Νέεςδεξιότητεςγιανέεςθέσειςεργασίαςστοντομέατωνδασών
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
1
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΥΡΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2: «ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΔΑΣΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ» ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή 2.2.1 Ο Εθελοντισμός ως θεσμός και ως τρόπος ζωής 2.2.2 Ο Εθελοντισμός: 2.2.2.1 Στην Ευρώπη 2.2.2.2 Στη δασοπροστασία στην Ευρώπη 2.2.2.3 Το παράδειγμα της Ιταλίας 2.2.3 Η δράση 2.2.4 Το πρόγραμμα εθελοντισμού 2.2.4.1 Σχεδιασμός 2.2.4.2 Προετοιμασία και συντονισμός 2.2.4.3 Προσέλκυση 2.2.4.4 Επιλογή – Ανάθεση 2.2.4.5 Διατήρηση 2.2.4.6 Ενημέρωση – εκπαίδευση 2.2.4.7 Συμμετοχή – εποπτεία 2.2.4.8 Αναγνώριση και Αξιολόγηση
2
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Ενότητα 2: Δασοπροστασία και Εθελοντισμός Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός Εισαγωγή Στην ενότητα αυτή του 2ου κεφαλαίου ο στόχος μας είναι να εφοδιάσουμε τους νέους Δασικούς Επιστήμονες με επιπλέον γνώσεις ώστε να μπορέσουν να απασχοληθούν με επάρκεια ως Σύμβουλοι - Διαμεσολαβητές εθελοντικών ομάδων προστασίας του δάσους. Έχει παρατηρηθεί ότι η κοινωνία ενεργών πολιτών υπάρχει στην καθημερινότητα μας γι’ αυτό το λόγο και πρέπει όσοι ασχολούμαστε επαγγελματικά (στη συγκεκριμένη περίπτωση με την προστασία των δασών και την δασοπυρόσβεση) να αντιληφθούμε αυτή την ανάγκη και να αξιοποιούμε την ευκαιρία όταν και όπου αυτή γεννάται. Θα πρέπει να συντονίζουμε ομάδες εθελοντών, να τους αναζητήσουμε, να τους εμπνεύσουμε, να τους διατηρήσουμε και τελικά να δώσουμε νόημα, σάρκα και οστά σε ότι καλύτερο έχουν να προσφέρουν δίνοντας τον σωστό τόνο στην υπέροχη αυτή προσπάθεια που ονομάζεται «διαχείριση εθελοντικού δυναμικού». Πρώτο μας μέλημα πρέπει να είναι ο εντοπισμός της διάθεσης για προσφοράς καθώς και η ανάγκη για την υλοποίηση μιας δράσης. Σαν παράδειγμα θα αναφέρουμε την ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα του δασικού. Επειδή τα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα δεν μπορούμε να τα λύσουμε μόνοι μας (εννοούμε η Πολιτεία ή οι θεσμοθετημένοι Φορείς ή οι Σύνδεσμοι κλπ) γι αυτό πρέπει να προάγουμε τον εθελοντισμό και σε συνδυασμό οι δράσεις να αποτελούν μια άμεση υπενθύμιση των προβλημάτων και πίεση για την αντιμετώπισή τους. Εμείς, λοιπόν, καλούμαστε να εντοπίσουμε άτομα που έχουν την διάθεση να ασχοληθούν με τις παραπάνω ενέργειες, να προχωρήσουμε στην οργάνωση προγράμματος εθελοντισμού το οποίο αφορά στην ευθύνη σχεδιασμού, προετοιμασίας και υλοποίησης όλων των απαραίτητων ενεργειών προσέλκυσης, επιλογής, ανάθεσης, διατήρησης, εκπαίδευσης, και αναγνώρισης ομάδων εθελοντών προκειμένου να υποστηριχθούν οι προγραμματισμένες κοινωφελείς δράσεις και η προσφορά υπηρεσίας φορέων ή και μαζικών διοργανώσεων με άτομα ικανά, εκπαιδευμένα και ενθουσιώδη που θα αναλάβουν με επιτυχία τις υπευθυνότητες των εθελοντών. Η επιτυχία μιας οργανωμένης δράσης και της επανάληψης της, βασίζεται στο «χτίσιμο μίας σχέσης εμπιστοσύνης» μεταξύ διοργανωτών και εθελοντών. Μαζί με τους ίδιους τους εθελοντές λοιπόν, πρέπει να σχεδιάζονται δράσεις που απαντούν στις συγκεκριμένες ανάγκες της περιοχής και σέβονται την τοπική κοινωνία. Δράσεις πολύπλευρες και συμμετοχικές, που υπερβαίνουν τα όρια μιας απλής «απλήρωτης εργασίας». Δράσεις που μας χωρούν όλους και όλες που 3
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
έχουν τη διάθεση να προσφέρουν, ανεξάρτητα από ηλικία ή μόρφωση, καταγωγή ή γλώσσα. 2.2.1 Ο Εθελοντισμός ως θεσμός και ως τρόπος ζωής Ο θεσμός του εθελοντισμού έχει υπάρξει αντικείμενο μελέτης από πληθώρα κοινωνικών επιστημών (Gillath et al, 2005), καθώς διαμορφώνει το άτομο σε προσωπικό επίπεδο και επιδρά στο σύνολο της κοινότητας (Lee και Brudney, 2009). Στοχεύοντας στην κατανόηση της συμβολής του εθελοντισμού στην κοινωνία, την οικονομία και το ίδιο το άτομο, ακολουθεί η ερμηνεία της έννοιας αυτής. Ο εθελοντισμός ορίζεται ως μία προσωπική δέσμευση που δεν πραγματοποιείται προς κάλυψη οικονομικών αναγκών και δεν είναι υποχρεωτική σε πολιτικόκοινωνικό επίπεδο. Πρόκειται για μία συμπεριφορά που πρωτίστως ενεργοποιείται από τα ψυχικά ωφελήματα που εξασφαλίζει στους συμμετέχοντες και έχει ως αποτελέσματα δράσεις με σημαντική αξία για την κοινωνία (Brown, 2000). Σύμφωνα με τους Boulet et al (2008), οι αρχές που διέπουν τον εθελοντισμό είναι ότι ωφελεί τόσο τον εθελοντή όσο και την κοινωνία, να κινείται έξω από τη σφαίρα της πληρωμένης εργασίας, χωρίς να την αντικαθιστά και είναι πάντα προσωπική επιλογή. θα αναλύσουμε τον κύκλο ζωής του εθελοντή κατά τη συμμετοχή του σε μια δράση ή σε μια οργάνωση για να κατανοήσουμε καλύτερα τα κίνητρα του και τη δυναμική που προωθεί την εξέλιξη του ως άτομο και τον ωθεί προς την ανιδιοτελή προσφορά. Θέλω Είναι το καθοριστικό συναίσθημα που προσανατολίζει το ήδη ευαισθητοποιημένο άτομο προς την κατεύθυνση της εθελοντικής προσφοράς. Θέλω να προσφέρω, να δώσω αξία στον ελεύθερο μου χρόνο, να συμβάλλω στην πρόοδο της κοινωνίας, να φανώ χρήσιμος, να ανήκω σε μία ομάδα με κοινό στόχο, να αξιοποιήσω τα προσόντα μου, να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου, να κάνω νέους φίλους. Ενημερώνομαι Ρωτάω, αναζητώ, παρακολουθώ την επικαιρότητα, ενδιαφέρομαι για τα προβλήματα και τις ανάγκες της κοινωνίας και προβληματίζομαι. Προσπαθώ να βρω έναν τομέα που να με εμπνέει. Δεν θέλω να απογοητευθώ, δεν θέλω να κάνω λάθος, δεν θέλω να χάσω τον χρόνο μου. Δρω, δεσμεύομαι Επιλέγω το πεδίο δράσης που με συγκινεί, συμπληρώνω μία αίτηση, δηλώνω το ενδιαφέρον μου, επισκέπτομαι ένα χώρο και αποφασίζω την συμμετοχή μου σε 4
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
μία δράση, αναλαμβάνω μια προσωπική δέσμευση και περιμένω να με καλέσουν. Σε αυτό το σημείο μπορεί να είμαι ανήσυχος και δεν είμαι σίγουρος για την έκβαση της απόφασης μου. Εκπαιδεύομαι, ακολουθώ τις διαδικασίες Καθώς πλησιάζει η ώρα τns συμμετοχής μου, πειθαρχώ σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης, ενημερώνομαι για αυτό που έχω αναλάβει, προσπαθώ να προσαρμόσω τον ελεύθερο χρόνο μου για να ανταποκριθώ στις ανάγκες που προκύπτουν, και μπορώ τώρα να αξιολογήσω καλύτερα την δική μου επιλογή και το μέγεθος της ενέργειας που θα χρειαστεί να διοχετεύσω στην δέσμευση που έχω αναλάβει. Συμμετέχω Η ώρα της συμμετοχής ολοκληρώνει τον κύκλο και είναι χαρακτηριστική η χαρά μου που κατάφερα να μείνω συνεπής στην αρχική μου δέσμευση και να ολοκληρώσω την πρόθεση μου να προσφέρω. Γνωρίζω ότι η συμμετοχή μου είναι σημαντική, ότι ο δρόμος δεν είναι πάντα εύκολος και είμαι έτοιμος για το αναπάντεχο, για αυτό που δεν θα πάει καλά, με καλή διάθεση και πνεύμα συνεργασίας. Ας θυμηθούμε την ωραία αυτή φράση του Coubertin, που είναι γραμμένη πίσω από το μετάλλιο της εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του: «Η προσπάθεια είναι
η υπέρτατη χαρά. Η επιτυχία δεν είναι ένας σκοπός αλλά ένα μέσο για να σκοπεύσεις πιο ψηλά...» Αξιολογώ Η αξιολόγηση τόσο της δικής μου συμμετοχής όσο και της ποιότητας της δράσης και του φορέα που επέλεξα να προσφέρω τον χρόνο και τις ικανότητες μου, θα κρίνει εάν θα εξακολουθήσω να είμαι ενεργός πολίτης και εάν ο κύκλος θα γίνει «σπείρα» που θα με προωθήσει ως άτομο και ως μέλος μιας ομάδας. Τα κριτήρια που θα εξετάσω αυτή την ώρα είναι αυστηρά προσωπικά και συνδέονται με την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που μου έδωσε η προσφορά μου και σε μεγάλο βαθμό με την συνολική επιτυχία της δράσης. 2.2.2 Ο Εθελοντισμός: 2.2.2.1 Στην Ευρώπη Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας, μια δραστηριότητα μπορεί να οριστεί ως δράση εθελοντισμού εφόσον: ένα άτομο την αναλαμβάνει αυτοβούλως και συνεπάγεται τη δέσμευσή του σε χρόνο και ενέργεια για δραστηριότητες προς όφελος άλλων ατόμων και της κοινωνίας εν γένει είναι μη αμειβόμενη (αν και μπορεί να προβλέπεται επιστροφή των εξόδων που συνδέονται άμεσα με τη δραστηριότητα) 5
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, αναλαμβάνεται κυρίως από μη κυβερνητική οργάνωση και, ως εκ τούτου, τα κίνητρά της σε καμία περίπτωση δεν είναι υλικά ή οικονομικά δεν αποσκοπεί να υποκαταστήσει ή να αντικαταστήσει αμειβόμενη απασχόληση. Το ιστορικό του εθελοντισμού στην Ευρώπη διαφέρει από χώρα σε χώρα. Ενώ ορισμένες χώρες έχουν μακροχρόνια παράδοση στον εθελοντισμό, σε άλλες ο τομέας του εθελοντισμού δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί επαρκώς ή είναι ανύπαρκτος. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου το 2007, οι 3 στους 10 Ευρωπαίους δηλώνουν ότι έχουν λάβει μέρος σε εθελοντικές δραστηριότητες. Ο συνολικός αριθμός εθελοντών της ΕΕ εκτιμάται μεταξύ 92 και 94 εκατομμυρίων ενηλίκων (δηλ. 23% του συνόλου των Ευρωπαίων ηλικίας άνω των 15 ετών). Την τελευταία δεκαετία έχει παρατηρηθεί γενική αύξηση του αριθμού των ενεργών εθελοντών και εθελοντικών οργανώσεων στην ΕΕ. Έτσι, εμφανίζονται χώρες όπως η Αυστρία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία όπου περισσότερο από το 40% των πολιτών είναι εθελοντές, χώρες όπως η Εσθονία και η Γαλλία με μέτρια ποσοστά συμμετοχής (20-29%) και άλλες όπως η Ιταλία και η Λετονία όπου λιγότερο από το 10% του πληθυσμού αναλαμβάνει εθελοντική δράση. Διαφορές παρουσιάζονται επίσης στην ηλικία, το φύλο και τον τομέα εθελοντικής δράσης ανάλογα με τη χώρα. Παράλληλα, εμφανίζονται ετερομορφίες στα κίνητρα, την εκπαίδευση και το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον τομέα του εθελοντισμού σε κάθε κράτος-μέλος (www.europa.eu). Το 2007 οι νέοι ηλικίας από 15 έως 29 ετών στην ΕΕ ήταν 96 εκατομμύρια. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός δεν κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλες τις χώρες. Τα έθνη με τους μικρότερους σε ηλικία πληθυσμούς ήταν, μεταξύ άλλων, η Ιρλανδία, η Κύπρος, η Σλοβακία και η Πολωνία, ενώ η Δανία, η Γερμανία και η Ιταλία είχαν το μικρότερο αριθμό νέων. Οι διαφορές αυτές αντικατοπτρίζονται επίσης στον εθελοντισμό. Ο εθελοντισμός των νέων καθώς και των νέων ενηλίκων είναι πιο συνηθισμένος στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (π.χ. Βουλγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία, Τσεχική Δημοκρατία) και την Ισπανία. Στη Σλοβακία, για παράδειγμα, το 70% των εθελοντών είναι κάτω των 30 ετών, ενώ στην Πολωνία ο αριθμός των νέων εθελοντών τριπλασιάστηκε μεταξύ 2001 και 2005. Στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τα επίπεδα εθελοντισμού είναι παρόμοια για όλες τις ηλικιακές ομάδες. 2.2.2.2 Στη δασοπροστασία στην Ευρώπη Η προστασία του περιβάλλοντος σε γενικό επίπεδο, αλλά και η προστασία των δασών πιο συγκεκριμένα δε θα ήταν εφικτή χωρίς τη βοήθεια των εθελοντών ανά τον κόσμο (Ryan et al, 2001). Σε παγκόσμιο επίπεδο δραστηριοποιούνται χιλιάδες οργανώσεις με στόχο την προστασία του δάσους τόσο σε επίπεδο πρόληψης και 6
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
αντιμετώπισης, αλλά και μετά την εκδήλωση μιας πυρκαγιάς, στο στάδιο της αποκατάστασης. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση και εκατοντάδες είναι οι οργανώσεις που στοχεύουν στην προστασία των δασών. Αναφέρεται χαρακτηριστικά πως ο αριθμός των εθελοντικών οργανώσεων στον τομέα της δασοπυρόσβεσης και δασοπροστασίας στην Ελλάδα ξεπερνά τους 130 (Κοινωφελές Ίδρυμα Ι. Λάτση, 2008). Όσον αφορά στην εθελοντική προστασία στον τομέα του περιβάλλοντος τα πιο σημαντικά κίνητρα, σύμφωνα με τους Ryan et al (2001), αποτελούν το ενδιαφέρον για τη φύση, η προσωπική ανάπτυξη και η απόκτηση νέων γνώσεων. Το τελευταίο κίνητρο προσφέρεται ιδιαίτερα, καθώς το περιβάλλον είναι τόσο δυναμικό και πολύπλευρο με σχεδόν ανεξάντλητα στοιχεία για γνώση για κάποιον που επιθυμεί να το γνωρίσει καλύτερα. Από την προαναφερθείσα έρευνα, επίσης προκύπτει πως οι εθελοντικές δράσεις με άμεσα ορατά αποτελέσματα (όπως η δενδροφύτευση ή η δημιουργία αναχωμάτων) αποτελούν πρόσθετο κίνητρο για τους εθελοντές που βλέπουν τους κόπους τους να αποδίδουν καρπούς. Στον τομέα της εθελοντικής δασοπυρόσβεσης, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε για την Ελλάδα (Παναγιωτάκης, 2011), στα παραπάνω κίνητρα προστίθενται η αγάπη για τον κίνδυνο και τη δράση, η αίσθηση προσφοράς στην κοινωνία και η μοριοδότηση για την εισαγωγή στο Πυροσβεστικό Σώμα. Η ίδια έρευνα αναγνωρίζει ως ορισμένα δευτερεύοντα κίνητρα, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, τη γνωριμία με ένα νέο τρόπο ζωής. Η προσέλκυση και διατήρηση εθελοντών στη δασοπυρόσβεση είναι ωστόσο δύσκολη, καθώς γίνεται αντιληπτή ως μία δραστηριότητα που εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αυστραλία (Birch και McLennan, 2007) αποδεικνύει πως υπάρχει πτωτική τάση στον τομέα της εθελοντικής δασοπυρόσβεσης. Ως βασικά αίτια αναγνωρίζονται η έλλειψη χρόνου, η αναγνώριση της δράσης ως επικίνδυνη για τη σωματική ακεραιότητα, η απροθυμία εγκατάλειψης της οικογένειας και της εστίας σε περίπτωση πυρκαγιάς και η αναγνώριση της δράσης ως ιδιαίτερα τρομακτικής και στρεσσογόνας. Η ίδια έρευνα συμπληρώνει πως παράγοντες που θα μπορούσαν να αντιστρέψουν αυτήν την απροθυμία είναι η καλύτερη ενημέρωση του κοινού, η διενέργεια μαθημάτων κατάρτισης και προσανατολισμού, η προσωπική πρόσκληση για ανάληψη εθελοντικής δράσης από τον φορέα της κοινότητας και η λήψη μέτρων για ψυχολογική και σωματική προστασία των εθελοντών. The Existing Forest Protection Force
7
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Country
Permane nt Personne l
Fire Departm ent Voluntee rs
Seasona l Personn el/ Other
General Total Secretariat for Civil Protection Volunteers / Other
Population
Greece
9.000 (0,08%)
2.000 (0,02%)
5.500 130.000 (0,05%)
146.50 10.939.605 0 (1.34% or 0,16%)
France
35.172 (0,05%)
195.417 (0,30%)
9.283 34.797 (0,01%) (0,05%)
274.66 64.473.140 9 (0,43)
German y
27.600 (0,03%)
1.300.00 0 (1,58%)
291.000 400.000 (0,35%) (0,49%)
2.018. 600
Australi a (NSW)
6.500 (0,09%)
82.220.000 (2,46%)
6.000/CF N/Α 70.000 82.500 6.890.000 U (1,02%) (1,20%) (0,09%) 72% του προσωπικού της Πυροσβεστικής στην Αμερική είναι εθελοντές
Πηγή: WWF 2.2.2.3 Το παράδειγμα της Ιταλίας Εθελοντική οργάνωση Pubblica Azzistenza με βάση το Rosignano, Ιταλία Τα κύρια σημεία στη λειτουργία των εθελοντικών οργανώσεων και των πρακτικών που ακολουθούνται σε σχέση με τη συνεργασία τους με τα θεσμικά όργανα της Πολιτείας είναι τα εξής : 1. Οι εθελοντικές οργανώσεις έχουν σημαντική παράδοση στην Ιταλία η οποία σε βάθος χρόνου φτάνει και τα 150 χρόνια , από την εποχή δηλαδή που διαμορφώθηκε η ενιαία Ιταλία. Η ένωση Societa Publica Assistenza δημιουργήθηκε το 1905 ξεκινώντας από υπηρεσίες υγείας , ενώ εντάχθηκε σε θέματα δασοπροστασίας τα τελευταία 30 χρόνια. Η οργάνωση αριθμεί 15.000 μέλη τα οποία πληρώνουν ετήσια συνδρομή 10 ευρώ το χρόνο με στόχο την διατήρηση των εγκαταστάσεων και την αγορά απαραίτητου εξοπλισμού.
8
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Το προσωπικό των εθελοντών όμως είναι 200 άτομα εκ των οποίων περίπου 40 είναι πιο εξειδικευμένοι στις δασικές πυρκαγιές . Η διοίκηση της οργάνωσης αυτής, αλλά και άλλων, εκλέγεται από τη γενική συνέλευση των μελών. 2) Οι εθελοντικές οργανώσεις βρίσκονται σε υψηλή ετοιμότητα το καλοκαίρι , ενώ η συγκεκριμένη οργάνωση διατηρεί και τηλεφωνικό κέντρο 24 ωρης λειτουργίας το οποίο δέχεται 40.000 κλήσεις ετησίως . 3) Οι εθελοντικές οργανώσεις διατηρούν μια πλειάδα πηγών εσόδων , όπως είναι οι Δήμοι, οι Νομαρχίες και τα μέλη τους. Οι εθελοντές όμως (το προσωπικό) δεν πληρώνονται καθώς κάτι τέτοιο αποτρέπεται από το νομικό πλαίσιο της κάθε Περιφέρειας. Παράλληλα, η εκπαίδευσή τους καλύπτεται από την Περιφέρεια, ενώ τους παρέχονται και ιατρικές εξετάσεις από τους Δήμους. Ο εξοπλισμός του προσωπικού καθορίζεται από κοινού με την Περιφέρεια , ώστε να διασφαλίζονται οι προδιαγραφές του . 4) Στην περιοχή της Τοσκάνης η δυναμικότητα των εθελοντικών οργανώσεων στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παράδοση και την ιστορικότητα του θεσμού, ο οποίος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της κοινωνικής αλληλεγγύης μέρος της οποίας είναι και η πολιτική προστασία. Συνέπεια της παράδοσης αυτής είναι η πλειοψηφία των Δήμων να διατηρεί συνεργασία με τουλάχιστον μία εθελοντική οργάνωση, γεγονός που εξοικονομεί σημαντικούς πόρους από τη δημόσια διοίκηση. Τα καθήκοντα των εθελοντικών οργανώσεων γενικά είναι καταγεγραμμένα σε μνημόνια συνεργασίας με τους Δήμους και τις Περιφέρειες αντίστοιχα. Οι εθελοντικές οργανώσεις χρησιμοποιούν μέσα πυρόσβεσης (μονάδες εδάφους), επιχειρώντας κυρίως με μικρής δυναμικότητας αλλά ευέλικτα μέσα και στοχεύοντας στην γρήγορη επέμβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς. Παράλληλα τα μέσα που διατηρούν (για παράδειγμα η ανωτέρω οργάνωση διατηρεί 4 οχήματα) κάνουν περιπολίες στις περιοχές αυξημένου κινδύνου . Η εκπαίδευση στην περίπτωση των εθελοντικών οργανώσεων γίνεται με ευθύνη της Περιφέρειας με σκοπό να τηρηθούν οι προδιαγραφές. Ο τρόπος αυτός εκπαίδευσης και οι υψηλές προδιαγραφές στις οποίες διατηρούνται οι εθελοντικές οργανώσεις είναι σημαντικές καθώς το νομικό πλαίσιο θεωρεί τους εθελοντές ισάξια ικανούς με τους κρατικούς υπαλλήλους . Τόσο σε επίπεδο Δήμου όσο και σε επίπεδο Νομαρχίας οι εθελοντικές οργανώσεις αριθμούν περισσότερα μέλη από τον αριθμό των υπαλλήλων των συγκεκριμένων υπηρεσιών. Η ομαλή συνεργασία διασφαλίζεται από τη σύνταξη μνημονίων συνεργασίας μεταξύ των οργανώσεων από τη μία πλευρά και των Δήμων και των Νομαρχιών από την άλλη. Δήμοι Piombino και Rosignano στην Ιταλία 9
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Μια από τις σημαντικές υποχρεώσεις των Δήμων είναι η συντήρηση των υποδομών (όπως π.χ. τα υδροστόμια) και η ενημέρωση των φορέων που τα χρησιμοποιούν, για την καλή λειτουργία τους. Επιπρόσθετα , οι Δήμοι αναλαμβάνουν να κάνουν περιορισμένους καθαρισμούς εκατέρωθεν του δημοτικού οδικού δικτύου . Μια από τις αρμοδιότητες των Δήμων είναι η διατήρηση ιστορικού πυρκαγιών και η σύνθεση χαρτών με σκοπό την χωρική αποτύπωση των καμένων εκτάσεων του παρελθόντος στις οποίες , με βάση το νομικό πλαίσιο, απαγορεύεται η δόμηση για διάστημα 15 ετών. Σε επίπεδο Δήμων, ιδιαίτερη σημασία έχει η συμμετοχή εθελοντικών οργανώσεων, οι οποίες αποτελούν τη βάση του συστήματος πρόληψης, του συστήματος εντοπισμού και της πρώτης επέμβασης σε πιθανές πυρκαγιές. Κατά τη διάρκεια της κατάσβεσης η πρώτη επέμβαση γίνεται από εθελοντές. Ακολούθως αν η πυρκαγιά αναπτυχθεί , αποστέλλεται ένας εξειδικευμένος υπάλληλος ο οποίος αναλαμβάνει το συντονισμό. Σε ότι αφορά το Rosignano, ο Δήμος (όπως και η πλειοψηφία των Δήμων ) διατηρεί γραφείο περιβάλλοντος στο οποίο ανήκει η πολιτική προστασία . Το γραφείο αυτό ασχολείται με όλα τα ζητήματα πολιτικής προστασίας χωρίς να έχει το διαχωρισμό που υπάρχει σε επίπεδο Νομαρχίας ή Περιφέρειας . Ο διαχωρισμός μεταξύ δασοπροστασίας και Πολιτικής προστασίας δεν υφίσταται με βάση το νομικό πλαίσιο στους Δήμους. Ο υπεύθυνος πολιτικής προστασίας του Δήμου παρόλα αυτά δεν είναι ειδικός του αντικειμένου (χαρακτηριστικό που ομοιάζει με τον Ελληνικό χώρο), ενώ παράλληλα έχει και άλλες περιβαλλοντικές αρμοδιότητες στον Δήμο. Ο Δήμος του Rosignano χρησιμοποιεί μόνο εθελοντές για την κατάσβεση των πυρκαγιών, καθώς δεν διαθέτει προσωπικό. Σε ότι αφορά το Piombino, το προσωπικό του Δήμου σε επίπεδο πολιτικής προστασίας αποτελείται από 15 άτομα τα οποία μαζί με εθελοντές κάνουν περιπολίες και χρησιμοποιούν πύργους παρατήρησης για τον γρήγορο εντοπισμό πυρκαγιάς. Η χρήση προσωπικού του Δήμου αποτελεί μάλλον την εξαίρεση στην Περιφέρεια της Τοσκάνης. Συγκεκριμένα στο Δήμο του Piombino το γραφείο πολιτικής προστασίας έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του από το 1970. Επιπρόσθετα, στο συγκεκριμένο Δήμο, στις δράσεις πολιτικής προστασίας εμπλέκονται και δύο ιδιωτικοί φορείς οι οποίοι μισθώνονται για το λόγο αυτό από τον Δήμο. Οι εθελοντικές οργανώσεις αριθμούν περίπου 60 ενεργά μέλη και διατηρούν περίπου 4 φορές περισσότερο δυναμικό από το Δήμο. Ο Δήμος χρηματοδοτεί τις οργανώσεις αυτές από δικά του κονδύλια αλλά και από χρήματα της Νομαρχίας. Το ετήσιο κονδύλιο για τις οργανώσεις είναι στο Δήμο του Piombino της τάξεως των 33.000 ευρώ . Παράλληλα στον εξοπλισμό των εθελοντικών οργανώσεων συνεισφέρει σημαντικά και η Περιφέρεια. Σε ότι αφορά τις αρμοδιότητες του Δήμου αυτές αφορούν: την κατάρτιση του σχεδίου δράσης, την συνεργασία και κυρίως την υποστήριξη και τον εφοδιασμό των εθελοντών κατά την πυρόσβεση (Logistics), την καταγραφή, την αποκατάσταση και τον έλεγχο των πυρόπληκτων περιοχών. Σε επίπεδο πρόληψης στο συγκεκριμένο Δήμο υπάρχουν 3 πυροφυλάκια και 10
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
διεξάγονται περιπολίες. Σε σχέση με τον καθαρισμό των ιδιωτικών εκτάσεων σε επίπεδο Δήμων , διαπιστώνεται πρόβλημα καθώς το νομικό πλαίσιο δεν είναι επαρκές για την αποτελεσματική επέμβαση των Δήμων στις εκτάσεις αυτές και τον καθαρισμό τους. 2.2.3 Η δράση Εθελοντισμός δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να υπάρχει ανάγκη για δράση. Η συγκρότηση σώματος εθελοντών χωρίς να έχει προηγηθεί επιλογή και σχεδιασμός συγκεκριμένης δράσης και πεδίο προσφοράς υπηρεσίας οδηγεί συνήθως σε αποτυχία της προσπάθειας και διάσπαση της ομάδας. Η αναμονή και η έλλειψη οργάνωσης αποθαρρύνει τους υποψήφιους εθελοντές οι οποίοι σύντομα αδρανούν και απομακρύνονται. Οι τομείς δράσης υπαγορεύονται: - σε περίπτωση οργανωμένων δομών εθελοντισμού (συλλόγων, σωματείων κλπ.) από τους σκοπούς και την αποστολή τους και συνήθως αφορούν ένα ή και περισσότερα πεδία παρέμβασης με συχνές, αλληλένδετες και επαναλαμβανόμενες δράσεις σε βάθος χρόνου. - συχνά απαιτείται σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή και διεθνές επίπεδο η οργάνωση δράσεων που σκοπό έχουν την επίλυση ή προσφορά σε θέματα που χρήζουν άμεσης κινητοποίησης και των οποίων η διάρκεια είναι περιορισμένη και σύντομη. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η φύση της εθελοντικής δράσης είναι πολυπρισματική. Προσφέρουμε εθελοντική δράση σε ενέργειες που μπορεί να έχουν σκοπό την πρόληψη, την ενθάρρυνση, τη διόρθωση, τη διακοπή, τη συντήρηση, τη συνέχιση, την ανατροπή, την ενεργοποίηση, τη μελέτη, την παρατήρηση, τη δημιουργία, την κατάργηση, την αναδιατύπωση πρακτικών, συνηθειών, συμπεριφορών και ιδεών. Η δράση είναι η ουσία, η ειδοποιός διαφορά και ο λόγος ύπαρξης της εθελοντικής συμμετοχής, προσδιορίζει και κατευθύνει την ποιότητα της εθελοντικής φύσης, την ονομαστική αξία του εθελοντικού φορέα και των ατόμων που την επιχειρούν και αυτό που τελικά αφήνει το αποτύπωμα του εθελοντισμού στην εξέλιξη της πραγματικότητας που ζούμε. Η εθελοντική δράση μπορεί να έχει πολλές μορφές, όπως εκστρατεία, εκδήλωση, διάλεξη, παράσταση, αγώνα, έκθεση, έρευνα, συνάντηση, επέμβαση, κλπ. Η υλοποίηση της δράσης στηρίζεται σε δύο κατηγορίες εθελοντών: • τους τακτικούς εθελοντές που απαρτίζουν την εθελοντική ομάδα και • τους ευκαιριακούς εθελοντές οι οποίοι ενδεχομένως συμμετέχουν μόνο σε μια δράση σε μία χρονική στιγμή. Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα υλοποίησης εθελοντικής δράσης με την κινητοποίηση των δύο κατηγοριών αυτών είναι η αναδάσωση. Τα μόνιμα 11
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
μέλη της εθελοντικής ομάδας μπορούν να αναλάβουν να κατευθύνουν τον κόσμο στα σημεία φύτευσης, να μοιράσουν φυτά σε πολίτες καθώς και τα σκαπανικά κ.λ.π. Ο πολίτης περιορίζεται στο να ακολουθήσει τις οδηγίες, να παραλάβει τα φυτά και τη τσάπα που του δίνεται. Έτσι ο πολίτης έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στην εθελοντική δράση με ελάχιστο κόπο καθώς ο σκληρός πυρήνας των εθελοντών έχει φροντίσει για την οργάνωσή της. Η εμπειρία διδάσκει ότι αρκετοί πολίτες επιθυμούν να συμμετέχουν σε εθελοντικές δράσεις αλλά δεν είναι διατεθειμένοι να καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια και να αφιερώσουν πολύ χρόνο. Η συνύπαρξη δύο ή και περισσότερων επιπέδων εθελοντισμού δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής σημαντικού αριθμού πολιτών. 2.2.4 Το πρόγραμμα εθελοντισμού Η ανάπτυξη του Προγράμματος Εθελοντισμού που συνδέεται με την υλοποίηση μίας δράσης, εστιάζεται στα στάδια εκείνα που αφορούν στη συγκρότηση και συμμετοχή σε ένα έργο προσφοράς μιας μικρότερης ή μεγαλύτερης ομάδας εθελοντών.
Τα στάδια αυτά είναι:
α) Προσέλκυση β) Επιλογή-Ανάθεση γ) Διατήρηση δ) Ενημέρωση-Εκπαίδευση ε) Συμμετοχή-Εποπτεία στ) Αναγνώριση εθελοντών και τέλος ζ) Αξιολόγηση. Τα παραπάνω στάδια είναι αλληλένδετα καθώς το προηγούμενο προϋποθέτει και συνεπάγεται το επόμενο. 0 τρόπος σχεδιασμού των σταδίων, όπως και η υλοποίηση τους, ποικίλει και ο καθορισμός του κάθε σταδίου εξαρτάται από τη διάρκεια, τη συχνότητα, τον τόπο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έργου που απαιτεί εθελοντική συνεισφορά. 2.2.4.1 Σχεδιασμός Κατά τη διάρκεια του Σχεδιασμού γίνεται η αναλυτική επεξεργασία και διαμόρφωση του σχεδίου εκείνων των ενεργειών που θα οδηγήσουν στην επίτευξη του οράματος και της αποστολής του Προγράμματος Εθελοντισμού. Η έγκριση του Σχεδιασμού από την εκάστοτε διοίκηση του προγραμματισμένου έργου προσφοράς είναι απαραίτητη, με σκοπό την ασφαλή προσέγγιση των επόμενων βημάτων του προγράμματος. Ο Συντονιστής – Διαχειριστής οφείλει να ενημερώνει έγκαιρα και τακτικά την Προϊσταμένη αρχή του π.χ. Περιφέρεια, Δήμο. Κινητήρια δύναμη για την Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης του έργου αποτελεί η πίστη στο ρόλο «κλειδί» που διαδραματίζουν οι εθελοντές στην επίτευξη των 12
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
στόχων του προγραμματισμένου έργου. Ζητούμενο της προσπάθειας των υπευθύνων Σχεδιασμού και Υλοποίησης είναι η δημιουργία ομάδας ικανών, αφοσιωμένων και κατάλληλα προετοιμασμένων εθελοντών που θα υποστηρίξουν την προγραμματισμένη δράση προσφέροντας τις υπηρεσίες τους πριν αλλά και κατά την διάρκεια της. Κρίσιμο για το παρόν στάδιο είναι, το έργο να προσφέρει ευκαιρίες υπηρεσιών οι οποίες θα συνδεθούν επιτυχημένα με τα ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και τις ανάγκες των εθελοντών. Η ανάπτυξη του Προγράμματος Εθελοντισμού, αρχικά, προβλέπει τον καθορισμό της Αποστολής, του Οράματος, της Στρατηγικής, των Στόχων και των Σταδίων που θα ακολουθήσει η Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης Έργου ώστε να ολοκληρώσει, με επιτυχία τα καθήκοντα της. Τα στάδια ανάπτυξης του Προγράμματος Εθελοντισμού συνθέτουν • Ο Σχεδιασμός, • Η Προετοιμασία-Συντονισμός και • Η Υλοποίηση η οποία αποτελείται από τις ενέργειες o Προσέλκυσης-Συγκρότησης Ομάδας, o Επιλογής-Ανάθεσης, o Διατήρησης, o Ενημέρωσης-Εκπαίδευσης, o Συμμετοχής-Εποπτείας Αναγνώρισης και o Αξιολόγησης του έργου των εθελοντών. Προτεραιότητα στην εκκίνηση του Προγράμματος Εθελοντισμού έχει ο Σχεδιασμός και συγκεκριμένα η διατύπωση του Λειτουργικού Σχεδίου με ενότητες α) το χρονοδιάγραμμα β) τις ενέργειες γ) τους εμπλεκόμενους δ) την ανάλυση αναγκών ε) τον προϋπολογισμό στ) τους λοιπούς πόρους που απαιτούνται για την εύρυθμη λειτουργία και ολοκλήρωση του Προγράμματος. Εκτός από τις δράσεις άμεσων αναγκών π.χ. φυσικών καταστροφών, όπου εκπονείται σχεδιασμός ετοιμότητας με ανάγκη άμεσης ανταπόκρισης, η προσεκτική επιλογή της ημερομηνίας μίας δράσης και ο υπολογισμός του χρόνου και των ενεργειών που απαιτούνται, για την σωστή προετοιμασία και υλοποίηση της προκύπτουν μέσα από συστηματική και προσεκτική διαδικασία. Παράλληλα, αναγκαία είναι η πλήρης καταγραφή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ατόμων καθώς και ο καλύτερος δυνατός τρόπος αξιοποίησης των δυνάμεων που διαθέτουν. Επιπλέον η εκτίμηση 13
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
του οικονομικού κόστους και των απαιτούμενων πόρων που χρειάζεται να εξασφαλισθούν για να υποστηριχθεί η δράση είναι πολύ σημαντικοί παράμετροι για την επιτυχία του έργου και την άρτια ολοκλήρωση του Προγράμματος Εθελοντισμού. Ο Σύμβουλος - διαμεσολαβητής πρέπει να έχει ως στόχο τη δημιουργία «πυρήνα» πάνω στον οποίο θα στηριχθεί η ομάδα και η δράση της. Ο πυρήνας μπορεί να δημιουργηθεί είτε από τις υπάρχουσες δομές είτε από άτομα μεμονωμένα τα οποία πρέπει να είναι πρόθυμα και κατάλληλα. Ως τοπικά παραδείγματα δημιουργίας «πυρήνα» μέσα από υπάρχουσες δομές μπορούμε να αναφέρουμε: το Δήμο Κρωπίας ( Ελλάδα) όπου με πρωτοβουλία του Δήμου η νεοσύστατη εθελοντική ομάδα δασοπροστασίας αξιοποίησε μέλη του τοπικού κυνηγητικού συλλόγου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένοι κυνηγοί δεν κυνηγούν στην περιοχή την οποία προστατεύουν (διότι απαγορεύεται) αλλά σε άλλες όπου επιτρέπεται. την εθελοντική ομάδα δασοπροστασίας – πυρόσβεσης Γλυφάδας (Ελλάδα) που αξιοποίησε μέλη ενός τοπικού φιλοζωικού συλλόγου όπου προϋπήρχε η ευαισθησία για το περιβάλλον. Έναυσμα για τη λειτουργία της νέας δομής αποτέλεσε η ομιλία ενός αξιωματικού του πυροσβεστικού σώματος με θέμα τη δασοπροστασία που εντυπωσίασε τα μέλη του φιλοζωικού συλλόγου. Στην συνέχεια εκπαιδευτήκαν και σε θέματα που άπτονται της πολιτικής προστασίας (σεισμοί, πλημμύρες κλπ). Η δημιουργία πυρήνα μέσα από υπάρχουσες δομές αποτελεί τον κανόνα ενώ η δημιουργία πυρήνα από μεμονωμένα άτομα – φίλους αποτελεί την εξαίρεση. Ως παραδείγματα δημιουργίας πυρήνα από μεμονωμένα άτομα μπορούμε να αναφέρουμε: το Κέντρο Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος Βύρωνα (Ελλάδα), η οποία ξεκίνησε το 1984 από 7 ευαισθητοποιημένους φίλους στα θέματα του περιβάλλοντος. Μετά την πυρκαγιά που έπληξε την περιοχή ευθύνης του το 1988 κινητοποιήθηκε και ο Δήμος βοηθώντας τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεγάλης τους προσπάθειας και της αγάπης τους για το δάσος τους ήταν ότι είχαν ανθρώπους στα παρατηρητήρια και όταν εντοπίζονταν σημάδια πυρκαγιάς τότε με σφυρίχτρα και με μια κόκκινη σημαία έδιναν το σήμα κινδύνου. την Ομάδα εθελοντικής δασοπροστασίας Καισαριανής (Ελλάδα), όπου το 1985 όπου ο δήμαρχος Καισαριανής εξ’ αιτίας απειλητικών τηλεφωνημάτων στο δημαρχείο ζήτησε από κάποιους κατοίκους να περιφρουρήσουν το δάσος για μια εβδομάδα. Στη διάρκεια αυτής της εβδομάδας διαπιστώσανε ότι το δάσος δεν έχει ανάγκη φύλαξης μόνο ευκαιριακά αλλά χρειάζεται συνέχεια την φροντίδα τους. Το κύριο μέλημα της ομάδας είναι η επιτήρηση για εντοπισμό δασικής πυρκαγιάς. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και η ομάδα ξεκίνησε με προτροπή του δημάρχου 14
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
προς ευαισθητοποιημένους κατοίκους στη συνέχεια προσέλκυσε και νέα μέλη από τις τάξεις των προσκόπων. την Εθελοντική ομάδα Ώρα για δράση στη Γλυφάδα (Ελλάδα), όπου μερικοί μαθητές σχολείων Γλυφάδας και Ελληνικού στο πλαίσιο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης έκαναν περιβαλλοντικές δράσεις. Στη συνέχεια ως απόφοιτοι πλέον και μετά την μεγάλη δασική πυρκαγιά του 2008 στην περιοχή τους «πείσμωσαν» όπως οι ίδιοι λένε και αποφάσισαν να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αναβαθμίσουν το δάσος. Με αφορμή ένα DVD που τους είχε προβάλλει μια καθηγήτρια στο σχολείο τους με θέμα το κίνημα «Let's do it World», ο περιβαλλοντικός Σύλλογος Αττικής «Ώρα για Δράση» και η επιστημονική οργάνωση ΕΕΔΣΑ (Ελληνική Εταιρία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων), ως μη κερδοσκοπικές, εθελοντικές οργανώσεις, πήραν την πρωτοβουλία και ήρθαν σε επαφή με τους διοργανωτές από την Εσθονία αποφασίζοντας να φέρουν την διεθνή καμπάνια και στην Ελλάδα. Ο Σύμβουλος - διαμεσολαβητής μπορεί να συνεργάζεται με άτομα είτε εθελοντές, είτε αμειβόμενους, είτε αιρετούς (υπάρχουν παραδείγματα δήμων που αναθέτουν τέτοιες αρμοδιότητες σε δημοτικούς συμβούλους) και εφεξής θα καλούνται ομάδα σχεδιασμού και υλοποίησης. Η ομάδα πρέπει να διακρίνεται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προκειμένου να διαθέτει τις γνώσεις, τις ικανότητες και τα προσόντα, τις προϋποθέσεις δηλαδή που θα την οδηγήσουν σε ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. Η προσήλωση στο στόχο σε όλη τη διάρκεια της δράσης, το αίσθημα ευθύνης, η κατανόηση των προσδοκιών των εθελοντών, η πρόληψη των δυσκολιών, το πρακτικό πνεύμα, η διάθεση συνεργασίας, οι καλές ανθρώπινες σχέσεις, η έμπνευση και η γνώση του θέματος αποτελούν σημαντικούς παράγοντες προς αυτή την κατεύθυνση. Ο σχεδιασμός πρέπει να είναι τέτοιος ώστε τα πάντα να μην εξαρτούνται από έναν συγκεντρωτικό αρχηγό ομάδας γιατί στην περίπτωση που αυτός εκλείψει η ομάδα θα αντιμετωπίσει πρόβλημα λειτουργίας. 2.2.4.2 Προετοιμασία και συντονισμός Το στάδιο Προετοιμασίας και Συντονισμού συνίσταται στη δημιουργία των εργαλείων, των δράσεων και των διαδικασιών που είναι αναγκαία για την υλοποίηση του Προγράμματος Εθελοντισμού. Η στενή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική ανάπτυξη του άμεσου αλλά και μακροπρόθεσμου συστήματος λειτουργίας του κάθε Προγράμματος Εθελοντισμού. Η Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης στο παρόν στάδιο ασχολείται συστηματικά με την έγκαιρη προετοιμασία των αναγκών του σταδίου Υλοποίησης του Προγράμματος Εθελοντισμού. Σε αυτό το πλαίσιο οργανώνονται οι πρώτες ενέργειες για την Προσέλκυση και Επιλογή-Ανάθεση των 15
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
εθελοντών και παράλληλα προσδιορίζονται αναλυτικότερα οι ανάγκες των επόμενων σταδίων. Συχνά σε αυτό το στάδιο γίνονται τυχόν απαραίτητες διορθώσεις, αναθεωρήσεις και τροποποιήσεις του Σχεδιασμού του Προγράμματος Εθελοντισμού. Ορισμένα από τα συνηθέστερα θέματα που προετοιμάζονται και ανιχνεύονται με λεπτομέρειες σε αυτό το στάδιο είναι α) η διαμόρφωση του χώρου και των λειτουργικών συνθηκών και υποδομών εφαρμογής του Προγράμματος Εθελοντισμού όπως η βάση καταγραφής των δεδομένων των εθελοντών, το τηλεφωνικό κέντρο και η ηλεκτρονική αλληλογραφία, ο απαιτούμενος εποπτικός εξοπλισμός και άλλα. Συγκεκριμένα θα
πρέπει να αναζητηθεί η κατάλληλη έδρα ή στέγη και με πλήρη καταγραφή των απαιτούμενων υλικοτεχνικών υποδομών.
β) η αριθμητική εκτίμηση των αναγκών για εθελοντές η οποία προσεγγίζεται αρχικά σε υψηλό επίπεδο και ακολουθεί η αναλυτική της προσέγγιση στο αμέσως επόμενο στάδιο. Ο Σύμβουλος – Διαχειριστής θα πρέπει να συντάξει έναν κατάλογο αναγκαίων προμηθειών υλικοτεχνικού εξοπλισμού για την εθελοντική ομάδα. Τα κριτήρια στα οποία θα βασισθεί είναι ο σκοπός της δράσης, ο αριθμός των εθελοντών, τα αιτήματά τους, οι τεχνικές προδιαγραφές και οι οικονομικές δυνατότητες. Για παράδειγμα δεν έχει νόημα να εισηγηθεί την αγορά πυροσβεστικών στολών τύπου Nomex για το σύνολο των μελών μιας εθελοντικής ομάδας δασοπυρόσβεσης εάν όλα τα μέλη δεν έχουν λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση και πιστοποίηση. Εάν κάποια μέλη της ομάδας έχουν μόνο αρμοδιότητες παρατήρησης, περιπολιών, φύλαξης και πρόληψης, θα μπορούσαν να λάβουν απλές στολές με τα διακριτικά της ομάδας οι οποίες είναι πιο οικονομικές από τις πυροσβεστικές τύπου Nomex. Θα πρέπει να γίνει διάκριση στην ανάγκη της παροχής στολής με σκοπό να ενισχυθεί το αίσθημα του «ανήκειν σε μια ομάδα» των μελών και στην παροχή στολής με σκοπό της προστασίας της ζωής τους σε περίπτωση συμμετοχής τους σε κατάσβεση φωτιάς. γ) τα κύρια κανάλια και πηγές αναζήτησης και προσέλκυσης εθελοντών, εργασία η οποία προϋποθέτει γνώση του ευρύτερου εθελοντικού χάρτη και σύνδεση του με τις προτεραιότητες του συγκεκριμένου έργου δ) η τυποποίηση του απαραίτητου υλικού για τις πρώτες ανάγκες ενημέρωσης ε) η ενεργοποίηση της επικοινωνιακής στρατηγικής και των σχέσεων με τα Μ.Μ.Ε, καθώς και άλλων μέσων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης όπως δημοσιεύσεις, παρουσιάσεις, καμπάνιες, αποστολές μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, παρουσιάσεις σε ιστοσελίδες και άλλα στ) η σταδιακή εφαρμογή των σχετικών με το Πρόγραμμα Εθελοντισμού διαδικασιών και κανονισμών
16
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
ζ) η μελέτη για την σύνταξη της Αίτησης Συμμετοχής σε συνεργασία με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων και τέλος οι απαιτούμενες ενέργειες για τις συναντήσεις γνωριμίας με τους εθελοντές. Σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το στάδιο γίνονται και οι προπαρασκευαστικές ενέργειες για κρίσιμα ζητήματα των σταδίων Διατήρησης, Ενημέρωσης-Εκπαίδευσης, Συμμετοχής-Εποπτείας και Αναγνώρισης όπως π.χ. το εκπαιδευτικό υλικό και οι παροχές (στολή, διακριτικά, εξοπλισμός, διατροφή, μετακίνηση, ασφάλιση, δίπλωμα συμμετοχής, αναμνηστικό δώρο) του Προγράμματος Εθελοντισμού. Τέλος, από την έναρξη κιόλας του σταδίου Προετοιμασία-Συντονισμός κρίνεται σκόπιμη και ωφέλιμη η εμπλοκή, περιορισμένου αριθμού ικανών εθελοντών που θα υποστηρίξουν τις ανάγκες οργάνωσης όλων των σταδίων Υλοποίησης και θα αποτελούν δείκτη της ομαλής ροής και εξέλιξης του Προγράμματος Εθελοντισμού. 2.2.4.3 Προσέλκυση 0 κύριος στόχος του σταδίου Προσέλκυσης είναι η αναζήτηση επαρκούς αριθμού εθελοντών, οι οποίοι είναι πρόθυμοι αυτοβούλως να διαθέσουν τον χρόνο, τις γνώσεις και τις ικανότητες τους με σκοπό να συμβάλουν στην ολοκλήρωση ενός έργου προσφοράς. Μέσα από αυτήν την διαδικασία γίνεται η αναζήτηση εθελοντών και σταδιακά δομείται η απαιτούμενη για το έργο δεξαμενή ανθρώπινου δυναμικού και εθελοντικής προσφοράς. Το στάδιο Προσέλκυσης κρίνει κατά πολύ την επιτυχία του όλου εγχειρήματος καθώς χρειάζεται να αποσκοπεί στον εντοπισμό των κατάλληλων εθελοντών μέσω σωστά επιλεγμένων τεχνικών προσέγγισης για την κατά το δυνατό αποτελεσματικότερη κάλυψη των αναγκών εθελοντικής προσφοράς. Οι ανάγκες εθελοντικής προσφοράς, συνθέτουν τα χαρακτηριστικά των εθελοντών που αναζητούμε για κάθε έργο προσφοράς και προκύπτουν με σαφήνεια μετά από την ανάλυση του έργου που χρειάζεται να υλοποιηθεί. Το έργο, η δράση, το πρόγραμμα, ή όπως αλλιώς διατυπωθεί η πρόταση που απευθύνουμε στους εθελοντές αποτελείται από μια σειρά από ενέργειες που κατά συνέπεια συνδέονται με συγκεκριμένους ρόλους απασχόλησης. Η ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης του έργου είναι απαραίτητο να περιγράψει και συνεπώς να εντοπίσει τις συγκεκριμένες ενέργειες στις οποίες χρειάζεται να προβούν οι εμπλεκόμενοι εθελοντές προκειμένου να ολοκληρωθεί το έργο. Αυτή η διαδικασία αποκαλύπτει την ποιότητα, τα χαρακτηριστικά, τους ρόλους και τις θέσεις που προβλέπεται να αναλάβουν οι εθελοντές. Η περιγραφή θέσης απασχόλησης συνήθως περιλαμβάνει α) τον τίτλο θέσης, 17
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
β) την αλυσίδα αναφοράς, τον καθορισμό του ατόμου στο οποίο αναφέρονται οι εθελοντές για το έργο που έχουν αναλάβει γ) την σύνοψη της θέσης, μια περίληψη των ενεργειών που θα αναλάβουν να. υλοποιηθούν οι εθελοντές δ) τον χρόνο, τη διάρκεια και τον τόπο απασχόλησης που θα διαθέσουν τις υπηρεσίες τους ε) τα απαιτούμενα γενικά και ειδικά προσόντα των εθελοντών και στ) αναφορά σε πιθανόν άλλες ειδικές συνθήκες που αφορούν στο συγκεκριμένο έργο. Η σκιαγράφηση των εθελοντών που απαιτούνται για κάθε έργο αυτόματα οδηγεί στην αναγκαία γι' αυτό το στάδιο σύνθεση του χάρτη Προσέλκυσης εθελοντών με ζητούμενο την αποτύπωση των υφιστάμενων πηγών άντλησης εθελοντών. Οι διαθέσιμες οργανωμένες δομές και οι πιθανοί χώροι προσέγγισης μεμονωμένων εθελοντών καταγράφονται και στη συνέχεια στοχοποιούνται αφού πρώτα αξιολογηθούν σύμφωνα με τις περιγραφές θέσεων απασχόλησης των εθελοντών. Παραδείγματα οργανωμένων δομών εθελοντών είναι οι εθελοντικές οργανώσεις, οι οργανισμοί, τα σωματεία, οι σύλλογοι, οι ομοσπονδίες, οι ενώσεις, τα δίκτυα εθελοντών, επίσης τα εκπαιδευτικά κέντρα και σχολές, οι κρατικοί οργανισμοί και φορείς περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλα συναφή σχήματα. Παραδείγματα μεμονωμένων εθελοντών είναι απλοί πολίτες, εξειδικευμένοι, επαγγελματίες, φοιτητές, συνταξιούχοι και άλλες ομάδες του γενικού πληθυσμού. Η αξιολόγηση και η επιλογή των ομάδων στόχων Προσέλκυσης και Καταγραφής εθελοντών συνιστούν κομβικό σημείο για την ομαλή εξέλιξη του Προγράμματος Εθελοντισμού στα επόμενα στάδια. Το μείγμα των μέσων που θα επιλέξει η ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης έργου για να προχωρήσει στην εφαρμογή της προσέλκυσης εθελοντών διακρίνεται από ενέργειες που περιγράφονται ως προσωπικές ή και ομαδικές, τυπικές και άτυπες καθώς και άμεσες ή έμμεσες. Παραδείγματα ενεργειών προσέλκυσης είναι η οργανωμένη ομαδική ή προσωπική εκδήλωση παρουσίασης του έργου, η έντυπη ή ηλεκτρονική πρόσκληση συνεργασίας και συμμετοχής στο έργο, η διαμόρφωση και προβολή διαφημιστικών καταχωρήσεων και υλικού δημοσιότητας και άλλα τα οποία επηρεάζονται από τους πόρους που έχουμε διαθέσιμους για την επιτυχία του έργου. Το σχέδιο ενεργειών που εφαρμόζεται στο στάδιο Προσέλκυσης συνιστάται να περιέχει και σχέδιο αντιμετώπισης πιθανών αντιστάσεων στον εθελοντισμό του έργου. Με αυτόν τον τρόπο η ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης είναι καλύτερα προετοιμασμένη να διαχειριστεί και να 18
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
επιλύσει άμεσα και με επιτυχία την ενδεχόμενη μειωμένη εισροή εθελοντών στο έργο. Την υλοποίηση ενεργειών προσέλκυσης εθελοντών ακολουθεί η διαδικασία εγγραφής, δήλωσης συμμετοχής των εθελοντών στο έργο. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να έχει προηγηθεί πλήρης, ακριβής και ειλικρινής παρουσίαση του προτεινόμενου έργου στους υποψήφιους εθελοντές ώστε να κατοχυρωθεί η μικρότερη δυνατή απόκλιση των προσδοκιών τους για την υπηρεσία που θα προσφέρουν και των πραγματικών αναγκών για συμμετοχή στο έργο, στοιχείο που συνιστά και τον κυριότερο λόγο εγκατάλειψης του έργου και διαρροών των εθελοντών πριν την ολοκλήρωση του. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντικός είναι ο ρόλος των υπευθύνων προσέλκυσης εθελοντών ενός έργου καθώς και του τρόπου εκπαίδευσης και προετοιμασίας τους. Η πολύ καλή γνώση του έργου και η κατανόηση του εθελοντικού πεδίου εν γένει είναι απαραίτητα προσόντα για τα άτομα που θα αναλάβουν την προσέγγιση και την στρατολόγηση εθελοντών. Χαρακτηριστικά όπως η φυσική ευγένεια, η συνέπεια, η ευελιξία, η αποδοχή του ρόλου του εθελοντή και η πίστη στη αξία του έργου, αποτελούν χωρίς αμφιβολία απαραίτητα στοιχεία της προσωπικότητας των υπευθύνων προσέλκυσης εθελοντών ενός έργου. Η αίτηση συμμετοχής στο Πρόγραμμα Εθελοντισμού χρησιμεύει στην οργανωμένη και ομοιόμορφη καταγραφή των προσωπικών στοιχείων, των προσόντων, των δεξιότητων αλλά, και των προσωπικών επιλογών και επιθυμιών για προσφορά των εθελοντών. Το περιεχόμενο των πεδίων της αίτησης συμμετοχής διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε έργου και συνήθως χωρίζεται σε τρεις ενότητες α) Προσωπικά στοιχεία. Χώρος που περιέχει αναλυτικά τα στοιχεία ταυτότητας και επικοινωνίας των εθελοντών β) Γενικά στοιχεία. Χώρος που περιλαμβάνει πληροφορίες για τα προσόντα, τις γνώσεις και τις ικανότητες των εθελοντών γ) Ειδικά στοιχεία. Χώρος που αφορά στα συγκεκριμένα δεδομένα του έργου και που συνήθως περιλαμβάνει την διαθεσιμότητα των εθελοντών για τη διάρκεια του έργου, την προτίμηση των εθελοντών ως προς τον τομέα, τον τόπο, το ωράριο και άλλα θέματα απασχόλησης τους στο έργο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η αίτηση συμμετοχής να μην προβλέπει την καταγραφή στοιχείων που δεν συνδέονται άμεσα με τις ανάγκες του έργου. Η προσεκτική επιλογή των πεδίων της αίτησης συμμετοχής χρειάζεται να εξυπηρετεί αφενός τη μείωση των αναγκών καταγραφής δεδομένων και αφετέρου την εξασφάλιση των χρήσιμων για την εξέλιξη του Προγράμματος Εθελοντισμού δεδομένων. Αμέσως μετά τη συμπλήρωση της αίτησης συμμετοχής και σε σύντομο χρονικό διάστημα ο εθελοντής είναι σημαντικό να λαμβάνει την πρώτη 19
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
επίσημη ενέργεια ένδειξης αναγνώρισης και ευχαριστιών από την ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης του έργου. Το στάδιο Προσέλκυσης ολοκληρώνει την αποστολή του όταν έχει επιτευχθεί ο αριθμητικός στόχος προσέλκυσης των εθελοντών για τις ανάγκες του έργου. Συνιστάται το στάδιο Προσέλκυσης και Καταγραφής να ολοκληρώνεται σε τρεις φάσεις 1) πιλοτικής εφαρμογής 2) υλοποίησης και 3) συντήρησης. Κατά την πρώτη φάση δοκιμάζονται τα μέσα και τα εργαλεία που έχουν επιλεγεί ενώ κατά τη δεύτερη φάση τίθεται σε εφαρμογή όλος ο μηχανισμός που υποστηρίζει τις ενέργειες που έχουν σχεδιαστεί. Τέλος, κατά την τρίτη φάση γίνονται περιορισμένες και μικρής κλίμακας ενέργειες προσέλκυσης που κρίνονται απαραίτητες για τη συντήρηση του απαραίτητου αριθμού εθελοντών. 2.2.4.4 Επιλογή-Ανάθεση Το στάδιο Επιλογής-Ανάθεσης σκοπό έχει να συνδέσει με επιτυχία τα άτομα που έχουν δηλώσει συμμετοχή στο εθελοντικό έργο με τις θέσεις που έχουν σχεδιαστεί για να ανατεθούν σε εθελοντές. Καθοριστική σημασία σε αυτό το στάδιο έχει η εξοικείωση της ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης, με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τις ικανότητες των εθελοντών. Προς αυτήν την κατεύθυνση η προσωπική ή ομαδική συνάντηση με τους εθελοντές που έχουν δηλώσει συμμετοχή στο έργο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική. Σε περιπτώσεις που η προσωπική συνάντηση δεν μπορεί να είναι εφικτή είναι χρήσιμο να γίνεται τηλεφωνική ή και ηλεκτρονική επικοινωνία. Ζητούμενο του παρόντος σταδίου κυρίως σε ό,τι αφορά στην επιλογή των εθελοντών δεν είναι η απόρριψη, ούτε και η εξαίρεση τους από τη συμμετοχή στο έργο. Αντίθετα το ζητούμενο είναι η καλύτερη δυνατή ένταξη και αξιοποίηση τους στο έργο με κριτήρια που έχουν καθοριστεί και που σχετίζονται με: α) Την στρατηγική και τους στόχους του Προγράμματος Εθελοντισμού β) Τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις του έργου και γ) Τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα των ατόμων που δηλώνουν συμμετοχή στο εθελοντικό έργο. Το ενδεχόμενο να αξιολογηθούν συγκεκριμένες περιπτώσεις ατόμων ως μη κατάλληλα για το έργο δεν μπορεί να αποκλειστεί και ο τρόπος απομάκρυνσης τους ή ελεγχόμενης εμπλοκής τους στο έργο συνιστά μια ακόμη πρόκληση για το Πρόγραμμα Εθελοντισμού και την Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης του Έργου. Η κατάστρωση του σχεδίου συναντήσεων με τους εθελοντές είναι μια σύνθετη λειτουργία ιδιαίτερα όταν το Πρόγραμμα Εθελοντισμού 20
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
αποβλέπει στη συγκρότηση μεγάλων ομάδων εθελοντών ή δράσεων με μεγάλη χρονική διάρκεια και επαναλαμβανόμενη συχνότητα. Κατά τη διάρκεια των προσωπικών συναντήσεων είτε πρόκειται για προσωπικές είτε για ομαδικές, επιδιώκεται η συλλογή επιπλέον χρήσιμων στοιχείων και η καλύτερη διάγνωση των ικανοτήτων και των προτιμήσεων των εθελοντών μέσω μιας απαραίτητα καλά τυποποιημένης διαδικασίας. Η προσωπική, συνάντηση με τους εθελοντές αποτελεί επιπλέον, μια ευκαιρία για την ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης έργου να αναδείξει τις αρχές που διέπουν την φιλοσοφία του Προγράμματος Εθελοντισμού, να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης, ομαδικού και ευχάριστου πνεύματος συνεργασίας αλλά και να μετρήσει τον βαθμό αφοσίωσης του εθελοντή στο έργο. Η διαδικασία ανάθεσης των εθελοντών σε συγκεκριμένες θέσεις του έργου έπεται μιας προσεκτικής αξιολόγησης των υποψηφίων εθελοντών και σύνδεσης των προσόντων και των προτιμήσεων τους με τις ανάγκες και τις συγκεκριμένες θέσεις απασχόλησης του έργου. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι κάθε εθελοντής που έχει δηλώσει συμμετοχή να έχει τοποθετηθεί και συνεπώς να του έχει ανατεθεί συγκεκριμένη θέση υπηρεσίας. Σε έργα όπου ο αριθμός των εμπλεκομένων εθελοντών είναι μεγάλος αυτή η διαδικασία είναι εξαιρετικά δύσκολο να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια ειδικού συστήματος πληροφορικής. Τα στοιχεία των εθελοντών που συνήθως επηρεάζουν την παραπάνω διαδικασία είναι α) τα προσόντα β) οι ικανότητες γ) η διαθεσιμότητα και δ) ο βαθμός αφοσίωσης του εθελοντή στο έργο προσφοράς, στοιχείο που για την εθελοντική υπηρεσία έχει μείζονα σημασία. Το στάδιο Επιλογής-Ανάθεσης ολοκληρώνεται όταν ο εθελοντής πληροφορηθεί και αποδεχτεί επισήμως τη θέση που του έχει ανατεθεί. Με επίσημη επιστολή, τηλεφωνική ή ηλεκτρονική επικοινωνία συνηθίζεται να ανακοινώνεται στον εθελοντή η προτεινόμενη θέση και ζητείται η προφορική ή και έγγραφη εκ μέρους του αποδοχή της. Ένα μικρό ποσοστό εθελοντών συνήθως αιτείται αλλαγή της θέσης που του έχει ανατεθεί, και κρίνεται σκόπιμο η Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης να ικανοποιεί τα συγκεκριμένα αιτήματα. 2.2.4.5 Διατήρηση Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για την επιτυχία του Προγράμματος Εθελοντισμού είναι η διατήρηση των εθελοντών και η. ελαχιστοποίηση των συνθηκών διαρροών τους μέχρι το έργο να ολοκληρωθεί. Το στάδιο Διατήρησης αρχίζει από το κτίσιμο και προχωράει στη συστηματική ενίσχυση της αναγκαίας σχέσης εμπιστοσύνης που πρέπει να υπάρχει μεταξύ των εθελοντών και των μελών της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης και η οποία έχει ως συνέπεια να κρατήσει σε υψηλά επίπεδα την αφοσίωση των εθελοντών στο ρόλο που τους έχει ανατεθεί και στην επιτυχία του έργου. Η ειλικρινής αποδοχή της σημαντικότητας του ρόλου και της αξίας της 21
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
προσφοράς του εθελοντή στην επιτυχία του έργου εκ μέρους της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης είναι εξαιρετικά κρίσιμης και μεγάλης σημασίας. Ενέργειες (άμεσες ή έμμεσες) που υποστηρίζουν τους σκοπούς του σταδίου Διατήρησης είναι σημαντικό να υλοποιούνται καθ' όλη την περίοδο προετοιμασίας και να κορυφώνονται λίγο πριν και κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου. Τα συστήματα κινήτρων συμμετοχής, όπως διακριτικά προόδου και ειδικές απονομές, οι ευχαριστήριες επιστολές, τα αναμνηστικά δώρα, η προβολή του έργου των εθελοντών στα Μ.Μ.Ε. και άλλα, αποτελούν ιδέες για ένα ισορροπημένο μείγμα ενεργειών διατήρησης των εθελοντών. Μπορεί η εθελοντική προσφορά να μην είναι αμειβόμενη αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να προσφέρονται παροχές προς τους εθελοντές. Μια από τις πλέον βασικές είναι η ασφάλιση των εθελοντών δασοπυροσβεστών. Πρόσφατα στην Ελλάδα ψηφίστηκε νόμος την ασφάλιση από το κράτος των πιστοποιημένων εθελοντών δασοπυροσβεστών. Προτού ψηφισθεί αυτός ο νόμος υπήρχαν μεμονωμένες πρωτοβουλίες της τοπικής αυτοδιοίκησης προς αυτή την κατεύθυνση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Δήμος Καισαριανής που ασφάλισε με δικά του έξοδα σε ιδιωτική εταιρεία τα μέλη της τοπικής εθελοντικής ομάδας δασοπροστασίας. Επιπλέον η επιτυχημένη επίτευξη των προηγούμενων σταδίων ΠροσέλκυσηςΚαταγραφής και Επιλογής-Ανάθεσης καθορίζουν κατά πολύ το βάθος και το εύρος των ενεργειών διατήρησης που χρειάζεται να εφαρμοσθούν σε κάθε περίπτωση και αυτό αποδεικνύει την αλληλεξάρτηση που χαρακτηρίζει όλα τα στάδια του Προγράμματος Εθελοντισμού όπως έχει προαναφερθεί. Τέλος, η διαρροή εθελοντών σε κάποιο βαθμό θεωρείται αναπόφευκτη και μάλιστα για συνθήκες ανεξάρτητες με την καλή διαχείριση του Προγράμματος Εθελοντισμού (οικογενειακοί ή επαγγελματικοί λόγοι και λόγοι υγείας) και ως εκ τούτου έχει προβλεφθεί και συνιστάται η εφαρμογή ανά περίπτωση της συντήρησης του σταδίου Προσέλκυσης-Καταγραφής εθελοντών. 2.2.4.6 Ενημέρωση-Εκπαίδευση Το στάδιο Ενημέρωσης-Εκπαίδευσης είναι απαραίτητο για κάθε έργο και αποτελεί ένα πολύπλευρα κρίσιμο στάδιο του Προγράμματος Εθελοντισμού που χρειάζεται να στοχεύει: α) στην διεύρυνση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των εθελοντών β) στην μετάδοση των απαραίτητων πληροφοριών που σχετίζονται με το έργο ώστε οι εθελοντές να είναι καλά προετοιμασμένοι και έτοιμοι να αναλάβουν τα καθήκοντα τους και γ) στην ενθάρρυνση και κινητοποίηση τους και στην ανάπτυξη του πνεύματος ομαδικότητας και συλλογικής προσπάθειας για την επίτευξη των στόχων του έργου. 22
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Η Ενημέρωση-Εκπαίδευση των εθελοντών και ο τρόπος που θα σχεδιασθεί χρειάζεται να απασχολήσει εγκαίρως την Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης του έργου με σκοπό να εξεταστούν α) οι εκπαιδευτικοί στόχοι, β) το εκπαιδευτικό υλικό και η μορφή του (περιεχόμενο, ενότητες, εγχειρίδια, βοηθήματα, σημειώσεις, κλπ.) γ) τα εκπαιδευτικά μέσα (διάλεξη, μελέτες περιπτώσεων, ομάδες εργασίας, παίξιμο ρόλων κλπ.) δ) το εκπαιδευτικό χρονοδιάγραμμα ε) λειτουργικά εκπαιδευτικά θέματα (χώροι, οπτικοακουστικό υλικό, εποπτικά μέσα, κ.τ.λ.) και τέλος στ) οι εκπαιδευτές που θα εμπλακούν στη διαδικασία. Το παρόν στάδιο συνήθως περιλαμβάνει τις ενότητες α) Γενική Εκπαίδευση, το περιεχόμενο της οποίας απευθύνεται σε όλους τους εθελοντές του έργου και προσφέρει μια συνολική παρουσίαση των στόχων και των λειτουργιών του έργου β) Ειδική Εκπαίδευση, που αφορά στα συγκεκριμένα καθήκοντα που θα αναλάβουν οι εθελοντές και εστιάζει σε πληροφορίες και θέματα ειδικού ενδιαφέροντος γ) Εκπαίδευση Ομαδαρχών, κατάλληλη για τους εθελοντές που θα αναλάβουν ρόλους συντονισμού ομάδων και δ) Εκπαίδευση Πεδίου, που διεξάγεται στους χώρους όπου οι εθελοντές πρόκειται να αναλάβουν δράση και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Τέλος σε αυτό το στάδιο συνήθως οι εθελοντές λαμβάνουν και χρήσιμες οδηγίες για την ένδυση, τον εξοπλισμό, το ωράριο απασχόλησης, τον τρόπο μετακίνησης και άλλα πρακτικά θέματα της συμμετοχής τους στο έργο. Η επιλογή των εκπαιδευτών των εθελοντών είναι σημαντική για την επιτυχία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και για την καλύτερη δυνατή μετάδοση των στόχων του έργου. Το στάδιο Ενημέρωσης-Εκπαίδευσης χρειάζεται να αναπτύσσεται σε συνεργασία με ειδικούς του χώρου της εκπαίδευσης και με την συνδρομή των μελών της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης έργου. Όσον αφορά την εκπαίδευση στην πολιτική προστασία και την δασοπυρόσβεση αυτή μπορεί να παρέχεται από το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Ελλάδα σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των εθελοντών δασοπυροσβεστών διαδραματίζει το πυροσβεστικό σώμα. Ωστόσο για να μπορούν να λάβουν τη συγκεκριμένη εκπαίδευση τα μέλη της ομάδας θα πρέπει να έχουν γίνει οι αναγκαίες συνεννοήσεις με τις αρχές. 2.2.4.7 Συμμετοχή - Εποπτεία 23
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Το στάδιο Συμμετοχής-Εποπτείας αφορά στην παρακολούθηση του έργου και των καθημερινών αναγκών προσφοράς των εθελοντών κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου. Η Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης έχει φροντίσει πριν την έναρξη της συμμετοχής των εθελοντών και αρκετά έγκαιρα για την προετοιμασία και διανομή στους εθελοντές όλων των απαραίτητων εφοδίων που χρειάζονται για να επιτελούν απερίσπαστα το έργο που έχουν αναλάβει. Τα εφόδια αυτά αποτελούν η στολή, ο ειδικός εξοπλισμός, τα κουπόνια διατροφής και δωρεάν μετακινήσεων, τα διακριτικά συμμετοχής, η διαδικασία διαπίστευσης εφ' όσον υπάρχει ως προϋπόθεση συμμετοχής, το πρόγραμμα βαρδιών, οι διαδικασίες και τελικές οδηγίες για το έργο. Σε αυτό το στάδιο η Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης έργου χρειάζεται να επικοινωνεί αποτελεσματικά και μεθοδικά με τα μέλη της ομάδας των εθελοντών, να εξασφαλίζει ότι οι εθελοντές ακολουθούν τις υποχρεώσεις του έργου και εφαρμόζουν ικανοποιητικά τα καθήκοντα τους. Επιπλέον χρειάζεται να απαντά άμεσα σε ζητήματα που ανακύπτουν και να διαχειρίζεται σωστά κρίσιμα θέματα βεβαιώνοντας ότι οι εθελοντές αποκομίζουν από τη συμμετοχή τους στο έργο μια χρήσιμη, ωφέλιμη αλλά και ευχάριστη εμπειρία. Κατά τη διάρκεια της συμμετοχής τους οι εθελοντές απευθύνονται για θέματα που αφορούν στις αρμοδιότητες τους στον υπεύθυνο που υπάγεται η θέση που έχουν αναλάβει ενώ για άλλα πρακτικά θέματα της συμμετοχής τους στο Πρόγραμμα Εθελοντισμού, στα μέλη της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης Έργου. Τα μυστικά της επιτυχίας για την καλύτερη δυνατή διαχείριση της ομάδας των εθελοντών στο παρόν στάδιο είναι η έγκαιρη και έγκυρη επικοινωνία και ενημέρωση, ο καθορισμός και η ιεράρχηση καθηκόντων, η ισότιμη και δίκαιη αντιμετώπιση των μελών της ομάδας των εθελοντών, η εναλλαγή ρόλων, η σωστή κατανομή έργου, η ενθάρρυνση/επιβράβευση της συμμετοχής τους, η εγρήγορση στη διαχείριση κρίσεων και επίλυση διαφορών και κυρίως το προσωπικό παράδειγμα υποδειγματικής συμπεριφοράς των μελών της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης Έργου. 2.2.4.8 Αναγνώριση και Αξιολόγηση Το στάδιο Αναγνώρισης στοχεύει, στην εδραίωση του σεβασμού και στην έμπρακτη εκδήλωση ευγνωμοσύνης για το έργο της προσφοράς των εθελοντών. Η πολιτική αναγνώρισης των εθελοντών είναι σημαντικό να είναι, ενιαία, ομοιόμορφη, σαφώς καθορισμένη, να εφαρμόζεται και να διέπει την φιλοσοφία και τη συμπεριφορά όλων των εμπλεκομένων καθ' όλη τη διάρκεια τόσο της προετοιμασίας όσο και της υλοποίησης του έργου. 24
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
Οι ενέργειες αναγνώρισης μπορεί να υλοποιούνται κατά την προετοιμασία αλλά κυρίως λαμβάνουν χώρα μετά την ολοκλήρωση του έργου και επιλέγονται από την Ομάδα Σχεδιασμού και Υλοποίησης έργου. Ανάλογες ενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν ευχαριστήριες επιστολές, περιοδικές εκδόσεις, αναμνηστικά δώρα, διπλώματα με υπογραφές, φωτογραφίες, DVDs, εκδηλώσεις βράβευσης κλπ. Τέλος, το στάδιο Αναγνώρισης είναι σημαντικό να ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση του έργου και του Προγράμματος Εθελοντισμού. Τα σημεία αξιολόγησης αφορούν στον στόχο του έργου, στην απόδοση της Ομάδας Σχεδιασμού και Υλοποίησης, στις ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ διοργανωτών και εθελοντών, αλλά και στην αξιολόγηση των ίδιων των εθελοντών ως προς τη συμμετοχή τους, την ικανοποίηση των προσδοκιών τους και την απόδοση τους. Η τοπική αυτοδιοίκηση δύναται να παρέχει επιπλέον κίνητρα και επιβραβεύσεις προς τους εθελοντές όπως δωρεάν προσκλήσεις σε δημοτικά θέατρα και φεστιβάλ, δικαίωμα δωρεάν άθλησης σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις όπου ισχύει πληρωμή για τη χρήση τους. Στην επιβράβευση των εθελοντών μπορεί να εμπλακεί και ο ιδιωτικός τομέας με συμβολικές παροχές. Ενδεικτικά αναφέρουμε το παράδειγμα μιας αλυσίδας εδεσμάτων στην Αθήνα (Ελλάδα) που παρέχει εκπτώσεις για συγκεκριμένα προϊόντα σε μέλη εθελοντικής ομάδας. Η τοπική αυτοδιοίκηση και ο ιδιωτικός τομέας δεν παίρνουν πάντα τέτοιες πρωτοβουλίες από μόνοι τους. Ο σύμβουλος – διαμεσολαβητής μπορεί να αιτηθεί τέτοιων παροχών για τα μέλη της ομάδας την οποία υποστηρίζει. Οι οργανωμένες εθελοντικές ομάδες διαθέτουν υπεύθυνο τύπου ο οποίος στέλνει δελτία τύπου για τις δραστηριότητες τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης με φωτογραφίες και φροντίζει για την ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα της ομάδας καθώς και στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (facebook). Χωρίς άνθρωπο που φροντίζει για την επικοινωνία της ομάδας, το έργο της κινδυνεύει να μην γίνει γνωστό στο ευρύ κοινό. Ο Σύμβουλος – Διαμεσολαβητής οφείλει να πάρει πρωτοβουλίες και για την κάλυψη της συγκεκριμένης ανάγκης.
25
Κεφάλαιο 2.2: Εθελοντισμός
26