je i jedan od razloga zašto je omega-3 suplementacija u trudnoći od tako velikog značaja za istraživače širom sveta.” Ona napominje da je pre unošenja važno proveriti doziranje suplementa. Optimalna dnevna doza iznosi 500-1000mg omega-3 masti dugog lanca, od čega najmanje 500 mg DHA i to od 12. nedelje trudnoće.

PharmaMedica Crna Gora ⁄ broj 8

www.pharmamedica.rs

Uvjek blizu Vaše bebe Shvatajući da je briga za zdravlje i sigurnost Vaše bebe jedna od najvažnijih zadataka roditeljstva, Tommee Tippee razvija sistem za nadzor bebe na koji se možete osloniti.

Prijatno o ć o n no svijetl sor za Digitalni sen erature p m te praćenje i u bebinoj sob gu Domet u opse m 0 0 od 3

Tommee Tippee napredna digitalna tehnologija daje veću sigurnost roditeljima da je sve u redu i dobro u dječjoj sobi. Digitalni alarm omogućava bezbjedno održavanje veze sa Vašom bebom u svakom trenutku. Pored savršeno jasnog zvuka, možete na digitalnom displeju pratiti i temperaturu sobe, kako biste bili sigurni da je bebi ugodno. Aparat ima dvosmjernu komunikaciju tako da vas beba može čuti kao i vi bebu.

Uvoznik za Crnu Goru: Glosarij d.o.o., Crna Gora, Ul. Vojislavljevica 76, Podgorica TEL +382 20 642 495 mail: info@glosarij.me

www.glosarij.me

Zaljubljeni u savrĹĄenstvo

Uvoznik za Crnu Goru: Glosarij d.o.o., Crna Gora, Ul.Vojislavljevica 76, Podgorica TEL +382 20 642 495 mail: info@glosarij.me