7 minute read
In de nacht van 1 op 2 januari verloor containerschip MSC Zoe 342 containers: een ecologische ramp voor het waddengebied. Een terugblik op dit onstuimige jaar 2019.
TEKST: CARLIEN BOOTSMA
FOTO'S: HENK POSTMA, MARCEL VAN KAMMEN, REMCO DE VRIES, STICHTING DUIK DE NOORDZEE SCHOON
2 januari: De eerste berichten komen binnen over de overboord geslagen containers. De eersten spoelen aan op Terschelling. Daarna volgen meldingen vanaf Ameland, Schiermonnikoog en ook Texel. De telefoon bij de Waddenvereniging staat roodgloeiend. Iedereen wil helpen de rommel op te ruimen. Ellen Kuipers, expert scheepvaartveiligheid en rampenbestrijding, weet nog dat ze in eerste instantie hoort dat het gaat om dertig containers. Van dat aantal schrikt ze al. De nacht van 2 op 3 januari slaapt ze nauwelijks. Kuipers: ‘Wat als iemand tegen een van die containers aan vaart en er ook nog een olielek bij komt kijken?’
3 januari: In de ochtend trekken enthousiaste jutters naar het strand van Terschelling om flatscreens, krukjes, My Little Pony’s, schoenen en klapstoelen te oogsten. De stemming slaat om wanneer de rotzooi maar blijft aanspoelen en blijkt dat de wind ook plastic en piepschuim de duinen en kwelders in blaast en stukslaat in kleine stukjes. Het wordt duidelijk dat er een ecologische ramp gaande is waarvan de consequenties niet zijn te overzien. Een grote stroom vrijwilligers komt op gang en om die allemaal op de plekken te krijgen waar ze het hardst nodig zijn is een flinke uitdaging. Ellen Kuipers probeert in deze eerste dagen van januari -samen met haar collega’s en directeur Lutz Jacobi - op het kantoor van de Waddenvereniging in Harlingen overzicht te krijgen. Waar ligt wat en wie houdt het bij? ‘We probeerden mensen zo veel mogelijk naar de goede locatie te krijgen en prioriteiten te stellen: het piepschuim moet eerst worden opgeruimd, dan pas de krukjes van Ikea.’ Aan het begin van de middag wordt op Schiermonnikoog een zak peroxide gevonden. Een container met gevaarlijke stoffen is onder water opengebroken. Waarschijnlijk drijven tientallen zakken met gevaarlijke stoffen in zee. Kuipers: ‘De Veiligheidsregio Fryslân schaalde de situatie af. Het was volgens hun definitie geen ramp.’ Lutz Jacobi ontploft! Dat het om een ecologische ramp gaat, staat als een paal boven water. Ellen Kuipers probeert intussen de vrijwilligers te coördineren. Ze deed onderzoek naar de inzet van vrijwilligers bij rampen. Sterker nog: op 15 december 2018 leverde ze haar handelsperspectief af aan Rijkswaterstaat. Ze beschrijft daarin hoe vrijwilligers door incidentenorganisaties ingezet kunnen worden ten tijde van rampen. Volgens Kuipers is het rapport in de nasleep van de MSC Zoe onvoldoende gebruikt. Vrijwilligers moeten volgens haar veel beter worden benut door de formele crisisorganisaties. ‘Lutz en ik hebben flink zitten lobbyen, duwen en trekken om de boel beter gecoördineerd te krijgen.’
6 januari: Bergingsbedrijf BDS uit Harlingen roept de hulp in van de Waddenvereniging om Simonszand op te ruimen. De gevraagde vijftien vrijwilligers melden zich na onze oproep op Twitter al snel. Bijzonder handig is een Google Maps-kaartje (@helpwad), dat door vrijwilligers wordt gemaakt en bijgehouden. Daarop zijn alle rommelhotspots te zien.
8 januari: Het stormt flink. Windsnelheden lopen op tot 100 km/u. Bergingsbedrijven BMS uit Lauwersoog en BDS uit Harlingen slepen twee op drift geraakte containers de haven van Lauwersoog binnen. Berger André Borsch van BDS is vanaf het begin betrokken bij de opruimwerkzaamheden. En dat is hij nog altijd. Ondanks de ramp is hij een opgewekt man. Hij zegt: ‘We hebben het heel goed gedaan met zijn allen. Dat mag ook best een keer worden gezegd. Er is hard gewerkt: door vrijwilligers, door instanties en organisaties. Ik heb mensen zien samenwerken die je anders niet bij elkaar verwacht.’ Het heeft volgens hem geen zin om steeds maar stil te blijven staan bij wat fout gaat of is gegaan. Niet van dat sikkeneurige. ‘Ja, het is klote, en nu weer door. Kijk om je heen’, zeg ik dan. ‘Dat je hier mag lopen.’ Hij gaat van het positieve uit. En van de beste bedoelingen. ‘Dit heeft MSC ook niet gewild.’
10 januari: De Waddenvereniging zit om tafel met minister van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat. Directeur Lutz Jacobi uit haar zorgen over de effecten op de kwetsbare waddennatuur. Tijdens het gesprek erkent de minister voor het eerst dat het gaat om een ecologische ramp.
7 februari: De crisisfase is voorbij. Onder regie van Rijkswaterstaat wordt met alle organisaties hard gewerkt aan het opstellen van een pakket maatregelen.
10 april: De Waddenvereniging zit als expert aan tafel bij een rondetafelgesprek over de containerramp in de Tweede Kamer. We pleiten voor het verkleinen van de kans op een incident in de toekomst, efficiëntere bestrijding en een betere informatievoorziening.
14 mei: In de Tweede Kamer is een plenair debat over de containerramp. Concrete maatregelen blijven uit. We zien maar een lichtpuntje: de inzet van vrijwilligers moet voortaan beter worden benut door formele crisisorganisaties.
18 mei: De club mannen van wrakduikteam Zeester vaart voor de eerste keer dat jaar de haven van Lauwersoog uit. De stemming aan boord is opperbest. Na een winterstop staan de wrakduikers te springen om weer een ‘duikje’ te maken op een van de wrakken in de Noord- of Waddenzee. De jubelstemming slaat echter om als ze de zeebodem in zicht krijgen. Achter de wrakken blijft door de stroming allerlei zooi hangen. ‘Het was overweldigend veel troep’, zegt duiker Bjorn Sloos. ‘Dekbedden, badjassen, losse stukken plastic.’ De amateurduikers zijn van het praktische slag. De hoeveelheid maakt wellicht moedeloos, maar ze steken de handen uit de mouwen. ‘Er is maar een handjevol mensen dat op de zeebodem komt’, zegt Sloos, ‘dus is het van belang dat we meenemen wat we tegenkomen.’ Op de onderwaterbeelden die de duikers maken is te zien dat de wrakken boven de Waddeneilanden vol liggen met afval. De duikers noemen het containerschip voortaan de MSC Zooi.
11 september: De Waddenvereniging stuurt met Stichting De Noordzee en twaalf andere organisaties een brief aan MSC: neem verantwoordelijkheid zoals beloofd. Een antwoord is ten tijde van het schrijven van dit artikel nog altijd uitgebleven.
24 oktober: Het onderzoeksprogramma Zembla brengt in een tweeluik nieuwe feiten over de containerramp naar buiten. In de uitzending wordt bekend dat de kans zeer groot is dat het schip de bodem van de ondiepere zuidelijke vaargeul heeft geraakt.
31 oktober: Directeur Lutz Jacobi deelt in een opiniestuk haar zorgen over het uitblijven van maatregelen, waarmee gewacht wordt tot alle uitslagen van onderzoeken bekend zijn. Nu al zijn er voldoende feiten bekend om direct maatregelen te nemen om scheepvaart veiliger en rampenbestrijding efficiënter te maken.
21 november: Natuurmonumenten maakt de uitslag bekend van een onderzoek naar aangespoelde bolletjes plastic op Schiermonnikoog. Er zijn in januari zo’n 5,5 miljoen plastic korrels aangespoeld op Schiermonnikoog. Berger André Borsch probeert ze met een speciale machine - een rupsvoertuig dat hij heeft aangepast om de bolletjes op te kunnen zuigen - weg te krijgen. Borsch pleit voor het daadkrachtig oplossen van het probleem. ‘Een motorkapgesprek en dan actie’, zegt hij. ‘Het zou mooi zijn als we hier op een normale manier over kunnen communiceren. Nu durft niemand wat te zeggen.’ Ook Kuipers wil betere communicatie. Vooral in de crisiscommunicatie is een slag te maken. ‘Er moet voortaan meteen een website in de lucht, waarop updates gemeld worden.’ Het is volgens haar niet handig dat mensen - met de beste bedoelingen - allemaal zelf wat gaan uitvinden.
28 november: Tijdens een debat voert de Tweede Kamer ook de druk op het kabinet op om hardere maatregelen te nemen. GroenLinks, ChristenUnie en D66 willen dat er een schadefonds komt waaruit waddengemeenten schoonmaakwerkzaamheden kunnen betalen. Het fonds moet ook mogelijk maken dat er onderzoek kan worden gedaan naar de langetermijneffecten van de troep in zee. Daarnaast willen verschillende partijen dat grote containerschepen via een noodwet een verbod krijgen om de zuidelijke vaarroute boven de Waddeneilanden te bevaren.
17 december: De Tweede kamer neemt een aantal moties aan waarin afspraken, zoals genoemd bij 28 november, worden vastgelegd.
Dit verhaal is slechts een greep uit alle gebeurtenissen. De tijdlijn is te omvangrijk om in zijn geheel in het magazine te worden opgenomen. De complete tijdlijn is terug te vinden op: www.waddenvereniging.nl/containerramp/tijdlijn.
Ellen blikt terug: Terugkijkend ziet Ellen Kuipers van de Waddenvereniging dat er ontzettend veel aandacht voor de ramp is geweest. ‘In nationale en internationale media en bij kamerdebatten. Onderzoeken zijn ingesteld en inmiddels afgerond. Maar wat heeft dat het waddengebied opgeleverd? Ondanks alle publiciteit, politiek debat en onderzoeken worden veel maatregelen nog steeds vooruitgeschoven. De politiek vindt dat eerst meer onderzoek nodig is, maar die ambtelijke of juridische molen werkt wel vertragend op het nemen van adequate maatregelen. De concrete resultaten zijn op een hand te tellen. Of eigenlijk op twee vingers. Er is 2,5 miljoen kilo troep uit zee gehaald. Daarnaast vermijden sommige containerschepen, waaronder die van reder MSC, de route vlak boven de Waddeneilanden.’ Kuipers vindt het een mager resultaat. ‘Er kan meer worden ingezet op preventie: door reders te dwingen de noordelijke route te gebruiken, door de kustwacht meer bevoegdheden te geven om het scheepsverkeer aan te sturen. En door te zorgen dat containers sneller gevonden worden.’ Ook vindt ze dat kritisch moet worden gekeken naar verpakkingsmateriaal. ‘We moeten de kans op een nieuwe ramp nooit uitsluiten. Daarom moeten we inzetten op een efficiëntere rampenbestrijding, waarin goed wordt samengewerkt met vrijwilligers. Die moet je aan je binden door het bieden van opleiding en training.’
