FASCINERENDE VORMEN
FASCINERENDE VORMEN
De wetenschap achter patronen in de natuur
De wetenschap achter patronen in de natuur
Fraaie symmetrie van de kompaskwal
ODE AAN DE DROL
ODE AAN DE DROL
Dierenpoep van levensbelang voor het ecosysteem
Dierenpoep van levensbelang voor het ecosysteem
ZUIVER WATER
ZUIVER WATER
Johan Vollenbroek richt zijn vizier op water
Johan Vollenbroek richt zijn vizier op water
Natuurlijkschoon
€ 34,95
Saskia Sampimon-Versneij (1983) is journalist & duurzame lifestyle expert. Als oprichter van thegreenlist.nl biedt ze dagelijks inspiratie voor een duurzamer leven. In haar boek NIKS NIEUWS neemt ze je mee in haar groene zoektocht. ‘Ik ga je laten zien dat mínder je zoveel méér brengt. Dat de oplossingen voor het oprapen liggen en dat duurzamer leven juist hartstikke leuk is. Je kunt nog steeds evenveel avonturen beleven en lekker leven! Wat ik in dit boek vertel, is allemaal niks nieuws. Maar toch zal het je verrassen!’
‘Een geweldige leidraad voor een duurzamer bestaan. En nog leuk ook.’
In dit magazine bejubelen we vaak de schoonheid van het Waddengebied. Alsof het vanzelfsprekend is dat je die schoonheid ziet. De werkelijkheid is anders. Veel mensen vinden de Waddenzee op het eerste gezicht een onaantrekkelijke grijze vlakte, een vieze modderbende of een verraderlijk wild natuurgebied. Dit jaar is het 15 jaar geleden dat de Waddenzee werd uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Om de werelderfgoedstatus te krijgen, moet worden aangetoond dat het erfgoed beschikt over Uitzonderlijke Universele Waarden. Curieus is dat Nederland op het laatste moment besloot om een van die waarden uit de aanvraag weg te laten. Dat de Waddenzee een gebied is met exceptionele natuurlijke schoonheid, werd blijkbaar ook hier betwist. Afgelopen zomer begeleidde ik wadexcursies op Terschelling. Elke keer weer viel mij op hoe de kijk van deelnemers op het wad daardoor veranderde. De eerste stappen van volwassenen zijn vaak voorzichtig, wennend aan het idee van slik aan je voeten. Even later gaat iedereen zonder aarzelen op z’n knieën om net als een vogel naar schelpdieren te zoeken of houdt iemand vol verwondering een zanderige wadpier in de hand. Hoezo vies? Vanuit de ervaring van al het kleine, wordt ineens de grootsheid van het wad gezien.
Dit magazine is zo’n excursie op papier. We geven tips hoe je het gebied met al je zintuigen kunt ervaren en laten je verwonderen over de wiskundige patronen die je overal in de natuur vindt. Eerlijk is eerlijk. Schoonheid is niet vanzelfsprekend. Op allerlei manieren is de Waddenzee vervuild. Positief is dan weer dat wat eerst vies lijkt, namelijk de poep van dieren, toch een eigen schoonheid blijkt te bezitten.
Jojanneke Drijver Hoofdredacteur
18 Dieren als bolletjesslikkers: Q&A over plastic in zee
12 Stikstofbestrijder Johan Vollenbroek richt zijn vizier nu op schoner water
34 Schone patronen in de natuur
40 Van vies naar vitaal; de kracht van poep
04 Zet je zintuigen op scherp met deze unieke reisgids voor oog, oor en meer
20 Nollen, bier en bollen: fietsen rond de marinestad
= coverartikel
28 Vijf jaar na de MSC Zoe-ramp: hoeveel plastic is er opgeruimd?
10 Eb & Vloed
23 Jutten!
32 Waddenleven
46 Mijn waddenplek
16 Waddenwinkel
44 Geniet Wad
47 Colofon en vooruitblik
Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied? Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,50 per maand. Kijk op: waddenvereniging.nl/meehelpen.
HENK
REISGIDS
We genieten bij het zien van wolkenluchten boven zee en van het geluid van foeragerende vogels op het wad. Maar er valt ook veel te proeven, ruiken en voelen op het wad. Zet alle zintuigen wijd open!
• Niet te missen op het wad: ZEESLA heeft felgroene, golvende, doorzichtige bladeren die tot een halve meter lengte kunnen uitgroeien. Dit wier hecht zich aan stenen en zelfs aan schelpdieren. Zeesla heeft een frisse nootachtige smaak die wel wat weg heeft van spinazie en zuring. Bovendien zit de groente vol vitamines en mineralen. Proeven mag. Het beste is om voor eigen gebruik een klein deel van de groente te snijden met een mes, zodat hij weer kan uitgroeien tot een volwassen wier. Waar te proeven: op het wad, strekdammen en onder aan de zeedijk.
• De bekendste bes van de Waddeneilanden is de CRANBERRY. Maar je mag de cranberry niet zomaar overal plukken. Zodra de Terschellingers met een plukpas de officiële pluk afsluiten, geven ze sommige velden vrij voor de particuliere napluk. Dan mag je zelf op de hurken en plukken van wat er over is. Rauw zijn ze niet te eten, want:
hard en bitter. Maar er valt van alles van deze donkerrode bessen te maken en ze zitten bovendien vol vitamine C. Waar te vinden: op de aangewezen terreinen op Vlieland en Terschelling. Informeer bij de Bessenschuur op Terschelling of kijk op vlieland.nl en terschellingercranberry.nl.
• De SMAAK VAN DE WADDEN: boeren, imkers, telers en andere producenten werken dagelijks aan lekkere en gezonde waddenproducten. Restaurants en cafés hebben dit lekkers op de kaart staan. Voor de Smaak van de Wadden zie: visitwadden.nl/smaak. Op waddenvereniging.nl/foodroutes staat een tiental Wadden Foodroutes.
• LAMSOOR heeft geen haartjes op de bladeren zoals veel planten, maar zoutklieren. Honderden van deze kliertjes zitten aan de onderkant van de blaadjes. Op zonnige dagen zijn de blaadjes wit uitgeslagen en schitteren de zoutkristallen. Lik er maar eens aan! Waar te doen: op de kwelder.
ANNEMARIE BERGFELD
HENK POSTMA
ANNEMARIE BERGFELD
• Met je BLOTE VOETEN op het strand: verkoelend als het zand nog nat is van de vloed, snoeiheet op zonnige zomerse dagen. Droge zandkorrels tussen je tenen. Kleffe brokken zand vastgeplakt aan je voetzolen. Gebroken schelpen die lelijk prikken. Moeilijk lopen in het rulle zand. Stevig doorstappen langs de vloedlijn. Zand voelt altijd anders. Loop ook eens (voorzichtig!) over de ribbels in het zand die de stroming van de zee heeft achtergelaten.
• SLIK is niet vies! Slik is zacht en voelt lekker aan je handen. Laat je knieën maar eens in het slik zakken en graaf je vingers in. Probeer te voelen waar een schelpdier in de bodem verstopt zit. Dat is nog best lastig. Knap hoe vogels schijnbaar moeiteloos kokkels en andere schelpdieren opdiepen. Waar te doen: bij laagwater aan de kust van de vaste wal en aan de wadkant van de eilanden.
• De WIND. Natuurlijk de wind! Gezandstraald worden op het strand, nat worden van opspattend zeewater op de waddendijk. Bijna omvergeblazen worden als het écht tekeergaat. Eén met de elementen! Waar te doen: het allermooiste op de punt van een hoog duin, of aan de wal, op de zeedijk.
• De kracht van het WATER. Staand in een kreekje, terwijl de ebstroom al het water uit de kwelder slurpt, trekt het water aan je enkels. Honderden keren sterker is de kracht van de zee óp de zee te voelen. Roeiend of zeilend voel je de stroming aan de boot trekken. Nergens anders in Nederland is de kracht van de wildernis zo goed te voelen. Waar te doen: de Slufter, Texel. Op zee.
• Niet vies van een dode kwal? De BLOEMKOOLKWAL of zeepaddenstoel is niet alleen, zoals alle kwallen, prachtig om te zien, maar heeft ook een bijzondere geur. Steek maar eens een vinger onder de hoed. Waar hij precies naar ruikt, is moeilijk te zeggen. Sommige mensen associëren de geur met zeepsop. Da’s in ieder geval niet vies. De blauwachtige bloemkoolkwal dankt zijn naam aan zijn middenlichaam dat grote gelijkenis met de witte groente vertoont. In 2019 werd voor de kust van Cornwall een uitzonderlijk grote bloemkoolkwal van 1,50 m lang en meer dan 35 kilo gezien. Waar te vinden: in het najaar op het strand.
• De viltachtige blaadjes van ZEEALSEM, oftewel Artemisia maritima, hebben een zilvergrijze kleur. De kleine gele bloemetjes, die pas vanaf september bloeien, vallen amper op. De sterke, frisse geur van de plant daarentegen wel. De takjes werden vroeger in de linnenkast gelegd om vlooien te verdrijven. Op Texel noemde men het dan ook ‘flooiekruid’. De plant heeft ook een geneeskrachtige werking en werd in het
verleden gebruikt als wormafdrijvend middel. Waar te vinden: op de hogere delen van de kwelders.
• De één vindt het stinken, de ander noemt het ‘die heerlijke geur van het wad’. Het aroma dat het wad bij eb afgeeft, komt voor een groot deel van (DODE) ALGEN EN WIEREN
• Die FRISSE ZEELUCHT waar we allemaal zo van houden, bestaat uit een mix van chemicaliën. De belangrijkste is dimethylsulfide, een zwavelverbinding. Dit gas wordt geproduceerd door microscopisch kleine algen. Heldere zeeën, met minder algen, ruiken daarom minder ‘naar zee’.
• Vorig jaar was het NOORDERLICHT een paar keer vanuit Nederland te zien. Goed nieuws: ook de komende twee jaar maken we kans op dit bijzondere natuurfenomeen aan de noordelijke hemel. Met dank aan de verhoogde activiteit van de zon worden in 2024 en 2025 meer zonnestormen verwacht. Het lichtspektakel ontstaat door uit de zon vrijgekomen geladen deeltjes die botsen met de atmosfeer. Meeste kans: maart/ april en september/oktober. Ook nodig: onbewolkt weer en een (hoge) plek zonder kunstmatige verlichting.
• De schone en vaak wondermooie (WOLKEN)LUCHTEN boven de Waddenzee. Te zien: boven je hoofd.
• Wie het geluk heeft een stukje BARNSTEEN te vinden, werpt meteen ook een blik in de verre geschiedenis. Barnsteen is versteende hars van naaldbomen die zo’n 40 miljoen jaar geleden stonden waar nu de golven van de Waddenzee kabbelen. Waar te vinden: na stevige
oostenwind op het strand van Ameland of - vooral - Schiermonnikoog. Geldt ook voor de schelp van de noordkromp, het oudste zeedier ter wereld.
• Door hun hoed ritmisch samen te trekken, kunnen KWALLEN hun koers een beetje bijsturen, maar tegen de stroom in zwemmen is er niet bij. Vaak hopen ze zich daardoor op in havens of achter strekdammen. Waar te zien: rond de meerpalen in de waddenhavens krioelt het sowieso van het leven. Vlij je languit op je buik op een steiger en bekijk KRABBETJES, MOSSELS en KWALLEN in de mooiste kleuren.
• De BRUINVIS was lang een soort van de Noordzee, maar dit mooie dier laat zich de laatste jaren steeds vaker in de Waddenzee zien. De zeegaten geven de grootste kans (opgelet dus, Texel-gangers!). Ze zwemmen soms ook voor de kust van het vasteland. Let op de rugvin die boven water uitsteekt, bruinvissen zijn geen springers zoals bijvoorbeeld dolfijnen.
• De BRANDING. Niet voor niets wordt het geluid van aanrollende golven therapeutisch gebruikt om angstige mensen te kalmeren en vermoeide mensen beter te doen slapen. Ook is wetenschappelijk aangetoond dat het geluid als prettig en ontspannend ervaren wordt omdat het een laag volume heeft en een zich herhalend patroon. Waar te doen: vrijwel altijd aanwezig op het Noordzeestrand. Geen gelegenheid om naar de eilanden te komen? YouTube staat vol met rustgevende golfgeluiden.
• Vergeet ook de zee aan de andere kant van de eilanden niet, hoe bij rustig weer en hoogwater de GOLFJES van de Waddenzee tegen de kust kabbelen. Waar te doen: eindeloos relaxen op de waddendijk.
• Begin eens niet met kijken in de VOGELKIJKHUT, maar luister eerst, met je ogen dicht. Zijn de verschillende vogels aan hun geluid te herkennen? Waar zitten ze? Tien tegen één schalt de luidruchtige scholekster boven alles en iedereen uit. Hij zet zijn schelle te-piet te-piet veelvuldig in bij de balts en om vijanden of opdringerige soortgenoten te verjagen.
Waar te doen: een van de vele vogelkijkhutten, bijvoorbeeld de Kees Wevers Wadpost van de Waddenvereniging op de kwelder bij Holwert.
• Soms is het geluid lastig te definiëren: hoor ik nu de wind door de bladeren ruisen of hoor ik de branding? Ach, wat maakt het uit, het is een HEERLIJK GELUID Waar te doen: in het bos, bij harde wind.
• De BALTSROEP VAN DE EIDEREEND vergeet je nooit meer. Het lage, bijna jammerende oe-oe-woe van het mannetje lijkt uit het diepst van zijn keel te komen. Een heel speciaal geluid. Waar te horen: Slufter op Texel en waddenkant van Vlieland.
• Hoor ik dat goed? Komt dat zachte blubblub-blub echt uit de bodem? Ja, dat kan heel goed kloppen. Bij eb komen de tunneltjes die SLIJKGARNAALTJES hebben gegraven, vrij te liggen. Knappende luchtbelletjes in de tunnelingangen veroorzaken het geluid. Ga er maar eens voor zitten, op een stille dag, als ook de vogels zich even gedeisd houden. Waar te horen: wadbodem.
Ga zondagochtend 14 april van 8.30 – 10.30 uur met onze wadgids Chrisje van Ek het wad op bij voormalig vissersdorp Moddergat. Modder, zeker! Voel het verschil tussen slik en zand, luister naar vogels in de verte die van rust- naar foerageerplek vliegen, ruik de kwelder, voel de wind door de haren en geniet van de stilte. Na afloop genieten we op de dijk van een heerlijk waddenhapje. Plek voor maximaal 20 personen. Lezers van het magazine WADDEN betalen voor deze unieke ervaring € 24,- p.p. (normaal € 30,- p.p.) met de kortingscode ZINWAD24. Aanmelden via waddenvereniging.nl/zintuigen.
HENK POSTMABlijf op de hoogte van het laatste nieuws van de Waddenvereniging via waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.
TEKST: TESSA VAN BUSSEL EN JOJANNEKE DRIJVER
Kornwerderzand
Via een zoete lokstroom gaan de vissen naar binnen.
IJsselmeer
Voor deze sluizen liggen de vissen nu nog te wachten.
Coupeure vismigratierivier
Hier wordt de slingerende rivier aangelegd.
De Vismigratierivier wordt een kilometerslange slingerende rivier voor vissen, dwars door de Afsluitdijk. Allerlei soorten trekvissen kunnen straks vrij heen en weer zwemmen tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. De Vismigratierivier draagt zo bij aan een betere visstand. Het is voor het eerst in de wereld dat een kunstmatige getijdenrivier op de grens van zoet en zout water wordt aangelegd. In 2021 werd begonnen met het maken van een gat in de Afsluitdijk. Met de aanleg van het riviergedeelte in het IJsselmeer gaat in 2024 de laatste fase van de bouw van de Vismigratierivier van start. Het riviergedeelte komt op de grens van de Waddenzee en het IJsselmeer en
wordt vier kilometer lang. De rivier volgt de getijden van de Waddenzee en voorkomt door zijn lengte dat zout water in het IJsselmeer belandt. Bij hoge waterstanden garanderen schuiven de waterveiligheid van de Afsluitdijk. De bouw van het riviergedeelte is aanbesteed aan Boskalis Nederland. Zij gaan samen met de provincie Fryslân het ontwerp voor de slingerende rivier afmaken. Naar verwachting zwemmen eind 2025 de eerste vissen door de Vismigratierivier. Blijf op de hoogte via www.vismigratierivier.nl
Enige tijd geleden verscheen de evaluatie van het Beheerplan Natura-2000 Waddenzee. Daaruit blijkt dat het niet goed gaat met de beschermde natuur van de Waddenzee. Dat komt voor een belangrijk deel doordat de overheid schadelijke activiteiten toestaat in het gebied. Maar diezelfde overheid is ook verantwoordelijk voor het beschermen van de natuur. Eerder besloot Unesco al dat de Nederlandse overheid beter haar best moet doen om de Waddenzee te beschermen, wil ze de werelderfgoedstatus van het gebied behouden. Als Nederland de Waddenzee daadwerkelijk als waardevol beschermd natuurgebied op wereldschaal ziet, moet het Rijk nu keuzes maken: stoppen met schadelijke activiteiten, de Waddenzee met rust laten en ruimte geven aan de zee. Meer weten? Lees verder via waddenvereniging.nl/beterbeheren.
Vanwege de aflopende termijnen van twee bestuursleden zoekt de Waddenvereniging nieuwe leden voor het bestuur: een voorzitter en een algemeen bestuurslid. Wil jij je als bestuurslid inzetten voor het beschermen en herstellen van de Waddenzee? Ga dan voor meer informatie over de profielen naar waddenvereniging.nl/vacatures.
Groene snottebellen op het wad, of op het strand iets wat lijkt op een siliconen paardenhoef, een gelatineachtige streng met slierten of een grote bal van plasticachtige witte bolletjes: in het voorjaar krijgen we vaak vragen over dit soort raadselachtige vondsten. Het gaat in alle gevallen om eikapsels van waddendieren. In het voorjaar planten veel soorten zich voort. Wat aanspoelt is het overgebleven lege omhulsel.
De meest herkenbare aanspoelsels zijn eikapsels van haaien en roggen. Ze zien eruit als langwerpige zakjes met uitsteeksels op de hoeken. In Nederland kun je eikapsels vinden van acht soorten roggen en twee soorten haaien. Eikapsels kunnen aangeven dat er vlakbij paaigebieden zijn. Shark Trust heeft een internationaal citizen science-onderzoek lopen waarbij ze iedereen oproepen mee te doen aan de Grote Eikapsel Jacht en zo bij te dragen aan de bescherming van haaien en roggen. Doe mee via sharktrust.org/greateggcasehunt
Stop gaswinning!
Vóór 1 april moet de Nederlandse regering een besluit nemen over de vergunning voor nieuwe gaswinning onder de Waddenzee bij Ternaard. We hebben nú de kans om met zoveel mogelijk mensen nog een laatste keer duidelijk te maken dat het gas moet blijven zitten. Geef de Wadden een stem en teken de petitie op waddenvereniging.nl/stopgaswinning
Lozing door Akzo in Delfzijl, 1973.
De Hoogkerk-Waddenzeeleiding, oftewel de smeerpijp, ten noorden van Den Andel, 1970.
is een
Johan Vollenbroek knokt met zijn milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) tegen instanties en ondernemingen die de wettelijke milieuafspraken aan hun laars lappen. Hij richt zijn juridische pijlen daarbij ook op de falende handhaving van de Europese waterkwaliteitsrichtlijnen. Dat is goed nieuws voor de Waddenzee.
TEKST: DIEDERIK PLUG PORTRETFOTO: ROB VOSS ARCHIEFFOTO'S: ROB DE WIND
We treffen Johan Vollenbroek (74) op een gure winteravond in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, waar de voorzitter van milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) deelneemt aan een paneldiscussie met als thema: ‘Wat gaat de Europese natuurherstelwet betekenen voor de Nederlandse natuur, boer en economie?’ Voor Vollenbroek is het antwoord duidelijk: ‘De beuk erin!’ Want die nieuwe natuurherstelwet betekent nog meer munitie om instanties en bedrijven juridisch aan te pakken die de milieuwetten aan hun laars lappen. Vollenbroek is niet voor niets vooral bekend dankzij de uitspraak waarin de Raad van State in 2019 de vloer aanveegt met het Nederlandse stikstofbeleid, dat in strijd is met de Europese regelgeving – een zaak die door MOB was aangespannen tegen de overheid en die de aanleiding vormde voor wat de ‘stikstofcrisis’ is gaan heten.
Vollenbroek en zijn kleine team van veelal jonge juristen richten het vizier nu op de kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater. Te beginnen in Friesland. Want: ‘Alle
24 waterlichamen in Friesland die onder de kaderrichtlijn Water (KRW, zie ook kader) vallen, zijn ernstig vervuild’, zegt Vollenbroek. Daarom heeft MOB de provincie en het Wetterskip Fryslân opgeroepen om te voldoen aan de geldende waterkwaliteitsrichtlijnen en om bestaande milieuvergunningen in lijn te brengen met de wet. Gebeurt dat niet, dan volgen mogelijk juridische stappen.
‘Onderdeel van die KRW is sinds 2015 een verbeteringseis voor waterkwaliteit’, zegt Vollenbroek, ‘dus de waterkwaliteit mag sowieso niet verslechteren. En dat doet ze wel; zeker in Friesland is dat een probleem, want er komt nog steeds enorm veel rotzooi in een Unesco Werelderfgoed terecht: de Waddenzee – waarvan zelfs minister Harbers van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft erkend dat die te sterk vervuild is.’
Vollenbroek vervolgt: ‘De uitstoot van zware metalen is de afgelopen tien jaar geëxplodeerd; de concentraties van kwik en zware metalen zijn veel te hoog. Maar denk ook aan legale en verboden insectenbestrijdingsmiddelen en andere chemicaliën die we overal in
Affiche ‘Ons vuil, hun dood’, 1974. Onze Wijs Sweater bij de smeerpijp boven Den Andel, 1970.
De kaderrichtlijn Water (KRW) is een Europese richtlijn die in 2000 is ingevoerd om de kwaliteit van oppervlaktewateren en grondwateren in de Europese Unie te beschermen, te verbeteren en te waarborgen. Lidstaten van de EU moeten plannen opstellen en implementeren om deze doelstellingen te bereiken. In 2027 moeten alle EU-lidstaten voldoen aan de doelen van de KRW. Nederland gaat die doelstellingen sowieso niet halen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat noemt als redenen het teveel aan stikstof en fosfor in het water en de aanvoer van nutriënten zoals stikstof uit het buitenland en medicijnresten die in het water achterblijven. Bovendien verschijnen er steeds meer relatief nieuwe stoffen in
het water, zoals PFAS. Voor de Waddenvereniging behoort de strijd voor een betere waterkwaliteit van de Waddenzee tot de oudste kernthema’s; waterverontreiniging was ook in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw een groot probleem, bijvoorbeeld doordat fabrieken ook toen afvalwater loosden op het oppervlaktewater in NoordNederland, en door de lozing van voor flora en fauna dodelijke bestrijdingsmiddelen in de Rijnmond. Helaas blijft aandacht voor dit thema onverminderd nodig: in de Waddenzee, langs de Noordzeekust en in de binnenwateren van Friesland, Groningen en Noord-Holland is de waterkwaliteit de afgelopen jaren voornamelijk achteruitgegaan.
‘Het grote probleem in Nederland is dat de overheid zich bewust niet aan de Europese milieuwetgeving houdt, zelfs niet aan de Nederlandse wetgeving’
Friese wateren aantreffen en die in de zee terechtkomen - vaak afkomstig van boerenbedrijven of loonbedrijven. Of denk aan de bedrijven die afvalwater lozen in het oppervlaktewater, zoals zuivelreus FrieslandCampina, die jaarlijks legaal miljoenen liters warm afvalwater tjokvol fosfaten en stikstof rechtstreeks loost op de Waddenzee; daar hebben ze gewoon een geldige vergunning voor. Echter, die voldoet niet aan de wettelijke eisen, maar ja, men is vergeten die vergunning ‘te actualiseren’... FrieslandCampina loost momenteel tien keer zoveel fosfaat op de Waddenzee als zou mogen wanneer de fabriek in Roemenië zou staan.’
Keten van fouten
Tijd voor actie dus, en daar is Vollenbroek altijd voor te porren. MOB heeft een ‘waterkwaliteitsteam’ geformeerd dat zich in de materie vastbijt. Dat moet wel, want zoals hij zelf zegt, nietsdoen is geen optie; de natuur kan zichzelf niet beschermen en als degenen die dat wel moeten doen falen, dan moet het maar zo. ‘Het grote probleem in Nederland is dat de overheid zich bewust niet aan de Europese milieuwetgeving houdt, zelfs niet aan de Nederlandse wetgeving. Er worden telkens geitenpaadjes gezocht om onder de regels uit te kunnen komen. Dát is wat wij aanpakken.
Want de politiek heeft gefaald. Er wordt niet gehandhaafd in Nederland. Dat zeg ik niet alleen, dat zei ook de commissie Van Aartsen in 2022, een commissie waar nota bene Marjan van Loon, de toenmalig directeur van Shell, lid van was. Maar handhaven kan alleen als de wetgeving klopt. En daar gaat het al fout, bij kromme wetten die door de Tweede Kamer worden aangenomen. Dan moet de Eerste Kamer toetsen of die wetgeving in strijd is met de grondwet of met hogere, Europese wetgeving. Ook dat is niet gebeurd. En als de Eerste Kamer het laat lopen, dan krijg je dus een vergunningverlening die niet klopt. Hoe kun je daar nou op handhaven? Dat is de volgorde; het is eigenlijk een trieste reeks van dingen die fout gaan. En daardoor is het één groot wildwest geworden: iedereen, overheid én bedrijfsleven, handelt in zijn eigen voordeel, gedreven door de markt. En de natuur delft het onderspit.’
Hard inzetten
Vollenbroek, geboren als boerenzoon in Doetinchem, is van huis uit chemicus en scheikundige. De goedlachse, sportieve zeventigplusser en fanatiek ex-marathonloper is gek op lange ritten in zijn snelle velomobiel, leeft, eet en drinkt bewust en mag graag doceren over de bizarre manier waarop in Nederland wordt omgegaan met de milieuwetgeving. Toch is hij vooral géén jurist, en al helemaal geen verbitterde activist.
Hij heeft ook geen extra speciale band met de Waddenzee, al draagt de Nijmegenaar die een meer dan warm hart toe: ‘Ik heb heel veel gezeild op de Waddenzee, ik kom er graag. Maar dit is groter. Mij gaat het om het feit dat na jarenlang neoliberaal
beleid, dat vooral werd gestuurd op basis van opiniepeilingen onder de VVD-achterban, duidelijk is geworden dat je alleen op de harde manier veranderingen kunt bewerkstelligen. Dat bedrijven en instanties de afgelopen jaren massaal juridische procedures van ons hebben verloren, dát heeft tot veranderingen geleid. Anders was er gewoon niks gebeurd. Dat is ook wat ik de Waddenvereniging zou willen meegeven. Zeker, de Waddenvereniging onderzoekt, informeert, activeert, overlegt met alle partijen en zit met bewindslieden aan tafel. Maar als je na een jaar of tien constateert dat de waterkwaliteit alleen maar achteruit kachelt, zou je dan niet eens de conclusie trekken dat jullie strategie niet heeft opgeleverd wat je ervan verwacht had?’
Ofwel: wat Vollenbroek betreft is het tijd om de fluwelen handschoenen uit te trekken. ‘Het is niet genoeg om te zeggen: hé jongens, jullie houden je niet aan die richtlijnen, we moeten praten. Je moet hard inzetten, eisen dat de wet wordt nageleefd. Desnoods voor de rechter. Kijk, als de overheid zijn werk zou doen, zouden wij niet hoeven te bestaan. Maar dat geldt ook als milieuorganisaties als de Waddenvereniging hun werk beter zouden doen.’
Voor een gezonde Waddenzee is het van levensbelang dat het water schoon is. Water is de bron van alle organismen: planten, dieren en mensen. De Waddenvereniging zet zich op verschillende manieren in voor een schone zee. Lees hier meer over via waddenvereniging.nl/vervuiling
Asfaltfabriek in de Eemshaven, 1974.Echt?! Als je het allemaal hoort, geloof je je oren niet. In het Waddengebied blijven de schadelijke activiteiten zich opstapelen. Gaswinning, zoutwinning, militaire oefeningen, baggeren, plastic afval, vervuiling door de industrie en de stapeleffecten van al deze activiteiten bij elkaar. Niet de economie, maar de natuur moet op 1.
Help de Waddenvereniging om écht een verschil te maken. Met jouw aankoop van het speciale T-shirt Echt?! kunnen we de druk op de politiek en bedrijven opvoeren en projecten realiseren die de natuur beschermen en verbeteren. Ga voor meer informatie naar waddenvereniging.nl/echt
1 ECHT?! T-SHIRT
€ 39,95
Ben jij Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met één van deze duurzame producten. Met jouw aankoop steun je het werk van de Waddenvereniging.
€ 79,95
3 WADWAAIER
€ 14,95
1 Help de Waddenvereniging om écht een verschil te maken met jouw aankoop van het speciale ECHT?! T-SHIRT. Dit is een unisex model en verkrijgbaar in twee kleuren, elk met eigen opdruk.
2 Ontdek het wad in stijl met de WIJS SWEATER, ideaal voor frisse dagen. De donkerblauwe trui met geborduurd logo draagt comfortabel en is lekker warm. De perfecte keuze voor avonturen op het wad of ontspannen momenten aan wal.
3 Weet snel wat je ziet met de WADWAAIER. Met 91 pagina’s vol prachtige illustraties in levendige kleuren, geeft de Wadwaaier een overzicht van alles wat drijft, kruipt of groeit op het wad. Ook een perfect cadeau voor natuurliefhebbers.
4 Laat je kind of kleinkind zorgeloos de natuur ontdekken in deze stoere en comfortabele WIJS HOODIE. Het model is geschikt voor zowel jongens als meisjes tussen 3 en 12 jaar oud.
Bestel deze en meer producten in onze webwinkel of koop ze in een van onze winkels. Ga naar www.wijsmetdewaddenzee.nl .
Heb je vragen? Bel de klantenservice op 085 273 17 72 of mail met webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl .
2 WIJS SWEATER KIDS WIJSDe Great Pacific Garbage Patch, het zogenoemde ‘plastic eiland’ in de Grote Oceaan waar stromingen samenkomen en plastic zich ophoopt, is natuurlijk een van de beruchtste hotspots van plastic vervuiling. Maar ook in andere oceanen en zeeën, waaronder de Waddenzee, zit plastic in het water. Alleen al bij opruimacties langs de waddenkust wordt jaarlijks gemiddeld 350 kuub, plus nog eens 55.000 kg verzameld (de ene groep ruimers rapporteert de hoeveelheid in kuubs, de andere in kilo’s, red.). Het gaat om grotere drijvende stukken plastic, maar daarnaast drijven ook heel kleine, soms onzichtbare deeltjes in het water. Wetenschappers van Universiteit Utrecht en het NIOZ berekenden onlangs nog dat er 20 ton (het gewicht van 20 personenauto’s) polystyreen in de vorm van onzichtbare nano- en microdeeltjes in de Waddenzee zit en nog eens 5 ton PET.
doneer voor schone wadden!
Ga naar waddenvereniging.nl/schonewadden of scan deze code met je telefoon.
Plastic vervuiling in zee is een groeiend wereldwijd probleem. Het zorgt ervoor dat vissen per ongeluk plastic bolletjes eten en vogelmagen door plastic afval verstopt raken. Tijd voor een grote schoonmaak.
TEKST: KOEN MOONS ILLUSTRATIE'S: ADOBESTOCK
Er stroomt veel plastic vanuit de Noordzee de Waddenzee in, of het belandt op de stranden van de Waddeneilanden. Een deel daarvan is overboord gegooid door de scheepvaart, in het water beland door visserij (vispluis dat afslijt van de netten), of van vrachtschepen gevallen. Overboord gevallen containers bij de ramp met het schip MSC Zoe zorgden in 2019 voor een vloedgolf aan plastic artikelen in het Waddengebied. Ook gaan er regelmatig containers overboord vol met plastic pellets, kleine bolletjes die in de industrie als grondstof voor allerlei plastic voorwerpen worden gebruikt. Maar ook via de rivieren komen plastics in de Waddenzee: plastic wegwerpartikelen, plastic microbolletjes die in cosmetica zitten of plastic vezels uit kleding.
Een deel van het plastic spoelt aan op de stranden en waait verder de duinen in. Een veel groter deel blijft in zee. Het vervelende van plastic is dat het nooit echt vergaat. Onder invloed van uv-licht valt het wel uiteen, maar het blijft als kleinere stukjes gewoon bestaan. Die brokkelen ook weer verder af, en zo ontstaan minuscule stukjes die in het lichaam van zeezoogdieren, vissen en zelfs schelpdieren worden teruggevonden.
Soms kan plastic in zee meteen al problemen opleveren voor dieren. Dieren raken er bijvoorbeeld in verstrikt of eten het per ongeluk op. Het gevolg is dat hun magen vol raken met plastic in plaats van voedsel, waardoor ze verhongeren. Autopsie op in Nederland gestorven stormvogels liet zien dat hun magen vol zaten met plastic draadjes, zakjes en dopjes. Hetzelfde geldt voor vissen die gewend zijn voedsel uit het water te filteren. De kleine plastic bolletjes worden samen met het gewone voedsel naar binnen gezogen en blijven vaak in het lichaam achter. Schadelijke stoffen, zoals zware metalen, kunnen zich hechten aan deeltjes plastic. Als deze stoffen zich ophopen in het verteringsstelsel van dieren kan dit leiden tot vergiftiging.
In elke editie van het magazine WADDEN beantwoorden we vijf vragen over een ingewikkelde kwestie. Ga voor een overzicht van alle artikelen in deze serie naar waddenvereniging.nl/vijfvragenover
Er zijn gelukkig veel mensen die de plastic troep niet langer kunnen aanzien en tot actie overgaan. De Waddenvereniging organiseert al jarenlang opruimacties op het Noordzeestrand van de Waddeneilanden en initieerde Jut, een groeiend netwerk van ondernemers en organisaties die actief zijn met opruimactiviteiten of andere activiteiten rond het thema plastics/afval in het Waddengebied. Grootschaliger gaat het eraan toe in het
project CleanUpXL, waarbij met duikers en bergingsschepen de troep van de containerramp met de MSC Zoe wordt opgeruimd. En je kent natuurlijk de pogingen van Boyan Slat om wereldwijd plastic uit zee te vissen. Er worden de laatste tijd zelfs methoden gevonden om microplastics uit water te verwijderen. Maar als de toevoer van plastic naar zee niet stopt, blijft het natuurlijk dweilen met de kraan open.
Rond Den Helder, waar de Waddenzee begint, wordt veel gezond eten geproduceerd.
Op de fiets van boerderij naar bakker en van kwekerij naar brouwerij. Én langs bollen en nollen.
TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD
Als ik een koe was, dan zou ik het wel weten. Hoewel ik niet vermoed dat koeien net als ik een grote voorliefde voor vuurtorens hebben, zou het voor mij een nobrainer zijn. Liet mij dan ook maar op het weiland van zuivelboerderij Tesselaar grazen, direct onder de rode vuurtoren van Huisduinen. Met zijn ruim 63 meter is Lange Jaap, zoals hij liefkozend genoemd wordt, een prachtig landmerk, een fiere streep rood tussen de voorjaarsblauwe lucht en het groen van de dijk. Maar zijn lot is onzeker. Jaren geleden al werden er ernstige scheuren in wanden en vloeren gevonden. Onderzoeken moeten nog uitwijzen of de gietijzeren toren uit 1878 te behouden is. Nee, dan de koeien van de familie Tesselaar, die zijn verre van krakkemikkig. Op hun weiland in de Huisduinerpolder groeit niet alleen gras, maar ook kruiden. ‘Dat is gezond voor de dieren en dat proef je in de melk’, zegt boer Jeffrey Tesselaar. ‘Om zo veel mogelijk bloemen te laten bloeien zetten we bijen in voor de bestuiving. We merken dat er elk jaar meer bloemen bloeien. Twee keer per jaar oogsten we de honing ervan.’ De potten staan in de goedgevulde boerderijwinkel, net als eieren van de eigen
kippen, melk, karnemelk, ijs, roomboter, vlees, schapenvachten en een brede variatie aan (kruiden)kazen.
Eerder op deze aprilochtend fietste ik langs velden vol bloeiende bollen en een ruig gebiedje met nollen. Nollen zijn lage duintjes op de overgang van duin naar polder, vaak resten van oud waddenland en strandvlaktes. Bijna overal in de provincie werden ze afgegraven en geëgaliseerd. Maar vlak bij station Den Helder-Zuid ligt nog een mooi stukje nollenland, deels gereconstrueerd. De vele overgangen tussen droog en nat, hoog en laag, zon- en schaduwrijk maken het heel verleidelijk voor planten en vogels. Reigers, eenden, kieviten en scholeksters komen er graag. Ik houd het vandaag bij een blik vanachter het hek, ik schat in dat mijn voeten het anders niet droog gaan houden. Even verderop wordt het nog mooier. Kokmeeuwen, wilde eenden, paarden en Schotse hooglanders delen het ruige
Mariëndal: voormalige bollengrond die door Landschap Noord-Holland werd omgevormd (of misschien beter: teruggevormd) tot nolletjesland.
>
• Biologische boerderijwinkel KeetenBurgh in Grote Keeten verkoopt een mooie combinatie van delicatessen, lokale en zelf geteelde producten.
• Bakkerij Dunselman, een begrip én overal te vinden in de regio, verkoopt o.a. de Huisduiner kaasstengel, gevuld met kaas van De Tesselaar.
• Willemsoord, vroeger scheepswerf van de marine, is nu een levendig Helders stadsdeel. Met o.a. Marinemuseum, Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers, Museumhaven Willemsoord, een bezoekerscentrum en volop horeca. Onder meer restaurant 4711 waar lokale producten geserveerd worden.
De
BOERENMAALTIJD
Een mooi pad door bollenland leidt naar camping Duinzoomhoeve bij Julianadorp. Op deze boerencamping aan de rand van de duinen slaap je op luxe campingplaatsen, in een pipowagen of hooiberghut. Jan Romar runt het kleinschalige bollenbedrijf, Mary doet de camping. Maar ‘gewoon’ campingbaas zijn, is Mary niet genoeg. Ze geeft rondleidingen over het bedrijf, organiseert strand- en wadexcursies, geeft iedere gast bij binnenkomst een vogelzoekkaart en kookt boerenmaaltijden voor haar gasten. ‘Regelmatig kunnen twee gasten met ons mee eten. Zie het maar als de Franse table d’hôtes: eten wat de pot schaft met lokale producten, vers van het land.’ Ook de winkelkast in de voormalige pinkenstal staat vol met waar uit de omgeving: jam en sauzen van Bert uit Den Helder, bier van de Helderse Jongens en koffielikeur van Sybrandy Brouwerij, óók uit de marinestad.
MAROKKAANSE MUNT
Over alweer een mooi fietspad, eerst hoog door de duinen en later aan de buitenkant van de zeedijk, trap ik weer noordwaarts, Lange Jaap tegemoet. Ik houd halt bij strandpaal 0. Hier, met op de achtergrond zandplaat Razende Bol, begint de Waddenzee. Ik vind het een klein moment van reflectie waard.
De westenwind duwt me ruw de bocht om, langs Museum Fort Kijkduin, de Zeepromenade en de veerhaven naar Texel de stad in. Op het terrein van een ander fort, Fort Westoever, tref ik een kwekerij aan. Judith Roelofs was lang arbeidstherapeute met
een volkstuintje, zoals ze zelf zegt, maar runt nu alweer tien jaar biologische stadskwekerij en bloemenpluktuin De Groene Stek. Met haar medewerkers, mensen met een achterstand of beperking, levert ze kruiden, fruit en groente van het seizoen ‘aan alle restaurants tot Callantsoog’. Het enthousiasme spat ervanaf, zoals ze over de kwekerij loopt, hier en daar een praatje makend met een klant of een aanwijzing gevend aan een medewerker. Het enige wat haar - een beetje maar - dwarszit, is dat er nog maar zo weinig boven de grond gekomen is door het koude voorjaar tot nu (2023, red.) toe. ‘Bietjes en wortelen zouden er normaal al zijn. Tomaten ook, maar die heb ik nog niet eens kunnen zaaien. Maar dat komt nog wel.’ Gelukkig kan ze haar klanten nu blij maken met prei, sla, meiknollen en vaste kruiden. En Marokkaanse munt, voor de thee, een grote hit in Den Helder.
Verse muntthee is ook te krijgen bij Judiths gewaardeerde buren, biercafé en restaurant Fort Westoever, in het gelijknamige fort uit 1825. Maar beter, vind ik, drink je in zo’n stoere omgeving een stoer biertje van brouwerij De Helderse Jongens die ook in het fort gevestigd is: een Helders Goud, een Dorus of een Napoleon dubbelbock. Als het iets warmer was, dan zou ik het wel weten. Dan nam ik mijn Dorus mee op het terras en zat ik de rest van de dag naar het water, de bootjes en de ganzen rond het fort te staren. Maar dat komt nog wel. Den Helder heeft te veel te bieden om níet nog een keer terug te komen.
De beschrijving van de fietsroute rond Den Helder (circa 47 km) en informatie over (nog veel meer) food- en natuuradressen vind je op waddenvereniging.nl/foodroutes.
Mary Romar is trotse ambassadeur van Werelderfgoed Waddenzee. Dat word je alleen als je aantoonbaar duurzaam onderneemt, belooft goed op het gebied te passen en je gasten en klanten te wijzen op de rijkdom ervan.
Was je handen, poets je tanden, ruim je kamer op… Hoe vaak krijg jij zoiets te horen?
Vies is slecht en schoon is goed. Maar in de natuur gaat dat vaak niet op. Wat wij vies vinden hoort er allemaal bij. Inclusief de luchtjes.
TEKST: LIDEWIJ KEMME
Bloemen lokken insecten met hun geuren. Die drinken de nectar (een zoet sapje in de bloem) en verspreiden daarbij het stuifmeel van de bloem waardoor de plant zich kan voortplanten. Maar niet alleen bloemen gebruiken die truc en… niet alleen met een lekker luchtje. Een paddenstoel is wat dat betreft de stankkampioen. Je kunt hem in de herfst in het bos al van ver ruiken. De STINKZWAM verspreidt een lucht van dood en bederf die vliegen heerlijk vinden. Ze snoepen van een kleverig laagje op de paddenstoel. De sporen waarmee hij zich voortplant, blijven aan de vliegen kleven en worden zo door hen verspreid.
OPFRISSERTJE?
Waar ga je heen voor een portie lekkere frisse lucht, naar het strand toch! Maar het kan zomaar gebeuren dat er een dikke laag stinkend schuim ligt in het voorjaar. Er is meer zonlicht en op plaatsen waar veel voedingsstoffen in het water zitten, gaan SCHUIMALGEN zich opeens heel snel vermeerderen. Dit heet algenbloei. Na een paar weken raakt het voedsel op en sterven de algen. Ze worden opgegeten door planktondiertjes en afgebroken door bacteriën. Wind en golven kloppen hun resten op als eiwit voor een schuimtaart. Wel mooi, maar stinken….!
Deze lentezeepjes kun je zelf maken van restjes zeep of twee stukken zeep en gedroogde bloemetjes. Bloemen en blaadjes pluk je in je tuin of in het wild om ze daarna te drogen.
Je hebt niet veel bloemen nodig en ook niet zulke hele grote. Van grotere bloemen kun je blaadjes afknippen om apart te drogen. Leg ze tussen vellen papier die goed vocht opzuigen, bijvoorbeeld glad toiletpapier, en bedek alles met een paar zware boeken. Vervolgens moet je wel even geduld hebben. Het duurt een paar weken voor ze droog zijn.
• Restjes of stukken zeep
• Een rasp
• Een pannetje of schaaltje en een grotere pan
• Een lepel (niet van hout)
• Een pincet
• Vormpjes. Hiervoor kun je het best siliconen bak- of ijsblokjesvormen gebruiken, maar een cupcakevorm met anti-aanbaklaag gaat ook.
Rasp de zeep met een grove rasp en doe het raspsel in een klein pannetje samen met een klein beetje water. Zet dit in een grote pan met water en breng dat aan de kook. Laat het zachtjes bubbelen en roer af en toe totdat de zeep gesmolten is. Leg met een pincet wat bloemetjes op de bodem van de vormpjes, zorg daarbij dat ze niet over elkaar heen liggen, anders hechten de onderste niet zo goed. Giet de zeep in de vormpjes en druk er aan de bovenkant bloemen in. Laat de zeepjes een paar dagen drogen en haal ze dan uit de vorm.
Vijf jaar na de ramp met de MSC Zoe is de rommel die van dat containerschip afkomstig is nog lang niet opgeruimd. Net als het bergen van al het andere afval op de bodem van de Noordzee – toch al een vuilnisbelt van formaat – is dat een tijdrovend en kostbaar karwei dat nog lang gaat duren, stelt milieukundige en bioloog Ellen Kuipers. Toch heeft de milieuramp ook tot enkele lichtpuntjes geleid.
TEKST: DIEDERIK PLUG
Jaren na de containerramp worden deze complete blisters met My Little Pony’s nog op de stranden gevonden, zoals hier tijdens een jut actie van de Waddenvereniging.
Een prachtige wolkenlucht, maar trieste aanblik op het strand: stoelen, schoenen en andere zooi.
Aangespoelde tassen, vaak nog in plastic verpakt.
De Noordzee is al eeuwenlang een van de drukst bevaren wateren ter wereld
Op 1 en 2 januari 2019 verloor de MSC Zoe tijdens een zware storm 342 containers, de meeste ten noorden van Ameland. Speelgoed, kleding en accessoires, huisraad, televisies, plastic verpakkingen en chemische stoffen spoelden aan op Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog en het Duitse eiland Borkum. De milieuramp leidde, met de steun van de Nationale Postcode Loterij, tot het project CleanUpXL, dat ten doel heeft om 800.000 kilo afval van de zeebodem te halen. Daarbij werkt de Waddenvereniging samen met Stichting de Noordzee, de Friese Natuur- en Milieufederatie, Stichting Duik de Noordzee Schoon, BDS-Harlingen en Friendship Offshore.
Een van de initiatiefnemers is Ellen Kuipers, milieukundige en bioloog bij de Waddenvereniging. Tot december 2023 behaalde het project meer dan een kwart van het opruimdoel: ‘Sinds september 2021 hebben we 279.540 kilo afval van de zeebodem gehaald’, zegt Kuipers. Een indrukwekkende prestatie, als je weet dat het bergen van afval op de wispelturige Noordzee geen makkie is. ‘Je bent sterk afhankelijk van het weer; dat was de afgelopen jaren vaak erg slecht en dat betekent minder bergen, want veiligheid gaat boven alles.’
De Noordzee is al eeuwenlang een van de drukst bevaren wateren ter wereld. En waar mensen komen, laten ze afval achter – er ligt dus veel meer afval in zee dan alleen de consumentenrommel uit de containers die de MSC Zoe verloor. En als die gebeurtenis nog iets positiefs heeft opgeleverd, dan is het dat er eindelijk op internationaal niveau actie wordt ondernomen om de kans kleiner te maken dat het nog eens gebeurt. Kuipers: ‘De ramp met de Zoe is echt een gamechanger geweest. We hebben heel veel geleerd over de risico’s van containervervoer en hoe je kunt voorkomen dat een schip containers verliest. Er is veel onderzoek gedaan naar de toedracht van de ramp en de partijen die betrokken zijn bij het internationale zeevervoer
– zoals natuurorganisaties, de politiek, overheden, maritiem verzekeraars, rederijen en de bedrijven die goederen per container laten vervoeren – zijn in actie gekomen.’
Techniek en politiek
Dat betekent dat er belangrijke maatregelen zijn ingevoerd. Zo komt er een nieuw verkeersbegeleidingssysteem boven de eilanden. ‘Daar ben ik heel blij mee’, zegt Kuipers. ‘Containerschepen worden dan rechtstreeks aangesproken met informatie
In ruim twee jaar tijd is binnen CleanUpXL 3000 km2 zeebodem met sonar in kaart gebracht. Nog steeds worden er delen van de containers en hun inhoud gevonden die de MSC Zoe verloor, maar soms is er veel ouder afval bij. Ellen Kuipers noemt de meest bizarre vondsten.
‘Die is afkomstig van de Linito, een Noorse kustvaarder die op 2 januari 1995 zonk tussen Texel en Vlieland. Er zat nog hydraulische olie en zo in, goed dus dat dat ding uit de zee is gehaald.’
‘We hebben 3 á 4 complete opleggers opgevist, met banden en alles er nog aan vast.’
‘Onze duikers vonden heel veel grote fleecedekens, met prints van een tijger, een panda of een triest kijkende poes. Vooral die laatste vond ik tekenend; dat die poes zo triest kijkt omdat ze daar is terechtgekomen.’
‘Bij elke bergingsoperatie kwamen we ze massaal tegen; dunne aluminium buisjes met lichtblauwe dingen eraan. Het bleken wasrekjes te zijn, van een belabberde kwaliteit trouwens.’
‘Visnetten verwacht je natuurlijk wel in zee te vinden, maar we vinden er zo veel! Ik neem aan dat ze soms achter afval op de zeebodem blijven haken, maar we hebben ook weleens een compleet vistuig gevonden. We hebben zelfs kunnen achterhalen van welke visser het was en hebben hem het laten ophalen.’
'Er moet nog steeds worden geregeld wie er verantwoordelijk is voor het opruimen van zwerfafval in zee'
over de actuele weersomstandigheden, golfslag en de verkeerssituatie ter plekke, waardoor stuurlui en kapiteins beter beslissingen (kunnen) nemen. Verder weten we nu dat onder bepaalde omstandigheden de ontwerpgrenzen van containerschepen kunnen worden overschreden. Als dat gebeurt, moet een kapitein weten dat het schip gevaar loopt. Daarom hebben grote containerreders sensoren op de scheepshuid geplaatst die op basis van koers, snelheid en beweging van het schip aangeven of een situatie te gevaarlijk wordt – de scheepscomputer neemt in dat geval stuurmaatregelen om te voorkomen dat containers overboord slaan; daar heeft zelfs de kapitein of stuurman dan geen invloed op.’
Ze vervolgt: ‘Containerschepen krijgen ook antiroltanks, die voorkomen dat een schip te extreem gaat rollen (heen-en-weer ‘wiebelen’ over de lengte-as, waardoor de lading kan gaan schuiven, red). Tot slot komen er bureaus die de veiligste routes berekenen voor elk schip, op basis van de lading en de meest actuele weersvoorspellingen. Dat gebeurt elders op de wereld ook al en dat werkt heel goed.’
In de agenda van de Waddenvereniging vind je een grote variatie aan opruimactiviteiten en daar komen steeds meer bij. Voor groepen vanaf tien personen organiseren wij ook op aanvraag een Wadden Cleanup, die wordt begeleid door een natuurgids van de Waddenvereniging. Door met de Waddenvereniging een opruimactie te doen ben je ervan verzekerd dat je op het juiste moment op de juiste plek afval gaat jutten, zonder de natuur te verstoren. Beleef én bescherm de Wadden met de Waddenvereniging. Bekijk de mogelijkheden via waddenvereniging.nl/ontdekken/aanvraag.
En er zit meer in het vat, somt de bioloog op: ‘Er wordt in EU-verband gekeken naar het verplicht stellen van gps-trackers op containers, zodat die beter te vinden zijn, mochten ze overboord slaan. Er is ook sprake van het verplichten van bepaalde vlaggenstaten (landen waar veel schepen geregistreerd staan, zoals Cyprus of Panama, red.) om zich aan de Europese milieu- en transportregels te houden, want dat hoeven ze nu niet. Hopelijk gebeurt dat nog vóór de Europese verkiezingen van 2025. En vanaf 2026 moeten grote containerschepen een inclinometer aan boord hebben – die meet de hellingshoek van een schip en helpt voorkomen dat een schip zo ver om zijn as rolt dat containers van boord kunnen vallen. Tot slot staat er bij Rijkswaterstaat een plan in de steigers om mensen die het Waddengebied goed kennen op te leiden om vrijwilligers te kunnen aansturen en begeleiden bij opruimwerkzaamheden, als er weer een ramp als met de MSC Zoe zou gebeuren.’ Want het kan natuurlijk nog steeds gebeuren: op 26 december 2023 verloor een containerschip van Maersk boven Denemarken bijvoorbeeld 46 containers.
Opruimfonds
Het zijn belangrijke stappen om de Noordzee en Waddenzee schoner te maken en te houden, maar wat Kuipers betreft blijft er genoeg te wensen over: ‘Er moet nog steeds worden geregeld wie er nou eigenlijk verantwoordelijk is voor het opruimen van zwerfafval in zee – want dat is nu niemand. Het is natuurlijk ook peperduur. Daarom zou ik graag zien dat er een soort opruimfonds komt, een pot geld die wordt gevuld door mensen en bedrijven die gebruikmaken van de zee waaruit het opruimen van dat afval kan worden betaald. Want we halen wel veel rommel naar boven, maar er blijft nog veel te veel liggen. Ik kan geen kleine plastic bolletjes (ook wel pellets of nurdles genoemd, red.) meer zien, die vinden we echt overal. Een strandwandeling zal voor mij nooit meer hetzelfde zijn, want waar ik ook kijk, zie ik die ellendige korreltjes.’
Duizenden zeeppompjes langs de vloedlijn.
Aangespoelde spullen van de MSC Zoe op een braderie op Terschelling.
In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema schoon: OPRUIMERS
TEKST: KOEN MOONS
Vers voedsel is niet aan iedereen besteed. Sommige dieren smullen veel liever van rondslingerende uitwerpselen, rottend fruit of ontbindende kadavers. En dat is maar goed ook, want dankzij nuttige lijkenpikkers, doodgravers en poephappers wordt het afval van de natuur opgeruimd en afgebroken en de bouwstoffen gerecycled.
Een aangespoelde dwergvinvis op Rottumerplaat werd sinds 2020 door biologen geobserveerd en onderzocht. Na eksters, kraaien en mantelmeeuwen kwam kleiner gespuis op het kadaver af, waaronder de KROMPOOTDOODGRAVER. De mannetjes van deze kever werken vaak samen om een kadaver te begraven. Het sterkste mannetje lokt een vrouwtje naar het ondergrondse lijk voor een romantisch avontuur, waarna eitjes bij de maaltijd worden gelegd. Het is de doodgravers op Rottumerplaat echter niet gelukt een hele vinvis onder de grond te krijgen.
ALAMY1 Het echte opruimwerk gebeurt natuurlijk vooral door onzichtbare bacteriën en schimmels. Alhoewel, die onzichtbaarheid verdwijnt wanneer ineens de parapluutjes van de KLEINE KORRELINKTZWAM uit een drol komen steken. Geniet ervan, want binnen enkele uren sterven ze alweer af.
2 De zwaardschedes die geregeld aanspoelen op het strand worden vlug weggehaald door de ZILVERMEEUW en andere meeuwensoorten. Ook dode zeehonden worden door meeuwen netjes opgeruimd. Soms zelfs iets te snel: er worden verzwakte zeehonden gevonden waarbij de ogen al zijn uitgepikt.
3 Een typische waddensoort is het nog niet, maar de VALE GIER kwam al zeven keer op bezoek op Texel en bleef in 2022 ruim een week. Bij gebrek aan dode zeehond, bruinvis of bultrug vloog de aaseter toch weer terug naar de Pyreneeën.
4 Ook stront is een onweerstaanbaar hapje voor sommige dieren. Je verwacht het niet bij het zien van de sierlijke GROTE WEERSCHIJNVLINDER, maar het is een enorme poepliefhebber. De zeldzame vlinder strijkt sinds enkele jaren ook in het Waddengebied op drollen neer.
5 De GEWONE ZEESTER wordt geroemd om het uithoudingsvermogen waarmee hij tijdens een lange krachtenstrijd mosselen weet open te krijgen, maar stiekem gaat hij ook vaak voor makkelijke prooien: dode dierenresten die geen enkel verzet tonen.
6 In het water van de Waddenzee is de STRANDKRAB een van de belangrijke opruimers. De geur van dode dieren trekt meteen deze aaseter aan, waardoor de dode resten niet lang in het waddenwater blijven rondslingeren.
MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED?
De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: wijsmetdewaddenzee.nl.
De schoonheid van de waddennatuur ligt verborgen in steeds terugkerende patronen. Er blijken zelfs wiskundige principes achter schuil te gaan. 7 voorbeelden: van alikruik tot zeemos.
TEKST: KOEN MOONS
Twee spiegelbeelden
De twee helften van het lichaam van vissen, vogels, garnalen, zeeduizendpoten en zeehonden zijn nagenoeg allemaal gespiegeld, oftewel bilateraal symmetrisch. Deze tweezijdige symmetrie is heel algemeen in de natuur: meer dan 99% van alle diersoorten is bilateraal symmetrisch. Een bilateraal symmetrisch lichaam beweegt makkelijker in een bepaalde richting – zoals bij een door het water glijdende vis. Het hielp gedurende de evolutie volgens wetenschappers mogelijk ook in de ontwikkeling van een centraal zenuwstelsel met een brein, omdat het voordelen biedt in de bundeling van zenuwen. Bilaterale symmetrie kan worden verstoord door groeiproblemen en ziekten. Dat zou kunnen verklaren waarom een goede symmetrie aantrekkelijk wordt gevonden bij zowel mensen als dieren, blijkt uit onderzoek.
perfecte symmetrie
Een veel zeldzamer fenomeen in de dierenwereld is de zogeheten radiale of straalsgewijze symmetrie, waarbij organismen meerdere symmetrie-assen hebben. De kompaskwal is daar een prachtig voorbeeld van. Radiale symmetrie wordt niet alleen vaak mooi gevonden, het heeft ook voordelen voor bepaalde dieren. Door radiale symmetrie kunnen kwallen bijvoorbeeld hun tentakels in alle richtingen uitstrekken. Het maakt het ook gemakkelijk voor kwallen om zich met pulsbewegingen gelijkmatig en efficiënt in alle richtingen door het water voort te bewegen. En ze detecteren hun omgeving rondom. Er zijn ook kwallen, zoals de zeedruif, die zelfs tweezijdig radiaal symmetrisch zijn.
Trouw aan Fibonacci
Veel dingen in de natuur volgen de reeks van Fibonacci en vooral planten lijken trouwe volgers. Het is te zien in de schikking van bladeren langs een stengel, van zonnebloemzaden in de kern van de bloem en ook aan het patroon van blaadjes op een ananas. Op de kwelder kom je de reeks ook tegen. Zo is het aantal bloemblaadjes bij bijna elke plant een Fibonaccigetal. Neem de bloem van zulte of zeeaster: die heeft vijf vergroeide kroonbladen en vijf samengesmolten meeldraden: een Fibonacci-getal.
Inspirerende spiraal
De vorm van het slakkenhuis van de alikruik is een logaritmische spiraal, een wiskundige vorm die vaak voorkomt in de natuur. Logaritmische spiralen hebben een bijzondere eigenschap: de afstand van de lijn tot het middelpunt neemt naar buiten steeds toe met een vaste groeifactor. Je vindt hier ook de Fibonaccireeks en de gulden snede in terug (zie kader). Deze principes worden zelfs vaak geïllustreerd aan de hand van een slakkenhuis.
In de natuur is in veel vormen de Fibonacci-reeks terug te vinden. De wiskundige Leonardo Fibonacci kwam hierop door zich af te vragen hoe snel twee konijnen zich binnen een jaar zouden kunnen voortplanten. Hij kwam op een reeks getallen waarbij elk getal de som is van de twee voorgaande getallen: 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, enzovoort. De getallenreeks bleek ook op vormen in de natuur van toepassing. Bij vertakkingen van een rivier of een
boom bijvoorbeeld, of rangschikking van bloembladen, zaadhoofden van zonnebloemen en schelpen. Wanneer je een wat hoger getal uit de Fibonacci-reeks neemt en die deelt door het getal ervoor, zul je op een getal uitkomen dat dichtbij het getal 1,618 uitkomt. En laat dat nou overeenkomen met het Griekse getal Φ of phi (dat net als pi oneindig veel decimalen heeft). En daarmee kwam Fibonacci op een principe dat eigenlijk al veel langer bestond:
de gulden snede. De oude Grieken hadden al door dat veel vormen in de natuur een verhouding hadden die op phi uitkomt. Als je bijvoorbeeld de lengte van je hand deelt door die van je onderarm, kom je ook uit op een getal dicht bij phi. Hoe dichter bij phi, hoe mooier en perfecter, was de gedachte in de Renaissance. De gulden snede, ook bekend als de goddelijke ratio, vind je dan ook terug in de kunst, architectuur en fotografie.
De steeds groter wordende rechthoeken in deze figuur hebben allemaal dezelfde verhouding (de gulden snede) en zijn elk weer opgedeeld in rechthoeken met de verhouding phi. De oppervlakten van de delen van elke rechthoek volgen de reeks van Fibonacci. Ze vormen gezamenlijk een mooie spiraal, die we in de natuur ook vaak terugzien.
0+1=1
1+1=2
2+1=3
3+2=5
5+3=8
8+5=13
13+8=21
21+13=34
34+21=55
55+34=89
89+55=144
In de plantenwereld vinden we vaak fractalen (zie ook ‘Geulenstelsels’) terug. Denk aan de vertakkingen van zeemos. Door vertakkingen op verschillende schalen kunnen zeewieren een groter oppervlak hebben voor fotosynthese en voedingsopname. De gestructureerde vorm minimaliseert ook de weerstand tegen stromingen, waardoor zeewieren flexibel kunnen bewegen en de impact van golven kunnen verminderen.
Schoonheid in fractalen
Gelieerd aan de Fibonacci-reeks zijn de fractalen. In een interview in NRC verklaarde Benoit Mandelbrot, grondlegger van de theorie van fractalen, de schoonheid ervan door de grote structuren die samengaan met kleine details. ‘Er is een groot verschil tussen schilderijen die rijk zijn aan details, zoals de Hollandse meesters uit de zeventiende eeuw, en kale composities zoals die van Mondriaan. Het evenwicht tussen groot en klein bepaalt de schoonheid’, zo luidde het niet geheel objectieve oordeel van Mandelbrot.
Een oogstrelende wetmatigheid
Zelfs de ribbels in het zand, van het strand tot aan de duinen, volgen wiskundige principes. Zo ontdekten onderzoekers twee jaar geleden dat zogenoemde megaribbels een verrassende wetmatigheid hebben met betrekking tot de grootte van de zandkorrel. Wanneer je de diameter van de kleinste korrel deelt door de diameter van de grootste korrel, kom je op een min of meer consistent getal uit. Wat voor vorm de rimpeling ook heeft, en of het nou zand in de Sahara is of op het strand van Schiermonnikoog, je vindt dezelfde wetmatigheid in de samenstelling. Een fascinerend gegeven, al heb je deze kennis natuurlijk niet nodig om de schoonheid ervan te zien.
Zeehonden, vissen, schelpdieren, allemaal poepen ze in de Waddenzee. Smerig idee? Die poep is juist de basis van het hele ecosysteem! En: zonder poep geen eilanden.
TEKST: KOEN MOONSJe beseft het misschien niet als je vanaf de veerboot over het water tuurt, maar de Waddenzee zit vol met poep van de dieren die erin leven. Voor even lijkt dat misschien een vies idee, maar poep is van levensbelang voor heel veel leven op het wad. Neem de poep van mosselen. Onderzoekers van verschillende Nederlandse universiteiten en onderzoeksinstellingen ontdekken steeds meer over het belang van mosselpoep voor veel andere dieren. Rondom mosselbanken is de biodiversiteit aanmerkelijk hoger. ‘Mosselen hebben bijzondere poep, ook wel pseudofeces genoemd’, vertelt Tjisse van der Heide, hoogleraar kustecologie aan de Rijksuniversiteit Gro ningen. Hij is een van de onderzoekers die in het verleden meewerkten aan het on derzoek naar het effect van mosselbanken
Grote walvissen in de oceanen dragen met hun poep sterk bij aan de groei van fytoplankton. Deze algen produceren zuurstof, en nemen gezamenlijk enorm veel CO2 op. De walvissen zelf slaan ook een flinke hoeveelheid koolstof op in hun grote lichaam, dat na hun dood bovendien nog lang bewaard blijft op de diepe zee-bodem. De oplossing voor het klimaatprobleem, zoals het Wereld Monetair Fonds in 2019 beweerde? Reken daar maar niet te veel op, waarschuwen wetenschappers in een recente publicatie. Hoe mooi het ook zou zijn, de werkelijke opname van CO2 dankzij walvissen is onzeker, en waarschijnlijk lang niet genoeg om het overschot in de atmosfeer te doen verdwijnen. Maar goed, alle beetjes helpen. En dat walvissen een sleutelrol spelen in het ecosysteem van de zee staat buiten kijf!
op de omgeving. ‘Mosselen filteren, net als oesters trouwens, het zeewater. Als eerste wordt het zand en slib eruit gehaald. De algen die in het water zweven en dan nog overblijven, gaan door het maag-darmkanaal en de onverteerde restanten worden samen met het zand en slik uitgepoept. Deze slikkige poep is nog steeds heel rijk aan voedingsstoffen.’
Biodiversiteit groter
Dat voedselrijke slik belandt op de open plekken tussen de mosselen en oesters.
zuurstofloze manier van leven. Maar zodra de waterstroming een deel van de mosselpoep naar de nabijgelegen wadbodem verplaatst, wordt het interessant. ‘Op plekken in de omgeving van een mosselbank wordt de concentratie van voedingsstoffen iets lager en is er ook iets meer zuurstof in de wadbodem. Daar zie je dat verschillende diersoorten van de voedingsstoffen uit de mosselpoep profiteren en de biodiversiteit groter is. Je ziet daar ineens veel schelpkokerwormen, kokkels en zeeduizendpoten. Vanaf circa 100 meter van een mosselbank vind je heel veel wadpieren en die zijn ook veel dikker dan elders op het wad.’ Niet gek dat vissen en vogels als wulp, scholekster en rosse grutto ook massaal de wijde omgeving van mosselbanken opzoeken; voedsel in overvloed.
Walvissenpoep
Ook in het water zorgt poep voor de broodnodige bemesting. Stichting Rugvin deed afgelopen jaren samen met Universiteit Utrecht en het NIOZ op Texel onderzoek naar poep van bruinvissen, een kleine walvissoort die in de Noordzee en Waddenzee voorkomt. De bruinvissenpoep bleek de groei van zogenoemd fytoplankton te stimuleren, rondzwevende algen in zee die de basis van het voedselweb vormen. ‘Uit buitenlandse onderzoeken bleek eerder al het essentiële belang van poep van vinvissen en bultruggen voor de groei van fytoplankton’, vertelt Frank Zanderink van de Stichting Rugvin. ‘Onderzoek in het laboratorium laat zien dat ook bruinvispoep de groei stimuleert. We gaan dit jaar
nog meer onderzoek doen om erachter te komen wat de werkelijke invloed is.’ Dat algen en daarmee andere soorten profiteren van de voedingsstoffen uit poep, bleek ook in het mosselonderzoek. ‘Je ziet tussen en rondom mosselbanken veel meer kiezelwieren, algen die op de wadbodem groeien, het bruine laagje dat je vaak op het wad ziet’, zegt Van der Heide. ‘Die kiezelwieren worden vervolgens weer gegeten door bijvoorbeeld harders en door bergeenden. Die zorgen met hun poep ook weer voor verplaatsing van voedingsstoffen naar andere plekken. De harder trekt bij laagwater naar een diepere geul en poept daar voedingsstoffen uit, de bergeend gaat bij hoogwater juist het land op.’
Nieuwe eilanden
Op het land zorgt poep met daarin resten van planten en dieren uit zee ook weer voor nieuw leven. Kale zandplaten kunnen dankzij vogelpoep ineens begroeid raken. ‘Vooral meeuwen en sterns halen hun voedsel uit de Waddenzee en poepen de resten uit op land’, vertelt Van der Heide. ‘Op een kale zandplaat waar eerder maar weinig voedingsstoffen waren voor landplanten, kunnen deze dankzij die mest kiemen en groeien. En omdat het vaak plekken zijn waar die vogels steeds opnieuw poepen, kan het ineens heel hard gaan met de begroeiing. Planten houden het zand vast en vangen nieuw sediment in. Op die manier zorgen vogels dus ook voor eilandvorming op bijvoorbeeld de Richel en Griend.’
Nu lijken deze voorbeelden slechts te gaan
over kleine delen van de Waddenzee, maar Van der Heide benadrukt dat de zee er juist voor zorgt dat de vruchtbare plekken als het ware worden uitgesmeerd. ‘Mosselbanken bedekken 5 procent van de Waddenzee. Dat is niet zo heel veel. Maar omdat het effect tot zo ver buiten een mosselbank rijkt, gaat het bij elkaar om zo’n 20 procent van de wadbodem die door mosselpoep wordt gevoed.’
Ook de bruinvissen zouden weleens een groot effect kunnen hebben. ‘We hebben vervolgonderzoek gepland om meer te weten te komen over het werkelijke belang, aldus Zanderink van Stichting Rugvin. ‘Maar je kunt je voorstellen dat van de honderdduizenden walvissen die in de Noordzee en Waddenzee leven, het effect weleens enorm kan zijn en het belang deze dieren te beschermen dus ook.’
Wadslakjes hebben misschien wel de meest bijzondere relatie met poep van de hele Waddenzee. Ze liften er soms in mee! Ze staan op het menu van de bergeend, maar sommige slakjes komen gewoon weer levend uit de cloaca tevoorschijn. De Texelse bioloog Gerhard Cadee, inmiddels 85 jaar oud, ontdekte in 1988 voor het eerst levende wadslakjes in bergeendenpoep. Ruim twintig jaar later liet NIOZ-onderzoeker Casper van Leeuwen in zijn promotieonderzoek zien dat een op de drie bergeendflatsen levende wadslakjes bevat en dat de soort zo ook nieuwe leefgebieden weet te bereiken.
Ontdek de Wadden met deze waardevolle belevenissen. Lezers van WADDEN profiteren van speciale acties die we hebben verzameld op waddenvereniging.nl/genietwad.
TEKST: JOJANNEKE DRIJVER EN BAUKJE VENEMA
- WEEKEND VAN 11 EN 12 MEI -
Texel is een vogelrijk eiland. Inmiddels zijn er bijna vierhonderd vogelsoorten waargenomen en heeft het eiland de langste vogelboulevard van Europa. Er zijn meer dan twintig vogelkijkpunten. In het weekend van 11 en 12 mei wordt het Wadden Vogelfestival georganiseerd. Tijdens dit weekend krijgt iedereen de mogelijkheid om op zijn of haar manier te genieten van de vogels met aandacht voor het goede doel via de Texel Big Day. Experts laten je zien en beleven hoeveel verschillende vogelsoorten je kunt waarnemen zonder de natuur te verstoren. In de maand mei is de variatie vogelsoorten het
grootst. Veel wintervogels zijn er nog of trekken door naar het noorden, terwijl ook de meeste zomervogels alweer gearriveerd zijn. Het voorjaar is ook de tijd dat de meeste vogels uit volle borst zingen en zich mooi laten zien.
Het festival is zowel voor de beginnende vogelaar als de expert.
e Lezers van WADDEN ontvangen 10% KORTING op tickets voor vogelexcursies in de maand mei en juni + 10% korting op een verrekijker. Beide met de code WVVWAD24. Kijk voor meer informatie en tickets op waddenvereniging.nl/genietwad.
- GEDURENDE HET HELE JAARBeleef de wildernis van het eiland Terschelling en help ook mee de kust schoon te houden. Tijdens de Jut Safari rijd je in een fluisterstil elektrisch terreinvoertuig over onverharde paden. Via de duinen en de bossen ga je naar een afgelegen strand om te jutten. Natuurgidsen begeleiden deze avontuurlijke reis. Ontdek het wildlife van Terschelling en jut mee voor een schone kust. Deze activiteit is onderdeel van het project Jut, een initiatief van de Waddenvereniging. In de vroege ochtend of tegen de avondschemer zijn er weinig mensen en beleef je de natuur op haar hoogtepunt. Vogels en andere dieren laten zich vanuit de elektrische terreinwagens goed bekijken; konijnen, reeën of een overvliegende blauwe kiekendief. Natuurgidsen weten precies waar je moet zijn voor dieren die leven in de duinen en bossen van Terschelling. We observeren op gepaste afstand en verstoren niet. Er zijn verrekijkers beschikbaar.
e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op hun tickets met de code JUTWAD24. Ga voor meer informatie en tickets naar waddenvereniging.nl/genietwad
DIVERSE LOCATIES
- ZATERDAG 29 JUNI -
Hoera! In het jaar 2024 is de Waddenzee 15 jaar Unesco Werelderfgoed. En dat vieren we door in samenwerking met Visit Wadden op of rond dijken, verspreid over het hele Waddengebied, een ontbijt aan te bieden met streekeigen en eerlijke producten. Tijdens de maaltijd is het genieten van het uitzicht over zee en land. Daarna kun je met een gids van de Waddenvereniging het gebied rond de dijk verkennen. Het wordt een feest aan verhalen. We staan stil bij hoe bijzonder dit gebied is, laten je kennismaken met Waddenzee Werelderfgoed en brengen de kwetsbaarheid van dit unieke en onmisbare natuurgebied onder de aandacht. De officiële kaartverkoop voor dit unieke evenement start op dinsdag 7 mei om 9.00 uur. Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op tickets met de code DVHW2024. Wil je zeker zijn van een plekje aan een van de tafels? Laat dan je gegevens achter op waddenvereniging.nl/dagvanhetwad en profiteer van de speciale Vroege Vogel actie.
TEKST: DANIËLMULDER
Altijd even naar de Kroon’s Polders
‘Als ik met mijn gezin op Vlieland ben, en dat is een paar keer per jaar, dan moet ik altijd even naar de top bij de vuurtoren om van het uitzicht te genieten. Ook loop ik altijd naar het havenhoofd bij de haven, bezoek de oostpunt op de plek waar de Noordzee en de Waddenzee elkaar treffen, maak een wandeling door de Kroon’s Polders - en de weidsheid van de Vliehors is ook onweerstaanbaar. Ach, het is allemaal mooi…’ Dit antwoordt Loes Kooijman (1978), die is ‘verslingerd aan heel Vlie’, als je vraagt naar haar favoriete plek op het eiland. Als ze dan toch moet kiezen, dan de Kroon’s
Verliefd, getrouwd, een bezinningsplek, afscheid van een dierbare of dat ene vakantiemoment; veel mensen hebben in het Waddengebied een plek die ze koesteren. Voor LOES KOOIJMAN zijn dat de Kroon’s Polders op Vlieland. ‘Alles wat Vlieland mooi maakt, vind je daar.’
Polders. ‘Daar heb je alles bij elkaar: de getijden van het wad, verschillende landschappen, rust, eindeloze uitzichten en natuurlijk veel vogels. Als ik een wandeling maak door dit natuurgebied heb ik altijd mijn verrekijker bij mij.’
Lente, zomer, herfst, winter; in alle jaargetijden bezoekt de Voorburgse Vlieland. ‘December is sowieso vaste prik. Dan liggen er namelijk grijze zeehonden met hun pups op het strand en vanaf een hoog duin kan ik dan uren kijken naar wat er allemaal gebeurt tussen de moeders, vaders en de jongen. Dat is magisch om te aanschouwen.’
De liefde voor Vlieland begon op haar 21e. Toen kwam ze er voor het eerst, samen met haar schoonouders. Die liefde is nooit meer vertrokken. Sterker: ze trouwde in het Drenkelingenhuisje op de Vliehors en de drie kinderen, inmiddels pubers, gaan nog steeds graag mee. ‘Hopelijk houden ze de liefde voor het eiland voor de rest van hun leven.’
Ook haar moeder ging altijd mee, maar zij overleed een tijdje terug. ‘Eind vorig jaar heb ik een beetje van haar as uitgestrooid op het eiland.’
De zee en het strand hebben een plekje in het hart van Kooijman. Vrolijk: ‘Een week geen strand gezien, is een week niet geleefd.’ Ze is vrijwilliger bij stichting De Noordzee en op het strand bij Scheveningen helpt ze met opruimacties. ‘Ook op Vlieland heb ik schoonmaakacties georganiseerd. Dan zorgde ik ervoor dat op de veerboot een oproep om te helpen op het tv-scherm kwam te staan of ik deed via Instagram een oproep. Ik zorgde voor de spullen en dan gingen we lekker met een groep aan de slag.’
Heb jij ook een plek op de Wadden die je koestert en wil je dat verhaal delen met lezers van WADDEN? Laat het ons weten via: community@waddenvereniging.nl
WADDEN LENTE 2024
Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied? Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,50 per maand. Leden van de Waddenvereniging ontvangen het magazine WADDEN vier keer per jaar in hun brievenbus. waddenvereniging.nl/meehelpen
HOOFDREDACTEUR Jojanneke Drijver
EINDREDACTIE Daniël Mulder, Caroline Vogel
REDACTIE Annemarie Bergfeld, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Koen Moons, Diederik Plug, Baukje Venema
VORMGEVING Très Melis
VERDER WERKTEN MEE Renate de Backere, Renske de Boer, Miranda Bolten
Copyright en auteursrechten 2024 –Waddenvereniging. Onder voorbehoud van alle rechten. De Waddenvereniging besteedt de grootst mogelijke zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle artikelen en data. Voor eventuele onjuistheden kunnen de Waddenvereniging en andere informatieleveranciers niet aansprakelijk worden gehouden. Vermelde meningen en beweringen kunnen afwijken van de standpunten van de Waddenvereniging. Overname van artikelen of het magazine opnemen in een leesportefeuille na overleg met de hoofdredactie.
WADDENVERENIGING
Postbus 90
8860 AP Harlingen
Telefoon: 0517 493 693
E-mail: info@waddenvereniging.nl
Website: waddenvereniging.nl
DRUK Pijper Media
WADDEN wordt gedrukt op en verpakt in FSC gecertificeerd papier. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.
SPECIAAL VOOR LEDEN
De ledenraad vertegenwoordigt de leden en staat open voor vragen, ideeën en suggesties. Verenigingsleden zijn ook van harte welkom als toehoorder op vergaderingen.De eerstvolgende vergadering is op zaterdag 16 maart 2024. Ga voor meer informatie en aanmelden naar waddenvereniging.nl/ledenraad
In het zomernummer laten we zien hoe alles in de Waddenzee met elkaar in verbinding staat. Hoe voel jij je met de Wadden verbonden?
Zeg nee tegen zooi in de zee ga naar cleanupxl.nl/zooizee
