Λέσχη ανάγνωσης α2 by d gk

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι Λέσχη Ανάγνωσης: Αγγλική qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj Λογοτεχνία klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjkl zxcvbnmσγqwφertyuioσδφpγρaηsόρ Ο ρόλος των φύλων ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert λκοθξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwerty 21/5/2014 uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdf ghjklzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopa Τμήμα Α2 sdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξ τσδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghjklzxcv ασδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασργκο ϊτbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghjk lzxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπp asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε ορlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργ αεργαγρqwertyuiopasdfghjklzxασδφ mοιηξηωχψφσuioψασεφγvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopσ

Η ομάδα των μαθητών – τμήμα A2 (Σχ. Έτος 2013-2014) ΑΜΑΛΙΑ ΧΑΒΑΛΕ ΆΝΤΖΕΛΑ ΣΑΓΙΑΚΟΥ ΑΡΙΣΤΕΑ ΜΟΣΧΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΟΥΔΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΥΖΙΟΣ ΕΣΜΠΕΡΑΛΝΤΑ ΤΣΑΝΙ ΕΥΘΥΜΗΣ ΣΥΡΠΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑ ΣΤΕΦΑΝΟΥΔΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΠΑΡΜΠΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΠΕΝΤΟΥΛΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΥΡΤΣΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΑΦΟΥΡΗ ΜΑΙΡΗ ΤΣΙΡΙΚΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΡΟΥΧΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΑΠΑΣ ΡΟΥΛΑ ΜΠΑΡΜΠΑ ΤΖΟΥΛΙ ΣΑΪΑΚΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΣΚΟΠΟΣ

ΣΤΟΧΟΙ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΜΕΓΑΛΕΣ 6 ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ 10 ΟΠΩΣ ΠΡΟΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΚΑΙ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ 13 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σκοπός της ερευνητικής εργασίας που υλοποιήθηκε κατά το Β’ τετράμηνο του σχολικού έτους 2013-2014 με τους μαθητές του τμήματος Α2 του ΓΕΛ Πεντάπολης ήταν να διερευνηθεί ο ρόλος και η εικόνα του φύλου μελετώντας ένα από τα πλέον σημαντικά λογοτεχνικά έργα της βρετανικής λογοτεχνίας της βικτωριανής εποχής, το «Great Expectations1» (Μεγάλες Προσδοκίες) του βρετανού συγγραφέα Charles Dickens. Παιδαγωγικοί στόχοι: 

Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη σχέση της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και, επομένως, τη σημασία της για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και του εαυτού μας.



Να προωθηθεί η φιλαναγνωσία, η δημιουργία, δηλαδή, συστηματικών και ανεξάρτητων αναγνωστών, οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσματά τους.



Να αποτελέσει η σχολική τάξη μια κοινότητα αναγνωστών, η οποία θα διέπεται από τις αξίες της δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού της διαφοράς, του πλουραλισμού και του διαλόγου



Να εντοπίζουν και να αναγνωρίζουν οι μαθητές τις αξίες και τις ιδέες που ενυπάρχουν στα λογοτεχνικά κείμενα. Να κατανοήσουν ότι οι πολιτισμικές αξίες σχετίζονται με το χώρο, το χρόνο και την κοινωνική ομάδα που τις παράγει, είναι επομένως προσδιορισμένες ιστορικά, γεγονός που δικαιολογεί τη σχετικότητα αλλά και την ποικιλία τους. Να διερευνούν την ιστορικότητά τους και να τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτές

Συγκεκριμένα τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι: √ Πώς αποτυπώνεται ο ρόλος των δύο φύλων στο συγκεκριμένο έργο; √ Πώς καθορίζονται οι ρόλοι αυτοί από το ιστορικό πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο; √ Πώς διαμορφώνονται οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις των δύο φύλων από το συγγραφέα; 1

Dickens, C. (1999). Μεγάλες Προσδοκίες. Αθήνα: Πατάκης

√ Ποιές οι ομοιότητες και οι διαφορές με την εικόνα που προβάλλεται από ελληνικά λογοτεχνικά κείμενα της εποχής;

Ο ρόλος των δύο φύλων στο μυθιστόρημα Μεγάλες Προσδοκίες Στο μυθιστόρημα που μελετήσαμε, ο συγγραφέας Charles Dickens, δημιουργεί τους χαρακτήρες του με βάση τα πρότυπα της βικτωριανή κοινωνίας, ωστόσο υπάρχουν και κάποιες ανατροπές στους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων. Το μυθιστόρημα έχει γραφτεί σε μια εποχή κατά την οποία τα δικαιώματα των γυναικών ήταν πολύ περιορισμένα. Oι γυναίκες δεν είχαν καν δικαίωμα να ψηφίζουν2. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που οι γυναίκες στις Μεγάλες Προσδοκίες είναι περιορισμένες στους χώρους του σπιτιού, σύμφωνα με τις επιταγές της κοινωνίας του 19ου αιώνα, που τις θέλει συζύγους και μητέρες. Η αδερφή του Pip (Mrs Joe Gargery) είναι η επαρχιώτισσα γυναίκα που φροντίζει την οικογένεια της και ασχολείται με τις σπιτικές εργασίες. Δουλεύει και κάνοντας τα αδύνατα δυνατά για να μπορεί να τη ζήσει. Από την άλλη πλευρά, μια πλούσια γυναίκα (Miss Havisham) είναι και αυτή περιορισμένη στο σπίτι, μετά την προδοσία του αρραβωνιαστικού της. Έχει περιουσία, προστάζει τους δούλους και φροντίζει για το κύρος της χωρίς να νοιάζεται για πολλά άλλα. Οι έφηβες επαρχιώτισσες εκείνης της εποχής δεν πηγαίνουν σχολείο και βοηθάνε τις μητέρες τους στο σπίτι γιατί σε λίγο προορίζονται για γάμο, είναι γεμάτες όνειρα που δεν πραγματοποιούνται ποτέ. Οι πλούσιες όμως (πχ. Estella) εκπαιδεύονται να είναι όμορφες και επιβλητικές, καλοντυμένες και κακομαθημένες. Δεν έχουν μάθει αντιμετωπίζουν πολλά και είναι στην αναζήτηση ενός gentleman για την ζωή τους. Από την άλλη πλευρά οι άντρες εκείνης της εποχής έχουν μεγαλύτερη ελευθερία και κινούνται εκτός του περιορισμένου χώρου του σπιτιού τους. Αυτοί που ανήκουν στην εργατική τάξη (πχ Joe Gargery) πρέπει να έχουν μια εργασία για να θρέψουν την οικογένεια τους (πχ σιδεράς) και δουλεύουν σκληρά, σε αντίθεση με τους αστούς, οι οποίοι έχουν κάποιο υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και εργάζονται σε γραφεία και σε μη χειρωνακτικές εργασίες. Η αντίθεση αυτή οφείλεται στην οικονομική δυνατότητα του καθενός. Οι έφηβοι και οι άντρες εκείνης της εποχής που ζούσαν στην επαρχία (π.χ Pip) ήταν οι μελλοντικοί οικογενειάρχες, δεν πήγαιναν σχολείο, προσπαθούσαν 2

Μετά από πολλούς αγώνες από το κίνημα των Σουφραζέτων (suffragettes), οι γυναίκες άνω των 30 απέκτησαν δικαίωμα ψήφου το 1918

να αναπτύξουν μια εργασία για να μπορούν να βγουν χρήματα για το άμεσο μέλλον τους, είναι αισθηματικοί, ξέρουν να κατανοήσουν μια κοπέλα. Ο πλούσιος όμως αστός έφηβος (π.χ Herbert), ο οποίος είχε κάποια περιουσία, εκπαίδευση και καλό εργασιακό μέλλον (πχ τράπεζα), είναι ένας από τους γνωστούς gentlemen με πλούσια περιουσία και πολλές ευθύνες. Υπάρχουν τέλος και κάποιες ανατροπές στους παραδοσιακούς ρόλους ανδρών και γυναικών στο έργο. Ο Pip είναι ένα τέτοιο παράδειγμα καθώς φαίνεται παγιδευμένος ανάμεσα στην παραδοσιακή αρσενική δύναμη και τη γυναικεία αδυναμία όταν έρχεται σε επαφή με δυνατές γυναίκες όπως η Estella και η Miss Havisham. Από την άλλη πλευρά η ίδια η Estella δεν είναι ένα εύθραυστο λουλούδι της Βικτωριανής εποχής, αλλά μια μοιραία γυναίκα που προσπαθεί να καταστρέψει τις ανδρικές καρδιές, υπό την καθοδήγηση της σκληρής και άκαρδης Miss Havisham.

Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τα δυο φύλα Τα στερεότυπα είναι απλοποιημένες και τυποποιημένες εικόνες ή αντιλήψεις που μας βοηθούν να χειριστούμε πολύπλοκες πληροφορίες του περιβάλλοντος. Τα στερεότυπα αφορούν γενικεύσεις που γίνονται για τα μέλη μιας ομάδας ατόμων, τα οποία ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να έχουν, διαθέτουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Αυτές οι θεωρίες οδηγούν στην διαστρέβλωση της κρίσης των ανθρώπων και σε λανθασμένες τοποθετήσεις και αποφάσεις. Αυτά έχουν ως αποτέλεσμα διακρίσεις και αδικίες εις βάρος αυτών των ανθρώπων. Παράλληλα τα στερεότυπα για το φύλο αναφέρονται στις στάσεις και τις αντιλήψεις σχετικά με την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα. Η διαμόρφωση των πεποιθήσεων αυτών εξελίσσεται διαχρονικά και έχει έντονα πολιτισμικά στοιχεία. Ωστόσο η ελλιπής και η περιορισμένη γνώση απέναντι σε μια ομάδα ατόμων έχει διαιωνίσει τα στερεότυπα του παρελθόντος3. Πολλοί είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην δημιουργία στερεοτύπων. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί προέρχονται από λογοτεχνικά κείμενα, έρευνες αλλά ακόμη και μέσα από την εκπαίδευση. Στην παιδική λογοτεχνία βλέπουμε πως οι στερεοτυπικές αντιλήψεις προέρχονται από τις κατηγοριοποιήσεις των ηρώων σε καλούς και κακούς, σε ήρωες και αντιήρωες, σε φίλους και εχθρούς. Τα παιδιά ταυτίζονται με αυτές τις καταστάσεις. Μέσα από τα παραμύθια και τη λογοτεχνία τα παιδιά μαθαίνουν για τους ρόλους των δύο φύλων και διαμορφώνουν τη δική τους ταυτότητα. Τα παιδιά μέσα από τα παραμύθια και τις ταινίες διαπιστώνουν πως στη ζωή

θα

υπάρξουν

συγκρούσεις

και

ανάμικτα

συναισθήματα

τα

οποία

αντιμετωπίζονται με αισιοδοξία και θάρρος. Αντίθετα, στα λογοτεχνικά κείμενα που είναι για μεγαλύτερες ηλικίες βλέπουμε πως οι συγγραφείς θέλουν να μεταφέρουν την εικόνα των στερεοτύπων ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. Τον 19ο αιώνα οι κοπέλες παρέμεναν στο σπίτι. Εκεί δέχονταν την φροντίδα από τις μητέρες τους ενώ δεν είναι βέβαιη η συμμετοχή τους στις δουλειές του σπιτιού. Για μια γυναίκα τότε βασικό πλεονέκτημα ήταν η αγνότητα και η τιμή τους και όχι η δυναμική προσωπικότητα και η μόρφωσή τους. Από την άλλη 3

Εφημερίδα ‘’ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ’’. 3/10/2011. Άρθρο: Η αντίληψη της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.

μεριά οι σύγχρονες γυναίκες επικεντρώνονται στην απόκτηση μόρφωσης με σκοπό την επαγγελματική τους αποκατάσταση ενώ τον 19ο αιώνα γινόταν το ακριβώς αντίθετο. Όσον αναφορά στο γάμο, η απόφαση αφορούσε μόνο τον πατέρα της οικογένειας καθώς ήταν αυτός που αποφάσιζε ποιος θα ήταν ο σύζυγος της κόρης του. Επιπλέον, οι γυναίκες είναι έντονα συναισθηματικές γιατί βιώνουν σε μεγάλο βαθμό την αγάπη για την οικογένεια. Τέλος, οι γυναίκες πρέπει να σέβονται όχι μόνο τον πατέρα και τον σύζυγό τους αλλά και τα υπόλοιπα αρσενικά μέλη της οικογένειας. Η μητέρα λειτουργεί ως πρότυπο αλλά δεν έχει το δικαίωμα να αποφασίζει μόνη της. Από τη μεριά του άντρα, μόνο ένας μπορούσε να έχει τον πρώτο λόγο σε μια οικογένεια. Ο άνδρας παρουσιάζεται πολλές φορές παρορμητικός, χωρίς διορατικότητα, αλλά με μεγάλη εμπιστοσύνη στις ικανότητές του. Η σκέψη του άντρα περιορίζεται σ’ αυτό που φαίνεται περισσότερο συμφέρον εκείνη τη στιγμή χωρίς τον υπολογίσει τον κίνδυνο και τις αλλαγές της τύχης ενώ δεν έχει κανένα δισταγμό να υποστηρίξει έντονα την άποψή του. Ανάλογες καταστάσεις συναντούμε στο έργο του Charles Dickens, Μεγάλες Προσδοκίες, όπου βλέπουμε την υπεροχή του άντρα σε σχέση με την γυναίκα. Βέβαια, υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις, για παράδειγμα, εξαίρεση αποτελεί η Ms Havisham η οποία είναι μια πλούσια τρομακτική, περίεργη, σχιζοφρενής, στα όρια της τρέλας γυναίκα που όμως έχει καταφέρει να επιβληθεί, να δίνει εντολές και να έχει τις ιδιότητες του άντρα εκείνης της εποχής, λόγω της οικονομικής άνεσης και της περιουσίας που έχει. Δηλαδή, παρά το γεγονός ότι είναι γυναίκα, οι άντρες την σέβονται, υπακούουν στις διαταγές της και είναι οι ‘’δούλοι’’ της. Έτσι βλέπουμε πως από τον 19ο αιώνα και μετά αρχίζει το γυναικείο ‘αδύναμο’ φύλο να αποκτά περισσότερη δύναμη, με αργούς ρυθμούς φυσικά, καθώς σπάνιες ήταν οι περιπτώσεις που βλέπουμε την γυναίκα να υπερισχύει του άντρα εκείνα τα χρόνια. Και όταν αυτό γίνεται, όπως στην περίπτωση της Miss Havisham, να γίνεται αυτή η γυναίκα τρελή και να μη παντρεύεται ούτε να κάνει οικογένεια. Το τίμημα της ανεξαρτησίας και της δύναμης για τη γυναίκα είναι η μοναξιά και η τρέλα. Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών τότε, υπηρετούσαν αφοσιωμένες το σπίτι, τα παιδιά και τον άντρα τους, ενώ λίγες ήταν οι περιπτώσεις επανάστασης των γυναικών, με τις συνέπειες που αναφέραμε.

Ομοιότητες και διαφορές ως προς το ρόλο των φύλων όπως προβάλλεται στις Μεγάλες Προσδοκίες και σε ελληνικά λογοτεχνικά κείμενα της εποχής

Μελετώντας κείμενα την ελληνικής και της ξένης λογοτεχνίας, γραμμένα κατά την βικτωριανή εποχή, παρατηρήσαμε ορισμένες ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στον τρόπο που παρουσιάζονται τα δύο φύλα στα εκάστοτε λογοτεχνικά κείμενα. Βασισμένοι λοιπόν σε αυτήν την παρατήρηση αποφασίσαμε στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας να μελετήσουμε περισσότερα κείμενα και να καταγράψουμε αυτές τις διαφορές. Αρχικά μελετήσαμε την συμπεριφορά τον ανδρών όπως παρουσιάζονται στο βικτωριανό μυθιστόρημα του Κάρολου Ντίκενς Μεγάλες Προσδοκίες (Dickens, 1999) και στα κείμενα τα οποία επεξεργαστήκαμε στο πλαίσιο του μαθήματος της ελληνικής λογοτεχνίας. Τα κείμενα αυτά ήταν η «Στέλλα Βιολάντη», «Η Άννα του Κλήδωνα», «Η προίκα» και το «Έρωτος Αποτελέσματα» 4. Έπειτα ασχοληθήκαμε με την συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά τον γυναικών αντλώντας πληροφορίες από τις παραπάνω πηγές. Καταρχάς είναι αξιοσημείωτο ότι στην συμπεριφορά τον ελλήνων και των άγγλων ανδρών δεν υπήρχαν τόσες διαφορές αλλά περισσότερες ομοιότητες. Και στις 2 κατηγορίες λογοτεχνικών κειμένων οι άνδρες είναι το ανώτερο φύλλο. Για παράδειγμα στη Στέλλα Βιολάντη ο πατέρας της είναι ο αρχηγός του σπιτιού και αποφασίζει για τις ζωές όλων. Είναι αρχηγοί του σπιτιού, μορφωμένοι και ιδιαίτερα κοινωνικοί. Ανεξαρτήτως οικονομικής κατηγορίες οι άνδρες και στις δύο περιπτώσεις, είτε ανήκουν στην πλούσια οικονομική τάξη είτε στην εργατική, είναι αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις. Παράλληλα και στις 2 κατηγορίες εντοπίζεται η ίδια σκληρότητα στον χαρακτήρα του άνδρα και η ίδια αδιαφορία σχετικά με τα θέματα των παιδιών. Οι σχέσεις του με τα παιδιά τους είναι και στις δύο περιπτώσεις από ελάχιστες έως μηδαμινές. Οι άνδρες τις εποχής ασχολούνταν περισσότερο με τα κοινωνικά θέματα παρά με την ανατροφή και την μόρφωση των παιδιών. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε όλα τα λογοτεχνικά κείμενα που μελετήσαμε. 4

Στάθη, Κ. & Ε. Παφίλη. (2006). Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Βολονάκης

Σύμφωνα και με το τραγούδι ‘του νεκρού αδελφού, η γυναίκα παρουσιάζεται αδύναμη, παραμένει διαρκώς στο σπίτι και φροντίζει τα παιδιά της. Για τις γυναίκες ο συναισθηματισμός,

νοσταλγία

και

τρυφερότητα

αποτελούν

βασικά

χαρακτηριστικά. Έπρεπε να σέβεται όχι μόνο τον πατέρα και τον σύζυγο της, αλλά και τα υπόλοιπα αρσενικά μέλη της οικογενείας. Στο κείμενο, η Αρετή μάλιστα είναι μια κοπέλα που μέχρι τα 12 δεν την έχει δει ήλιος πράγμα που αυτό υποδηλώνει καλή κοινωνική θέση, πλούσια καταγωγή και πως δεν ασχολούταν με εργασίες εκτός σπιτιού. Για την εποχή εκείνη αυτό που είχε σημασία για την γυναίκα ήταν η αγνότητά της αλλά και η καλή μόρφωση «το βασικό πλεονέκτημα δεν ήταν η δυναμική τους προσωπικότητα, ούτε η μόρφωσή τους, αλλά η αγνότητα και η τιμή» λέει ο Κ. Μαντής. Ακόμη, οι γυναίκες την εποχή εκείνη ντυνόταν ανάλογα με τις περιστάσεις. Ένα στοιχείο είναι πως εξέφραζαν την οργή και τον πόνο τραβώντας τα μαλλιά τους και άλλα παρόμοια. Η μητέρα συνήθως, όπως και η μητέρα της Αρετής, αποτελούσε πρότυπο αλλά και ήταν φορέας αγωγής για την κόρη καθώς και επίσης δεν είχε δικαιοδοσίες όπως ο άντρας και δεν αποφάσιζε μόνη της. Ως προς τις διαφορές η πιο έντονη εντοπίζεται στην μόρφωση. Κατά τα αγγλικά πρότυπα ένας πλούσιος άνδρας μορφωνόταν και αποκαλούνταν τζέντλεμαν. Αντίθετα στα ελληνικά λογοτεχνική κείμενα η μόρφωση ενός άνδρα δεν ήταν τόσο εκτεταμένη όσο στα αγγλικά. Επίσης ο τίτλος που κατείχε ένας άνδρας εξαρτιόταν περισσότερο από το αίμα του παρά την μόρφωσή του. Πολλές ακόμα διαφορές παρατηρούνται ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες. Και στις δύο περιπτώσεις η γυναίκα αποτελεί το κατώτερο κοινωνικά φύλο προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τις απόψεις τις εποχής σχετικά με την θέση της στην κοινωνία. Επίσης και στις 2 περιπτώσεις η γυναίκα είναι αναγκασμένη να υπακούει στις εντολές του άνδρα. Όμως

στο

μυθιστόρημα

Μεγάλες

Προσδοκίες

προβάλλονται

ορισμένες

λεπτομέρειες σχετικά με την γυναίκα. Είναι ιδιαίτερα διαφορετικές από αυτές των ελληνικών κειμένων. Η πρώτη και κυριότερη διαφορά αφορά το θέμα της μόρφωσης των γυναικών. Στην Αγγλία οι γυναίκες έχουν δικαίωμα μόρφωσης. Μάλιστα για τις κυρίες της υψηλής κοινωνίας είναι υποχρέωση να φοιτήσουν σε οικοτροφεία ώστε να διευρύνουν τις γνώσεις τους. Αντίθετα οι ελληνίδες δεν λαμβάνουν καμία μόρφωση παρά αυτή που τους προσφέρεται από τις μητέρες τους σχετικά με τις σπιτικές δουλειές και του καλούς τρόπους. Μόνο οι κοπέλες ανώτερης κοινωνικής τάξης παίρνουν περαιτέρω μόρφωση σχετική με τον ρόλο της σωστής οικοδέσποινας. 11

Μία άλλη διαφορά ανάμεσα στις γυναίκες της εποχής στις δύο χώρες είναι και ο ρόλος τους μέσα στο σπίτι. Εν μέρει οι γυναίκες και στις δυο περιπτώσεις είναι αποκλειστικά υπεύθυνες για την ανατροφή και την μόρφωση των παιδιών. Ο ρόλος τους στο σπίτι όμως διαφέρει. Σε περίπτωση θανάτου του άνδρα η γυναίκα της ελληνικής λογοτεχνίας είναι υποχρεωμένη να υπακούει στον μεγαλύτερο την γιο. Η δικές του αποφάσεις επηρεάζουν την οικογένεια. Αντίθετα οι αγγλίδες ηρωίδες μπορούν να αποτελέσουν αρχηγό μιας οικογένειας και να παίρνουν εκείνες τις αποφάσεις σε περίπτωση θανάτου ή απουσίας του συζύγου, χωρίς να είναι απαραίτητο να υπακούν τον μεγαλύτερό τους υιό. Επίσης μέσα από την σύγκριση των κειμένων μας δόθηκε η ικανότητα να δούμε πώς αντιμετωπίζουν οι συγγραφείς τα δύο φύλλα. Οι συγγραφείς και στα ελληνικά και στα αγγλικά λογοτεχνήματα παρουσιάζουν τον άνδρα ως το κυρίαρχο φύλλο. Αυτό που είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο όμως είναι ο τρόπος που παρουσιάζει την γυναίκα ο Κάρολος Ντίκενς. Παρόλο που και τα 2 είδη παρουσιάζουν τις γυναίκες ηρωίδες ως κατώτερες ο Ντίκενς μέσα από τους γυναικείους χαρακτήρες του βγάζει μία απέχθεια προς το θηλυκό φύλλο που είναι εύκολα αντιληπτή Προσδίδει σε όλους τους γυναικείους χαρακτήρες μία σκληρότητα και μία απέχθεια ως προς του άνδρες. Επίσης τις κάνει σκληρές και μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις άκαρδες. Αυτό φαίνεται μέσα από το Βιβλίο του Τσαρλς Ντίκενς, μιας και η αδερφή του μικρού Πιπ, του ήρωα του μυθιστορήματος είναι μια σκληρή και άκαρδη γυναίκα η οποία φέρεται άσχημα στον Πιπ αλλά και στον σύζυγο της. Στα ελληνικά λογοτεχνικά κείμενα παρόλο που είναι φανερή η κατώτερη θέση της γυναίκας δεν υπάρχει τόσο εμφανής αντιπάθεια ως προς το πρόσωπο της. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε όμως αν η παρουσίαση αυτή των γυναικών από τον Ντίκενς έχει να κάνει με τον πραγματικό χαρακτήρα των γυναικών στην πατρίδα του εκείνη την εποχή ή κάποια προσωπική αντιπάθεια. Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι μπορεί κανείς να εντοπίσει αρκετές διαφορές αλλά και ομοιότητες ανάμεσα στα 2 φύλα την βικτωριανή εποχή σε Ελλάδα και Αγγλία. Κάποια χαρακτηριστικά όμως είναι λίγο αμφίβολα λόγω ενδεχόμενης παρέμβασης προσωπικής άποψης ενός από τους συγγραφείς στα εκάστοτε έργα.

Οι ρόλοι των δύο φύλων και το ιστορικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο όπου αναπτύσσονται Το φύλο ενός ατόμου είναι σύνθετο, περιλαμβάνει αμέτρητα χαρακτηριστικά της εμφάνισης, του λόγου, της κίνησης και άλλους παράγοντες που δεν περιορίζονται αποκλειστικά στο βιολογικό φύλο. Το κοινωνικό φύλο αφορά την κοινωνική και πολιτισμική διαφοροποίηση ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Είναι μια κοινωνική κατασκευή, την οποία χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να μπορέσουν να κατανοήσουν και να διαχειριστούν την ύπαρξη δύο διαφορετικών φύλων, σε αντίθεση με το βιολογικό φύλο που καθορίζεται από τη φύση και σχετίζεται με την γενετήσια ταυτότητα του ατόμου (αν είναι άντρας ή γυναίκα)5. Σύμφωνα με το βιβλίο ιστορίας της Γ΄ γυμνασίου6, η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε το 19ο αιώνα, δηλαδή την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο που μελετήσαμε, ήταν ένα ιδιαίτερα σύνθετο σύστημα ραγδαίων μεταβολών και ανακατατάξεων. Οι Αστοί ήταν η ανερχόμενη νέα κοινωνική τάξη. Σε όποια Ευρωπαϊκά κράτη αναπτύχθηκε η βιομηχανία, οι αστοί γίνονταν πάντα η πιο ισχυρή κοινωνική ομάδα. Οι αστοί, ως οι πιο πλούσιοι, είχαν στα χέρια τους όλα τα μέσα παραγωγής. Για τους Αστούς είχε μεγάλη σημασία η επιτυχία τους στην εργασία και η μόρφωσή τους. Κατά τον 19ο αιώνα, οι Αστοί προσπάθησαν να συμμετέχουν και αυτοί στην πολιτική εξουσία. Μία νέα κοινωνική τάξη ήταν η εργατική. Οι εργάτες που κατασκεύαζαν τα βιομηχανικά προϊόντα δεν είχαν τα χρήματα που χρειάζονταν για να τα αγοράσουν. Οι εργάτες ζούσαν σε άσχημες συνθήκες και δεν είχαν σίγουρη και σταθερή δουλειά. Οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν σε μικρά δωμάτια στο κέντρο των βιομηχανικών πόλεων που τον καιρό εκείνο αρχίζουν να αναπτύσσονται. Οι κακές συνθήκες υγιεινής προκαλούσαν επιδημίες. Έτσι πολλοί άνθρωποι πέθαιναν από φυματίωση και χολέρα. Οι εργάτες ξεχώριζαν από τη δουλειά που έκαναν, από την ειδίκευση που είχαν, από την καταγωγή τους, από το φύλο και την ηλικία τους. Άλλοι έπαιρναν

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9% CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CF%86 %CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85 6 Λούβη, Ε., Ξιφαράς, Δ. (2012) Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία Γ’ Γυμνασίου. Αθήνα: ΟΕΔΒ

μεγαλύτερα μεροκάματα και άλλοι μικρότερα, άλλοι είχαν σταθερές δουλειές και άλλοι όχι. Οι πρώτες εργατικές οργανώσεις δημιουργηθήκαν στη Μεγάλη Βρετανία μετά το 1820. Στη συνέχεια δημιουργηθήκαν για κάθε επάγγελμα ξεχωριστά εργατικά συνδικάτα. Οι εργάτες έκαναν απεργίες για να καλυτερεύσουν τις συνθήκες εργασίας τους και να έχουν περισσότερα δικαιώματα .Τα εργατικά στρώματα είχαν σημαντική συμμετοχή σε όλα τα επαναστατικά κινήματα που έγιναν στις ευρωπαϊκές χώρες το 1830 και το 1848. Μετά το 1840 οι κυβερνήσεις στα βιομηχανικά κράτη πήραν τα πρώτα μέτρα για να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας. Τα πρώτα εργατικά νομοθετήματα περιόρισαν την γυναικεία και την παιδική εργασία, οι πρώτες εργατικές ενώσεις προστάτευαν τα μέλη τους και τις οικογένειες τους από αρρώστιες, ατυχήματα, θανάτους κτλ., αλλά και από το νέο μεγάλο πρόβλημα: την ανεργία. Στη Γαλλία το 1841 ορίστηκε με νόμο το 8ωρο για τα παιδιά 8-12 χρονών, στην Μεγάλη Βρετανία το 1842 απαγορεύθηκε στις γυναίκες να κατεβαίνουν στα ορυχεία και το 1847 καθιερωθήκαν σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας 10 ώρες δουλειά. Κατά την ιστορική εκείνη περίοδο σημειώθηκαν κάποιες από τις πιο μεγάλες και πιο ριζικές αλλαγές με σαφές αντίκτυπο στην κοινωνική θέση των γυναικών. Η τεχνολογική έκρηξη και η μετατόπιση της γυναικείας εργασίας από το σπίτι στο εργοστάσιο, έδωσε στη γυναίκα την δυνατότητα να αρχίζει να δραστηριοποιείται ως μεμονωμένο άτομο και ξέχωρα από την οικογενειακή μονάδα. Ενώ μέχρι τότε η εκπαίδευση ήταν ρηχή και περιορισμένη στα απολύτως απαραίτητα, άρχισε σταδιακά να δημιουργείται η επιτακτική ανάγκη για μια πολύπλευρη και ολοκληρωμένη μόρφωση των κοριτσιών. Με τον καιρό οι γυναίκες άρχισαν να προωθούνται και σε μη παραδοσιακά επαγγέλματα, αν και πολλά Πανεπιστήμια με κατά παράδοση αντρικούς τομείς (όπως τα τμήματα ιατρικών και νομικών επιστημών) επέμεναν να κρατούν τις θύρες τους ερμητικά κλειστές για τις σπουδάστριες. Σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα όμως οι γυναίκες εισχώρησαν σε όλους τους κλάδους των επαγγελμάτων και άρχισαν να εργάζονται στο πλευρό των αντρών-συναδέλφων τους. Στο μυθιστόρημα, Μεγάλες Προσδοκίες, βλέπουμε πως αυτές οι μεγάλες αλλαγές που γίνονται στην κοινωνία και τη ζωή των ανθρώπων κατά το 19ο αιώνα 14

λόγω της Βιομηχανικής Επανάστασης, είναι φανερές. Ο διαχωρισμός των κοινωνικών τάξεων και η διαφορά επιπέδου ανάμεσα στους αριστοκράτες (πχ. Miss Havisham), τους αστούς (πχ δικηγόροι, συμφοιτητές του Pip) και την εργατική τάξη (Joe Gargery, Biddy) είναι ξεκάθαρη. O Pip, που μέσω των χρημάτων που έχει κληρονομήσει, περνάει από τη μια τάξη στην άλλη, αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, δε γίνεται αποδεκτός από τον κοινωνικό του περίγυρο και πολλές φορές γίνεται αντικείμενο χλευασμού από τους συνομήλικους του. H Estella από την άλλη είναι αλαζονική, απρόσιτη και συμπεριφέρεται με άσχημο τρόπο σε όσους θεωρεί κατώτερους της λόγω της κοινωνικής τους θέσης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συνοψίζοντας, το μυθιστόρημα Great Expectations, όπως και ο David Copperfield, είναι δύο από πιο γνωστά έργα του Βικτωριανού συγγραφέα Charles Dickens. Περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και μας δίνει μια ζωντανή εικόνα της αγγλικής κοινωνίας και των προβλημάτων που αντιμετώπιζε το 19ο αιώνα. Οι γυναίκες της ιστορίας είναι αναγκασμένες να ακολουθήσουν τη μοίρα που έχει καθοριστεί για αυτές από την κοινωνία. Δεν έχουν άλλη επιλογή. Από την άλλη πλευρά οι άνδρες έχουν το δικαίωμα στην ελεύθερη βούληση αλλά δεν μπορούν εύκολα να ξεφύγουν από την κοινωνική τάξη όπου ανήκουν, η οποία καθορίζει τη θέση τους στην κοινωνία. Τελικά το μυθιστόρημα αυτό κριτικάρει τη Βικτωριανή κοινωνία και αμφισβητεί τους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων μέσα από τις ανατροπές στη ζωή των ηρώων και στις αντιλήψεις για τα στοιχεία που τυπικά χαρακτηρίζουν έναν gentleman και μια αξιοπρεπή γυναίκα.