Vrede in de Wijken Stand van zaken najaar 2012
www.vredevanutrecht2013.nl/indewijken
wijkontwikkeling
101
WATERWERKEN
KOFFIERITUELEN
LOMBOX
VIA VINEX / DE VRIJSTAAT
TAFELBOOM
LANGSTE VREDESVLAG
RUUD KUIJER
Vleuten-de Meern
MIDZOMERNACHT ROODNOOT
PRE-OPENING CEREOL
MAANZAAD
HET WILDE WESTEN
TUIGDORP
TONEELGROEP MONTER
METAAL KATHEDRAAL
ROODNOOT
LEIDSCHE RIJN CONNECTIE
PARKSCHOOL
CONCORDIA
Noordwest
WIJKBUREAU ZUIDWEST
RESTO VAN HARTE
TAFELBOS
Zuidwest
VAN EN VOOR JONGEREN
DOENJA DIENSTVERLENING
ARCHITECTUURCENTRUM AORTA
FEMALE ECONOMY
ROTSLAB
KOM OVER DE BRUG!
HOGESCHOOL UTRECHT LECTORAAT KWARTIERMAKEN
PORTES
Oost
WIJKBUREAU OOST NOORDOOST
CULTUUR IN OOST
LUMINEUS LUNETTEN
WIJKBUREAU ZUID BREDE SCHOOL HOOGRAVEN
UCK HOOGRAVEN
DE MUSKETON
Zuid
AXIONCONTINU
UTRECHT MANIFEST
MIDZOMERNACHTFEEST
overzicht van activiteiten.
Zie pagina 59 voor het
kunstenaars
organisatie en/of locatie
programma’s
UNIVERSITEIT UTRECHT FACULTEIT GEOWETENSCHAPPEN
FORTENFEEST LUNET III
ROCKOPERA
DIERENWEIDE NIEUW ROTSOORD
Noordoost STAATSLIEDEN ART COMMUNITY ZIMIHC
VREDESLOOP
Binnenstad
UCK
CASCO
THEATERGROEP ZEST
VAN GEEN WIJKEN WETEN
JONG STUT
KUNSTLICHT OP STRAAT
STADSSCHOUWBURG UTRECHT MIRA MEDIA
JONGEREN CULTUURHUIS KANALENEILAND
UPACT
ARK FESTIVAL
EXPODIUM
EILAND8
UTRECHT RENT
WATERWEG RHIJNSTAD
CONFETTI DELL’ARTE THEATER KIKKER
West
COMMUNITY MARKT WEST
NACHT VAN DE UNIE (WERKTITEL) WILD WEST PARADE
WISHING WELL WEST
HET KAASSCHAAFCOLLECTIEF
MUZIEKHUIS UTRECHT
FORT VAN DE VERBEELDING
STUT THEATER
VESSELINA NIKOLAEVA
WIJKBUREAU OVERVECHT
ZIMIHC THEATER STEFANUS
OVERDREVEN FESTIVAL
Overvecht
HIK ONTWERPERS
DOE MEE CENTRUM EINSTEIN
TANDEMFESTIVAL
CLICK F1/ UCEE STATION
PETER DUBOIS
DE KRACHT VAN ZUILEN NEW DUTCH CONNECTIONS
YLONKA VAN ES WIJKBUREAU WEST
Leidsche Rijn
CASTELLUM HOGE WOERD
STORTPLAATS VAN DROMEN
ZIMIHC THEATER ZUILEN
THIJS AARTS
OPENLABS
HOW TO MAKE LOVE
ZINA PLATFORM
MARISKA PLUCK
STICHTING RUIS/ DB’S STUDIO
VLAMPIJPATELIERS
WIJKBUREAU LEIDSCHE RIJN
CULTUUR 19
MIDZOMERNACHTSTAFEL
EUTROPIA
NUCULTUUR/ NUTRECHT
ROOTS & ROUTES
URANUS CULTUURLAB
VLAMPIJPATELIERS
URANUSLAB
MARIJKE DONATH
WIJKSAFARI
Vrede van Utrecht 2013 maakt inwoners van alle wijken van Utrecht blijvend zichtbaar voor elkaar.
Utrecht, najaar 2012
VOORWOORD
Wij maken Vrede zichtbaar Iedereen is welkom, iedereen doet mee. De viering van 300 jaar Vrede van Utrecht in 2013 komt nu snel dichterbij. Tijdens het Midzomerweekend op 21, 22 en 23 juni 2013 bruist de stad meer dan ooit. Overal in Utrecht, in straten en op pleinen, in parken en op bruggen, vinden culturele activiteiten plaats met alle inwoners van de stad. Speciaal voor dit weekend zijn er podia op tal van verrassende plekken. De programmering van het Midzomerweekend is samengesteld met en door bewoners, kunstenaars en organisaties uit de wijken. Het zijn dagen vol theatrale en muzikale ontmoetingen, bijzondere tentoonstellingen, presentaties, feestelijke maaltijden en zomerse festivals. En onder de titel ‘lof der zichtbaarheid’ worden ook optredens verzorgd door mensen voor wie meedoen in het maatschappelijk verkeer minder vanzelfsprekend is. Zij doen mee en horen erbij. Vrede in de Wijken: iedereen is welkom, iedereen doet mee. In totaal zijn er ruim vijftig evenementen, festivals en programma’s die Vrede van Utrecht op de een of andere manier financieel, productioneel of programmatisch ondersteunt. Honderden Utrechters uit alle geledingen van de samenleving werken met elkaar samen aan het programma Vrede in de Wijken, soms in vertrouwde, maar vaak ook in nieuwe vormen van burgerlijke betrokkenheid. Met Wijkontwikkeling hebben we in de afgelopen jaren duurzame verbindingen gelegd tussen bewoners, kunstenaars, culturele instellingen en andere maatschappelijke partners. Vrede in de Wijken kan eenvoudig zijn: een zorginstelling die de deuren openzet voor buurtbewoners om samen met ouderen te genieten van een koffieconcert door topmusici. Of complexer: een onderzoek naar fysieke en mentale barrières in de toegangsroutes tussen wijken en de stad, om deze vervolgens op creatieve wijze te slechten. De programma’s van Wijkontwikkeling stoppen niet in 2013. Ook na het jaar van Vrede kunnen de gecreëerde verbindingen nieuwe partners en programma’s opleveren. Wij zijn met een aantal partners en de gemeente Utrecht in gesprek over hoe we onze kennis en ervaring het best kunnen overdragen en borgen. Dit is sowieso van belang, maar ook voor de kandidatuur Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Want ook dan kiest Utrecht voor de happy many. Het wordt een mooi en spannend jaar. Peter de Haan, intendant Vrede van Utrecht Mira Kho, projectleider Wijkontwikkeling
3
Speeddate tijdens de Keuze van de WijkJury mei 2012
4
INHOUD
Van wie is de vrede? Hoe werkt het? Rendement zichtbaar
7 8 11
Bruisende huizen met muziek Waarom spelen topmusici in een verzorgingstehuis? Joyce Vlaming en Michiel Holtrop weten het antwoord.
14
Spiegel voor planologen Waarom Bart Witte af wil van het idee van kunstenaar als miracle worker.
18
Open vesting voor de Vrede Lunetten is een feestelijk onderhoud meer dan waard, vinden bewoners Sandra Rigter en Jaap Meeuwsen.
22
Grenzeloos tussen online en offline Mediawijsheid? Veel meer dan een cursus internetten, als het aan Ed Klute en Orfee Melsen ligt.
26
Actueel ritueel Is Sint-Maarten nog relevant? Rien Sprenger is er heilig van overtuigd.
30
Groter podium voor lokaal talent Marlies Juffermans ziet parels groeien in de wijken.
34
Driehonderd bruggenbouwers De vrede ligt op straat, volgens Rachid Habchi en Paul Feld.
38
De WijkJury Muziek overbrugt culturen Tafelboom en Tafelbos Vrede in alle wijken: Midzomerweekend 2013
44 48 52 56
Leeswijzer Vrede in de Wijken is de tweede uitgave over de werkwijze en de resultaten van Wijkontwikkeling. In deze publicatie worden netwerken en projecten beschreven die representatief zijn voor het maatschappelijk rendement ervan. We laten de mensen achter de projecten aan het woord. Hun verhalen bieden een vooruitblik op de viering van Vrede van Utrecht in 2013 en de effecten voor de toekomst.
5
Freerunners van Sleeping Forest tijdens de heropening van Cultuurhuis Stefanus, oktober 2012
6
Van wie is de vrede? Vrede in de Wijken is van de mensen die haar maken. De kracht schuilt in cocreatie en lokale betrokkenheid. Het werkt omdat de mensen die zich hiervoor inzetten, intrinsiek gemotiveerd zijn, open staan voor elkaar, bereid zijn om kennis te delen en samen te werken. Verderop in deze publicatie komt een aantal van deze mensen aan het woord. Zij vertellen in hun eigen woorden over wat hen motiveert en over de gedroomde opbrengst van hun werk.
7
Hoe werkt het? De strategie van Wijkontwikkeling is onveranderd (zie Vrede in de Wijken, stand van zaken najaar 2011). Procesbegeleiding is onze belangrijkste taak. Ons team organiseert wijktafels en netwerkbijeenkomsten, fungeert als klankbord en sparringpartner, en draait als coproducent mee in projecten van partners. We versterken initiatieven, betrekken partijen op elkaar en stimuleren eigenaarschap. Er bestaat geen standaardrecept voor wijkontwikkeling. Wel zijn er enkele randvoorwaarden om te komen tot een waardevolle en duurzame programmering in de wijken. Ten eerste speelt de factor tijd een belangrijke rol. Verandering kost nu eenmaal tijd. Ook wederkerigheid is een fundamenteel onderdeel van succesvolle wijkontwikkeling. De opbrengst van inspanningen wordt namelijk een stuk interessanter als je elkaar weet te versterken. Derde randvoorwaarde is een integrale benadering, waarbij je als intermediair de culturele, creatieve omgevingen en maatschappelijke organisaties verbindt.
Urban Trajectories is een mooi voorbeeld van een innovatief en interdisciplinair programma dat veelzijdig is, inwoners bij de stad betrekt en hen verbindt met actuele thema’s. Urban Trajectories koppelt planologisch onderzoek, ervaringen van inwoners van de stad en sociale activering langs kunstzinnige weg aan elkaar. Wijkontwikkeling bood planologisch onderzoeker Jan van Duppen de middelen om een projectplan op te stellen voor Leidsche Rijn. Daarbij draait het om vragen als: Welke routes leggen mensen af tussen de wijk en het centrum? Waarom kiezen zij juist deze routes? Hoe toegankelijk zijn de wegen? Welke plekken zijn veilig en uitnodigend? Volgend jaar worden de resultaten van dit onderzoek via interventies en performances door kunstenaars in de routes, zichtbaar en voelbaar gemaakt. Het is van groot belang dat de bewoners en gebruikers van de stad een rol spelen in het ontwerpproces van de stad en de uitvoering van de kunstopdrachten. Dit uitgangspunt is kenmerkend voor onze aanpak en missie. Urban Trajectories is een samenwerking tussen Architectuurcentrum Aorta, Casco, Vrede van Utrecht en Universiteit Utrecht.
Van zes lijnen naar een integrale programmering
Onze strategie richt zich op het activeren van de stad en haar inwoners. We begonnen met zes programmalijnen: Participatie, Wijknetwerken, Talentontwikkeling, Kansen in de Stad, Dialoog en Wijkfestivals en -manifestaties. Deze lijnen blijven relevant voor ons werk en voor het Midzomerweekend van 2013.
8
Eindconferentie Media4Me juni 2012
9
boven: Opening Metaal Kathedraal, oktober 2010 onder: Het Hemelrijk
10
Rendement zichtbaar Wat is tot nu toe de opbrengst van Wijkontwikkeling? We constateren dat Vrede steeds meer leeft, overal in Utrecht. Door de hele stad heen zijn mensen bezig om programma’s en projecten op te zetten die volgend jaar bijdragen aan een grootse viering. In wijkcentra, klaslokalen, theaters, aula’s en bij mensen thuis gonst het van de initiatieven, contacten, ontmoetingen en nieuwe allianties. De stad is één grote learning ground voor burgers en scholen, voor woningcorporaties en cultuurhuizen, voor politie en zorginstellingen. Hiermee is de viering van de Vrede van Utrecht in feite al in volle gang. Netwerken zichtbaar
Wijkontwikkeling is de eerste jaren vooral bezig geweest om netwerken in de wijken te identificeren, te stimuleren en te ondersteunen. Wij hebben projecteigenaren, culturele instellingen, ‘spinnen in webben’ en stakeholders uit verschillende sectoren bijeengebracht. Tijdens onze wijktafels en netwerkbijeenkomsten hebben deelnemers ervaren hoe het is om te delen, kennis uit te wisselen en van elkaar te leren. Van wijk naar wijk, door de hele stad
Een belangrijke strategische keuze van het afgelopen jaar is de stap van een lokaal naar een stedelijk netwerk. Sinds januari 2012 houden we elke zes weken een netwerkbijeenkomst met zo veel mogelijk partners uit de hele stad. De netwerkbijeenkomsten vinden plaats op locatie bij een van de deelnemende partijen. Partners leren elkaars culturele huis en wijk kennen en raken met elkaar in gesprek. Samen bouwen zij aan het programma voor 2013. Hierbij kiezen we voor een integrale aanpak waarbij ook corporaties, zorginstellingen, maatschappelijke en bestuurlijke organisaties betrokken zijn. Er ontstaan nieuwe allianties tussen cultuur en andere sectoren.
‘Alsof er elk moment een wonder zou kunnen gebeuren… Zo’n plek is de Metaal Kathedraal. Deze magische plek aan de rafelranden van het Utrechtse culturele leven biedt ruimte aan kunstenaars van uiteenlopende disciplines. Het programma Vrede in de Wijken verbindt de Metaal Kathedraal met culturele collega’s, kunstenaars en wijkbewoners. De Vrede steunt onze eigenzinnige locatie door aandacht en betrokkenheid te tonen en ons bekendheid te geven op lokaal, nationaal en internationaal niveau. Dit geeft ons nog meer mogelijkheden om verbindingen te leggen met de directe en indirecte omgeving.’ Maureen Baas, theatermaker en initiatiefnemer van de Metaal Kathedraal
11
Op 26 juni 2012 vond een netwerkbijeenkomst plaats in de Metaal Kathedraal, een broedplaats in een voormalige kerk aan de Vecht. Hieraan namen ruim 25 vertegenwoordigers van cultuurhuizen en kunstenaarsinitiatieven deel, maar ook medewerkers van zorgkoepel AxionContinu, musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPho) en ambtenaren van de gemeente waren aanwezig. Tijdens deze inspirerende bijeenkomsten is er volop ruimte voor informele uitwisseling. De drempel om ideeÍn en vragen aan elkaar voor te leggen is laag. Wijkontwikkeling organiseert de netwerkbijeenkomsten en doet de verslaglegging. Onze samenwerkingspartners leveren de inhoud: zij vertellen over lopende projecten, stellen vragen aan collega’s en wisselen kennis en informatie uit. Ook worden de bijeenkomsten gebruikt om de programmaonderdelen voor het Midzomerweekend 2013 onderling af te stemmen. De organisaties blijven immers zelf eigenaar van hun plannen en projecten. Zichtbaar voor elkaar: Een duurzaam podium en een digitale community
Een spin-off van een van onze netwerkbijeenkomsten is www.overalinÂutrecht.nl. Tijdens de eerste wijkoverstijgende netwerkbijeenkomst in januari 2012 bleek dat de deelnemers vooral zichtbaar voor elkaar wilden worden in de stad. Om dit te bereiken hebben de culturele organisaties, kunstenaars en creatieve initiatieven in de wijken zich verenigd in een gemeenschappelijk digitaal podium. Verduurzaming van initiatieven is belangrijk voor het werken in wijken. Overalinutrecht.nl stelt de bezoeker in staat om snel het laatste nieuws, organisaties en activiteiten te vinden in heel Utrecht. De site is ontwikkeld door Rotslab, een van de partners in ons netwerk. Het beheer van de website is in handen van de deelnemende organisaties zelf, met ondersteuning van Rotslab en Vrede van Utrecht. Overalinutrecht.nl maakt inmiddels ook deel uit van het curriculum van het Grafisch Lyceum Utrecht. De site functioneert als digitale werkplaats waar studenten in opdracht van Utrechtse culturele instellingen filmpjes en beeldmateriaal maken. Zo worden ook jongeren mede-eigenaar van overalinutrecht.nl. De site is een belangrijk instrument om het werk van onze partners te ondersteunen en blijvend zichtbaar te maken, om het netwerk een duurzame plek te geven en ervoor te zorgen dat initiatiefnemers elkaar sneller kunnen vinden en van elkaars ervaring en netwerk kunnen profiteren.
12
Lof der zichtbaarheid
Onder supervisie van dr. Doortje Kal, bijzonder lector Kwartiermaken, levert de Hogeschool van Utrecht een bijdrage aan de Vrede in de Wijken. Studenten Cultuur en Maatschappelijke Vorming (CMV) ondersteunen dit project als stagiairs. Dankzij deze bijdrage komt er ruimte in de programmering voor groepen die gewoonlijk minder zichtbaar of zelfs ongezien zijn voor de samenleving. Dit kunnen daklozen zijn, mensen met een psychische aandoening, een lichamelijke of geestelijke beperking. Zij krijgen de kans om zich met hun artistieke talenten te manifesteren, zonder concessies te doen aan hun anders-zijn. Het is een van de vele manieren waardoor Vrede echt van en met iedereen wordt. Andere studenten monitoren projecten in het kader van onderzoek.
‘In zijn boek Lof der zichtbaarheid uit 2007 wijst Rudi Visker erop wat het voor mensen in de marge betekent om de openbare ruimte te betreden. Het heeft te maken met een vorm van respect, dat je ertoe doet in de gewone wereld. Kunst is een uitgelezen mogelijkheid om je op een positieve wijze te laten zien en de vaak negatieve beeldvorming te nuanceren. De optredens van mensen met een handicap op de wijkpodia van de Vrede van Utrecht motiveren mogelijk tot anders denken over anders-zijn. Artistieke producties kunnen gastvrijheid in denken teweegbrengen en onze morele gevoeligheid vergroten. Ze kunnen motiveren tot het cultiveren van waarden die aanzetten tot respect voor en engagement met het anders-zijn van anderen. Dr. Doortje Kal, bijzonder lector Kwartiermaken, Hogeschool van Utrecht
13
Michiel Holtrop en Martin Kaaij spelen voor bewoners van het Dr. Sarphatihuis in Amsterdam. Dit vormde de inspiratie voor de koffiecon足 certen in de huizen van AxionContinu.
Bruisende huizen met muziek Waarom houdt een zorginstelling zich bezig met kunst en cultuur? Wat bezielt een altviolist om met collega-musici voor bewoners van verzorgingshuizen te spelen? Hoe zorgzaam is muziek eigenlijk? En kun je bewoners van wijken en tehuizen bij elkaar betrekken via muziek? Vanaf januari 2013 stelt zorginstelling AxionContinu haar huizen open voor een tiental koffieconcerten door topmusici van het Nederlands Philharmonisch Orkest. De hele wijk is welkom. En tijdens het Midzomerweekend van Vrede van Utrecht 2013 kunnen alle stadsbewoners de AxionContinu Muziekroute volgen.
14
15
Joyce Vlaming, projectleider kunst en cultuur, AxionContinu Wat beweegt jullie om een muzikaal programma te ontwikkelen? Een groeiende groep ‘nieuwe ouderen’ vraagt om een ander aanbod in welzijn. Het programma in onze huizen bestaat allang niet meer alleen uit bingo. Er worden yoga- en tai-chilessen gegeven en we merken dat er behoefte is aan verdieping. Je ziet dat mensen vaker het verenigingsleven voortzetten binnen de muren van het huis. Ze beginnen bijvoorbeeld een filosofieclub. AxionContinu telt vijftien locaties, die elk het activiteitenprogramma op hun eigen manier invullen. We bieden bruisende activiteiten, zoals theatervoorstellingen en schildercursussen. We willen een cultureel programma met cachet neerzetten. Iets waar naartoe wordt geleefd en waarover wordt gepraat. Wat levert dit programma de bewoners op? Onze ervaring is dat kunst en cultuur een bijdrage leveren aan hun welzijn. Cultuur zorgt voor reuring, expressie en plezier. Iets voor de geest, waardoor je even uit je normale doen wordt gehaald. Muziek is ook een manier van communiceren, zeker bij mensen met dementie. Zo’n programma kan een helende werking hebben, die zelfs de zorg enigszins ontlast. En soms levert muziek ook felle of juist geanimeerde discussies op. Niet iedereen hoeft alles altijd mooi te vinden. Welke bijdrage levert de Vrede aan jullie werk? Via Vredeprogrammeur Paul Feld kwam ik bij het team Wijkontwikkeling terecht, omdat wij graag de wijkbewoners vaker in onze huizen binnen willen zien. Het leek ons fantastisch om deel uit te maken van de programmering van Vrede in de Wijken, juist omdat wij kleine podia in de wijken hebben. Ik bezoek ook de netwerkbijeenkomsten, want we willen graag meer samenwerken met andere betrokkenen. We hebben een presentatie gegeven tijdens een van de bijeenkomsten in de Metaal Kathedraal. We kregen meteen leuke reacties van andere organisaties die willen meedenken.
Jo yc e
Vl
am
in
g
DE PROJECTLEIDER EN DE MUSICUS
Michiel Holtrop, programmacoördinator en altviolist Nederlands Philharmonisch Orkest Wat beweegt jou om in verzorgingstehuizen te spelen? Mijn grootmoeder had meebetaald aan mijn prachtige altviool. Toen zij in een bejaardentehuis woonde, kwam ik op het idee om met NedPhoGo, het ‘outreachproject’ van het Nederlands Philharmonisch Orkest, voor haar en haar medebewoners een concert te geven. Dat was voor iedereen een groot succes. Daarna ben ik als cultureel ondernemer op veel grotere schaal
16
17
p tro ol H el hi ic M
voor AxionContinu projecten gaan organiseren. Dit is alweer ons vijfde jaar. Het Nederlands Philharmonisch Orkest ondersteunt nu het project: mijn collega’s staan in de rij om mee te mogen spelen, zo leuk en zinvol is dit. Hoe ga je te werk? We geven drie besloten huiskamerconcerten op een ochtend. Dan gaan we op bezoek bij de ouderen. Als mensen diep in hun dementie zitten, moet je ze niet laten schrikken. Wij spelen dan harmonieuze muziek met een duidelijke structuur. Veel componisten proberen te verrassen, maar deze mensen hebben ook behoefte aan iets herkenbaars. Chaos en heel grote contrasten zijn uit den boze. Het gaat om subtiliteiten. We brengen goede muziek op een laagdrempelige manier, liederen van Brahms, Schubert en Wolf. Maar ook nieuw werk. Zo heeft de Utrechtse componiste Monique Krüs vorig jaar prachtige liedjes voor ons geschreven met als titel ‘Bloesem’. Daarnaast spelen we vanaf januari openbare, feestelijke koffieconcerten met iets lekkers erbij, waarbij ook wijkbewoners welkom zijn. In totaal gaan we zo’n honderd concerten geven. Wat wil je bereiken? In de huiskamerconcerten benaderen we de bewoners zó dat ze met aandacht kunnen genieten van wat ze niet elke dag horen. Ons doel nu is om daar mensen van buiten, bewoners uit de wijk bij uit te nodigen. Niet alleen ouderen, maar ook scholieren bijvoorbeeld. We denken aan iets onweerstaanbaar vrolijks, zoals een strijkkwartet met een tapdanseres. Mensen kunnen niet weglopen, dus je moet extreem mooi spelen en je mag ze niet alles opdringen. Dit publiek is heel eerlijk en direct. Het vraagt van je om delicaat, mooi en afgewerkt te spelen. Als je iets raars doet, gaan mensen in hun koffie roeren. Maar meestal krijgen we blije blikken. Ik denk dat ik door deze concerten een beter musicus ben geworden. Wat levert het de bewoners op? Welzijn wordt geassocieerd met praten. We hebben geleerd dat dit niet hoeft. Wat wij doen is niet probleemgericht. Je speelt goede muziek, je maakt contact. Samen luisteren verhoogt het welzijn. Kunst levert sowieso een bijzondere ervaring op. Ik zeg altijd dat wij ervaringen manipuleren op een ethisch verantwoorde manier. Welke bijdrage levert de Vrede aan jullie werk? Het Midzomerweekend is voor ons een kans om ons programma te verdiepen en zichtbaarder te worden in de wijken. Daardoor kunnen meer mensen profiteren van wat er hier in huis gebeurt. De publiciteit via de Vrede helpt ons om meer mensen te bereiken. De mensen van Wijkontwikkeling hebben ons ontzettend gestimuleerd door hun enthousiasme! Door hun positieve reacties zijn wij onszelf ook belangrijker gaan vinden.
Spiegel voor planologen Iftarmaaltijd van Resto van Harte en Expodium op locatie augustus 2012
In het hart van Kanaleneiland staan acht flats. Zij maken in de nabije toekomst plaats voor nieuwbouw. De meeste oorspronkelijke bewoners zijn vertrokken, nu wonen er vooral studenten, starters, veel kunstenaars en andere creatieven. In Kanaleneiland is een eiland van creativiteit ontstaan: Eiland8. In een van de sloopflats is het viermanscollectief Expodium neergestreken. In teams van kunstenaars, historici en activisten verzamelt Expodium ervaringen van bewoners en gebruikers. Hun doel: beleidsmakers en planologen een spiegel voorhouden over de effecten van hun keuzes.
18
19
Bart Witte, beeldend kunstenaar Wat beweegt jullie om hier in de wijk te werken? Na onze studie wilden we groepstentoonstellingen maken en kwamen we in panden terecht die voorheen een andere functie hadden. Daar is onze interesse in architectuur en stedelijke ontwikkeling aangewakkerd. In een veranderende stad heb je nieuwe ideeën nodig, niet alleen de maakbaarheid van architectuur. Als kunstenaars stimuleren we de vorming van nieuwe ideeën over de omgeving, door naar de bewoners te kijken en te luisteren. Hoe gaat Expodium te werk? We ontwikkelen systemen om kennis te vergaren en invloed uit te oefenen op de omgeving. Een van die systemen is de ‘architectural prosthetic’. Dat kan simpelweg iets zijn als de veranda die we hier hebben aangebouwd. Dit is een plek tussen het private en publieke domein waar ruimte ontstaat voor sociale initiatieven. Toen we aan het bouwen waren, kwamen alle kinderen uit de buurt kijken. Vervolgens kwamen hun vaders met tweedehands spullen. Een ander systeem is de ‘nightwalkers’: een nachtelijke buurtverkenning met bewoners. Met deze activiteiten vergaren we kennis voor onze grote ambitie: het beïnvloeden van planologen en beleidsmakers. Voor dit doel is ons derde systeem: publiceren en bloggen. Wat wil Expodium bereiken? In probleemwijken wordt kunst vaak gezien als een gereedschap om de sociale cohesie te versterken en het proces van gentrification te versnellen: zet een stel kunstenaars in de wijk, dan komt het allemaal wel goed. Ook Mitros en Portaal hopen dat de tweeverdieners straks toestromen door de aanwezigheid van kunstenaars in Kanaleneiland. Maar toen onze veranda af was, stond de corporatie op de stoep om te vragen waar we in vredesnaam mee bezig waren. Men was bang voor overlast van hangjongeren. Er is hier nog nooit iets vervelends gebeurd. De veranda is nu beginpunt van de events die we in Kanaleneiland organiseren. Er spelen ook kinderen, ouderen schuilen hier als het regent, wij zitten er te lunchen. Wat levert jullie werk de wijk op? Je moet af van het idee dat de kunstenaar een miracle worker is. De stad blijft immers altijd veranderen. Je kunt beter acties maken waardoor je buzz, energie en verantwoordelijkheidsgevoel genereert bij de bewoners en het kunstpubliek. Maak zo’n veranda bijvoorbeeld standaard onderdeel van de nieuwbouw. Kijk na oplevering van een wijk meteen samen met de bewoners hoe je de wijk leefbaar houdt. Laat beleidsmakers, bestuurders en bouwers meer vertrouwen op bewoners en creatieve krachten. Dan is er uiteindelijk minder gemeenschapsgeld nodig om grotere problemen op te lossen.
B
ar
tW
it t
e
DE ACTIVIST
20
boven: Tasca van Andre Catalao in Kanalen足 eiland, 11 en 12 november 2011 midden: Aerobics for Artists van Susana Pedrosa in Kanaleneiland, juli 2012 onder: Opnames voor Untitled (Ik kijk naar de film) van Anna Okrasko in Kanaleneiland
21
‘In deze muziek tonen we ons karakter en onze persoonlijkheid.’ Bestem, Turkse zangeres
ROUTES TO TRANSFORMATION De muzikanten van Routes to Transfor mation jammen met elkaar op de Bosporus tijdens een boottocht onder de sterrenhemel van Istanbul.
Muziek overbrugt culturen Bij Routes to Transformation musiceren twintig jongeren uit Utrecht en Istanbul met elkaar tijdens twee residencies. Hun achtergronden zijn uiteenlopend. Zo ontmoet een student van het conservatorium of de Nederlandse Popacademie een rapper van de straat, een singer-songwriter of een Marokkaanse bruiloftszanger. Er ontstaan performances met invloeden uit folk, R&B, rap, dubstep, pop, klassieke muziek, balkanmuziek en funk.
48
‘Indrukwekkend hoe iedereen tijdens het project vooruitging.’ Myrthe, Nederlandse violiste en bespeler van de yayli tambur
49
Tafelboom en Tafelbos Troubadours van het Tafelbos in de Eilandsteede in Park Transwijk mei 2012
Samen met inwoners van Utrecht maakt stichting Tafelboom tafels van in hun buurt gerooide bomen: het Tafelbos. Zagen, drogen, ontwerpen, verhalen optekenen en het maken van de tafels, het gebeurt allemaal samen met de bewoners van de stad. In 2013 is het Tafelbos klaar en worden de meubels ingezet bij de viering van 300 jaar Vrede van Utrecht, die ook aan tafel werd gesloten.
52
53
Team Wijkontwikkeling (3,4 fte)
Met dank aan
Mira Kho, projectleider
Wijkontwikkeling van Vrede van Utrecht heeft in het afge
Saar van der Spek, programmamaker
lopen jaar bijdragen ontvangen van Stichting DOEN, het
Gerry van der Lit, communicatiemedewerker
K.F. Hein Fonds, het Oranjefonds en subsidie ontvangen
Annemarie de Jong, productie
van de Europese Commissie, Mira Media en Dienst Maat
Femke Broeren, productie
schappelijke Ontwikkeling van de gemeente Utrecht.
Berta Stössel, productie
Vrede van Utrecht is een initiatief van de gemeente en provincie Utrecht.
Coproducenten Orfee Melsen, Marijke Reuvers, Sandra Rigter Lévi Smulders, Iris Vos, Henk van Zeijts
In 2013 viert Utrecht 300 jaar Vrede van Utrecht met
The Art of Making Peace, een internationaal programma
Colofon
vol kunst, cultuur en wetenschap in stad en regio. De
Tekst en samenstelling: Wijkontwikkeling,
Vrede van Utrecht was een wereldomspannend vredes
Vrede van Utrecht
verdrag dat voor stabiliteit in Europa zorgde. Voor het
Tekstredactie: Frans Hempen, de zoele haven
eerst kwam vrede tot stand aan de onderhandelingstafel,
Ontwerp huisstijl Vrede van Utrecht:
in plaats van op het slagveld. Met dank aan de gastvrij
Dietwee ontwerp en communicatie
heid van Utrecht.
Ontwerp: Joanna Greve, de zoele haven Fotografie: Marco Hermsen (Tafelbos), Anna van
Het Vrede van Utrecht programma is een samenwer
Kooij (WijkJury, Diversiteitsnetwerk), Jet van Zwieten
king tussen culturele instellingen, onderwijsinstituten,
(Stefanus, Diversiteitsnetwerk), Merel Waagmeester
maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en de
(Metaal Kathedraal), Maarten Hartman (Dr. Sarphatihuis),
creatieve industrie in stad en regio. De viering van Vrede
Pauluz (portretten interviews, Media4ME, WijkJury),
van Utrecht staat niet op zich, in 2018 wil Utrecht Cultu
Expodium, Eveline Sissing (Lumineus Lunetten),
rele Hoofdstad van Europa zijn. Vrede van Utrecht 2013
Gemeente Utrecht (Fort Lunet III), Willemijn van
en Utrecht2018 zijn het initiatief van de gemeente en de
Kol (Media4ME), Sanne Sprenger (Fanfare 11-11),
provincie Utrecht en worden ondersteund door Council
WLMN Photography (Social Media Café), Umut
Vrede van Utrecht met als eerste leden: ASR Nederland,
Vedat (Routes to Transformation), Sahar Roumiz
Bouwfonds Ontwikkeling, CMS Derks Star Busmann,
(Routes to Transformation), Berta Stössel (Routes to
NS, ProRail, Rabobank Utrecht en SHV.
Transformation), Dick Houtzager (Tafelbos), Jurrian van den Haak (Tafelbos)
Contact
Drukwerk: Libertas Bunnik
Vrede van Utrecht Postbus 532 3500 AM Utrecht www.vredevanutrecht2013.nl www.overalinutrecht.nl
MEDIA
www.utrecht2018.nl
4
ME
HOOGTIJDAG
ZINGENDE BEELDEN
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
MUZIKALE MOMENTEN
Vleuten-de Meern
FETE DE LA MUSIQUE
MUZIKALE MOMENTEN
URBAN TRAJECTORIES
HET 8STE CONTINENT
LEIDSCHE RIJN FESTIVAL
BUURTBIOS
BLENDFESTIVAL
Zuidwest
Oost
KUNSTLOUNGE
HALLO WERELD
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
GLUREN BIJ DE BUREN
Zuid
MIDZOMERNACHTFEEST
MUZIKALE MOMENTEN
Binnenstad
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
MUZIKALE MOMENTEN
ZOMER VAN KANALENEILAND
ARK FESTIVAL
FETE DE LA MUSIQUE
AS I LEFT MY FATHER’S HOUSE
UTRECHT MANIFEST
WIJKJURY
Noordoost
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
STAATSLIEDEN VOORAAN!
STAATSLIEDEN JONG, JONGER, JONGST!
FETE DE LA MUSIQUE
FETE DE LA MUSIQUE
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
KRUISBESTUIVING
West
BELEEF DE STEEF DE BINNENPLAATS
FETE DE LA MUSIQUE
FANFARE 11.11 / SINT-MAARTEN PARADE
MUZIKALE MOMENTEN
MEDIA4ME
OVERDREVEN FESTIVAL
STUT THEATER DICHTBIJ
Overvecht
Noordwest
FETE DE LA MUSIQUE
LIEVELINGS
CULTURELE KARAVAAN
LOMBOK BIJ DE KOP
Leidsche Rijn
ROUTES TO TRANSFORMATION
ZONFESTIVAL
TROUBADOURS VAN HET TAFELBOS
en locaties.
LOF DER ZICHTBAARHEID
kunstenaars, organisaties
overzicht van programma’s,
Zie pagina 2 voor het
activiteit 2011 – 2012
Vrede in de Wijken Vrede van Utrecht versterkt sinds 2005 culturele initiatieven in de Utrechtse wijken. Wijkontwikkeling bundelt krachten en helpt culturele initiatieven een duurzame plek in de wijk en de stad te verwerven. Hierbij werken we nauw samen met gemeentelijke wijkbureaus, culturele organisaties, corporaties, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente, onderwijsinstellingen, cultuurhuizen en sociaal-maatschappelijke organisaties. Zo maken we het gedachtegoed van Vrede van Utrecht zichtbaar en duurzaam en bouwen we met het wenkend perspectief van Utrecht 2018 aan een sterke stad waarin iedereen meedoet.