WADDEN magazine zomer 2024 - jaargang 59

WADDEN MAGAZINE voor waddenliefhebbers

JAARGANG 59 ZOMER 2024

BEZINNING

Op pelgrimage in het Noorden

BONDGENOTEN

Deze 8 wadbewoners kunnen niet zonder elkaar

HAND IN HAND

Doe mee aan de Climate Chain!

NIEUWE FILM: DE LEPELAAR

De kracht van verbinding

VERBINDING MAKEN

Boosheid, machteloosheid, angst, schuld, cynisme, moedeloosheid. Als je echt tot je laat doordringen hoe slecht het gesteld is met onze leefomgeving - hoe vervuild die is, hoe de biodiversiteit achteruit holt of hoe hard de klimaatcrisis op ons af dendert - is het niet zo gek dat veel mensen deze emoties hebben. Het zijn gevoelens die vaak leiden tot apathie. Maar ze kunnen ook aanzetten tot verandering. Tenminste, zo lang we blijven geloven dat onze acties een verschil kunnen maken.

In dit magazine staan we stil bij mensen die de hoop nog niet hebben verloren en zich inzetten voor een betere wereld. Overkoepelend thema daarin is de kracht van verbinding. Zo is er een sterke internationale verbinding tussen wetenschappers van over de hele wereld voor een betere vogelstand. Dat dit tot succes leidt, laat filmmaker Hilco Jansma zien in zijn nieuwste documentaire over de lepelaar waarvan de populatie in het Waddengebied dankzij ingrijpen weer groeit. Verbinding is ook in de natuur zelf een succesvolle overlevingsstrategie. We staan stil bij hoe dieren elkaar opzoeken en van elkaars aanwezigheid profiteren of zich stevig vasthechten om te blijven bestaan. En wil jij zelf de komende tijd de verbinding met de natuur weer opzoeken, dan hebben we een volle agenda met activiteiten voor je. Tijd voor bezinning!

De Waddenvereniging vierde onlangs dat nieuwe gaswinning in het Waddengebied vooralsnog wordt tegengehouden en dat dit alleen mogelijk werd door de inzet van vele mensen bij elkaar. Definitief van de baan zijn de plannen nog niet! Op zondag 23 juni willen we de verbinding laten zien door met zoveel mogelijk mensen een ketting voor verandering te maken. Doe je mee? Blader door naar pagina 31 voor meer informatie.

Jojanneke Drijver Hoofdredacteur

INHOUD

ACTUEEL

18 Onder hoogspanning: Q&A over stroomkabels in zee

INTERVIEWS & INFORMATIEF

04 Hoe de vogeltrek wetenschappers verbindt

34 Filmer Hilco Jansma over zijn film De Lepelaar

38 Eeuwige bondgenoten: van achterlichtmos tot wasroos

ACTIEF

20 Proef van het zoete leven tijdens een fietsrit op Terschelling

27 Bezinning te voet

= coverartikel

ACHTERGROND

12 Connectie met het vasteland: reizen van en naar de eilanden

30 Actievoeren werkt!

De kracht van samen strijden

ELKE EDITIE

10 Eb & Vloed

23 Jutten!

32 Waddenleven

46 Mijn waddenplek

47 Colofon en vooruitblik

LEZER SVOORDEEL

16 Waddenwinkel

44 Geniet Wad

Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied?

Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,50 per maand. Kijk op: waddenvereniging.nl/meehelpen.

HOE DE VOGELTREK

SAMENBRACHTWETENSCHAPPERS

Regenwulpen en rosse grutto's in Mauritanië

VERBINDINGS

De Oost-Atlantische Vogeltrekroute is niet alleen een essentiële ‘migratiesnelweg’ voor trekvogels. Het is ook een informatiesnelweg: tal van wetenschappers brengen al decennialang de kwetsbaarheid van trekvogels en hun leefgebieden in kaart en verzamelen onschatbare data. Twee Nederlandse wetenschappers vertellen over de waarde van verbinding in dit werk.

ROUTE

TEKST: DIEDERIK PLUG

Een rijke 'vogelwolk' met onder meer scholeksters, zilverplevieren en strandplevieren.

Rosse grutto (links) en een drieteenstrandloper op het strand in Mauritanië.

Kust van Mauritanië.

Kanoeten worden van generatie op generatie steeds kleiner, krijgen kortere snavels, hebben daardoor meer moeite hun favoriete voedsel te vinden (in de bodem ingegraven schelpdieren) en brengen minder kuikens groot. Hun aantal daalt dan ook sterk, met bijna 40 procent sinds 2017. Is dat simpelweg aan evolutie toe te schrijven? Nou nee. De oorzaak is het snel veranderende klimaat in de Arctische zone, waarvan de gevolgen voelbaar zijn tot aan de kusten van Afrika. Dat raakt veel meer vogels, zoals wulp, tureluur, scholekster, rosse grutto en kleine strandloper, al varieert de mate waarin en de manier waarop de verschillende soorten ermee omgaan. Feit is: tegen de snelheid waarmee de menselijke invloed het klimaat overhoopgooit is de evolutie simpelweg niet opgewassen.

Britse expeditie

Hoe weten we dit? Dankzij het feit dat in 1973 een klein groepje Engelse onderzoekers op expeditie ging in de Banc d’Arguin, een waddengebied in het West-Afrikaanse land Mauritanië, om onderzoek te doen naar wadvogels die daar vanuit het noorden naartoe trekken om te overwinteren. Dat waren er jaarlijks miljoenen, maar eigenlijk wist niemand waar die vogels precies vandaan kwamen en om welke soorten het precies ging. Sinds die

eerste expeditie in Mauritanië brachten duizenden wetenschappers de route die de trekvogels gebruiken gaandeweg in kaart. Die route wordt de East Atlantic Flyway (of Oost-Atlantische Vogeltrekroute) genoemd en vogels die haar gebruiken, worden geteld, gevolgd met behulp van geolocators, satellietzenders en ringen om hun migratieroutes en stopplaatsen te achterhalen. Daardoor kregen wetenschappers ook inzicht in de effecten die de klimaatverandering heeft op de vogelpopulaties, op hun leefgebieden, de beschikbaarheid van geschikt voedsel, hun voortplantingsgedrag en hun toekomstperspectief.

Open contact

Jan van Gils (52) is ecoloog bij het NIOZ, gespecialiseerd in vogel- en mariene ecologie. Hij doet al sinds de vroege jaren 90 onderzoek naar het belang van voedselrijke habitats voor met name wadvogels, en maakt zich hard voor het behoud van kustecosystemen. We spreken hem via een videoverbinding vanuit Mauritanië, kort voordat hij en zijn collega’s op pad gaan om kanoeten te vangen voor onderzoek. ‘Dit jaar hebben we een nieuw type zender, gemaakt in Roemenië’, vertelt hij enthousiast. ‘Die breng je aan via een ‘leg loop’, dus rond de poten. Niet door ze te plakken zoals we eerder deden. Dat is prettiger voor de vogels, en ook voor ons, want we

DE FLYWAY IS EEN HIGHWAY

Jaarlijks trekken miljoenen vogels langs de East Atlantic Flyway van hun Noord-Europese en Siberische broedgebieden naar de overwinteringsgebieden in Afrika ten zuiden van de Sahara. De Waddenzee is een van de belangrijkste tussenstops op die route. Elke drie jaar (voor het laatst in 2023) vindt een integrale vogeltelling plaats langs de gehele Flyway, waarbij zo’n 12.000 vogelaars in 37 landen circa 14 miljoen watervogels tellen. In Nederland doen zo’n 100 vogelaars mee langs de Waddenkust en in de Delta.

Marc van Roomen van Sovon coördineert deze Flyway-tellingen.

krijgen er meer informatie mee omdat die zenders langer blijven zitten. Als we het voor elkaar krijgen die zenders aan te brengen, is dat een historische dag!’ Het is een mooi bruggetje naar het thema ‘verbinding’ waar we het met Van Gils over willen hebben. ‘Want ja, verbinding, wetenschappelijke samenwerking is essentieel bij dit soort onderzoek’, zegt Van Gils. ‘Of het nu hier met lokale onderzoekers in Mauritanië is, of als het gaat om zo’n idee voor een nieuw type zenders. Zo hoort wetenschap te werken. Je hebt veel open contact nodig met collega-wetenschappers wereldwijd om elkaar en het onderzoek dat we doen, verder te helpen; we bestuderen immers dieren die tienduizenden kilometers per jaar afleggen. Je kunt dit niet alleen doen.’

Doorpakken

Vandaar ook dat hij bedroefd is over het feit dat de Oekraïne-oorlog een belangrijk deel van het onderzoek dwarsboomt. ‘We kunnen door de internationale sancties de essentiële Siberische broedlocaties niet meer in. De Russische collega’s met wie we altijd nauw samenwerkten ook niet. Dat is heel pijnlijk. Want die mensen hebben zich altijd verre gehouden van politiek, zoals het hoort in de wetenschap.’ Daarmee ontstaat een ‘kennisgat’ dat elke wetenschapper een doorn in het oog is. Zeker nu. ‘Wetenschappelijke samenwerking is momenteel helaas een slachtoffer van de nieuwe wereldorde’, zegt Van Gils. ‘En dat is jammer, want we moeten juist nu doorpakken. Kijk naar de neergang van de kanoet; die kun je zien als de kanarie in de kolenmijn. Wij beschrijven die achteruitgang als wetenschappers al jaren en we weten waardoor die komt. Maar het gaat maar langzaam met het nemen van maatregelen om het tij te keren, dat maakt me weleens triest. Want de politici en organisaties die op basis van wat wij doen in actie moeten komen, die vormen een andere wereld; er wordt niet naar ons

geluisterd. Ook de samenwerking tussen wetenschappelijke instituten onderling zou wat mij betreft nog beter kunnen, hechter. We kunnen elkaar nog veel beter gebruiken dan we nu doen.’

Kruisbestuiving

Van Gils’ NIOZ-collega (en oud-mentor) Theunis Piersma (66) behoort tot de pioniers van de East Atlantic Flyway. Hij doet al ruim 40 jaar baanbrekend onderzoek naar vogelmigratie en ecosysteemecologie, met de nadruk op wadvogels. ‘Ik telde mijn eerste vogels op de Banc d’Arguin in 1976. Sindsdien ontstond een internationale groep van vogelonderzoekers die dezelfde belangstelling deelden. Echte liefhebbers, die dezelfde taal spreken – ook heel veel niet-wetenschappers die prachtig werk hebben gedaan. Het aantal nationaliteiten dat betrokken is bij dit onderzoek is enorm toegenomen, met mensen uit onder andere Portugal, Frankrijk en Duitsland en natuurlijk veel Mauritaniërs die we hebben opgeleid. De verbinding tussen alle mensen, onderzoekers en ook ‘bezielde burgers’, vergeet die niet, die langs de Flyway werken, de onderlinge kruisbestuiving, die is heel sterk.’

Dat mist Piersma een beetje in de (internationale) politiek en bij natuurbeschermers. ‘De verbinding met hen is wat minder fantastisch’, zegt Piersma. ‘Wij zijn de onderzoekers, en dan komt er een hele tijd niks. Wetenschap gaat over de lange termijn. De politiek reageert meestal op wat op dat moment actueel is en kijkt daar niet naar, natuurbeschermingsorganisaties moeten daar nu eenmaal vaak in meegaan.’

Samen vertellen

Natuurbeschermers zijn natuurlijk geen ‘veldmensen’, hun aanpak van de problemen is nu eenmaal anders, erkent Piersma. ‘Maar we hebben elkaar nog veel meer te vertellen. Ik zou daarin graag nog meer verbinding zien.’ Piersma’s eigen aanpak om actie te stimuleren om de bedreigingen

Kanoeten in vlucht boven zee in Nederland

te lijf te gaan heet BirdEyes. Dit onderzoekscentrum in Leeuwarden gebruikt innovatieve technologieën zoals satellietzenders en geolocators om vogels tijdens de migratie te volgen. De verzamelde data ondersteunen wetenschappelijk onderzoek en informeren beleidsmakers en publiek over de uitdagingen waarmee trekvogels worden geconfronteerd. BirdEyes wil zo de bewustwording vergroten over de kwetsbaarheid van trekvogels en hun leefgebieden. Dat heeft ook te maken met

'KIJK NAAR DE NEERGANG VAN DE KANOET; DIE KUN JE ZIEN ALS DE KANARIE IN DE KOLENMIJN'

het feit dat wetenschappers zoals hij de teruggang van de trekvogelstand vaak persoonlijk opvatten, denkt Piersma. Logisch ook: ‘Wij voelen de veranderingen aan den lijve; ik heb de Banc d’Arguin kaler en kaler zien worden in de afgelopen decennia. Dat probeer je te documenteren, je probeert de oorzaken te vinden en dat doen we ook. Ooit waren er 500.000 kanoeten, nu zijn het er nog maar zo’n 150.000. Dat zie je op het wad. En dat voel je.’

BOEKENTIPS

• The East Atlantic Flyway of Coastal Birds (Lynx Nature Books, € 29,00) samengesteld door Peter Prokosch, biedt een diepgaand inzicht in de ecologie en vogeltrek langs de oostelijke Atlantische route. In het (Engelstalige) boek vertellen tal van wetenschappers over het belang van vijftig jaar internationale samenwerking bij onderzoek naar de rol van de Atlantische kustlijn als levensader voor trekvogels. Natuurlijk speelt de Waddenzee in dit boek een belangrijke rol.

• Gerard Boere speelde een belangrijke rol in ornithologisch onderzoek tijdens de Perestrojka en Glasnost in Rusland en Siberië (1986-2004), waarbij hij expedities organiseerde naar afgelegen gebieden. In zijn boek In Siberië zijn geen wegen, alleen richtingen (Noordboek, € 29,90) beschrijft hij zijn ervaringen, vogelwaarnemingen en samenwerking met Nederlandse en Russische collega’s, plus zijn rol in internationale natuurbeschermingsverdragen.

ADOBE STOCK

Liefhebbers in ACTIE

Nienke op Instagram via @wadplaatje_natuurillustratie

Verhalenjutter MARLOES deelt met haar bedrijf Eilandmeisje de liefde voor de Wadden door verhalen. Haar derde boek is een ode aan de Waddenzee. Bij elke letter van het alfabet is een verhaal geschreven met prachtige aquarellen van Frans Schot. Een deel van de opbrengst doneert ze aan de Waddenvereniging.

Nienke en Marloes, heel veel dank voor jullie steun! Wil jij ook een actie starten? Kijk voor meer inspiratie en informatie op waddenvereniging.nl/actiestarten.

Nee tegen zooi in de zee!

Binnen het project CleanUpXL zetten we ons in voor een schonere zee. Tijdens bergingen en duikacties haalden we al meer dan 280.000 kilo rommel boven water. Opgeruimd staat netjes, toch? Slecht nieuws: er ligt nog véél meer en er blijft maar nieuwe troep bijkomen, midden in beschermd natuurgebied. De komende tijd voeren we daarom campagne tegen zooi in de zee. Doe je mee? Kijk hoe jij kunt helpen op cleanupxl.nl/zooizee.

GARNALENVISSERIJ: vragen én antwoorden

De Waddenvereniging is regelmatig in het nieuws over ons juridisch beroep tegen het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit over de gedoogbeschikking voor de Nederlandse garnalenvisserij. De regeling maakt het nog steeds mogelijk dat er te intensief op garnalen gevist kan worden in de Waddenzee en andere Nederlandse kustwateren. In de berichtgeving lopen feiten en meningen soms door elkaar heen. Daarom hebben we de belangrijkste drie vragen – met onze antwoorden – op een rijtje gezet. Het hele artikel lees je via waddenvereniging.nl/vragengarnalenvisserij

Ter LAND, ter ZEE en in de LUCHT

Van en naar de eilanden

Lange tijd waren de Waddeneilanden vrij geïsoleerd. In de loop van de geschiedenis werden tal van - al dan niet wilde - plannen geopperd om de eilanden met het vasteland te verbinden. Het ene plan succesvoller dan het andere.

TEKST: KOEN MOONS

OVERSTAPPEN op zee

Het is nu de normaalste zaak om de veerboot naar een van de eilanden te pakken, maar dit kwam voor de meeste eilanden pas in de loop van de twintigste eeuw echt goed op gang. Zelfs tot in de jaren 60 was er bijvoorbeeld geen directe vaarroute naar Vlieland. Mensen met die bestemming moesten halverwege overstappen, midden op zee. Ook WADDEN-lezers Albert en Sjoukje Drijver (beiden 72 jaar) kunnen het zich nog herinneren uit hun kinderjaren. ‘Ik was denk ik een jaar of tien toen we gingen kamperen’, vertelt Albert. ‘Onze spullen werden in een kist vervoerd op een vrachtschip en we gingen zelf op een kleine boot richting Terschelling. Halverwege kwam een nog kleinere boot de passagiers voor Vlieland ophalen en moest je midden op zee

overstappen, over een heel smalle loopplank. En dat terwijl we ook vaak zeeziek waren. Tijdens dat overstappen gingen beide boten, die niet aan elkaar vastzaten, ook nog los van elkaar enorm op en neer.’ Ook zijn vrouw Sjoukje kan het zich herinneren ‘Ik was zeven toen ik dat voor het eerst deed. Ik vond het hartstikke stoer, maar mijn moeder vond het doodeng. Ze kon zelf helemaal niet zwemmen, en dan al die kinderen over die smalle plank, dat vond ze vreselijk.’ Ook het aanleggen op Vlieland was een uitdaging, herinnert Albert zich. ‘Je had toen nog niet van die steigers die meebewegen met eb en vloed. Dus afhankelijk van het tij moest je soms een heel eind naar boven of beneden klimmen of springen. Op vakantie naar Vlieland was echt een hele onderneming.’

Dromen van een zeppelin

In 2016 kwamen enkele Harlingers op het wilde idee om een grote zeppelin in te zetten om over het wad naar Ameland en Terschelling te vliegen. Toeristen die er zo’n 200 euro voor over hadden, zouden de mooiste reis over de Waddenzee gaan beleven, werd beloofd. Dat plan baarde Auke Wouda, destijds juridisch medewerker bij de Waddenvereniging, grote zorgen. ‘Zo’n enorm gevaarte zo laag over het wad, wat betekent dat voor rustende en foeragerende vogels?’, herhaalt Wouda de vraag die hij destijds ook in zijn bezwaarschrift stelde. ‘Dat wisten de initiatiefnemers ook niet toen ze een vergunning aanvroegen. Wij hebben die aangevochten tot aan de Raad van State. Maar tegen die tijd was het plan al van de baan. Dat zie je vaker bij initiatiefnemers met wilde ideeën. Die willen dat het liefst morgen al uitvoeren. In een lange procedure hebben ze geen zin, dus gooien ze het bijltje er al bij neer voor er een uitspraak is.’

ADOBESTOCK

de

De Waddeneilanden hebben twee vliegvelden, waaronder een internationale luchthaven.

mislukte dam medicijnbezorging per drone

Een postbode die wandelend over een dam naar Ameland loopt. Het kon gedurende enkele jaren. In 1877 werd Ameland met een verbindingsdam van Holwerd naar het eiland voor even echt verbonden met de wal. Verbinding was eigenlijk niet zozeer het doel: de dam moest zorgen voor extra opslibbing en daarmee voor uiteindelijke inpoldering van delen van de Waddenzee. Twee flinke stormen

sloegen enkele jaren later grote gaten in de dam en voor herstel was geen geld. In 1961 stemden de Provinciale Staten voor een nieuw plan voor een dam naar Ameland. Wederom was inpoldering het uiteindelijke doel. Natuurliefhebbers kwamen massaal in opstand en verenigden zich in de nieuwe Vereniging tot behoud van de Waddenzee, de Waddenvereniging. De dam, die kwam er gelukkig nooit.

Voor de toekomst bestaan wilde ideeen over bezorging van pakketjes of pizza’s vanaf de wal met behulp van drones. Maar de meest serieuze gesprekken op dit vlak gaan over medische drones. In 2017 werd al eens een pilot opgezet voor vervoer van medicijnen naar de Wadden-eilanden. Daar kwam weinig van terecht, weet Martin ter Haar van het Universitair Medisch Centrum Groningen. ‘Dat was destijds te vroeg en te ambitieus’, aldus Ter Haar, die zelf niet bij de proef betrokken was. Hij verkent nu wel samen met onder andere Medisch Centrum Leeuwarden, Martini Ziekenhuis, Sanquin en Certe of drones binnen enkele jaren in Noord-Nederland ingezet kunnen worden voor vervoer van onder andere medicijnen en bloed. ‘Er wordt momenteel heel veel over de weg vervoerd. Als dat met een drone gebeurt, kun je veelal in een rechte lijn naar de plaats van bestemming. Dat is sneller, scheelt veel CO2-uitstoot en zorgt voor meer gemak voor patiënten. Nu moeten mensen op de eilanden soms de boot pakken om bijvoorbeeld in Leeuwarden of Groningen een monster in te leveren. Hoe mooi zou het zijn als dat straks altijd bij een huisartsenpost kan, waarna het met een drone naar het lab wordt gebracht en de uitslag ook veel sneller bekend is?’

Het wachten is op Nederlandse regelgeving voor drones die buiten het zicht van de dronepiloot kunnen vliegen. Maar voordat er testvluchten gedaan worden, wil het consortium ook met betrokken stakeholders uit desbetreffend gebied gaan praten. ‘Dat zijn bijvoorbeeld op de eilanden de huisartsen en de lokale overheden, maar zeker ook natuurverenigingen, waaronder de Waddenvereniging. We moeten goed kijken wat het betekent om te vliegen in een gebied waar natuur zeer belangrijk is. Zorgvuldigheid gaat daarbij boven de ambitie het snel te willen regelen.’

tot de plannen serieus werden. In 1957 opende het Amelander vliegveld. Vanaf beide eilanden worden nog steeds rondvluchten en parachutevluchten georganiseerd. En of je het gelooft of niet, er gaan ook echt mensen met het vliegtuig op vakantie naar de Waddeneilanden. vliegen

Het klinkt misschien gek, maar de Waddeneilanden hebben twee vliegvelden, waaronder een internationale luchthaven. Sinds 1937 wordt van en naar Texel gevlogen. In de Tweede Wereldoorlog werd het vliegveld verwoest en pas in 1952 heropend. Ook Ameland moest een

vliegveld krijgen, vond KLM al in 1929. Het bedrijf benadrukte in een brief aan de gemeente dat vliegverkeer het eiland uit zijn isolement zou verlossen en zou sterken in de ontwikkeling als badplaats. Het duurde hier echter tot 1945, toen ook Defensie een vliegveld op het eiland wel zag zitten,

Vliegveld Ballum 1963.

Getest op het wad tijdens elk weertype!

Gemaakt van 100% gerecycled polyester. Het membraan, de laag die de kleding water-, winddicht en ademend maakt, is van textielafval. Een wereldwijde innovatie.

Circulair ontwerp. Wanneer de outdoorjas volledig versleten is, kun je deze inleveren voor recycling. Zo elimineren we afval en kunnen we de grondstof gebruiken voor nieuwe producten.

WADGIDS WESSEL

WADGIDS MELISSA

Ben jij Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met een van deze duurzame producten. Met jouw aankoop steun je het werk van de Waddenvereniging.

Wijs met de Waddenzee

1 Nieuw! De unisex WADDEN OUTDOORJAS is een waterdichte en ademende jas die mee kan op al jouw avonturen op het wad. Met een kenmerkende blauwe kleur. Getest door onze wadgidsen!

2 Het WIJS T-SHIRT is vernieuwd! Het T-shirt is nog duurzamer geworden en draagt zachter op je huid. Vanaf nu gemaakt van 70% REFIBRA™

2

WIJS T-SHIRT

DAMES/HEREN/KIDS (VERNIEUWD)

€ 39,95

WADDEN STRANDLAKEN

en 30% biologisch katoen. REFIBRA™ wordt gemaakt van een mix van houtpulp, verkregen uit duurzaam beheerde bossen en gerecyclede katoenresten die overblijven tijdens kledingproductie.

3 Het getij laat op het wad en strand een complex patroon van ribbels achter. Jan Loman legde het vast op de zeefdruk ‘Laagwater bij

UNISEX

€ 89,95

Schiermonnikoog’. Deze prent vormt de basis voor het ontwerp voor het WADDEN STRANDLAKEN. Perfect om mee te nemen bij je volgende bezoek aan het strand.

4 Eindelijk is hij er! De unisex WIJS HOODIE is een heerlijke comfortabele hoodie. Perfect om te dragen op frisse zomerse avonden. Gemaakt van duurzame en gerecyclede materialen.

Je kunt deze en meer producten bestellen in onze webwinkel of ga naar één van onze winkels. Voor bestellen en de adressen van onze winkels kijk je op wijsmetdewaddenzee.nl . Heb je vragen? Bel de klantenservice op 085 273 17 72 of mail met webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl .

Spanning onder

5 VRAGEN OVER KABELS EN LEIDINGEN

Het is onvermijdelijk dat er in de Waddenzee en Noordzee op termijn stroomkabels en waterstofleidingen komen te liggen. Er wordt zelfs gesproken over een tunnel, dwars door de Waddenzee. Over de mogelijke routes van die kabels en leidingen, of die tunnel – en de impact daarvan –wordt al lang gesteggeld. Wat is de stand van zaken?

1 WAAROM MOETEN ER UITGEREKEND

IN DE WADDENZEE KABELS EN LEIDINGEN

KOMEN?

Een belangrijk deel van de toekomstige behoefte aan alternatieve, schone energie moet komen van nieuwe windparken op de Noordzee. De stroom die door deze windmolenparken wordt opgewekt, moet via kabels aan land worden gebracht. Bovendien is het de bedoeling dat er in de Noordzee, ten noorden van Groningen, een grote waterstoffabriek wordt aangelegd. Ook dat waterstof zal ergens aan land moeten komen, in dit geval via leidingen. Een van de ideeën daarvoor is om een circa 27 kilometer lange ondergrondse tunnel te graven, van de Eemshaven naar Ballonplaat, ten noorden van Rottumeroog.

2

WAT IS HET PROBLEEM MET DE VOORGESTELDE ROUTES ?

TEKST: DIEDERIK PLUG ILLUSTRATIE: ADOBESTOCK

Momenteel zegt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) acht routes te onderzoeken. Op elk van die routes valt wel wat af te dingen, dat erkent het ministerie ook zelf: ‘Welke routes ook worden gekozen, er zal altijd sprake zijn van (enige) impact.’ Het probleem is natuurlijk dat alle voorgestelde tracés de waddennatuur negatief beïnvloeden. Enkele ervan doorkruisen bijvoorbeeld het zogeheten referentiegebied in de Waddenzee, dat is een gebied waar de natuur niet verstoord mág worden –dat is vastgelegd in internationale verdragen. In het referentiegebied moet de natuur zich ongestoord kunnen ontwikkelen met alles wat erbij hoort. Er zijn ook andere tijdelijk gesloten gebieden voor vogels en zeehonden buiten dit referentiegebied. 3

WELK EFFECT HEBBEN KABELS EN LEIDINGEN OP DE NATUUR ?

Kabels en leidingen op de zeebodem kunnen tijdens de aanleg ervan én wanneer ze er eenmaal liggen de bodem van de Waddenzee verstoren. Dat leidt weer tot verstoring van leefgebieden van bijvoorbeeld zeebodemorganismen of trekvogels, ook omdat er veranderingen kunnen optreden in de beschikbare voedselbronnen. Kabels en leidingen moeten bovendien worden onderhouden en elke keer dat dit gebeurt, bestaat er kans op schade aan de omringende natuur. Graven en baggeren maakt het waddenwater troebel, maar kan ook chemicaliën of andere vervuiling doen vrijkomen. En bedenk dat er al heel veel kabels en (aard)gasleidingen in de Noordzee en Waddenzee liggen. Bovendien hebben de kwetsbare planten en dieren die er leven sowieso al te lijden onder de alsmaar verslechterende natuur door onder andere stikstof, verdroging, overbevissing en recreatie.

water IN DE ZEE

IS EEN TUNNEL EEN MINDER SCHADELIJKE

OPLOSSING OM ZOWEL KABELS ALS LEIDINGEN OP ÉÉN ROUTE TE

LEGGEN?

Geen van de scenario’s is positief, dat vooropgesteld. De waddenbodem wordt sowieso sterk verstoord zodra je erin gaat graven en baggeren. Maar het voordeel van een tunnel kan zijn dat dit maar één keer hoeft; als zo’n tunnel er eenmaal ligt, is de inschatting dat je er verder geen onderhoud aan hoeft te doen. Het is ook een heel ambitieus idee: de beoogde tunnel moet diep komen te liggen, loopt helemaal onder de Waddeneilanden door en moet pas ten noorden daarvan omhoogkomen. Zoiets is nog nooit gedaan. Maar: waar komt die tunnel boven water? Er is sprake van de aanleg van een kunstmatig eiland voor dat doel, maar zo’n eiland heeft weer de nodige impact op de stromingen in het gebied. Ook dat is nooit gunstig voor de lokale natuur.

5

In elke editie van het magazine WADDEN beantwoorden we vijf vragen over een ingewikkelde kwestie. Ga voor een overzicht van alle artikelen in deze serie naar waddenvereniging.nl/vijfvragenover meer lezen?

WANNEER WORDT DUIDELIJK

WELKE ROUTE DEFINITIEF GEKOZEN

WORDT?

Het ministerie van EZK wil in het vierde kwartaal van dit jaar de knoop doorhakken. Maar Belinda Burtonshaw, mariene ecoloog bij de Waddenvereniging, heeft het vermoeden dat het langer gaat duren. En daarmee groeit haar vrees dat de ontwikkelingen op het gebied van de energieproblematiek de situatie negatief kunnen beïnvloeden. ‘Als Waddenvereniging houden wij de ontwikkeling nauwgezet in de gaten.

Wij hebben, samen met andere belangenorganisaties, ons zegje gedaan en wachten nu de uitkomsten van het route-onderzoek af. Maar ikzelf vrees eigenlijk het meest dat er straks weliswaar een route wordt gekozen, maar dat naarmate de energiecrisis doorgaat en onder het mom van meer, meer, meer, die andere routes ook van lieverlee in gebruik zullen worden genomen.’

FOODROUTE S WADDEN

Het zoete leven

Op de grens van voorjaar en zomer is weinig mooier dan een stukje fietsen over Terschelling. Van duin tot polderland: overal zijn fijne stopplekjes voor eilander lekkers als ijs, honing of oesters. Of liever een voorjaarsvrolijk veldboeket?

TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

Juni op Terschelling is polders vol weidevogels en lammetjes die al dikke lammeren zijn. En dan duwt de zuidwestenwind vandaag ook nog eens echt Hollandse wolkenluchten over het eiland. Ik profiteer ook van de stevige wind als ik over de dijk naar Midsland fiets.

In en rond Bijenpark Terschelling, aan de Hornsjildeweg, is de vroegzomerse bloemenpracht overweldigend. Zuring, duizendblad, wilde cichorei, papaver, gele kamille, klaproos en korenbloem omringen de bijenkasten van imker Klaas Sluiman. Anderhalf miljoen Carnica bijen, geteeld op Schiermonnikoog en Vlieland, houdt hij hier. ‘Onze bijen bijten niet’, staat naast een tekening van een olijk bijtje op het bord bij de ingang. Dat is prettig voor de vele bezoekers van het park. Dagelijks is het winkeltje met honingheerlijkheden open, Sluiman geeft er cursussen en (kook)workshops en doet er onderzoek. ‘We zijn voortdurend in ontwikkeling. We planten steeds nieuwe bomen, bollen en struiken en kijken hoe de bijen,

vogels en amfibieën daarop reageren.’ Bijen zijn er vandaag trouwens niet bijster veel te zien. Liever verschansen ze zich in de bijenkasten tegen de harde wind. Een winterkoninkje dat zijn nest onder de dakgoot boven de kasten bouwde, zorgt voor wat leven.

BIOLOGISCHE DUIZENDPOTEN

Voor ik koers zet naar Hoorn en Oosterend, pak ik eerst de kortste weg naar het wad terug. De buitendijkse kwelder Strieper is en blijft een van mijn favoriete plekken op Terschelling. Door de beschutting in een negentiggradenhoek van de dijk is deze kwelder relatief weinig afgekalfd. Uren kan ik hier op de dijk zitten, eb en vloed zien komen en gaan en de duizenden wadvogels observeren die ook graag hier de beschutting zoeken om te rusten en te eten. Ik begin voorzichtig trek in een ijsje te krijgen. En weet dat ik daarvoor bij eilandboerderij De Zeekraal in Oosterend terechtkan, ook een van mijn favoriete pleisterplaatsen op het eiland. Van de melk van hun schapen

>

SLA OOK DEZE ADRESSEN NIET OVER

• Pluktuin, imkerij en voedselgaard Groenhof in Hoorn is een zomers paradijs. Hier pluk je zelf je onbespoten fruit, groente, bessen, kruiden en bloemen. In het tuinwinkeltje wordt thee, smoothies en ander lekkers geserveerd.

• De Streken heet het kunstwerk achter de dijk bij Oosterend. Dit eerbetoon aan Oerolgrondlegger Joop Mulder bestaat uit een smalle, houten brug die uitloopt in een soort ronde bloem. Deze opent en sluit op het ritme van het tij. Van juni tot september.

• Eilander producten koop je onder andere bij eetwinkel ‘t Lokaal (Torenstraat 3, West), De Bionier (Burg. Reedekerstraat 8, West), Wuxalia (Torenstraat 18, West), de Bôltsjekoer (Dorpsstraat 94b, Hoorn), verschillende supermarkten op het eiland en de Bessenschuur (Badweg West 1, West). Vraag ook naar Meslânzer Goud, de Midslander honing.

Onkruid wieden in de Zilte Tuin.

Gerben Bakker melkt zijn schapen.

Polders en Waddenzee vanaf het Kaapsduin

Jolanda Bakker maakt biologische kaas, zuivel en ijs op De Zeekraal.

Oesters rapen met Flang Cupido.

In samenwerking met de Waddenvereniging biedt Flang Cupido waddenproeverijen aan. Ga hiervoor naar waddenvereniging.nl/agenda en filter vervolgens op Terschelling voor de data. Lezers van het magazine WADDEN ontvangen 20% KORTING met de code GENIETWAD24.

Allemaal krijgen we een emmertje om oesters, kokkels, garnalen, zeewieren en alikruiken in te verzamelen

maken Jolanda en Gerben Bakker biologische kazen, ijs en zuivel. Deze duizendpoten hebben een prachtige boerderijwinkel met terras, ze bieden dagbesteding aan mensen die begeleiding nodig hebben, doen aan agrarisch natuurbeheer (kruidenrijk grasland en weidevogelbescherming) en verlenen onderdak aan gasten in een van de BoerenBed-tenten: aan de voet van de duinen logeer je hier wifi-loos in de sfeer van het boerenleven van weleer (houtkachel! olielampjes!) met het comfort van nu (heerlijke bedden! douche! stromend water!). Twee kleine Vlaamse kampeergasten stuiteren uitgelaten over het grote erf, zeulen met stukken hout en rennen om de drie minuten naar de kippenren om te kijken of er alweer een eitje gelegd is. Op het terras zit badgast Marit Pleune, met haar hondje Billy, aan een ijsje cranberry-pinda-caramel. Ik denk dat ik die smaak ook neem!

ZEEBANAAN

Voor ik terugfiets naar West kan ik het niet laten eerst nog het Kaapsduin te beklimmen. Het 360-gradenuitzicht vanaf dit duin meteen achter Oosterend is té mooi om niet voor de zoveelste keer even in me op te nemen. En het brengt me meteen iets dichter bij die fantastische wolken die maar blijven voortjagen.

Een akker bij Lies is mijn volgende stop. In de Zilte Tuin pioniert een groep Terschellingers met de teelt van zilte groenten als zeekraal, lamsoor, zeealsem, zeekool, zeebanaan en zeevenkel. Maar ook groenten zonder ‘zee’ in de naam, vinden hier een plek. Gerry Visser, die vandaag samen met Ada Plinck en Laurens Bakker op de tuin

aan het werk is: De Zilte Tuin is een proeftuin. Net als in alle kuststreken verzilt ook de bodem van Terschelling. We willen hier uitzoeken welke rasvarianten van gangbare groenten als aardappelen, bieten en wortelen zouttolerant zijn.’ Alle groenten uit de tuin gaan naar de eilander horeca. ‘De koks komen zelf plukken wat ze nodig hebben.’

CULINAIRE WADWANDELING

Een van die koks is Flang Cupido, die ook medeoprichter is van de Zilte Tuin. Zoals Cupido bij alles betrokken is wat met eilandvoedsel te maken heeft. Hij staat klaar op de dijk om een groep mee te nemen voor een culinaire wandeling over de drooggevallen wadbodem. Ik ga ook mee. Allemaal krijgen we een emmertje om oesters, kokkels, garnalen, zeewieren en alikruiken in te verzamelen. Terwijl we de bodem afspeuren, vertelt Cupido de ene na de andere wetenswaardigheid. Dat zee-eikwier heerlijk is als pesto, dat oesters het felle zonlicht nooit zouden overleven zonder de beschutting van wieren en dat Iers mos ‘als een malle’ werkt om puddingen en mousses te laten opstijven. Hij is een onuitputtelijke bron van kennis over de dieren en planten van het wad. Terwijl hij vertelt, houdt hij nauwlettend het water in de gaten. De harde westenwind stuwt de vloed sneller op dan normaal. ‘We gaan geen garnalen meer vangen’, beslist hij met een blik op het water. ‘We gaan als een haas terug.’

Hoog en droog op de dijk neemt Cupido alle tijd om oesters open te snijden, er een glaasje bij te schenken en verder te vertellen. En de wolken? Die jagen nog steeds naar de Noordzee.

Stippel zelf je fietsroute uit langs deze, en meer, food-adressen op Terschelling via waddenvereniging.nl/foodroutes.

dagje sTRAND

Zwemmen, kuilen graven, lezen, bruinbakken, taartjes bakken, volleyballen, kastelen bouwen, surfen, drijven, frisbeeën, schelpen zoeken, luieren, beachballen, wandelen, ingegraven worden en… bingo!.

TEKST EN ILLUSTRATIES: LIDEWIJ KEMME

BINGO? Ja, Strandbingo is geen saai spel met nummertjes. Kijk maar op de volgende pagina. Daar vind je een kaart voor Strandbingo. Je kunt kopieën uitprinten via waddenvereniging.nl/strandbingo. Speur met vriendjes en familie op het strand naar de dingen op de kaart en kruis ze aan. Op de webpagina staan ook allerlei weetjes over bewoners en aanspoelsels van het strand.

WIST JE DAT…

• die ovale schijf die op piepschuim lijkt, het inwendige schild van een zeekat is? Dit is een kleine inktvis die als een kameleon van kleur verandert en zelfs het patroon van zijn vlekken kan veranderen om zich aan zijn omgeving aan te passen.

er tussen de zandkorrels aan de waterkant heel veel kleine beestjes leven?

In de holtes tussen de zandkorrels staat water. Daarin wonen minuscule beestjes, de meeste zijn nog geen

2 mm lang. Ze horen tot verschillende diersoorten, maar zijn allemaal lang en slank om goed tussen de zandkorrels door te kunnen slingeren. Ze leven van plantaardig en dierlijk afval dat de zee bij vloed aanvoert.

• een klein rond gaatje in een schelp werd geboord door een ander schelpdier, de tepelhoren? Die raspt, met piepkleine tandjes op zijn tong, heel lang aan de schelp. Dat kan wel een week duren, daarna slurpt hij de schelp leeg via het gaatje.

BINGO!

Bladzeilen

Bijna alles wat je nodig hebt om deze bootjes te maken, vind je in de natuur.

PLATBODEM

Trek voorzichtig een groot gaaf blad van een rietstengel. Het blad zit met een soort buisje om de stengel heen. Laat een paar centimeter van dat buisje aan het blad zitten. Schuif de top van het blad door het buisje, tot het punt waar het te breed wordt. Nu heb je een rondje aan een steeltje. Druk het rondje plat door vanaf de steel naar beneden te strijken. Vouw dan de mast naar het midden van het gevouwen blad. Maak voorzichtig met je vingers aan één kant van het blad twee scheurtjes van ongeveer een cen- timeter. Zo krijg je drie ‘lusjes’ naast elkaar. Duw het rechter lusje door het linker lusje en laat het middelste plat liggen. Doe hetzelfde aan de andere kant en je zeilboot is klaar om te varen.

VLOT

Snijd of breek een aantal rechte stokjes op gelijke lengte (ca. 15 cm) en bind ze aan elkaar met katoenen draad. Weef de draad om en tussen de stokjes in achtjes zoals in het voorbeeld. Door er twee stokjes overdwars op te binden wordt het vlot steviger. Zet een stokje rechtop klem tussen de ‘balken’ van het vlot. Bind het vast door de draad een paar keer om de balken en de mast te slaan. Maak er een groot blad aan vast met behulp van twee gaatjes. Ook een grote veer kan dienstdoen als mast en zeil tegelijk. Goede reis!

BEZINNEN langs het Ziltepad

Nieuw: het Ziltepad! Vorig jaar werd het eerste deel van deze pelgrimsroute langs de Waddenkust geopend. De initiatiefnemers, de stichtingen Groninger Kerken en Alde Fryske Tsjerken, zetten in op bezinning. Omgevingspsycholoog Agnes van den Berg vertelt waarom bezinning belangrijk is.

TEKST: ANNEMARIE BERGFELD

Eind jaren 90 was Agnes van den Berg een van de eerste onderzoekers die wetenschappelijk onderbouwden dat natuur een positief effect op onze gezondheid heeft. ‘Inmiddels is het onomstreden. We weten dat de natuur onze stemming verbetert bij depressies en angst. Het is zelfs zo dat ziekenhuispatiënten die op groen uitkijken, sneller herstellen. Als je heel gestrest bent, kun je niet focussen. Het is aangetoond dat natuur dan letterlijk ruimte

De kerk van Ginnum in de ochtendmist. De kerk wordt gebruikt als atelier door beeldend kunstenaars en is onderdeel van het Ziltepad.

geeft in je hoofd. 25 jaar geleden werd je nog als bomenknuffelaar weggezet als je dat beweerde, nu zet gelukkig niemand daar meer vraagtekens bij.’

In haar pas verschenen boek Dichter bij de natuur (Vonk uitgevers, € 19,90) slaat Agnes ven den Berg een brug tussen wetenschap en spiritualiteit. Wat betekent spiritualiteit voor haar? ‘Ik ben niet religieus, ik zie het niet als iets bovennatuurlijks dat mij leiding geeft in mijn leven. Ik

'Elke confrontatie met de kracht van de natuur levert verbinding op en het besef dat je deel van de natuur en de aarde bent'

Een groepje wandelaars op het Ziltepad bezoekt de kerk van Vierhuizen die gebouwd is op een wierde.

ben meer van de praktische school waarbij spiritualiteit zich in mijn handelen uit.

Mindful leven met reflectie en bezinning: het dekentje dat over de dagelijkse routines hangt regelmatig optillen, even stilstaan, je omgeving op je laten inwerken en je realiseren dat dit allemaal niet normaal is. Nee, dit is bíjzonder. Zulke ervaringen doen zich het meest in de natuur voor.’

MET 22 KERKEN

Confrontatie met de kracht van de natuur

Mensen verbinden met de natuur, dat is het doel van Dichter bij de natuur. ‘Hoeveel mensen hebben tijdens corona niet gemerkt dat ze zich na een boswandeling veel beter voelden dan na een middag shoppen? Ik gun iedereen dat gevoel. Je wordt er blijer van en het vergroot je

Het Ziltepad voert langs 22 middeleeuwse kerken op de terpen en wierden aan de Waddenkust. Het eerste traject loopt van het Friese Eastrum naar het Groningse Hornhuizen, of andersom. Dit jaar wordt de route in westelijke richting uitgebreid naar Hijum, bij Stiens, en oostwaarts tot Uithuizermeeden. In 2027 moet het Ziltepad, met 22 etappes van Den Helder tot Termunten aan de Dollard, klaar zijn. Ook is er dan bij elke kerk een rondwandeling beschreven. Het Ziltepad is zowel te lopen als te fietsen. Wil je weten welke etappes al klaar zijn? Kijk op visitwadden.nl/ziltepad.

besef dat je deel bent van een groter geheel. Dat op zijn beurt vergroot weer je gevoelens van empathie voor je omgeving, en daardoor ben je meer bereid om te zorgen voor onze natuur.’

Van den Berg is veel buiten, fietsend of lopend. Ze liep onder andere het Pieterpad. Ook het Ziltepad spreekt haar aan. Hoewel, aarzelt ze kort, ‘die lange trajecten op het Groninger Ommeland...’ Maar, corrigeert ze zichzelf meteen: ‘Wél doen waar je misschien tegenop ziet, een huivering overwinnen, hoort ook bij een spirituele levenshouding. Net als de confrontatie met de elementen. Binnenblijven bij ‘slecht’ weer vind ik een gemiste kans. Daar knap je nog meer van op dan van ‘goed’ weer. Elke confrontatie met de kracht van de natuur levert verbinding op en het besef dat je deel van de natuur en de aarde bent. Je voelt je minder alleen staan.’

Het Jabikspaad is een bestaande pelgrimsroute en leidt dwars door de landerijen.

Diepere laag aan het landschap

Datzelfde geldt voor de wierde- en terpkerken die door het Ziltepad aaneen worden geregen. ‘Normaal gesproken dempen bebouwing en andere aanwezigheid van menselijke activiteit de stressverminderende werking van buiten-zijn. Bij historische gebouwen ligt dat anders. Zij geven een diepere laag aan het landschap en daardoor een meerwaarde aan de landschapsbeleving.

Van den Berg vervolgt: ‘Net als bij een hoosbui of een storm kun je eerst een huivering ervaren bij het idee dat zo’n kerkje er al zo veel langer staat dan jij op aarde bent, dat alle mensen die hier ooit rondliepen al lang dood zijn... Die kleine huivering brengt je even uit je dagelijkse denken en laat je stil staan bij het wonderbaarlijke, het magische van die plek. Bezinning.’

Esonstad in Oostmahorn ligt aan het Ziltepad en is een goede overnachtigsplek aan de dijk rond het Lauwersmeer.

PELGRIMEREN in het noorden

• Het Jabikspaad (150 km van Sint Jacobiparochie naar Hasselt) is een op zichzelf staande route, maar kan ook het eerste traject zijn op weg naar Santiago de Compostela.

• Het Sint Odulphuspad (260 km) voert in 15 trajecten door het midden en zuidwesten van Friesland. De route loopt onder meer over oude dijken en langs verdwenen kloosters die de volgelingen van deze 9e-eeuwse zendeling aanlegden.

• Het Bonifatius Kloosterpad (220 km) voert, in de voetsporen van monnik Bonifatius, van wad naar woud, van Schiermonnikoog naar Wolvega. En natuurlijk langs Dokkum waar de missionaris in 754 vermoord werd.

• Tussen Zoutkamp en Sint Jacobiparochie loopt het Claercamppad (75 km), genoemd naar het grootste moederklooster dat ooit in NoordNederland heeft gestaan.

• De stichting Pelgrimeren in Groningen (SPiG) heeft tientallen korte en langere pelgrimsroutes uitgezet en biedt ook zondagse pelgrimswandelingen onder begeleiding aan. In 2025 kan het Kloosterpad, langs alle 34 voormalige kloosters in de provincie Groningen, gelopen worden. Info: spig.nl

De NAM mag voorlopig geen gas winnen onder de Waddenzee, ten noorden van het Friese Ternaard. Dat kabinetsbesluit is mede te danken aan duizenden mensen die zich al jarenlang verzetten tegen de voorgenomen gaswinning. Maatschappelijk verzet werkt, hebben zij bewezen. En het werkt des te beter als iedereen de handen ineenslaat. We maken een rondje langs de groepen die met elkaar hun steentje hebben bijgedragen.

TEKST: DIEDERIK PLUG

FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

HAND in HAND

LOKALE BEWONERS

Lokale gemeenschappen, milieuorganisaties en andere belanghebbenden krijgen in Nederland de mogelijkheid om hun standpunten, zorgen en suggesties te delen tijdens openbare consultaties, hoorzittingen en inspraakprocedures. De bevolking van Ternaard laat zich dat geen twee keer vertellen en laat zich al jarenlang overal duidelijk horen en zien. Die actieve en consequente houding heeft zijn vruchten afgeworpen, ook als het gaat om de betrokkenheid van álle Friezen. Uit een representatieve peiling door Kieskompas eind 2023 bleek dat een meerderheid van de Friese bevolking wil dat alle gaswinning in het Waddengebied wordt verboden.

POLITICI EN BESTUURDERS

De lokale en provinciepolitici en bestuurders in Fryslân zijn vanaf het begin van de gaswinningsplannen kritisch geweest. Zij stelden vragen, eisten antwoorden en mobiliseerden de bestuurders om

in actie te komen. Zij legden ook de belangrijke lijnen met de landelijke politiek, zowel op partijniveau als via de verschillende bestuurlijke niveaus. En ze trokken op met de buren: eind 2023 schreven de provincies Fryslân, Groningen en NoordHolland in een gezamenlijke brief aan minister Christianne van der Wal dat er geen vergunning moet worden afgegeven voor gaswinning onder de Waddenzee bij Ternaard.

WETENSCHAPPERS

Plannen voor gaswinning moeten voldoen aan strenge milieueisen en daarom worden er verplicht uitgebreide milieueffectrapportages opgesteld. De (internationale) wetenschap is daarbij essentieel. Niet alleen als het gaat over de milieuaspecten van de gaswinning en de effecten ervan op het waddenwater en de fauna, maar ook over het soms ontzenuwen van de economische en juridische argumenten die worden aangedragen om gaswinning in de Waddenzee te rechtvaardigen. Wetenschappelijk

onderzoek vormt een onmisbaar fundament voor de argumenten die tegenstanders van de gaswinning keer op keer onder de aandacht van beleidsmakers en rechterlijke instanties moeten brengen.

UNESCO

Als Unesco-werelderfgoed weet de Waddenzee ook internationale ogen op zich gericht. De Nederlandse Unescocommissie stelt simpelweg: geen gasboringen. De IUCN, de adviescommissie van Unesco, heeft de Nederlandse regering geadviseerd om de milieugevolgen van álle economische activiteiten (zoals gasen zoutwinning, het uitbaggeren van vaarroutes, windparken of de aanleg van pijpleidingen) samen te beoordelen. En bij twijfel aan de gezamenlijke natuureffecten van die activiteiten gewoon ‘nee’ te zeggen. Wordt gaswinning toch toegestaan, dan kan de werelderfgoedstatus van de Waddenzee worden ingetrokken. Met dit unieke dreigement maakte Unesco van een zaak die lang ging over lokale Nederlandse belangen, een kwestie van wereldbelang.

BETROKKEN BURGERS

Betrokken burgers uit heel Nederland, hebben op allerlei manieren geholpen: door te demonstreren, door zich uit te spreken tegen de gaswinningsplannen. Zo hielpen ook zij om een landelijk draagvlak te creëren waar de landelijke politici simpelweg niet omheen kunnen. Dat

Geitenpaadje

De NAM probeert nu toch nog een vergunning te krijgen om naar gas te boren onder de Waddenzee. Door het ministerie van Economische Zaken een plan voor te leggen voor een oplossing waarbij het bedrijf minder gas zou gaan winnen bij Ternaard. Hapt het ministerie toe, dan zou er dus een mogelijkheid openblijven voor de NAM om een nieuwe aanvraag te doen. De Waddenvereniging houdt deze gang van zaken met argusogen in de gaten.

lieten ze bijvoorbeeld zien tijdens een gedenkwaardige bijeenkomst in november 2022, waar zo’n vierhonderd mensen op initiatief van de Waddenvereniging en Milieudefensie op de dijk bij Holwert demonstreerden tegen gasboringen in de Waddenzee. Met zandzakken bouwden ze een symbolische dijk van een meter hoog.

LANDELIJKE POLITICI, TWEEDE KAMERLEDEN

Mogelijke gaswinning in de Waddenzee valt onder verschillende nationale en internationale wet- en regelgeving, denk maar aan de Natuurbeschermingswet, de Mijnbouwwet of internationale verdragen met de andere ‘Waddenlanden’. Zulke wetgeving biedt een juridisch kader voor de bescherming van de Waddenzee en stelt vereisten vast voor de goedkeuring van gaswinningsactiviteiten. Maar dan heb je wel betrokken Tweede Kamerleden van verschillende politieke partijen nodig die toetsen of het kabinet geen loopje neemt met die wetten en regelingen. En die zijn er, want ook de landelijke politiek heeft duidelijk laten zien dat ze beseft dat de Waddenzee haar bescherming nodig heeft.

aan the Climate Chain!

Sluit je op zondag 23 juni 2024 aan bij The Climate Chain! Langs de hele Nederlandse kustlijn slaan mensen de handen ineen en trekken ze een rode streep. Het wordt de grootste verbinding van mensen in Nederland ooit voor meer klimaatactie. De Waddenvereniging wil een zo lang mogelijk lint vormen in Harlingen. Met een dreigende klimaatramp is het een slecht idee om nog fossiele brandstoffen te winnen, en al helemaal in een internationaal erkend werelderfgoed-gebied. Het is geen demonstratie. We staan simpelweg een minuut of 10 naast elkaar, met de handen ineen, voor meer actie vanuit de overheid. Doe je mee? Sluit aan in Harlingen of kies een locatie bij jou in de buurt via waddenvereniging.nl/climatechain.

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema verbinding: HONKVASTE ZEEDIEREN

TEKST: KOEN MOONS

Standvastig

Vogels vliegen waar ze willen, vissen zwemmen vrij rond en krabben en slakken krioelen over de wadbodem. Maar niet elk dier heeft zoveel bewegingsvrijheid. Op dijken, steigers en schelpdierbanken vinden we dieren die zich juist stevig vastbinden of -plakken en soms zelfs nooit meer van hun plek komen.

Huiselijk

Van de standvastige ZEEPOK zie je vaak alleen het witte kalkskeletje, maar binnen in het pokje leeft een kreeftachtige die met zijn armpjes voedsel naar binnen waaiert. Seks gebeurt op afstand: het mannetje heeft daarvoor een penis van vele malen zijn eigen lichaamslengte. Helemaal honkvast zijn de zeepokken trouwens niet altijd. Naast vaste plekken als dammen en dijkvoeten, zitten ze ook op schepen, krabben of zelfs walvissen. Zo zien ze dus toch nog wat van de wereld.

1 Zie je een slakkenhuis met stevige bruine puntjes erop? Waarschijnlijk is dit ZEERASP, een kolonie van poliepjes die je vooral vindt op de huisjes die door heremietkreeften worden gebruikt. Ze maken dankbaar gebruik van de voedselresten, dus je snapt dat de zeerasp lekker blijft zitten waar hij zit.

2 Je komt ze soms als grote aangespoelde kluwen tegen tijdens een strandwandeling: de GROTE EENDENMOSSEL. Het dier zet zich voor eens en altijd vast aan een stevige ondergrond, maar dat kan ook een stuk drijfhout zijn. Overigens is het geen mossel maar een kreeftachtige, verwant aan de zeepok.

3 De JAPANSE OESTER hecht zich als kleine larve aan een steen of een ander schelpdier. Dat gebeurt niet met draden, maar met een soort cement van eiwitten. Hij groeit op die plek verder en zal er waarschijnlijk zijn hele leven doorbrengen.

4 Een soort die zich als een zuignap op rotsen, dijken en steigers vastzuigt, is de RODE PAARDENANEMOON. Die binding is niet voor eeuwig. Snel zijn ze weliswaar niet, maar ze bewegen wel degelijk. Als de omgeving ongeschikt wordt, verplaatsen ze zich met hun voet heel langzaam naar betere oorden.

5 Je zou het misschien niet zeggen, maar de DOORZICHTIGE ZAKPIJP is een dier. Evolutionair gezien zelfs een goed ontwikkeld dier, niet ver van de mens. Maar waar de Homo sapiens de wereld over reist, zit de zakpijp voor eeuwig met zijn kalkachtige voet vast op een steen of een steiger.

6 De GEWONE MOSSEL heeft met zijn twee schelpen al een mooi huis, maar houdt dat ook nog eens op z’n plek met stevige touwen. Deze zogenoemde byssusdraden zijn supersterk en elastisch, ideaal voor houvast in stormachtig water.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED?

De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie.

Te koop in onze webwinkel: wijsmetdewaddenzee.nl.

Filmmaker Hilco Jansma over zijn film De Lepelaar:

‘

LEPELAARS zijn geen

De sierlijke lepelaar was enkele decennia geleden bijna uitgestorven, maar dankzij bescherming op de Waddeneilanden is de oer-Hollandse én tropische vogel herstellende. Voor zijn nieuwe film vergezelde Hilco Jansma de lepelaars van broedgebied tot tropisch winterverblijf.

TEKST: KOEN MOONS FOTO'S: HILCO JANSMA E.A.

acteurs die precies doen wat jij in je script hebt staan’

Een zwerm van vele honderden lepelaars vult het beeld. De vogels landen een voor een op een wadplaat tussen groepen flamingo’s en pelikanen. ‘Dit is wel anders dan hoe wij de lepelaar vaak zien’, zegt filmmaker Hilco Jansma terwijl hij een sneakpreview van zijn film De Lepelaar laat zien. Toch gaat het hier om onze eigen lepelaars, die je zomers met wat geluk in het Nederlandse Waddengebied kunt tegenkomen, alleen of in kleinere groepen. De beelden zijn gemaakt in het overwinteringsgebied Banc d’Arguin in Mauritanië, West-Afrika. Ook zien we lepelaars in V-vorm langs kusten van Normandië, rondom de Pyreneeën en over droge Spaanse hoogvlaktes vliegen. ‘Voor de film ben ik de lepelaar achterna gereisd’, legt Jansma uit. ‘Ik heb gefilmd op belangrijke tussenstops in hun najaarstrek, in Noord- en Zuid-Frankrijk, Noord- en Zuid-Spanje en uiteindelijk in Mauritanië. Maar ik ben natuurlijk begonnen in het Waddengebied. Want daar broedt nu de grote meerderheid van de WestEuropese lepelaars.’

In de jaren 70 waren er nog maar weinig broedparen over en stond de soort op rand van uitsterven. Gelukkig is de populatie dankzij bescherming van Nederlandse leefgebieden weer herstellende. Met name in het Waddengebied is het aantal broedparen de laatste decennia flink gestegen.

Het begon met een geluid

Het idee voor de film kwam van trekvogelonderzoeker

Theunis Piersma, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dat had opvallend genoeg te maken met een scène uit Jansma’s vorige film over een heel andere soort: de otter. ‘In die scène zijn naast de otter ook lepelaars te zien en als je goed luistert hoor je het zogenoemde oeken’, vertelt Jansma. ‘Dat is het geluid

Op zoek naar de lepelaar!

Ga zaterdagochtend 31 augustus van 10.00 – 12.30 uur mee op zoek naar de lepelaar. Hilco Jansma geeft je een exclusief voorproefje van zijn nieuwe film en laat zien welke trektocht hij heeft ondernomen om deze ambassadeur voor de Wadden in beeld te brengen. Onder begeleiding van een gids van de Waddenvereniging bezoek je het Lauwersmeergebied. Volwassen vogels van de Waddeneilanden komen hier graag om op stekelbaarsjes en garnalen te jagen. Je hebt dus een grote kans om de sierlijke lepelaar te ontmoeten. Neem je verrekijker mee! Lezers van het magazine WADDEN betalen voor deze unieke ervaring € 24,- p.p. (normaal € 30,- p.p.) met de kortingscode GENIETWAD24 Aanmelden via waddenvereniging.nl/lepelaar-excursie

waarmee de dieren onderling communiceren, in dit geval een volwassen dier met een jong. Piersma, die ik tijdens mijn studie biologie heb leren kennen, was dat opgevallen en vroeg of hij de gehele opname mocht hebben om te onderzoeken. Het gebeurt namelijk niet vaak dat je per toeval dit lepelaargedrag filmt en daarbij zulke goede geluidsopnames maakt. Hij heeft die communicatie verder bestudeerd en zelfs een wetenschappelijk artikel erover gepubliceerd.’

In de gesprekken sprak Piersma ook over het boek dat hij over de lepelaar aan het schrijven was en stelde voor om ook een film te maken over de lepelaar. ‘Dit dier is net als de otter een ambassadeur voor onze natuur die dankzij Nederlandse inspanningen gelukkig weer een comeback maakt. Een Nederlands succesverhaal over een fascinerende vogel, dat leek me een geweldig idee!’

Tussen de lepelaars

Het filmwerk begon in het broedgebied, onze eigen Waddeneilanden, en op de vastelandskwelders waar de dieren verzamelen om op te vetten voor de grote tocht naar het zuiden. ‘Ik mocht eerst mee met wetenschappers op de kwelder van Schiermonnikoog. Zij ringen en wegen geregeld jongen en ik kon daardoor zonder extra verstoring heel mooie beelden maken. Ik heb er als student ook al onderzoek gedaan en dus voelde ik me er alweer erg snel thuis.’ Jansma filmde zelf, maar plaatste ook gecamoufleerde camera’s en legde zodoende van dichtbij de zorg van de lepelaars voor hun kroost vast. ‘Het is heel aandoenlijk om te zien hoe de ouders die kleine donzige jongen voeren. Dat is wel een manier om de kijker voor de lepelaar te winnen.’

Ook filmde hij op de kwelders van Lutjewad langs de kust van Groningen. Een uitdaging. ‘Daar komen heel veel lepelaars samen tijdens hoogwater. Je wilt ze dan niet verstoren, dus moesten we ons al vier uur voor hoogwater verstoppen in een schuiltentje en konden we er pas uit als ze weg waren, vaak nog eens vier uur later. Maar het was wel geweldig om daar zo dichtbij te mogen zijn en alles vast te kunnen leggen.’

Tropische avonturen

De Nederlandse situatie was Jansma wel bekend, maar toen de lepelaars naar het zuiden trokken, gingen ook voor de filmmaker nieuwe werelden open. ‘Wat ik daar ging filmen, was nog grotendeels een verrassing. Ik was sowieso nooit in die gebieden geweest, en je weet natuurlijk nooit precies wat je gaat filmen, het blijft toch natuur. Lepelaars zijn geen acteurs die precies doen wat

‘In Banc d’Arguin ben je echt midden in de natuur tussen de pelikanen, aalscholvers en flamingo’s’

jij in je script hebt staan.’ Wat hij wel wist, was waar de lepelaars zich bevonden. Een aantal is namelijk gezenderd, waardoor onderzoekers meer te weten komen over de migratie van de lepelaars, maar waardoor ze ook de dieren makkelijk ter plekke kunnen opzoeken om te observeren. Jansma laat beelden zien van een lepelaar boven de Groningse kwelders, met een klein zwart ‘kastje’ op haar rug. ‘Dat is één van de eerste in Nederland gezenderde lepelaars. Ze heet Sinagote, de lepelaar waar Piersma zijn boek naar vernoemd heeft. Ik heb Sinagote ook in Frankrijk weer kunnen filmen. Het was een heel bijzonder moment om hetzelfde dier daar weer terug te zien.’

Nadat hij bij Cadiz in Zuid-Spanje de lepelaars met groepen van honderd tegelijk de oversteek naar Afrika zag maken, was zijn volgende bestemming de Banc d’Arguin, aan de rand van de Westelijke Sahara. Een uitgestrekt waddengebied voor de kust van Mauritanië dat geldt als een heel belangrijk overwinteringsgebied voor de Nederlandse lepelaars. ‘Het is echt een beschermd natuurgebied, toeristen heb je er niet, dus je bent gewoon echt midden in de natuur tussen de pelikanen, aalscholvers en flamingo’s’, vertelt Jansma. ‘En lepelaars natuurlijk, en dan met enorme aantallen die we hier nooit samen zien. Dagenlang op een open zeilbootje zonder motor in het waddengebied en ’s avonds in een slaapzak onder de sterrenhemel. Dat was heel bijzonder.’

Zelf monteren

Begin volgend jaar hoopt Jansma de bijzondere beelden met de wereld te kunnen delen. Het avontuurlijke filmwerk is nu gedaan, maar het monteren van de film moet nog grotendeels gebeuren. Ook dat doet Jansma graag zelf. ‘Ik vind alles leuk, ook monteren. Tijdens het filmen ontstaat ook al snel een verhaal in mijn hoofd, dus daar doe ik het liefst zelf iets mee.’ Ook zoekt hij nog aanvullende sponsoring. ‘Ik verwacht eind van het jaar wel klaar te zijn. Op het moment dat de film uitkomt, zijn onze lepelaars alweer naar het zuiden vertrokken. Maar de film neemt de kijker dan juist mee op zijn uitzonderlijke reis die hij elk jaar weer vanuit onze Waddenzee onderneemt.’

Voor eeuwig VERBONDEN

Grasmaaiers

Op de kwelders hebben grazers niet altijd de gedaante van een koe, maar vaker van GANZEN en HAZEN . Die lijken om dezelfde grassprieten te strijden, maar is dat ook zo? De hazen gaan de ganzen inderdaad uit de weg: zij hebben hun geliefde rood zwenkgras het liefst in groten getale voor zichzelf. Maar de rotganzen zijn juist wel gesteld op de hazen: ze geven de voorkeur aan korte sprietjes van hoge kwaliteit en eten daarom het liefst op plekken waar eerder hazen zich tegoed hebben gedaan aan het zwenkgras. Dat is dan inmiddels weer vers aangegroeid en extra voedselrijk. Zijn er geen hazen om het zwenkgras te kortwieken, dan zoeken rotganzen velden waar eerder brandganzen hebben huisgehouden. Verandert de boel langzaam in een struikgewas en kunnen zelfs hazen er niet meer tegenop eten, dan hebben hazen op hun beurt baat bij de hulp van echt grote grazers als koeien.

Het is lang niet altijd een strijd om voedsel, ruimte en licht op het wad. Dieren en planten in het Waddengebied werken dikwijls slim samen, zijn volledig afhankelijk van elkaar of de een helpt ongemerkt de ander een handje. Welke bondjes zijn er gesmeed onderwater of op de kant? Welke wadbewoners zijn er voor eeuwig op elkaar aangewezen?

TEKST: MAARTJE KOUWEN

Inwonend

De GEWONE BROODSPONS is vooral onder water te zien, op rotsen, meerpalen en scheepswrakken bijvoorbeeld. Wat je niet ziet, zijn de eencellige algen die een veilig thuis hebben gevonden in het binnenste van de broodspons. Die algen geven de broodspons kleur: de bruingroene tot oranjegele broodspons kleurt dankzij de algen heldergroen als er veel licht is. De algen benutten dat licht om voedingsstoffen te produceren die de broodspons vervolgens weer gebruikt. Lekker laten zitten overigens, deze broodsponzen met hun eencellige inwoners, want eenmaal boven water verspreiden ze een vieze geur.

Havendam

Op de overgang van water naar land vind je op de Wadden en langs de vaste wal ogenschijnlijk simpele organismen die een ingenieuze samenwerking blijken te zijn: KORSTMOSSEN zijn een symbiose tussen schimmels en blauwalgen of groenwieren. De schimmeldraden maken de korstvormige laag waarop de algen of wieren groeien; zij produceren op hun beurt met behulp van zonlicht suikers voor de schimmel. De zwerfstenen en basaltblokken waarvan zeedijken zijn gemaakt, zijn precies het soort zurig gesteente waar de korstmossen van houden. Op een halve kilometer zeedijk komen soms wel zeventig soorten voor, elk met hun eigen voorkeur: het ene korstmos blijft liever droog, het andere kan tegen een beetje spatwater of gaat zelfs kopje onder. De havendam van Terschelling bevat een scala aan soorten met beeldende namen als zeepokkorst, obscure wadkorst en kusttakmos, en het zeldzame achterlichtmos dat maar op één andere plek voorkomt.

De duinparelmoervlinder

vind je aan de Noord-Hollandse kust en op de Wadden

Zoute hap

Verzilting van de bodem is een lastige hindernis voor veel planten die niet zijn opgewassen tegen zout. Maar niet voor plantensoorten die slim samenwerken met bacteriën die de plant zouttoleranter maken. In de wortels van ZEEKRAAL en zeegras leven rhizobacteriën, die leven van de suikers van de plant. Die bacteriën kunnen de plant op verschillende manieren helpen, onder andere door stikstof vast te leggen, en de juiste plantenhormonen te stimuleren of juist te remmen. Daardoor weten ze de groei van de planten flink te bevorderen, ook onder zoute omstandigheden. Dat is niet alleen fijn voor zeekraal en zeegras overigens, wetenschappers zijn druk aan het onderzoeken of ze die truc ook kunnen toepassen op andere gewassen om de planten toleranter te maken voor zout. Dat zou ze toekomstbestendiger kunnen maken op landbouwgronden die steeds meer verzilten.

Kusttakmos

Duinliefhebbers

De DUINPARELMOERVLINDER houdt van open duingebieden waarin kale grond wordt afgewisseld met lage begroeiing en ruigtes met nectarrijke planten. De inmiddels zeldzame vlinder is dan ook vooral te vinden aan de Noord-Hollandse kust en op de Wadden, waar de duinparelmoervlinder een soort drietrapsverhouding heeft. Bovenaan de wensenlijst van de duinparelmoervlinder prijkt het duinviooltje: dat is de waardplant waarop

de duinparelmoervlinder haar eitjes afzet. Die is niet overal even talrijk, want ook het duinviooltje heeft enkele eisen: het plantje houdt niet van hoog gras en leeft graag op plekken waar de boel een beetje begraasd, bemest en omgewoeld is. Een duin met konijnen is dus ideaal. Zo leeft de duinparelmoervlinder in nauwe samenwerking met zowel het duinviooltje als het konijn in de duingebieden.

Zonnecollectoren

De WASROOS ziet eruit als een plant, maar is een dier, en is daarom vernoemd naar een bloem. Een bloemdier dus, net als andere zeeanemonen. De kleurrijke en waaierende wasrozen leven vooral op plekken met een harde ondergrond én veel licht. Wasrozen bieden namelijk een thuis

aan fotosynthetiserende algen, die licht nodig hebben. Het koolstofdioxide dat de wasroos uitscheidt, zetten de algen met behulp van fotosynthese om in suikers en zuurstof, waar de wasroos weer van profiteert. Win-win dus. Als bonus ruimen de algen ook nog de afvalstoffen

van de wasroos op. Opvallend voor een zeeanemoon is dat wasrozen zelden hun tentakels intrekken. Met het gif in hun tentakels vangen ze kleine prooien, zoals kleine vissen en garnalen, en houden ze predatoren op afstand – waardoor de algen weinig te vrezen hebben.

Pleegkinderen

Maar liefst dertig jaar lang was de WADDENVILTBIJ verdwenen uit Nederland, totdat de zeldzame soort in 2021 werd herontdekt op Texel. Hoera! Daarmee kreeg ook de ijszijdebij er gezinsuitbreiding bij. De Waddenviltbij is namelijk een koekoeksbij: het vrouwtje maakt zelf geen nest, maar legt haar eieren in het nest van een andere soort, in dit geval van de ijszijdebij. Dat is wel flink zoeken voor de Waddenviltbij; de ijszijdebij is een al even zeldzame soort, die in Nederland enkel voorkomt op de Wadden en in het Noord-Hollandse duingebied. Zelfs in heel Europa zijn beide soorten zeldzaam. Dat maakt de Waddenexemplaren en hun kwetsbare band extra bijzonder. Geen nest maken scheelt de Waddenviltbij tijd, maar de bij heeft daardoor ook geen nest om in te schuilen bij een stevige oostenwind. De oplossing: dan bijt de bij zich vast in bijvoorbeeld een grasspriet.

Met het gif in hun tentakels vangen wasrozen kleine prooien, zoals garnalen en vissen

Jutter

De alikruik, wulk en tepelhoren zullen er niets van merken, maar de HEREMIETKREEFT is maar wat blij met de gedraaide schelpen die zij na hun dood achterlaten. Zonder een schelp als pantser is een heremietkreeft geen lang leven beschoren: zijn lange achterlijf is zacht en kwetsbaar. De schelp vormt bovendien een schuilplaats waarin de heremietkreeft volledig kan verdwijnen bij een aanval van een hongerig roofdier. Het enige nadeel van zo’n geleende sleurhut is dat de heremietkreeft het formaat niet voor het kiezen heeft en ook geen stukje kan aanbouwen. Telkens als de heremietkreeft uit zijn huisje groeit, moet hij langs de vloedlijn op zoek naar een nieuw exemplaar en is het maar hopen op een grotere erfenis.

Genietwad

Ontdek de Wadden met deze waardevolle belevenissen. Lezers van WADDEN profiteren van speciale acties die we hebben verzameld op waddenvereniging.nl/genietwad.

WAD BIED JIJ?

20 JUNI T/M

26 JUNI

Bever organiseert van 20 t/m 26 juni een veiling met elf unieke items die in het eigen atelier zijn samengesteld uit gebruikte producten die bij de buitenwinkel zijn ingeleverd. De opbrengst gaat naar de Waddenvereniging.

Wad bied jij? Jij kunt naar buiten in een uniek en functioneel item, er belandt minder materiaal op de afvalberg en jouw bijdrage komt goed terecht. Bever doneert per bod € 2,- en verdubbelt de totale opbrengst van de verkoop van de unieke items. Het hele bedrag wordt ingezet voor de bescherming, het behoud en herstel van ons prachtige Unesco Werelderfgoed Waddenzee. e Ga voor meer informatie naar waddenvereniging.nl/wadbiedjij.

EXCURSIES OP TEXEL EN TERSCHELLING

1 JULI T/M 30 AUGUSTUS

In de zomervakantie bieden we excursies aan op Texel en Terschelling. Ga mee op wadexcursie met de enthousiaste gidsen van de Waddenvereniging of ontdek welke dieren er leven in het ondiepe water van de Noordzee. e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op tickets met de code GENIETWAD24. Ga voor meer informatie en boeken naar waddenvereniging.nl/genietwad

OP 15 LOCATIES

GA MEE OP EXPEDITIE

WADDENWALVIS

17 JULI

EN 21 AUGUSTUS

Zeg je ‘Waddenzee’ dan zeg je al snel ‘zeehond’. Maar wist je dat er in de Waddenzee ook walvissen zwemmen? Bruinvissen om precies te zijn. Tijdens Expeditie WaddenWalvis ga je samen met een expeditieleider van WadExpedities op zoek naar deze bijzondere zeebewoners. De tocht wordt bovendien begeleid door mariene bioloog Belinda Burtonshaw die vanuit de Waddenvereniging betrokken is bij onderzoek naar bruinvissen. e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op tickets met de code GENIETWAD24

Ga voor meer informatie en boeken naar waddenvereniging.nl/genietwad.

DAG VAN HET WAD ZATERDAG 29 JUNI

In 2024 is de Waddenzee 15 jaar Unesco Werelderfgoed. Dat vieren we door in samenwerking met Visit Wadden op zaterdag 29 juni 2024 op dijken verspreid over het hele Waddengebied een ontbijt aan te bieden. Geniet met het allermooiste uitzicht ter wereld van een tafel vol eerlijke en lokale producten. En ontdek meer over Waddenzee Werelderfgoed. Wat maakt de Waddenzee zo bijzonder dat zij deze status heeft? Wat betekent het? En wat is het belang van de Waddenzee op wereldschaal? Het wordt een feest van verhalen. Uiteraard brengen we ook de kwetsbaarheid van dit unieke en onmisbare natuurgebied onder de aandacht.Het arrangement bestaat uit een ontbijt én verhaal van een natuurgids van de Waddenvereniging. Waar het kan, bieden we ook een natuurwandeling aan.

e Lezers van WADDEN ontvangen 20% KORTING op tickets met de code wmdvhw2024

Bijna uitverkocht! Reserveer de laatste plekken via waddenvereniging.nl/genietwad.

Mijn wadden plek

Met de voeten in het slik

Het biologisch onderzoeksstation ‘De Herdershut’ van de Rijksuniversiteit Groningen ligt niet bepaald op de route van de gemiddelde bezoeker van Schiermonnikoog. Vanaf de veerboot en daarna de Veerweg moet je niet linksaf richting het dorp maar juist rechtsaf, de betonplaten van de Heerweg volgen en alsmaar rechtdoor. Het zijn voornamelijk studenten biologie die dat doen en in 1988 was Carin van de Ploeg-Boerhof (1967) een van hen. ‘Ik kwam er vanwege een predatieonderzoek naar de eieren van scholeksters. Het was mijn eerste keer op de Wadden en ook de eerste keer dat ik met mijn voeten in het slik stond. Daar is mijn liefde voor dit gebied geboren.’

De Herdershut staat aan de oostkant van Schiermonnikoog, daar waar de kwelders beginnen. Recent is het verbouwd en

Verliefd, getrouwd, een bezinningsplek, afscheid van een dierbare of dat ene vakantiemoment; veel mensen hebben in het Waddengebied een plek die ze koesteren. Voor CARIN VAN DE PLOEG-BOERHOF is dat onderzoeksstation De Herdershut op Schiermonnikoog. ‘Als ik aan de Wadden denk, word ik al blij.’

verduurzaamd. ‘In 1988 voelde het veldstation nog als een scoutinggebouw, maar in die weken heb ik het Waddengebied echt ontdekt. Dagelijks gingen we naar de kijkhutten en bezochten we de nesten van de scholeksters. Soms vanwege het tij al heel vroeg. We leefden daar op het ritme van het wad.’

De studentengroep in De Herdershut was klein en er werd beslist niet dagelijks gefeest. ‘Het waren allemaal rustige studenten die van de natuur hielden.’ Dan vrolijk: ‘Wel hadden we een computer waarop we onderzoeksgegevens moesten invoeren en daarop speelden we soms tot diep in de nacht het computerspel Leisure suit Larry.’

Uiteindelijk stopte Van de Ploeg-Boerhof aan het einde van dat studiejaar met haar opleiding, maar de Wadden bleven een grote rol spelen in haar leven – ze werkte onder meer bij de Waddenvereniging en nog altijd vaart ze iedere zomer op de bruine vloot waar ze kookt voor groepen. ‘Na mijn studie voer ik in

de zomer van 1988 als kindermeisje op een charterschip naar de Oostzee en leerde zo het Duitse Wad kennen. Daarna voer ik de rest van de zomer en het najaar vanuit Harlingen op het wad en verkende zo de Nederlandse Waddeneilanden. Via mijn man ontdekte ik in 2004 Texel en kwam er daarna iedere zomer met onze kinderen. Op Texel staat trouwens ook het gemaalhuisje, mijn andere favoriete plek. Daar heb ik vorig jaar als vogelwachter gezeten. Als ik het gemaalhuisje en De Herdershut via een lijn op de kaart met elkaar verbind, dan loopt die lijn precies door mijn geliefde Waddenzee.’

Heb jij ook een plek op de Wadden die je koestert en wil je dat verhaal delen met lezers van WADDEN? Laat het ons weten via: community@waddenvereniging.nl Kijk voor alle verhalen op waddenvereniging.nl/reisverhalen.

WADDEN ZOMER 2024

Het magazine WADDEN is een uitgave van de Waddenvereniging. Geef jij om de rust, ruimte en ruige natuur van het Waddengebied? Geef voor de Wadden en steun ons werk met een donatie of word lid vanaf € 2,50 per maand. Leden van de Waddenvereniging ontvangen het magazine WADDEN vier keer per jaar in hun brievenbus. waddenvereniging.nl/meehelpen

HOOFDREDACTEUR Jojanneke Drijver

EINDREDACTIE Daniël Mulder, Caroline Vogel

REDACTIE Annemarie Bergfeld, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Maartje Kouwen, Koen Moons, Diederik Plug, Baukje Venema

VORMGEVING Très Melis

VERDER WERKTEN MEE Renate de Backere, Renske de Boer, Miranda Bolten

Copyright en auteursrechten 2024 –Waddenvereniging. Onder voorbehoud van alle rechten. De Waddenvereniging besteedt de grootst mogelijke zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle artikelen en data. Voor eventuele onjuistheden kunnen de Waddenvereniging en andere informatieleveranciers niet aansprakelijk worden gehouden. Vermelde meningen en beweringen kunnen afwijken van de standpunten van de Waddenvereniging. Overname van artikelen of het magazine opnemen in een leesportefeuille na overleg met de hoofdredactie.

WADDENVERENIGING

Postbus 90

8860 AP Harlingen

Telefoon: 0517 493 693

E-mail: info@waddenvereniging.nl Website: waddenvereniging.nl

DRUK Pijper Media

WADDEN wordt gedrukt op en verpakt in FSC gecertificeerd papier. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

SPECIAAL VOOR LEDEN

De ledenraad vertegenwoordigt de leden en staat open voor vragen, ideeën en suggesties. Verenigingsleden zijn ook van harte welkom als toehoorder op vergaderingen. De eerstvolgende vergadering is op zaterdag 14 september 2024. Ga voor meer informatie en aanmelden naar waddenvereniging.nl/ledenraad

Kunst

De landschapsbeelden van Saskia Boelsums worden vaak vergeleken met schilderijen van oude Hollandse meesters. Haar werken sieren de Wadden Kalender 2025. In het herfstnummer een interview met deze kunstenaar met camera.

Ga mee met onze wadGidsen

Wat je lief is, wil je beschermen. Daarom vinden we het belangrijk dat je het Waddengebied kunt beleven.

De Waddenvereniging biedt excursies en activiteiten aan, waarbij we je laten zien hoe bijzonder de waddennatuur is die om onze bescherming vraagt.

Kijk voor alle excursies en activiteiten op waddenvereniging.nl/agenda