Λέσχη ανάγνωσης α1 by d gk

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj Λέσχη Ανάγνωσης: Αγγλική και Αμερικανική Λογοτεχνία klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjkl Η ζωή των παιδιών zxcvbnmσγqwφertyuioσδφpγρaηsόρ 21/5/2014 ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert Τμήμα Α1 λκοθξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwerty uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdf ghjklzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopa sdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξ τσδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghjklzxcv ασδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασργκο ϊτbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghjk lzxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπp asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε ορlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΣΚΟΠΟΣ

ΣΤΟΧΟΙ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

1. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ

2. Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟΝ 19Ο ΚΑΙ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ

3. ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ

4. ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ

5. ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΜΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ DAVID COPPERFIELD

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Η ομάδα των μαθητών – τμήμα Α1 (Σχ. Έτος 2013-2014) ΑΒΑΤΑΓΓΕΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΒΡΑΜΠΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΑΛΒΑΝΟΥΔΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΝΑΝΙΑΔΟΥ ΑΡΤΕΜΙΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΞΙΑΡΛΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΕΝΕΤΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΓΩΤΑ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΔΑΝΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΕΔΟΥΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΖΑΜΠΙΤΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΥΔΑΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΚΕΒΑΝΙ ΛΟΡΕΝΤΣΑ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΛΑΖΑΡΟΥ ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΔΑΝΑ ΣΟΥΛΤΑΝΑ ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΣΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΤΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

Σκοπός αυτής της ερευνητικής εργασίας, που υλοποιήθηκε με τους μαθητές του τμήματος Α1 του ΓΕΛ Πεντάπολης, ήταν να διερευνήσουν οι μαθητές τη ζωή των παιδιών μελετώντας δύο από τα πλέον σημαντικά λογοτεχνικά έργα της αγγλόγλωσσης λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, τον David Copperfield (Charles Dickens) (1850) και τον Tom Sawyer (Mark Twain) (1876)

Παιδαγωγικοί στόχοι: 

Να συνειδητοποιήσουν τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και, επομένως, τη σημασία της για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και του εαυτού μας.



Να προωθηθεί η φιλαναγνωσία, η δημιουργία, δηλαδή, συστηματικών και ανεξάρτητων αναγνωστών, οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσματά τους.



Να αποτελέσει η σχολική τάξη μια κοινότητα αναγνωστών, η οποία θα διέπεται από τις αξίες της δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού της διαφοράς, του πλουραλισμού και του διαλόγου



Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν οι μαθητές τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείμενα. Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισμικές αξίες σχετίζονται με το χώρο, το χρόνο και την κοινωνική ομάδα που τις παράγει, είναι επομένως προσδιορισμένες ιστορικά, γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποικιλία τους. Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Ερευνητικά Ερωτήματα: √ Πώς αποτυπώνεται η ζωή των παιδιών στα συγκεκριμένα έργα; √ Πώς διαμορφώνεται η ζωή τους σε σχέση με το ιστορικό πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο; 4

√ Πώς διαφοροποιείται η ζωή τους βάσει του γεωγραφικού παράγοντα (σύγκριση συνθηκών ζωής σε Ελλάδα, Η.Π.Α και Μ. Βρετανία); √ Ποιές οι ομοιότητες και οι διαφορές με την εικόνα που προβάλλεται από ελληνικά έργα τέχνης της εποχής;

ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ Αν μελετήσει κανείς τους παιδικούς χαρακτήρες του 19ου αιώνα, θα διαπιστώσει ότι τα περισσότερα παιδιά, είναι είτε ορφανά είτε παραμελημένα ή κακοποιημένα με αδιάφορους ή ψυχρούς γονείς και με σαδιστές δασκάλους ή κηδεμόνες (Οικονομίδου 2000). Επίσης τα παιδιά της εποχής του 19ου αιώνα γίνονταν αντικείμενα εκμετάλλευσης καθώς τα ανάγκαζαν να δουλεύουν από μικρά με αποτέλεσμα να στερούνται την παιδική τους ηλικία και να χάσουν το δικαίωμα της μόρφωσης, δίχως να περάσουν το κατώφλι του σχολείου διότι έπρεπε να δουλεύουν για να επιβιώσουν. Η εποχή του 19ου αιώνα λοιπόν ήταν σκληρή, με θανάτους, νεκρούς, πείνα. Πολλά αθώα παιδιά γεννήθηκαν σε μια λάθος εποχή. Κοινωνικό Πλαίσιο Η πληθυσμιακή έκρηξη στα βιομηχανικά αστικά κέντρα, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και ζωής για την αναδυόμενη προλεταριακή τάξη, η καταρράκωση της αγροτικής οικονομίας και η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος συνθέτουν το κοινωνικό πλαίσιο του 19ου αιώνα (Οικονομίδου, 2000). Η ανύπαρκτη παιδική αθωότητα, η μηδενική διαπαιδαγώγηση των παιδιών και τα κοινωνικά αδιέξοδα ήταν γεγονός για τα παιδιά της βικτωριανής εποχής. Παιδική λογοκρισία, κοινωνική ανισότητα, βία κάθε μορφής κυρίως ως μορφής εξουσίας, παιδιά με χαρακτηριστικά ενηλίκων χωρίς ίχνος παιδικότητας έφεραν κοινωνικές αναταραχές1. Οικονομικό πλαίσιο Η οικονομία της Ευρώπης στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν κατά βάση αγροτική. Τα περισσότερα προϊόντα του δευτερογενούς τομέα παραγωγής συνέχιζαν να παράγονται σε μικρά εργαστήρια ή στα σπίτια των τεχνιτών. Διάσπαρτες ωστόσο στον παραδοσιακό, μάλλον- προβιομηχανικό ευρωπαϊκό κόσμο ήταν ορισμένες παραγωγικές μονάδες, γνωστές έκτοτε ως βιομηχανικές. Τρία ήταν τα βασικά γνωρίσματα αυτού του νέου συστήματος: α) η υποκατάσταση του ανθρώπου σε πολλούς τομείς της παραγωγικής διαδικασίας από τη μηχανή β) η αντικατάσταση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας (υδατόπτωση, αιολική ενέργεια κ.ά.) από νέες, ιδιαίτερα τον γαιάνθρακα- γ) η χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών, ιδιαίτερα ανόργανων. Πρόκειται βέβαια για τα βασικά χαρακτηριστικά του ιστορικού φαινομένου που ονομάστηκε Βιομηχανική Επανάσταση και που εκδηλώθηκε πρώτα στην Αγγλία (Οικονομίδου 2000).

Ιστορικό πλαίσιο Ο 19ος αιώνας είναι αιώνας ανακατατάξεων και μεγάλων αλλαγών λόγω της Βιομηχανικής επανάστασης που συντελείται. Οι αλλαγές είναι πολλές και σε πολλούς τομείς: στην εργασία, στις μεταφορές, στην επικοινωνία. Ο πληθυσμός στις πόλεις 1

www.inconue.wordpress.com

αυξάνεται και δημιουργείται μια νέα τάξη, αυτή των εργατών. Αναπτύσσονται λοιπόν πολλές από τις σύγχρονες βιομηχανικές πόλεις όπου βρίσκουν οι άνθρωποι δουλειά στα εργοστάσια, στις μεγάλες πόλεις όμως οι συνθήκες ζωής ήταν άθλιες, χωρίς συστήματα αποχέτευσης, ύδρευσης κτλ. Πολλοί ευρωπαίοι πηγαίνουν στις αποικίες των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών για να βρουν καλύτερη τύχη. Οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, οι Ινδίες, η Αφρική είναι μερικές από τις περιοχές που δέχτηκαν τους πληθυσμούς αυτούς. Ο 190ς αιώνας είναι εποχή επαναστατικών κινημάτων, στην Ισπανία, την Ιταλική χερσόνησο, την Πορτογαλία και φυσικά στην Ελλάδα. Στη Μ. Βρετανία η Βικτώρια ανεβαίνει στο θρόνο το 1837 και στη Ελλάδα, μετά την επανάσταση, ο Όθωνας γίνεται το 1833 ο πρώτος βασιλιάς του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους (Λούβη και Ξιφαράς, 2012) Οι κυριότερες εφευρέσεις του 19ου αιώνα Κατά την Βικτωριανοί εποχή οι εφευρέσεις είχανε ακμάσει καθώς η εποχή έφερε ένα κύμα δημιουργικότητας και πειραματισμού. Σύμφωνα με πληροφορίες που συλλέξαμε εκείνη την εποχή οι εφευρέσεις θεωρήθηκαν παράλογες και άχρηστες. Όμως στο μέλλον όπως αποδείχθηκε αργότερα ήταν πραγματικά χρήσιμες. Κάποιες από αυτές οι εφευρέσεις είναι οι εξής: α) Ο ηλεκτρικός λαμπτήρας (1879) β) Η Φωτογραφία (1838) γ) Ο τηλέγραφος (1837), δ) Το τηλέφωνο (1876) ε) λειτουργία των σιδηροδρόμων (1825) στ) το πρώτο ποδήλατο με πετάλια (1867) ζ) ο πρώτος ουρανοξύστης χτίζεται στο Σικάγο (1883).

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟΝ 19Ο ΚΑΙ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ Το κείμενο αυτό αναφέρεται στις διαφορές και οι ομοιότητες του 21ου αιώνα σε σχέση με το 19ο, όσον αναφορά στην εργασία, στη μόρφωση, την οικογένεια και την καθημερινή ζωή των παιδιών. Υπάρχουν πάρα πολλές διαφορές ανάμεσα στους δύο κόσμους, της παλαιάς και καινούργιας εποχής. Γι΄ αυτό θα σας περιγράψουμε τις διαφορές όσον αφορά στην μόρφωση, στην οικογένεια και στην καθημερινή ζωή των παιδιών. 1. Μόρφωση Σύμφωνα με το βιβλίο David Copperfield και το συγγραφέα Charles Dickens, κατά το 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα η μόρφωση πραγματοποιούνταν στο σπίτι υπό την εποπτεία των γονέων. Επίσης, σε περίπτωση που έκαναν λάθος στα μαθήματα ασκούσαν στα παιδιά βία. Επιπλέον υπήρχε η περίπτωση να σταλθούν οικότροφοι, που σημαίνει πως οι γονείς δεν ήθελαν τα παιδιά τους στα “πόδια” τους και έτσι κατά κάποιον τρόπο τους ξεφορτώνονταν στέλνοντάς τους εσώκλειστους. Τα κορίτσια ασχολούνταν με τις δουλειές του σπιτιού και η μόρφωση τους, εάν υπήρχε, αφορούσε τις οικιακές εργασίες (ράψιμο κλπ.). Στον 21ο αιώνα, η εκπαίδευση των παιδιών πλεόν είναι δωρεάν και πραγματοποιείται στα σχολεία. 2. Οικογένεια Κατά το 19ο και 20ο αιώνα, τα παιδιά στην οικογένεια έπρεπε να σέβονται τον πατέρα και κάθε μεγαλύτερο τους γιατί αυτό συμβόλιζε την τιμή και την αξιοπρέπεια της οικογένειας. Στον 21ο αιώνα ο σεβασμός των παιδιών έχει μειωθεί δραματικά όχι τόσο στα μέλη της οικογένειας αλλά στους υπόλοιπους συνανθρώπους και αυτό γιατί πλέον τα μέσα της βίας που χρησιμοποιούνταν για την συμμόρφωση των παιδιών έχουν εξαλειφθεί2. 3. Η καθημερινή ζωή Στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού η παιδική εργασία στην Ελλάδα ήταν νόμιμη. Το κράτος και η κοινωνία πίστευαν ότι τα παιδιά δε γεννήθηκαν μόνο για να παίζουν, αλλά πρέπει από νωρίς να κερδίζουν το ψωμί τους. Έτσι πίστευαν ότι τα παιδιά από την ηλικία των 10 χρονών μπορούσαν να δουλεύουν. Τα παιδιά στις αγροτικές περιοχές βοηθούσαν τους γονείς τους. Τα αγόρια δούλευαν στα χωράφια και έκαναν όλες τις αντρικές δουλειές, ενώ τα κορίτσια βοηθούσαν τις μητέρες τους στις οικιακές δουλειές. Το 1920 βγήκε νόμος πως τα παιδιά κάτω από 14 ετών δεν επιτρέπεται να δουλεύουν τις ώρες που λειτουργούσαν τα σχολεία, αλλά μπορούσαν να δουλεύουν μετά το σχολείο ή στη διάρκεια των διακοπών 3. Βλέπουμε πως και στην Ελλάδα τον 19ο και λίγο στον 20ο αιώνα τα παιδιά δουλεύουν από μικρή 2

http://blogs.sch.gr/kkiourtsis/files/2012/10/2_meros.pdf

http://dim-rizou.pel.sch.gr/papers/apr2007/paper8.htm

ηλικία. Στον 21ο αιώνα τα παιδιά σταματούν να εργάζονται και πηγαίνουν σε σχολεία. Για να ολοκληρώσουμε συμπεραίνουμε πως η ζωή των παιδιών του 21ου αιώνα έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με αυτή των προηγούμενων αιώνων, καθώς σήμερα η ζωή έχει γίνει πολύ ευκολότερη και τα παιδιά έχουν κατοχυρωμένα δικαιώματα.

ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ

Εισαγωγή Αγγλία και Ελλάδα. Δυο χώρες τόσο διαφορετικές όμως στην πραγματικότητα οι ομοιότητες είναι πολλές. Κατά τον 19 αιώνα η ζωή στις δύο χώρες μοιάζει τόσο πολύ που θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για δύο παρόμοιες κοινωνίες. Η ζωή των παιδιών, με εξαίρεση κάποιες μικρές διαφορές, είναι και στις δύο αυτές χώρες, η ίδια. Δυσκολίες, βάσανα, κακουχίες είναι μόνο μερικά παραδείγματα των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών του 19ου αιώνα. Τα περισσότερα παιδιά είναι ορφανά, εργάζονται για να επιβιώσουν και φυσικά δεν εκπαιδεύονται. Πολλοί είναι ζωγράφοι που αποτυπώνουν αυτές τις σκληρές και απάνθρωπες στιγμές της ζωής με τρόπο ρεαλιστικό και πολλές φορές συγκινητικό σε χαρακτηριστικούς πίνακες ζωγραφικής. Ορφάνια Συνηθισμένο φαινόμενο είναι τα ορφανά παιδιά που χωρίς γονείς προσπαθούν να επιβιώσουν σε έναν σκληρό κόσμο. Συχνά περικυκλώνονται από άσπλαχνους και ανελέητους ενήλικες που έχοντας χάσει κάθε παιδικότητα συμπεριφέρονται στα παιδιά με απάνθρωπο τρόπο. Μη μπορώντας να υπερασπιστούν τον εαυτό τους βρίσκονται στο έλεός τους. Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος στο θέμα αυτό είναι ο συγγραφέας Κάρολος Ντίκενς, ο οποίος σε σχεδόν όλα του τα έργα θίγει το θέμα της ορφάνιας των παιδιών και της αδικίας που αυτά βιώνουν. Για παράδειγμα στο βιβλίο του David Copperfield, το παιδί έχοντας χάσει σε μικρή ηλικία τους γονείς του, χάνει κάθε στήριγμα και προσπαθεί μόνος του να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Ο πατριός του, όντας σκληρός, ξεχνάει ότι είναι παιδί, απαιτεί από αυτό να συμπεριφέρεται σαν ένας ενήλικας και τον τιμωρεί συχνά με αντιπαιδαγωγικές μεθόδους, ενώ η μητέρα του, καθώς είναι αδύναμη και κατώτερη, αναγκάζεται να υπακούσει στο δίκαιο του ισχυρότερου. Και στην Ελλάδα τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Στο προσκήνιο της χώρας κυριαρχεί ο πόλεμος, γι' αυτό και πολλοί είναι εκείνοι που πεθαίνουν για την πατρίδα, αφήνοντας όμως έτσι πολλά παιδιά ορφανά. Ιδιαίτερα αν διαβάσει κανείς βιβλία που αναφέρονται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, σίγουρα θα διαπιστώσει κάτι τέτοιο. Γενναίοι πολεμιστές που πολεμούν για την ελευθερία τους καταλήγουν τελικά στα χέρια των εχθρών τους και θανατώνονται. Βέβαια, αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος του τόσου μεγάλου αριθμού ορφανών παιδιών στην Ελλάδα. Πολύ συνηθισμένο ήταν να πεθαίνουν οι γονείς πρόωρα, σε μικρή ηλικία, εξαιτίας των ανίατων ασθενειών που μάστιζαν τον πληθυσμό εκείνου του αιώνα.

Παιδική εργασία Καθόλου περίεργο για εκείνη την εποχή δεν είναι η παιδική εργασία. Τα παιδιά όντας ορφανά έπρεπε να ασχοληθούν με διάφορα είδη εργασίας προκειμένου να επιβιώσουν. Οι συνθήκες εργασίας ήταν ανθυγιεινές ενώ δεν έλειπε η εκμετάλλευση από τους εργοδότες. Τα ωράρια εργασίας τους ήταν ακραία, συνήθως γύρω στις δεκαοκτώ ώρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξαθλίωσή τους και να μάθουν από μικρά την σκληρή ζωή. Οι εργοστασιάρχες της εποχής αναζητούσαν φθηνά εργατικά χέρια αλλά και δυναμικό που να εκπαιδεύεται εύκολα, οπότε αντί να χρησιμοποιούν τους αγρότες (μια και τα εργοστάσια βρίσκονταν κατά βάση στην ύπαιθρο, για την καλύτερη εκμετάλλευση της ενέργειας από τα ποτάμια) που δεν ήταν οι πλέον κατάλληλοι για τη βιομηχανική παραγωγή, δημιούργησαν μια νέα εργατική τάξη εκμεταλλευόμενοι τα παιδιά. Κι ενώ η συμμετοχή των παιδιών στο εργατικό δυναμικό κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση ήταν η επέκταση μιας παλιάς πρακτικής που ίσχυε για παιδιά που απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίες ή πλάι στους τεχνίτες, ο μέσος όρος ηλικίας κατά την οποία τα παιδιά της εργατικής τάξης έμπαιναν στο στίβο της απασχόλησης έπεσε από τα 11,5 χρόνια (πριν από το 1791) στα 10, κατά την περίοδο 1791-1850.Τα παιδιά-εργάτες δεν αμείβονταν, απλώς είχαν φαγητό και στέγη. Στο τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού η παιδική εργασία στην Ελλάδα ήταν νόμιμη. Το κράτος και η κοινωνία πίστευαν ότι τα παιδιά δε γεννήθηκαν μόνο για να παίζουν, αλλά πρέπει από νωρίς να κερδίζουν το ψωμί τους. Έτσι πίστευαν ότι τα παιδιά από την ηλικία των 10 χρονών μπορούσαν να δουλεύουν. Τα παιδιά στις αγροτικές περιοχές βοηθούσαν τους γονείς τους. Τα αγόρια δούλευαν στα χωράφια και έκαναν όλες τις αντρικές δουλειές, ενώ τα κορίτσια βοηθούσαν τις μητέρες τους στις οικιακές δουλειές. Σε αρκετές περιπτώσεις οι γονείς έκλειναν συμφωνίες με κάποιους που τους πλήρωναν και έστελναν τα παιδιά τους να δουλέψουν στις πόλεις, γιατί ήταν φτωχοί και δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα. Στις πόλεις τα αγόρια δούλευαν σαν λούστροι, εφημεριδοπώλες, μικροπωλητές, λαχειοπώλες και σαν εργάτες με χαμηλό μεροκάματο. Τα κορίτσια δούλευαν σαν υπηρέτριες, σαν ράπτριες και σε βιομηχανίες που έφτιαχναν νήματα και υφάσματα. Τα παιδιά εργάζονταν περισσότερες από 10 ώρες την ημέρα, ενώ συχνά γίνονταν αντικείμενα υπερβολικής εκμετάλλευσης και απάνθρωπης μεταχείρισης. Το 1920 βγήκε νόμος πως τα παιδιά κάτω από 14 ετών δεν επιτρέπεται να δουλεύουν τις ώρες που λειτουργούσαν τα σχολεία, αλλά μπορούσαν να δουλεύουν μετά το σχολείο ή στη διάρκεια των διακοπών. Εκπαίδευση Στις αρχές του 19ου αιώνα στην Αγγλία, πολύ λίγα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο. Τα περισσότερα παιδιά που προέρχονταν από φτωχές οικογένειες δούλευαν, επειδή αν πήγαιναν στο σχολείο, οι οικογένειες τους έχαναν τα χρήματα που κέρδιζαν. Μόνο οι πλούσιες οικογένειες μπορούσαν να πληρώσουν τα σχολικά δίδακτρα, αν και μερικά σχολεία παρείχαν δωρεάν εκπαίδευση σε φτωχά αγόρια. Τα φτωχά κορίτσια δεν 11

πήγαιναν σχολείο, έχοντας έτσι ελάχιστη εκπαίδευση. Τα κορίτσια των πλούσιων οικογενειών εκπαιδεύονταν συνήθως στο σπίτι από μία γκουβερνάντα, αλλά μπορούσαν επίσης να φοιτούν και σε οικοτροφεία. Για τα φτωχά παιδιά υπήρχε το “Σχολείο της Κυράς”, όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα έναντι λίγων πενών τους παρείχε κάποιες ελάχιστες γνώσεις, τους μάθαινε για παράδειγμα το αλφάβητο και πως να ράβουν, το Σχολείο της Εκκλησίας, που επικεντρωνόταν στη θρησκευτική εκπαίδευση και τα Σχολεία για Φτωχά Παιδιά, που λειτουργούσαν συνήθως σε ένα δωμάτιο ενός σπιτιού ή σε έναν αχυρώνα και παρείχαν δίωρη καθημερινή εκπαίδευση. Ήταν αλληλοδιδακτικά, δηλαδή οι μεγαλύτεροι μαθητές βοηθούσαν στην εκπαίδευση των μικρότερων. Το 1870 η Βουλή είπε πως ήταν απαραίτητη η παρουσία ενός σχολείου σε κάθε χωριό και πόλη. Τα σχολικά συμβούλια έχτισαν και διεύθυναν τα νέα σχολεία. Οι οικογένειες πλήρωναν μερικές πένες για να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο, και πάλι όμως δεν πήγαιναν όλα τα παιδιά στο σχολείο. Το 1880, ψηφίστηκε νόμος σύμφωνα με τον οποίο όλα τα παιδιά ηλικίας 5 με 10 ετών έπρεπε να φοιτήσουν στο δημοτικό σχολείο, έτσι ώστε κάθε παιδί να είχε λάβει τουλάχιστον τη βασική εκπαίδευση. Η εκπαίδευση άρχισε να οργανώνεται στην Ελλάδα ήδη από την περίοδο του Καποδίστρια. Στα 1834–1837 δημιουργήθηκαν τρεις σχολικές βαθμίδες: το δημοτικό σχολείο που ήταν υποχρεωτικό και διαρκούσε επτά χρόνια. Στην πράξη όμως πολλά παιδιά, κυρίως κορίτσια, δεν πήγαιναν καθόλου στο σχολείο. Το ελληνικό σχολείο διαρκούσε τρία χρόνια και σε αυτό πήγαιναν μετά την τετάρτη δημοτικού όσοι μαθητές ήθελαν να πάνε στο γυμνάσιο. Το γυμνάσιο διαρκούσε τέσσερα χρόνια. Σ’ αυτό έμπαιναν με εξετάσεις όσοι τελείωναν το ελληνικό σχολείο. Όσοι έπαιρναν απολυτήριο από το γυμνάσιο, έμπαιναν στο Πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις. Αγόρια και κορίτσια πήγαιναν σε χωριστά σχολεία. Επειδή όμως δεν υπήρχαν χρήματα, χτίζονταν συνήθως σχολεία μόνο για τα αγόρια. Πάντως λίγα παιδιά πήγαιναν σχολείο. Επειδή οι δάσκαλοι ήταν λίγοι και τα οικονομικά του κράτους σε άσχημη κατάσταση, στα δημοτικά σχολεία εφαρμόστηκε η αλληλοδιδακτική μέθοδος. Στο πρόγραμμα των μαθημάτων κυριαρχούσαν τα αρχαία ελληνικά από το δημοτικό. Το τότε εκπαιδευτικό σύστημα παραμέλησε τα νέα ελληνικά και την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση.

ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ: Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα υπήρχαν πολλές διαφορές και ομοιότητες ανάμεσα στην Μ. Βρετανία και στην Αμερική σε σχέση με την κοινωνία και την ανατροφή των παιδιών. Μία ομοιότητα μεταξύ των δύο χωρών είναι το γεγονός ότι οι γονείς χτυπούσαν και πολλές φορές κακοποιούσαν τα παιδιά τους με σκοπό να τα πειθαρχήσουν. Για παράδειγμα, όταν ο πατριός του David Copperfield τον χτυπούσε για να τον πειθαρχήσει. Παρόμοια ήταν η κατάσταση και στο σχολείο όπου οι δάσκαλοι τιμωρούσαν τα παιδιά για να τα συμμορφώσουν. 'Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν ο καθηγητής του David Copperfield, ο οποίος τον πάει στον διευθυντή του για να τον τιμωρήσει. Αυτό ήταν κάτι το οποίο επικρατούσε και στις δύο χώρες, είχε όμως αρνητικές συνέπειες στην ψυχολογία των παιδιών. Επίσης η ορφάνια και η παιδική δουλεία ήταν δύο καταστάσεις που αντιμετώπιζαν και στις δύο χώρες στον ίδιο βαθμό. Τα ορφανά παιδιά αντιμετώπιζαν πολλές δυσκολίες για να επιβιώσουν και για αυτό πολλές φορές έπεφταν θύματα παιδικής εκμετάλλευσης. Παραδείγματα ορφανών παιδιών είναι και ο David Copperfield και ο Tom Sawyer, από τους οποίους ο David Copperfield αναγκάστηκε να εργαστεί για λίγο. Οι εργοδότες τους εκμεταλλεύονταν για ψίχουλα χωρίς αυτά να μπορούν να αντιδράσουν. 'Ένα άλλο αποτέλεσμα της ορφάνιας είναι η παιδική παραβατικότητα, κάτι το οποίο αποτελεί και ομοιότητα ανάμεσα στην Μ. Βρετανία και την Αμερική. Τα ορφανά παιδιά, λόγω των δύσκολων συνθηκών που αντιμετώπιζαν στην καθημερινότητα τους, αναγκάζονταν να κλέψουν τρόφιμα ή και ρούχα για να μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα. Οι φίλοι των πρωταγωνιστών των δύο βιβλίων, των οποίων οι σκανταλιές οδηγούσαν σε κλέψιμο, αποτελούν ζωντανά παραδείγματα. Αυτό οδήγησε κάποια από αυτά τα παιδιά στην εγκληματικότητα, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τον αυξανόμενο αριθμό δολοφονιών. Εκτός από τις ομοιότητες ανάμεσα στις δύο χώρες υπήρχαν και πολλές διαφορές. Μία από τις διαφορές αυτές είναι ότι το περιβάλλον στις δύο αυτές χώρες διαφέρει. Όπως διαπιστώσαμε από τα δύο βιβλία που διαβάσαμε, τα γεγονότα στην Μ. Βρετανία διαδραματίζονται στην πόλη, ενώ στην Αμερική σε εξοχή. Για παράδειγμα ο David Copperfield ζει στο Λονδίνο ενώ o Tom Sawyer σε ένα χωριό στην εξοχή. Μία άλλη διαφορά στις αφηγήσεις είναι το ότι στην Μ. Βρετανία επικρατεί η σοβαρότητα στην αφήγηση ενώ στην Αμερική το χιούμορ δίνει άλλη πνοή στις αφηγήσεις. Ο τρόπος που οι άνθρωποι αφηγούνται σε κάθε χώρα μας δείχνει και τον χαρακτήρα των ανθρώπων της κάθε χώρας. Στην Αγγλία οι άνθρωποι ακόμα και τα παιδιά είχαν πολύ καλούς τρόπους συμπεριφοράς ενώ στην Αμερική οι άνθρωποι 13

ήταν πιο ελεύθεροι και τα παιδιά άτακτα και πιο ζωηρά αυτό το βλέπουμε και μέσα από τις πράξεις των πρωταγωνιστών των δύο βιβλίων. Ο David Copperfield έχει τρόπους ενώ Tom είναι ζωηρός. Η ενδυμασία στις δύο αυτές χώρες αποτελεί μία ακόμη διαφορά. Στη Μ. Βρετανία η ενδυμασία είναι πιο επίσημη ενώ στην Αμερική είναι πιο απλή και φτωχική. Μέσα από τα βιβλία που διαβάσαμε παρατηρούμε τις διάφορες λεπτομέρειες της ενδυμασίας των ανθρώπων στις δύο χώρες. Μία ακόμα διαφορά είναι το γεγονός ότι στην Μ. Βρετανία τα παιδιά μάθαιναν να είναι υπάκουα, ευγενικά και να έχουν καλούς τρόπους συμπεριφοράς, δείχνοντας σεβασμό στους μεγαλύτερους. Αντιθέτως στην Αμερική τα παιδιά ήταν πολύ πιο ζωηρά και έκαναν συνέχεια σκανταλιές χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες. Αυτό το διαπιστώνουμε βλέποντας πως ο David στην Αγγλία συμπεριφέρεται με πολύ πιο καλούς τρόπους από ότι ο Τοm στην Αμερική, ο οποίος είναι πιο άτακτος. Τέλος μία ακόμα διαφορά είναι ότι στην Μ. Βρετανία τα παιδιά καταπιέζονται από τους γονείς τους με αποτέλεσμα να μην τους απομένει ελεύθερος χρόνος για παιχνίδι. Στην Αμερική παράλληλα τα παιδιά έχουν πολύ ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι χωρίς να τους καταπιέζει κανείς, π.χ ο David καταπιέζεται από τον πατριό του ενώ ο Τοm είναι ελεύθερος να παίζει με τους φίλους του. 'Ολα τα παραπάνω αποτελούν διαφορές και ομοιότητες μεταξύ της Μ. Βρετανία και της Αμερικής. Επίσης όλα αυτά τα εντοπίσαμε στο βιβλίο του David Copperfield και του Τοm Sawyer τα οποία μελετήσαμε στο μάθημα της ερευνητικής εργασίας.

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ4 Η ορφάνια, το έρημο παιδί, είναι ένα φορτισμένο συναισθηματικά θέμα που προσελκύει ορισμένους ζωγράφους εκείνης της εποχής. Πολύ συχνό μοτίβο στην ζωγραφική του 19ου αιώνα είναι το ορφανό, το άρρωστο ή και το ανάπηρο παιδί. Φτωχομάνες με τα παιδιά τους, παιδιά που αναγκάζονται να εργαστούν από μικρά, είναι επίσης θέματα που προσελκύουν το ενδιαφέρον ορισμένων ζωγράφων στα τέλη του περασμένου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, θέματα που εικονογραφούν μία πραγματικότητα της εποχής, και που τα συναντάμε επίσης σε παιδικά διηγήματα καθώς και στα Αναγνωστικά. Και στις περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές ο χειρισμός του θέματος δηλώνει ότι οι ζωγράφοι επιμένουν σε μια καθαρά συναισθηματική αντιμετώπιση, δίνοντας έμφαση σε μια θλιβερή έκφραση, χειρονομία ή φράση. Χαρακτηριστικά έργα: Τα Ορφανά, Θεοφάνης Δημητρίου Προσφυγόπουλα, Γ. Ιακωβίδης Αρχή Βιοπάλης, Επαμεινώνδας Θωμόπουλος Το τάμα, Εμμανουήλ Λαμπάκης Στη νεοελληνική ζωγραφική των πρώτων δεκαετιών μετά την απελευθέρωση, πρωταρχική θέση κατέχουν οι προσωπογραφίες των αγωνιστών-ηρώων και οι ιστορικές σκηνές. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ένα από τα πρώτα πορτρέτα παιδιού είναι το Ελληνόπουλο του Παπαγιαννάκη, όπου το μικρό αγόρι φορά φουστανέλα και χρυσοκέντητο γιλέκο, θυμίζοντας πολύ έντονα πορτρέτα αγωνιστών. Μετά τα μέσα του αιώνα, καθώς ο Αγώνας δεν επιβάλλεται πλέον με τόση αμεσότητα, τα πορτρέτα των αγωνιστών υποχωρούν και δίνουν τη θέση τους σε πορτρέτα αστών. Παιδικά πορτρέτα, επώνυμα ή ανώνυμα, ζωγράφισαν σπουδαίοι καλλιτέχνες. Στα έργα αυτά τα μοντέλα είναι ως επί το πλείστον γόνοι αστικών και μεγαλοαστικών οικογενειών, οι οποίες φυσικά είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν για το πορτρέτο του παιδιού τους. Τα παιδιά ποζάρουν με τα καλά τους ρούχα, σαν μικροσκοπικοί αστοί και αστές, με στάση και ύφος που αντιγράφουν τη στάση και το ύφος των ενηλίκων. Έχουμε έτσι εικόνες που απέχουν πολύ από την αφέλεια, τον αυθορμητισμό και γενικότερα την πραγματική υπόσταση του παιδιού. Το παιδί δεν αντιμετωπίζεται ως μια ξεχωριστή οντότητα με το δικό της κόσμο, τις δικές της ανάγκες, την ιδιαίτερη φύση της, αλλά ως ένας “δυνάμει” ενήλικας, φορτωμένος καθήκοντα και υποχρεώσεις, σε μια μεταβατική φάση προετοιμασίας για να γίνει ο χρηστός πολίτης του αύριο. Χαρακτηριστικά έργα:

Από το βιβλίο της Αφροδίτης Κουρία «Το Παιδί στη Νεοελληνική τέχνη»

Προσωπογραφία παιδιού, Νικηφόρος Λύτρας Μικρό κορίτσι, Νικόλαος Γύζης

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 19ος αιώνας, λοιπόν, μαύρος καιρός για την ιστορία της ανθρωπότητας. Κοινωνίες τεράστιων αντιθέσεων στην Ευρώπη τότε. Πάμπλουτοι και υπερβολικά φτωχοί, όπου μόνο τα άτομα που προέρχονταν από την αριστοκρατία συναναστρέφονταν μεταξύ τους και είχαν μέλλον. Η απόκτηση χρημάτων ήταν ο κύριος λόγος ύπαρξης. Υψηλή κοινωνία και πλούσιοι επιχειρηματίες. Και οι εργάτες στην νεόκοπη βιομηχανική κοινωνία του 19ου αιώνα κόπιαζαν καθημερινά. Παιδιά σκλάβοι, υποσιτιζόμενοι μαθητευόμενοι, άστεγοι και περιπλανώμενοι, τρόφιμοι πτωχοκομείων, ορφανοτροφείων, ασύλων. Το κομμάτι το ψωμί της εργατικής τάξης ήθελε κόπο, αντοχή απέναντι στις κακουχίες και στον εξευτελισμό. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι συνθήκες ζωής των παιδιών κατά το 19ο αιώνα ήταν το ίδιο δύσκολες σε Αγγλία και Ελλάδα. Μια σκοτεινή εποχή γεμάτη βάσανα και προβλήματα. Ίσως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μία από τις χειρότερες εποχές, καθώς είναι σίγουρο πως η ορφάνια, η παιδική εργασία, η αμορφωσιά, η εκμετάλλευση, οι κοινωνικές ανισότητες, οι ανίατες ασθένειες είναι πράγματα που κανένας δεν θέλει να ζει και να θυμάται.

ΜΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ “DAVID COPPERFIELD” Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο που γράφτηκε πριν μερικούς αιώνες. Το όνομα του, David Copperfield. Μέσα από τις περιπέτειες του πρωταγωνιστή βλέπουμε την ζωή στην Αγγλία τον 18 αιώνα, την βιοπάλη και την εκμετάλλευση που ζούσαν τα παιδιά την εποχή εκείνη. Ο David Copperfield, ένα παιδί που δεν γνώρισε ποτέ πάτερα ζούσε ήσυχα με την μητέρα του για πολύ καιρό. Είχαν ένα διώροφο σπίτι ανάμεσα σε άλλες πολυκατοικίες και μονοκατοικίες σε μια γειτονιά. Όσο μπορώ να θυμηθώ, την εποχή εκείνη έδιναν πάντα ονόματα στα σπίτια τους, με το δικό τους να είναι Rookery(κορακοφωλιά). Σίγουρα ήταν ένα “πλούσιο” σπίτι γιατί είχε πολλά τζάκια για να θερμαίνουν το χώρους. Έξω μόνο μια μικρή αυλή γύρω στα τρία μέτρα από τα εξωτερικά κάγκελα, αφού έτσι επέβαλε η μόδα στα σπίτια. Οι πόλεις δεν ήταν πολύ μεγάλες, είχαν το μέγεθος μιας σημερινής κωμόπολης. Ξέρω ότι σας κούρασα με την περιγραφή αυτή, γι’ αυτό καλύτερα να γυρίσω στην ιστορία μας. Όπως έλεγα, ο David ζούσε με την μητέρα του ευτυχισμένος για πολύ καιρό. Όλα όμως άλλαξαν όταν ένας μορφωμένος άντρας την πλησίασε με σκοπό να γίνει γυναίκα του. Στην αρχή αυτός φάνηκε να είναι πολύ ευγενικός και με τρόπους και η μητέρα του David περνούσε πολύ καλά μαζί του και στο τέλος τον παντρεύτηκε. Ο μικρός δεν τα γνώρισε όλα αυτά γιατί είχε φύγει με την καλή του οικονόμο ένα μικρό ταξίδι σε κάτι θειους. Όταν γύρισε, η έκπληξη του ήταν εμφανής. Ένα ψηλός, επιβλητικός άντρας τον καλωσόρισε με μια παγερή χειραψία. Η μητέρα του πουθενά, τότε ήταν που τρελάθηκε και έτρεξε να την ψάξει. Εκεί ήταν τελικά απλά αυτός δεν την είδε, στεκόταν με την πόδια της περίπου 5 βήματα πίσω από την πόρτα, σε μια σκοτεινή γωνία. Ο David έτρεξε στην αγκαλιά της, σχεδόν κλαίγοντας από χαρά μετά από της δυο εβδομάδες που είχε να την δει. Ο σκληρός πάτριος του, πάντα με το αυστηρό βλήμα, ήταν σαν να προσπαθούσε να κάνει την ζωή του μικρού όλο και πιο δύσκολη, μέχρι που μια μέρα έφτασε στο σημείο να τον ξυλοκοπήσει με την βέργα γιατί δεν είχε την ευκολία να μάθει τα μαθήματα του εύκολα. Η ζωή του εξελίχθητε σε πολύ άσχημο σημείο όταν τον έστειλε σε οικοτροφείο, ένα κλειστό σχολείο οπού και θα έμενε μέχρι το τέλος της σχολικής χρόνιας. Σίγουρα το να είσαι έγκλειστος σε ένα σχολείο δεν είναι αυτό που ζητεί κάθε παιδί, παρόλα αυτά ο David έπρεπε να ανταπεξέλθει, για να μην φάει βουρδουλιές από τον πολύ αυστηρό Διευθυντή, ακόμη και από τους συμμαθητές του που συνήθιζαν να κάνουν “καζούρα” σε μικρότερα παιδιά και “νεοσύλλεκτους”. Μακάρι να ήταν μόνο αυτά που μαύριζαν την παιδική ψυχή του. Όσο καιρό ήταν στο οικοτροφείο δεν έλαβε ποτέ γράμμα από το σπίτι του, από την μητέρα του. Ευτυχώς για αυτόν βρήκε έναν καλό φίλο, ένα μεγαλύτερο παιδί που τον προστάτευε και θα έκαναν καλή παρέα. Θα περνούσαν πολλά διαλλείματα μαζί διαβάζοντας βιβλία και ιστορίες. Μια μέρα, έτσι, όσο καθόταν μαζί με τον φίλο του στο γνωστό τους παγκάκι πίσω από το μεγάλο κτήριο, ο Διευθυντής τον φώναξε στο δωμάτιο του και του έδωσε ένα γράμμα σταλμένο από το σπίτι του. Ο David με την χαρά ότι επιτέλους θα ακούσει νέα από το σπίτι του άνοιξε το γράμμα και ξεκίνησε να διαβάζει το κιτρινωπό χαρτί. Λίγες λέξεις πρόλαβε να διαβάσει γιατί κόντεψε να λιποθυμήσει. “Η μητέρα σου είναι πολύ άρρωστη και κινδυνεύει η ζωή της”.

Η συνεχεία είναι γνωστή: Πηγαίνει ο πρωταγωνιστείς στο σπίτι και η μητέρα του είχε ήδη πεθάνει... Εντάξει, αρκετά λυπητερή ιστορία όμως τώρα είναι που θα δούμε πρώτη φορά την σκληρή ζωή που ζούσε ένα παΐδι δουλεύοντας σε εργοστάσιο. Έτσι έγινε και με τον David, ο σκληρός πάτριος του θέλοντας να κρατήσει το σπίτι για τον εαυτό του, τον έστειλε σε ένα εργοστάσιο παράγωγης γυάλινων μπουκαλιών. Οι συνθήκες εργασίας ήταν αισχρές και να φανταστείς δούλευαν μόνο παιδιά εκεί. Για άλλη μια φορά ένιωσε την “καζούρα” των συνομήλικων του στο πετσί του ή ακόμη καλύτερα στα μικρά, παιδιά του χέρια, αφού του τα βαλαν στην καυτή κόλλα που χρησιμοποιούσαν στο εργοστάσιο για να κολάν της ετικέτες στα μπουκάλια. “To make a long story, short” όπως θα έλεγαν στην Αγγλία, Ο David βρέθηκε στο σπίτι ενός αρκετά σπάταλου άντρα και της γυναίκας του. Εκεί, όπου και έμεινε για πολύ καιρό, έκανε φιλίες και άρχισε να συνηθίζει την δουλειά του στο εργοστάσιο. Συνήθισε ακόμη και τις παρανομίες του άντρα που τον φιλοξενούσε, πολλές φόρες τον βοηθούσε να κρυφτεί από ανθρώπους που τους χρώσταγε. Όλα βέβαια τέλειωσαν όταν ο άντρας εκείνος πιάστηκε και μπήκε στην φυλακή, η γυναίκα και το μωρό παιδί τους ακολούθησαν στην συνέχεια και ο David δεν είχε που να πάει. Ο καημένος ο μικρός, έκανε μονός του, περπατώντας, ένα μεγάλο ταξίδι μέχρι εκεί που έμενε η θεια του και ξαδέρφη του πάτερα του. Αυτήν αν και δεν τον δέχτηκε με πολύ ευγένεια αποφάσισε ότι θα ήταν καλύτερο για το μικρό να τον κρατήσει. Με την βοήθεια της οικονόμου της και ενός καλού φίλου, η θεία μεγάλωσε τον David σε έναν ικανό, μορφωμένο άντρα. Τον σπούδασε στις καλύτερες σχόλες νομικής και αυτός άρπαξε αμέσως την ευκαιρία για να ασκήσει το επάγγελμα του, σε ένα μεγάλο βασιλικό σπίτι. Εκεί γνώρισε πολλούς ανθρώπους, ανάμεσα τους και μια κοπέλα, τη Ντόρα. Περνούσαν πολλές ώρες μαζί, κάνοντας βόλτες γύρω από την μεγάλη αυλή του σπιτιού, με τα πολλά σιντριβάνια και τους θάμνους, ψηλούς σαν τοίχους. Βέβαια δεν ήταν όλα ρόδινα, μια μέρα χωρίς να το περιμένει, ο Πατριός με την κάκια ξαδέρφη του επισκέφθηκαν το σπίτι εκείνο. Ο David θυμήθηκε αμέσως τον πόνο που είχε υποστεί από εκείνον τον άντρα. Και οι δυο είχαν μεγαλώσει, θα μπορούσε εύκολα να αντιδράσει ο μικρότερος, αλλά δεν το έκανε, τον φοβόταν ακόμη. Συμφωνήσαν να μην πει κανένας τίποτα στα μελή του οίκου για να μην χαλάσουν οι καλές ιδέες που είχαν σχηματίσει ο κύριος για τον μεγαλύτερο άντρα και την ξαδέρφη του. Η ιστορία τελειώνει πολύ ωραία με τον γάμο του David και της Ντόρας, μετά την από μια σειρά δυσάρεστων συμβάντων, κυρίως θανάτων των πολυαγαπημένων του προσώπων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική τέχνη και παιδί (19ος αιώνας) Η ζωή των παιδιών κατά τη Βικτωριανή εποχή, στο http://www.bbc.co.uk/schools/primaryhistory/victorian_britain/children_at_school/ (προσπελάστηκε στις 20/5/2014) Η παιδική δουλεία στη βάση της Βιομηχανικής Επανάστασης, στο http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=189932 (προσπελάστηκε στις 20/5/2014) Η παιδική εργασία κατά τον 19ο αιώνα στην Ελλάδα, στο http://dimrizou.pel.sch.gr/papers/apr2007/paper8.htm (προσπελάστηκε στις 20/5/2014) Κουρία, Α. (1985). Το παιδί στη νεοελληνική τέχνη (1833-1922). Αθήνα-Γιάννενα: Εκδόσεις Δωδώνη Λούβη, Ε., Ξιφαράς, Δ. (2012). Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία (Γ’ Γυμνασίου). Αθήνα: ΟΕΔΒ Ντίκενς, Κ. (2006). Ντέιβιντ Κόπερφιλντ. Αθήνα: Ατραπός Περιβολάκη. Οικονομίδου, Α. (2011). Ο κύριος Ντίκενς και τα … παιδιά του: Παιδιά-ήρωες και παιδιά- αναγνώστες. Ηλεκτρονικό Περιοδικό Κείμενα, τεύχος 12.