Drymos 2 1 by GEORGE DIAMANDIS

Νέεςδεξιότητεςγιανέεςθέσειςεργασίαςστοντομέατωνδασών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: «ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ» ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 2.1.1. Ευρωπαϊκά Mεσογειακά δασικά οικοσυστήματα Εισαγωγή Δασικές Εκτάσεις στην Ευρώπη 2.1.2. Γενικές πρακτικές πρόληψης στην Ευρώπη 2.1.2.1 Τα παραδείγματα των Ευρωπαϊκών Μεσογειακών χωρών και της Ελβετίας

(εταίροι του προγράμματος DRYMOS)

2.1.3. Πως γίνεται η Πρόληψη 2.1.4 Σχέδιο αντιπυρικής προστασίας 2.1.4.1 Καταγραφή παραμέτρων σχεδιασμού πρόληψης 2.1.4.2 Ανάλυση κινδύνου και χάρτες 2.1.4.3 Σχεδιασμός δράσεων πρόληψης 2.1.4.4 Επιχειρησιακό σχεδιασμό 2.1.4.5 Απολογισμός Δράσεων 2.1.4.6 Δράσεις Αποκατάστασης δασικών πυρκαγιών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 2.1.1. Ευρωπαϊκά Mεσογειακά δασικά οικοσυστήματα Εισαγωγή Τα Ευρωπαικά Μεσογειακά δάση και οι δασικές εκτάσεις είναι από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Μεσογείου, με περισσότερα από 25.000 φυτικά είδη να εμφανίζονται εδώ και πάνω από τα μισά να είναι ενδημικά προσφέροντας μοναδική βιοποικιλότητα, οικολογικές λειτουργίες και πολιτιστικές αξίες. Οι περισσότερες φυσικές βιοκοινότητες της λεκάνης της Μεσογείου έχουν υποστεί υποβάθμιση ή μόνιμη αλλοίωση. Η οικοπεριοχή απειλείται από τη συνεχή μετατροπή της σε βοσκοτόπους και αστικές ή γεωργικές εκτάσεις. Οι συχνές πυρκαγιές, η υλοτομία των υπολειπόμενων δασικών εκτάσεων από γηγενή και εξωτικά είδη δέντρων και η εντατική βόσκηση αποτελούν επίσης απειλές. Δασικές Εκτάσεις στην Ευρώπη Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών επιρεάζει τον τρόπο πρόληψης κατά των δασικών πυρκαγιών. Ανάλογα με το αν η έκταση είναι δημόσια ή ιδιωτική παρατηρούνται διαφοροποιήσες στη διαχείριση. Οι φορείς που διαχειρίζονται ιδιοκτητα δάση διαθέτουν μεγάλη αυτονομία. Στις περιπτώσεις δημοσίων δασικών εκτάσεων παρατηρείται πολλές φορές το φαινόμενο η ευθύνη της πρόληψης να μοιράζεται ανάμεσα σε διαφορετικές δημόσιες υπηρεσίες. Όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς στην Ευρώπη διαπιστώνουμε σημαντικές διαφορές στην κατανομή της δασικής ιδιοκτησίας ακόμη και στις πέντε (5) χώρες όπου διεξήχθη η έρευνα μας. Από τις χώρες της Ευρώπης, αν εξαιρέσουμε την Ρωσία και την Τουρκία όπου η δασική ιδιοκτησία κατά το σύνολο της είναι δημόσια, τότε βλέπουμε ότι η Πορτογαλία έχει ελάχιστο ποσοστό (4%) δημοσίων δασών ενώ αντίθετα στην Ελλάδα πάνω από 75% των δασών ανήκουν στο κράτος. Από τις υπόλοιπες χώρες εταίρους του προγράμματος τα δημόσια δάση είναι για την Κύπρο 40,49%, την Ισπανία 39%, την Ιταλία 28% οι οποίες βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση με το ποσοστό των ιδιωτικών δασών όμως να υπερισχύει. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας δεν συνεπάγεται απόλυτο δικαίωμα χρήσης και ως παράδειγμα αναφέρουμε την Ελλάδα όπου η διαχείριση των ιδιωτικών δασών υπόκειται σε εγκρίσεις της Κρατικής Δασικής Υπηρεσίας. Παρακάτω παρατίθεται πίνακας στον οποίο φαίνεται η ποσοστιαία κατανομή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των Ευρωπαϊκών χωρών του 2005. (πηγή FAO)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Δεδομένου ότι το αντικείμενο του μαθήματος μας είναι η Πρόληψη κατά των Δασικών Πυρκαγιών παρακάτω παραθέτουμε χάρτη καμένων περιοχών για το έτος 2010 από http://forest.jrc.ec.europa.eu/effis/ όπου φαίνεται ότι σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαικές χώρες υπάρχει το πρόβλημα των πυρκαγιών όμως οι Μεσογειακές περιοχές αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα και ειδικότερα στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία που είναι πάνω από 30.000 εκτάρια καμένης έκτασης, όπως φαίνεται στον χάρτη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

2.1.2. Γενικές πρακτικές πρόληψης στην Ευρώπη Τα τελευταία χρόνια οι πρακτικές διαχείρισης του κινδύνου των δασών παρουσιάζουν τάσεις σύγκλισης τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως. Στον τομέα της πρόληψης στο Μεσογειακό χώρο διακρίνονται δυο γενικές κατηγορίες δράσεων: α) Τις δράσεις που στοχεύουν στις αιτίες των δασικών πυρκαγιών (και κυρίως στις ανθρωπογενείς). β) Τις δράσεις που στοχεύουν στην μείωση της ευφλεκτότητας του δάσους. Οι εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού είναι πολύ συχνές κατά την καλοκαιρινή περίοδο κυρίως στο νότο της Ευρώπης, με επισταμένη χρήση των ΜΜΕ κυρίως της τηλεόρασης αλλά και του ραδιοφώνου. Οι καμπάνιες αυτές απευθύνονται κατά κύριο λόγο στους κατοίκους πόλεων και στοχεύουν στη μείωση των πυρκαγιών που ξεκινούν από αμέλεια. Αποδέκτης της ενημέρωσης αποτελεί όλο το εύρος των ηλικιών του πληθυσμού (με έμφαση στις σχολικές ηλικίες με προσαρμοσμένα προγράμματα) ενώ στο νότο της Ευρώπης στόχος της ενημέρωσης είναι και οι τουρίστες. Όλοι οι τρόποι μαζικής ενημέρωσης του κοινού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

χρησιμοποιούνται στις εκστρατείες πληροφόρησης συμπεριλαμβανομένου του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου, πινακίδων ενημέρωσης κ.α. Το νομικό πλαίσιο έχει εμπλουτιστεί τις τελευταίες δεκαετίες με τη θέσπιση κανόνων πρόληψης. Στις Μεσογειακές χώρες τέτοιοι κανόνες που έχουν ως στόχο το ευρύ κοινό είναι η: – Απαγόρευση εισόδου σε δάση κυρίως για τα οχήματα σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Ελλάδα, Κύπρος), – Απαγόρευση καπνίσματος, – Απαγόρευση χρήσης φωτιάς ακόμα και σε ιδιωτική έκταση. Στην πλειοψηφία τους οι χώρες της Ευρώπης και κυρίως στο Μεσογειακό χώρο υιοθετούν αποδοτικές πρακτικές σε επίπεδο πρόληψης και κατάσβεσης διαθέτοντας σημαντικούς πόρους στη διαχείριση του κινδύνου από δασικές πυρκαγιές. Σε ότι αφορά το νομικό πλαίσιο, σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν κανονισμοί που προβλέπουν ποινές για την έναρξη πυρκαγιάς ακόμα και αν αυτή γίνεται από αμέλεια. Επιπρόσθετα, σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, χρησιμοποιούνται μοντέλα και χάρτες πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιάς οι οποίοι βασίζονται στην πρόγνωση των καιρικών συνθηκών. Οι χώρες της Μεσογείου (κυρίως Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ισραήλ και Ελλάδα) χρησιμοποιούν πιο εκτεταμένα τα συστήματα αυτά για την υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων και την στρατηγική τοποθέτηση πυροσβεστικών δυνάμεων. Παράλληλα, εγκαθίστανται νέοι σταθμοί παρακολούθησης των καιρικών συνθηκών όπως η θερμοκρασία, η υγρασία και ο άνεμος. Επιπρόσθετα, χρησιμοποιείται η πρακτική των περιπολιών και των πυργίσκων παρατήρησης, η οποία, εκτός του Μεσογειακού χώρου, έχει επεκταθεί στις βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και σε άλλες χώρες εκτός Ευρώπης όπως το Μαρόκο, η Συρία, η Τουρκία κ.α. Τα τελευταία χρόνια ορισμένες χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Πολωνία κ.α.) κάνουν χρήση πιλοτικά ή και συστηματικά αυτοματοποιημένων συστημάτων εντοπισμού πυρκαγιών με οπτικές κάμερες ή κάμερες υπερύθρων. Επιπρόσθετα, οι χώρες του Ευρωπαϊκού νότου χρησιμοποιούν λόγω των αυξημένων προβλημάτων από δασικές πυρκαγιές περισσότερα εναέρια μέσα ανά μονάδα δασικής έκτασης από ότι οι βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. Η παρακολούθηση από εναέρια μέσα έχει εφαρμοσθεί δοκιμαστικά σε κάποιες από αυτές (κυρίως στην Ιταλία και την Ισπανία). Όμως, η σημαντικότερη συμβολή στον τομέα της παρακολούθησης προέρχεται από έμπειρες επίγειες ομάδες που περιπολούν στις δασικές εκτάσεις. Γενικότερα η διαχείριση των δασών κυρίως στον τομέα της πρόληψης γίνεται με σχετικά όμοιο τρόπο στις Μεσογειακές χώρες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Εικ. 4. Οι πλέον διαδεδομένες πρακτικές διαχείρισης της καύσιμης ύλης που ακολουθούνται στις χώρες της Μεσογείου (Dimitrakopoulos and Mitsopoulos 2006). Η πρόληψη βασίζεται: στη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών, στην αποθήκευση υδάτων σε συγκεκριμένες θέσεις μέσα στις δασικές εκτάσεις, καθαρισμούς – κλαδεύσεις, ελεγχόμενη βόσκηση. Γενικότερα, η διαχείριση των μέσων πυρόσβεσης και των δικτύων πρόληψης αποτελεί σημαντικό ζήτημα καθώς σε πολλές περιπτώσεις οι υπηρεσίες που τις δημιουργούν δεν είναι ίδιες με αυτές που τις διαχειρίζονται ή τις συντηρούν. Τόσο στις Ευρωπαϊκές όσο και στις Μεσογειακές χώρες παρατηρούνται δύο συστήματα στη διαχείριση του κινδύνου πυρκαγιών: α) Συστήματα στα οποία οι δασικές υπηρεσίες είναι υπεύθυνες τόσο για την πρόληψη όσο και για την κατάσβεση β) Συστήματα στα οποία οι δασικές υπηρεσίες έχουν την ευθύνη μόνο της πρόληψης, ενώ η ευθύνη της κατάσβεσης βαρύνει την πυροσβεστική υπηρεσία. Το δεύτερο σύστημα επικράτησε και στον Ελληνικό χώρο μετά τη μεταρρύθμιση του 1998. Σε ορισμένες χώρες το μικτό αυτό πρότυπο (β) είναι ακόμα πιο πολύπλοκο καθώς εμπλέκει και τις τοπικές αρχές, οι οποίες αποκτούν σημαντικό ρόλο στην προστασία. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση στις χώρες της Ευρώπης η διαχείριση των δράσεων πυρόσβεσης να είναι ευθύνη των πυροσβεστικών υπηρεσιών. Παράλληλα οι δασικές υπηρεσίες κυρίως στις χώρες του νότου ασχολούνται με την εκπόνηση δράσεων πρόληψης ή και σε κάποιες περιπτώσεις με τον εντοπισμό πυρκαγιών και την παρακολούθηση των δασών. Σε κάποιες δε χώρες του βορρά της Ευρώπης οι δασικές υπηρεσίες έχουν σημαντική συμβολή ως σύμβουλοι κατά την διάρκεια των δράσεων κατάσβεσης. Στο Μεσογειακό χώρο

συνυπάρχουν τρεις διαφορετικές τάσεις στον τομέα της πυρόσβεσης (Dimitrakopoulos and Mitsopoulos 2006) (Εικ. 5).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Κοινές τάσεις στην πυρόσβεση στο Μεσογειακό χώρο

Ευθύνη από κεντρικές υπηρεσίες στις περιφερειακές

Αύξηση της χρήσης των ιδιωτικών μέσων και φορέων

Πυρόσβεση περνάει μέσα από τις δασικές στις πυροσβεστικές υπηρεσίες

Εικ. 5. Κύριες τάσεις στον τομέα της δασοπυρόσβεσης στις χώρες της Μεσογείου (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006). Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι επενδύσεις σε τεχνολογικά προηγμένα συστήματα κινδύνου (κάμερες και GIS) όμως δεν υπήρξε αντίστοιχη αύξηση στις δαπάνες για βασικές εργασίες πρόληψης όπως καθαρισμοί και κλαδεύσεις. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονισθεί ότι δεν υπάρχει κοινοτική συμμετοχή (community contribution) στο κόστος των επιχειρήσεων κατάσβεσης. Παρόλα αυτά η αλληλεγγύη εκφράζεται κυρίως μέσα από τις διμερείς σχέσεις μεταξύ των χωρών, μέσω των υπαρχόντων διμερών συμβάσεων αμοιβαίας βοήθειας. Αυτές οι επιχειρήσεις έχουν αυξηθεί και εντατικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια με την αύξηση των διαθέσιμων αεροσκαφών. Εκτιμάται ότι οι 5 Μεσογειακές χώρες: Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα δαπανούν περίπου 2,5 Δισ.€ ανά έτος σε πρόληψη και καταστολή, από τα οποία το 60% δαπανάται σε εξοπλισμό, υπαλλήλους και επιχειρήσεις κατάσβεσης ενώ το υπόλοιπο σε πρόληψη. 2.1.2.1 Τα παραδείγματα των Ευρωπαϊκών Μεσογειακών χωρών και της Ελβετίας (εταίροι του προγράμματος DRYMOS) Πορτογαλία Θεωρείται Μεσογειακή χώρα αν και βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό λόγω της ενσωμάτωσης της στη ευρύτερη Ιβηρική χερσόνησο. Αν και έχει κλιματική επιρροή από τον Ατλαντικό Ωκεανό εντούτοις έχει τις περισσότερες πυρκαγιές και ειδικά στο βόρειο κομμάτι της αλλά με μικρότερη ετήσια καμένη έκταση. Τη διαχείριση και την καταγραφή των καμένων εκτάσεων την έχει αναλάβει η Direcção-Geraldas Florestas (Portuguese Forest Service) σε συνεργασία με το Technical University of Lisbon (Universidade Técnicade Lisboa) μέσω Remote Sensing από το 1990. Το σχέδιο έκτακτης ανάγκης λέγεται: SIOPS – Integrated System for Relief and Protection Operations και είναι ένα πακέτο κανόνων όπου καταγράφονται οι δράσεις κάθε υπηρεσίας και η ιεραρχία. Η διαχείριση μεγάλων πυρκαγιών και η εφαρμογή του ανωτέρω σχεδίου γίνεται σε εθνικό και τοπικό επίπεδο από το National Co-ordination Operational Centre (CCON) και τα κατά τόπους Co-ordination Operational Centres (CCO). Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης (Ministerioda Agricultura) έχει την ευθύνη για την πρόληψη και τον εντοπισμό πυρκαγιών. Έχει επίσης την ευθύνη συντονισμού των παρατηρητηρίων 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

(περίπου 240) τα οποία καλύπτουν όλη τη χώρα και λειτουργούν αδιάκοπα κατά την αντιπυρική περίοδο. Από το 2000 και μετά η Direcção-Geraldas Florestas δοκιμάζει ένα σύστημα αυτόματου εντοπισμού των πυρκαγιών. Σε ότι αφορά τις στρατηγικές πρόληψης που εφαρμόζονται στη χώρα κύριο εργαλείο είναι τα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης δασών (Regional Forest Management Plans) από το 1999 (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006), με την υποστήριξη επιστημονικών ομάδων, τα οποία έχουν στόχο να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις των πυρκαγιών στα οικοσυστήματα. Τα σχέδια βρίσκονται σε μορφή GIS. Τα σχέδια αυτά εκπονούνται από τα τοπικά όργανα διοίκησης (Local Administration Services). Η δομή των Δασικών Υπηρεσιών της Πορτογαλίας βασίζεται σε ένα Κεντρικό Γραφείο στη Λισσαβόνα και τρία περιφερειακά γραφεία, σε καθένα από τα οποία ανήκουν διοικητικά 7 περιφερειακές υποδιευθύνσεις. Αυτές οι περιφερειακές υποδιευθύνσεις έχουν την ευθύνη προώθησης των Περιφερειακών Σχεδίων Διαχείρισης των Δασών. Πρόσφατα, συστάθηκε μια Υποδιεύθυνση Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών υπό τη Γενική Γραμματεία Δασικών Πόρων, προκειμένου να υλοποιήσει την εκτέλεση του Εθνικού Σχεδίου Πρόληψης και Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών. Τα Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης των Δασών καθορίζουν επίσης τον σχεδιασμό του δικτύου πρωτογενών και δευτερογενών αντιπυρικών ζωνών, προκειμένου να επιτευχθεί η προώθηση καταμερισμού της αγροτικής γης και ο έλεγχος μετάδοσης μεγάλων πυρκαγιών με της μείωσης των δασικών καύσιμων υλών. Υπάρχει επίσης η αντίληψη ότι η λύση στο πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών βρίσκεται στην προώθηση της ιδιωτικής διαχείρισης των δασών, παρά το ότι αυτή θεωρείται μια μεσοπρόθεσμη λύση. Προς το παρόν βρίσκεται σε εξέλιξη μια σειρά κινήτρων, όπως είναι η μείωση του ΦΠΑ για τις δασοκομικές υπηρεσίες πρόληψης όπως και της οικονομικής υποστήριξης για την εγκατάσταση “Ολοκληρωμένων Δασικών Ζωνών”, οι οποίες ενώνουν, για σκοπούς διαχείρισης, έναν μεγάλο αριθμό δασικών εκτάσεων περιορισμένης έκτασης. Αυτές οι ζώνες έχουν ελάχιστο μέγεθος 1.000 εκταρίων, ένα μέγεθος που λογίζεται ως το ελάχιστο απαιτούμενο για επαγγελματική διαχείριση των δασικών πόρων αλλά και για τον σχεδιασμό πρόληψης πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο. Σε επίπεδο Δήμων, τα σχέδια Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών περιλαμβάνουν τον χαρακτηρισμό των επικίνδυνων περιοχών και τη θέσπιση μιας στρατηγικής διαχείρισης δασικών καύσιμων υλών. Σε αυτά τα σχέδια ορίζονται τεχνικές ελεγχόμενης καύσης, βόσκησης και μηχανικών παρεμβάσεων σε τοπικό επίπεδο. Επίσης σχεδιάζονται τρόποι διαχείρισης δασικών καύσιμων υλών στις διεπαφές μεταξύ δασικών και αστικών εκτάσεων, όπως επίσης οι υποδομές για την άμεση καταστολή πυρκαγιών (σημεία υδροληψίας, πύργοι παρατήρησης, δασικοί δρόμοι και αντιπυρικές ζώνες). Οι αντιπυρικές ζώνες αποτελούν την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδο διαχείρισης δασικών καύσιμων υλών στην Πορτογαλία, κυρίως στις ορεινές περιοχές, τις δημόσιες εκτάσεις και τις φυτείες ευκαλύπτων των εταιρειών χαρτομάζας και χαρτιού. Επίσης αρχίζει να προωθείται η ελεγχόμενη βόσκηση βοοειδών σε τοπικό επίπεδο. Σε στρατηγικές περιοχές εφαρμόζεται η τεχνική διαχείρισης των δασικών καύσιμων υλών με τη χρήση ανθρώπινου δυναμικού. Πρόσφατα, η Πορτογαλία άρχισε να δίνει έμφαση στην εκ νέου εισαγωγή του θεσμού της ελεγχόμενης πυρκαγιάς (Σχήμα 4) και γι’ αυτό το σκοπό έχει ξεκινήσει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης δασοφυλάκων και εθελοντών. Για την υποστήριξη αυτής της πρωτοβουλίας καταρτίζεται ένα πρόγραμμα ανταλλαγής εμπειριών με τη Δασική Υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών (USFS). 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Σχήμα 4 Μία από τις πρώτες ελεγχόμενες πυρκαγιές που έλαβε χώρα στην Πορτογαλία το 2006, με τη συνεργασία ειδικών στις ελεγχόμενες πυρκαγιές της Δασικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ (Φωτογραφία: Mike Crook (USFS)) Ισπανία Στην Ισπανία η ευθύνη για την αποτροπή των δασικών πυρκαγιών ανήκει στις 17 αυτόνομες περιοχές της. Κάθε περιοχή έχει τους δικούς της κανονισμούς και κανόνες για τη διαχείριση των δασικών καύσιμων υλών και έτσι λοιπόν, οι μέθοδοι, η ένταση και ο προϋπολογισμός που έχει εκχωρηθεί ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. Από τα συνολικά 26 εκατομμύρια εκτάρια που έχουν χαρακτηριστεί ως δασικές εκτάσεις, τα 18 εκατομμύρια εκτάρια είναι ιδιωτικά. Οι ιδιοκτήτες τους είναι υπεύθυνοι για την εκμετάλλευση και συντήρηση των οικοσυστημάτων, όπως επίσης υπεύθυνοι για τη διαχείριση των δασικών καύσιμων υλών. Παρά το γεγονός ότι έχουν θεσπιστεί ειδικοί κανονισμοί σε περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από δασικές πυρκαγιές, οι ιδιοκτήτες τους δεν ανταποκρίνονται με τον ίδιο τρόπο αναφορικά με τη διαχείριση των δασικών καύσιμων υλών. Έτσι λοιπόν, οι μέθοδοι και οι ρυθμοί αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Κάθε περιοχή, βάσει της νομοθεσίας, πρέπει να διαθέτει ένα σχέδιο πρόληψης δασικών πυρκαγιών, το οποίο θα περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο με προληπτικά μέτρα και ενέργειες για τη διαχείριση των δασικών καύσιμων υλών. Εντούτοις, υιοθετούνται κοινοί στόχοι, χάρη κυρίως στην ετήσια συνδιάσκεψη της CLIF η οποία φιλοξενείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος στην οποία συζητούνται και ορίζονται οι σημαντικότερες προτεραιότητες – στόχοι για όλες τις αυτόνομες περιοχές. Σήμερα έχει αρχίσει να εφαρμόζεται μια νέα πρακτική: είναι η μηχανική απομάκρυνση των γρήγορα αναπτυσσόμενων θάμνων και η χρήση τους σε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας με βιομάζα. Οι δασικές συστάδες που ανήκουν και διαχειρίζονται από το Κράτος υπόκεινται σε περιοδικές δασοπονικές μεθόδους διαχείρισης, όπως είναι οι κλαδεύσεις, οι αραιώσεις και η αφαίρεση της υποβλάστησης. Αντίθετα, στα ιδιωτικά δάση οι καθαρισμοί και οι κλαδεύσεις είναι μάλλον περιορισμένοι, εκτός ορισμένων περιπτώσεων, όπου αρκετοί ιδιοκτήτες συνεργάζονται μεταξύ τους για τη διαχείριση των δασών τους. Η κατασκευή αντιπυρικών ζωνών αποτελεί ίσως το πιο συνηθισμένο μέτρο για τον έλεγχο των δασικών καύσιμων υλών στην Ισπανία. Όλες οι επιρρεπείς στις φωτιές περιοχές της Ισπανίας διασχίζονται με γραμμικές αντιπυρικές ζώνες. Ο κύριος στόχος είναι ο καταμερισμός της γης σε μικρά τεμάχια προκειμένου να ελαχιστοποιείται η μετάδοση μεγάλων πυρκαγιών. Η συντήρηση των αντιπυρικών ζωνών, η οποία είναι απαραίτητη, καταναλώνει ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού που διατίθεται για τη συνολική διαχείριση των καύσιμων υλών. Άλλες πρακτικές διαχείρισης καύσιμων υλών περιλαμβάνουν τη μηχανική και χειρονακτική απομάκρυνση αυτών των υλών γύρω από δρόμους μεγάλης κυκλοφορίας, όπως και σε περιοχές διέλευσης καλωδιώσεων υψηλής τάσης (1.000–220.000V). Επιπρόσθετα, η δασοκομία στην Ισπανία λαμβάνει υπόψη την ανάγκη μείωσης των κινδύνων πυρκαγιάς. Οι σχετικές ενέργειες περιλαμβάνουν την απομάκρυνση θάμνων, την αραίωση δέντρων, την κλάδευση χαμηλών κλαδιών και πραγματοποιούνται συχνά σε περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος (Σχήμα 5).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Σχήμα 5 Ένα παράδειγμα δασοκομικής διαχείρισης η οποία αποσκοπεί στη μείωση του κινδύνου επικόρυφων δασικών πυρκαγιών στο νησί Τενερίφη της Ισπανίας. Ιταλία Οι 20 Διοικητικές Περιφέρειες της Ιταλίας διαθέτουν αποκλειστικές διοικητικές αρμοδιότητες αναφορικά με τις δασικές εκτάσεις που βρίσκονται εντός των γεωγραφικών τους ορίων. Οι ίδιες είναι επίσης υπεύθυνες για την προστασία από δασικές πυρκαγιές και υποστηρίζονται από την Εθνική Υπηρεσία Δασών μέσω ειδικών συμφωνιών που συνάπτονται σε περιφερειακό επίπεδο. Στην Ιταλία, οι νομοθετικές διατάξεις που αφορούν τις δασικές πυρκαγιές έχουν κυρίως θεσπιστεί από τον Νόμο 353/2000, ο οποίος ορίζει ότι κάθε Περιφέρεια έχει την ευθύνη κατάρτισης ενός Σχεδίου Διαχείρισης Πυρκαγιών για την γεωγραφική της επικράτεια. Το σχέδιο αυτό πρέπει να καθορίζει προτεραιότητες και να διευθετεί όλες τις δραστηριότητες που αφορούν στην αντιπυρική προστασία, συμπεριλαμβανομένων και των παρεμβάσεων σε δασικές εκτάσεις. Ο εν λόγω νόμος εμπνέεται από την αρχή ότι η βέλτιστη προσέγγιση για την προστασία των δασών από πυρκαγιές είναι η προώθηση και η παροχή κινήτρων για δραστηριότητες πρόληψης, αντί για την απλή εστίαση των προσπαθειών στην καταστολή πυρκαγιών. Παρά τον δηλωμένο αυτό στόχο, ούτε ο ίδιος ο νόμος ούτε οι ειδικές διατάξεις του, αναλύουν το ζήτημα της διαχείρισης καύσιμων υλών για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Ο νόμος απλά αναφέρει ότι κάθε ξεχωριστό περιφερειακό σχέδιο πρέπει να προβλέπει δασοκομικές δραστηριότητες για τον καθαρισμό και τη διαχείριση των δασικών εκτάσεων. Οι μεγαλύτερες επενδύσεις πραγματοποιούνται ακόμα στον τομέα της δασοπυρόσβεσης, με τα ποσά που διατίθενται για δραστηριότητες της πρόληψης να κυμαίνονται από Περιφέρεια σε Περιφέρεια. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Για την μείωση του κινδύνου εξάπλωσης πυρκαγιών από αγροτικές σε δασικές εκτάσεις, σε ορισμένες περιοχές κατασκευάζονται ζώνες θερισμού και βόσκησης κατά μήκος καλλιεργημένων και εγκαταλελειμμένων περιοχών που βρίσκονται δίπλα σε δάση (Σχήμα 6).

Σχήμα 6 Ζώνη θερισμού που χωρίζει ένα δάσος από αγροτική έκταση στην Ιταλία. Κάθε περιφερειακό σχέδιο, πρέπει επίσης να προβλέπει παρεμβάσεις καθαρισμού και διαχείρισης για τις περιοχές που παρουσιάζουν τους μεγαλύτερους κινδύνους εκδήλωσης δασικών πυρκαγιών. Η εθνική νομοθεσία δεν αναφέρεται στη δυνατότητα χρήσης ελεγχόμενων πυρκαγιών έτσι λοιπόν, εναπόκειται στην κάθε Περιφέρεια να υιοθετήσει τη χρήση ελεγχόμενων πυρκαγιών στο σχέδιο διαχείρισης πυρκαγιών που η ίδια καταρτίζει. Σήμερα, λίγες μόνο Περιφέρειες έχουν σε ισχύ σχέδια που επιτρέπουν και ρυθμίζουν τη χρήση της τεχνικής ελεγχόμενων πυρκαγιών. Γι’ αυτούς τους λόγους, και λόγω της ευρύτερης δυσπιστίας που επικρατεί σε σχέση με τις πυρκαγιές για οικολογικούς και διαχειριστικούς σκοπούς, στην Ιταλία δεν εφαρμόζεται η ελεγχόμενη καύση. Γαλλία Η Γαλλία είναι η πιο ενεργή χώρα της Νότιας Ευρώπης στον τομέα της διαχείρισης της δασικής καύσιμης ύλης. Η Γαλλική προσέγγιση είναι ότι η καταπολέμηση των πυρκαγιών απαιτεί στρατηγική, η οποία προϋποθέτει την προετοιμασία των δασικών εκτάσεων για σκοπούς πυρόσβεσης προκειμένου να επιτευχθεί η αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων κατάσβεσης αλλά και η ασφάλεια των πυροσβεστών. Από αυτή την άποψη, ο πυρήνας της Γαλλικής 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

στρατηγικής στη διαχείριση πυρκαγιών είναι ο “καταμερισμός των δασικών εκτάσεων” (Σχήμα 2).

Σχήμα 2 Η ιδέα του “καταμερισμού δασικών εκτάσεων” στη Γαλλία. Τα “εργαλεία” για την υλοποίηση του καταμερισμού δασικών εκτάσεων είναι οι αντιπυρικές ζώνες και οι ζώνες καταπολέμησης πυρκαγιών. Επιπλέον, ως μέρος της συνολικής στρατηγικής, η προστασία του ανθρώπινου κεφαλαίου αποτελεί προτεραιότητα. Η πολιτική “το αφήνουμε να καεί” εφαρμόζεται σε πολύ μικρή κλίμακα και είναι ιδιαίτερα δύσκολη γιατί το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι μεγάλο και διασκορπισμένο στα περισσότερα δάση. Στην Γαλλία έχει εδραιωθεί μια “ομάδα εργασίας με αντικείμενο τις αντιπυρικές ζώνες”. Αυτή η Ομάδα εστιάζεται στην: – Κατασκευή αντιπυρικών ζωνών, – Συντήρηση αντιπυρικών ζωνών, – Ανάλυση πραγματικών περιπτωσιολογικών μελετών, – Οικονομική αξιολόγηση αντιπυρικών ζωνών, – Κατάρτιση εθνικών προτύπων για τα “εργαλεία” διαχείρισης δασικών καύσιμων υλών (όπως είναι οι αντιπυρικές ζώνες) όπου θα εφαρμόζονται στην πράξη. Οι αντιπυρικές ζώνες κατασκευάζονται από τις δασικές αρχές σε συνεργασία με τους πυροσβέστες (Πολιτική Προστασία), προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις των τελευταίων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Σχήμα 3 Η ιδέα του δικτύου αντιπυρικών ζωνών στη Γαλλία Η κατασκευή τους διενεργείται λαμβάνοντας υπόψη τη στρατηγική καταπολέμησης πυρκαγιών. Απαραίτητα στοιχεία, όπως είναι η παροχή νερού, η πρόσβαση (δρόμοι), η οδική σήμανση κλπ., πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλο το μήκος της αντιπυρικής ζώνης. Η βασική προσέγγιση για τη συντήρηση των αντιπυρικών ζωνών είναι η μηχανοποίηση, όπου αυτό είναι εφικτό, αλλά χρησιμοποιούνται επίσης γι’ αυτό τον σκοπό και η βόσκηση και η κτηνοτροφία. Η ελεγχόμενη καύση χρησιμοποιείται επίσης σε κάποιο βαθμό και η εφαρμογή της έχει αυξητικές τάσεις. Βέβαια, όταν επιλέγεται αυτή η μέθοδος, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ποικίλοι κοινωνικοί περιορισμοί. Σε μια έρευνα που διενεργήθηκε το 1999 σε εννέα αντιπυρικές ζώνες στη Γαλλία, η οποία αξιολόγησε το κόστος κατασκευής (απόσβεσης) συντήρησης, όπως και τα αποτελέσματα της βόσκησης και άλλους παράγοντες κόστους κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 5 έως 15 ετών, βρέθηκε ότι το ετήσιο κόστος μιας αντιπυρικής ζώνης με έκταση 30 έως 40 εκταρίων είναι ίσο με το κόστος πτήσης μιας ώρας ενός αεροσκάφους που πραγματοποιεί τρεις ρίψεις επιβραδυντικού υλικού. Οι υπηρεσίες που είναι επιφορτισμένες με την αντιπυρική προστασία επιδίδονται σε 3 κυρίως δράσεις (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006) (Εικ. 6): i. Επιμόρφωση σε θέματα αντιπυρικής προστασίας. Διοργανώνονται καμπάνιες κάθε χρόνο μέσω των οποίων υπενθυμίζουν στο κοινό και τις υποχρεώσεις του, π.χ. οι ιδιοκτήτες σπιτιών σε δασικές περιοχές έχουν την υποχρέωση (κάθε χρόνο) να δημιουργούν μια αντιπυρική ζώνη (Fuel Break) 50 μέτρων από την οικία τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

ii. Παρακολούθηση δασικών εκτάσεων με σκοπό τον άμεσο εντοπισμό (early detection). Για τη δράση αυτή ενεργοποιούνται όλες οι υπηρεσίες αγροφυλακή (gendarmerie), αστυνομία, δασική υπηρεσία, αρχή γεωργίας και δασοκομίας (Administration for agriculture and forestry), πυροσβεστικό σώμα, ιδιοκτήτες δασικών εκτάσεων και σύλλογοι κυνηγών. iii. Διαχείριση καύσιμης ύλης. Μέτρα που προγραμματίζονται σε κλίμακα δασαρχείου (π.χ. Fuel Breaks).

Προσεγγίσεις πυροπροστασίας

Επιμόρφωση

Παρακολούθηση δασικών εκτάσεων

Διαχείριση καύσιμης ύλης

Εικ. 6. Οι τρεις κύριες προσεγγίσεις αντιπυρικής προστασίας που εφαρμόζονται στη Γαλλία (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006). Ταυτόχρονα πραγματοποιείται έρευνα για αμεσότερες και με μικρότερο κόστος μεθόδους. Για τις δράσεις αυτές την ευθύνη έχει το L’ Institut National de la Recherche Agronomique (National Institute for Agricultural Research (INRA). Επίσης για σύντομα χρονικά διαστήματα εφαρμόζονται οι μέθοδοι που βασίζονται στον καθαρισμό εκτάσεων μέσω της βόσκησης οικόσιτων ζώων (17.000 ha ετησίως). Οι τοπικές αρχές έχουν την ευθύνη από το 1992 να διαμορφώσουν ζώνες κινδύνου και να προστατέψουν τις δασικές εκτάσεις από την κατασκευή οικιών μέσα σε αυτές, ομοίως είναι επιφορτισμένες και με τη διαχείριση των χωματερών τους. Για την κατάσβεση της πυρκαγιάς είναι υπεύθυνη η πυροσβεστική υπηρεσία (Fire Brigade). Ο εντοπισμός πυρκαγιών στις περιοχές υψηλού κινδύνου στο νότιο τμήμα της χώρας γίνεται κυρίως με : • Παρατηρητήρια σε όλη την περιοχή • Αεροπλάνα (Fire Spotting Planes) • Περιπολίες ομάδων που έχουν δυνατότητα γρήγορης επέμβασης καθότι μεταφέρουν ποσότητα νερού (Rapid initial attack). Στις περιοχές με μέσο κίνδυνο ο εντοπισμός γίνεται με παρατηρητήρια και μόνο. Ελλάδα Στην Ελλάδα, η ευθύνη της δασοπυρόσβεσης έχει περάσει από τη Δασική Υπηρεσία στην Πυροσβεστική Υπηρεσία από το 1998. Η χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων πρόληψης έχει μειωθεί. Οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι Σύνδεσμοι Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οι Φορείς Διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών πραγματοποιούν σημαντικές εργασίες πρόληψης έχοντας υποκαθιστήσει στην πράξη, σε σημαντικό βαθμό, τη δασική υπηρεσία. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας η οποία ιδρύθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, επιχειρεί να οργανώσει τη συνεργασία μεταξύ όλων των φορέων που εμπλέκονται στη διαχείριση των πυρκαγιών. Η ίδια διοργανώνει προγράμματα δημόσιας εκπαίδευσης, αλλά και εκστρατείες πρόληψης κάθε καλοκαίρι, συντονίζει το γενικό σχεδιασμό, και σε σχέση με τη μείωση των κινδύνων πυρκαγιάς, διανέμει ορισμένα κονδύλια πρόληψης σε τοπικές αρχές για εργασίες διαχείρισης καύσιμων υλών, κυρίως σε περιοχές που γειτνιάζουν με οικισμούς ή που βρίσκονται κατά μήκος των οδικών δικτύων. Το δασικό οδικό δίκτυο είναι αρκετά πυκνό. Ο καθαρισμός της βλάστησης στις παρυφές των δασικών και αγροτικών δρόμων, είτε με μηχανικά είτε με χειρονακτικά μέσα, δημιουργεί ζώνες που χαρακτηρίζονται από περιορισμένο κίνδυνο πυρκαγιών.

Σχήμα 7 Ένα παράδειγμα από το όρος Πάρνηθα, κοντά την Αθήνα, απομάκρυνσης της ποώδους βλάστησης γύρω από ευρέως χρησιμοποιούμενους δασικούς δρόμους, και αφαίρεσης της προκύπτουσας βιομάζας. Η βόσκηση αιγοπροβάτων σε δασικές εκτάσεις αποτελεί μια συνηθισμένη πρακτική στην Ελλάδα. Σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές της χώρας, ο αριθμός των ζώων υπερβαίνει το φορτίο βόσκησης της διαθέσιμης γης. Αυτή η υψηλή πίεση βόσκησης έχει προφανώς αρνητικές οικολογικές συνέπειες, αλλά επίσης διατηρεί τις καύσιμες ύλες υπό έλεγχο. Από την άλλη πλευρά, οι πυρκαγιές που έχουν πυροδοτηθεί από βοσκούς για σκοπούς αναγέννησης της βλάστησης σε θαμνολιβαδικές εκτάσεις που χαρακτηρίζονται από υπέρμετρη βόσκηση, 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

αποτελούν ένα σημαντικό πρόβλημα καθώς αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 10%, που ίσως πλησιάζει στο 20% των πυρκαγιών που έχουν καταχωρηθεί ως “από άγνωστη αιτία”, σε ολόκληρη τη χώρα (Σχήμα 8).

Σχήμα 8 Δύο μικρές καμένες περιοχές δίπλα σε ένα κοπάδι αιγοπροβάτων στη δυτική Κρήτη, Ελλάδα. Κύπρος Οι δασικές πυρκαγιές είναι ένας από τους πιο σημαντικούς τύπους φυσικών καταστροφών στην Κύπρο και με βεβαιότητα ένας πολύ καθοριστικός παράγοντας εξέλιξης των δασών της περιοχής, καθώς τα ξηρά και εκτενή καλοκαίρια δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για γρήγορη εξάπλωση των πυρκαγιών. Στον τομέα της πρόληψης οι κύριες δράσεις διεξάγονται από το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, το οποίο δίνει περισσότερο βάρος στο γρήγορο εντοπισμό και επέμβαση για την κατάσβεση της πυρκαγιάς (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006). Παραδείγματα τέτοιων δράσεων είναι η: • Διατήρηση πυροσβεστικού εξοπλισμού σε ετοιμότητα (εναέριες δυνάμεις, επίγεια μέσα), • Διατήρηση ομάδων πυροσβεστών, • Άνοιγμα δασικών δρόμων για την ενίσχυση των περιπολιών και της άμεσης επέμβασης, • Διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών, • Διατήρηση δικτύου σταθμών παρακολούθησης και παρατηρητηρίων, • Διατήρηση δικτύων δεξαμενών νερού, • Διατήρηση προσωπικού για περιπολίες και άμεση επέμβαση κατάσβεσης, • Εκστρατείες ενημέρωσης σε σχολεία και υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης. Σε ορισμένες δράσεις υποστηρικτικά δρα και η Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η κατανομή του κινδύνου υπολογίζεται καθημερινά κατά την διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου (Απρίλιος – Νοέμβριος) και ανακοινώνεται στους πολίτες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Επιπρόσθετα, το Τμήμα Δασών σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης στο ευρύ κοινό 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

με ομιλίες, παρουσιάσεις και διαφημίσεις στα ΜΜΕ. Σε ότι αφορά το σχεδιασμό το Τμήμα Δασών σε συνεργασία με την πυροσβεστική υπηρεσία συνέταξαν το «Πανκυπριακό Σχέδιο Αντιπυρικής Προστασίας» (Pancyprian Fire Protection Plan) (Dimitrakopoulos και Mitsopoulos 2006). Σε ότι αφορά τον εντοπισμό νέων εστιών το Τμήμα Δασών έχει προχωρήσει σε συστηματική εγκατάσταση παρατηρητηρίων και αυτόματων συστημάτων εντοπισμού. Η Δασική Υπηρεσία είναι υπεύθυνη για την σύνταξη και εφαρμογή της δασικής πολιτικής και της δασικής νομοθεσίας, τη διαχείριση των δημόσιων δασών και τον προγραμματισμό των αναδασώσεων. Την κύρια ευθύνη συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων που αφορούν τις πυρκαγιές έχει το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Συμπληρωματικά μη κυβερνητικές οργανώσεις και εθελοντικές ομάδες δραστηριοποιούνται υποστηρικτικά στον τομέα της πρόληψης. Στον τομέα της πυρόσβεσης δραστηριοποιούνται μια σειρά από κρατικές υπηρεσίες με κύριες την Πυροσβεστική Υπηρεσία, τη Δασική Υπηρεσία και δυνάμεις πολιτικής άμυνας. Οι πυρκαγιές σε δασικές εκτάσεις είναι κυρίως ευθύνη του Τμήματος Δασών του Υπουργείου Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Οι πυρκαγιές σε αγροτικές εκτάσεις ή μικτές δασικές με αγροτικές (σε απόσταση μεγαλύτερη του 1 χιλιομέτρου από δασικές εκτάσεις) είναι ευθύνη της Κυπριακής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας η οποία ανήκει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης. Στα δύο αυτά είδη πυρκαγιών οι υπηρεσίες πολιτικής άμυνας συμμετέχουν υποστηρικτικά προς τις υπηρεσίες που έχουν την κύρια ευθύνη της πυρόσβεσης. Από το 2001 ιδρύθηκε το ειδικό σώμα της ΕΜΑΚ το οποίο μέσω της ειδικής εκπαίδευσης υποστηρίζει τις επιχειρήσεις έκτακτων αναγκών. Το σύνολο των απασχολούμενων στην υπηρεσία εκπαιδεύεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Οι δυνάμεις της κατανέμονται ανάλογα με την επικινδυνότητα στις 5 διοικητικές περιοχές της Κύπρου. Ελβετία Στην Ελβετία η κύρια δράση για την πρόληψη των πυρκαγιών γίνεται με τη μείωση των καυσίμων σε ιδιαίτερα ευαίσθητες περιοχές όπως κατά μήκος του οδικού δικτύου, στο όριο οικισμών και σε δάση εξαιρετικής οικολογικής αξίας. Κατά τις περιόδους υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς, ανακοινώνεται από ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, η απόλυτη απαγόρευση της οποιασδήποτε καύσης στην ύπαιθρο. Επικεφαλής οργανισμός και υπεύθυνος για τις δράσεις πυρόσβεσης είναι η πυροσβεστική υπηρεσία. Η κυριότερη μονάδα πυρόσβεσης είναι οι επίγειες δυνάμεις με τη βοήθεια ελικοπτέρων σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις. Η εμπλοκή και η διαχείριση των εναέριων μέσων γίνεται και αυτή από την πυροσβεστική. Αντίθετα, η δασική υπηρεσία είναι υπεύθυνη για τα εξής: • Διαχείριση καύσιμης ύλης, • Αποτύπωση καύσιμης ύλης, • Σχεδιασμός σημείων παροχής ύδατος, τόσο σε ότι αφορά τη χωρική τους διασπορά όσο και σε ότι αφορά τις τεχνικές προδιαγραφές τους, • Σχεδιασμός θέσεων εφοδιασμού και προσγείωσης ελικοπτέρων και γενικών πτητικών μέσων, • Σχεδιασμός υποδομών πρόληψης. Κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού πυρκαγιάς και κατά τη διάρκεια των δράσεων πυρόσβεσης οι δασικές υπηρεσίες δρουν ως σύμβουλοι της πυροσβεστικής. Βέβαια, ο ρόλος των δασικών υπηρεσιών σε σχέση με αυτές της πυρόσβεσης είναι απολύτως διαχωρισμένος. Η μετεωρολογική 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

υπηρεσία (Meteo Swiss) είναι υπεύθυνη για την πρόβλεψη και την κήρυξη των περιόδων υψηλής επικινδυνότητας. Τα τελευταία χρόνια καταρτίζονται σχέδια διαχείρισης του κινδύνου πυρκαγιάς σε επίπεδο περιφερειακό (καντόνια) και σε επίπεδο τοπικό (πόλεις, οικισμοί κλπ.) 2.1.3. Πως γίνεται η Πρόληψη Αν και οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα αναπόσπαστο τμήμα ορισμένων δασικών οικοσυστημάτων, όπως τα Μεσογειακά (Trabaud 1994, Pausas και Vallejo 1999), εντούτοις τα δάση και οι κοινωνίες που γειτνιάζουν με αυτά επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις καταστροφές που προκαλούν οι δασικές πυρκαγιές τόσο σε ότι αφορά τις ανθρώπινες και οικονομικές απώλειες (Athanasiou και Xanthopoulos 2010) όσο και τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (Lavee et al. 1995, Shakesby και Doerr 2006). Ιδιαίτερα στο Μεσογειακό χώρο η τρωτότητα ενισχύεται ιδιαίτερα από την αυξημένη κοινωνικόοικονομική δραστηριότητα των τοπικών κοινωνιών (Sebastian-Lopez et al. 2008) και τη μοναδική βιοποικιλότητα (Pausas et al. 2008). Με σκοπό τη μείωση του κινδύνου των πυρκαγιών και των επιπτώσεών τους, τα κράτη καταβάλουν προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος διερευνώντας μια σειρά από διαφορετικές στρατηγικές και τεχνικές. Οι τακτικές αυτές εφαρμόζονται σε διάφορα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης, ανάλογα με τις δυνατότητες τους, τους πόρους και την εκπαίδευση των φορέων, αλλά και άλλους παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη φύση και την έκταση του προβλήματος (Sapountzaki et al. 2011). Το μεγαλύτερο ποσοστό των δασικών πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρωπογενή αίτια όπως αμέλεια ή εμπρησμοί. Όποτε και προκύπτει το συμπέρασμα ότι η αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών επιβάλλει τη λήψη μέτρων με τα οποία επιδιώκεται η άρση των αιτιών που άμεσα ή έμμεσα τις προκαλούν και τη δημιουργία των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν το έργο της καταστολής περισσότερο αποτελεσματικό. Στην Ελλάδα η ενεργοποίηση των εν λόγω μέτρων για την πρόληψη λαμβάνει χώρα ενόψει της αντιπυρικής περιόδου, η οποία προσδιορίζεται από την 1η Μαίου μέχρι την 31η Οκτωβρίου. Την περίοδο αυτή ο πυροσβεστικός μηχανισμός της χώρας οργανώνεται έτσι ώστε να υπάρχει άμεσος έλεγχος των δασικών πυρκαγιών που ενδέχεται να εκδηλωθούν.

2.1.4 Σχέδιο αντιπυρικής προστασίας Τι είναι το σχέδιο δράσης; Σχέδιο Δράσης Δασικών Πυρκαγιών είναι ο «οδικός χάρτης» των ενεργειών που στοχεύουν στη μείωση του κινδύνου δασικής πυρκαγιάς στα πλαίσια των δυνατοτήτων ενός Φορέα. Κύριοι άξονες του σχεδίου δράσης είναι η πρόληψη και η ανάλυση του κινδύνου δασικής πυρκαγιάς, ενώ επίσης έμφαση δίνεται και στα μέσα των εμπλεκόμενων φορέων. Ταυτόχρονα, αναλύονται τα επιμέρους στάδια του επιχειρησιακού σχεδιασμού και του απολογισμού των δράσεων πρόληψης, αντιμετώπισης και αποκατάστασης. Το σχέδιο αντιπυρικής προστασίας δοκιμάζεται και επικαιροποιείται σε ετήσια βάση. Στις παραπάνω ενότητες διαπιστώσαμε ότι σε όλες τις χώρες που εκπροσωπούνται ως εταίροι στο πρόγραμμα DRYMOS εκπονείται σχέδιο αντιπυρικής προστασίας. 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Το μοντέλο που θα σας παρουσιάσουμε παρακάτω είναι το ιδεατό μοντέλο αντιπυρικού σχεδιασμού. Στην πράξη όμως εδώ και 10ετίες οι Δήμοι, οι Περιφέρειες και λοιποί εμπλεκόμενοι φορείς ακολουθούν κάποιες αρχές, ανεπαρκείς μεν – απαραίτητες δε, οι οποίες αποτελούν μέρος του ιδεατού μοντέλου μας και αν δεν εφαρμοστούν η αντιπυρική προστασία θα πρέπει να θεωρείται ανύπαρκτη. Α/Α

ΦΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΠΥΡΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Καταγραφή παραμέτρων σχεδιασμού πρόληψης

ΙΔΕΑΤΟ

ΠΡΑΞΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ναι

Όχι

Ανάλυση κινδύνου και χάρτες

Ναι

Όχι

Σχεδιασμός δράσεων πρόληψης

Ναι

Επιχειρησιακό σχεδιασμό

Ναι

Απολογισμός Δράσεων

Ναι

Όχι

Δράσεις Αποκατάστασης δασικών πυρκαγιών

Ναι

Ελάχιστοι φορείς πραγματοποιούν πλήρη απογραφή δεδομένων ή έχουν πρόσβαση σε ολοκληρωμένη τράπεζα δεδομένων. Οι περισσότεροι λειτουργούν με βάση την εμπειρία και αποσπασματικά δεδομένα. Η απουσία χαρτών και δεδομένων GIS στην πράξη αντισταθμίζεται από την προσωπική εμπειρία και γνώση κάποιων υπευθύνων. Το πρόβλημα είναι ότι σε περίπτωση αντικατάστασής τους ή απουσίας τους προκύπτει αδυναμία παρέμβασης του Φορέα τους. – Καθαρισμοί, δασοκομικός χειρισμός βλάστησης, Ζώνες αντιπυρικής προστασίας σε χωματερές, στύλους ΔΕΗ & τηλεπικοινωνιών, – Οργάνωση των διαθέσιμων μέσων, – Δίκτυο υδατοδεξαμενών και πυροσβεστικών κρουνών, – Συντήρηση οδικού δικτύου, – Προδιαγραφές και Προμήθειες εξοπλισμού και υλικών, – Διαρκή επαγρύπνηση, – Ενημέρωση. – Συντονισμός Επιχειρήσεων, – Συνεργασία με εμπλεκόμενους φορείς, – Στάδια Επιχειρησιακής Ετοιμότητας, – Τομείς Επιχειρησιακής Ευθύνης, – Αναγγελία Πυρκαγιάς, – Κινητοποίηση διαθέσιμων μέσων, – Συνδρομή Συναρμόδιων Φορέων, – Συντονιστικά Όργανα, – Φύλαξη πυρκαγιάς. – Απολογισμός πρόληψης δασικών πυρκαγιών, – Ετοιμότητας, – Αντιμετώπισης, – Καταγραφή – Εκτίμηση Ζημιών. Στην πράξη συνήθως οι δράσεις αυτές δεν υλοποιούνται ή δεν υπάρχει καταγραφή και ενημέρωση του κοινού για αυτές. Στην πράξη σε όλες τις χώρες πραγματοποιούνται αναδασωτικές εργασίες μετά από πυρκαγιές. Πολλές από αυτές πραγματοποιούνται με ελλιπή σχεδιασμό και αποσπασματικά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Αναλυτική παρουσίαση των φάσεων του αντιπυρικού σχεδίου.

2.1.4.1 Καταγραφή παραμέτρων σχεδιασμού πρόληψης Η σωστή κατάρτιση του Σχεδίου Αντιπυρικής προστασίας βασίζεται στη συγκέντρωση και την καταγραφή μιας σειράς βασικών δεδομένων, που αποτελούν τις παραμέτρους για τον προληπτικό σχεδιασμό. Η ποιότητα και η πληρότητα των δεδομένων αυτών από διάφορους φορείς καθορίζουν την ποιότητα, αξιοπιστία και επάρκεια του Σχεδίου Δράσης. Τα δεδομένα αυτά που καλύπτουν μια ευρεία κλίμακα τόσο τοπικών χαρακτηριστικών της δασικής περιοχής, όσο και βασικών υποδομών του, που υπεισέρχονται άμεσα ή έμμεσα στο σχεδιασμό πρόληψης είναι : • Δημογραφικά στοιχεία – Χωρική αρμοδιότητα – Γειτονικοί Δήμοι, • Μορφολογικά – Γεωλογικά – Κλιματολογικά στοιχεία, • Χρήσεις Γης – Οικιστικά Όρια – Αυθαίρετη Δόμηση – Προστατευόμενες Περιοχές – Περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος, • Οδικό Δίκτυο – Σιδηροδρομικό Δίκτυο – Αγωγοί Ενέργειας • Αντιπυρικές ζώνες – Πυροφυλάκια - Περιπολίες • Πεδία βολής • Στρατόπεδα • Χώροι συγκέντρωσης οχημάτων πυρόσβεσης και εξωτερικής βοήθειας – ελικοδρόμια • Καταγραφή επαγγελματικών χώρων υψηλού κινδύνου (Βενζινάδικα, χώροι αποθήκευσης καυσίμων, ξυλεία κλπ.) • Καταγραφή εθελοντικών ομάδων, ρητινοσυλλεκτών, κυνηγετικών συλλόγων • Καταγραφή διαθέσιμων υποδομών – προσωπικού Δασαρχείου • Οικονομικοί Πόροι 2.1.4.2 Ανάλυση κινδύνου και χάρτες Η χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) είναι απαραίτητη για την απεικόνιση σε διαφορετικά επίπεδα πληροφορίας, των συνθηκών και παραμέτρων που διαμορφώνουν τον κίνδυνο δασικής πυρκαγιάς. Συντάσσονται οι αντίστοιχοι χάρτες: Τοπογραφικός με ψηφιακό μοντέλο αναγλύφου, Υδρογραφικού Δικτύου, Τοπογραφικών κλίσεων, Προσανατολισμού Κλίσεων Πρανών, Χρήσεων Γης, Φυτοκάλυψης, Προστατευόμενων περιοχών, Οδικού δικτύου, Δικτύου ηλεκτροδότησης, Σημείων υδροληψίας, Χώροι απορριμάτων, Ιστορικού πυρκαγιών, Σημείων προσγείωσης ελικοπτέρων και Χώροι συγκέντρωσης εξωτερικής βοήθειας, Παρατηρητηρίων – ορατότητας, Πρόβλεψης Κινδύνου Πυρκαγιάς, Ημερήσιας επικινδυνότητας. Κάθε τοπικός φορέας διαθέτει εξειδικεύμενες πληροφορίες για την περιοχή του όπως για παράδειγμα ο Δήμος. 2.1.4.3 Σχεδιασμός δράσεων πρόληψης 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Τα έργα, οι εργασίες, οι δράσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν για την προστασία περιέχονται στο σχέδιο αντιπυρικής προστασίας. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά όλα όσα θα έπρεπε να πραγματοποιηθούν.

1. Kαθαρισμοί, δασοκομικός χειρισμός βλάστησης, Ζώνες αντιπυρικής προστασίας σε χωματερές, στύλους ΔΕΗ & τηλεπικοινωνιών 1α Καθαρισμοί από χόρτα. Είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες μετάδοσης της πυρκαγιάς λόγω της ξηρής μορφής των χόρτων. Τα χόρτα κατά την υγρή περίοδο (φθινόπωρο, χειμώνα και λίγο την άνοιξη) είναι πράσινα στα στελέχη και τμήματα του, δείγμα του ότι περιέχει υγρό στοιχείο εντός αυτών. Αυτό κάνει δύσκολη την κοπή αυτών (των πράσινων χόρτων) λόγω του ότι είναι μαλακά και δεν αποτελούν εστία πρόκλησης πυρκαγιών ή μετάδοσης πυρκαγιών. Προς το τέλος της άνοιξης τα στοιχεία αυτά γίνονται πορτοκαλόχρωμα ή καφετιά, δείγμα του ότι λείπει το υγρό στοιχείο από το εσωτερικό τους και λόγω της ξηρής τους μορφής και του οξυγόνου που υπάρχει βοηθάνε στην μετάδοση της πυρκαγιάς και αν υπάρχει άνεμος αποτελούν σοβαρή εστία μετάδοσης πυρκαγιών σε μεγάλη έκταση. Συνίσταται λοιπόν, η κοπή των χόρτων προς το τέλος της άνοιξης κατά μήκος του περιαστικού ιστού (δηλαδή της επαφής των τελευταίων σπιτιών με το δάσος), κατά μήκος των δασικών δρόμων, καθώς και σε άλλους χώρους μαζικής συνεστίασης όπως χώροι δασικής αναψυχής ή ακόμη και σε λατομικούς ανενεργούς χώρους. 23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Η κοπή των χόρτων γίνεται με χορτοκοπτικό μηχάνημα ή άλλο εργαλείο από το μόνιμο ή εποχικό προσωπικό ή ακόμη και από τους εθελοντές με την υπόδειξη του έμπειρου μόνιμου προσωπικού, σε πολύ μικρά κομμάτια ή σε διαφορετική περίπτωση γίνεται μάζεμα αυτών των υπολειμμάτων και μετατροπή αυτών σε κομπόστ ή απόρριψη αυτών σε νόμιμες χωματερές με σκέπασμα με χώμα προς αποφυγή πυρκαγιών. Εδώ εντάσσονται οι καθαρισμοί των οικοπέδων που βρίσκονται πλησίον του δάσους και η οποία πρέπει να γίνει από τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου, σε διαφορετική περίπτωση από το Δήμο με οικονομική επιβάρυνση του ιδιοκτήτη. Κατάλληλη περίοδος για την εκτέλεση των εργασιών αυτών είναι η ολοκλήρωση των, να έχει γίνει πριν την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου που είναι η 1η Μαίου. Η ακτίνα καθαρισμού εκατέρωθεν του δρόμου σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία είναι στα 10m, ενώ στην Ελλάδα σύμφωνα με τα Δασαρχεία είναι 2m στις μικτές ζώνες και 5m στις στεγασμένες. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στις περιοχές με αυξημένη επικινδυνότητα λόγω συνθηκών και βλάστησης. 1β Καθαρισμοί από σκουπίδια. Ένας επίσης σημαντικός παράγοντας μετάδοσης αλλά και εξάπλωσης πυρκαγιών είναι τα πάσης φύσεως σκουπίδια. Η πιο δύσκολη περίπτωση σκουπιδιών είναι τα πλαστικά αντικείμενα πόσο μάλλον τα ογκώδη όπως τα λάστιχα τροχοφόρων τα οποία είναι εξαιρετικά δύσκολα να κατασβηστούν. Θα πρέπει το προσωπικό και οι εθελοντές να συλλέξουν με τα χέρια τα ελαφριάς μορφής αντικείμενα και τα πιο βαριά με τη βοήθεια μηχανημάτων όπως JCB, και να τα μεταφέρουν εκτός δάσους σε νόμιμες χωματερές. Αντιλαμβανόμαστε ότι πέραν της δύσκολης εργασίας δεν είναι δυνατή η πλήρης αποκομιδή των σκουπιδιών πολύ περισσότερο σε πρανή, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται σκέπασμα των σκουπιδιών με χώμα και κατόπιν φύτευσης αυτών για την συγκράτηση τους από τα νερά της βροχής. Κατάλληλη περίοδος για την εκτέλεση των εργασιών αυτών είναι η ολοκλήρωση των, να έχει γίνει πριν την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

1γ Δασοκομικός χειρισμός βλάστησης (Κλαδεύσεις). Όταν αναφερόμαστε σε δασοκομικό χειρισμό βλάστησης μιλάμε για κλαδεύσεις. Πρόκειται για ένα έργο που ο πολύς κόσμος ακόμη και σήμερα δεν αντιλαμβάνεται την σπουδαιότητα του. Οι κλαδεύσεις πρέπει να πραγματοποιούνται σε όλα τα δέντρα με μεγάλο ύψος άνω των 3,0μ (πεύκα, κυπαρίσσια, χαρουπιές, κουτσουπιές, αγριελιές, πουρνάρια και άλλα είδη), σε σημεία σύναξης επισκεπτών του δάσους, κατά μήκος του οικιστικού ιστού αλλά και κατά μήκος των δασικών δρόμων που παρουσιάζουν μεγάλη επικινδυνότητα πυρκαγιών από το έδαφος μέχρι το ύψος των 2,0μ ή και παραπάνω αν τα δέντρα είναι πάνω από 5,0μ, με στόχο τη δημιουργία στεγασμένης αντιπυρικής ζώνης. Πολλά κλαδιά κρέμονται από ύψος και ακουμπούν το έδαφος με αποτέλεσμα σε μια ενδεχόμενη πυρκαγιά με την κομοστέγη τους να την πολλαπλασιάζουν στη διάδοση της. Τα υπολείμματα μπορούν είτε να απομακρυνθούν σε χώρο που επιτρέπεται όπως νόμιμες χωματερές ή να κονιορτοποιηθούν σε μικρά κομμάτια ως εδαφικό υπόστρωμα δηλαδή ως οργανικό λίπασμα και συγκράτησης του εδάφους από την απόπλυση του από τις βροχές. Η εργασία των κλαδεύσεων πρέπει να γίνεται από αρχές φθινοπώρου έως το τέλος του χειμώνα γιατί η δημιουργία σπινθήρων από την χρήση μηχανημάτων μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιές κατά τους θερμούς και ξηρούς καλοκαιρινούς μήνες. Σε αντίθεση με τα χόρτα που πρέπει να ξεραθούν για να κοπούν, τα χλωρά κλαδιά μπορούν να κοπούν άμεσα και να παραμείνουν στην έκταση προσωρινά χωρίς να αποτελούν εστία πυρκαγιάς. 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

2. Οργάνωση των διαθέσιμων μέσων. Μέσα – Πόροι επιχειρησιακά εμπλεκόμενων δυνάμεων ● Γραφείο Πολιτικής Προστασίας του εκάστοτε φορέα. Θα πρέπει να γίνεται αναφορά για την σύνθεση του γραφείου και συγκεκριμένα τη στελέχωσή του. ● Διαθέσιμα οχήματα. Θα πρέπει να γίνεται αναφορά για τον αριθμό των οχημάτων που είναι διαθέσιμα για την αντιπυρική προστασία όπως πυροσβεστικά και υδροφόρες καθώς και αν αυτά είναι στελεχωμένα και από ποιους.

Δες Παράρτημα 1 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

● Εθελοντικές Ομάδες. Συνολική αναφορά των εθελοντικών ομάδων που δρουν στην περιοχή καθώς και ποια παρατηρήτηρια επανδρώνουν κατά την αντιπυρική περίοδο καθώς και πόσα άτομα υποβοηθούν στο έργο της κατάσβεσης. ● Δυνάμεις Πυροσβεστικής, Στρατού. Πλήρης καταγραφή των πυροσβεστικών δυνάμεων καθώς και των δυνάμεων του Στρατού.

3. Συντήρηση οδικού δικτύου. 26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Είναι απολύτως αναγκαίο να γίνεται συντήρηση του οδικού δικτύου, με προτεραιότητα στις επικίνδυνες περιοχές, πριν την αντιπυρική περίοδο, για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών αλλά και αποφυγής τυχόν κατολισθήσεων, διαβρώσεων, πτώσεων δέντρων, κλπ, που μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια ενός συμβάντος πυρκαγιάς. 4. Δίκτυο υδατοδεξαμενών και πυροσβεστικών κρουνών. Συντήρηση υπαρχουσών δεξαμενών. Προμήθεια νέων όπου απαιτείται Υδραυλικά συστήματα

Δες Παράρτημα 2 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

5. Προδιαγραφές και Προμήθειες εξοπλισμού και υλικών Προσωπικό Εργασίας. • Μόνιμο και Εποχικό Δασοτεχνικό και Πυροσβεστικό Προσωπικό. Θεωρείται αυτονόητο πως το μόνιμο προσωπικό απαιτείται γιατί με τα χρόνια αποκτάται η ολοκληρωμένη γνώση μέσα από την τριβή και πλέον γνωρίζουν τις ενέργειες και δράσεις που πρέπει να γίνουν τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και καταστολής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Από την άλλη το εποχικό προσωπικό είναι συμπληρωματικό προσωπικό στην κατεύθυνση ενίσχυσης του μόνιμου σε έκτακτες περιπτώσεις ή δύσκολες περιόδους όπως η αντιπυρική περίοδος. Η διάκριση των δύο ομάδων προσωπικού έγκειται στο ότι το μόνιμο εργάζεται όλο τον χρόνο ενώ το εποχικό εργάζεται σε ορισμένες χρονικές περιόδους. • Εθελοντικές Ομάδες Δασοπυρόσβεσης. Πρόκειται για Ομάδες ατόμων που υποβοηθούν τις ανωτέρω ομάδες προσωπικού αμισθή, όπου παρέχοντας τους τα απαραίτητα εφόδια για να εργαστούν συμπληρώνουν το έργο των παραπάνω ομάδων. Για λόγους προστασίας γίνεται διαχωρισμός των ατόμων επάνδρωσης των Εθελοντικών Ομάδων τόσο ηλικιακά όσο και ανά εκπαίδευσης στον τομέα της πρόληψης και καταστολής. Ηλικιακά οι μικρότερες ηλικίες κάτω των 18 ετών συμμετέχουν επικουρικά στη Δασοπροστασία μέσω της εκμάθησης των βασικών εννοιών και δράσεων πυροσπροστασίας. Ανά εκπαίδευση, όλοι οι εθελοντές περνάνε από εκπαίδευση από την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Αυτονόητο ότι κάποιοι που είναι ήδη εκπαιδευμένοι και πιστοποιημένοι είναι άμεσης επέμβασης σε περίπτωση συμβάντων έναντι των υπολοίπων νέων μελών. Σημειώνουμε ότι κάθε χρόνο πρέπει να γίνεται αυτή η εκπαίδευση τόσο ως υπενθύμιση όσο και για την εκμάθηση νέων δεδομένων στο τομέα της πρόληψης και καταστολής. Προμήθειες. Το έμψυχο Δασοτεχνικό και Πυροσβεστικό προσωπικό για να εργαστεί χρειάζεται και τον απαιτούμενο εξοπλισμό. Δες Παράρτημα 3 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή • Ενδυση Δασοτεχνικού Προσωπικού. Ενδύματα ατομικής προστασίας δασικών εργασιών. Η ασφάλεια του εργαζομένου κατά την εργασία στα δάση είναι το πιο σημαντικό. Τα ρούχα θα πρέπει να έχουν σύστημα προστασίας από κοψίματα που είναι σύνηθες φαινόμενο στο δάσος κατά την εργασία των και οι μεγάλες επιφάνειες στα ρούχα σε προειδοποιητικό πορτοκαλί χρώμα με τα αντανακλαστικά του στοιχεία τα οποία φροντίζουν να είναι ορατός κατά την εργασία του ακόμα και υπό κακές καιρικές συνθήκες (ομίχλη, βροχή, κλπ). Δες Παράρτημα 3.1 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή •

Εργαλεία, Μηχανήματα και λοιπός Μηχανολογικός εξοπλισμός Δασοτεχνικού Προσωπικού.

* παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά μηχανήματα δασικών εργασιών.

Χορτοκοπτικό μηχάνημα, Αλυσοπρίονο μηχάνημα, Τηλεσκοπικό αλυσοπρίονο μηχάνημα. Δες

Παράρτημα 3.2 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

• Είδη Ένδυσης Πυροσβεστικού Προσωπικού και Εθελοντικών Ομάδων. Τα απαραίτητα είδη ένδυσης του πυροσβεστικού προσωπικού και των εθελοντικών ομάδων είναι: Στολή, Άρβυλα, Κράνοι δασοπυρόσβεσης με γυαλιά, Πυροσβεστικά γάντια, πρόσθετα είδη ένδυσης για Δόκιμους Εθελοντές όπως στολή εργασίας, στολή επιχειρήσεων, κλπ.

Δες Παράρτημα 3.3 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή •

Είδη Εξοπλισμού Δασοπυρόσβεσης. 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

* παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά είδη.

Πυροσβεστήρες Ξηράς κόνεως 6kg, Αφρού – νερού 6kg, CO2, 5kg, Πυροσβεστήρες Επινώιοι, Πυροσβεστικοί σωλήνες χαμηλής πίεσης ονομαστικής διαμέτρου 25mm, 45mm και 65mm, Αυλοί εκτόξευσης νερού χαμηλής πίεσης με ταχυσυνδέσμους τύπου storz-25, storz-45 και storz-65, Δίκρουνα σύνδεσης πυροσβεστικών σωλήνων 45-2Χ25 και 65-2Χ45, Κλειδιά υδροστομίων, Πελεκοσκαπάνη, Τσάπα, Φτυάρι, Βεντάλια πυρόσβεσης, Κόφτης, Λοστός, Πυρίμαχες κούβερτες, κλπ.

Δες Παράρτημα 3.4 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

• Είδη Επικοινωνίας Πυροσβεστών και Εθελοντικών Ομάδων. Χρήση της πλέον πρόσφατης τεχνολογίας ραδιοεπικοινωνιών, με δυνατότητα επικοινωνίας του σταθμού βάσης με άλλες Υπηρεσίες που χρησιμοποιούν αναλογικά ραδιοδίκτυα. Το σύστημα ραδιοεπικοινωνιών, θα αποτελεί ένα ενιαίο λειτουργικό σύστημα και θα υποστηρίζει αμφίδρομες επικοινωνίες (ατομική και ομαδική κλήση) μεταξύ των χρηστών. Οι συσκευές (πομποδέκτες), θα πρέπει να είναι απλοί στη λειτουργία τους. Ως Εξοπλισμός θεωρούνται οι Πομποδέκτες οχημάτων, Πομποδέκτες βάσης, Πομποδέκτες φορητοί και λοιπές συσκευές.

Δες Παράρτημα 3.5 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

6. Διαρκή επαγρύπνηση Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δύνεται στην παρατήρηση και επιτήρηση των δασικών εκτάσεων. Σε αυτή το ρόλο συμβάλλουν τα πυροφυλάκεια, τα παρατηρήτηρια και φυσικά οι δασοφύλακες. Είναι σημαντικό να γίνει σαφής η διάκριση μεταξύ Παρατηρητηρίων και Πυροφυλακείων.

Δες Παράρτημα 4 & 4.1 για προδιαγραφές και αναλυτική περιγραφή

7. Ενημέρωση Με τον όρο ενημέρωση εννοούμε την ενημέρωση του κοινού καθώς και την ενημέρωση ειδικών επαγγελματικών ομάδων. Αναλυτικά έχουμε: Ενημέρωση κοινού 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

Προτείνονται: • η έκδοση έντυπου υλικού διαφοροποιημένου ανάλογα με το κοινό που απευθύνεται, • η διενέργεια ετήσιων διαλέξεων ενημερωτικού χαρακτήρα στα σχολεία των εμπλεκόμενων φορέων, • καταχωρήσεις στον έντυπο τύπο πριν την αντιπυρική καθώς και κατά την αντιπυρική περίοδο, • χρήση ραδιοφωνικών σποτ σε τοπικούς σταθμούς σε ημέρες υψηλού κινδύνου εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς. • Ειδικές επαγγελματικές κατηγορίες Σε δάση και δασικές, χορτολιβαδικές και αγροτικές εκτάσεις απαγορεύεται κατά την αντιπυρική περίοδο : 1. Να ανάβεται και να διατηρείται για οποιοδήποτε σκοπό φωτιά στην ύπαιθρο. 2. Να ανάβεται και να διατηρείται για οποιοδήποτε σκοπό φωτιά εντός κατοικιών, ξενοδοχείων, εργαστηρίων, καλυβιών, ποιμνιοστασίων, σκηνών, αυλών ή περιφραγμένων ακάλυπτων χώρων, που βρίσκονται εντός δασών και δασικών εκτάσεων και μέχρι απόστασης 300 μέτρων. 3. Να τοποθετούνται, φυλάσσονται ή εγκαταλείπονται εύφλεκτες ύλες ή άχρηστα είδη ή απορρίμματα εντός των δασών ή δασικών εκτάσεων και μέχρις αποστάσεως 300 μέτρων από αυτές. 4. Η δημιουργία χώρων απόρριψης και η καύση απορριμμάτων εντός των δασών ή δασικών εκτάσεων και μέχρις αποστάσεως 500 μέτρων από αυτές. 5. Η εντός δασών και δασικών εκτάσεων και μέχρις αποστάσεως 100 μέτρων από αυτές καύση ανθρακοκαμίνων, όπως και η εγκατάσταση εργαστηρίου ή τεχνικού συγκροτήματος που λειτουργεί με καύσιμη ύλη. 6. Η εντός δασών και δασικών εκτάσεων θήρα με όπλα, που έχουν βύσμα από ύλη, από την οποία μπορεί να μεταδοθεί φωτιά. 7. Το κάπνισμα μελισσών. 8. Η καύση αγρών ή αγροτικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων. 9. Η απόρριψη αναμμένων τσιγάρων - σπίρτων και άλλων υλών. 2.1.4.4 Επιχειρησιακό σχεδιασμό – Συντονισμός Επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο της οργάνωσης και σχεδιασμού των δράσεων προετοιμασίας της αντιπυρικής περιόδου συντάσεται κατάσταση του προσωπικού και των Μέσων Πολιτικής Προστασίας των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς επίσης συντάσσεται γενικός οδηγός με όλες τις προβλεπόμενες δράσεις, – Συνεργασία με εμπλεκόμενους φορείς, – Στάδια Επιχειρησιακής Ετοιμότητας. Θα πρέπει να προβλέπονται όλες οι βάρδιες που θα πραγματοποιούνται στη διάρκεια της ημέρας καθώς θα υπάρχει και διάκριση ανάμεσα στους βαθμούς ετοιμότητας ανάλογα με τον καιρό : καλός καιρός πράσινο 1, αέρας μπλε 2 και κίτρινο 3, γενική επιφυλακή καφέ – πορτοκαλί 4, κόκκινο έκτακτη ανάγκη 5. (Ευρωπαϊκό – – – – –

Πρότυπο)

Τομείς Επιχειρησιακής Ευθύνης, Αναγγελία Πυρκαγιάς, Κινητοποίηση διαθέσιμων μέσων, Συνδρομή Συναρμόδιων Φορέων, Συντονιστικά Όργανα, 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

– Φύλαξη πυρκαγιάς. Η φύλαξη της καμένης έκτασης πρέπει να διαρκεί 24ώρες, κατά τις οποίες δεν θα πρέπει να αναδύεται καπνός από κανένα σημείο της έκτασης. Στο έργο της φύλαξης μπορούν να συμμετέχουν ομάδες εθελοντών 2.1.4.5 Απολογισμός Δράσεων Απολογισμός πρόληψης δασικών πυρκαγιών. Θα πρέπει να συντάσεται λίστα που αφορά στις δράσεις πριν την αντιπυρική περίοδο. Πρέπει να συμπληρώνεται στη λήξη κάθε αντιπυρικής περιόδου, μαζί με την Περιγραφή Καθαρισμών, με στόχο την καλύτερη αξιολόγηση των δράσεων πρόληψης που έλαβαν χώρα πριν την αντιπυρική περίοδο.

Δες Παράρτημα 5 πίνακα & φόρμα

Απολογισμός ετοιμότητας & Αντιμετώπισης Θα πρέπει να συμπληρώνεται λίστα που αφορά στις δράσεις του Δήμου κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου. Πρέπει να συμπληρώνεται στη λήξη κάθε αντιπυρικής περιόδου με στόχο την καλύτερη αξιολόγηση των δράσεων πρόληψης που έλαβαν χώρα κατά την αντιπυρική περίοδο.

Δες Παράρτημα 6 πίνακα

Καταγραφή – Εκτίμηση Ζημιών. Σε περίπτωση ατυχούς συμβάντος η καμμένη έκταση καταγράφεται από το Πυροσβεστικό Σώμα, το εκάστοτε Δασαρχείο της περιοχής και τους εκάστοτε εμπλεκόμενους Φορείς. Το οικείο Δασαρχείο ανακηρύσσει την έκταση αναδασωτέα σε εύλογο χρονικό διάστημα. Στην πράξη συνήθως οι δράσεις αυτές δεν υλοποιούνται ή δεν υπάρχει καταγραφή και ενημέρωση του κοινού για αυτές. 2.1.4.6 Δράσεις Αποκατάστασης δασικών πυρκαγιών Οι δράσεις αποκατάστασης στις πληγείσες περιοχές θα πρέπει να αποβλέπουν: • Στην αντιπλημμυρική προστασία των καμένων περιοχών και των αντίστοιχων υδρολογικών λεκανών, • Στην επιτάχυνση της αναγέννησης του δάσους, • Στην αύξηση της αντοχής του μελλοντικού δάσους έναντι νέων πυρκαγιών, • Στην οργάνωση ενός συστήματος πρόληψης, έγκαιρης επέμβασης και καταστολής τυχόν νέων πυρκαγιών, • Στην αισθητική αναβάθμιση, • Στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση. Οι ενέργειες αποκατάστασης θα πρέπει να γίνονται με τη βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων, καθώς η αποκατάσταση των καμένων οικοσυστημάτων είναι μια πολύπλοκη διαδικασία με πληθώρα διαφορετικών παραμέτρων για κάθε ξεχωριστό γεγονός. Οι δράσεις αποκατάστασης στις πληγείσες περιοχές πραγματοποιούνται από τους εκάστοτε εμπλεκόμενους Φορείς μετά από έγκριση σχετικών μελετών από τις αρμόδιες Δασικές Υπηρεσίες ως εξής : 1. Τοποθέτηση κορμοδεμάτων και κλαδοδεμάτων για α) την αποφυγή πλημμυρικών φαινομένων στον αστικό ιστό, β) υποβοήθηση της φυσικής αναγέννησης, 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ

γ) συγκράτηση του εδάφους και δ) εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα 2. Δράσεις ανάπλασης και αναδάσωσης των καμένων εκτάσεων όπου πραγματοποιούνται ανάλογα με την ηλικία του δάσους της καμένης έκτασης ώστε να μην διαταράσσεται η δράση της φυσικής αναγέννησης. Στις αναδασώσεις υπάρχει πρόβλεψη για φύτευση ποικιλίας δένδρων που προβλέπει η Δασοπονική επιστήμη ώστε να δυσχεραίνεται η ανάφλεξη και μετάδοση φωτιάς. Η αισθητική αναβάθμιση των καμένων εκτάσεων λαμβάνεται υπόψη και στη δημιουργία Ζωνών υψηλής επισκεψημότητας

Στην πράξη σε όλες τις χώρες πραγματοποιούνται αναδασωτικές εργασίες μετά από πυρκαγιές. Πολλές από αυτές πραγματοποιούνται δυστυχώς με ελλιπή σχεδιασμό και αποσπασματικά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.1: ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ