KristinTveiten
Menneskeogmøll.Roman2021
KristinTveiten
Nålehuset
Roman
Samlaget
Oslo2024
©DetNorskeSamlaget2024 www.samlaget.no
Omslag:LailaMjøs
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:10,6/14,6pkt.Sabon
Papir:70gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1238-9
Dennebokaertryktpåmiljøvennlegpapir.
Materialetidenneutgivingaervernaetteråndsverklova.Deter derforikkjetillateåkopiere,avfotografereellerpåandremåtar giattelleroverføreheileellerdelaravinnhaldetiutgivingautan atdeterheimlailovellerfylgjeravavtalemedKopinor.
Allbrukavheileellerdelaravutgivingasominndataeller treningskorpusigenerativemodellarsomkanskapetekst,bilete, film,lydellerandretyparinnhaldoguttrykk,erikkjetillateutan særskildavtalemedrettshavarane.
Brukavmaterialefråutgivingaistridmedlovelleravtalekan føretilinndraging,erstatningsansvarogstraffiformavbøter ellerfengsel.
Lensmannenrykkeripersiennesnora.«Rutsj»seier det,oghogårikarmenmedeinsmell.Hangårbort tilyuccapalmen,skvetterpåkaldkaffiogforsvinnut døra.Kaffiautomatenmurrar,ogminuttetettererlensmannentilbakemedrykandevarmtpåfyll.«Sikkertat duikkjevilha?»spørhanoglukkardøra.Mannen imøtestolenristarpåhovudetogserpåklokka.Det erikkjeherhanhelstvilopphaldesegfyrstejuledag. Trøytterhanòg.Lensmannensetkoppenpåskrivebordetogsvingarsegnedikontorstolen.Andletethans erstripeteavdenlågesolasomlikevelnårinnirommet.«Duforståralvoret?»seierhangranskande.Mannenfiklarmedbilnyklanesine,pirkarpåeinlaustråd inykelringen.Sjølvsagtforstårhandet.
Lensmannentekpåsegskjermbrillene,knastrarpå tastatureteistundføraugakikkaroppfråskjermen. «Altså,dustoppaogplukkaoppgjerningsmannen.La ossgåtilbakedit.»Mannenkjennerkormerkelegdet eråkallepersonenhantokmedsegibilenkveldenfør, for«gjerningsmann».
Etteråhaetejulemiddaghossysteraogfamilien hennarhaddehankøyrtheimoverforårekkevakta påbensinstasjonen.Detsnøddetett.Snøflokanedreiv someinmeteorsvermmotfrontruta.Rundteinsving vedfjordenfekkhanaugepånokosomrørtesegivegkanten,tettattmedautovernet.Detvarumogelegåsjå kvadetvar,omdetvarrådyr,ellerkanskjeelg.Dåhan komnærmareogsågatdetvareingamalmannsom gjekkogtuslanedsnøddimørkeret,bremsahanopp ogstoppa.Hanrullanedrutaogslofyrsteinspøk. «Erdetsjølvastejulenissensomerute?»Framandkarenristapåhovudet,mentakkajadåhanfekktilbod omskyss.Detvarjojulaftan,ogdengamlemannenvar fortynnkleddtilathanberrekunnekøyrevidareutan åtahanmed.Underarmenhaddemanneneitgrått tøystykke.Eijakkeellereitteppeellernoko.
Hanflyttajulegåveneovertilbaksetet,strekteseg overpassasjersetetogopnabildøraslikatdengamle kunnesetteseginn.Hanristaavsegsnøen,dumpaned isetetogsmelteattdøra.Detvarfyrstdåhanoppdagageværmunningasomstakkutorteppetmannen barpå.
«Dureagerteikkjepåathanhaddeskytevåpen?» spørlensmannenogglyttaroverbrillekanten.«Nei, ikkjesidandettevarpåutbygda»,svararmannenog minnestsineigenbestefarflygerundtmedbørsasom omdetvarkvareiskapsomhelst.Eiantydingtilflir streifarmunnvikatillensmannen,oghanskundarseg ålyftekaffikoppentilmunnen.
Mannenimøtestolensmetternyklanenedijakkelomma.Sjølvsagtangrarhannopåathanplukkaopp framandfolk,menkvaomhanhaddelattvereåtahan
medsegogdengamlemannenhaddefroseiheligrøftekanten?
Dåhanspurdedenframandemannenomhanhadde skotejulainn,elleromhanjaktastorfugl,svarahan ikkje.Hansatogstirteutavruta,påtreasomhang snøtungeogbresteklarelangsettervegen.Haddedet ikkjevoreforforkjølinga,haddehankanskjeluktaom hanhaddedrukke.Eintankeblankiaugavarhan,men sliktervisstvanlegforfolkpåhansalder.
Eitgodtstykkeetterbrualentedengamlemannen segframoverogpeika.«Berresetmegavvedavkøyrsla der»,sahan,«hanburlikeherborte.»Hangjordesom hanbleibedenom,svingatilsides,ogmannentakka forskyssen.Hantokeitgodttakrundtgeværbylten, ynsktegodjulogklauvutorbilen.
«Denneertildeg»,seierhanogsetsegpåhukframom meg.Meddeigrovenevanedrarhanknivensakteut avslira,gnirtommelenlettmoteggenogseralvorleg påmeg.«Hanersylskarp,menduerstorgutno.»
Varsamtlegghanknivenihandami.Deternestenså egikkjetørrørehan,menegvågarmegtilåsnuhan oglartommelenmingålangsettereggen,vardetslik hangjordedet?Eikvasssmerteilergjennomkroppen, ogegskundarmegåklemmefingerenmotbuksebeinetforathanikkjeskalsjåategblør.«Takk»,mumlareg,ogsåreiserhansegogruskarmegihåretslik ategmestfelloverende.«Nomåduikkjespringe medhan»,høyrereghanropeettermegderegflyg berrføttnedtilgrindamedanegdyttarkniventilbake isliraogkappspringmedstøvskyabortettergrusvegen.
«Mor,mor,egharfåttbursdagsgåveavSalvesmed!» roparegogstopparpåtunetforåfåattpusten. «Kormangegongerharegsagtatduikkjeskalkalle megmor!»Hoslepperstrømpaogstoppesoppenned ikorgaogreisersegfråkrakken.Detlangehårethennarersamlastramtsamanieinknutebak,oghorettar
påhårnålenepåeinesidaførhotekeitbestemttaki armenminogdrarmegmedinndøra.
Innepåkjøkkenetslepperhomegoggårborttil kjøkkenbenken.«DuveitdågodtategheiterÅgot», seierhoogopnareinedøraideiblåmålaunderskapa. Egdumparnedpåtrebenkenoglardenømmebaken glibortettersetettilegblirsittandeinst,nærmastdet smårutetevindauget.Determinfasteplass.Morplar sittevedendenavbordet,påstolenmedvovensitteputeogblankslitnearmlene.Derharhoutsiktover tunetogkanstudereforbipasserande,iallefallfør høymolablirsåhøgathoskuggarforvegenogein berreserhårtustanetilfolksomferforbi.Dåbrukar hoågjettekvensitthårviser.Hoskullevorefrisør. Egskulleynskjehovarfrisørheiltpåordentleg.Atdet ringdeibjølleridetegopnadørainntilsalongenhennar,atgodluktslomotmegnårhosmilandebadmeg settemegnedogventepåeinledigstoltilhovarferdig medeinannankunde.Nettsomdeigjeribyen.Eghar høyrtjentenepåskulensnakkeomdet.Istadenplasserermormegpåeinkrakkmidtpåkjøkkengolvetog vasskjemmerhåretmittgrundigførdenblanke,kalde saksaetsegbortetternakken,oppoverøyret,tvers overpannaognedigjen.Etterpåliggegpåallefireog samlarsamanhårdottane.Deikjennestrareåtai–og deieroverraskandeljosenårhoklippermegettersommaren.
Egsmygdennyetolleknivennedibukselommaog håparmoralthargløymthan.Hovendersegmot bordetogsetframbrødogsmørogsisterestavsyltetøyfråifjor.«VeitdukvadeifannityttebærsyltetøyetpåNordgarden?»spørho.Hosetsegistolenog
breiereittyntlagsmørutoverbrødskivautanåsjåpå meg.«Nei…»,svararegogsmøreitendåtynnarelag ennhenne.«Eidaudmus!»seierho,ogdetblirstille nokresekundførhosetiågapskratte.Andletethennar blirrundt,ogegkansjåalletennene.Bordetristar,og skeiaklirrarmotsyltetøyskåla,heilekjøkkeneterfullt avlyd.Deterikkjeofteegserhenneisliktgodlag.Eg smilerogbyrjarsåsmåttåle,egogså,mendåsmeller hoskaftetpåsmørknivenidennaknebordplata,ogdet blirstilleatt.Egsernedifanget.Blodflekkenhartrekt innifibraneibuksestoffet,ogkuttetitommelenhar sluttaåblø.Noerderberreeinsmal,raudstreksom svirnåregsmørbrødskiva.
Gjennomvindaugetseregvindenruskeiasketreatil Salve.Tidlegaretordeegknaptgåditpåkvelden.Dei gamlestyvinganeliknatroll,oggreinenegreipetter megnårmorsendemegoverettermjølk.Noveitegat deierheiltvanlegetre,deiharberrefåtthardhendtbehandling.Kuttaogskorneåretterår.Deisistesomrane hareghjelptSalvemedlauvinga.«Godtfôrgirgodt fe»,plarhanseie,ogmedanhansvingarlauvkniven, lagaregkjerv.Samanbervilauvkjervainnpålåvenså snartdeihartørka.Eglurarpåkvahanskullegjort utanmeg.
«Deihaddehentatyttebærsyltetøyfrådenstore krukkapåstabburetgjennomheilevinteren,ogfyrst dådeikomtil botnen,oppdagadeimusa»,heldmor fram.Augebrynahennarferoppipanna,ogpånytt sethoiåle.Egtyggvidare.Hohumrarforsegsjølv ogreinskartennenemedtunga.Sålyfterhooppmjølkemuggaoghellermjølkiglaset.Egkanhøyrekvar gløyphosvelger,ogstraksglasetertomt,fyllerhoi
mitt,endåegikkjeertørst.Viblirsittandeoggloutav vindauget.Beinamineristarsomomdeiallereieerpå vegmotdøra.Nåregglyttarbortpåhenne,seregat augebrynahennarharfallepåplassmedeinlettvipp inst.«Ogvisomskullehakittavindaugaiår»,sukkar ho.«Kanduhøyremedsmeden?»Egnikkarogdrikk oppmjølkami,tørkarbortmjølkebartenogkastareit blikkpåveggklokka.Hotikkarogtikkar,ogmorhar framleisatteihalvskive.
BuhundentilSalvetektilågøy.Hangneldrarsåhøgt atvihøyrerhansjølvmeddørerogvindaugestengde. «Spetakkel»kallarmorhan,menhanheiterBisken,i allefallerdetdeteinastenamnetSalvebrukar.Vier godevenner,Biskenogeg.Hanhopparstadigoppi fangetmittogslikkarmegiandletet.Vissegtekfram detgamletrekkspeletsomSalveharliggandeislagbenken,ulerhansomeinulvnåregspelar.Tenkathundar kansynge.Egharogsålærthannokrekunstar.Gilabb, ogsit.Dansekanhantilogmed.Omegheldframhøgrebeinet,hopparhanoppogklamrarsegtillåretmitt medframlabbanemedanhanvrikkarattogframmed bakenden.
Mortøyersegogspeidarutvindaugetforåfinneut kviforBiskengøyr.Egkansjåblikkethennarsaumfare vegenheilttilhofåraugepåhåret.«Høydalen»,konstatererhoogpeikarmotdøra.Egsklirutavbenken ogskundarmegutpåtunetogbortbakgrisehuset, snublaririvaegslengdefråmegidagtidleg,ogrekk akkuratåsjåHøydalenforsvinnerundtsvingen.Ho harmestjamtrett.Bortsettfråomvinteren,nårmange gårmedluesomsåvidtstikkoppoversnøfonna.Eg prøveråhugsekvaforluedeiforskjelligebygdefolka
har,fordersomegharslurvamedsnømokinga,kandet vereategikkjekjemnærnoktilåsjåkvendetersom ferforbi.
«Kvavardetegsa?»roparmorstraksegkjem innanfordøra,endåkorstilleegsynesteglistameg. Hosamlarsamandetgråskjørtetsittogreiserseg.«Eg tekeinkvilpådivanen»,seierhoogstrekkerarmane såhøgtatdeinestennårtakbjelken.Ordahennarblir langeogaugasmale.Hoersikkertsliten.Holiknar bestefar,hanmåttestadigkvilemiddag.Korgamaler einnåreinbyrjaråkvileettermat?Egspurdeeingong kormangeårhovar,mensliktspøreinvisstikkjeom, fekkeghøyre.Medanbestefarhadderynker,erhuda tilmorglattsommi,sikkertmjukòg.Likevelgårho somhanogsnakkarsomhan,menrøykepipegjerho aldri.
Etteratbestemordøydde,tokbestefarmedseg pipenesineogreistenordover,ogsidanharingensett nokotilhan.Veslestovastårtomno.Vindaugetder bordlampaskeinomkvelden,ernoeitmørktholiden grånaveggen,ogdeteinastesomminnerombestefar, ertrugenesomhengpågeviretveddøra.
«Fåreglovtilågåuteintur?»spøregogryddar bortasjettane.«Berredukjemheimførdetblirsvarte kvelden,såegsleppåsendesmedenutetterdeg»,svararhooggårinnistova.
Augustkveldenervarm,menegveitkorleisdetkolnar strakssolagårned.Egtrivkuftamorharstrikka,og medanegsmetterhennepåmegutepåtunet,snureg megforåsjåommorstårivindauget.Salveharnok tekeinnBisken,deteinasteeghøyrer,erskjorenesom
skrattarnåregsmettundergjerdetogsmåspringoppoverlauvskogen.Detslyngersegeitømmerslepeoppovermotstølenòg,menhostartareitstykkelenger bort,ogdetermykjeraskareåtasnarvegenoppgjennomskogen.Egkjennertilkvarsteinogstubbeoghar fastebjørkestrangleregkanhaldetakiomdetskulle vereglatt.Deterikkjeandreennegsomferdasther, likevelhardetallereiedannasegeinsti.Mineigensti. Sjølvsagtkandetvereatdyrnyttarhanòg,rådyr,elg, kanskjetilogmedbjørn.Deiharsettkloremerkepå eigranoppevedTorsnuten,seiermor.Horårmegtil åleggemegnedogspeledøddersomegskulleråkepå bjørn.Salve,derimot,meineregmågjeremegsåstor egkan,lyftearmaneoverhovudetogrolegtrekkemeg tilbake.Eghøyrerpåmor,menstolarpåSalve.
Halvvegsopptilstølenliggdenbratteskrenten.Mor haddeikkjeliktdetnokosærlegomhosågmegher.Eg førerkroppensåtettattmedbergetategsåvidtkjenner lavetskrapemothuda.Fingertuppaneleitarsegfram ogblirkvitenåregtektakinestebergsprekk,heisar megoppogfinnnyttfotfeste.Barnålerogmosedottar dansarnedoverbergveggenidetegkikkarned.Eitlite augeblikksvimrardetformeg,ogegkjennerkordet krislariheilekroppen.Påtoppenreiseregmeg,pussarruskoglavfråkuftaogtraskarvidaregjennom blåbærlyngen.Utanåstoppebrytegavnokrekvistar medblåbærlyngogputtareittogeittblåbærimunnen. «Blåbær,blå,bær,bade,binge,bonde,bygge,brygge, bjørn,Bisken…»
Kvartbærfårsittord,ognåregikkjeharbærigjen, seregstølsbua.
Stølenliggpåeiopenflateoghartosmålaftabygningarmedtorvtakogsteinhellerframomdørene.
Bakanforrenneinbekkderdeihentarvatnogvaskar kropparogkopparogkar.Eingongisommarsågeg dei,deistorejentene.Denmjølkekvitehudalysteopp mellomvierkrattogormegras,ogsjølvomegprøvde åsjåeinannanveg,villeauganokoanna,såeghukte megnedpåeinstadderegtruddedeiikkjekunnesjå meg.Eghøyrdedeifniseogkviskresegimellomder deisprangberrføtteogvåteihåretmedkledaieintull underarmentilbaketilbuaogstengdedøra.
Geitenegårpånedsidaavselet.Deisprettmellom steinarogtuver,tyggogglanernyfiknepåmeg.Grasbakkenermestbeitaned,ognoventardeivelpånoko godt.Dethenderegtekmedbrødskalkarsommorhar kastaigrisebøtta.Omikkjelengeskalgeitenehentast att.Pakkastsamanismåflokkarogfraktastpuljevis ibåttilbaketilgardensin.Vihøyrerbrekingaheilt heim,lydenbergodtutepåfjorden.
Egfylgjerskogbrynetlangskantenavstølsvolleni tilfelledererfolk.Morvarbudeiepåstølenføregblei fødd,mendeteraltegveit.Plassenhøyrertileinav storgardanepåandresidaavfjorden,ogegfårikkje lovavhennetilådrahit.Deterskrømther,påstårho. Egtrurhoseierdetberreforåskremmemeg,meneg heldframeitstykketil,oppovermotdenvesleknausenovanfor,tilkvilesteinenogutsiktaoverbåtanepå fjorden.
Midtpåkvilesteinenerdeteilitahylleomtrentså storsomeintallerken,akkuratstornoktilbaken.Eg jumparopp,lenermegbakoverogdinglarmedbeina såhardtatdetgjervondtihælanekvargongdeitref-
fersteinen.Detersomåsitteikubbestolenheime, denmedmorsinemjølketennerslåttinnrundtkanten. Mjølketenneneminehamnarigrisebøtta.
Skyeneendrarsakteoglydlaustform.Eglenermeg bakoverogsereinflodhestgliovertilåblieitnashorn, førhornetblirsålangtatdetliknarmeirpåeinelefant,medveldiglanghale,ognårelefantenstrekkerseg utoverhimmelenogtekformsomeikrokodille,kjem egigjentilåtenkepåknivenegharilomma.Eistund sitegogkjennerutanpåbuksaathanerder,klemmer rundthanognytategharnokosomberreermitt.Ei bursdagsgåve.Påstorgardanepåandresidaavfjorden veitegatdeifeirarbursdagar.Deterfleirepåskulen somharvoreder,menikkjeeg.Eghøyrdedeikviskre atdeihaddefåttsåmangekaramellaratdeibleislitne ikjevaneavåtygge.Dåegspurdemoromegògkunne feire,sahoateinastebursdagenvifeirarherihuset,er Jesussin.Hanerføddpåjulaftan.
Egstikkhandanedilommaogdraropptollekniven.Denbruneskinnsliraglørikveldssola,ogdeter mestsådetbrennimegetteråprøvehan.Salveseier sjølvathanikkjeernokonkunstsmed,sliktspjåkfår andretasegav.Hanlagarhelstsolidebruksting,eggverktøyblantanna,tingsomskaltoleeinstøyt,menpå magebeltetisylvrundtopningaavsliraharhangravert bokstavenmin.OforOsvald,medkrusedulløvst.Det kilarimagenogknirkarilêretideteglirkarknivenut orslira.Skaftetergodtåhaldei,ognåregvippardet attogfram,skimrardetimønsteretitreverket.
Furuasomstårbortanforkvilesteinen,vaiarisolgangsbrisen.Eggårbortogsetknivenifuruleggen, klemmerdenskarpeeggenmedmaktinniborkenog
skjereitstykkenedover.Raudbruneborkflaklosnar ogfellpåbakken,ogegskjereitthakktil,ogendå nokre,tekeitparstegtilbake,gnirknivenmotbuksa ogmyser.Firestrekarmedeinfemtepåskrå,ogfire strekartil,slikvigjerpåskulen.Niåreregno.Niåri dag. Stovevindaugetlysersvaktiskumringanåregkjem attende.Medhusetisidesynetsmygegmeglangsjordekanten,lètsomegereinkattsomjaktarpåmysene, mysenesomhartenktseginnpåstabburetforå smakepåsyltetøyettilmor.Egklorerettersmåsteinar egkrabbarforbi,ogstraksegkjemtilgrøftekanten, springegsåfortegkanovervegenogrullarnedigrøfta påandresida.Egkastareitblikkoppmothusetføreg reisermegoggårdeisistemetranenedtilstrandkanten.
Denklinkbygdeprammenligghalvvegsdrattopppå land,grønmålaogfin,fortøyddieitgamaltkirsebærtresomfuglaneeingongharsådd.DeterSalvesom brukarhanmest.Tilgjengjeldtekhansegavvedlikehaldet,ogdethenderegblirmedforåleggeutgarn. Morerikkjesågladiådrautibåt,menberreeg blirstor,skalegfålovtilåroåleineoverfjorden,det harholovameg.Derfortørrtrenaregutanathoser det.
Båtenvoggarfråsidetilsidenåregtektakiripaog klatraroppi.Detrumlarholtibordaideteglyfteropp deitungeåreneogplassererdeiiåregaflane.Egsetmeg godttilrettepåtoftaogdupparårebladaoppognedi vasskanten.
«Kvarharduvore?»roparmorfråstova.«Nedeved fjordenogskjenamedstein,vel»,roparegtilbakeog setfråmegskoaigangen.Fjøreneidivanenskrik,ogeg høyrerstegahennaroverstovegolvet.Idetaugeblikket hokjemtilsyneidøropninga,bråstoggareg.«Duer blårundtmunnen»,seierho.Egteknokrestegtilbake oggnirhandbakenmotleppene.Ljosetfråstovagjer hennestorogmørkderhostår.Detsermestutsomho blæssegopp.
«Dulygikkjeformordi?»snerrarhooglyfter handa.Egknipattauga,spennerallemusklaneikroppenogklemmerhardtrundtknivenilomma.Menho senkarhanda,pussaravsegslagetpåskjørtet.«Deter messeimorgon.»