8 minute read
Skip het plastic
Festivals zijn een proeftuin voor verduurzaming.
Het onafzienbare strand van Rottumeroog
ACHTERGROND
Op natuurlijke schone stranden groeit de zeeraket.
De containerramp legt niet alleen de kwetsbaarheid van de Wadden bloot, het toont ook de gedrevenheid om het gebied op te ruimen en te beschermen. Want er ontstaan allerlei mooie initiatieven voor een plasticvrije Waddenzee.
TEKST: CARLIEN BOOTSMA
ACHTERGROND
Skip het plastic
Het is nog donker als de veerboot van Wagenborg op vrijdag 4 januari 2019 om 06.30 uur de haven van Lauwersoog verlaat. Het is een bewolkte ochtend, van dat typische druilerige winterweer. De veerboot is behoorlijk vol met zo’n honderd militairen en een flink aantal vrijwilligers allemaal vroeg uit de veren om de stranden van Schiermonnikoog op te ruimen. Terwijl het buiten lichtjes vriest, beslaan de ramen aan de binnenkant van de salon door alle reuring. De reden voor deze drukte op de veerboot? In de nacht van 1 op 2 januari verloor het containerschip de MSC Zoe 342 containers. In die eerste dagen van januari tekent de grootte van de ramp zich af. Overal ligt zooi: in zee, op het strand, in de duinen, op de dijken en in de kwelders. De aanblik van al die rommel doet pijn. Want als het waddengebied wordt geraakt, treft dat veel mensen in het hart. Ook de rest van de dag stromen mensen naar Lauwersoog om te helpen. Rederijen Doeksen en Wagenborg varen tegen gereduceerd tarief: opruimkorting. De volgende veerboot van 09.30 uur is propvol. Zo vol zelfs dat mensen op de kade moeten achterblijven.
‘Mensen willen wat doen’ De massale aanloop van vrijwilligers in die eerste dagen van januari blijkt een voorbode van de werklust die het afgelopen jaar is getoond. Want hoe rampzalig ook, het ongeluk laat zien dat juist in het heetst van de strijd mensen gaan samenwerken en de schouders eronder zetten. In april 2019 gaat de Community Plasticvrije Waddenzee van start. De plannen voor zo’n community zijn er al een tijdje, maar de containerramp maakt het urgent. Een groep mensen zet zich in tegen plasticvervuiling in de Waddenzee. De community bestaat uit lokale bedrijven, organisaties, wadden- en kustgemeenten en Rijkswaterstaat. ‘Iedereen voelt zich betrokken’, zegt Floris van Bentum van Rijkswaterstaat, die de drijvende kracht vormt achter de community. ‘Mensen willen wat doen. Het belangrijkste is dan om die betrokkenheid vorm te geven.’ Want dat blijkt een uitdaging: de grote stroom vrijwilligers op de plekken krijgen waar ze het hardst nodig zijn. De hulpvragers en
De milieustraat tijdens Into the Great Wide Open
-aanbieders kunnen elkaar in die eerste dagen na de ramp niet goed vinden.
Weg met het wegwerpplastic Het doel van de community is het waddengebied in 2025 geheel vrij te krijgen van wegwerpplastic. ‘Plastic is een wereldprobleem’, vertelt Willemien Veele van Vereniging Circulair Friesland. ‘Het is een probleem dat we niet eigenhandig kunnen oplossen’, vervolgt Veele, die ook actief is bij de Community Plasticvrije Wadden, ‘maar we kunnen wel kijken naar wat we wél kunnen doen.’ De community heeft inmiddels verschillende projecten lopen: ze maken platforms voor grootschalige opruimacties, brengen alternatieven voor wegwerpplastic in de horeca onder de aandacht en doen proeven met vispluisvrij vissen. Een van de pijlers is het inzamelen van plastic dat aanspoelt. Daar worden dan weer producten van gemaakt voor de regio. Veele: ‘Denk aan fietstassen of een bak om je voeten in te wassen na het wadlopen. Op die manier wordt troep iets nuttigs. Er zijn al ontzettend veel initiatieven. Wij kijken hoe we ze verder kunnen helpen.’
Festival zonder afval Nog een voorbeeld van hoe het ook kan: het vernieuwde afvalsysteem op festival Into The Great Wide Open op Vlieland. Op dit festival wordt helemaal geen gebruik meer gemaakt van wegwerpplastic. Een toertocht, georganiseerd door Lab Vlieland, Vereniging Circulair Friesland en de Gemeente Vlieland, >
Afval verzamelen en recyclen
ACHTERGROND
Skip het plastic
liet ondernemers uit het gebied tijdens het festival zien hoe dat is te realiseren. En wat de ondernemers zelf kunnen doen om het wegwerpplastic achter zich te laten. Tijl Couzij, een van de organisatoren van Into The Great Wide Open, leerde gaandeweg steeds meer over verduurzaming. ‘We zetten het festival in als proeftuin’, zegt hij. ‘Een festival als een circulaire samenleving, waar vooral naar oplossingen wordt gekeken. Waar partijen en mogelijkheden met elkaar worden verbonden.’ ‘Het begon voor ons bij kraanwater’, legt hij uit. ‘Op Vlieland hebben we het lekkerste kraanwater ter wereld.’ Plastic flesjes van de vaste wal laten overkomen ziet hij dan ook als onzin. Geen wegwerpflesjes meer, dan ook geen bekertjes. Het plastic werd zo steeds verder teruggedrongen. En dat is een hele opluchting voor Couzij: ‘Het festivalterrein lag niet meer bezaaid met plastic.’ Bezoekers krijgen een hardcup en die gaat vaak mee naar huis als aandenken. Al het eten wordt geserveerd op composteerbare bordjes met dito bestek. Het afval gaat allemaal op een grote bult compost om kruiden op te kweken. Een composteermachine maakt het verhaal compleet. Couzij: ‘We zetten de kennis en kunde in die we de afgelopen jaren hebben opgedaan. Dat delen we graag met horecaondernemers.’
Meeuwen met plastic bekers Vlieland heeft de ambitie om wegwerpplastic uit te bannen. De masterstudenten van de opleiding Design Driven Innovation van NHL-Stenden Hogeschool denken daarin mee. Een groep studenten werkt aan ideeën om het gft-afval op het eiland te houden en het daar te laten composteren. Er wordt gewerkt aan een app die horecaondernemers op het eiland verbindt om zo duurzame tips uit te wisselen. Een andere groep studenten werkt aan een bewustwordings-app met aanbiedingen, spelletjes en wist-je-datjes voor badgasten. Volgens Willemien Veele van de community, is al een groot deel van het probleem ondervangen als mensen zich bewust zijn van wat ze kunnen bijdragen. ‘We kunnen niet verder zoals we nu bezig zijn’, zegt ze. ‘De eilanden en kustgebieden grenzen aan het Unesco Werelderfgoed Waddenzee.’ Veele vindt dat we ons daar ook naar moeten gedragen. ‘Het is een mooi, bijzonder gebied en de bewoners zijn er trots op.’ Veele: ‘Bewoners zien de ramp dagelijks met eigen ogen. Ze zien meeuwen met plastic bekertjes wegvliegen. Ze zien het afval in zee.’ Ze willen iets doen om dat een halt toe te roepen. ‘Ik hoop dat we op termijn een voorbeeld kunnen zijn voor andere Unesco werelderfgoedgebieden.’ De community komt ieder kwartaal bij elkaar. Veele: ‘Ieder heeft zijn talenten en netwerk. Mensen zoeken elkaar op, er komt hulp uit allerlei hoeken en vaak is er zomaar een link gelegd.’ Ook Van Bentum van Rijkswaterstaat herkent zich in dit beeld: ‘Het zijn mensen van allerlei pluimage. Er zijn geen muren meer.’ Veele: ‘Niemand weet alles, maar door kennis en kunde te delen, weten we een heleboel.’
Bolletjes tellen Het delen van kennis en kunde, of beter gezegd: deze bundelen. Dat doen de onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) met hun onderzoek naar de plastic bolletjes die aanspoelden aan de Noordzee- en Waddenzeekust. Vlak na de ramp opent de RUG de website www.waddenplastic.nl en roept burgers op deel te nemen aan een experiment. Deelnemers zetten op een willekeurige plek op het strand een stukje van 40 bij 40 centimeter af. Ze tellen het aantal plastic bolletjes en delen die informatie met de onderzoekers. Er werd veel gehoor
gegeven aan de oproep: honderden mensen vulden hun bevindingen in. De onderzoekers roepen op om vooral te blijven tellen en te kijken op de website waar anderen nog niet zijn geweest. Daarmee wordt het onderzoek alleen maar waardevoller. In het afgelopen jaar is hard gewerkt om alle bolletjes uit de duinen en van de stranden te plukken. Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten en gemeenten gaan gezamenlijk verder met het opruimen van het afval. Ze streven ernaar zo veel mogelijk plastic op te ruimen voor het broedseizoen eind april begint. André Borsch, berger bij BDS Harlingen, deed afgelopen jaar zijn uiterste best om zo veel mogelijk troep op te ruimen. ‘Maar’, zegt hij, ‘we lossen dit niet op het strand op. We moeten bij de bron beginnen, anders hebben we volgende keer weer hetzelfde liedje.’
Trots op de regio Eileen Blackmore van House of Design streeft ernaar om meer producten in het waddengebied te ontwikkelen, zodat er minder uit China hoeft te komen. ‘En die producten zijn zo natuurlijk mogelijk. Er is hier genoeg’, zegt ze. ‘Neem het Groningse bamboe uit Kloosterburen, hennep of vlas. Of zeewier om bioplastic van te maken. En wat dacht je van ambachtelijk gemaakte kruiken van de klei van de Dollard.’ De landbouw- en visserijsector is nu voornamelijk gericht op voedsel produceren voor de export of voor veevoer, maar dat kan volgens Blackmore worden aangevuld met gewassen voor het produceren van duurzame streekproducten. ‘Dat creëert nieuwe kansen en nieuwe werkgelegenheid in de maakindustrie. Zo worden we nog trotser op onze regio.’
HENK POSTMA
PLASTICVRIJE KUSTLIJN TERSCHELLING
HENK POSTMA
Tijdens de nasleep van de ramp blijkt dat er geen centrale plek is waar vraag en aanbod bij elkaar komen. De Waddenvereniging wil hier verandering in brengen door een online platform te ontwikkelen waar beide werelden samenkomen. De voorspelling is dat het afval van de MSC Zoe nog zeker twintig jaar te vinden zal zijn in het waddengebied en dus is er nog lange tijd behoefte aan een plek waarop duidelijk wordt waar de hulp het meest nodig is. Met steun van Stichting Vivace zet de Waddenvereniging de driejarige pilot ‘Naar een afvalvrije Terschellinger kustlijn’ op. Het doel is het opzetten van een netwerk van vrijwilligersorganisaties, natuurorganisaties en toeristische ondernemers, om daarmee samen een plasticvrije kustlijn te realiseren. Dit kan bijvoorbeeld door georganiseerde opruimacties. De ambitie is om met de bevindingen van deze pilot niet alleen de kustlijn van Terschelling plasticvrij te krijgen, maar ook de rest van het waddengebied. Het moet een netwerk voor de hele Wadden worden.
