Vrede in de Wijken Stand van zaken najaar 2013
wijkontwikkeling
NR 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49
KANSEN IN DE STAD PAG Urban Trajectories 20 Entanglement/Urban Trajectories 22 locatie:KANALENEILAND 24 Kunstmanifestatie IJZERsterk 26 Openlabs Atelierroute 30 Merwede leeft! 36 Waterwerken 38 In het oog van de orkaan 39 Het 8ste continent 40 Festival van de Verbinding: Maak de stad! 42 Festival van de Verbinding: Utrecht Manifest 2013 46 TALENTONTWIKKELING EUtropia 52 WijkJury Utrecht 56 BLENDin’ ARK Festival 58 De MuziekRoute 62 WIJKFESTIVAL FortenFeest 66 Overdreven Festival, Totaal Lokaal 68 Buiten Westen 72 Geef de Vrede door: Vrede op de planken 74 Koffieritueel 76 Vrede bij de Molen 77 Midzomernachttafel 78 ZON Festival 80 Zingende Beelden 82 DIALOOG Culturele Karavaan Utrecht 88 As I Left My Father’s House 90 Vrede in de buurt TV 92 PARTICIPATIE HTML How To Make Love 100 Resto VanHarte Kookt met de Stad 102 Staatslieden Art Community 104 Het Kleed van West 106 Festival van de Verbinding: Tentoonstelling Artibus 108 Geef de Vrede door: Vredesloop Overvecht 109 Festival van de Verbinding: Midzomernachtfeest 110 Chez/de/sans vous 112 Fanfare 11-11 en de Sint Maarten Midzomerparade 114 Oliedom 120 Vredesslinger 122 Vensters op Vrede 123 Stut Theater 124 Open HuisCultuurcampus 126 Rap de Vrede 127 Tafelbos 130 Watertuinen 134 I’m Good, I’m Great, I’m Wonderful 135 Geef de Vrede door: Wij maken de Vreedzame wijk 138 LOF DER ZICHTBAARHEID Lof der Zichtbaarheid 144 AxionContinu Muziekfestival Appeltaart Concerten 148 Oost viert Vrede 150
02
48 42
24 01
41
22
40
Vleuten-de Meern
Overvecht 28
36
29
48
19
46
15
29 23
47
05
33 40
42 19
17
Noordwest
04
07
45
29
36
03
Noordoost
30
12 30
20 02
15
08
43
West
20
02 40
20 39
31 20
21
18
Leidsche Rijn
20 38
44
47
29
42
25
13
42 25
12
49
01 26
47 49
Oost
49 49
06
10
27
49
34
37
03 14
49
49
45
Binnenstad
48
48
09
43
13 35
20
47
49
48
11
49
43 29
Zuidwest
32
42
16
32
Zuid
Programmalijnen en projecten Kaart samenwerking sectoren zie binnenkant achterflap
Inhoud Vrede in de buurt – In vogelvlucht
5
Artikelen Verbindende kracht, Aleid Wolfsen Vrede blijft in de buurt, Mira Kho Zeven quotes, Gilbert Isabella Vrede voor krachtwijk en krachtige wijk, Marjan Wertwijn Vrede voor wie kwetsbaar is, Henriëtte Hulzebos Acht bespiegelingen, Frits Lintmeijer De buurt als cultuurhuis, Aart Jan Voogt en Rick de Kogel Vrede in perspectief, Rien Sprenger Vrede op school, Leo Roeleveld Vrede is ruimte voor anders-zijn, Doortje Kal Leven na Vrede, Peter de Haan Programmalijnen Kansen in de stad Talentontwikkeling Wijkfestival Dialoog Participatie Lof der Zichtbaarheid
8 12 32 48 64 84 96 116 128 140 152
20 52 66 88 100 144
Projecten op alfabetische volgorde
156
Leeswijzer Dit is de derde en laatste publicatie over Vrede in de wijken. In het najaar van 2011 en 2012 rapporteerden we over de uitdagingen, de strategie en de werkwijze in de wijken. In deze laatste publicatie becommentariëren experts het proces en de opbrengst in de wijken. In de inleiding zet projectleider Mira Kho de hoofdpunten van de strategie en werkwijze nog eens op een rij. Vele partners hebben gereageerd op onze oproep om kort aan te geven wat hun ambities waren, wat zij hebben gerealiseerd en hoe ze de samenwerking met ons hebben ervaren. Op basis van hun feedback en input hebben wij deze publicatie samengesteld. Hierbij dient te worden aangetekend dat het aantal pagina’s per project niet representatief is voor het belang van het project binnen de strategie van Vrede in de buurt. Uitleg symbolen Wat was de ambitie en opbrengst van het project of activiteit? Welke behoeftes en kansen zijn er voor de toekomst?
4
Vrede in de buurt In vogelvlucht
O
p 21, 22 en 23 juni 2013 vonden overal in Utrecht culturele activiteiten plaats, een unieke momentopname van langlopende culturele trajecten in de wijken, die grotendeels een vervolg krijgen. De programmering van dit midzomerweekend was samengesteld met en door bewoners, kunstenaars en organisaties uit de wijken. Vrede in de buurt werd op vrijdag 21 juni feestelijk geopend met muzikale en beeldende parades uit alle windstreken, een gezamenlijk concert en muzikaal diner op het Lucasbolwerk, waaraan 1200 mensen meededen. Hierbij kwamen twee verwante programma’s van Vrede van Utrecht samen, Wijk ontwikkeling en Community Arts Lab. Na het diner werd de avond vervolgd in de Stadsschouwburg met KNAL, de feestelijke afsluiting van het internationale community Arts Lab festival. In hetzelfde weekend zijn met 149 partners op 61 locaties verspreid door de stad 79 evenementen gerealiseerd. We telden 35.096 bezoekers en 5.350 deelnemers en vrijwilligers. Het was een rijk, gevarieerd en samenhangend programma, dat voortkwam uit de vijf programmalijnen van Wijkontwikkeling: participatie, talentontwikkeling, kansen in de stad, dialoog en wijkfestivals. In de extra programmalijn Lof der Zichtbaarheid stonden mensen met een beperking centraal. Lof der Zichtbaarheid was van toepassing op 18 van de 79 projecten. Dit maakte Vrede in de buurt daadwerkelijk voor en door iedereen.
5
8
Verbindende kracht In
2006 vroeg het gemeentebestuur de organisatie Vrede van Utrecht om voor de inwoners van de stad een rijk en divers cultureel en educatief programma te organiseren. Belangrijkste randvoorwaarde was dat de Vrede iets moest worden van de Utrechters zelf. Deze publicatie geeft een beeld van wat er uit deze opdracht is voortgevloeid. En als er iets uit deze publicatie blijkt, is het wel de rijkdom in onze stad aan initiatiefrijke, creatieve mensen. Overal, in alle wijken, hebben Utrechters, vaak maandenlang op vrijwillige basis samenwerkend, initiatieven tot stand gebracht waar talloze anderen weer veel plezier aan hebben beleefd. Uit wat de betrokkenen er, bijvoorbeeld in deze publicatie, zelf over te vertellen hebben, blijkt hun enthousiasme. Als mensen met goede ideeën komen, zijn we als gemeentebestuur en maatschappelijke instellingen graag bereid menskracht en deskundigheid beschikbaar te stellen. Dat was de functie van de projectorganisatie Wijkontwikkeling als aanjager en verbindende factor bij Vrede in de buurt. Maar het waren de Utrechters zelf van wie de ideeën kwamen en die mijn trots dat ik burge-
9
meester van Utrecht mag zijn, verder doen zwellen! Dat Vrede in de buurt me heeft geraakt, kwam niet in de laatste plaats door de vele nieuwe gezichten die ik zag tijdens het midzomerspektakel op het Lucasbolwerk. Een grote variëteit aan Utrechters was daar bijeen voor een zeer ontspannen en vrolijk samenzijn. Men schoof bij elkaar aan om een hapje te eten en genoot gezamenlijk van schitterend theater en opzwepende muziek, gemaakt door kinderen, jongeren, mensen met een beperking, amateurs en professionals. Als ik over Utrecht spreek, heb ik het vaak over de verbindende kracht van kunst en cultuur. Hier was die verbindende kracht te zien in zijn meest tastbare vorm! Mr. A. Wolfsen burgemeester
In deze publicatie tonen we niet alleen de opbrengst van Vrede in de buurt, maar proberen we ook iets van de ervaringen van partners en ons eigen team door te geven. We hebben burgemeester en wethouders gevraagd om het belang voor de stad te duiden, professionals reflecteren op diverse aspecten van het programma, en betrokkenen spreken hun verwachtingen uit voor de toekomst. door Mira Kho, projectleider team Wijkontwikkeling
12
Vrede blijft in de buurt M
et deze staalkaart van Vrede in de buurt leggen we de dynamiek vast die ervoor heeft gezorgd dat zo veel Utrechters in hun eigen wijk Vrede hebben kunnen vieren. Zoals Heinz Schiller in De kunst van het verbinden opmerkt: ‘Burgerparticipatie kun je niet van bovenaf opleggen. Het komt van de straat.’ Dat besef schraagt ook het denken van wethouder Gilbert Isabella, die een warm pleidooi houdt voor de wijkgerichte aanpak (p 32). We hopen dat deze publicatie een aansporing vormt voor langlopende trajecten waarin mensen uit alle maatschappelijke geledingen zich wijden aan een gezamenlijk gedragen programma om met elkaar in gesprek te gaan en elkaar door kunst en cultuur te ontmoeten. Behoefte Vrede in de buurt was dus een cultureel participatieprogramma waarin eigen initiatief en zelf organiseren centraal stonden. En al kwam de opdracht voor Vrede van Utrecht vanuit de politiek, er lag geen ideologische dwang aan ten grondslag. Vrede in de
13
buurt sloot veel eerder aan bij een maatschappelijke behoefte, zoals projectleider cultuureducatie Leo Roeleveld het verwoordt (p 128). Die behoefte ligt besloten in de thematiek van Vrede van Utrecht. Vrede en oorlog, conflict en verzoening, ruzie krijgen en het weer goed maken zijn thema’s die voor iedereen betekenisvol (te maken) zijn. Een inhoudelijk vertrekpunt dat iedereen kan raken, was precies de kracht van Vrede, merkt ook intendant Peter de Haan op (p 152). Dat zie je niet alleen terug in de uitspraken van bezoekers en partners, het spat ook af van de vele foto’s in deze publicatie. Programmaontwikkeling De oorsprong van Vrede in de buurt ligt ver in het verleden. Het historisch perspectief dat communityartsveteraan Rien Sprenger schetst, maakt dit dui delijk (p 116). Als onderdeel van Vrede van Utrecht zijn we in 2007 begonnen onder de noemer Kunst in mijn buurt. Later werd de programmalijn omgedoopt tot Wijkontwikkeling. Als groots gevierd >
midzomerweekend vormde Vrede in de buurt het sluitstuk van een aanpak die bedoeld was om (veel bestaande) culturele initiatieven en ontwikkelingen aan te jagen en de culturele infrastructuur in de wijken van Utrecht te versterken. Uit de verhalen van de professionals blijkt dat inves足 teren in infrastructuur niet altijd een kwestie is van bouwen met stenen. Onafhankelijk van elkaar roemen Rick de Kogel en Marjan Wertwijn de waarde van een aanpak waarbij juist niet voor een cultuurgebouw werd gekozen, maar vooral werd ge誰nvesteerd in de ondersteuning van het zelforganiserend vermogen van de burger (p 96 en p 48).
Strategie en netwerken bouwen Wel van tevoren bedacht was een strategie gestoeld op drie principes: tijd, wederkerigheid en de integrale benadering. Jezelf de tijd gunnen om te bouwen aan netwerken en om te komen tot een passende bijdrage van alle partijen. Inzetten op wederkerigheid zodat partijen elkaar versterken. En de krachtige verbinding van tientallen culturele en maatschappelijke organisaties in een integrale manier van werken. Deze principes zijn bepalend
Overalinutrecht.nl
De afgelopen jaren zijn tal van initiatieven ontwikkeld, die ook ons hebben verrast. Zo hadden we van tevoren niet voorzien dat Lof der Zichtbaarheid zo gretig zou worden opgepakt. Het is maar goed dat lector Kwartiermaken Doortje Kal dit bij ons kwam bepleiten (p 140). We konden ook niet vermoeden dat actieve bewoners in Lunetten een FortenFeest konden neerzetten dat Vrede van Utrecht in optima forma vertegenwoordigde: saamhorigheid, wederkerigheid, creativiteit, de kruisbestuiving tussen amateur en professional, samenwerking met maatschappelijke partners.
In 2012 heeft Vrede van Utrecht samen met Rotslab overalinutrecht.nl ontwikkeld. De site is een platform waarop culturele instellingen en maatschappelijke partners zich profileren, communiceren en een gezamenlijke agenda publiceren. Met meer dan 340.000 hits, ruim 43.000 unieke bezoekers en 189 redacteuren van verschillende culturele instellingen is overalinutrecht.nl een jaar na lancering een groot succes. De komende jaren wordt dit informatie足netwerk onderhouden door X11, het vmbo voor grafimedia.
De Kunst van het Verbinden
Wijkontwikkeling heeft De kunst van het verbinden van auteur Heinz Schiller uitgegeven. Het hoofdthema van dit boek, de burger in de netwerksamenleving van de 21e eeuw, heeft grote raakvlakken met de netwerkmanagementstrategie van Wijkontwikkeling. Schiller analyseert de netwerksamenleving, breekt een lans voor creativiteit en biedt een kritische reflectie op de verzorgingsstaat. Naar aanleiding van dit boek is ook een reeks artikelen in dagblad Trouw verschenen.
14
geweest voor een werkwijze die zich in de eerste plaats heeft gekenmerkt door een sensitieve procesbegeleiding. Wijkontwikkeling begon bij actief netwerkmanagement: partijen bij elkaar brengen, met elkaar verbinden en initiatieven versterken. Daarbij richtten we ons op aanwezige programma’s en de behoeftes van individuele organisaties. Met zogeheten wijktafels hebben we verbindingen gelegd op wijkniveau. Vanaf begin 2012 hielden we om de zes weken grootstedelijke netwerkbijeenkomsten om te komen tot een breed gedragen gezamenlijke programmering. Hieruit is op verzoek van het veld het digitale platform overalinutrecht.nl ontstaan. De wijktafels boden ons een podium om onderwerpen te agenderen, maar waren vooral een uitgelezen mogelijkheid om partners te ontmoeten, met raad en daad terzijde te staan of aan elkaar te koppelen. De match maken is één, maar vervolgens gaat het om de vraag hoe mensen bij elkaar blijven. We hebben vanuit ons team ondersteuning geboden om van deze prille netwerken een levend organisme te maken. Onze bijdrage heeft gevarieerd van verslaglegging en follow-up tot coaching-on-the-job, coproductie en professionalisering. Onafhankelijke speler Met ons kleine flexibele team konden we dicht bij de processen en ontwikkelingen opereren. Met een kernteam op een centrale plek en coördinatoren in de wijken konden we snel reageren of anticiperen en kansen onmiddellijk benutten. Zo hebben we Utrecht Manifest verbonden aan Rotslab en Expodium geholpen voet aan de grond te krijgen in Kanaleneiland. Ook hebben we door toedoen van stadsgeograaf Jan van Duppen de Universiteit Utrecht inhoudelijk verbonden met onze thematiek en ambities. De kracht van de aanpak zat mede in de onafhankelijke rol die wij hadden in het cultureelmaatschappelijke veld. Dit gaf de bewegingsvrijheid >
15
De Vrede voorbij
Charlotte van Ruijven heeft aan het departement voor Bestuurs- en Organisatiewetenschap van de Universiteit Utrecht onderzoek gedaan naar netwerkmanagement van de Vrede van Utrecht en de duurzaamheid van culturele netwerken. Zij onderscheidt informatienetwerken (ook online) en interactienetwerken (kennis en informatie uitwisselen via persoonlijk contact). De informatienetwerken zijn onder andere geborgd door overalinutrecht.nl. Bij interactie is er een doel nodig om samen tot iets te komen, en coördinatie om structuur aan te brengen en elkaar op regelmatige basis te zien. Wijkontwikkeling gaf richting door een centrale doelstelling en coördineerde het proces ernaartoe. Om dit interactienetwerk te verduurzamen is het belangrijk dat er nieuwe organisaties opstaan die de coördinerende rol op zich nemen en een nieuw gezamenlijk doel formuleren.
04 KANSEN IN DE STAD
Deze kunstmanifestatie, waar de beleving van Zuilens erfgoed
Kunstmanifestatie IJZERsterk We wilden met IJZERsterk het immaterieel erfgoed van Werkspoor, Demka en Zuilen op de plek van oorsprong vastleggen en ontsluiten voor een breed publiek. Door ondernemers, kunstenaars en organisaties bij het voormalige Werkspoorterrein te betrekken kwam een gebied tot leven dat tot dan toe anoniem was terwijl het belangrijk industrieel erfgoed herbergt.
centraal stond, legde op verschillende locaties op het voormalig Werkspoorterrein het immateriĂŤle erfgoed van de werknemers van
IJZERsterk heeft bijzondere ontmoetingen tot stand gebracht en herinneringen en verhalen vastgelegd en getoond in de films en kunstinstallaties. Voormalige Werkspoorders lieten hun kinderen en kleinkinderen zien waar ze hadden gewerkt. Oud-werknemers kwamen zelfs elke dag, sommigen vertelden bezoekers maar al te graag over Werkspoor. Ondernemers van nu raakten in gesprek met werknemers van toen.
Demka en Werkspoor bloot. Dit gebeurde via documentaires, interactieve kunstinstallaties, optredens en activiteiten.
De filmvertoning bij de Turkse vereniging Kazim Karabekir in het voormalige ontspanningsgebouw van Werkspoor zorgde ervoor dat mensen die daar normaal niet komen, nu naar binnen gingen en een kop Turkse thee kregen van de voorzitter van de vereniging. De filmvertoning van Kazim Karabekir in de loods van Fast Fabrications, was erg bijzonder. De zaal was gevuld met mensen van het Museum van Zuilen. Het concert van het Zuilens Fanfare Corps in de voormalige Werkspoorloods, met een fanfarelid dat zelf nog in die loods had gewerkt, raakte de mensen diep.
26
De erkenning van de Vrede was belangrijk om andere partners over de streep te trekken. De netwerkbijeenkomsten leverden veel nieuwe culturele contacten op in Utrecht en hebben geleid tot samenwerking met kunstenaarsinitiatieven.
KUNSTENAARS Mariska Pluck & Ylonka van Es WEBSITE www.ijzersterk2013.nl
We hebben gezien dat herkenning, verrassing en ontmoeting goed hebben gewerkt. Mensen herkenden niet alleen zichzelf, maar ook familie en buurtgenoten. Ze gingen met elkaar in gesprek, voelden zich aangesproken door de vorm en de plek en betrokken bij hun wijk en de historie. Op dit moment onderzoeken we mogelijkheden voor de toekomst van IJZERsterk. De films en kunstinstallaties hebben op zichzelf natuurlijk ook een langere houdbaarheidsdatum.
LOCATIE Bedrijventerrein Cartesius DATA 21 – 23 juni 2013 BEZOEKERS 1000 DEELNEMERS 800 SAMENWERKING
‘Ik wist niet dat er zulk mooi industrieel erfgoed dichtbij was.’
Ondernemers en organisaties op het bedrijventerrein, verenigingen in Zuilen, RTV Utrecht, U in de Wijk Zuilen, Museum van Zuilen, Stichting USINE BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT advies / netwerk / publiciteit / financiën
27
04 KANSEN IN DE STAD
28
‘Prachtig dat dit alles weer tot leven kwam bij de kunstmanifestatie IJZERsterk. Deze reis naar het verleden mag vaker herhaald worden.’
29
Gilbert Isabella is wethouder van onder meer Ruimtelijke Ordening, Wonen, Utrecht Vernieuwt en Krachtwijken. In zeven quotes geeft hij zijn visie op de aanpak en opbrengst van Vrede in de buurt.
32
1 Begin in de buurt Vrede in de buurt is succesvol omdat we naar de natuurlijke omgeving van de inwoners van Utrecht zijn gegaan. Dat is het blijvende inzicht van Vrede in de buurt: begin cultuureducatie en cultuurparticipatie altijd in het hart van de gemeenschap, zoek de plek op waar mensen elkaar ontmoeten. In de ene buurt is dat de school, in de andere de kerk, maar het kan ook een pleintje zijn. Wijkontwikkeling heeft aangetoond dat mensen staan te trappelen om iets te doen.
2 Het feest gaat door De stad heeft flink geïnvesteerd in de wijkcultuurhuizen, zoals Stefanus en het Vorstelijk Complex. We hebben de stenen mogelijk gemaakt, maar het gaat uiteindelijk om de inhoud. Nu hoeft cultuurparticipatie niet per se hoogdravend te zijn. Een bezoekje van een migrantenmoeder met haar kinderen aan de voormalige Stefanuskerk kan de eerste stap zijn. Misschien zijn daar nog wel vier stappen aan voorafgegaan. Via Vrede in de buurt is het gelukt om kinderen, jongeren, vaders en moeders, buren en scholen bij Vrede van Utrecht te betrekken. Dat maakt het op zich al duurzaam, want al die mensen zijn er morgen ook nog. De viering stopt, maar de basis gaat door. Vrede van Utrecht heeft in de wijken een beweging op gang gebracht. En het is aan de bewoners zelf om het estafettestokje over te pakken.
33
3 Er ontstaat een gesprek De komende jaren ligt er een opgave voor de cultuursector, samen met het onderwijs, de corporaties en buurtbeheer. Doe mee en stimuleer de bewoners. Neem nou de kunst op zijgevels in Overvecht, een initiatief van de corporaties. Dat haalt de buurt direct op. Als je ernaar staat te kijken, komen er mensen naar je toe en ontstaat er een gesprek. In West hebben kinderen bij de Parkschool aan creatieve uitingen gewerkt, samen met een kunstenaar uit de wijk. In Leidsche Rijn kom je verrassende kunst en archeologische vondsten tegen. Via de stichting Vrienden van het Máximapark steken heel veel bewoners daar tijd in. Als je goed kijkt, zie je dat er ontzettend mooie dingen zijn gedaan en ontstaan.
4 Kunst draagt bij In de brede schakering van amateur tot professioneel draagt cultuur in je eigen buurt bij aan de kwaliteit van leven, op een andere manier dan het nieuwe TivoliVredenburg zal doen voor de stad als geheel. En soms is het niveau heel hoog, zoals de optredens van musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest in verzorgingshuizen. Het mooie daarbij is dat er behalve de ouderen en de musici ook zorgprofessionals en buurtbewoners bij betrokken zijn. Nog een voorbeeld: muziek-, toneel- en geschiedenislessen rondom het thema van Vrede, die duurzaam doorwerken in de Vreedzame Wijk, de Vreedzame School. >
5 Maak alledaagse kunst
Vrede stopt, maar de mensen blijven.
Tijdens Vrede in de buurt deed ik de Wijksafari in Overvecht. Daarbij kwam je helemaal in de natuurlijke habitat van een persoon met een verhaal. Ergens in een flat op tien hoog vertelde een moeder over zichzelf en haar kinderen. In een andere flat zat een werkloze man die zijn gezin was kwijtgeraakt. Dat zag je in zijn woning terug. Eigenlijk hoef je niet op zoek te gaan naar het bijzondere, het bijzondere is wat deze mensen dagelijks meemaken. Het kunstige daarbij is dat deze mensen niet alleen hun verhaal vertellen, maar zich realiseren dat ze onderdeel zijn van de samenleving. Het is interessant om hun leefwereld met die van de bezoekers te verbinden. Ook dat is kunst.
34
De wereld verandert sneller dan we kunnen bijhouden.
6 De burger wil wel Als bestuur moeten we soms nog wennen aan de welwillende burger. Mensen willen zelf veel doen, maar willen daarvoor ook de ruimte krijgen. Onze beleidskaders bieden die soms onvoldoende. Ik zeg niet dat je ongelimiteerd mee moet gaan in wat de burger wil, maar het loont om te zoeken naar wat er kan. Als bestuur kun je de boel in beweging brengen met kleine dingen. Je maakt het mogelijk dat een gebouw open is, je geeft een vergunning om een braakliggend stuk grond te benutten. Laten we als bestuurlijke organisatie erkennen dat de wereld sneller verandert dan we kunnen bijhouden. Bureaucratie kan initiatieven inkapselen en doodslaan. Maar bureaucratie kan ook beweging mogelijk maken, zonder dat er willekeur ontstaat. De nieuwe bureaucratie betekent het openbreken van oude patronen en is voor nu onze grootste opgave. Het is een belofte waar ik mij graag aan verbind.
35
7 Investeer in de toekomst Kunst vraagt altijd om een investering, in een gebouw, in educatie of talent. Bij Vrede in de buurt hebben jongeren kunnen snuffelen aan kunst. Ik ben ervan overtuigd dat sommigen van hen nieuwsgierig zijn geworden naar wat het is en wat je ermee kunt. En wie weet kunnen we over twintig jaar zeggen dat we in 2013 een aantal jongeren in de wijken enthousiast hebben gemaakt en dat die nu, in 2033, trots op het podium van TivoliVredenburg staan.
12 TALENT-
EUtropia
ONTWIKKELING
Op 14 april, tijdens de opening van Vrede van Utrecht, gaven vijftig jonge artiesten uit negen Europese
Met EUtropia is Roots & Routes erin geslaagd een betekenisvolle interdisciplinaire performance neer te zetten met vijftig jonge artiesten uit Europa. Hieraan is een traject van twee jaar voorafgegaan waarin Utrechtse talenten in muziek en dans internationale artistieke uitwisselingen hadden met jongeren uit diverse Europese landen en Turkije. Door de organisatie van EUtropia Cafe in NUtrecht hebben we kennisgemaakt en uitgewisseld met lokale initiatieven zoals Vers Vermaak, Daklava en Cultdealer.
landen een multidisciplinaire performance, met als centraal thema de Toren van Babel.
In het kader van Utrecht Danst was EUtropia als gratis performance in Tivoli toegankelijk voor iedereen. Mede door de act Crazy Car van collega’s uit Frankrijk hebben we een breed publiek bereikt.
De performance bestond uit dans, livemuziek, visuals, spoken word en theater.
EUtropia bood kansen aan jongeren die gewoonlijk geen toegang hebben tot het professionele artistieke veld. Vanuit het thema van de Vrede van Utrecht hebben we ingezet op de ontwikkeling van internationale samenwerking met verwante organisaties. De jongeren brachten hun lokale en specifieke culturele ervaringen en
ORGANISATIE Roots & Routes WEBSITE www.rootsnroutes.eu LOCATIES NUtrecht, dB’s, Tivoli DATA 5 – 14 april 2013 BEZOEKERS Tivoli: 450 EUtropia Cafe: 200 DEELNEMERS 50 SAMENWERKING 3voor12 Utrecht, Cultdealer, Daklava, dB’s, NUtrecht, Pollination, SSH, Vers Vermaak BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT advies / netwerk / productie / publiciteit / financiën
52
‘We hebben elkaars talen en achtergronden niet nodig, we communiceren door een gemeenschappelijke artistieke taal, de taal van kunst.’ vaardigheden mee en droegen hiermee bij aan een gezamenlijke expressieve eigen taal. Hierbij is de samenwerking tussen jonge artiesten en ervaren professionals cruciaal. EUtropia vormde een internationale en hoogwaardige leeromgeving voor opkomend cultureel talent. Het team van Vrede heeft een onmisbare bijdrage in de productie en PR geleverd. Ook is er door Vrede inhoudelijk meegedacht en een netwerk van Utrechtse partners ontsloten. Door de samenwerking met Vrede en EUtropia hebben diverse partijen in Utrecht kennisgemaakt met Roots & Routes. Dit biedt kansen voor verdere samenwerking en projecten in de toekomst.
53
12 TALENTONTWIKKELING
54
‘The connection between people, different mentalities and countries.’
55
16 WIJKFESTIVAL
Een groep wijkbewoners organiseerde diverse culturele activiteiten, van wijkmascottes (Champies)
FortenFeest Lumineus Lunetten wilde cultuur in de wijk brengen en nieuwe verbindingen mogelijk maken tussen mensen. We vonden het belangrijk dat er voor elk wat wils was. Dat is verwezenlijkt via onze andere activiteiten, zoals de huiskameroptredens van Gluren bij de Buren en allerlei workshops. We hebben boekjes gemaakt over de geschiedenis van de wijk, een website gelanceerd met de Canon van Lunetten en de Stichting Lunetten Organiseert (SLO) nieuw leven ingeblazen.
maken tot en met de productie van educatieve boekjes
Wijkontwikkeling heeft van meet af aan vertrouwen gegeven aan het project en ons geïntroduceerd bij de juiste partijen voor financiële bijdragen.
over de wijk. Tijdens het midzomerweekend vond het FortenFeest plaats.
Een project als het onze werkt alleen als het echt vanuit de mensen zelf komt. De gemeente kan een bijdrage leveren door bijvoorbeeld vergaderruimte beschikbaar te stellen. Ook is het belangrijk dat er een leefbaarheidsbudget blijft. De kerngroep van Lumineus Lunetten houdt op met haar werkzaamheden, maar iedereen blijft op zijn of haar eigen manier actief. Wij willen onze
ORGANISATIE Lumineus Lunetten WEBSITE www.lumineuslunetten.nl LOCATIE Fort Lunet III, Beatrixpark DATUM 22 juni 2013 BEZOEKERS 1200 DEELNEMERS 75 BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT
‘Er zaten 135 mensen aan lange tafels. Het eten van Food ’n Mood was lekker. De Lui uit Lunetten waren aan het zingen en spelen en DJ Coen wist precies de goede muziek te draaien!’
advies / netwerk / financiën
66
‘Geslaagd, goed georganiseerd, leuke sfeer. Ons eigen festival in de achtertuin.’
kennis en ervaring delen met anderen die hun plan willen verwezenlijken. Hiervoor kan de site LumineusLunetten.nl als platform dienen. Wij verwachten dat enkele activiteiten worden opgepakt door andere wijkbewoners (zoals Cats and Dogs en de gezamenlijke maaltijd). Gluren bij de Buren krijgt een vervolg. Een werkgroepje zorgt ervoor dat de website Canon van Lunetten wordt uitgebreid. Ook zijn er plannen om op het gebied van gezondheid en welzijn iets te organiseren voor de kwetsbaardere wijkbewoners.
67
26 DIALOOG
Muziektheater van initiatiefnemer Bright Richards met verhalen van vluchtelingen, opgevoerd
As I Left My Father’s House New Dutch Connections heeft in samenspraak met het Interreligieus Beraad Utrecht-West religieuze en maatschappelijke partijen samengebracht rondom het thema Van Vervreemding tot Verbinding. Het plan hiervoor is besproken met burgemeester Wolfsen, Vrede van Utrecht en andere belangrijke partijen. De stichting NDC wil meer draagvlak creëren voor vluchtelingen, migranten en illegalen in Utrecht. Wij werken toe naar Villa Vrede, het wereldhuis voor vluchtelingen en ongedocumenteerden.
in gebedshuizen, theaters, scholen en bedrijven. Na afloop van elke voorstelling wisselen de makers van gedachten met de aanwezigen.
NDC heeft twee jaar lang As I Left My Father’s House in Utrecht gebracht, in samenwerking met Vrede van Utrecht. Vrede heeft ons ondersteund, vooral op het gebied van communicatie en productie. De samenwerking bij New Connections Day op 12 april 2013 in de Domkerk, is cruciaal geweest voor het succes. Ruim 1350 mensen hebben kennisgemaakt met het vluchtelingenvraagstuk en nieuwkomers. Bright Richards wordt regelmatig gevraagd voor lezingen en workshops.
‘Dit heeft me dieper geraakt dan verwacht, omdat deze wereld ver af staat van de mijne.’
90
Gastcolleges op universiteiten blijken voor veel studenten een eyeopener. Ons netwerk en onze partners zien steeds meer de toegevoegde waarde van de verbindende kracht van kunst.
ORGANISATIE New Dutch Connections WEBSITE www.newdutch-
NDC heeft de ambitie om een New Connections Centrum te ontwikkelen voor training en kunst die verbinding en empowerment teweegbrengen tussen betrokken burgers, vluchtelingen en migranten. Hiervoor zoeken wij een plek in Utrecht. NDC ziet zich in haar missie ondersteund door tal van samenwerkingspartners, zoals nog eens bleek op 15 september tijdens de laatste bijeenkomst in het kader van het plan Van Vervreemding tot Verbinding.
connections.nl LOCATIES o.a. Domkerk DATA 10 voorstellingen tussen maart 2012 en september 2013 BEZOEKERS
‘Ik heb mijn verhaal hier gehoord, daarom was ik erg emotioneel.’
1360 SAMENWERKING Mozeshuis, Kerkennacht, doopsgezinde gemeenschap Schuilkerk, Pniëlkerk-Triumfatorkerk, Antoniuskerk, EUG Janskerk, Eyup Sultan Moskee Kanaleneiland, Joodse Liberale Gemeenschap, Beraad voor Religies Utrecht West, UAF, Studium Generale Utrecht, CAL Festival, Stadsschouwburg Utrecht, Hogeschool Utrecht BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT advies / netwerk / publiciteit / productie / financiën
91
‘Mensen geven graag goede raad over de liefde.’
100
HTML How To Make Love Wij brengen wijkbewoners van verschillende leeftijden en achtergronden met elkaar in contact zodat zij meer over elkaars leef- en belevingswereld te weten komen. Zij vertellen elkaar verhalen en ervaringen. Samen met lokale kunstenaars geven we daar vorm aan in een voorstelling en tentoonstelling. Er was veel enthousiasme en medewerking onder de wijkbewoners, bewoners van het Huis aan de Vecht en de kinderen van de christelijke basisschool De Piramide. Bij elke gespreksronde merkten we dat de verteller zich bewust werd van de waarde van zijn verhaal voor zichzelf en van het doorvertellen aan de ander. Mensen geven graag goede raad over de liefde. Bij de uitvoeringen kwamen er bij de bezoekers weer verhalen los. Verhalen over liefde zijn universeel en verbinden mensen in het doorvertellen en uitwisselen van ervaringen, waarbij leeftijd en achtergrond niet uitmaken.
28 PARTICIPATIE
In een voorstelling en tentoonstelling met muziek, theater en fotografie toont Theatergroep JURA verzamelde verhalen en visies op de liefde van wijkbewoners tussen de 10 en 85 jaar uit Zuilen, Ondiep en Overvecht.
Vrede van Utrecht heeft ons project inhoudelijk, praktisch en financieel ondersteund. Oudere wijkbewoners willen graag samen dingen doen. Zij geven ook aan contact met jongere generaties op prijs te stellen. Om de verhalen van oudere generaties vast te leggen en door te geven aan nieuwe generaties werken wij verder samen met ZIMIHC en Muziek in de Wijk. HTML blijkt goed te werken om verschillende groepen te verbinden en kan ook in andere wijken of als onderdeel van andere wijkprogramma’s worden gebruikt. Hierbij is een rol voor de gemeente weggelegd als gespreks- en samenwerkingspartner en als financiële partner.
ORGANISATIE Theatergroep JURA WEBSITE www.theatergroepjura.nl LOCATIE Fort aan de Klop DATA 22 en 23 juni 2013 BEZOEKERS 175 DEELNEMERS 37 BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT advies / netwerk / productie / publiciteit / financiën
101
49 LOF DER
Oost viert Vrede
ZICHTBAARHEID
Met een programma op niet voor de hand liggende plekken in de wijk sloeg het project
Tijdens Vrede in de buurt hebben we ons ingezet om letterlijk iedereen mee te laten doen met Oost viert Vrede. Door ruimte te bieden aan verschillende culturele initiatieven uit de wijk, van mensen met en zonder beperking, en verschillende bewonersgroepen die elkaar normaal gesproken niet of nauwelijks tegenkomen, met elkaar in contact te brengen. Zo wilden we interactie en wederzijds begrip tot stand brengen.
Oost viert Vrede een brug tussen jong en oud, tussen mensen met en zonder beperking. ORGANISATIE
Beeldend kunstenaars Jan Coolen en Niels de Hoog werkten bij Ateliers De Wijde Doelen samen met kunstenaars met een verstandelijke beperking aan Vrede in de Lustwaranda. Elaine Vis werkte met bewoners van verpleeghuis Swellengrebel en wijkbewoners aan De Mobiele Oase, een collectie levensgrote gebreide kamerplanten die in de Parade uit Oost werd meegedragen en nu een plek krijgt op de geriatrische afdeling van het verpleeghuis.
Cultuur in Oost WEBSITE www.cultuurinoost.nl LOCATIES Diakonessenhuis,
‘Ik heb alleen maar lovende woorden gehoord. Een geweldig initiatief…’
De Wilg, De Wijde Doelen, ZIMIHC theater Wittevrouwen, verpleeghuis Swellengrebel, De Kranenburg, Kunstuitleen Utrecht, Seniorencomplex Kruisstraat,
Met Oost viert Vrede hebben we kunst en cultuur uit Oost stedelijk op de kaart gezet en het netwerk binnen de wijk vergroot. Instellingen en kunstenaars hebben samengewerkt en elkaar beter leren kennen. Wijkbewoners hebben nieuwe plekken, buurtgenoten en kunstenaars leren kennen, waardoor ze niet alleen meer contacten in de wijk hebben, maar ook meer kennis van en betrokkenheid bij hun eigen omgeving.
etalages Biltstraat DATA 21 – 23 juni 2013 BEZOEKERS 929 MEDEWERKERS 365 SAMENWERKING
Kunst vormt een middel om mensen op de been te brengen en nieuwe plekken te laten ontdekken. Samenwerken aan een cultureel project levert nieuwe ervaringen en verbondenheid op. Juist omdat het van alle deelnemers een nieuwe manier van kijken en denken vraagt en onverwachte contacten oplevert. Het netwerk dat is ontstaan, willen we graag in stand houden, zodat we met elkaar kunnen toewerken naar nieuwe activiteiten voor de wijk waar kunst, ontmoeten en interactie centraal staan.
HU Lectoraat Kwartiermaken en partners van bovenstaande locaties BIJDRAGE VREDE VAN UTRECHT
‘Bezoekers en omgeving waren razend enthousiast. Geweldig!’
advies / netwerk / productie / financiën
150
Seniorencomplex Kruisstraat ‘De schatten zijn nu zichtbaar; mooi en waardevol!’ Door mee te doen aan Oost viert Vrede hoopten we meer saamhorigheid onder bewoners te creëren en meer uitstraling naar de buurt te krijgen. Buren hebben elkaar beter leren kennen en er zijn zelfs enkele nieuwe vriendschappen ontstaan. We zijn beter bekend geraakt met en bij verschillende organisaties in de wijk. We hopen in de toekomst meer kleinschalige culturele projecten op te kunnen zetten, onder andere met Cultuur in Oost en Vooruit Utrecht. De gemeente zou dit kunnen ondersteunen met een bijdrage uit het leefbaarheidsbudget.
151
De Wilg De Wilg is een vrijetijdsorganisatie voor mensen met een beperking en wil graag haar deuren openzetten voor wijkbewoners zodat zij in contact komen met onze doelgroep. Daarom organiseert De Wilg regelmatig evenementen die voor iedereen toegankelijk zijn, zoals het eetcafé op dinsdagavond en evenementen zoals de Midzomermarkt in het kader van Oost viert Vrede. Het is voor de zichtbaarheid van De Wilg in de wijk heel belangrijk om deel te nemen aan dit soort programma’s. Er is al best veel te doen in de wijk, maar het is goed om de activiteiten meer te bundelen, en een paar keer per jaar samen een cultureel evenement in Oost te organiseren.
Is er leven na Vrede van Utrecht? Blijft Vrede leven in de buurt? Intendant Peter de Haan blikt terug op een traject dat in 2005 is ingezet. Is Vrede echt van de inwoners van Utrecht geworden, welke ambities zijn waargemaakt en wat zijn de vooruitzichten voor de toekomst?
152
Leven na Vrede ‘V
oordat ik bij Vrede van Utrecht aan de slag ging, was ik directeur bij het Utrechts Universiteitsmuseum. Daar hadden we de boel aardig op orde, vonden we. We waren erin geslaagd nieuw en jonger publiek te trekken. Maar toen kwam ik in aanraking met de mensen van Wijkontwikkeling en hun manier van outreach en community-artsaanpak. Ik heb er ontzettend veel van opgestoken. Het was een openbaring om te zien wat er gebeurt als je het perspectief omdraait en de behoefte van bewoners helemaal centraal stelt. Dan ontstaat er een cultureel programma dat echt van de mensen zelf is, omdat het bij hen begonnen is. Zijn er nu voldoende burgers bij Vrede van Utrecht betrokken? Dat is een terechte vraag. Veel werk, zeker bij Vrede in de buurt, heeft kleinschalig achter de schermen plaatsgevonden. De buitenschil, het programma, is relevant, maar de verbindingen die zijn gerealiseerd, zijn relevanter. En dat niet iedereen dat meteen met Vrede van Utrecht
153
associeert, is wat mij betreft geen probleem. Wij hoeven het succes van Vrede in de buurt niet te claimen. Dat komt de projecteigenaren en al die actieve mensen in de buurten zelf toe. Het verbaast me niet dat dit zo’n breed gedragen programma is geworden. We hebben met ons team vaak gemerkt dat we beet hadden. Op bepaalde plekken, zoals in Lunetten, zullen bewoners het midzomerweekend blijvend met Vrede van Utrecht associÍren. Net als bij het Overdreven Festival in Overvecht. Voor procesmatige ontwikkelingen als Vrede in de buurt is het van fundamenteel belang dat je er de tijd voor kunt nemen. Als je wilt dat het gaat groeien en stromen, moet je de tijd durven nemen. Het is dapper van Utrecht, provincie en stad, dat ze een lange polsstok hebben willen hanteren. Door al in 2005 te starten en toe te werken naar 2013, met 2018 als wenkend perspectief. Ook zonder Culturele Hoofdstad heb je als gemeentebestuur ijkmomenten nodig en een lichte sturing >
SECTOREN
KUNST EN CULTUUR
WELZIJN
ZORG
ONDERWIJS
RUIMTELIJKE ORDENING
Vleuten-de Meern
Overvecht
Noordwest Noordoost
West
Leidsche Rijn Oost
Binnenstad
Zuidwest Zuid
Samenwerking sectoren Kaart programmalijnen en projecten zie binnenkant voorflap
Vrede in de Wijken Vrede van Utrecht versterkte sinds 2005 culturele initiatieven in de Utrechtse wijken. Wijkontwikkeling bundelde krachten en hielp culturele initiatieven een duurzame plek in de wijk en de stad te verwerven. Hierbij werd nauw samengewerkt met culturele organisaties, gemeentelijke wijkbureaus, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente, corporaties, zorginstellingen, onderwijsinstellingen, cultuurhuizen en welzijnsorganisaties. Zo hebben we het gedachtegoed van Vrede van Utrecht zichtbaar en duurzaam gemaakt en bouwen we aan een sterke stad waarin iedereen meedoet.