Ψήγματα Δικαίου

Κωνςταντίνοσ Νίγδελθσ

Καππαδοκία…

Ψιγματα δικαίου

1

ΜΝΘΜΕΣ_

Δηζαγωγή Στο άμεςο ερϊτθμα του κάκε καλόπιςτου αναγνϊςτθ, περί του απαραίτθτου τθσ παροφςθσ μελζτθσ, ειλικρινά αδυνατοφμε να απαντιςουμε. Οι λόγοι προφανείσ. Το νομικό κακεςτϊσ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ είναι κζμα μάλλον όχι τόςο εφπεπτο και μόνο, ίςωσ, να απαςχολοφςε τουσ φοιτθτζσ ι τουσ ερευνθτζσ του αντίςτοιχου γνωςτικοφ πεδίου. Ραρόλα αυτά εμείσ επιχειροφμε μια πρϊτθ προςζγγιςθ από αγάπθ για τον τόπο καταγωγισ μασ, αλλά και από τθ βαςικι πεποίκθςθ πωσ εκεί που μεγαλοφργθςε ο Ελλθνιςμόσ και ο χριςτιανιςμόσ υπάρχουν πολλά ακόμα μθ γνωςτά, και μάλιςτα αρκετοί κθςαυροί τθσ γνϊςθσ. Βεβαίωσ ευκφσ εξ αρχισ να τονίςουμε ότι κα ςτθριχκοφμε κφρια ςτθν υπάρχουςα, αλλά διάςπαρτθ βιβλιογραφία του χϊρου, τισ όποιεσ αναφορζσ των ερευνθτϊν, αλλά κυρίωσ ςτισ προφορικζσ μαρτυρίεσ που υπάρχουν και διατθροφνται, ευτυχϊσ, οι οποίεσ ςυλλζχκθκαν τότε από φωτιςμζνουσ ερευνθτζσ, λάτρεισ τθσ ιςτορίασ του χϊρου τθσ Μικραςίασ. Σπεφδουμε μάλιςτα να δθλϊςουμε πωσ τα κενά είναι πολλά. Απλά κα προςπακιςουμε να καλφψουμε όλο το φάςμα τθσ υπό ζρευνασ περιοχισ κατακζτοντασ μια πρϊτθ προςπάκεια.

2

Γεληθέο παξαηεξήζεηο Ευκφσ να εξθγιςουμε πωσ όταν μιλάμε για το νομικό κακεςτϊσ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, κα πρζπει να λάβουμε υπόψθ οριςμζνεσ παραμζτρουσ ικανζσ να μασ οδθγιςουν αποτελεςματικότερα ςτο επικυμθτό αποτζλεςμα. Ι οριςμζνα χαρακτθριςτικά του χϊρου, για να γίνουν πιο κατανοθτά αυτά που κα παρουςιαςκοφν. Ρου άλλα μεν είναι ιςχυρότατα και άλλα λιγότερα δυναμικά αλλά πάντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ δροφςαν καταλυτικά ωσ διαμορφωτζσ και του νομικοφ ςυςτιματοσ. Και λζμε και του νομικοφ ςυςτιματοσ γιατί οι επιδράςεισ τοφτων των παραγόντων ιτανε αποφαςιςτικζσ ςε όλεσ τισ εκφάνςεισ τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ. Ζτςι, για παράδειγμα, ο γεωγραφικόσ χϊροσ είναι ζνασ από τουσ πλζον βαςικοφσ διαμορφωτζσ του εκιμικοφ δικαίου, που ςτισ περιςςότερεσ των κοινοτιτων είχε τθν ίδια ι μεγαλφτερθ ιςχφ ακόμα και του υπάρχοντοσ γραπτοφ δικαίου. Ππωσ επίςθσ ο χρόνοσ, δθλαδι, για ποια περίοδο κα παρουςιάςουμε τα ςτοιχεία μασ. Οι πθγζσ πάλι, ζνασ άλλοσ ςθμαντικότατοσ παράγοντασ. Διότι άλλο τα ςτοιχεία να παρατίκενται από τον τάδε ερευνθτι που ιταν από εκεί και είχε κάποιο επίπεδο μόρφωςθσ και άλλο το τι ίςχυε εκεί και τότε…και μάλιςτα μζςα από τισ όποιεσ μνιμεσ και τισ ςχετικζσ ανκρϊπινεσ ωραιοποιιςεισ ι ςτρογγυλοποιιςεισ. Βεβαίωσ υπιρχαν και άλλοι παράγοντεσ, μικρότερθσ είναι αλικειασ εμβζλειασ και αποτελεςματικότθτασ, αλλά ςε κάκε περίπτωςθ μαηί με τουσ υπολοίπουσ ςυνζβαλαν ςτθν όποια διαμόρφωςθ του δικαιϊκοφ ςυςτιματοσ. Ζτςι λοιπόν ζχουμε:

Α-Ο ρώξνο… Δθλαδι ποφ βρίςκεται θ περιοχι για τθν οποία κάνουμε τθ ςχετικι μασ ζρευνα. Άμεςα μάλιςτα παρακζτουμε τισ πρϊτεσ μασ αιτιάςεισ ι καλφτερα διευκρινίςεισ, αφοφ προθγοφμενα προςδιορίςουμε πωσ θ Καππαδοκία βρίςκεται ςτθν κεντρικι Ανατολία τθσ Μικραςίασ, ς’ ζνα οροπζδιο μακριά από μεγαλουπόλεισ και τα κζντρα αποφάςεων… Για να γίνει μάλιςτα περιςςότερο κατανοθτό βρίςκεται, ςε γενικζσ γραμμζσ, λίγο πιο κάτω από τθν Άγκυρα, λίγο πιο πάνω από τθ Μερςίνα,1 ανάμεςα ςε πανφψθλα βουνά που εμπόδιηαν, εκείνθ τθν εποχι τουλάχιςτον, κάκε επικοινωνία. Άρα; Ρροτοφ δϊςουμε τθν απάντθςι μασ να διευκρινίςουμε πωσ κάκε μετάβαςθ, ι καλφτερα κάκε μετακίνθςθ, εκεί και τότε, ιταν περίπου ζνα ταξίδι ηωισ. Μιασ και το δφςβατο του χϊρου, το άξυλο τθσ περιοχισ, οι τρομακτικζσ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ παρουςίαηαν όλεσ μαηί ζνα παράξενο και εκρθκτικό μείγμα για τθν αποφυγι οποιαςδιποτε μετακίνθςθσ -επικοινωνίασ. Και εξθγοφμαςτε άμεςα μζςα από ςχετικά παραδείγματα.

1

Μέιπω Μεξιηέ, «Οη Διιεληθέο Κνηλφηεηεο ζηε ζχγρξνλε Καππαδνθίαο», Γεληίο Κένηπο Μικπαζιαηικών Σποςδών, ηφκνο 1νο [ 1977] ζ. 31, «…ε ζχγρξνλε Καππαδνθία νξίδεηαη απφ ηνλ Άιπ πνηακφ…Γπηηθά απφ ηε Γαιαηία, ηελ αικπξή ιίκλε Σάηηα (Σνχδγθνι), ηε Λπθανλία θαη ηνλ Σαχξν, Νφηηα απφ ηνλ Σαχξν θαη ηελ Κηιηθία, Αλαηνιηθά νξίδεηαη απφ ην ΢άξν πνηακφ θη απφ ηνλ θεληξηθφ Αληίηαπξν, Β.Α απφ ην βφξεην ηκήκα ηεο νξνζεηξάο ηνπ Αληίηαπξνπ… ΢ρεδφλ φια ηεο ηα ζχλνξα είλαη κεγάια ηεο πνηάκηα θαη βνπλά: ν Άιπο, ν ΢άξνο, ν Αληίηαπξνο θαη ν Σαχξνο»

3

Το Σκοφταρι, για παράδειγμα, και παίρνουμε τυχαία μια κοινότθτα, ιταν κοντά ςτθν Ρόλθ. Δθλαδι είχε μια άμεςθ επικοινωνία και μια ςυνεχι ροι πλθροφοριϊν…γνϊςθ κάκε νζασ εξζλιξθσ ςε κάκε κζμα- ζκφανςθ τθσ κακθμερινότθτασ. Εξάλλου κάκε απορία, περί οποιουδιποτε προβλιματοσ, μποροφςε να επιλυκεί άμεςα, διακριτικά και αποφαςιςτικά. Συνεπϊσ με μια διαμορφωμζνθ κουλτοφρα, κυρίωσ των αςτικϊν περιοχϊν, με ό,τι αυτό ςιμαινε ςτθν κακθμερινότθτα και τον τρόπο ηωισ. Αντιλιψεισ πλζον φιλελεφκερεσ, αντιμετϊπιςθ των κεμάτων περιςςότερο αποφαςιςτικά και πιο πρακτικά, πίςτεισ, πεποικιςεισ, ρεαλιςτικότερεσ και ςτθριηόμενεσ ςε εμφανι ςτοιχεία… Θ Νεβ –ςεχίρ, επίςθσ, και παίρνουμε επί τοφτου μια από τισ μεγαλφτερεσ πόλεισ τθσ περιοχισ, βρίςκεται κάπου ςτα βάκθ τθσ Ανατολίασ, αποκλειςμζνθ από τα κζντρα αποφάςεων μιασ και το οδικό δίκτυο ιταν ανφπαρκτο και επειδι, όπωσ ζχουμε τονίςει, ιταν θ οποιαδιποτε μετακίνθςθ περίπου κάποιοσ άκλοσ. Άρα; Άρα αφενόσ μακριά από τα κζντρα πλθροφόρθςθσ, αλλά αφετζρου αποτελεςματικότερου ελζγχου. Κυρίωσ αυτοφ. Για οτιδιποτε. Από τθ ςυλλογι των φόρων, τα κζματα παιδείασ, μζχρι και τθσ εφαρμογισ των νζων νόμων…ι τθσ απονομισ δικαιοςφνθσ επί τθ βάςει ςυγκεκριμζνων νόμων. Μιασ και οι «τοπικοί» άρχοντεσ όχι μόνο λόγω ζλλειψθσ γνϊςθσ, αλλά πολλζσ φορζσ λόγω ιδιοςυγκραςίασ και ετςικελιςμοφ εφάρμοηαν «πολλά και δικά τουσ». Με τουσ πολίτεσ να αποδζχονται τζτοιεσ αποφάςεισ, «γιατί ζτςι ζπρεπε και ζτςι είχαν μάκει». Αλλά και μθ μπορϊντασ να αντιδράςουν μιασ και θ «μεγάλθ εξουςία»βριςκότανε μακριά, πολφ μακριά. Άρα με μια διαμορφωμζνθ κουλτοφρα ςτθριγμζνθ ςτθ μοίρα-κιςμζτ ι γιατί τοφτο ι το άλλο «ζτςι το ’κελε ο κεόσ». Το γεγονόσ φυςικά πωσ υπιρχε ενδεχόμενα διαφορετικό νομικό κακεςτϊσ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, ι θ επίλυςθ διαφόρων προβλθμάτων γινότανε επί τθ βάςει διαφορετικϊν κανόνων, ιταν κζματα που αφενόσ μεν δεν κατανοοφςαν, αλλά αφετζρου δεν τουσ επθρζαηαν…Γιατί ζτςι «είχαν μάκει από προπάππου και παπποφ και ζτςι κα ζπρεπε να πάνε και τα παιδιά τουσ».

Β- Ο ρξόλνο… Δεφτεροσ ςθμαντικότατοσ παράγων για τθν κατανόθςθ τθσ ζρευνάσ μασ είναι και αυτόσ του χρόνου. Δθλαδι το πότε και για ποια χρονικι περίοδο μιλάμε. Κατανοθτό, πιςτεφουμε, μιασ και θ αναφορά μασ κα πρζπει να οριοκετείται και χρονικά. Ζτςι ςπεφδουμε να τονίςουμε πωσ κα μιλιςουμε για το διάςτθμα που περιλαμβάνεται από τθ ςυνκικθ του Χάττι Χουμαγιοφμ, 1839, μζχρι και τθν «ζξοδο» του Ελλθνικοφ ςτοιχείου ςτα 1924. Τθν πλζον, κατά τθν άποψι μασ, δθμιουργικι περίοδο τθσ παρουςίασ του ελλθνικοφ ςτοιχείου. Βάςιμα μάλιςτα πιςτεφουμε πωσ εκεί και τότε το ελλθνικό ςτοιχείο είχε να επιδείξει τον καλφτερό του εαυτό και πάντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ θ περίοδοσ αυτι είναι από τισ πλζον ςθμαντικζσ με αρκετζσ πθγζσ για τον κάκε ερευνθτι.

Γ-Ζ ζπλύπαξμε

4

Ζνασ τρίτοσ, ςθμαντικότατοσ επίςθσ παράγοντασ, είναι αυτόσ τθσ εφαρμογισ των νόμων ςε ςχζςθ και ςυνδυαςμό με τθ ςυνφπαρξθ των δυο κρθςκευτικϊν κοινοτιτων. Ρου ηοφςαν μεν αρμονικά ςε μεγάλεσ χρονικζσ περιόδουσ αλλά…αλλά πολλάκισ και με ζντονο το ςτοιχείο τθσ πίεςθσ ςε δφςκολεσ περιπτϊςεισ. Σπεφδουμε μάλιςτα, ςε μια πρϊτθ μασ αναφορά, θ οποία βεβαίωσ όπωσ όλα τα ανωτζρω κα αναλυκοφν καλφτερα, να ποφμε πωσ θ δικαςτικι μαρτυρία, για παράδειγμα, χριςτιανοφ ςε δίκθ με αντίδικο μουςουλμάνο δεν ίςχυε… Ι πωσ ςε οριςμζνεσ κοινότθτεσ το μουςουλμανικό ςτοιχείο προςζφευγε για τθν εκδίκαςθ υποκζςεϊν του ςτο ελλθνικό ςτοιχείο για το οποίο ιταν βζβαιο πωσ δεν χρθματιηότανε…

Γ-Ζ εθθιεζία Για τον ρόλο τθσ ζχουν ειπωκεί πολλά και γράφτθκαν ακόμα περιςςότερα. Αναλφςεισ επί αναλφςεων για τισ δραςτθριότθτζσ τθσ ςε κάκε τομζα τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ. Με δίκαιεσ κρίςεισ, τισ περιςςότερεσ φορζσ, υπερβολικζσ κετικά ι αρνθτικά κάποιεσ άλλεσ αλλά ςε κάκε περίπτωςθ θ παρουςία τθσ ιταν ςθμαντικι ζωσ και καταλυτικι. Να τονίςουμε όμωσ, ςε κάκε καλόπιςτο αναγνϊςτθ, πωσ ανεξάρτθτα από τισ όποιεσ δίκαιεσ ι άδικεσ αιτιάςεισ, ιταν ο φορζασ- το όχθμα, που μετζφερε ςτο διάβα του χρόνου ςχεδόν αλϊβθτα τισ υποταγμζνεσ μάηεσ. Με εργαλεία τθ γλϊςςα, τθν πίςτθ, τισ παραδόςεισ ςε όλουσ τουσ τομείσ…ζςτω και με τισ πλζον απίκανεσ υπερβολζσ. Ε-Σο υπάρχον νομικό κακεςτώσ Ι αν κζλετε το κυρίαρχο νομικό- κρατικό κακεςτϊσ που μπορεί μεν να ιταν δαιδαλϊδεσ και πολλάκισ αυτοαναιροφμενο, αλλά ςε κάκε περίπτωςθ κάποιοσ οδθγόσ για τθν επίλυςθ των διαφορϊν, ζςτω και με προνομιακοφσ όρουσ για τουσ ομόδοξουσ. Οι προνομίεσ, επίςθσ, που απολάμβανε θ εκκλθςία και θ δυνατότθτα εκδίκαςθσ υποκζςεων αςτικοφ κυρίωσ περιεχομζνου που αφοροφςαν αποκλειςτικά το χριςτιανικό ςτοιχείο.

5

Σν λνκηθό πιαίζην Στθν αρχι τθσ παροφςθσ μελζτθσ τονίςαμε πωσ κα προςπακιςουμε να παρουςιάςουμε το νομικό κακεςτϊσ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, οριοκετϊντασ το χρονικά από το 1839. Μςωσ γιατί βάςιμα κεωροφμε πωσ τοφτθ θ χρονολογία, μαηί με κάποιεσ άλλεσ κατοπινζσ, ςθματοδότθςαν μια περίοδο «άνοιξθσ» και ελευκεριϊν ςτθν απζραντθ οκωμανικι αυτοκρατορία τθσ οποίασ θ ςιψθ ιταν πλζον εμφανισ ςε κάκε τομζα και πτυχι τθσ κακθμερινότθτασ. Σε τζτοιο μάλιςτα βακμό που απετζλεςε το ςθμείο αιχμισ για πιζςεισ ςτουσ ικφνοντεσ τθσ αυτοκρατορίασ από τισ μεγάλεσ δυνάμεισ τθσ εποχισ και κυρίωσ από τθ χριςτιανικι ΢ωςία που, αποβλζποντασ ςτον διαμελιςμό τθσ, αξίωνε να αναγνωριςκεί προςτάτθσ όλων των ορκοδόξων κατοίκων τθσ. Το ςφνολο των ερευνθτϊν επίςθσ καταγράφει πωσ τοφτεσ οι μεταρρυκμίςεισ αποτελοφν ζνα ςοβαρό, ιςτορικό, νομικό μα και κοινωνικό ςτακμό, ανάςα πνοισ για τθν οκωμανικι διοίκθςθ, μιασ και είχε περιπζςει ςε ζνα διαρκζσ τζλμα από τα μζςα περίπου του 17ου αιϊνα. Μςωσ γιατί:  Οι ςουλτάνοι παραμελοφςαν τισ κρατικζσ υποκζςεισ δεχόμενοι ςοβαρότατεσ επεμβάςεισ τόςο ςτο διοικθτικό όςο και ςτο νομοκετικό τουσ ζργο από τουσ ουλεμάδεσ2 και από ανυπόλθπτα πρόςωπα με αποτζλεςμα θ ιςχφσ του κράτουσ να παραμζνει αναποτελεςματικι.3  Θ τοποκζτθςθ των αξιωματοφχων, ςτισ περιςςότερεσ των περιπτϊςεων, γινότανε αναξιοκρατικά, με δωροδοκίεσ ανάλογα τθσ κζςεωσ και τθσ περιοχισ με αποτζλεςμα θ κρατικι διοίκθςθ να γεμίςει με ανκρϊπουσ τα μάλα διεφκαρμζνουσ και άπλθςτουσ.  Οι καταχριςεισ και οι μεγάλεσ υπερχρεϊςεισ ιταν φαινόμενο πια ςυνθκιςμζνο… Επιπλζον με τθν κακιζρωςθ τθσ βαριάσ φορολογίασ και τθν ανάκεςθ είςπραξθσ των φόρων δια τθσ εκμιςκϊςεωσ4 υπιρξαν ςυνζπειεσ καταλυτικζσ τόςο ςε επίπεδο κερδοςκοπίασ όςο και ςε αυτό τθσ γενικότερθσ διαφκοράσ και καταπίεςθσ των μαηϊν.5 Βεβαίωσ οι λόγοι ιταν περιςςότεροι όμωσ δεν αποτελοφν αντικείμενο τθσ παροφςθσ μελζτθσ. Αρκοφμεκα ςε αυτοφσ τονίηοντασ πωσ απετζλεςαν τα όποια επιχειριματα των μεγάλων δυνάμεων αλλά και των φωτιςμζνων Οκωμανϊν αξιωματοφχων προσ τθν Υψθλι Ρφλθ για κάποιεσ αλλαγζσ. Ρράγμα που επετεφχκθ μιασ και με τα προτεινόμενα οριοκετικθκαν οι ςχζςεισ αλλά και γίνθκε μια κάποια προςπάκεια εξάλειψθσ των διακρίςεων εξαιτίασ τθσ κρθςκείασ, δθμιουργικθκε ζνα νζο ςφςτθμα απονομισ δικαιοςφνθσ… Ζτςι ζχουμε:

2

Θενιφγνη-λνκνδηδάζθαινη ΢έκπε Εωή, Το Βιλαέηι Θεζζαλονίκηρ καηά ηην πεπίοδο ηων οθωμανικών μεηαππςθμίζεων(Τανζιμάν) 1839-1876, Θεζζαινλίθε, Α.Π.Θ. 1998 ζ.4, ζρεη. θαη Δπαγγειίδεο Σξ. Ιζηοπία ηηρ Οθωμανικήρ Αςηοκπαηοπίαρ από ηηρ ιδπύζεωρ αςηήρ μέσπι και ζήμεπον, (1281-1894). Αζήλα 1894, Γεκήηξηνο Νηθνιαϊδεο, Παπάπηημα ηων Οθωμανικών Κωδίκων, Κσλζηαληηλνχπνιε 1873 4 iltizam αιιά θαη mukataa επί ησλ πινπηνπαξαγσγηθψλ πεγψλ 5 ο.π. ζ. 6 3

6

α-Σο διάταγμα του Χάττι ΢ερίφ του Γκιοφλχανζ6 που δθμοςιεφκθκε το 1839 επί βαςιλείασ Abdul Mecid που περιελάμβανε πρωτοπόρεσ διατάξεισ για τθν εποχι του. Μεταξφ των άλλων μάλιςτα προβλεπότανε:  θ εγγφθςθ για τθν αςφάλεια τθσ ηωισ και τθσ τιμισ των υπθκόων τθσ αυτοκρατορίασ…  θ καταβολι φόρων ανάλογα με τθ φοροδοτικι ικανότθτα του κάκε πολίτθ…  θ απόκτθςθ από όλουσ αλλά και θ διάκεςθ κάκε είδουσ ιδιοκτθςίασ…  θ ςφνταξθ μελλοντικά Ροινικοφ Κϊδικα…  θ διεξαγωγι των δικϊν δθμόςια…  θ δθμιουργία Συμβουλίου Δικαιοςφνθσ… β- Σο διάταγμα του Χάττι Χουμαγιοφμ του 18567 είναι θ δεφτερθ ουςιαςτικότερθ προςπάκεια προσ αυτι τθ κετικι κατεφκυνςθ. Ραρόλο που αποτελεί εν πολλοίσ μια επανάλθψθ όλων των εγγυιςεων του 1839, εν τοφτοισ περιελάμβανε νζεσ διατάξεισ αλλά και περιςςότερεσ λεπτομζρειεσ ςχετικά για όλεσ τισ προτεινόμενεσ αλλαγζσ. Ζτςι εκτόσ των άλλων:  διατθροφνταν όλεσ οι προνομίεσ των μθ μουςουλμανικϊν κοινοτιτων…  προβλεπότανε ο ςχθματιςμόσ των επαρχιακϊν και κοινοτικϊν ςυμβουλίων…  προβλεπότανε θ διατιρθςθ των Ρατριαρχικϊν και Επιςκοπικϊν προνομίων…  προβλεπότανε θ ςυμπλιρωςθ και θ κωδικοποίθςθ των νόμων και τθσ δικονομίασ…  προβλεπότανε πωσ οι διαφορζσ μεταξφ των υπθκόων που είχαν τθν ίδια ι διαφορετικι κρθςκεία κα εκδικαηότανε από τα μεικτά δικαςτιρια δθμοςίωσ.  προβλεπότανε πωσ οι κλθρονομικζσ υποκζςεισ του χριςτιανικοφ ςτοιχείου μποροφςαν να εκδικαςκοφν από τα πατριαρχικά ι τα κοινοτικά ςυμβοφλια…  προβλεπότανε πωσ οι κατακζςεισ όλων των μαρτφρων κα γινότανε δεκτζσ και οι μάρτυρεσ κα ορκιηότανε ανάλογα με τθ κρθςκεία τουσ…  προβλεπότανε θ κατάργθςθ των ςωματικϊν ποινϊν… γ- Ποινικόσ Κώδικασ του 1858 Ζνα από τα ςπουδαιότερα νομοκετιματα τθσ περιόδου των μεταρρυκμίςεων είναι και ο Ροινικόσ Κϊδικασ, ςυντεταγμζνοσ μεν κατά τα γαλλικά πρότυπα, αλλά και προςαρμοςμζνοσ κατά το δυνατόν για τθν Οκωμανικι διοίκθςθ. Θ ςθμαντικότερθ ίςωσ διάταξθ ιταν αυτι βάςθ τθσ οποίασ τα αδικιματα χωριηότανε ςε τρεισ μεγάλεσ κατθγορίεσ:  Τα κακουργιματα, τα οποία επζςυραν ποινζσ που τιμωροφνταν με κάνατο, καταναγκαςτικά ζργα, εξορία, ςτζρθςθ των πολιτικϊν δικαιωμάτων…

6

Δηζεγεηήο ηνπ αλσηέξσ δηαηάγκαηνο ήηαλ ν Ρεζίλη παζάο, κηα θσηηζκέλε πξνζσπηθφηεηα. Έμη θνξέο πξσζππνπξγφο, πίζηεπε πσο γηα λα ζσζεί ε παηξίδα ηνπ ζα έπξεπε άκεζα θαη απνηειεζκαηηθά λα ππάξμνπλ λφκνη πνπ ζα πξνζπαζήζνπλ λα εμαιείςνπλ ηε ιεζηεία, αιιά θπξίσο ηηο θαηαρξήζεηο…πσο ήηαλ δήηεκα νπζίαο ε εηξεληθή ζπλχπαξμε ησλ ζξεζθεπηηθψλ νκάδσλ, ε ηζνλνκία θιπ.

7 Δηζεγεηέο ηνπ δηαηάγκαηνο ζεσξνχληαη νη καζεηέο-πξνζηαηεπφκελνη ηνπ Ρεζίλη δειαδή ν Ααιή, ν Φνπάλη θαη ν Αρκέη Σδεβληέη πνπ θαηά θαηξνχο αλήιζαλ ζηα χπαηα αμηψκαηα δηνίθεζεο.

7



Τα πλθμμελιματα, που επζςυραν τισ ποινζσ τισ φυλάκιςθσ, τθσ εξορίασ αλλά και του χρθματικοφ προςτίμου  Τα πταίςματα, που επζςυραν φυλάκιςθ 24 ωρϊν ζωσ και μιασ εβδομάδοσ αλλά και μικρά χρθματικά πρόςτιμα. Ρροβλεπότανε επίςθσ:  Σε περίπτωςθ ενοχισ ανθλίκου θ ποινι κα επιβαλλόταν ςτουσ γονείσ…  Εάν ο κατθγοροφμενοσ βριςκόταν ςε κατάςταςθ παραφροςφνθσ όταν διζπραττε το αδίκθμα τότε δεν κα επιβαλλόταν ποινι.  Θ θκικι αυτουργία επζςυρε τισ ίδιεσ ποινζσ  Με φυλάκιςθ κα τιμωροφνταν όποιοσ κα εμπόδιηε τουσ υπθκόουσ τθσ αυτοκρατορίασ να εκτελζςουν τα κρθςκευτικά τουσ κακικοντα8 δ- Σο Διάταγμα τθσ 22/2/1867.9 Συμπλθρωματικό των δυο προαναφερκζντων, αλλά ςθμαντικότατο, μιασ και με τοφτο προβλεπότανε:  θ ίδρυςθ πανεπιςτθμίου με τμιματα μεταξφ των οποίων και το Νομικό ςτο οποίο κα μποροφςαν να φοιτιςουν και χριςτιανοί υπικοοι τθσ αυτοκρατορίασ.  θ ίδρυςθ μεικτϊν πολιτικϊν δικαςτθρίων με μωαμεκανοφσ και μθ για υποκζςεισ ανάμεςα ςε ετερόδοξουσ.  θ μεταρρφκμιςθ ςτον τρόπο εκλογισ των μελϊν του δικαςτθρίου  θ ςφνταξθ Εμπορικοφ Κϊδικα… ε -Νόμοσ των βιλαετίων του 1867 Συμπλθρωματικόσ, επίςθσ, τθσ υπάρχουςασ νομοκεςίασ, προζβλεπε τθ διαίρεςθ τθσ οκωμανικισ αυτοκρατορίασ ςε βιλαζτια, ςε αντίςτοιχεσ δθλαδι νομαρχίεσ υπό τθ διοίκθςθ του Βαλι-Γενικοφ Διοικθτοφ- και αγαςτι ςυνεργαςία10 με το Γενικό Συμβοφλιο, το Διοικθτικό Συμβοφλιο και το Δθμοτικό Συμβοφλιο. Απλά να επιςθμάνουμε πωσ μεταξφ των άλλων προβλεπότανε:  δικαςτικι υπθρεςία, τθσ οποίασ βαςικό κακικον ιταν θ επικεϊρθςθ όλων των δικαςτθρίων, αςτικϊν μα και κρθςκευτικϊν, του βιλαετίου  θ φπαρξθ Ανϊτερου Δικαςτθρίου ςτο οποίο τα Εφετεία κα ζςτελναν για τελεςιδικία όλεσ τισ αςτικζσ και ποινικζσ υποκζςεισ. Θ ςφνκεςι του κα ιταν εξαμελισ, πλθν του προζδρου, με τρεισ μουςουλμάνουσ και τρεισ μθ μουςουλμάνουσ δικαςτζσ.  θ φπαρξθ Εμποροδικείου  θ ίδρυςθ ςτθν πρωτεφουςα κάκε ςαντηακίου ενόσ ποινικοφ και ενόσ αςτικοφ δικαςτθρίου. Για αμφότερα τα προαναφερόμενα θ ςφνκεςι τουσ ιταν επταμελισ αποτελοφμενθ από τον πρόεδρο και ζξι μζλθ, τρεισ μουςουλμάνουσ και τρεισ μθ μουςουλμάνουσ.

8

Γελ εθαξκφζζεθε ζρεδφλ πνηέ ππέξ ηνπ ρξηζηηαληθνχ πιεζπζκνχ… ΢έκπε Εωή, ο.π., ζ. 21 10 ΢χκθσλα κε ηνλ λφκν ησλ βηιαεηίσλ θάζε βηιαέηη ρσξηδφηαλε ζε ζαληδάθηα, θάζε ζαληδάθη ζε θαδάδεο θαη θάζε θαδάο ζε λαρηέδεο (δήκνπο).

9

8



θ ίδρυςθ ςτθν πρωτεφουςα κάκε καηά ενόσ δικαςτθρίου θ ςφνκεςθ του οποίου ιταν τετραμελισ και οι αρμοδιότθτεσ οι ςθμερινζσ του ειρθνοδικείου… Ραρατιρθςθ Σφμφωνα με τθ διάταξθ του άρκρου ΟΔΒ ιλ/1876 α 25 του ςχετικοφ νόμου υπιρχε ςαφζςτατθ απαγόρευςθ «επζμβαςθσ του βαλι ςτθ λειτουργία των δικαςτθρίων κακϊσ και ςτθν ζκδοςθ των δικαςτικϊν αποφάςεων», άρα πλιρθσ κακιζρωςθ τθσ ανεξαρτθςίασ των δικαςτθρίων κατά τθν εκτζλεςθ των κακθκόντων τουσ. η-Σο ΢φνταγμα του 187611 που δθμοςιεφκθκε επίςθμα ςτισ 23 Δεκεμβρίου. Φυςικά δεν πρόκειται να καταγράψουμε όλεσ του τισ διατάξεισ. Απλά κα αναφερκοφμε ςτισ προτεινόμενεσ αλλαγζσ, που αφοροφςαν ςτο περιεχόμενο τθσ ζρευνάσ μασ και όντωσ υπιρξαν ςθμαντικότατεσ, ςε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο που ικανοποίθςαν τισ μεγάλεσ δυνάμεισ. Ζτςι μεταξφ των άλλων προβλεπότανε πωσ:  όλοι οι υπικοοι τθσ αυτοκρατορίασ, ανεξάρτθτα από τθ κρθςκεία τθν οποία πίςτευαν κα είχαν απαραβίαςτθ τθν προςωπικι τουσ ελευκερία και κα ιταν ίςοι ενϊπιον του νόμου.  τθ νομοκετικι πρωτοβουλία κα τθν είχε το Συμβοφλιο του κράτουσ που κα ετοίμαηε τα νομοςχζδια και κα τα υπζβαλε προσ ζγκριςθ- ψιφιςθ ςτθ βουλι και τθ Γερουςία.  οι δικαςτζσ κα ιταν ιςόβιοι και κα διοριηότανε με βάςθ ειδικό νόμο.  οι ςυνεδριάςεισ των δικαςτθρίων κα διεξαγότανε δθμόςια.  προβλεπότανε, επίςθσ, Ανϊτατο τριακονταμελζσ Δικαςτιριο το οποίο κα επζβλεπε επί των λοιπϊν, αλλά και κα εκδίκαηε υποκζςεισ ςχετικζσ με τθν αςφάλεια του κράτουσ. θ- Σο αυτοκρατορικό Βεράτι τθσ 16θσ Μουχαρζμ 1302, δθλαδι τθσ 28 Οκτωβρίου 188412…κακιζρωςθσ εκκλθςιαςτικισ ζννομθσ τάξθσ. Μςωσ ζνα από τα ςθμαντικότερα νομοκετιματα διότι κατοχφρωνε ζτι περαιτζρω τα δικαιϊματα του Οικουμενικοφ Κρόνου διατθρϊντασ και προςκζτοντασ προνομίεσ ςε τομείσ απονομισ τθσ δικαιοςφνθσ οικογενειακοφ και κλθρονομικοφ. Ζτςι μεταξφ των άλλων ανάφερε:  Μθδείσ άλλοσ εκτόσ του Ρατριάρχου ι των νομίμων αυτοφ Επιτρόπων αναμιγνυζςκω εισ τασ ςυμφϊνωσ τοισ κρθςκευτικοίσ αυτϊν εκίμοισ ςυηεφξεισ και διαηεφξεισ των ρωμαίων…  τασ μεταξφ χριςτιανϊν περί ςυηεφξεωσ και διαηεφξεωσ και άλλθσ κρθςκευτικισ υποκζςεωσ διαφοράσ κεωρείτω ο Ρατριάρχθσ ι οι υπ’ αυτοφ δι’ Υψθλοφ Μου βερατίου διοριηόμενοι Μθτροπολίται, Αρχιεπίςκοποι και επίτροποι αυτϊν. Μθδείσ δε των καδιδων, των ναϊπιδων ι άλλοι παρά το 11

Σν ζχληαγκα ήηαλ έξγν ηνπ Μηληράη παζά ν νπνίνο πίζηεπε πσο γηα λα δηαηεξεζεί ε ζπλνρή ηεο απηνθξαηνξίαο ζα έπξεπε λα γίλνπλ ξηδηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο δηνίθεζεο. Παξφια απηά λα ζεκεηψζνπκε πσο ηνχην ήηαλ θπξίσο πξντφλ εμσηεξηθψλ πηέζεσλ παξά εζσηεξηθήο αλάγθεο αλ θαη ηελ επνρή εθείλε ππήξραλ θαη αξθεηέο ηάζεηο ηνπ κνπζνπικαληθνχ θηιειεπζεξηζκνχ 12

Φ. Απνζηνιόπνπινο, «Σξία έγγξαθα ηνπ Κψδηθα Σαβινπζνχλ ηεο Καππαδνθίαο: 1.Απηνθξαηνξηθφ Βεξάηη θαη 2 Δπηζηνιέο ηνπ Πατζίνπ, Μεηξνπνιίηνπ Καηζαξείαο», Γεληίο Κένηπο Μικπαζιαηικών Σποςδών, ηφκνο 1νο [ 1977] ζ. 217-239

9









αρχαίον ζκοσ επεμβαινζτω και παρενοχλείτω και υποβαλλζτω εισ πρόςτιμον, όταν προσ εξακρίβωςιν του πράγματοσ επιβάλλωςιν όρκον εν τθ εκκλθςία και παιδεφωςι δι’ αφοριςμοφ… Επειδι αντιβαίνει τθ κρθςκεία αυτϊν το εκκλθςιάηεςκαι τουσ παραβάτασ των κρθςκευτικϊν αυτϊν κανόνων, εν περιπτϊςει κανάτου ενόσ των τοιοφτων μθδείσ των πολιτικϊν υπαλλιλων, καδιδων, ναϊπιδων και λοιπϊν υπαλλιλων ι ιςχυρόσ παραβιαηζτω τουσ ιερείσ λζγων: εναταφιάςατε αυτόν. Ραν ό,τι Μθτροπολίται, Αρχιεπίςκοποι ….και λοιποί αποκνιςκοντεσ, ικελον διακζςει κατά το κριςκευμα αυτϊν εισ εκκλθςίασ, πτωχοφσ …θ διακικθ αυτϊν ζςται εκτελεςτι και ζγκυροσ. Λαμβανζςκω δε υπόψθ δια του ςερι μαρτυρία των ομοεκνϊν αυτϊν μαρτφρων ςυνωδά τθ κρθςκευτικι αυτϊν τάξει… Εάν τισ ηων διακζςθ τι υπζρ….πτωχϊν, εκκλθςίασ, ςχολισ νοςοκομείου αυτϊν και ακολοφκωσ αποκάνθ, το διατεκζν λαμβανζςκω παρά των κλθρονόμων αυτοφ τθ αδεία του ςερι… Πταν παςάδεσ, καδιδεσ, και ναϊπιδεσ καταγγείλωςι τινά των υπό τθν δικαιοδοςίαν του Ρατριάρχου….και ηθτιςωςι τθν παφςιν και εξορίαν αυτϊν, θ καταμινυςισ αυτϊν μθ λαμβανζςκω υπόψθ, ενόςω ο Ρατριάρχθσ και θ Σφνοδοσ δεν βεβαιϊςωςι το πράγμα.

Θ- Οι κανονιςμοί κοινοτιτων Σθμαντικότατα νομοκετιματα τα οποία ρφκμιηαν τα τθσ κοινότθτασ ςε κάκε τθσ ζκφανςθ. Από τθ γζννθςθ ζωσ και το κάνατο, από τθ διοίκθςθ ζωσ και τθ λειτουργία των ςχολικϊν μονάδων, από τον τρόπο εκλογισ των δθμογερόντων ζωσ και τθσ ςχετικισ προνοίασ των απόρων. Τονίηουμε μάλιςτα πωσ τοφτοι οι κανονιςμοί ιταν υποχρεωτικοί και όχι προαιρετικοί ι κανονιςτικοί. Δθλαδι οι διατάξεισ τουσ δθμιουργοφςαν υποχρζωςθ είτε με τθν επζμβαςθ των αρχϊν δια τθν τιρθςι τουσ ι με τθν επίκλθςθ κείων δυνάμεων και ςχετικϊν απειλϊν οι οποίεσ επζφεραν πάντοτε το αυτό αποτζλεςμα… Τθν υποταγι προσ τα επιβαλλόμενα. Είναι χαρακτθριςτικότατοι μάλιςτα οριςμζνοι εξ αυτϊν δια τθν αυςτθρότθτά τουσ και τισ επιβαλλόμενεσ ποινζσ. Για παράδειγμα αυτόσ τθσ Κοινότθτασ Μαλακοπισ που το αρχικό τθσ κείμενο ςυντάχκθκε- δθμοςιεφκθκε τθν 1 Μαΐου του 1870 και ανακεωρικθκε ςτισ 8 Λανουαρίου του 1914. Στο κεφάλαιο των Γενικϊν Διατάξεων περιζχει το άρκρο 178 όπου μεταξφ των άλλων καταγράφει: «Ρασ πολίτθσ προςκαλοφμενοσ δια των οικείων υπαλλιλων υπό τθσ κοινοτικισ αρχισ, οφείλει να παρουςιαςκι και ακροάςθται τθν εφ’ θ εκλικθ αιτία. Οι αντιφερόμενοι προσ τασ κοινοτικάσ αρχάσ και οι πολιτευόμενοι εν γζνει παρά τασ διατάξεισ του παρόντοσ κανονιςμοφ, κεωροφνται ωσ αντικείμενοι προσ τα γενικά ςυμφζροντα τθσ κοινότθτοσ και από των τοιοφτων αφαιροφνται μεν τα πολιτικά δικαιϊματα δια του πρακτικοφ τθσ εφοροδθμογεροντίασ, επιβάλλεται δε αυτοίσ θ προςικουςα ποινι δια του Μθτροπολίτου».13

13

Διέλε Σδηνύηδηα, Μαλακοπή Καππαδοκίαρ, μέζα από πηγέρ και έγγπαθα και μαπηςπίερ, Θεζζαινλίθε, Ναχο 2007, ζει. 227

10

Επίςθσ, και ίςωσ από τα πλζον ςθμαντικά και επιβαλλόμενα. Ρροβλεπότανε θ δυνατότθτα εκδίκαςθσ, ςε πρϊτο βακμό, μικροχποκζςεων, από τθν τοπικι δθμογεροντία. Δθλαδι, ανετζκθςαν ςε αυτιν δικαςτικζσ εξουςίεσ. Αντλοφμε, λοιπόν, από τον προαναφερόμενο κανονιςμό τθσ κοινότθτασ τθσ Μαλακοπισ τα ςχετικά. «Δικαιϊματα κακικοντα Δθμογεροντίασ Άρκρο 15, παράγραφοσ ε. “…διεξάγει πάςαν υπόκεςιν των επί διαφωνίαισ ι διαφοραίσ αποτεινομζνων εισ αυτιν πολιτϊν, ι τασ ανατεκειμζνασ αυτι υπό τθσ Σεβαςτισ Α. Κυβερνιςεωσ, τασ οποίασ ςυμβιβάηει ι των οποίων εκφζρει ετυμθγορίαν τθσ…” Ραρακζτουμε επίςθσ και μια ςθμαντικότατθ δικαςτικι απόφαςθ κτθματικισ διαφοράσ τθσ ιδίασ δθμογεροντίασ του ζτουσ 1911, καταγεγραμμζνθσ ςτον οικείο Κϊδικα τθσ Κοινότθτασ. «Εφοροδθμογεροντιακισ ςυνεδρίασ γενομζνθσ δια το διαφιλονεικοφμενον οικόπεδον ζμπροςκεν τθσ νεοκτίςτου οικίασ του κ. Χρ. Λεμονδηόγλου ευριςκόμενον, ανικον δε εισ τθν Εκκλθςίαν των Αγίων Κεοδϊρων απεφαςίςκθ όπωσ θ Εφοροροδθμογεροντία εν ςϊματι μεταβάςα εισ το ειρθμζνον οικόπεδον ορίςθ το παραχωρθκθςόμενον μζροσ προσ περιτείχθςιν αυλογφρου του εν λόγω κ. Χρ. Λεμονδηόγλου, όπερ ςυνίςταται μόνον από το μζροσ τθσ κακολικισ κφρασ τθσ νεοκτίςτου προσ τα ζξω εκ τριϊν πιχεων (δουβαρδηι αρςθνι) χωρίσ να λθφκι υπ’ όψιν το περιτειχιςμζνον μζροσ τθσ αυλισ, απζναντι δε τοφτου εμζτρθςεν ο ρθκείσ κφριοσ εισ το ταμείον τθσ ςχολισ γρ. επτακόςια τρία. Τοφτου τεκζντοσ ο ρθκείσ κφριοσ δεν χαίρει το δικαίωμα εισ τα εμπρόσ να απαιτιςθ παρά τθσ ενορίασ των Αγίων Κεοδϊρων ςπικαμιν μζρουσ γθσ, οφτε το λεγόμενον ςερεφιζν των δυο προσ το μζροσ του οικοπζδου των αγίων Κεοδϊρων κυρϊν τθσ νεοκτίςτου οικίασ τε και αυλισ ωσ ιδιαιτζρωσ αποξενοφται του δικαιϊματοσ να εμποδίηθ τθν αμαξωτιν οδόν τθν προσ το μζροσ του αλωνίου του μακαρίτου Κωνςταντίνου Μακρι, ιτισ είναι αμζςωσ και παραπλεφρωσ τθσ ρθκείςθσ οικίασ τε και αυλισ του κ. Χρ. Λεμονδηόγλου Επί τοφτου εγζνετο θ παροφςα καταγραφι υπογεγραμμζνθ παρ’ αυτοφ του Χρ. Λεμονδηόγλου και υπό των μελϊν τθσ Εφοροδθμογεροντίασ ίνα πλείονα ιςχφν ζχθ δια τα περαιτζρω. Μαλακοπι τθ 29θ Σεπτεμβρόυ 1911 Θ εφοροδθμογεροντία Χαράλαμποσ Τ. Αράπογλ. Ρ.Μ.Δηαμπάηογλουσ Δ.Α Βαλαςιάδθσ Δ.Σ. Στανίσ Χα Δθμθτρ. Βακ. Ρ.Γ.Χατηθμθτροφάνουσ Λ.Ε. Ευκυμιάδθσ Ν. Ραπακωνςταντίνουσ Κ.Α. Ροργιαηόγλουσ

Ο ενδιαφερόμενοσ Χριςτοσ Νικιφόρου

11

Αντλιςαμε επίςθσ και παρακζτουμε από τθ ςχετικι βιβλιογραφία του χϊρου τμιμα δικαςτικισ απόφαςθσ τθσ κοινότθτασ Σιναςοφ, ενδεικτικισ του τρόπου ςυνεδριάςεωσ προκειμζνου να αποφανκεί για μια υπόκεςι τθσ του ζτουσ 1894. «Δια του παρόντοσ πιςτοποιθτικοφ εγγράφου δθλοφμεν οι υποφαινόμενοι δθμογζροντεσ τθσ Συναςοφ ότι εν τθ γενικι τθσ Δθμογεροντίασ Συνεδρία γινομζνθ διαδικαςία του Λορδάνου Λαϊοφ Αβαράςταυρθ μετά του Ρροδρόμου Μαράςογλου δια ζνα αμπζλι Γονιαςμϊλο κείμενον εισ Ροτάμι εμπεριζχων καβάκια και ιτζνια ΑΡΕΔΕΛΧΚΘ από τασ μαρτυρίασ τθσ Τςακοφσ Σαπουτςι και των γειτόνων ότι το αμπζλι του προδρόμου Μαράςογλου το οποίον ςυνορεφεται με του Λορδάνου Λαϊου με τον…ανικει…»14

14

΢εξαθείκ Ρίδνο, Η Σιναζόρ Αζήλα, Κ.Μ.΢ 2007, ζει 110

12

Σν δηθαηνδνηηθό ππνζύζηεκα… Θ εφαρμογι του δικαίου είναι ςπουδαία υπόκεςθ, όταν μάλιςτα υπάρχουν τα ςχετικά εργαλεία για τθν απονομι τθσ, κακίςταται μάλλον και εφκολθ υπόκεςθ. Φυςικά όταν μιλάμε για εργαλεία μιλάμε για εκείνο το νομικό κακεςτϊσ που προβλζπει και καλφπτει όλα τα κενά, τόςο ςε επίπεδο νόμων, όςο και ςε αυτό τθσ εφαρμογισ. Και εξθγοφμαςτε άμεςα. Ναι μεν το Ανϊτατο Συμβοφλιο Δικαιοςφνθσ όριηε πωσ «τα δικαςτιρια ζπρεπε να παρζχουν δικαιοςφνθ και προςταςία ςε όλουσ τουσ υπθκόουσ και ότι ζπρεπε να τιμωροφνται αυςτθρά όποιοι αδικοφςαν κάποιον και όποιοι δωροδοκοφνται και ότι οι δίκεσ ζπρεπε να γίνονται ςφμφωνα με το νόμο», αλλά γινότανε; Υπιρχαν, για παράδειγμα, εκείνεσ οι αςφαλιςτικζσ δικλείδεσ που κα μποροφςαν ανά πάςα ςτιγμι και ςε κάκε παρζκκλιςθ να ςπεφδουν καταλυτικά προσ αποτροπι τθσ ανομικισ ςυμπεριφοράσ; Υπιρχαν δικαςτζσ που προςπακοφςαν όχι να τα βάλουν με το κατεςτθμζνο, αλλά να εφαρμόςουν ζςτω και ςτοιχειωδϊσ τισ υπάρχουςεσ διατάξεισ; Ι, καλφτερα, θ πολιτικι βοφλθςθ ιταν υπζρ τθσ εφαρμογισ όλων των μεταρρυκμίςεων; Φυςικά δεν επικυμοφμε να απαντιςουμε μονολεκτικά μ’ ζνα ναι ι όχι. Κα προςπακιςουμε να το κάνουμε διεξοδικά και μζςα από παραδείγματα. Ράντωσ ςε αυτό το ςθμείο κα αναφερκοφμε ςτα εργαλεία εφαρμογισ του δικαίου, δθλαδι τα δικαςτιρια και τουσ δικαςτζσ… Αυτά δθλαδι που παρατθρικθκαν και καταγράφθκαν ςτο διάβα του χρόνου και κυρίωσ από τθσ υπογραφισ του Χάττι Χουμαγιοφμ και μζχρι τθσ «εξόδου»:

1-Σα Γηθαζηήξηα Α περίοδοσ 





-ΙΕΡΟΔΙΚΕΙΑ-Νόμοσ 1855 Σφμφωνα με το Νόμο 1855, α 1, οι ιεροδίκεσ ιταν πζντε κατθγοριϊν, καταταςςόμενοι ανάλογα με τα προςόντα τουσ και με δικαιοδοςίεσ αντίςτοιχεσ αυτϊν. Ο ςχετικόσ νόμοσ προζβλεπε τισ τακτικζσ τουσ μετακζςεισ το κακθκοντολόγιο και τισ ποινζσ ςε περίπτωςθ δωροδοκίασ.15 -ΣΑ ΕΜΠΟΡΟΔΙΚΕΙΑ - Νόμοσ 1865 Ρροβλεπότανε να ιδρυκοφν ςτισ μεγάλεσ πόλεισ16 και είχαν ςφμφωνα με τα γαλλικά πρότυπα δυο τομείσ. Ο πρϊτοσ αφοροφςε το εμπόριο ξθράσ και ο δεφτεροσ τθσ καλάςςθσ. Τα Εμποροδικεία κα είχαν για κάκε τομζα δικαιοδοςίασ ζνα Ρρόεδρο, ζναν αντιπρόεδρο, δυο μονίμουσ δικαςτζσ και τζςςερισ εκτάκτουσ οι οποίοι κα διοριηότανε με αυτοκρατορικό διάταγμα.17 -ΣΑ ΔΙΟΙΚΗΣΙΚΑ ΔΙΚΑ΢ΣΗΡΙΑ-Νόμοσ 1869 Ιταν δυο ειδϊν.

15

΢χκθσλα κε ην άξζξν α 7,8, ηνπ Ν. 1855 ζε πεξίπησζε δσξνδνθίαο πξνβιεπφηαλε άκεζε απφιπζε. Τπήξρε αξρηθή πξφβιεςε γηα ηελ Καηζάξεηα, αιιά ηειηθά επεθξάηεζε ε δεκηνπξγία ηνπ ζην Ηθφλην.

17 ΢έκπε Εωή, ν.π. ζει 87 16

13

Α-Τα Ρρωτοδικεία, δικαςτιρια με ζδρα ςτισ μεγάλεσ πόλεισ και κυρίωσ ςε αυτζσ που υπιρχε καϊμακάμθσ, ςτθν αρμοδιότθτα των οποίων μεταξφ των άλλων υπαγότανε και θ εκδίκαςθ ποινικϊν αδικθμάτων.18 Β-Εφετεία, δικαςτιρια με ζδρα αυτι τθσ Κεντρικισ Διοίκθςθσ, δθλαδι αυτισ του Βαλι, ςτθν αρμοδιότθτα των οποίων εκτόσ των άλλων υπαγότανε και θ εκδίκαςθ των υποκζςεων κακουργθμάτων… Ραρατιρθςθ Μζλθ των δικαςτθρίων ςφμφωνα με τθν υπάρχουςα νομοκεςία « κα μποροφςαν να εκλεγοφν όςοι από τουσ κατοίκουσ ιταν άνω των είκοςι ετϊν, είχαν λευκό ποινικό μθτρϊο και πλιρωναν κανονικά τουσ φόρουσ τουσ. Τα μιςά μζλθ κα ιταν μουςουλμάνοι και τα άλλα μιςά μθ μουςουλμάνοι. Ο αρικμόσ των μελϊν κα ιταν ίςοσ»19 Β περίοδοσ Μετά τθ δθμοςίευςθ του ςυντάγματοσ του 1876 αλλά και των ςυμπλθρωματικϊν νομοκετθμάτων παρατθρικθκαν και καταγράφθκαν οι εξισ τφποι δικαςτθρίων:  Τα ιεροδικεία, τα οποία κα εκδίκαηαν υποκζςεισ ςχετικζσ με κρθςκευτικά ηθτιματα…  Τα Αςτικά δικαςτιρια  Τα Ροινικά Δικαςτιρια  Τα Εμπορικά δικαςτιρια  Τα τοπικά των εφοροδθμογερόντων, προβλεπόμενα και επιβαλλόμενα από τουσ οικείουσ κανονιςμοφσ για τθν εκδίκαςθ μικροδιαφορϊν.  Εκκλθςιαςτικά δικαςτιρια ι Επαρχιακά δικαςτιρια, τα οποία κα εκδίκαηαν αποκλειςτικά υποκζςεισ χριςτιανϊν…οικογενειακοφ, κλθρονομικοφ δικαίου, αλλά και αςτικϊν διαφορϊν.20 Τα οποία ςτισ περιςςότερεσ των περιπτϊςεων ταυτιηότανε με αυτά των εφοροδθμογερόντων. Χαρακτθριςτικότατα είναι τα παρακάτω κείμενα που αντλιςαμε από τθ ςχετικι βιβλιογραφία21 τόςο για τον τρόπο ςφνκεςισ τουσ, όςο και για τισ αρμοδιότθτζσ τουσ, από τα οποία μάλιςτα προκφπτει πωσ δθμιουργικθκαν δυο δικαςτικά ςϊματα με διαφορετικζσ αρμοδιότθτεσ. Το πρϊτο αποτελείτο αποκλειςτικά από κλθρικοφσ και «δίκαηε» το πνευματικό μζροσ κυρίωσ ςε υποκζςεισ μνθςτείασ, γάμου, κ.λ.π., ενϊ το δεφτερο ςυγκροτείτο αποκλειςτικά από ζντιμουσ πολίτεσ, για τα λοιπά. Ο τρόποσ ςφνκεςισ τουσ ιταν απλοφςτατοσ και δθμοκρατικόσ.

18

ν.π. ζει 87 ΢έκπε Εωή, ο.π. ζει 88 20 Παξφιν πνπ ππήξραλ νη ζρεηηθέο πξνλνκίεο απφ ηεο αιψζεσο γηα ηνχην ηνλ ηχπν δηθαζηεξίσλ, ζην δηάβα ηνπ ρξφλνπ πνιιάθηο παξαηεξήζεθε επέκβαζε ησλ νζσκαληθψλ αξρψλ πνπ παξαβίαδαλ ηνχην ην θαζεζηψο. ΢ε ηέηνην κάιηζηα ζεκείν πνπ ζχκθσλα κε ηε Εέκπε Εσή ν.π. ζει 102 «ε θαηάζηαζε απηή αλάγθαζε ηνλ Οηθνπκεληθφ Παηξηάξρε Γηνλχζην Δ΄ λα θεξχμεη ηελ Δθθιεζία ελ δησγκψ δηακαξηπξφκελνο γη’ απηέο ηηο παξαβηάζεηο».

21 Δκκαλνπήι Σζαιίθνγινπ, Δλληνικά Δκπαιδεςηήπια κα ελληνοπθόδοξοι κοινόηηηερ ηηρ πεπιθεπείαρ Καιζαπείαρ, Αζήλαη Κ.Μ.΢. 1976 ζει. 57 19

14

Ο οικείοσ επίςκοποσ, λοιπόν, δια εγκυκλίου καλοφςε τουσ εκπροςϊπουσ των κοινοτιτων ςτο Επαρχιακό Συμβοφλιο, οι οποίοι με τθ ςειρά τουσ δια μυςτικισ ψθφοφορίασ εξζλεγαν τα μζλθ του δικαςτθρίου για τθν επομζνθ διετία…22 Επίςθσ από τα ςωηόμενα πρακτικά του Μικτοφ Δικαςτθρίου τθσ Καιςάρειασ με θμερομθνία 15-7-1891, προκφπτουν ενδιαφζρουςεσ αποφάςεισ ςχετικά με τον κανονιςμό λειτουργίασ του, αλλά και για τισ αρμοδιότθτεσ- υποχρεϊςεισ των μελϊν του. Ζτςι: «1-Το Συμβοφλιο κα ςυνζρχεται άπαξ τθσ εβδομάδοσ…και κα αςχολείται με τθν εκδίκαςιν των προςφυγϊν περί διατροφισ, προικόσ, τραχϊματοσ, αρραβϊνων διακθκϊν και κλθρονομιϊν…

3-Οι αιτιςεισ των προςφυγϊν κα υποβλθκϊςιν εισ τον Ρρόεδρον του Δικαςτθρίου και κα χαρτοςθμανκϊςι ςυμφϊνωσ τω νόμω…

5-Αι αιτιςεισ δζον να φζρουν θμερομθνίαν και αρικμόν καταχωριςεωσ εισ ειδικόν βιβλίον…

6-Δια τα δικαςτικά ζξοδα πάςθσ φφςεωσ με τα οποία κα επιβαρυνκϊςιν οι διάδικοι, κα ιςχφςουν οι πίνακεσ δικαςτικϊν εξόδων των επιςιμων δικαςτθρίων και του ιεροδικείου…

7-Αι αποφάςεισ του δικαςτθρίου μζχρι του ποςοφ 50 λιρϊν κα κεωρθκοφν αμετάκλθτοι και κα εκτελεςκοφν παρά των εκτελεςτικϊν τμθμάτων του δθμοςίου. Δια τασ αποφάςεισ άνω των πεντικοντα λιρϊν οι διάδικοι κα ζχωςι δικαίωμα εφζςεωσ. Αρμόδιον δια τθν κατ’ ζφεςιν εκδίκαςιν των εφεςιβαλλομζνων αποφάςεων κα είναι το εν Κωνςταντινουπόλει Μικτόν Συμβοφλιον του Ρατριαρχείου.

8-Εισ τθν αρμοδιότθτα του δικαςτθρίου κα ανικθ και θ εκδίκαςισ των κλθρονομικϊν υποκζςεων…

9-Ζγκυροι κα κεωρθκϊςιν αι διακικαι αι οποίαι κα ζχουν επικυρωκι παρά του Μθτροπολίτου ι του Επιςκόπου αυτοφ.» Από το παρακάτω κείμενο και για λόγουσ τουσ οποίουσ δεν γνωρίηουμε, προκφπτει πωσ μάλλον τα πράγματα δεν εξελίχκθκαν όπωσ κα ζπρεπε. Γεγονόσ που άμεςα προκάλεςε τθν ζκδοςθ πατριαρχικισ εγκυκλίου για πιςτι εφαρμογι των ςχετικϊν αποφάςεων κλπ. «Άνκιμοσ Η Ελζω Κεοφ Αρχιεπίςκοποσ Κωνςταντινουπόλεωσ, Νζασ ΢ϊμθσ και Οικουμενικόσ Ρατριάρχθσ. Λερϊτατε Μθτροπολίτα Καιςαρείασ, υπζρτιμε των υπερτίμων και ζξαρχε πάςθσ Ανατολισ, εν αγίω Ρνεφματι αγαπθτζ αδελφζ και ςυλλειτουργζ τθσ θμϊν Μετριότθτοσ κ. Λωάννθ….

22

ο.π. ζει 57 «Δηο ηελ ζπλεδξίαζηλ πξνζέξρνληαη εθπξφζσπνη ησλ θνηλνηήησλ: Καηζαξείαο 4, Κεξκίξ 4, Σαβινπζνχλ 1, Σαιάο 1, Εηληδίληεξε 2, Δληηξιίθ 4, Δξθηιέη 1, ΢θφπεο 1, Ηληδεζνχ 4…εθιέγνληαη σο πξψηα κέιε ηνπ ππφ ζπγθξφηεζηλ δηθαζηεξίνπ : Θενιφγνο Παπάδνγινπ, Αλαζηάζηνο Λεβίδεο, Γεψξγηνο Οπξαήινγινπο, Μηραιάθεο Γεσξγαληδφγινπο, Ησάλλεο Γεσξγηάδεο, Κσλζηαληίλνο Κηνπινππνηφζνγινπο, Αβξαάκ Νεθηηηδφγινπο θαη Γαβξηήι Υαηδεπάινγινπο»

15

Εν τθ εκκλθςιαςτικι εκείνθ εγκυκλίω ρθτϊσ διεκανονίηοντο τα κακικοντα των Αγίων Αρχιερζων επί τε των άλλων ςθμείων και δθ επί του δικαςτικοφ μζρουσ, δια τθσ επομζνθσ παραγράφου: Και επί μεν των δικαςτικϊν, τασ μεν εκ μνθςτείασ και γάμου απορρεοφςασ πνευματικάσ διαφοράσ οφείλει θ αυτισ Λερότθσ διεξάγειν εν Δικαςτθρίω ςυγκροτουμζνω κατά τθν εν ενεργεία δικονομίαν εξ ιερζων καταλλιλων, υπό τθν προεδρείαν αυτισ ι του ιδίου επιτρόπου, τασ δε εκ διαλφςεωσ μνθςτείασ και τασ περί προικόσ, τραχϊματοσ, διατροφισ και διακθκϊν διαφοράσ εν Δικαςτθρίω καταρτιηομζνω ωσ ανωτζρω εκ πολιτϊν τιμίων, ευυπολιπτων και διακεκριμζνων επί ακεραιότθτι χαρακτιροσ, φροντίηουςα εγκαίρωσ τθν κακ’ άπαςαν τθν επαρχίαν αυτισ ζκδοςιν ομοιομόρφου τφπου προςυμφϊνου και διακικθσ νομίμου και ςυνάδοντοσ τοισ εν τθ εγκλείςτω υψθλι αποφάςει κακωριςμζνοισ μετά των απαιτουμζνων οδθγιϊν…. Θ δε του Κεοφ χάρισ και το άπειρον ζλεοσ είθ μετά τθσ αυτισ Λερότθτοσ.

6 Μαρτίου 1896» Ραρατιρθςθ  Είναι γνωςτό πωσ με βάςθ τισ προνομίεσ και τθν υπάρχουςα νομοκεςία θ εκδίκαςθ οριςμζνων υποκζςεων ιταν υπόκεςθ των Εκκλθςιαςτικϊν Επαρχιακϊν Δικαςτθρίων, ιδιαίτερα μάλιςτα μεταξφ του χριςτιανικοφ πλθκυςμοφ… Εάν και εφόςον υπιρχε διαφορετικι άποψθ εκ μζρουσ ενόσ των διαδίκων για τθν απόφαςθ, τότε προςζφευγαν ςτο Ανϊτερο Εκκλθςιαςτικό Δικαςτιριο, δθλαδι, ςτο Εφετείο τθσ Ρόλθσ. Τα δικαςτιρια αυτά ζχαιραν καλισ εκτίμθςθσ και από τισ δυο κοινότθτεσ ςε τζτοιο ςθμείο που και το μουςουλμανικό ςτοιχείο προςζφευγε πολλζσ φορζσ ςε αυτά, μιασ και θ εμπιςτοςφνθ ςτα δικά του είχε λαβωκεί εξαιτίασ των χρθματιςμϊν, μερολθπτικϊν αποφάςεων, κλπ.  Υπάρχουν όμωσ απόψεισ ςφμφωνα με τισ οποίεσ αυτόσ που δεν αποδεχότανε τισ αποφάςεισ του εκκλθςιαςτικοφ δικαςτθρίου μποροφςε να προςφφγει ςτα μουςουλμανικά δικαςτιρια. Τα οποία «παρά τθν ςυμφϊνωσ τω εγγράφω υφιςταμζνθν απαγόρευςιν, όχι μόνον δεν απεποιοφντο να δικάςουν τασ διαφοράσ των υποδοφλων, αλλά τουναντίον, λόγω του ειςπραττομζνου ποςοςτοφ, είχον κάκε ςυμφζρον να τασ εκδικάςουν, επί πλζον όμωσ και διότι μόνον αι αποφάςεισ των επζφερον οριςτικόν, οφτωσ ειπείν, τζρμα του δικαςτικοφ αγϊνοσ.»23

2-Σα πξνβιεπόκελα... Βαςικό εργαλείο για τθν άςκθςθ οποιαςδιποτε πολιτικισ ι εφαρμογισ του δικαίου είναι τα προβλεπόμενα μζτρα και οι επιπτϊςεισ τουσ. Αυτά δθλαδι που αφενόσ κα είναι αποτρεπτικά για τισ ςκοποφμενεσ παραβατικζσ ςυμπεριφορζσ, αλλά αφετζρου κατά τθν απονομι τθσ δικαιοςφνθσ…Τα μζτρα εκείνα με τα οποία ξεκάκαρα θ θγεςία μποροφςε να επιβάλλει τισ πολιτικζσ τθσ για τθν τάξθ ςτθν κακθμερινότθτα του πολίτθ. Βεβαίωσ μζςα ςτα πλαίςια μιασ υπαρκτισ κατάςταςθσ, θ οποία ςυνίςταται ςτθ ςυνοίκθςθ με το μουςουλμανικό ςτοιχείο, ςτο υπάρχον νομοκετικό κακεςτϊσ, τισ 23

ο.π. ζει 52 .

16

τοπικζσ δυνατότθτεσ, αλλά κυρίωσ ςτο περιβάλλον, μιασ και ο υπό ζρευνα χϊροσ βρίςκεται βακιά ςτθν Ανατολία, άρα μακριά από τον κεντρικό ζλεγχο τθσ Οκωμανικισ αυτοκρατορίασ, με τουσ τοπικοφσ δυνάςτεσ κλπ. Ζτςι, μεταξφ των άλλων, καταγράφθκαν τα παρακάτω μζτρα, για μια ςειρά ανομικϊν ςυμπεριφορϊν, από τα τοπικά Εκκλθςιαςτικά Δικαςτιρια- Δθμογεροντίεσ όπωσ:24  Ο αποκλειςμόσ του παραβάτθ από τθν εκκλθςιαςτικι ηωι, με απόφαςθ τθσ δθμογεροντίασ, για χρονικό διάςτθμα προςδιοριηόμενο ανάλογα με τθν παράβαςθ. Φυςικά με όλεσ τισ ςχετικζσ ςυνζπειεσ: ακοινωνθςία, αποφυγι οποιαςδιποτε ιεροπραξίασ, κλπ  Ο αφοριςμόσ. Ρροφανϊσ για τισ βαριζσ περιπτϊςεισ και πάντοτε με τθ ςυνδρομι του τοπικοφ Επιςκόπου.  Θ μαςτίγωςθ, θ εξορία, θ φυλάκιςθ… Με τθ δθμόςια διοίκθςθ να είναι υποχρεωμζνθ ςε εκτζλεςθ των ςχετικϊν δικαςτικϊν αποφάςεων. Βεβαίωσ οι εκτελζςεισ των ποινϊν γινότανε από χριςτιανοφσ ςε χριςτιανικά ιδρφματα, δθλαδι ςε μθτροπόλεισ, μοναςτιρια…με τουσ δθμογζροντεσ- δικαςτζσ να καταβάλουν κάκε δυνατι προςπάκεια για τθ μθ εμπλοκι του μουςουλμανικοφ ςτοιχείου ι τθν επιβολι διαφορετικϊν ποινϊν που δεν κα προκαλοφςαν…  Το πρόςτιμο. Θ πλζον ςυνθκιςμζνθ ποινι και πάντοτε ανάλογθ με τθν οικονομικι δυνατότθτα του παραβάτθ.

3-Σν δηθαζηηθό ζώκα Πςον αφορά το δικαςτικό ςϊμα παρατθροφμε τα εξισ:  δεν υπιρχε ειδικι προσ τοφτο υπθρεςία ςκοπόσ τθσ οποίασ κα ιταν θ ενθμζρωςθ- εξειδίκευςθ των ανκρϊπων που κα απζνειμαν δικαιοςφνθ.  οι δικαςτζσ μζχρι τθσ εφαρμογισ των ςχετικϊν νομοκετθμάτων δεν διοριηότανε αξιοκρατικά, αλλά δι’ επιλογισ με ό,τι αυτό ςιμαινε.  αρχικά δεν είχαν μιςκό ι απολαβζσ από το κρατικό ταμείο, αλλά πλθρωνόταν από τουσ αντιδίκουσ μετά από ειδικι ςυμφωνία. Ευνόθτο και κατανοθτό πωσ θ πλάςτιγγα πάντοτε ζγερνε υπζρ αυτοφ που κα πλειοδοτοφςε…Λδιαίτερα μάλιςτα υπζρ των εχόντων και κατεχόντων.  οι αποφάςεισ ακόμα και ςτα μεικτά δικαςτιρια μετά τισ δθμοςιεφςεισ του Χάττι Σερίφ και Χάττι Χουμαγιοφμ ιταν μερολθπτικζσ και ςτθν πλειοψθφία τουσ πάντοτε ιταν υπζρ του μουςουλμανικοφ ςτοιχείου Ραρατιρθςθ Θ κατάςταςθ βελτιϊκθκε ουςιαςτικά και ςε μεγάλο βακμό, χωρίσ φυςικά να παραβλζπουμε τισ ιδιαίτερεσ τοπικζσ ςυνκικεσ, μετά τθν κακιζρωςθ του

24

Κ. Λακέξα, «Πεξί ηνπ ζεζκνχ ησλ επί ηνπξθνθξαηίαο δεκνγεξνληηψλ», Μικπαζιαηικά Χπονικά, ζύγγπαμμα πεπιοδικόν εκδιδόμενον ςπό ηος ημήμαηορ Μικπαζιαηικών Μελεηών ηηρ Δνώζεωρ Σμςπναίων, ηφκνο 3νο [ 1940] ζ. 69

17

ςυντάγματοσ, τθσ όποιασ μονιμότθτασ των δικαςτϊν, και τθσ δθμιουργίασ επαγγελματικοφ ςϊματοσ που κα αςκοφςε το λειτοφργθμα τοφτο. Τϊρα, για το γενικό πλαίςιο εφαρμογισ αναφερκικαμε διεξοδικά παραπάνω. Υπιρχαν επίςθσ διάφορεσ υποκζςεισ που δεν ζφταναν ποτζ ςτισ αίκουςεσ των δικαςτθρίων ι ςτουσ δικαςτικοφσ λειτουργοφσ, μιασ και θ επίλυςι τουσ γινότανε ςε πρϊτο και ενδεχόμενα τελεςίδικο βακμό άμεςα από τουσ τοπικοφσ παράγοντεσ που είχαν τοφτο το δικαίωμα. Δθλαδι από τουσ δθμογζροντασ των κοινοτιτων και ιδιαίτερα μάλιςτα από τον οικείο μουχτάρθ του οποίου ζνα από τα ςοβαρότερα δικαιϊματα-κακικοντα ιταν ο ςυμβιβαςμόσ των μερϊν ι θ εκδίκαςθ μικροχποκζςων, κυρίωσ αςτικοφ περιεχομζνου και θ επιβολι προςτίμων, για μικροκαταςτροφζσ, καταπατιςεισ αγρϊν από τα ηϊα μετά και τθ ςχετικι καταγγελία του αγροφφλακα, διενζξεισ τοπικοφ ενδιαφζροντοσ… Άκουγε, ζβλεπε, ςκεφτότανε και … «πατοφςε το μουχοφρι= ςφραγίδα-απόφαςθ»25 τθν οποία ιςαν υποχρεωμζνα αμφότερα τα μζρθ να υπακοφςουν. Ι επζβαλε τα όποια πρόςτιμα. Δικαςτικζσ εξουςίεσ είχανε επίςθσ και οι: α-Μουφτισ Ρρόκειται για τον νομοδιδάςκαλο με τθν χαρακτθριςτικι ενδυμαςία του «τςουπζ»26 και του πράςινου «ςαριχ», όπωσ των «ςοφτάδων»,27 που εξζδιδε «φετβάδεσ»28 επί διαφόρων παρουςιαηομζνων προβλθμάτων που είχανε ςχζςεισ με τον Λερό νόμο…και τα κλθρονομικά, τισ αγοραπωλθςίεσ, τουσ γάμουσ κλπ. β-Ο χακίμθσ ι ο χακίμ ι ο γατισ Ρρόκειται για τον Ρροϊςτάμενο του ιεροδικαςτθρίου όπου διεκπεραιϊνονταν ηθτιματα αγοραπωλθςιϊν, κλθρονομικϊν υποκζςεων, κθδεμονιϊν, διαηυγίων κλπ. Ραρατιρθςθ Θ απόφαςθ του Λεροδικείου δινόταν πάντοτε εγγράφωσ, ιταν τελεςίδικθ και λεγότανε «χοτςζτ» ι «ιπρά» ι «χόκμ», ανάλογα με το αντικείμενο τθσ διζνεξθσ.

3- Οη δηθεγόξνη Τα δικαιϊματα και οι υποχρεϊςεισ των δικθγόρων προςδιορίηονται επαρκϊσ από τουσ ςχετικοφσ νόμουσ, αλλά ταυτόχρονα και από τισ εςωτερικζσ διατάξεισ των ςωματειακϊν τουσ ενϊςεων. Για το χκεσ τθσ υπό ζρευνα περιοχισ, απλά ακοφςαμε περιςςότερα και λιγότερα διαβάςαμε. Οι λόγοι πολλοί και ςε κάκε περίπτωςθ κατανοθτοί, μιασ και το ςφνολο των διαφορϊν επιλυότανε αυκωρί και παραχριμα εν τθ γενζςει τουσ… Εξάλλου τα ζξοδα πολλά, οι μετακινιςεισ από το ζνα μζροσ ςτο άλλο δυςκολότατεσ, και οι αποφάςεισ των δικαςτθρίων αβζβαιεσ. Ζτςι, με βάςθ όλα μασ τα ςτοιχεία και περιςςότερο αυτά που αντλιςαμε από τισ παρακάτω αναφερόμενεσ μελζτεσ –μαρτυρίεσ, προκφπτει πωσ:

25

Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12, α.α. 44, καξηπξία ΢ηακαηηάδε Ησάλλε θνληνκάληθνπ ξάζνπ 27 ζνθψλ ηεξσκέλσλ 28 γλσκαηεχζεηο-απνθάζεηο 26

18



 



το ςφνολο του νομικοφ δικθγορικοφ ςϊματοσ,29 κατά τθν απογραφικαταγραφι ςτθν ανταλλαγι των πλθκυςμϊν του ’24 ιταν τθσ τάξεωσ των εννζα (9) ατόμων…δθλαδι μόλισ το 0,01% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ.30 δυςτυχϊσ δεν γνωρίηουμε λεπτομζρειεσ ςχετικά με το ποιόν τθσ εργαςίασ τουσ, τα μεγζκθ των αμοιβϊν, τα δικαιϊματα και τισ υποχρεϊςεισ τουσ… δεν γνωρίηουμε επίςθσ τισ ζδρεσ όλων αυτϊν αλλά ςφμφωνα με μαρτυρίεσ ζνασ τουσ ηοφςε και διατθροφςε γραφείο ςτο Ερεγλί τθσ Νίγδθσ, ζνασ άλλοσ ςτο Σαρμουςακλί τθσ Καιςάρειασ,31και ζνασ τρίτοσ ςτο Κάςτρο.32 Βάςιμα πιςτεφουμε πωσ και οι υπόλοιποι κα είχαν ωσ ζδρα του γραφείου τουσ τισ ζδρεσ των δικαςτθρίων όπωσ, τθσ Νεβ-Σεχίρ, τθσ Καιςαρείασ, τθσ Νίγδθσ, του Λκονίου, του Ρροκοπίου. Τα μοναδικά ονόματα δικθγόρων που διακζτουμε είναι: -του Λωςιφ ΢ωμανίδθ από τθν Αραβθςςό που όμωσ ζμενε και δραςτθριοποιοφταν ςτο Ουργκιοφπ.

-του Καναςάκθ Λγνατιάδθ που καταγότανε από τθ Νεβςεχίρ και αντικατζςτθςε τον πρϊτο.33

Ζλλειψθ επαρκϊν πλθροφοριϊν υπάρχει επίςθσ και για τισ ςωφρονιςτικζσ φυλακζσ ςτισ οποίεσ εκτελοφνταν οι επιβλθκείςεσ από τα δικαςτιρια ποινζσ. Τα μόνα που διακζτουμε είναι:  μαρτυρία, ςφμφωνα με τθν οποία «ο γιοσ του Λευτζρθ Τηορμπατηόγλου όταν άκουςε πωσ γζνθκε επανάςταςθ και ςθκϊκθκαν τα πράγματα διαφορετικά –(εννοεί τθν επανάςταςθ των Νεότουρκων)- φψωςε τθ φωνι του παραπάνω από το μπόι του…αλλά του ζκοψε τθ φόρα ο Μουχτάρθσ βάηοντάσ τον, ςε ςυνεργαςία με τουσ καρακόλουσ, για μερικζσ μζρεσ φυλακι, ςτθν Καιςάρεια…».34 Δυςτυχϊσ θ πλθροφορία είναι ελλιπζςτατθ μιασ και δεν γνωρίηουμε το είδοσ τθσ φυλακίςεωσ, αν για παράδειγμα επιβλικθκε από αυτόφωρο δικαςτιριο ι ωσ ςφλλθψθ- προφυλάκιςθ-ςωφρονιςμόσ, αν επρόκειτο για πραγματικζσ φυλακζσ ι κάποιοσ ιδιαίτεροσ κάλαμοσ αςτυνομικοφ τμιματοσ κλπ…  βιβλιογραφικι καταγραφι, ίςωσ και θ μόνθ αξιόπιςτθ πλθροφορία, ςφμφωνα με τθν οποία «ο χαπίτ είχε γιο, που για βάρβαρεσ κι ανικικεσ πράξεισ του είχε εκτίςει κατ’ επανάλθψθ ποινζσ φυλακίςεωσ ςτισ φυλακζσ τθσ Κόνια, όπου για τθν αγριότθτά του του ’χαν δϊςει τον τιμθτικό τίτλο τηαναβάρ, δθλαδι λφκοσ…»35

29

΢εκ: ΢ηελ επίζεκε ηνπξθηθή γιψζζα ιέγνληαλ «ληαβά βεθηιί» δειαδή αληηπξφζσπνο ηεο δίθεο. ΢ηε δεκψδε κνπζνπικάλνη θαη ρξηζηηαλνί ηνπο ιέγαλε αβνπθάη ή αβνπθάηνο.

30 Μαξία Αζβέζηε, Δπαγγελμαηικέρ Αζσολίερ ηων Δλλήνων ηηρ Καππαδοκίαρ, Αζήλα, Δπηθαηξφηεηα, 1980, ζει. 202 31 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12, α.α. 48, καξηπξία ΢αξκνπθαζίδε ΢ηάζε 32 ΢εξαθείκ Ρίδνο, ο.π. ζει 163 33 ο.π. ζει 163 34 34 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12, α.α. 39, καξηπξία Βαζηιείνπ Σζηηζφπνπινπ 35 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 101

19

Γεληθέο παξαηεξήζεηο- εξωηήκαηα Άμεςα κα μποροφςαν να τεκοφν από κάκε καλόπιςτο αναγνϊςτθ –ερευνθτι διάφορα απλά ερωτιματα… Αν, για παράδειγμα, όλα τα προαναφερόμενα αποτελοφςαν κενό γράμμα του νόμου ι, τφχαιναν τθσ πλιρουσ αποδοχισ- εφαρμογισ από τθν οκωμανικι διοίκθςθ. Αν δθλαδι όλα ετοφτα νομοκετικθκαν απλά για τον φόβο των Λουδαίων ι για λόγουσ περιςςότερο εξωτερικισ πολιτικισ και ουδζν περαιτζρω ι όντωσ υπιρξαν καλζσ προκζςεισ από πλευράσ των ικυνόντων του κράτουσ που κζλανε και πζτυχαν κάτι το ςθμαντικό. Ρροςωπικι μασ άποψθ είναι πωσ λειτοφργθςαν επωφελϊσ και οι δυο προαναφερόμενοι λόγοι. Λίγο, αν κζλετε, θ προςοχι των μεγάλων δυνάμεων και ιδιαίτερα αυτι τθσ κραταιάσ ΢ωςίασ, περιςςότερο οι νουνεχείσ τθσ άρχουςασ τάξεισ που ζβλεπαν τθν επερχόμενθ κατάρρευςθ τθσ αυτοκρατορίασ, επζβαλαν τοφτα τα νομοκετιματα, όμωσ… Πμωσ αμφιβάλλουμε για τθν ζκταςθ εφαρμογισ τουσ και ιδιαίτερα ςτισ άνυδρεσ θφαιςτειογενείσ εκτάςεισ τθσ Καππαδοκικισ χϊρασ, που ηοφςε, αιϊνεσ τϊρα, ςχεδόν απομονωμζνθ από τα κζντρα εξουςίασ… Διότι ναι μεν όμορφα, ωραία και χριςιμα όλα ετοφτα ςτθν περιοχι τθσ Ρόλθσ ι τθσ Σμφρνθσ ι τθσ Μαγνθςίασ, αλλά εκεί; Με δεδομζνα μάλιςτα τον μεγάλο αρικμό των νομοκετθμάτων, πιςτζσ αντιγραφζσ αυτϊν των μεγάλων δυνάμεων και κυρίωσ τθσ Γαλλίασ ςτα περιςςότερα εξ αυτϊν, τθν τεράςτια ζκταςθ τθσ οκωμανικισ αυτοκρατορίασ, τθν ζλλειψθ κατάλλθλων μζςων επικοινωνίασ που κακιςτοφςαν αδφνατθ τθν ενθμζρωςθ των κρατικϊν λειτουργϊν, τθν φπαρξθ ςοβινιςτικϊν τάςεων αλλά και ακραίων κρθςκευτικϊν πεποικιςεων περί κατωτερότθτασ του μθ μουςουλμανικοφ πλθκυςμοφ, τα διάφορα εμπόδια ςε τοπικό επίπεδο διοίκθςθσ,36 ο γενικότεροσ εκμαυλιςμόσ, ο ςυνεχισ χρθματιςμόσ, αλλά και θ αδυναμία αντίδραςθσ, μάλλον τα κατζςτθςαν περίπου ανενεργά. … Επίςθσ και το ςπουδαιότερο. Διατάξεισ του ςυντάγματοσ, για παράδειγμα, ανεςτάλθςαν τθν επόμενθ χρονιά τθσ ιςχφοσ τουσ από τθν ίδια τθν κεντρικι διοίκθςθ…ι το ίδιο το ςφνταγμα καταργικθκε ςτθν πράξθ με αποτζλεςμα οι όποιεσ επωφελείσ του διατάξεισ να μθν εφαρμόηονται37…ςυνεχίηοντασ ζτςι τθν καταβαράκρωςθ τθσ οκωμανικισ κοινωνίασ. Και όπωσ κα δοφμε ςτα οικεία κεφάλαια πολλζσ φορζσ από τθν ανυπολθψία των τουρκικϊν δικαςτθρίων οι ίδιοι οι μουςουλμανικοί πλθκυςμοί προςζτρεχαν ςε χριςτιανοφσ δικαςτζσ, διότι τα κάκε μορφισ μπαξίςια- λαδϊματα για τθν ζκδοςθ φιλικϊν αποφάςεων ίςχυαν μζχρι και τθν «ζξοδο».

36

Ζ ηζφηεηα αιιά θαη ε αλεμηζξεζθία δελ αλαγλσξίζζεθαλ ζρεδφλ πνηέ απφ ηνπο θξαηνχληεο πνπ είραλ κηα πεξίεξγε αληίιεςε θαη ζπλέρηδαλ λα αληηδξνχλ αξλεηηθά ζε θάζε πξνζπάζεηα εθζπγρξνληζκνχ ηεο ρψξαο. Απηή ε αληίιεςε δελ αθνξνχζε ηνλ πιεζπζκφ, δειαδή ηηο δπν θπξίσο κεγαιχηεξεο ζξεζθεπηηθέο θνηλφηεηεο, πνπ δνχζαλ ζην κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα αξκνληθά.

37 ΢έκπε Εωή, ν.π. ζει 249 «ζπζηήζεθαλ πξσηνδηθείν, θαθνπξγηνδηθείν, εκπνξνδηθείν… αιιά νη ρξηζηηαλνί ζπαλίσο δηθαησλφηαλε ζηα νζσκαληθά δηθαζηήξηα δηφηη ε δηαδηθαζία εμαθνινχζεζε λα δηεμάγεηαη ζχκθσλα κε ηα παιηφηεξα πξφηππα θαη φρη ζχκθσλα κε ηε λέα λνκνζεζία»

20

Φυςικά για τθν καλφτερθ παρουςίαςθ του κζματοσ κα προςπακιςουμε απλά να παρακζςουμε τισ όποιεσ μασ πλθροφορίεσ για το νομικό κακεςτϊσ τθσ περιοχισ ςτθριγμζνοι ςε αυτό που όλοι μασ ζχουμε υπόψθ. Σε αυτό που λζμε και εννοοφμε ωσ Αςτικό Δίκαιο, με τισ δικζσ του ςθμερινζσ εκφάνςεισ. Δθλαδι, το Ενοχικό, το Εμπράγματο, το Οικογενειακό, το Κλθρονομικό, αλλά και ςτο Εμπορικό δίκαιο και, το Φορολογικό… Ριςτεφοντασ πωσ ζτςι κα δϊςουμε μια πλθρζςτερθ εικόνα για εκεί και τότε. Φυςικά με μια μοναδικι παράκλθςθ- επιςιμανςθ. Επικυμοφμε πραγματικά τθν όποια ανοχι του αναγνϊςτθ για τυχόν ανκρϊπινα λάκθ και παραλείψεισ, για τουσ λόγουσ που προαναφζραμε.

21

Δκπξάγκαην Γίθαην Το ςφνολο δθλαδι των κανόνων που ρυκμίηουν τα εμπράγματα δικαιϊματα, με μια ςθμαντικότατθ διάκριςθ. Ρωσ τα πράγματα38 διακρίνονται, κατά το άρκρο 948 του Α.Κ. ςε:  ακίνθτα, το ζδαφοσ και τα ςυςτατικά αυτοφ…  κινθτά, δθλαδι όςα δεν είναι ακίνθτα…39 Αυτά, ςε γενικζσ γραμμζσ, με τα ιςχφοντα ςιμερα, αλλά εκεί και τότε; Ροιεσ, για παράδειγμα, ιταν οι απόψεισ, τα ιςχφοντα περί τθν ιδιοκτθςία, τθ νομι και κατοχι, τθ διάκεςθ μα και τθν προςταςία τθσ; Ζχουμε λοιπόν.

1-Ηδηνθηεζία Το δικαίωμα ςυνίςτατο ςτο να ζχει κάποιοσ κάτι το οποίο χρθςιμοποιεί και το διακζτει κατά το δοκοφν, μζςα φυςικά ςτα πλαίςια που ορίηουν οι ιςχφοντεσ πάντοτε νόμοι... Αυτό το κάτι λοιπόν διακρινόταν κυρίωσ ςε: Α-Ακίνθτθ -«moussacafate» ιδιοκτθςία θ οποία περιλάμβανε τισ παρακάτω κατθγορίεσ- διακρίςεισ.  Σα κακαρά μοφλκια- ςιρφ μουλκ -sirf mulke. Δθλαδι όλα τα ακίνθτα κατά πλιρθ νομι και κατοχι χωρίσ καμία επιβάρυνςθ. Και με απλζσ κουβζντεσ «ό,τι ικελεσ τϊκαμνεσ: το ’χτιηεσ, το χαλνοφςεσ, το πουλοφςεσ, το χάριηεσ, το κομμάτιαηεσ...» 40  Σα αιτιολογθμζνα,-ι μοφλκι μουςπζπ-mylk-i- mussebebe. Δθλαδι αιτιολογθμζνθ ιδιοκτθςία. Ρεριελάμβανε όλα τα ακίνθτα που προερχότανε από κλθρονομιά, δωρεά και οποιαδιποτε άλλθ νόμιμθ αιτία, αποδεικνυόμενθ όμωσ με βεβαιϊςεισ από τθ οικεία δθμογεροντία…  Σα βακοφφια. Τα ακίνθτα δθλαδι τα προερχόμενα από τισ δθμοπραςίεσ των εκκλθςιαςτικϊν ιδρυμάτων.41  Σα κετίκια-κετίκ-ghedike. Κυρίωσ μαγαηιϊν ι προνομιοφχων κτθμάτων.42  Σα μιρί-ι αραηί-ι-μι -arsa-i-mir-ι. Οι κρατικζσ γαίεσ που παραχωροφνταν με επίςθμουσ τίτλουσ ςτουσ Οκωμανοφσ υπθκόουσ για εκμετάλλευςθ ζναντι ενόσ ευτελοφσ αντιτίμου...και επιςτρεφόταν μόνο εάν εκείνοσ που ζπαιρνε το κτιμα πζκαινε χωρίσ κλθρονόμουσ.  Σα μαχλοφλια-μαχλοφλ-majloule.

38

Κωλζηαληίλνο Βαβνύζθνο, Δγσειπίδιον Αζηικού Γικαίος, Θεζζαινλίθε, Αθνί ΢άθνπια 1974, ζει 197, «Πξάγκα ελ ηε ελλνία ηνπ λφκνπ είλαη παλ αληηθείκελνλ ελζψκαηνλ, απζχπαξθηνλ, απξφζσπνλ θαη δεθηηθφλ αλζξψπηλεο εμνπζηάζεσο…»

39 Πελειόπε Αγαιινπνύινπ-Υξπζάλζε Θέκειε, Αζηικόρ Κώδικαρ και ειζαγωγικόρ νόμορ, Θεζζαινλίθε, Αθνί ΢άθθνπια, 1999, ζει 200.

40 ΢. Ρίδνο, ο.π. ζει 215 41 Πξφθεηηαη γηα ηα αθηεξψκαηα 42 ν.π., ζει 218, «Σν θηήκα θεηίθ είρε ην πξνλφκην λα κελ κπνξέζε άιινο λάξζε θνληά ζνπ, ζην θηήκα ζνπ θαη λα αλνίμε ή λα θηίζε καγαδί ηνπ ηδίνπ πξννξηζκνχ κε ην δηθφ ζνπ: ραβηαξάδηθν, θαπειεηφ, καγεξεηφ, ή λα κελ εμαζθήζε ζηελ ίδηα κε εζέλα πεξηνρή ηνπ γνπλαξά, ηνπ ξάθηε, ηνπ βαξειά θιπ.»

22

Ρρόκειται για τα «αδιάκετα» ακίνθτα, δθλαδι αυτά για τα οποία δεν υπιρχε νόμιμοσ κλθρονόμοσ και τα οποία ςτο τζλοσ βγαίνανε από τα οικεία γραφεία ςε δθμοπραςία. Β-Κινθτι, μουφρεντάτ- moufredate ιδιοκτθςία, ι και ντουηζνια43, θ οποία περιλάμβανε τισ παρακάτω κατθγορίεσ.  τα μόμπιλα, δθλαδι όλα τα ξφλινα αντικείμενα  τα ςτρωςίδια  τα ςκεφθ ι παχιρια, γενικά  τα γυάλινα  τα χρειϊδθ ενόσ ςπιτιοφ ι μαγαηιοφ

2-Απόδεημε πεξί ηεο ηδηνθηεζίαο Θ απόδειξθ, ζναντι των πάντων, για τθν ιδιοκτθςία κάκε ακινιτου, γινότανε με το Σενζτ- sened-i hakan-ι ι κοτςάν44 ι ταποφ που κεωρείτο τίτλοσ κρατικόσ τον οποίο δεν μποροφςε να αμφιςβθτιςει κανζνασ. Επρόκειτο περί εγγράφου που ζφερε τον Τορά,45 και που περιείχε τα παρακάτω : τα πλιρθ ςτοιχεία του ιδιοκτιτθ, τον τρόπο απόκτθςθσ, το τίμθμα αν επρόκειτο περί αγοραπωλθςίασ, περιγραφι ακινιτου, τοπογεωγραφικι περιγραφι του ακινιτου… Με τθν πάροδο του χρόνου και τθ βελτίωςθ των παρεχομζνων υπθρεςιϊν από Υπουργείο του Τεφτερχανά (Τεφτζρ-Χανζ-ι-Χακκανί-Νεηαρετι), οι τίτλοι ιδιοκτθςίασ απζκτθςαν ενιαία μορφι… Στο ςθμείο αυτό να επιςθμάνουμε μερικζσ «ιδιαιτερότθτεσ» του χϊρου, αλλά και του επικρατοφντοσ εκιμικοφ δικαίου.

1-Μετά τθν ίδρυςθ του Τεφτερχανά θ αγοραπωλθςία των περιςςοτζρων ιδιοκτθςιϊν πζραςε ςτθν προκαταρκτικι δικαιοδοςία του ιεροδικείου =μαχκεμεϊ ςεριζ- ιεροδίκθ (κατι) ο οποίοσ:  διαβεβαίωνε για τθν φπαρξθ ελεφκερθσ βοφλθςθσ και των δυο μερϊν για τθν πράξθ  διαβεβαίωνε ότι αμφότεροι ομολόγθςαν πωσ «κάνουν ιμπρά»-εκχωροφν τα δικαιϊματα  διαβεβαίωνε για το πζραςμα των χρθμάτων από το αγοραςτι ςτον πωλθτι 46  διαβεβαίωνε για τθν παρουςία μαρτφρων  επιμελείτο τθν ζκδοςθ χοτςετίου (ζγγραφο ιεροδικείου για τθν πράξθ)

43

Κάζε είδνπο έπηπια Πξφθεηηαη γηα λεψηεξε νξνινγία πνπ θαζηεξψζεθε απφ ην ζηέιερνο ηνπ γεληθνχ βηβιίνπ απφ ην νπνίν απνζπνχζαλ ην έγγξαθν.

45 Ο αληίζηνηρνο απηνθξαηνξηθφο ηίηινο θάζε ζνπιηάλνπ ή αλ ζέιεηε ε επίζεκε βνχια. Βι, ΢. Ρίδνο ο.π. ζει 232, «ην ηνξά ηνπ ΢νπιηάλνπ Υακίη έγγξαθε κε ηε κπζηεξηψδε εθείλε πινθή ησλ γξακκάησλ Απηνχι Υακίη, πηφο ηνπ Μεηζίη ληθεθφξνο πάληνηε...».

46 ΢. Ρίδνο, ο.π. ζει 208 44

23

2-Στθν κακθμερινι πρακτικι τα πράγματα, για τθν αγροτικι κυρίωσ ιδιοκτθςία και όχι μόνο, είχαν διαφορετικι χροιά. Ζτςι τα ςθμάδια τθσ κυριότθτασ:  για τα χωράφια47 γινότανε με τα τορμϊνια, ι τα χαντάκ, δθλαδι, βακιά αυλάκια καμωμζνα με το αλζτρι και πζτρεσ μπθγμζνεσ ι φαρδιζσ ακαλλιζργθτεσ λωρίδεσ.48  για τα οικόπεδα με τα ςθμάδια, δθλαδι ςτισ τζςςερισ γωνίεσ τουσ καρφωμζνα παλοφκια ι ςωρό από πζτρεσ…  για τα ηωντανά με τα ςφραγίςματα, δθλαδι το βάψιμο του ηϊου δι’ ενόσ χρϊματοσ ςε ςυγκεκριμζνο ςθμείο. Ραρατιρθςθ Τα Σενζτια, ωσ τίτλοι ιδιοκτθςίασ, κακιερϊκθκαν κυρίωσ κατά το δεφτερο μιςό του 19ου αιϊνα με τθ δθμιουργία αντιςτοίχων γραφείων αλλά και τθν τεχνογνωςίατεχνολογία των Γάλλων κυρίωσ ςυμβοφλων. Οφείλουμε όμωσ να επιςθμάνουμε και να κατακζςουμε και τουσ γνωςτοφσ τρόπουσ μεταβίβαςθσ - απόκτθςθσ τθσ ιδιοκτθςίασ προ του επιβλθκζντοσ κακεςτϊτοσ του ςενζτ. Ζτςι οι διάφορεσ αγοραπωλθςίεσ γινότανε με τα ομόλογα ι τα τεμεςοφκια, δθλαδι μια απλι ομολογία του αγοραςτι –πωλθτι ςε απλό χαρτί περί τθσ επιγενόμενθσ αγοραπωλθςίασ κλπ. Φυςικά με τισ ςχετικζσ υπογραφζσ, εάν και εφόςον ιξεραν να γράφουν ι το ςθμείο του ςταυροφ για τουσ χριςτιανοφσ ςε αντίκετθ περίπτωςθ, κακϊσ και τθσ βοφλασ του δακτφλου…Εννοείται με τισ ςχετικζσ βεβαιϊςεισυπογραφζσ, κατά τον ίδιο τρόπο, του ιερζα τθσ κοινότθτασ και των παριςταμζνων μαρτφρων που τισ περιςςότερεσ φορζσ ιταν μζλθ τθσ τοπικισ δθμογεροντίασ… Επίςθσ και το ςθμαντικότερο. Πλεσ μα όλεσ οι πράξεισ καταγράφονταν επακριβϊσ ςτον οικείο Κϊδικα τθσ κοινότθτασ.

3-Τπνζήθε… Γνπιεία…Δλέρπξν…Υξεζηθηεζία Νομικζσ ζννοιεσ γνωςτζσ ςιμερα και τα μάλα εφαρμοηόμενεσ, αλλά εκεί και τότε; Μςχυαν και αν ναι, ποια ιταν θ ζκταςι τουσ; α-Σφμφωνα, λοιπόν, με τουσ εξαιρετικότατουσ ερευνθτζσ του χϊρου49 θ υποκικθ ωσ πρακτικι ιταν ςπανιότατθ μεν, αλλά όχι και παντελϊσ άγνωςτθ.50 Μόνο ςε εξαιρετικζσ περιπτϊςεισ και όταν το δανειηόμενο ποςό ιταν τεράςτιο λαμβανότανε αυτό το είδοσ προςταςίασ με τθ ςφνταξθ ενόσ χαρτιοφ-ςυμφωνθτικοφ που ζγγραφε ο δάςκαλοσ του χωριοφ ι ο ιερζασ και το οποίο περιελάμβανε:  τα ςυμβαλλόμενα μζρθ, δθλαδι τον δανειςτι και τον δανειηόμενο 47

Τπήξραλ ηα παξαθάησ είδε ρσξαθηψλ: -ηα θφκκαηα ή ραξνχκηα= κηθξά ρσξάθηα δίπια ζηηο θαηνηθίεο -ηα ηαξιάδηα= ηα κεγάια ρσξάθηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηα δεκεηξηαθά -ηα αγαζινχρηα = ηα ρσξάθηα κε δέλδξα 48 Γεώξγηνο Μαπξνραιπβίδεο, Η Αξόρ ηηρ Καππαδοκίαρ, η. 1νο , Αζήλα, Κ.Μ.΢. 1990 ζει 335, βι Θαλάζε Κωζηάθε, Σο Μιζθί ηηρ Καππαδοκίαρ, Αζήλα, Αθαδεκία Αζελψλ 1977, ΢εξαθείκ Ρίδνο, Η Σιναζόρ Αζήλα, Κ.Μ.΢ 2007.

49 Γ. Μαπξνραιπβίδε, ο.π., Θαλάζε Κσζηάθε, ο.π., ΢. Ρίδν, ο.π.

50 Κωλζηαληίλνο Βαβνύζθνο, ο.π. ζει 254 « Τπνζήθε είλαη ην εκπξάγκαην δηθαίσκα επί αιιφηξηνπ αθηλήηνπ πξνο εμαζθάιηζηλ ηεο απαηηήζεσο ηνπ δαλεηζηνχ δηα πξνλνκηαθήο ηθαλνπνηήζεσο απηνχ εθ ηνπ πξάγκαηνο» βι Πελειόπε Αγαιινπνύινπ-Υξ. Θεκειή, ο.π. ζει 259, «άξζξν 1257 Α.Κ.= ΢ε μέλν αθίλεην κπνξεί λα ζπζηαζεί εκπξάγκαην δηθαίσκα ππνζήθεο γηα ηελ εμαζθάιηζε απαίηεζεο κε ηελ πξνλνκηαθή ηθαλνπνίεζε ηνπ δαλεηζηή απφ ην πξάγκα»

24

  

το ποςό δανειςμοφ τον χρόνο του δανείου τον ςχετικό τόκο που τισ περιςςότερεσ φορζσ ιταν «ζνα μετηίτι ςτθ λίρα δθλαδι περίπου 20%…δθλαδι αρκετά υψθλόσ.»51  τισ ςυνζπειεσ από τθ μθ επιςτροφι του οφειλόμενου ποςοφ εντόσ τθσ τακτισ θμερομθνίασ, δθλαδι τθ μεταγραφι του ακινιτου, ςυνικωσ χωραφιοφ, ςτο όνομα του δανειςτι. Βεβαίωσ ςε περίπτωςθ που «το ακίνθτο ιταν μεγαλφτερθσ αξίασ από το δανειηόμενο ποςό τότε ιταν υποχρεωμζνοσ ο δανειςτισ να δϊςει πίςω τθ διαφορά, δθλαδι να υπολογίςει κεφάλαιο, τόκουσ ζξοδα και να επιςτρζψει το υπόλοιπο».52  Τισ υπογραφζσ των παριςταμζνων μαρτφρων, αν και τισ περιςςότερεσ φορζσ για πολλοφσ και διαφόρουσ λόγουσ δεν λάβαινε και μεγάλθ δθμοςιότθτα. Συνεπϊσ ιταν από τισ λίγεσ πράξεισ οι οποίεσ δεν καταχωροφνταν ςτον ςχετικό κϊδικα τθσ Κοινότθτασ. Ραρατιρθςθ -Μετά τθ δθμιουργία του κτθματολογικοφ γραφείου- Τεφτερχανά, υπιρχε οικεία ςτιλθ ςτθν οποία καταγραφότανε τα δθμιουργοφμενα βάρθ του ακινιτου.

-Στο άμεςο βεβαίωσ ερϊτθμα ποιοι μποροφςαν να προβοφν ςε τζτοιεσ ενζργειεσ οι οποίεσ μπορεί μεν να ιταν νόμιμεσ αλλά μθ «θκικζσ», ςπεφδουμε να δθλϊςουμε πωσ υπιρχαν οι γνωςτοί ςαράφθδεσ53 τόςο ςτο Λκόνιο όςο και ςτθ Νίγδθ που μετά περιςςισ ευχαριςτιςεωσ «βοθκοφςαν» τουσ ζχοντεσ ςχετικι ανάγκθ. Λδιαίτερα μάλιςτα με το εμπράγματο δικαίωμα του ενεχφρου. β- Σο ενζχυρο ι ντουτοφ,54 ωσ πρακτικι ιταν γνωςτό αλλά όχι και αρκετά διαδεδομζνο ςτα χωριά του χϊρου που εξετάηουμε. Μιασ και κεωρείτο «μάλλον ντροπι και προςπακοφςαν να αποφφγουν τα ςτόματα του κόςμου για τθν κατάςταςθ ςτθν όποία περιιλκε ο δανειηόμενοσ».55 Και ςε αυτζσ τισ περιπτϊςεισ ο ιερζασ ι ο δάςκαλοσ ςυνζταςςε το ςχετικό ζγγραφο του δανείου, αν και πολλζσ φορζσ ίςχυε ο λόγοσ. Σε κάκε πάντωσ περίπτωςθ ςφνταξθσ του ςχετικοφ εγγράφου τοφτο περιελάμβανε:  τα ςτοιχεία του δανειςτι και του δανειηόμενου  το ποςό του δανείου  τον χρόνο επιςτροφισ του ποςοφ  τον τόκο  το ενζχυρο που κα μποροφςε να είναι από χρυςαφικό, αςθμικό ζωσ και κάποιο ηωντανό… Βεβαίωσ ςε περίπτωςθ αδυναμίασ αποπλθρωμισ του ποςοφ και εάν και εφόςον το «πράγμα ζφτανε ςτο απροχϊρθτο, τότε θ εξόφλθςθ γινότανε με τθ παρακράτθςθ

51

Θαλάζεο Κωζηάθεο, ν.π. ζει 418 Μαξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε, ν.π.

53 αξγπξακνηβνί 54 Κ. Βαβνύζθνο, ο.π. ζει 248 «Δλέρπξνλ είλαη ην εκπξάγκαηνλ δηθαίσκα επί αιιφηξηνπ θηλεηνχ πξάγκαηνο πξνο εμαζθάιηζηλ ηεο απαηηήζεσο ηνπ δαλεηζηνχ δηα πξνλνκηαθήο ηθαλνπνηήζεσο απηνχ εθ ηνπ πξάγκαηνο» βι Πελειόπε Αγαιινπνύινπ –Υξ. Θεκειή, ο.π. ζει. 250 « άξζξν 1209 Α.Κ. ΢ε μέλν θηλεηφ πξάγκα κπνξεί λα ζπζηαζεί εκπξάγκαην δηθαίσκα ελερχξνπ γηα ηελ εμαζθάιηζε απαίηεζεο κε ηελ πξνλνκηαθή ηθαλνπνίεζε ηνπ δαλεηζηή απφ ην πξάγκα» 55 καξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε ο.π.

52

25

με πλιρθ δικαιϊματα του ενεχυριαηόμενου αντικειμζνου, αφοφ προθγοφμενα υπιρχε θ εκ νζου ςυγκατάκεςθ του οφειλζτθ…».56 Κατά τον Γ. Μαυροχαλυβίδθ μάλιςτα το ενεχυριαηόμενο αντικείμενο μποροφςε να πουλθκεί «μετά τθν εξάντλθςθ τθσ ςχετικισ προκεςμίασ και τισ επανειλθμμζνεσ ειδοποιιςεισ του δανειςτι προσ τον οφειλζτθ…Το επί πλζον τυχόν τίμθμα επιςτρεφότανε…»57 Θ επιςτροφι του επιπλζον ποςοφ ιταν βαςικι υποχρζωςθ ςτθριηόμενθ όχι μόνο ςτουσ επικρατοφντεσ κανόνεσ των ςυναλλαγϊν αλλά και ςτθ δθμιουργοφμενθ εκ του γεγονότοσ γενικότερθ θκικι υποχρζωςθ… γ- Για τισ παρακάτω πλθροφορίεσ χρθςιμοποιοφμε τον όρο χρθςικτθςία, δθλαδι τθ δια τθσ χριςεωσ απόκτθςθ κάποιου αντικειμζνου, όχι φυςικά με το περιεχόμενο τθσ ςθμερινισ νομικισ ζκφραςθσ, αλλά ςε κάκε περίπτωςθ εν πολλοίσ όμοιασ.58 Και εξθγοφμαςτε. Ρροθγοφμενα ζχουμε μιλιςει για το ιδιοκτθςιακό κακεςτϊσ των χωραφιϊν και τα είδθ που υπιρχαν, ςθμειϊςαμε μάλιςτα και τον τρόπο απόδειξθσ τθσ ιδιοκτθςίασ… Για οριςμζνα όμωσ και κυρίωσ για όςα από αυτά ζμεναν ακαλλιζργθτα για περιςςότερα από επτά ι κατ’ άλλουσ δζκα χρόνια, φαίνεται πωσ «ζπαυαν ν’ ανικουν ςτον ιδιοκτιτθ και ανικαν ς’ αυτόν που τα ’βριςκε χζρςα και τα καλλιεργοφςε».59 Χωράφια τα οποία οι χριςτιανοί τα ονόμαηαν αδζςποτα ι μάλλον κοινά ι μαλάκια60 …ενϊ ο μουςουλμανικόσ κόςμοσ είχε το παρακάτω επιμφκιο για τοφτεσ τισ ιδιαίτερεσ περιπτϊςεισ: «saban tarlayi zapt eder= ςαμπαν ταρλαϊ ηάπτ εντζρ, δθλαδι το αλζτρι κερδίηει το χωράφι». Ζτςι ο νζοσ καλλιεργθτισ προκαλοφςε τθν ζκδοςθ του ςχετικοφ χοτηετίου ςε πρϊτο ςτάδιο από τον κατι, αφοφ προθγοφμενα αποδείκνυε το δίκαιό του με τισ ςχετικζσ μαρτυρίεσ των ομοχϊριων του ι τθσ τοπικισ εξουςίασ και ςτθ ςυνζχεια του επίςθμου ςενζτ…61

56

καξηπξία ο.π.. Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 334 58 Κ Βαβνύζθνπ, ν.π. ζει 218 «Υξεζηθηεζία είλαη ε θηήζηο θπξηφηεηνο επί πξάγκαηνο, θηλεηνχ ή αθηλήηνπ, δη’ αζθήζεσο ππ’ απηνχ θπξίσο ηεο λνκήο εθ’ σξηζκέλνπ ρξφλνπ…απαηηνχληαη ε χπαξμηο: λνκήο...θαιήο πίζηεσο… λφκηκνπ ηίηινπ… παξέιεπζηο σξηζκέλνπ ρξφλνπ» βι Πελειόπε Αγαιινπνύινπ –Υξ. Θεκειή, ο.π. ζελ 218 « άξζξν 1041 Δθείλνο πνπ έρεη ζηε λνκή ηνπ κε θαιή πίζηε θαη κε λφκηκν ηίηιν πξάγκα θηλεηφ γηα κηα ηξηεηία θαη αθίλεην γηα κηα δεθαεηία γίλεηαη θχξηνο ηνπ πξάγκαηνο» 59 Θαλάζεο Κωζηάθεο ο.π. ζει 417 60 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 335 61 Μαξηπξία ΢αξκνπθαζίδε ΢ηάζε, ο.π. «Ο θαηήο δεηνχζε επηβεβαίσζε ησλ καξηχξσλ πεξί ηνπ ζρεηηθνχ γεγνλφηνο θαη απεθάζηδε ακέζσο…Μηιάκε θπξίσο γηα ρσξάθηα ηα νπνία ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ήηαλ ρέξζα θαη δελ δίδαλε ηίπνηε γη’ απηφ θαη εγθαηαιείθζεθαλ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο…» ΢εκ: Να ζεκεηψζνπκε επίζεο πσο θαηαβαιιφηαλε κεγάιε πξνζπάζεηα απφ πιεπξάο δεκνγεξνληίαο λα κελ ππάξμνπλ αθαιιηέξγεηα ρσξάθηα, έζησ θαη ρέξζα, γηα πνιινχο ιφγνπο. Ο θπξηφηεξνο είρε λα θάκεη κε ην «ζπγθξάηεκα» ησλ λέσλ, έζησ θαη κε απηά ηα πεληρξφηαηα κέζα, ζηνλ δηθφ ηνπο ηφπν…λα κελ πάξνπλ ησλ νκκαηηψλ ηνπο πξνο ηεο μελεηηάο ηα κέξε κε φ,ηη απηφ ζήκαηλε ζε ή θαη γηα θάζε πεξίπησζε. Γάκνπο κε «μέλεο» γπλαίθεο, ήζε θαη έζηκα «απαξάδεθηα» πξνο ηα θξαηνχληα ζηελ θνηλφηεηα θιπ. ΢πλεπψο νη ζρεηηθέο αλαγλσξίζεηο ήηαλ κάιινλ εχθνιεο.

57

26

δ- Η δουλεία, πάλι, ακόμα και ςιμερα είναι για μθ ζχοντασ νομικζσ γνϊςεισ όροσ άγνωςτοσ και εν πολλοίσ δυςνόθτοσ, αν και ςτθν πράξθ, εκεί και τότε, θ εφαρμογι τθσ ιταν ςυνθκιςμζνθ. Λδιαίτερα μάλιςτα ςτθ γεωργία. Ρρόκειται περί εμπραγμάτου δικαιϊματοσ επί αλλότριου πράγματοσ, το οποίο και φυςικά δεν πρόκειται να αναλφςουμε, απλά όμωσ να κατακζςουμε ποφ και πϊσ τφχαινε τθσ όποιασ εφαρμογισ εκεί και τότε. Να δθλϊςουμε βεβαίωσ άμεςα πωσ δεν τφχαινε τθσ όποιασ του εφαρμογισ με όλεσ τισ ςθμερινζσ προχποκζςεισ.62 Απλά πιςτεφουμε πωσ λειτουργοφςε θ καλι πίςτθ, τα ςυναλλακτικά ικθ μα και θ κοινι αντίλθψθ. Χωρίσ πρόςκετουσ όρουσ, ριτρεσ και αποηθμιϊςεισ του ςιμερα… Ζχουμε ιδθ τονίςει πωσ θ διάκριςθ χωραφιοφ από χωράφι, ιδιοκτθςίασ από ιδιοκτθςία, γινότανε με τα τορμϊνια ι με φαρδιζσ ακαλλιζργθτεσ λουρίδεσ γθσ μεταξφ των δυο ιδιοκτθςιϊν. Λωρίδεσ γθσ που επζτρεπαν:  τθν όποια διάκριςθ- δικαιοφχουσ-ιδιοκτιτεσ αλλά και…  το αναφαίρετο δικαίωμα ςτουσ ζχοντεσ «τυφλζσ ιδιοκτθςίεσ να πάνε ςτα δικά τουσ χωράφια μζςω των λωρίδων αυτϊν με τα ηωντανά τουσ, τα κάρα τουσ κλπ».63 ε- Εφρεςθ χαμζνων κινθτϊν πραγμάτων…64 Σιμερα με τθν πολυπλοκότθτα τθσ νομοκεςίασ, αλλά και τθν κάλυψθ όλων των πικανϊν περιπτϊςεων, δεν υφίςταται ςχεδόν κανζνα κενό. Λδιαίτερα μάλιςτα που θ εμπορευματοποίθςθ και ο εκχρθματιςμόσ είναι το παν για τθ διατιρθςθ του ευ ηθν. Πμωσ εκεί και τότε; Και το ρωτοφμε αυτό γιατί ζχουν καταγραφεί αρκετζσ περιπτϊςεισ και τυχόν παρεξθγιςεισ για τοφτθ τθν πλευρά τθσ κακθμερινότθτασ. Φυςικά όταν μιλάμε για τθν εφρεςθ χαμζνων κινθτϊν πραγμάτων μιλάμε... για τα ηωντανά για τα οποία ςχεδόν όλεσ οι κοινότθτεσ είχαν κοινά κοπάδια προςλαμβάνοντασ κυρίωσ μουςουλμάνουσ για τθ βοςκι τουσ. Ζτςι ςε εκείνεσ τισ περιπτϊςεισ ι για εκείνεσ τισ περιπτϊςεισ που δθλωνότανε απϊλεια κάποιου μικροφ ηωντανοφ, ζςπευδε «ο ανδρικόσ πλθκυςμόσ αλλά και τα μικρά παιδιά, αγόρια –κορίτςια, για να βρουν το ηωντανό…Και ςε κάκε ευτυχι κατάλθξθ δεχότανε τα ςυχαρίκια του κόςμου αλλά και τα φιλζματα του νοικοκφρθ.»65 Βεβαίωσ ποτζ θ κοινωνία δεν ιταν ιδανικι και ο ανκρϊπινοσ παράγοντασ ιταν και είναι αςτάκμθτοσ. Με ελάχιςτουσ, μα πάντωσ υπαρκτοφσ, να κζλουν να οικειοποιθκοφν τισ εξαιρετικότατεσ ςυγκυρίεσ εφρεςθσ κάποιου ηωντανοφ και να μθν το δθλϊνουν. Σ’ αυτζσ λοιπόν τισ περιπτϊςεισ μετά από τθ ςχετικι δθμοςιοποίθςθ του γεγονότοσ επενζβαινε θ δθμογεροντία για να δϊςει λφςεισ. Είτε «διαβάηοντασ» τα ςθμάδια των ηωντανϊν, χρϊματα κλπ είτε με τισ μαρτυρίεσ. Ζργο 62

Γηα κηα απφ ηηο κνξθέο ηεο δνπιείαο βι. ζρεηηθά θαη Πελειόπε Αγαιινπνύινπ-Υξπζάλζε Θέκειε, ο.π. ζει 212 «άξζξν 1012 Α.Κ. Αλ ην αθίλεην ζηεξείηαη ηελ αλαγθαία δίνδν πξνο ην δξφκν, έρεη ην δηθαίσκα ν θχξηφο ηνπ λα απαηηήζεη δίνδν απφ ηνπο γείηνλεο έλαληη αλάινγεο απνδεκίσζεο» 63 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12, α.α. 47, Μαξηπξία Σζνπηδφγινπ Κνζκά, «Σν θαιφ, γηα ην θαιφ...Ο παηέξαο κνπ αληαπέδηδε πάληνηε κε ην λα βνεζά ηνλ Σνξγνχη ΢σηήξε πνπ πεξλνχζακε απφ ακπέιη ηνπ κέζα» βι Θαλάζεο Κωζηάθεο ο.π. ζει 416 64 Πελειόπε Αγαιινπνύινπ-Υξπζάλζε Θέκειε, ν.π. ζει 225 «άξζξν 1081 Α.Κ. Όπνηνο βξήθε ρακέλν πξάγκα έρεη ππνρξέσζε λα εηδνπνηήζεη ρσξηο ππαίηηα θαζπζηέξεζε εθείλνλ πνπ ην έραζε ή ηνλ θχξην ή θάζε άιιν δηθαηνχρν…»

65 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12 α.α. 1, καξηπξία Διεπζεξίαο Μαπξνπνχινπ

27

δφςκολο γιατί αφενόσ δεν υπιρχε θ ςχετικι καταγραφι τουσ, θ τιρθςθ αρχείου, καρτζλασ για κακζνα από αυτά, όπωσ ςιμερα και αφετζρου γιατί τα χρωματικά ςθμάδια κακιερϊκθκαν λίγο αργά.66 Τζλοσ ιδιαίτερεσ τιμζσ επιδαψίλευε εκείνοσ που εφριςκε κάποιο αντικείμενο αξίασ και το παρζδιδε ςτουσ Δθμογζροντεσ, τθ Σχολικι Εφορεία αν ιταν μακθτισ ι τον ιερζα τθσ κοινότθτοσ. Κεωρείτο άξιοσ καυμαςμοφ και παράδειγμα προσ μίμθςθ.67 ςτ-Σο δίκαιο των εν τοισ ναοίσ ςταςιδίων Μια ιδιαίτερθ και τα μάλα αξιόλογθ περίπτωςθ είναι αυτι τθσ πωλιςεωσ των ςταςιδιϊν ςτουσ χϊρουσ των εκκλθςιϊν. Οι λόγοι προφανείσ. Θ εφρεςθ των απαραιτιτων χρθμάτων για το ζργο τθσ εκκλθςίασ ι καλφτερα ιταν ζνασ από τουσ προςοδοφόρουσ τρόπουσ ςυλλογισ χρθμάτων από τισ εκκλθςιαςτικζσ εφορείεσ οι οποίεσ εκεί και τότε είχαν επωμιςκεί ςε μεγάλο βακμό και το ζργο ςυντιρθςθσ των ςχολικϊν μονάδων… Ζτςι οι ζχοντεσ και κατζχοντεσ, επιφανείσ χωρικοί, διζκεταν τισ χορθγίεσ τουσ προσ τθν εκκλθςία και «ςε ανταπόδοςθ και μόνο»68 τουσ τοποκετοφςαν ςε ξεχωριςτά ςταςίδια, δίπλα ςε αυτά των δθμογερόντων…Αν και τισ περιςςότερεσ φορζσ τα πρόςωπα ιταν τα ίδια. Συνικεια, λοιπόν, θ οποία τουσ επζτρεπε τθ διαρκι προβολι, προςζδιδε κφροσ, αίγλθ και προκαλοφςε τον ςεβαςμό ςτουσ νεωτζρουσ. Με τθ ςυμμετοχι και προτροπι φυςικά των εκκλθςιαςτικϊν αρχϊν, που με αυτόν τον τρόπο ζβλεπαν τα ενιςχφεται το εκκλθςιαςτικό ταμείο. Ραρόλα αυτά, μερικζσ εκκλθςιαςτικζσ εφορείεσ πωλοφςαν πραγματικά τα ςε εξαιρετικι κζςθ ςταςίδια για τουσ προαναφερόμενουσ λόγουσ τα οποία ςτο διάβα του χρόνου κλθρονομικθκαν από τουσ απογόνουσ, που ςτισ περιςςότερεσ των περιπτϊςεων, ακολοφκθςαν αυτό το τιμθτικό κακεςτϊσ.69

4-Πξνζηαζία ηνπ εκπξάγκαηνο δηθαηώκαηνο Ζχουμε τονίςει πωσ θ κυριότθτα ενόσ πράγματοσ περιλαμβάνει τθν εντόσ του πλαιςίου του νόμου αςκοφμενθ άμεςο, απόλυτθ και κακολικι εξουςία. Ρου με απλά λόγια ςθμαίνει πωσ υπάρχει ι πρζπει να υπάρχει πλιρθσ προςταςία του κυρίου. Ζναντι των πάντων…

66

Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12 α.α. 38,καξηπξία Αιηίνγινπ Γεζζεκαλήο, «΢ην ρσξηφ, μέξεηο, είρακε ηα πιαηχνπξα πξφβαηα…ράζεθε θάπνηα θνξά έλα κηθξφ, ηνπ Ραθηφγινπ ηνπ Φίιηππα, πνπ ην βξήθε ν Γησξγάλεο…αιιά δελ ην παξέδσζε παξφιν πνπ ην θψλαμαλ θαη ηξέμαλε φινη. Σν είδε ν Φίιηππαο, ηνλ παξαθάιεζε αιιά ηίπνηε. Μηα θαη δπν πάεη ζηνλ θπξ ΢ηαχξν πνπ’ ηαλ κέινο ηεο Δθνξείαο…ην θαη ην ηνπ ιέεη…εθείλνο ηνλ θσλάδεη, ηνλ θαηζαδηάδεη αιιά πνχ κπαιφ, φιν έιεγε πσο ήηαλε δηθφ ηνπ, πσο άδηθα ηνλ θαηεγνξεί. Καη μέξεηο πψο βξέζεθε ε αιήζεηα; Άθεζαλ ην κηθξφ ζην θέληξν ηνπ ρσξηνχ θαη θείλν βξήθε ην δξφκν κφλν ηνπ…νδεγεκέλν θαη απφ ηα βειάζκαηα ηεο κάλαο ηνπ».

67 Μαξηπξία ο.π. «ν Απνζηφιεο ηνπ Ηάθσβνπ ν γηνο βξήθε θάπνηνλ καιακαηέλην ζηαπξφ θαη ηνλ παξέδσζε ζηνλ παπά. Δθείλνο αλαθάιπςε ηελ ηδηνθηήηξηα απφ η’ φλνκα πνπ είρε πίζσ γξακκέλν, ΢ηαπξνχια ηε ιέγαλε, ηεο ην παξέδσζε θαη ην αλέθεξε ηελ Κπξηαθή ζηελ εθθιεζηά κε ην δη’ επρψλ…»

68 ΢πκθσλνχλ ζε απηφ Μαπξνραιπβίδεο Γ, ν.π., ζει 335, θαη Κωζηάθεο Θαλάζεο, ο.π. ζει 417 69 Μαξηπξία Γ ΢ηακαηηάδε, ο.π. «Ο πξνπάππνπο κνπ ζηνπο Γψδεθα Απνζηφινπο είρε ην δηθφ ηνπ ζηαζίδη πνπ πνηέ θαη θαλέλαο δελ θαζφηαλ…κέρξη πνπ ην θιεξνλφκεζε ν παππνχο κνπ. Αιιά πάληνηε ζηελ αξρή θάζε ρξνληάο αιιά θαη ζε θάζε αλάγθε έδηδε ην θαηηηίο ηνπ.»

28

Άρα ςτισ περιπτϊςεισ εκείνεσ που υπάρχει τυχόν παραβίαςθ, να λαμβάνονται όλα εκείνα τα απαραίτθτα μζτρα για τθ αποφυγι τθσ επανάλθψθσ τθσ παραβίαςθσ, τθσ αποκατάςταςθσ τθσ βλάβθσ, αλλά και τθσ καταβολισ τυχόν αποηθμιϊςεων. Τϊρα, παραβιάςεισ τθσ ιδιοκτθςίασ ζχουν καταγραφεί εκεί και τότε. Για παράδειγμα αναφζρεται πωσ, «…το πζραςμα από ξζνο καλλιεργθμζνο χωράφι δε επιτρεπόταν μα και ποτζ δεν δθμιουργικθκαν ςοβαρά ηθτιματα, εκτόσ αν με το πζραςμα, με τα πόδια, μ’ άλογο ι αμάξι προξενιόταν ηθμιά, οπότε γινότανε κατακφρωςθ από επιτροπι γειτόνων, ωσ εμπειρογνωμόνων οριςμζνθσ αποηθμίωςθσ ςυνικωσ ςε είδοσ, ζνα ςεμςζκ κοκκί, γζνν’μα, πιλιάρ’, κ’ςαρ κλπ. Κάποια ευκφνθ ι γνϊμθ ςτθν περίπτωςθ αυτι είχε κι ο αγροφφλακασ…»70 Λδιαίτεροσ τφποσ ηθμιϊν μα και ο πλζον ςυνθκιςμζνοσ, ιταν ο προκαλοφμενοσ από τα ηωντανά του χωριοφ, τα οποία ο ηθμιωκείσ, «φυλάκιηε» μζχρι τθσ καταβολισ τθσ ςχετικισ αποηθμιϊςεωσ κατά τα ειωκότα από τον ιδιοκτιτθ ι, τθσ διαβεβαιϊςεϊσ του, πωσ δεν κα υπάρξει επανάλθψθ του ςυμβάντοσ. Παρατιρθςθ Καταπάτθςθ- κατάλθψθ ακινιτου περιουςίασ δεν ζχει καταγραφεί. Σε μια μόνο περίπτωςθ «που προχϊρθςε και όργωςε και λίγο από το διπλανό χωράφι» αναγκάςκθκε ςε ςχετικι αποηθμίωςθ «δίκθν ενοικίου»… 71

70 71

Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π, ζει 335 ν.π. ζει 336 βι Μαξηπξία Βαζηιείνπ Σζηηζφπνπινπ, ο.π.

29

Οηθνγελεηαθό Γίθαην «Ρρόκειται για το ςφνολον των κανόνων Δικαίου οι οποίοι ρυκμίηουν τασ ςχζςεισ αι οποίαι προκφπτουν εκ του γάμου, τθσ ςυγγενείασ και γενικϊτερον επ’ ευκαιρία τθσ οικογζνειασ…Το οικογενειακόν δίκαιον διαυλακϊνεται υπό των θκικϊν αρχϊν κακ’ όλθν αυτοφ τθν ζκταςιν. Τοφτο ιτο αναπόφευκτον αλλά και δεόντωσ επιβεβλθμζνον, λόγω τθσ φφςεωσ των ςχζςεων, τασ οποίασ ρυκμίηει…».72 Στθν παροφςα μελζτθ, λοιπόν, κα προςπακιςουμε να παρουςιάςουμε με τον κατά το δυνατόν καλφτερο τρόπο το κακεςτϊσ που επικρατοφςε, τα ικθ και ζκιμα ςε όλουσ τουσ τομείσ –δραςτθριότθτεσ αυτοφ του δικαίου. Σπεφδουμε μάλιςτα να τονίςουμε πωσ κατείχαν εξζχουςα κζςθ, μιασ και αναγνωριηόταν θ ηωτικι τουσ ςθμαςία όχι μόνο ωσ κεμελίου τθσ οικογζνειασ, τθσ διαιϊνιςθσ του ανκρϊπινου είδουσ, αλλά και αυτισ τθσ κοινωνικισ διάρκρωςθσ…73 «Με μια αξιοκαφμαςτθ μοναδικότθτα, αυτιν τθσ ράτςασ, μιασ παράδοςθσ αρχζγονθσ που ξεκινά από το “τότε”, μθ προςδιοριςμζνθσ μεν ακριβϊσ, οφτε καταγεγραμμζνθσ βιβλιογραφικϊσ αλλά… αλλά τθρουμζνθσ με κρθςκευτικι ευλάβεια, με αρχζσ, κανόνεσ και τφπουσ αναλλοίωτουσ ςτο διάβα του χρόνου από όλουσ, ςυςτθματικά και αδιάλειπτα.»74. Βαςικόσ ςκοπόσ και επιδίωξθ: Μα θ διατιρθςθ των πολφτιμων, θ ενεργι ςυμμετοχι τθσ κλθροδοτθμζνθσ παράδοςθσ ςτο εκάςτοτε ςιμερα, θ αποφυγι αλλοτρίωςθσ τθσ εκνικισ ταυτότθτασ, θ αφομοίωςθ γνϊςεων και αξιϊν πολλϊν γενεϊν… Και το ςθμαντικότερο. Κεωροφςαν τον γάμο ωσ ζνα από τα κορυφαία γεγονότα τθσ ηωισ τουσ, ςθμαντικότατο ςτακμό από τον οποίο εκπορεφονταν θ χαρά και θ ευτυχία, θ δθμιουργικότθτα, θ ηωντάνια τθσ ηωισ… Γι’ αυτό και τον ονόμαηαν και «χαρά»…

1-Μλεζηεία Για να γίνουν κατανοθτζσ οι αντιλιψεισ και θ επικρατοφςα πρακτικι, εκεί και τότε, οφείλουμε ςε αυτό το ςθμείο να επιςθμάνουμε δυο τρία πράγματα ςε ςφγκριςθ με το ςιμερα και τισ ςχετικζσ νομοκετικζσ ρυκμίςεισ. Ζτςι: Σφμφωνα με το άρκρο 1346 του Α.Κ. πρόκειται περί μιασ ςυμβάςεωσ θ οποία όμωσ δεν γεννά αγωγι για εξαναγκαςμό του…Άρα; Άρα:  απαιτείται ςυναίνεςθ των δυο μερϊν προσ τοφτο για τθ ςφναψθ ςφμβαςθσ του αρραβϊνα  απαιτείται ικανότθτα προσ δικαιοπραξία  μπορεί κάποιοσ εκ των δυο μερϊν να υπαναχωριςει δια μονομεροφσ δθλϊςεωσ… Αυτά ςε γενικζσ γραμμζσ τα πολφ απλά.

72

Κωλζηαληίλνο Βαβνύζθνο, ο.π. ζει 269 ΢εκ: Ζ ηειεηνπξγία ηνπ παξαδνζηαθνχ γάκνπ ήηαλ θνξηηζκέλε πέξα απφ ην γεληθφηεξν επηθνηλσληαθφ ραξαθηήξα θαη κε ηηο εζηθέο - θνηλσληθέο αμίεο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία πξαγκαηνπνηείηαη. Να αλαθέξνπκε, γηα παξάδεηγκα, ηελ επγνλία, ηελ αξξελνγνλία, ηελ επδσία, ηελ θνηλσληθνπνίεζε- εζσηεξίθεπζε ησλ λέσλ ξφισλ, ηελ ηειεηνπξγηθή ελζσκάησζε ηεο λχθεο ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ γακπξνχ...

74 Κωλζηαληίλνο Νίγδειεο, Καππαδοκία Γπώμενα Γάμος, Θεζζαινλίθε, Κέληξν Ηζηνξίαο Γήκνπ ΢πθεψλ, 2009, ζει. 13 73

30

Τϊρα, ςτον υπό εξζταςθ χϊρο τα πράγματα ιταν κραυγαλζα διαφορετικά και ίςωσ ίςωσ αποτρόπαια, με το μάτι του ςθμερινοφ ερευνθτι.

-΢υναίνεςθ λοιπόν… Μάλλον επρόκειτο περί μιασ άγνωςτθσ λζξεωσ … Θ μνθςτεία και κατά ςυνζπεια ο γάμοσ ιταν υπόκεςθ τθσ οικογζνειασ και όχι των νζων οι οποίοι αδιαμαρτφρθτα κα ζπρεπε να «ςυναινζςουν» εισ τα υποδείξεισ του πατρόσ, τθσ μθτρόσ και ολάκερθσ τθσ οικογζνειασ… Σε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο που όλα ετοφτα λάμβαναν χϊρα χωρίσ οφτε καν τθσ απλισ γνϊςθσ από πλευράσ τθσ νζασ θ οποία ιταν υποχρεωμζνθ να δεχκεί τα πάντα αδιαμαρτφρθτα. Αλλά και του νζου, επίςθσ, που πολλζσ φορζσ μάλιςτα τθν ζβλεπε μετά τον αρραβϊνα και μάλιςτα μετά τθν ιεροτελεςτία του «μεγάλου αρραβϊνα»,75 αφοφ βεβαίωσ προθγοφμενα του φοφςκωναν το μυαλό με επαινετικά και κολακευτικά λόγια που περιζγραφαν εν εκτάςει το κάλλοσ, τα προτεριματα αλλά και τθν περιουςία τθσ κοπελιάσ.76 Ραρατιρθςθ Σπεφδουμε να ςθμειϊςουμε πωσ τοφτεσ οι αντιλιψεισ άρχιςαν να ατονοφν από τα μζςα του 19ου αιϊνα, εξαιτίασ του μεταναςτευτικοφ ρεφματοσ των νζων προσ τισ μεγαλουπόλεισ και κατά ςυνζπεια τθσ γνϊςθσ των ευρωπαϊκϊν δεδομζνων.

-Ικανότθτα προσ δικαιοπραξία… Θ οποία φυςικά είχε και εξακολουκεί ίςαμε τα ςιμερα να ζχει ςχζςθ με τθν θλικία των δικαιοπρακτοφντων. Ζτςι το πότε ακριβϊσ ζπρεπε να μνθςτευκοφν οι νζοι είναι λίγο πολφ κοινό ςε όλεσ τισ κοινότθτεσ των ρωμιϊν τθσ Καππαδοκίασ, εκτόσ ελάχιςτων εξαιρζςεων, οι οποίεσ βεβαίωσ υπιρχαν παντοφ και πάντοτε. Ρου φυςικά, οι εξαιρζςεισ δθλαδι, αποτελοφςαν μια ςθμαντικότατθ τροφι ςτο παιχνίδι τθσ κοινωνικισ ενθμζρωςθσ, που εκεί και τότε ιταν το άλφα και το ωμζγα για τουσ διψαςμζνουσ για νζα κατοίκουσ. Ο νζοσ, λοιπόν, ζπρεπε να είναι, τουλάχιςτον, δζκα οκτϊ χρόνων και άνω, ενϊ θ γυναίκα «ϊριμθ»,77 δθλαδι πάνω από τα δεκατζςςερα τθσ χρόνια, γιατί ςφμφωνα με τον Φαραςόπουλο “τοιοφτοι γάμοι είναι και ϊριμοι και καλά τζκνα προοιωνίηονται”78. Βεβαίωσ αποκλίνουςεσ ςυμπεριφορζσ υπιρχαν πάντοτε…

75

΢άββαο Υωιόπνπινο, ν.π. ζει 285 «Δπαλειζφληνο δε ηνπ λένπ εηο ηελ παηξίδα απηνχ πξψηηζηνλ απηνχ κέιεκα εζηίλ ίλα δχν εκέξαο κεηά ηελ άθημηλ απηνχ επηζθεθζή ηελ κέιινπζαλ απηνχ ζχδπγνλ, γηα ηελ ιεγνκέλελ ζεκαδεκέλελ. Σφηε δε αίξεη ν κλεζηήξ ην θάιπκκα θαη απνθαιχπηεηαη, αλ έηπρελ άγγεινλ ή δηαβφινπ, σο είπελ επθπήο ηηο ζαηπξηζηήο», βι Θαλάζεο Κωζηάθεο, Ανακού, Αζήλα Κ.Μ.΢. 1963 ζει 158 «Γηάιεγαλ πξψηα απηνί ηε λχθε θη χζηεξα ην ’ιεγαλ ζηνλ ελδηαθεξφκελν. Όζν γηα ηε λχθε απηή φρη κφλν δε ξσηηφηαλ αιιά θάπνηε νχηε είρε ηδεί ην γακπξφ σο ηηο κέξεο πνπ άξρηδαλ νη ζπδεηήζεηο» θαη Γ. Μαπξνραιπβίδε ο.π. ζει 210, «Δλλνείηαη πσο ν γηνο δελ ήην ζε ζέζε κα νχηε θ’ επηηξεπφηαλ λα θέξεη αληίξξεζε ζηελ εθινγή ησλ γνληψλ ηνπ, πνιχ δε πεξηζζφηεξν δελ ρσξνχζε αληηινγία απφ κέξνο ηεο θνπέιαο ζηνπο γνληνχο πνπ ηε ζεκάδεςαλ. Ο ζεβαζκφο θαη ε πεηζαξρία ήηαλ απφιπηα» 76 ΢ηα «εμειηγκέλα» ρσξηά ζχκθσλα κε ηηο ζρεηηθέο καξηπξίεο ηα θνξίηζηα θπξίσο «κπνξνχζαλ λα δηαθσλήζνπλ κε ηελ επηινγή ηνπ παηέξα ηνπο αιιά …κε ηε γλψκε ηνπ λα επηθξαηεί πάληνηε.»

77 Γειαδή ε παξνπζίαζε ηνπ βηνινγηθνχ θχθινπ ηεο γπλαίθαο 78 ΢πκεώλ Φαξαζόπνπινο, ν.π. ζει 29, ζεκ: ΢χκθσλα κε ηελ ζρεηηθή θαηαγξαθή «πεξί εζψλ θαη εζίκσλ εηο ρσξία ηεο Καππαδνθίαο» ζην πεξηνδηθφ «Ξελνθάλεο» ηνπ 1896 «φηαλ λένο ηηο ζπκπιεξψζε ην 15 ή 16 έηνο ηεο ειηθίαο απηνχ άξρνληαη νη γνλείο λα ζρεδηάδσζη πεξί ηεο κειινχζεο λχκθεο….»

31

Ζτςι για παράδειγμα ςτο Μιςκί ι και ςτα Φλογθτά ακόμα, ο νζοσ ιταν ικανόσ και ζτοιμοσ για το γάμο από τθσ θλικίασ των 14 ι 15 χρόνων και ιδιαίτερα θ γυναίκα από τα δϊδεκά τθσ χρόνια. Το ποφ οφείλεται αυτι θ διαφορά αντιλιψεωσ εξαρτάται και είναι ςε ςυνάρτθςθ με τον περιβάλλοντα χϊρο και τισ επιρροζσ που δζχεται θ κοινωνία από τουσ «άλλουσ». Από το εάν θ κοινότθτα είναι αμιγϊσ χριςτιανικι ι και μικτι, ακόμα και από τθν αντίλθψθ πωσ ζτςι προςτατεφεται θ κόρθ, μιασ και ςκοπόσ τθσ φπαρξθσ τθσ γυναίκασ είναι να γίνει καλι νοικοκυρά και να κάμει καλά και γερά παιδιά.

-Επίςθσ και ενδεχόμενα το πλζον αξιοπερίεργο. Στα παλιά βεβαίωσ χρόνια και για λόγουσ εν πολλοίσ αδιευκρίνιςτουσ ζωσ και ςιμερα, γίνονταν παιδικά αρραβωνιάςματα- Μπεςίκ κερτμεςί,79 δθλαδι το ςθμάδεμα ςε νθπιακι θλικία και μάλιςτα από τθν κοφνια. Σπάνια μεν, αλλά ζχουν καταγραφεί. Φυςικά με τθν παρουςία του ιερζα, τισ ςχετικζσ του ευχζσ, αλλά και τθν αφαίρεςθ ολίγων τριχϊν από τθν κεφαλι τθσ κόρθσ…τισ οποίεσ τυλιγμζνεσ ωσ φυλακτό κρατοφςε θ μζλλουςα πεκερά μζχρι τθν ενθλικίωςθ και επιςθμοποίθςθ του «πρόχειρου» αρραβϊνα. Από πλευράσ τθσ κόρθσ, πάλι, υπιρχε πάντοτε θ υποχρζωςθ να βρίςκεται τοποκετθμζνοσ ψθλά ςτθν κοφνια τθσ μεταξφ των άλλων ο χρυςόσ ςταυρόσ του πενκεροφ τθσ. Στο Ηιντηί- Ντερζ, μάλιςτα, αλλά και Φλαβιανά τθσ Καππαδοκίασ, ιταν πρζπουςα ςυνικεια, «…όταν οι γονείσ ςυνεδζοντο φιλικϊσ θρραβϊνιηον τα παιδιά των, ενϊ ακόμθ ιςαν βρζφθ, εγκόπτοντεσ οι μεν γονείσ του άρρενοσ νθπίου τθν κοφνιαν του κιλεοσ, οι δε του κιλεοσ τθν κοφνια του άρρενοσ…»80 Κατά τθν άποψι μασ τζλοσ τοφτοσ ο κεςμόσ, δθλαδι των παιδικϊν αρραβωνιαςμάτων και όλων των παραλλαγϊν του, είχε να κάμει εκτόσ των άλλων και με τθν ενίςχυςθ τθσ φιλίασ μεταξφ των οικογενειϊν τθσ τοπικισ κοινωνίασ…

Λνηπά απαξαίηεηα ζηνηρεία ηνπ αξξαβώλα  



θ υποχρεωτικι παρουςία του ιερζα τθσ κοινότθτασ ςε όλεσ τισ εκδθλϊςεισ τθσ μικρισ «χαράσ»…81 αλλά και ο ςχετικόσ ζλεγχοσ τθσ νομιμότθτασ τον οποίο εξετάςουμε παρακάτω.82 θ καταγραφι του γεγονότοσ ςτον οικείο Κϊδικα και κατά ςυνζπεια θ ζμμεςθ παρουςία τθσ κοινότθτασ. Καταγραφι θ οποία περιελάμβανε τα ςυμβαλλόμενα μζρθ, τθν θμερομθνία τελζςεωσ του αρραβϊνα, τισ χρθματικζσ ριτρεσ ακφρωςθσ, τον χρόνο τζλεςθσ του μυςτθρίου του γάμου… θ φπαρξθ τελεςίδικου χρόνου διάρκειασ τθσ μνθςτείασ. Ρου απλά υπθρετοφςε τθν επικυμία όλων για επίςπευςθ των διαδικαςιϊν οι οποίεσ κα οδθγοφςαν προσ το επικυμθτό αποτζλεςμα, τθ δθμιουργία δθλαδι οικογζνειασ, παιδιϊν κλπ.

79

Μπεζίθ ή Πεζίθ θεξηκεζί, δειαδή εγθνπή ή ράξαγκα ηεο θνχληαο Δκκ. Σζαιίθνγινπ, «Λανγξαθηθά ησλ Φιαβηαλψλ ηεο Καππαδνθίαο» Μικπαζιαηικά Χπονικά, η.

13νο, (1967), ζει 290 81 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ. 12 α.α. 34, καξηπξία Υαηδεκπαιή Μάγδαο «Έθακαλ ζξεζθεπηηθή αξξαβψλα… ηελ Κπξηαθή δηαβάδαλε ηε Γφμα…»

82 λα κελ είλαη ζπγγελείο, λα γίλεηαη κε ηε ζέιεζε θαη ρσξίο βία, ε ηήξεζε ησλ ζρεηηθψλ δηαδηθαζηψλ θιπ 80

32

Ο οποίοσ χρόνοσ ςε οριςμζνεσ κοινότθτεσ επιβαλλόταν- προςδιοριηότανε και γραπτά υπό τθ Δαμόκλειο ςπάκθ κάποιων απαράβατων προκεςμιϊν… Είναι ςαφζςτατθ, για παράδειγμα, θ διάταξθ του άρκρου 163 του Κϊδικα τθσ κοινότθτοσ τθσ Μαλακοπισ ςφμφωνα με τθν οποία: «Εν τθ καταγραφι του ςυνοικεςίου ορίηεται ςυγχρόνωσ ότι αμφότερα τα μζρθ αναλαμβάνουςι τθν υποχρζωςιν όπωσ τελζςωςι τον γάμον μετά παρζλευςιν κατ’ ανϊτατον όριον ενόσ ζτουσ ςυνωδά τοισ ιερείσ κανόςι τθσ εκκλθςίασ θμϊν και ότι υποχρεοφται εν περιπτϊςει ακυρϊςεωσ του προικοςυμφϊνου εξ υπαιτιότθτοσ του ενόσ μζρουσ ν’ αποηθμιϊςωςιν τθν Σχολιν και το ζτερον μζροσ δια ποςοφ όπερ κακορίηεται κατά τασ περιςτάςεισ υπό τθσ Εφορείασ…83 Είναι γνωςτζσ επίςθσ οι ςχετικζσ επιςτολζσ του πατρόσ Ραϊςίου, επιςκόπου τθσ περιοχισ, προσ τουσ υφιςταμζνουσ του ιερείσ. Δι’ αυτϊν επιςθμαίνονται και καυτθριάηονται οι ςχετικζσ παραβιάςεισ των κανόνων τθσ εκκλθςίασ, ιδιαίτερα μάλιςτα αυτϊν που είχαν ςχζςθ με τουσ βακμοφσ ςυγγζνειασ, αλλά και τθσ τυπικισνόμιμθσ διαδικαςίασ του αρραβϊνα.84 Για καλφτερθ κατανόθςθ του κζματοσ παρακζτουμε ςχετικά αποςπάςματα...με τθν υπόδειξθ πωσ πρόκειται για μια άλλθ εποχι και άλλουσ τόπουσ. «Ρροσ όλουσ τουσ ευςεβείσ Λερείσ, Ρνευματικοφσ και Εξάρχουσ τθσ Επαρχίασ μασ και φιλόπονουσ Επιτρόπουσ των Αγίων Εκκλθςιϊν Μολονότι ςασ ζχουμε παραγγείλει επανειλθμμζνα και ςτθ γλϊςςα μασ ςχετικά με τον κανονιςμό τζλεςθσ του αρραβϊνα …πλθροφορθκικαμε τισ θμζρεσ αυτζσ ότι ςε κάποια μζρθ οι ιερείσ και οι πνευματικοί, είτε από ζλλειψθ νοθμοςφνθσ είτε, ασ ποφμε, από ζλλειψθ ευλάβειασ είτε ακόμα από ρακυμία δεν ζδωςαν τθν απαιτοφμενθ προςοχι…ζδειξαν μεγάλθ αδιαφορία με ςυνζπεια να προκαλοφνται ηθμιζσ… Κάκε ιερζασ οφείλει να προςζχει, να επαγρυπνεί και να ελζγχει από καιρό ςε καιρό τα ανφπαντρα αγόρια και κορίτςια κάκε ςπιτιοφ τθσ ενορίασ του. Σε περίπτωςθ που το αγόρι ι το κορίτςι ενόσ ενορίτθ πρόκειται να αρραβωνιαςτεί, πρζπει να ενθμερωκεί πρϊτα ο ίδιοσ και να εξακριβϊςει τθν θλικία του νζου ι τθσ νζασ…ζπειτα να εξετάςει τθν τυχόν ςυγγζνεια τόςο από τθν πλευρά του βαπτίςματοσ όςο από τθ πλευρά αίματοσ και αγχιςτείασ. Αν βρεκεί περίπλοκθ οφείλει είτε με γράμμα του ςε μασ είτε ςε άμεςθ ςυνεννόθςθ μαηί μασ ι με τουσ αντιπροςϊπουσ μασ να ηθτιςει τι ακριβϊσ ορίηει ο νόμοσ… Αν θ νζα είναι δϊδεκα ετϊν και ο νζοσ δεκαπζντε και κζλουν με ευχαρίςτθςι τουσ τον αρραβϊνα, τότε καταχωρείται ςτον Κϊδικα ότι τθν τάδε θμερομθνία ο γιοσ του τάδε αρραβωνιάςτθκε τθν κόρθ του δείνα…

83

΢εκ: Αλ θαη ζπαληφηαηα ελ ηνχηνηο ζπλέβαηλε θαη ηνχην ην γεγνλφο. Ηδηαίηεξα κάιηζηα απφ ηνπο μεληηεκέλνπο λένπο ησλ νπνίσλ ηελ θαξδηά έθιεβαλ θαζεκεξηλά νη ζεηξήλεο ησλ κεγαινππφιεσλ αιιά θαη ε απνθηεζείζα ειεπζεξία ΢ε θάζε πεξίπησζε, άγξαθνο λφκνο, ηεξνχληαλ φια ηα θαζψο πξέπεη θαη αξκφδεη πξνζρήκαηα, φπσο ε επηζηξνθή ησλ δσξεζέλησλ, θηιηθά, ρσξίο θσλέο, απεηιέο θαη θαηάξεο .

84 Φ. Απνζηνιόπνπινο, ο.π. ζει 221

33

Πςοι αρραβϊνεσ πραγματοποιικθκαν χωρίσ να τθρθκοφν οι διατάξεισ που αναφζραμε, ζγιναν πρόξενοι πολλϊν αμαρτιϊν, φιλονικιϊν ανάμεςα ςτουσ χριςτιανοφσ μασ και κομματιςμοφ. Τα πράγματα ςασ είναι γνωςτά… Μερικοί που πιραν και ζδωςαν τθν υπόςχεςθ του αρραβϊνα χωρίσ να εξετάςουν τθν νομιμότθτά του, αποδείχτθκαν κατόπιν ότι ιταν παράνομοι με αποτζλεςμα να γεννθκοφν διχόνοιεσ. Άλλοι πάλι που αρραβωνιάςτθκαν χωρίσ μάρτυρεσ, αλλά μόνο με τθ μεςολάβθςθ γυναικϊν, βρζκθκαν μπροςτά ςτο φαινόμενο να ιςχυρίηεται θ μια πλευρά πωσ ο αρραβϊνασ ζγινε δίχωσ τθν ςυγκατάκεςι τθσ για να ηθτιςουν τθ διάλυςι του. Συνζπεια θ αμαρτία…» Λφςθ του αρραβώνα85 Βεβαίωσ ςιμερα τα πράγματα είναι απλά…«Δεν επικυμϊ να ςυνεχίςουμε…» και τζλοσ. Πμωσ εκεί και τότε τοφτο το γεγονόσ αφενόσ μεν κεωρείτο απαράδεκτο ωσ πράξθ, αντιβαίνουςα ςε όλουσ τουσ κανόνεσ τθσ θκικισ, αλλά αφετζρου προκαλοφςε και ςκανδάλιηε τον κοινωνικό περίγυρο. Ρου θ κατακραυγι του, θ πίεςθ του «ςωςτοφ», επενεργοφςαν καταλυτικά και αποτρεπτικά… Αλλά και το ςεβαςτό χρθματικό ποςό τθσ αποηθμίωςθσ86 που επιβαλλότανε, για παράδειγμα, ςφμφωνα με τα άρκρα 163 και 164 του Κανονιςμοφ τθσ Κοινότθτασ τθσ Μαλακοπισ. Ρρακτικι τθν οποία εφάρμοηαν ςχεδόν όλεσ οι κοινότθτεσ τθσ περιοχισ περιλαμβάνοντασ ςτα ςχετικά ςυνυποςχετικά χρθματικζσ ριτρεσ. Αντιγράφουμε, λοιπόν, ζνα τζτοιο ςυνυποςχετικό.87 «Επειδι ο εξ Ανακοφ Ρολφκαρποσ Ελευκερίου πρόκειται να ςυηευχκι μετά τθσ εξ ιδίασ κϊμθσ Αικατερίνθσ Ελευκερίου, δια τοφτο οι γονείσ των ειρθμζνων μελλόνυμφων εξαιτοφςι παρά τθσ εφοροδθμογεροντίασ τον περί τθσ τελετισ επιςιμου αρραβϊνοσ και μετζπειτα του ιεροφ Στεφανϊματοσ. Θ ςεβαςτι εφοροδθμογεροντία παρατθριςαςα ότι ουδζν κϊλυμα κρθςκευτικόν και αντιβαίνον προσ τουσ ιεροφσ κανόνασ τθσ εκκλθςίασ υπάρχει προσ ςφηευξιν των άνωκι μελλονφμφων και κατά το υπό θμερομθνία 15 Λουνίου 1903 πρακτικόν ορίςαςα ποινιν χρθματικι (10) δζκα οκωμανικϊν λιρϊν πλθρωκθςομζνθν εισ το ταμείον τθσ Λεράσ εκκλθςίασ Ανακοφ εκ μζρουσ εκείνου όπερ εν τω μζλλοντι προ τθσ τελζςεωσ του ιεροφ Στεφανϊματοσ κζλει τολμιςθ να διαλφςθ τον ιερόν δεςμόν του Αρραβϊνοσ και λαβοφςα εγγυθτάσ περί τθσ πλθρωμισ τθσ άνωκι χρθματικισ ποινισ δζκα οκωμανικϊν λιρϊν εκ μζρουσ μεν του μελλονφμφου ο πατιρ αυτοφ κ Ελευκζριοσ Μιχαιλ εκ μζρουσ δε τθσ μελλόνυμφθσ ο εξ Ανακοφ κ. Κωνςταντίνοσ Στεφάνου, παρζδωκε τθν ηθτθκείςαν άδειαν τοισ ιερεφςι περί τθσ τελζςεωσ του ιεροφ αρραβϊνοσ. Οι ειρθμζνοι εγγυθταί υπογράφουςιν, ομολογοφςιν ότι αναδζχονται τθν πλθρωμιν τθσ εκ δζκα λιρϊν χρθματικισ ποινισ εάν ακετιςθ το ζτερον των αρραβωνιηομζνων μερϊν τον ιερόν δεςμόν του αρραβϊνοσ. Πκεν και εισ ζνδειξιν τθ 18θ Οκτωβρίου 1903

85

Πεξί ιχζεσο ηεο κλεζηείαο ζήκεξα ζρεηηθά ηα άξζξα 1347, 1348 ηνπ Α.Κ. ΢χκθσλα επίζεο κε ηελ παηξηαξρηθή εγθχθιην ηνπ Αλζίκνπ Ε ηεο 6-3-1896 ηα Δθθιεζηαζηηθά Γηθαζηήξηα έπξεπε λα επηιακβάλνληαη ησλ ζρεηηθψλ δηαθνξψλ ηειεζίδηθα.

86 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ.12, α.α. 7, καξηπξία Ξεξνζηπιιίδνπ Διηζάβεη, «΢ηελ πεξίπησζε ηεο Λεθηέξλαο… (κηινχκε γηα ηελ Μαιαθνπή) ν Μνπρηάξεο ηνπο ην θφξεζε θαη κάιηζηα θαιά. Πέληε Ναπνιεφληηα….ρξπζά….ζηνλ παζά Γηαθψβ γηαηί ηελ πήξε απφ ην θησρφ Γηψξγν, θαιφ θζαρ, γηα λα ηελ δψζεη ζηνλ Γηάλλε…έκπνξν απφ ηελ Πφιε..»

87 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο. π. ζει 163

34

Οι μάρτυρεσ οι ιερείσ οι εγγυθταί Βεβαίωσ και ςχεδόν πάντοτε ο αρραβϊνασ κατζλθγε ςτον γάμο. Υπιρχαν όμωσ και περιπτϊςεισ, ςπάνιεσ μεν αλλά υπαρκτζσ, κατά τισ οποίεσ για λόγουσ διαφόρουσ δεν πραγματοποιοφνταν. Ραρά τισ όποιεσ προτροπζσ των γερόντων, τισ πιζςεισ του περιβάλλοντοσ αλλά και των προβλεπομζνων χρθματικϊν ποινϊν. Τότε επερχότανε θ λφςθ. Επιςφροντασ πολλά και διάφορα. Από τθν «κοινωνικι ενθμζρωςθ»- κουτςομπολιό των πάντων για τισ πικανζσ αιτίεσ του χωριςμοφ, τθν κατάπτωςθ υπζρ τθσ εκκλθςίασ των ςχετικϊν χρθματικϊν εγγυιςεων, ζωσ και τθσ επιςτροφισ των δϊρων. Σα ιςχφοντα με βάςθ το γραπτό δίκαιοκανονιςμοφσ Κοινοτιτων Ρολφτιμα μα και χαρακτθριςτικότατα γραπτά κείμενα που διαςϊκθκαν από τθ λαίλαπα του ’22, ίςωσ γιατί είναι από τα μόνα που με βάςθ μια κάποια λογικι, κωδικοποιοφν, επιτάςςουν και επιβάλλουν δθμόςια, δεςμευτικά και με τθν απειλι φοβερϊν ςυνεπειϊν, μια ι ςυγκεκριμζνεσ πρακτικζσ ςυμπεριφορζσ για κζματα κακαρά προςωπικά. Απειλϊν, Δαμόκλειοσ ςπάκθ, όπωσ του αφοριςμοφ, τθσ κατάρασ, των χρθματικϊν ποινϊν και τθσ διαπόμπευςθσ. Κανονιςμϊν που δεν επιβάλλουν μόνον το τι δζον γενζςκαι, αλλά και το τι δζον αποφεφγειν ςε κζματα όπωσ, του αρραβϊνοσ, του γάμου, τθσ βάπτιςθσ. Θ λογικι του είναι θ γνωςτι, θ επικρατοφςα ςε όλθ τθν Καππαδοκία, ζνα παράξενο μείγμα ανάμεςα ςτον κρθςκευτικό πουριτανιςμό των δυο μεγάλων κρθςκειϊν, αλλά ταυτόχρονα του εκςυγχρονιςμοφ, που δειλά δειλά ζκαμε τθν εμφάνιςι του… Τθσ αςτικισ νοοτροπίασ, επίςθσ, τθν οποία αςπάηονταν οι ενιλικεσ άνδρεσ που για λόγουσ οικονομικοφσ πορεφονταν ςτισ μεγαλουπόλεισ. Ραρακζτουμε λοιπόν αυτοφςια τα δια κανόνων επιβαλλόμενα -πρακτικζσ ςτα ηθτιματα του αρραβϊνοσ και φυςικά του γάμου τθσ ιδιαίτερισ μασ πατρίδοσ, τθσ Μαλακοπισ, αλλά και τθσ κοινότθτοσ των Συλλάτων. Κανονιςμϊν που αφενόσ μεν κάλυπταν όλα τα υπάρχοντα κενά αλλά κυρίωσ επεξεργαςμζνων ς’ ζνα διαφορετικό πνεφμα, περιςςότερο φιλελεφκερο, εξαιτίασ των νζων τάςεων-προςδοκιϊν τθσ επανάςταςθσ των Νεότουρκων.88 Περί ςυνοικεςίων και αρραβώνοσ… α-κοινότθτασ Μαλακοπισ Άρκρον 160 Πταν ο νζοσ αρραβωνίηεται, είνε απαραίτθτον να καταχωρι το ςυνοικζςιον εν τω ωριςμζνω παρά τθ Εφορεία Κϊδικι των ςυνοικεςίων. Άρκρον 161 Θ καταγραφι του ςυνοικεςίου εν τω Κϊδικι δζον να γίνθται άμα τω αρραβωνιςμϊ και ουχί κατά τον γάμον, παρόντων των γονζων ι ελλείψει τοφτων των πλθςιεςτζρων ςυγγενϊν, των μελϊν τθσ Εφορείασ και των ενοριτϊν ιερζων. Άρκρον 162

88

Διέλε Σδηνύηδηα, ν.π. 226

35

Πταν το ςυνοικζςιον γίνθται υπό όρουσ, εν τθ καταγαφι αυτοφ καταχωρίηεται και το ςχετικόν προικοςφμφωνον μετά των ρθτϊν όρων, εφ’ οισ ςυνεβλικθςαν αμφότερα τα μζρθ, μνείασ γενομζνθσ περί προικόσ και λοιπϊν υπεςχθμζνων. Τθν δε πράξιν ταφτθν υπογράφουςι πάντεσ οι κατά το άρκρον 161 παρόντεσ Άρκρον 163 «Εν τθ καταγραφι του ςυνοικεςίου ορίηεται ςυγχρόνωσ ότι αμφότερα τα μζρθ αναλαμβάνουςι τθν υποχρζωςιν όπωσ τελζςωςι τον γάμον μετά παρζλευςιν κατ’ ανϊτατον όριον ενόσ ζτουσ ςυνωδά τοισ ιερείσ κανόςι τθσ εκκλθςίασ θμϊν και ότι υποχρεοφται εν περιπτϊςει ακυρϊςεωσ του προικοςυμφϊνου εξ υπαιτιότθτοσ του ενόσ μζρουσ ν’ αποηθμιϊςωςιν τθν Σχολιν και το ζτερον μζροσ δια ποςοφ όπερ κακορίηεται κατά τασ περιςτάςεισ υπό τθσ Εφορείασ… Άρκρον 164 Τθν εκτζλεςιν του οφτω καταχωρικζντοσ εν τω Κϊδικι προικοςυμφϊνου, εν περιπτϊςει παλινωδίασ του ετζρου των μερϊν, υποχρεοφται να προαςπίςθ και να πραγματϊςθ θ Εφοροδθμογεροντία δι ων διακζτει νομίμων μζςων, χωρίσ να ενδιαφζρθται δια τυχόν παραλειφκζντα και μυςτικόν τθρθκζντα, εν τω προικοςυμφϊνω μεταξφ των ςυμβλθκζντων μερϊν όρον. Άρκρον 165 Ωσ δικαιϊματα καταγραφισ το ςυνοικεςίου εν τω Κϊδικι καταβάλλονται εισ τθν Εφορείαν εκ μζρουσ του νζου γρόςια 40, από δε του μζρουσ τθσ νζασ γρόςια. 20. β-κοινότθτασ ΢υλλάτων Στο αυτό μικοσ κφματοσ βριςκόταν και ο κανονιςμόσ τθσ παρακείμενθσ κοινότθτασ των Συλλάτων από τον οποίο παρακζτουμε τα ςχετικά άρκρα.89 «Κανονιςμόσ ςυνταχκείσ παρά τθσ αυτόκι ΢χολικισ Εφορίασ, περί των θκών και εκίμων τθσ εν επαρχία Ικονίου χώρασ θμών Ζιλλθσ τω 1897 τθ 10θ ΢επτεμβρίου. Επειδι παλαιόκεν ευλογία Χριςτοφ επικρατοφν τε και γίνονται απρεπι και πολυδάπανα τινα ικθ εν τθ χϊρα θμϊν, εν διαφόροισ περιςτάςεςιν, ιτοι εν γάμοισ και ονομαςία και άλλοισ τοιοφτοισ καιροίσ ουσ κζλομεν αναφζρει κατωτζρω υμάσ ουν οι Σ. Ζφοροι ψθφιςκζντεσ και ςυςτθκζντεσ κατά τον κανονιςμόν τθσ χϊρασ μασ, με μιαν και τθν αυτιν γνϊμθν και απόφαςιν όλων Των ενκάδε90 ευριςκομζνων πατριωτϊν και δια μζςου αυτοφ του Αρχιερζωσ θμϊν οφτοσ παρϊν ωσ επιςτάτθσ και διοικθτισ τθσ πατρίδοσ μασ και βλζποντασ τθν εποχιν και τον δυςχερι τοφτον καιρόν, κακ’ ον ευριςκόμεκα, και λυπθκζντεσ τουσ ςυγκατοίκουσ μασ και μάλλον τουσ πτωχοφσ μασ αδελφοφσ χριςτιανοφσ, εςπεφςαμεν όπωσ μετά φιλοπατριωτικισ μερίμνθσ, ςε όφελοσ και το ςυμφζρον και προσ καλλωπιςμόν και ευπρζπεια τθσ πατρίδοσ μασ απαλλάξωμεν και ελαφρϊςωμεν αυτιν τε και αυτοφσ τουσ ιδίουσ ςυμπατριϊτασ μασ από τον ηυγόν και το βάροσ των τοιοφτων απρεπϊν και πολυδαπάνων κυςιϊν, ΕΡΕΚΥ΢ΩΣΑΜΕΝ

89

Κ. Νίγδειεο- Γ. ΢ηακαηηάδεο, Τα Σύλλαηα ηηρ Καππαδοκίαρ, Θεζζαινλίθε, ΢χιινγνο Γπλαηθψλ Ν. ΢πιιάησλ, 2008, ζει 200 90 Οη θαηάξεο θαη ν αθνξηζκφο ήηαλ ηα πιένλ απνηειεζκαηηθά φπια γηα ηελ θαζππνηαγή ησλ καδψλ.

36

Δια μζςου κατάρασ και αφοριςμοφ παρά τθσ Σεβαςμιότθτασ θμϊν και εκζςαμεν μεγίςτθν τιμωρίαν τε και παιδείαν εισ τουσ μθ φυλάξαντασ τα παρά τθσ Εφορίασ κατωτζρω απαγορευκζντα ενάρκρωσ ικθ τε και ζκιμα, διότι όςτισ παραβεί εκ των απαγορευκζντων τοφτων άρκρων αφ’ ενόσ μεν κζλει μείνει υπό κατάρασ και αφοριςμοφ, αφ’ ετζρου δε κζλει υποςτεί μεγάλθν χρθματικιν ποινιν εν τθ ιερά θμϊν ςχολι οιοςδιποτε, ζςτω είτε πλοφςιοσ, είτε πζνθσ είτε μικρόσ, είτε μζγασ και εν γζνει άπαντεσ κοινϊσ. Λδοφ λοιπόν τα απαγορευκζντα άρκρα91. Περί αρραβώνοσ Άρκρόν α Εισ τον αρραβϊνα τθσ Μελλονφμφθσ «Κελίνκιηασ» να υπάγθ μόνον ο ιερεφσ τθσ ενορίασ με δυο άτομα οιονδιποτε κζλει το μζροσ του Μελλονφμφιου «Γαμβροφ». Μετά τον αρραβϊνα να ευχαριςτιςωςι αυτοφσ με μιαν μαςτίχα ι καφζν άνευ φαγθτοφ και οφτωσ να απζλκωςιν. Άρκρον β Τθν ακόλουκον θμζρα είναι υπόχρεοι να καταγράψωςι εν τω ιερϊ κϊδικι με υπογραφάσ του μελλονφμφου και τθσ Μελλονφμφθσ δια μεγίςτθν αςφάλειαν και των δυο μερϊν. Άρκρον γ Ουδείσ εχζτο το δικαίωμα εισ τον βακμόν οφτε εισ το κάρροσ του, να προςκαλζςει τθν Μελλονφμφθν εισ τθ οικίαν του, είτε τον αγρόν του, οφτε τα λεγόμενα φιλιματα να υπάρξωςι, οφτε δϊρα «παχςίςια» εισ λαμπράσ θμζρασ, οφτε κεριά, οφτε αυγά, οφτε αγιοβαςιλιάτικα να υπάρξωςι και εκ των δυο μερϊν μζχρι προ 15 θμερϊν τθσ ενάρξεωσ του γάμου. Άρκρον δ Ρρο 15 θμερϊν τθσ Χαράσ, τότε πρζπει να τελοφνται τα λεγόμενα φιλιματα τθσ Μελλονφμφθσ από το μζροσ του μελλονφμφου, να υπάγωςι ο πενκερόσ μετά τθσ ςυνοδίασ του, παρόντοσ και αφκισ του ιερζωσ τθσ ενορίασ ίνα εκτελεςκεί ο Μζγασ Αρραβϊν εκκλθςιαςτικϊσ, μετά αι ευριςκόμεναι γυναίκεσ να κάμνωςι τθν Μελλονφμφθν δϊρα, οι δε άνδρεσ δεν κα κάμνωςι ουδζν τι, και διζρχονται οφτωσ, αφοφ τουσ ευχαριςτιςωςι μεκ’ ενόσ ποτθρίου οίνου ι μεκ’ ενόσ καφζ άνευ φαγθτοφ. Άρκρον ε Ουδείσ εκ των ςυγγενϊν και γειτόνων ζχει δικαίωμα προ 15 θμερϊν του Γάμου να προςκαλζςει τθν Μελλονφμφθν εισ τθν οικίαν του και να τθν ςυμποςιάςει, οφτε να τθν ςτείλει ςπίτι «πογτηάδεσ» και άλλα παρόμοια. Παρατιρθςθ Για πλθρζςτερθ κατανόθςθ του ηθτιματοσ παρακζτουμε ςχετικά δείγματα καταχϊρθςθσ αρραβϊνοσ ςτον οικείο Κϊδικα τθσ ιδιαίτερισ μασ πατρίδοσ… Καταχϊρθςθ αρραβϊνα92 Κϊδιξ 347 ςελίσ 350 Αρικμόσ 1

91 92

Γηαηεξείηαη ε νξζνγξαθία θιπ Κ. Νίγδειεο- ΢. Κνηκίζνγινπ οπ. ζει 116

37

Ενταφκα ςθμειοφμεν τουσ αρραβωνιηομζνουσ και αρραβωνιηομζνασ εντόσ τθσ πατρίδοσ και εν Κωνςταντινουπόλει πατριϊτασ Τθ 25 Λουλίου 1874 εν Μαλακοπι Ο κ. Ραναγιϊτθσ Λαηάρου αρραβωνίηεται τθν κ. Ραραςκευιν Κλιμάντου κελιςει μεν εαυτϊν, ςυγκατακζςει δε και των γονζων οίτινεσ παρουςιαςκζντεσ ενϊπιον τθσ εφορίασ τθσ Σχολισ διεβεβαίωςαν τθν ιερολογίαν ταφτθν ιτισ καταχωρθκείςα εισ τον κϊδικα τθσ Σχολισ κατά τον κανονιςμόν, υπογράφεται μεν υπό τα δυο μζρθ, επικυροφται δε και υπό τθσ εφορίασ δια να ζχθ πλθρεςτάτθν ιςχφν εν εναντία περιπτϊςει. Εγϊ ο Λορδάνθσ Β. Στανίδθσ εκ μζρουσ τθσ ανθψιάσ μου Ραραςκευισ υπογράφω… Κϊδιξ Μαλακοπισ93 Σελ. 69 Θ Κα Σεβαςτι Ε. Τόντογλου αφ’ ενόσ και ο κοσ Λωάννθσ Κ. ΧατηθΛωάννου απεφάςιςαν και ςυνιψαν αρραβϊνασ αυτοφ μετά τθσ κυγατρόσ Ευανκίασ ωσ εν τω βιβλίω τθσ Σχολισ αυκθμερόν κατεγράφθ υπό τουσ ακόλουκουσ όρουσ. Θ μεν πενκερά κ. Σεβαςτι παραχωρεί εισ τον γαμβρόν τθσ Λωάννθν από το όλο ςπίτι τθσ 6 κάμαρεσ, 3 δια τον γαμβρόν και τρεισ δια τθν κόρθν τθσ, ωσ προίκα. Από τα πρόβατα τθσ τρία ηϊντα και από τα εν Διλθ γιολοφ αμπζλια τθσ τριϊν εργατϊν αμπζλι ευριςκόμενον μεταξφ των αμπελιϊν των Κιουπελλι Σεραφείμ Μιςιλγί Φϊτθ και Κεςίμ Ογλοφ. Ο δε γαμβρόσ υπόςχεται και οφείλει ζναντι αυτϊν να διατθριςθ δια βίου τθν πενκεράν του. Εφ ω και εγζνετο το παρόν επικυρωκζν και υπογραφζν τθ τθσ Σχολισ ςφραγίδι. Μαλακοπι τθ 27 9/βρίου 1913…Ζπονται υπογραφζσ ςφραγίδεσ κλπ

Οη ζρέζεηο Μιλϊντασ βεβαίωσ περί ςχζςεων, κατά τθ διάρκεια του αρραβϊνα μεταξφ των νζων, μάλλον κα πρζπει να είμαςτε υπερβολικοί ζωσ και φανταςιόπλθκτοι, μιασ και οι μοναδικζσ επαφζσ που μποροφςαν να ζχουν τότε, ιταν αυτζσ των… ματιϊν τουσ. Και πάντοτε φυςικά υπό τθν υψθλι επιςταςία των πάντων… πατρόσ τε και μθτρόσ τε… και αδελφϊν και ςυγγενϊν μζχρι και δεκάτθσ τετάρτθσ γενεάσ. Αλλά… αλλά πολλζσ φορζσ και ενδεχόμενα ςτθριγμζνο ςτθν καπατςοςφνθ του νζου ι τθσ νζασ και ςτο ςτραβοκοίταγμα, μπορεί να υπιρχε και κανζνα κρυφό χάδι και εκείνο ςτιγμιαίο, ςτθν παλάμθ…94 Βεβαίωσ ο νζοσ ι και θ νζα κατά μόνασ απολάμβαναν πολλϊν καλϊν. Ο γαμπρόσ κεωροφνταν το «παιδί», θ νζα «κυγατζρα μ’», το ςπίτι των πεκερικϊν ιταν και δικό του, ο ίδιοσ αποκαλοφςε «μαμά» και «βαβά» τα πεκερικά του κλπ… Ραρατιρθςθ Ενδεικτικι και πάντωσ αρκοφντωσ περιγραφικι των «ιδιαιτζρων επαφϊν» είναι θ ςχετικι αναφορά που βρίςκουμε ςτο περιοδικό «Ξενοφάνθσ» του 1896 τθν οποία φυςικά παρακζτουμε αυτοφςια.

93 94

Διέλε Σδηνύηδηα, ο.π. ζει 317 Μαξηπξία Διεπζεξίαο Μαπξνπνχινπ, ο.π.

38

«Ο νζοσ μζχρι τθσ ςτζψεωσ επιςκζπτεται πολλάκισ τον οίκον τθσ νζασ, είπον δε τον οίκον, διότι θ νζα ποτζ δεν τολμά ελευκζρωσ να ομιλι τω μνθςτιρι, ουδζ καν να ίδθ αυτόν, αλλά φεφγει και κρφπτεται και ο νζοσ φοβοφμενοσ ζνκεν μεν τον πενκερόν, όςτισ δφναται να επιτιμιςθ αυτϊ ελευκζρωσ δια τθν τόλμθν αυτοφ, ζνκεν δε τουσ γείτονασ, οίτινεσ και αυτοί ουκ ολίγον βαςανίηουςι αυτόν χαριεντιηόμενοι και απειλοφντεσ ότι ι κα ανακοινϊςωςιν εισ τον κόςμον τθν κραςφτθτα ταφτθν, αν μθ τάξθ τι εισ αυτοφσ, ι επί το αςτειότερον, κα δζςωςιν όπιςκεν μζγα ςανίδιον, όπερ ςυρόμενον και κροτοφν κα δθλϊςθ τθ γειτονία τθν τόλμθν αυτοφ ταφτθν, φοβοφμενοσ λοιπόν ταφτα αρκείται να προβάλθ τθν κεφαλιν αυτοφ άνωκεν τθσ ςτζγθσ παρακφρου ίνα ίδθ τθν μνθςτιν, ει δφναται, ι να υπειςζλκθ δια θμιανοιχτισ κφρασ, ει ειςχωρεί ζωσ εκεί, ομιλιςασ δε ολίγον εισ τθν πενκερά υπεξζρχεται ακροποδίηων πάλιν, ϊςτε ςπανίωσ βλζπονται οι νζοι και τοφτο μακρόκεν και τυχαίωσ».

39

Γάκνο

΢πλέπεηεο-Γηθαηώκαηα-Τπνρξεώζεηο Nuptiae sunt conjunctio maris et feminae et consortium omnis vitae divini et humani juris communicatio, δθλαδι, «γάμοσ εςτίν ανδρόσ και γυναικόσ ςυνάφεια και ςυγκλιρωςισ του βίου παντόσ, κείου τε και ανκρωπίνου δικαίου κοινωνία». Ο γάμοσ ωσ ιερι και ίςωσ μια από τισ πλζον ςθμαντικζσ ςτιγμζσ του ανκρϊπου αποτελοφςε τότε και ενδεχόμενα και ςιμερα, το αντικείμενο ενόσ μαηικοφ ενδιαφζροντοσ ολάκερθσ τθσ κοινωνίασ. Λδιαίτερα μάλιςτα ςτισ απομονωμζνεσ κοινότθτεσ τθσ Καππαδοκίασ, που ωσ ςτακμόσ χαράσ και μεγάλου γεγονότοσ, ηθτιόταν θ ςυμμετοχι όλων. Μικρϊν και μεγάλων, ςυγγενϊν και φίλων, γειτόνων και μθ…Αποτελοφςε κατά το «βίοσ ανεόρταςτοσ μακρά οδόσ απανδόκευτοσ» μια μζρα που περίμεναν, τθν προετοίμαηαν, τθ ηοφςαν, τθ ςυηθτοφςαν, βριςκόταν ςτο επίκεντρο του ενδιαφζροντόσ τουσ. Φυςικά όλα αυτά με βάςθ τουσ ιεροφσ κανόνεσ, τισ προχποκζςεισ, τισ απαγορεφςεισ, τα πρζπει… Ζτςι κα ζπρεπε να υπάρχει:  Συναίνεςθ95 Τον οριςμό και το περιεχόμενο τθσ λζξεωσ ςυναίνεςθ τον δϊςαμε και τον περιγράψαμε διεξοδικά ςτο οικείο περί αρραβϊνοσ κεφάλαιο. Οι γονείσ αποφάςιηαν και οι νζοι…απλά ςυμφωνοφςαν. Σε εξαιρετικότατεσ περιπτϊςεισ υπιρξαν διαφωνίεσ οι οποίεσ οδιγθςαν ςτο «κλζψιμο» τθσ κόρθσ και ςτον γάμο μετά του νζου που ικελε…γάμοσ ο οποίοσ ςτο τζλοσ, λόγω τθσ ευτυχοφσ κατάλθξθσ, γινότανε αποδεκτόσ από όλουσ…  θ νόμιμθ θλικία των ερχόμενων εισ γάμου κοινωνία…96 Αναφζρεται θ θλικία των 14-16 και 18-20 ετϊν για τθν κόρθ και το γιο αντίςτοιχα, αν και τοφτεσ κακιερϊκθκαν ωσ εκιμικι πρακτικι και όχι ωσ βαςικι προχπόκεςθ του νόμιμου χαρακτιρα του γάμου… Εξάλλου ςε διάφορεσ κοινότθτεσ καταγράφθκαν γάμοι των οποίων θ γυναίκα είχε τθν θλικία των δϊδεκα ετϊν και ο άνδρασ των 16 ετϊν ι και το αντίςτροφο ακόμθ. Θ γυναίκα μεγαλφτερθ από τον άνδρα.97  ανυπαρξία κωλυμάτων και απαγορεφςεων.

-επιτρεπότανε ο γάμοσ μόνο μεταξφ των ομόδοξων… δθλαδι απαγορευότανε γάμοσ χριςτιανοφ μετά αλλοκριςκου ι ακόμα και ετεροδόξου. Τζτοιοι γάμοι ιταν αδιανόθτοι, εγκλθματικοί και αξιοκατάρατοι, ιδιαίτερα μάλιςτα μετά των αιρετικϊν Ραπικϊν, των Ρροτεςταντϊν και των Διαμαρτυρομζνων, που δροφςαν ςτθν περιοχι προςπακϊντασ να προςθλυτίςουν τισ μάηεσ.98

95

Άξζξν 1350 Α.Κ. «Γηα ηε ζχλαςε γάκνπ απαηηείηαη ζπκθσλία ησλ κειινλχκθσλ. Οη ζρεηηθέο δειψζεηο γίλνληαη απηνπξνζψπσο θαη ρσξίο αίξεζε ή πξνζεζκία» 96 Άξζξν 1350 Α.Κ. «Οη κειιφλπκθνη πξέπεη λα έρνπλ ζπκπιεξψζεη ην δέθαην φγδνν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο. Σν δηθαζηήξην, κπνξεί, αθνχ αθνχζεη ηνπ κειινλχκθνπο θαη ηα πξφζσπα πνπ αζθνχλ ηελ επηκέιεηα ηνπ αλειίθνπ λα επηηξέςεη ην γάκν θαη πξηλ απφ ηε ζπκπιήξσζε απηήο ηεο ειηθίαο, αλ ε ηέιεζή ηνπ επηβάιιεηαη απφ ζπνπδαίν ιφγν» 97 ΢πλεζηζκέλε πξαθηηθή ζηελ πεξηνρή ηνπ Μηζηίνπ, βι. Θαλάζε Κωζηάθε ο.π. ζει 202 98 ΢χκθσλα κε ην άξζξν 1353 Α.Κ. ην νπνίν θαηαξγήζεθε κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ Α.Κ. ην 1982, απαγνξεπφηαλε κφλν ν γάκνο κεηαμχ ησλ αιινζξήζθσλ θαη επηηξεπφηαλε κεηαμχ ησλ ρξηζηηαλψλ εηεξνδφμσλ.

40

-επικρατοφςε θ κεμελιϊδθσ αρχι τθσ μονογαμίασ… και ωσ εκ τοφτου ο υφιςτάμενοσ γάμοσ, προ οποιαςδιποτε τελεςίδικθσ λφςεϊσ του αποτελοφςε κϊλυμα για κάποιο νζο.99 -εμποδιηότανε ο γάμοσ μεταξφ ςυγγενϊν τόςο εξ αίματοσ όςο και εξ αγχιςτείασ χωρίσ όμωσ να ζχουμε καταγεγραμμζνουσ τουσ βακμοφσ ςυγγζνειασ.100 Θ μοναδικι αναφορά που υπάρχει κατά τθν οποία, «για να χακεί το ςόι, -θ ςυγγζνεια- για να επιτραπεί δθλαδι ο γάμοσ, ζπρεπε να περάςουν τζςςερα πρόςωπα: προπάπποσ, παπποφσ, πατζρασ, παιδί, να φτάςουν δθλαδι ςτον όγδοο βακμό ςυγγζνειασ»101 κρίνεται μάλλον υπερβολικι ωσ πρακτικι για πολλοφσ λόγουσ όπωσ:  ο όγδοοσ βακμόσ ςυγγζνειασ είναι αυτόσ μεταξφ των τρίτων ξαδζλφων…  εφαρμοηόμενθσ τθσ κοινισ τακτικισ «παποφτςι από τον τόπο ςου…» μάλλον ςε ςυντομότατο χρονικό διάςτθμα κα ιταν απαγορευτικι οποιαδιποτε ςχζςθ μεταξφ των νζων ςτθν αυτι κοινότθτα.  θ εκκλθςία για λόγουσ ςυνοχισ και διατιρθςθσ τθσ κοινότθτασ «επζτρεπε» γάμουσ μεταξφ και μακρινϊν ςυγγενϊν…  θ εκ τθσ βαπτίςεωσ δθμιουργοφμενθ πνευματικι ςυγγζνεια ιταν λόγοσ απαγόρευςθσ γάμου. Δθλαδι απαγορευόταν ο γάμοσ μεταξφ ατόμων που είχανε κοινό νουνό διότι ιταν «πνευματοπαίδια» του. Ωσ εκ τοφτου υπιρχε πάντοτε θ πρόνοια να βαπτίηει κανείσ βρζφθ του αυτοφ φφλου…  θ ςυγκατάκεςθ των εκκλθςιαςτικϊν αρχϊν - οι οποίεσ ιταν υποχρεωμζνεσ για τον ςχετικό ζλεγχο και τθν τιρθςθ των κρατοφντων και των επιβαλλομζνων κανόνων τθσ εκκλθςίασ. Υπιρχαν όμωσ και οι ανκρϊπινοι κανόνεσ. Αυτοί που τοποκετικθκαν από τθν κοινωνία των οποίων θ τιρθςθ δεν επζςυρε τιμωρίεσ και ποινζσ, απαγορεφςεισ και κωλφματα, αλλά τθ γενικι κατακραυγι. Ικθ και ζκιμα μιασ υπολανκάνουςασ αντίλθψθσ περί θκικισ, ενόσ διαςτρεβλωμζνου κρθςκευτικοφ πουριτανιςμοφ, μιασ κοινωνίασ απομονωμζνθσ ςτα βάκθ τθσ Ανατολίασ, που κεϊρθςε ςκόπιμο να δθμιουργιςει οριςμζνεσ υποχρεϊςεισ και να προςδιορίςει τα δικαιϊματα ςτο πλζον, κατά τθν άποψι τθσ, αδφναμο πλάςμα τθσ δθμιουργίασ. Το κθλυκό. Ρου ιταν θ γεννθτικι μθχανι, χωρίσ κανζνα δικαίωμα ελζγχου επί των γεννιςεων, χωρίσ το δικαίωμα κελθματικισ αρνιςεωσ να γίνει μθτζρα… Θ κυρίαρχθ ιδεολογία, επθρεαςμζνθ φυςικά και από τισ αντιλιψεισ των ετεροδόξων δογμάτων, ιταν διαποτιςμζνθ με τθν αντίλθψθ πωσ οι γυναίκεσ αφενόσ μεν ιταν κατϊτερεσ και αφετζρου πωσ τοφτοσ ο διαχωριςμόσ ιταν περίπου

99

Άξζξν 1354 Α.Κ. «Δκπνδίδεηαη ε ζχλαςε γάκνπ πξηλ ιπζεί ή αθπξσζεί ακεηάθιεηα ν γάκνο πνπ ππάξρεη.»

100 άξζξν 1356 Α.Κ «Δκπνδίδεηαη ν γάκνο κε ζπγγελείο εμ αίκαηνο ζε επζεία γξακκή απεξηφξηζηα θαη ζε πιάγηα γξακκή σο θαη ηνλ ηέηαξην βαζκφ» άξζξν 1357 Α.Κ. «Δκπνδίδεηαη ν γάκνο κε ζπγγελείο εμ αγρηζηείαο ζε επζεία γξακκή απεξηφξηζηα θαη ζε πιάγηα σο θαη ηνλ ηξίην βαζκφ» 101 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π., ζει 204

41

δοςμζνοσ από τθ κεία βοφλθςθ και ευλογία, και ςυνεπϊσ πλιρωσ αποδεκτόσ. 102 Ταυτόχρονα οι γυναίκεσ ηοφςαν ςτο δικό τουσ κλειςτό χϊρο που ιταν απλά γεμάτοσ από άλλεσ γυναίκεσ, με τθν αυτι νοοτροπία και αντίλθψθ. Συγγενείσ, γειτόνιςςεσ ςτον χελεςζ, φίλεσ, που ηοφςαν, ανζπνεαν, καλλιεργοφςαν τθν κοινωνικι τουσ απομόνωςθ, απλά όργανα ςτθν καλφτερθ των περιπτϊςεων παραγωγισ παιδιϊν, φτθνά εργατικά χζρια.103 Τμιμα τθσ κυρίαρχθσ ιδεολογίασ, για τθ γυναίκα φυςικά, αποτελοφςε το τρίπτυχο: αρετι, ςεμνότθτα, υπακοι. Ραραδοςιακζσ αξίεσ, που μεταφζρονταν ςτο διάβα του χρόνου, φυλάςςονταν ωσ κόρθ οφκαλμοφ, διδάςκονταν ωσ το πλζον απαραίτθτο ςτοιχείο τθσ γυναικείασ υπάρξεωσ Ραρακζτουμε λοιπόν οριςμζνα από τα πάμπολλα «όμορφα» και «αγγελικά» του τότε, με τθν επιςιμανςθ πωσ υπιρχανε φωτεινότατεσ εξαιρζςεισ αρςενικϊν που αρνοφνταν τθν εφαρμογι τουσ, που απάλυναν τον πόνο και τον καταναγκαςμό των γυναικϊν τουσ… Ζτςι:  θ οικογζνεια ςτθν Καππαδοκία ιταν πολυπλθκζςτατθ και πάντοτε πατριαρχικοφ τφπου, με ό,τι αυτό ςιμαινε ςτθν κακθμερινότθτα από πρακτικισ απόψεωσ. Κυρίαρχεσ προςωπικότθτεσ, κατά τάξθ οι: πατζρασ παπποφσ104, μθτζρα γιαγιά,105 ςφηυγοσ, αδελφοί, αδελφζσ, παλαιότερεσ νφφεσ. Φυςικά οι λζξεισ «κατάχρθςθ δικαιϊματοσ», αλλά και οι ςυνζπειεσ από τζτοιεσ πρακτικζσ, ιταν άγνωςτεσ και αδιανόθτεσ.  ςτισ πατριαρχικζσ οικογζνειεσ του Καππαδοκικοφ χϊρου υπιρχε και θ τάξθ των ςυννυφάδων. Ρου απλά ςιμαινε περιςςότερθ εξουςία, κόπο, δικαιϊματα κλπ. Ζτςι είχαμε: τθν μπογιοφκ κελιν (μεγάλθ νφφθ), τθν ορτανηι κελιν (μεςαία νφφθ), και τθν κουτςοφκ κελλιν (μικρι νφφθ). Βεβαίωσ θ αρχθγόσ ιταν και το γενικό πρόςταγμα είχε θ…πεκερά.  Οι νφφεσ ξζχωρα από τα δικά τουσ ονόματα αποκτοφςαν και ζνα καινοφργιο, δθλωτικό τθσ αντιμετϊπιςισ τουσ ωσ «αντικειμζνου» περίπου από τθν κοινωνία Ζτςι δεν τθ φϊναηαν με το όνομά τθσ, αλλά λζγανε «Γαβάσ ογλοφ κελινι, Λςάκ ογλοφ κελινι», δθλαδι θ νφφθ του Γιαβάςογλου ι θ νφφθ του Λςάκογλου κλπ  Για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, επίςθσ, ζπρεπε να κρατά το ςτόμα τθσ κλειςτό, «να κρυψ’ νυφχότ»…και κανείσ να μθν ακοφει τθ λαλιά τθσ. Θ ςυνεννόθςθ γίνονταν μόνο με νεφματα.  Επί μεγάλο χρονικό διάςτθμα ιταν υποχρεωμζνθ να ςκεπάηει το πρόςωπό τθσ με τθν καλφπτρα …Με τθν παρζλευςθ του χρόνου αντικαταςτάκθκε με

102

Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ.12, α.α. 45, καξηπξία Μηραειίδνπ Γέζπνηλαο, « Απφ ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία ηα θνξίηζηα κάζαηλαλ καδί κε ηηο δνπιεηέο ηνπ ζπηηηνχ φηη ήηαλ θαη βάξε γηα ηελ νηθνγέλεηα ηνπο…κεγάισλαλ ζε έλα πεξηβάιινλ φπνπ νη γηαγηάδεο κπνξνχζαλ λα εχρνληαη πςειφθσλα ην ζάλαην ησλ λενγέλλεησλ ζειπθψλ εγγνλψλ ηνπο…»

103 «…Ζ γπλή είλαη εθιεθηφλ ηνπ πνιηηηζκνχ ζθεχνο»…

104 ΢χκθσλα κε ην άξζξν 1387 Α.Κ. ην νπνίν αλαζεσξήζεθε, κέρξη θαη πξφηηλνο ν «αλήξ ζεσξείην ν αξρεγφο ηεο νηθνγέλεηαο»…

105 ΢χκθσλα κε ην άξζξν 1389 ην νπνίν αλαζεσξήζεθε θαη ίζρπε κέρξη πξφηηλνο, έζησ θαη αλ δελ ίζρπζε πνηέ ζηελ πξάμε, «ε γπλαίθα δηεχζπλε ηα ηνπ νίθνπ ηεο»…

42

   

το ποςί ι γεμενί, δθλαδι μαντίλα διαςταυροφμενθ γφρω από το κεφάλι ζτςι που να καλφπτει μαλλιά, λαιμό, αυτιά, ςτόμα… Ραρακακιμενθ ςτο κοινό τραπζηι γφρω από το ςουφρά δεν επιτρεπότανε να κάκεται αντιμζτωπα με τουσ άλλουσ αλλά πάντοτε λοξά, ζτςι που όταν ζτρωγε να μθν είναι ορατό ςτουσ υπόλοιπουσ. Ιταν ωσ υπθρετικό προςωπικό άνευ ουδεμιάσ αξίασ. Απαγορεφονταν να μουρμουρά, να απευκφνεται προσ τα πεκερικά τθσ χωρίσ να προςκλθκεί προσ τοφτο από τουσ ιδίουσ. Απαγορεφονταν να αρραβωνιαςτεί κάποιοσ και πολφ περιςςότερο να παντρευτεί εάν και εφόςον είχε αδελφι για γάμο…Το ίδιο και για τα κθλυκά τα οποία ζπρεπε να αρραβωνιαςτοφν και να παντρευτοφν κατά τάξθ θλικίασ. Τα ομογάλακτα αδζλφια, δθλαδι τα χωρίσ ςυγγζνεια παιδιά που είχαν τθν τφχθ ι ατυχία να βυηάξουν γάλα από τθν ίδια γυναίκα δεν μποροφςαν να παντρευτοφν μεταξφ τουσ…106

Θέκαηα πξαθηηθά ςε ςχζςθ με το δίκαιο και το πρζπον Σα ζξοδα του γάμου… Είναι γνωςτό πωσ δια τον κλιρο τθσ Καππαδοκίασ και όχι μόνο, δεν υπιρχαν τακτικζσ αποδοχζσ, δθλαδι καταβολι μιςκοφ από πλευράσ τθσ κοινότθτοσ. Απλά μια πρόβλεψθ δια το «κανονικόν» του ιερζωσ, δθλαδι κάποιοσ φόροσ- ετιςιο χαράτςι, που επιβαλλότανε ανάλογα φυςικά με τθν φοροδοτικι ικανότθτα τθσ κάκε χριςτιανικισ οικογζνειασ ι κατά περίπτωςθ... Σθμαντικότατα ζςοδα, επίςθσ, δια όλουσ τουσ εκκλθςιαςτικοφσ υπθρζτεσ υπιρξαν πάντοτε τα τυχερά και τα ειςπραττόμενα από τισ διάφορεσ κρθςκευτικζσ τελετζσμυςτιρια, όπωσ οι γάμοι για παράδειγμα. Με μια ι ςε μια διαβάκμιςθ που κφμιηε ζντονα τάξεισ, πλοφτο, επίδειξθ… Με φωταψίεσ ενόσ πολυελαίου, δφο ι περιςςοτζρων, με τθ ςυνοδεία του αριςτεροφ ι δεξιοφ αναγνϊςτθ ι και των δφο… Εμείσ με τθ ςειρά μασ παρακζτουμε τουσ κωδικοποιθμζνουσ κανόνεσ ςυμπεριφοράσ και ςτο ηιτθμα αυτό, δθλαδι των εξόδων του γάμου, αμοιβϊν ιερζων, ψαλτάδων, δικαιωμάτων εκκλθςίασ, κλπ, όπωσ τουσ βρικαμε καταγεγραμμζνουσ ςτον ςχετικό Κϊδικα τθσ κοινότθτοσ τθσ Μαλακοπισ.107 «Άρκρον 146 Επί γάμων ειςπράττονται απζναντι δαπανϊν και δικαιωμάτων των ναϊν κατά τα εξισ τρεισ κατθγορίασ: Α περίπτωςισ, εν μονοεκκλθςία: Δια τθν Α γρ. 130, δια τθν Β γρ. 100 και δια τθν Γ γρ 80 Β περίπτωςισ, άνευ μονοεκκλθςίασ: Δια τθ Α γρ. 100, δια τθν Β γρ. 80 κα δια τθν Γ γρ. 60 Άρκρον 147 106 107

Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 332 Διέλε Σδηνπηδηα, ο.π. ζει. 225

43

Αι κατθγορίαι αφται εν αμφοτζραισ ταισ περιπτϊςεςιν ζχουςιν ωσ εξισ: Δια τθν Α άμφια και ςκεφθ τα καλλίτερα, ψάλται, φωταψία όλων των πολυελαίων Δια τθν Β τα αυτά άμφια και ςκεφθ, ψάλται, φωταψία δφο πολυελαίων, εκτόσ ενόσ τακτικοφ. Δια τθν Γ φωταψία ενόσ πολυελαίου, εκτόσ του ενόσ τακτικοφ. Άρκρον 148 Οι ψάλται κατά τασ δφο πρϊτασ κατθγορίασ των γάμων αμείβονται εκ μζρουσ του γαμβροφ δια γροςίων δζκα (10) και πζντε (5). Οι δε κανδθλανάπται κατά τασ τρεισ κατθγορίασ δια γροςίων τριϊν, δφο και ιμιςυ και δφο. Άρκρον 149 Ράντα τα ανωτζρω δικαιϊματα των ναϊν μετά των δικαιωμάτων Σχολισ , ιερζων, ψαλτϊν, κανδθλαναπτϊν, Ζξαρχου και τθσ λθξιαρχικισ του γάμου εγγραφισ προπλθρϊνονται εισ τθν Εφορείαν τθν προτεραίαν τθσ ςτζψεωσ. Άρκρον 150 Εν εκάςτω γάμω πλθν των ανωτζρω δικαιωμάτων λαμβάνονται και πζντε (5) γρόςια δικαίωμα του Ταμείου των πτωχϊν, δφο (2) δε προςζτι γρόςια δια τον επιςτάτθν και κακαριςτιν τθσ Σχολισ εξ θμιςείασ.»108 Τζλοσ να ςθμειϊςουμε πωσ πάντοτε ο γάμοσ γινόταν ςτθν ενορία τθσ νφφθσ, εκτόσ ελαχίςτων περιπτϊςεων που μποροφςε να τελεςτεί το μυςτιριο ςτο ςπίτι τθσ και αφοροφςαν βαρφ πζνκοσ… Και πωσ θ τζλεςθ του Μυςτθρίου λάβαινε χϊρα τθ μζρα τθσ Κυριακισ, τισ περιςςότερεσ μάλιςτα φορζσ μετά τθ κεία λειτουργία, εκτόσ απειροελάχιςτων περιπτϊςεων που για ςοβαροφσ λόγουσ μποροφςε να γίνει το Σάββατο ι άλλθ θμζρα.

Πξνίθα109 Ραρόλο που ο κεςμόσ τθσ προίκασ, τουλάχιςτον μζχρι και τθσ ανακεωριςεωσ του Α.Κ. το 1982, ιταν νομικά κατοχυρωμζνοσ, επιβεβλθμζνοσ και ανάλογοσ με τθν οικονομικι κατάςταςθ και φοροδοτικι ικανότθτα του γονζα, ςτθ μακρινι Καππαδοκία, μζχρι και τα μζςα του 19ου αιϊνα ιταν περίπου άγνωςτοσ. Ι για να είμαςτε δικαιότεροι και πλζον ακριβείσ, δεν υπιρχε θ υποχρεωτικότθτά του... Οι λόγοι προφανείσ. Φανερά, τουλάχιςτον, μιασ και ιταν δικαίωμα- τιμι ο νζοσ να μπορεί να «κρζφει τθν γυναίκ’τ…».110 Δθλαδι είχαν να κάμουν με λόγουσ υπερθφάνειασ και του εγϊ,111 τθσ ικανότθτασ του αρςενικοφ να ςυντθρεί τθν οικογζνειά του.112 108

Διέλε Σδηνύηδηα, ν.π., ζει 225 Άξζξν 1406 Α.Κ. (θαηαξγήζεθε). «Πξνίμ είλαη ε ππφ ηεο γπλαηθφο ή άιινπ ράξηλ απηήο παξερνκέλε εηο ηνλ άλδξα πεξηνπζία πξνο αλαθνχθηζηλ εθ ησλ βαξψλ ηνπ γάκνπ» 110 καξηπξία 111 Κ.Η.Γ.΢πθεψλ, Φ 12, α.α.30, καξηπξία Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, «Γηφηη πψο λα ην θάλνπκε. Άλδξεο είκαζηε θαη κπνξνχκε λα ζξέςνπκε ηελ θπξά θαη ηα θνπηζνχβεια πνπ ζα καο πξνζθέξεη ν Θεφο…»

109

44

Εξάλλου ιταν κανόνασ, εκτόσ των απειροελάχιςτων εξαιρζςεων. Θ γυναίκα πάντοτε πιγαινε με τα πεκερικά τθσ, με ό,τι αυτό ςιμαινε ςε κάκε τομζα τθσ ηωισ τθσ. Ρουκενά, λοιπόν, εξ όςων τουλάχιςτον γνωρίηουμε, δεν υπάρχουν ςαφείσ αναφορζσ για τθν υποχρεωτικότθτα ςτο δόςιμο τθσ προίκασ, εκτόσ, και μετά τον νεωτεριςτικό άνεμο που προζκυψε από τισ εςωτερικζσ μετακινιςεισ των ανκρϊπων που επζςτρεφαν από τισ μεγαλουπόλεισ φζρνοντασ χριματα μα και ιδζεσ. Ο οποίοσ εν πολλοίσ καταγράφεται και καυτθριάηεται από τουσ ντόπιουσ ςυγγραφείσ εκείνθσ τθσ περιόδου. Κάτι με το οποίο ςυμφωνοφν όλοι οι ερευνθτζσ113 που αποδίδουν τθν ζναρξθ τοφτθσ τθσ διαδικαςίασ ςτο γεγονόσ τθσ πλιρουσ αςτικοποίθςθσ των νζων ι καλφτερα τα μακιματα που πιραν από τθν επαφι τουσ με τισ μεγαλουπόλεισ ςτα πλαίςια τθσ οικονομικισ τουσ αποκατάςταςθσ. Είδαν, κατανόθςαν τθ χρθςιμότθτα, τουσ άρεςε και πράξανε το ίδιο.114 Υπιρχαν μάλιςτα περίοδοι που οι ίδιοι οι εκκλθςιαςτικοί θγζτεσ καυτθρίαηαν «τθν επάρατθ» ςυνικεια θ οποία ςιμαινε οικονομικι καταςτροφι.115 Εννοείται πωσ μιλάμε για τθν προίκα ωσ απαίτθςθ και προχπόκεςθ του γάμου, αυτι δθλαδι που περιελάμβανε «φακοφδια», ακίνθτα και όχι τα χρειϊδθ τθσ κάκε καλισ κοπελοφδασ, που τα ετοίμαηε από τθν κοφνια θ μάνα τθσ μζχρι και τθ μζρα του γάμου τθσ, δείγματα, αν κζλετε, τθσ τζχνθσ και ικανότθτάσ τθσ.116 Επίςθσ, το κατακζτουμε και αυτό, πάντοτε οι ςυγγενείσ και κυρίωσ οι γονείσ προςζφεραν τα πολυτιμότερα περιουςιακά τουσ ςτοιχεία για τθν ευτυχία των παιδιϊν τουσ όπωσ φλουριά, λίρεσ εγγλζηικεσ, ναπολεόντεια, ελβετικά κοκοράκια και γενικά χρυςό…Κάτι που είχε να κάμει με τθν ευρφτερθ φιλοςοφία του Καππαδοκικοφ χϊρου μιασ και πάντοτε βρίςκονταν όλοι τουσ ςτο μάτι του κυκλϊνα και άρα κα ζπρεπε να ζχουν άμεςα ρευςτοποιιςιμα ςτοιχεία… Ζτςι, λοιπόν, τα πράγματα άλλαξαν, ο νζοσ ζπρεπε να κατοχυρωκεί, τα υπεςχθμζνα να καταγραφοφν, για να μθν υπάρχουν παρεξθγιςεισ.

112

Σζαιίθνγινπ Δκκαλνπήι, ο.π., ζει. 143, «Πξέπεη λα ζεκεησζή θαη ηνχην πξνο ηηκήλ ησλ, φηη νπθ νιίγνη εζχλαπηνλ γάκνλ κε νξθαλά εθ παηξφο θνξίηζηα ή κε θνπέιεο θησρψλ νηθνγελεηψλ. Σαο εθφξησλαλ κε ρξπζαθηθά αμίαο…».

113 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ν.π. ζει 211 «θαη ηνχην γηαηί δελ ππήξρε έζηκν ρνξήγεζεο πξνίθαο…ήηαλ αξθεηά φ,ηη ζα ’θεξλε ε θνπέια ζην ζεληνχθη ηεο». Βι θαη Αξρειάνπ Η. ΢., Η Σιναζόρ, ήηοι θέζιρ, ιζηοπία, και διανοηηική καηάζηαζιρ, ήθη, έθιμα και γλώζζα ηηρ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωρ Σιναζού και ζύνηομορ πεπιγπαθή ηων εν επαπσίαιρ Καιζαπείαρ και Ικονίος Δλληνικών κοινοηήηων, Δλ Αζήλαηο 1899 , Διεπζεξηάδεο Ρίδνο, Σςναζζόρ, ήηοι μελέηη επί ηων ηθών και εθίμων αςηήρ, Δλ Αζήλαηο 1879 Δππξαμηάδεο Λάδαξνο, Το Πποκόπι ηηρ Καππαδοκίαρ, Θεζζαινλίθε, εθδ . Αδειθφηεηνο Πξνθνπηέσλ Μαθεδνλίαο Θξάθεο 1988 114 Ζ ιατθή κνχζα δελ άξγεζε λα ζαηηξίδεη θαη λα επηθξίλεη ηηο ζρεηηθέο απαηηήζεηο. Γλσζηφηαην είλαη ην ζρεηηθφ άζκα πνπ ιέγνληαλ ζηνπο γάκνπο θαη αλαθέξνληαλ ζε θάπνηνλ Γεκήηξε πνπ εγθαηέιεηςε ηε λχθε δηφηη θαηά ηελ άπνςή ηνπ δελ ηεξήζεθαλ ηα ζπκθσλεζέληα… Κειίλ θηιίζεηε κπαγηιληή, Ζ λχθε ειηπνζχκεζε ζηελ εθθιεζηά ζαηζηληά αιηίλ ζατιληή, κεηξήζεθαλ ησλ καιιηψλ ηεο ηα θινπξηά, Γεξκήη θηνπξθηνπλνχ ζνγηνπληνχ. Απειιάγε ν Γεκεηξάθεο απφ ηε γνχληλε θνξεζηά Πελ θηνπβεγί νικάκ, ηεηί, θαη είπε, εγψ δελ γίλνκαη θαη κε θνπέια αιηηλζίδ θηδ αικάκ ηεηί. Υσξίο ρξπζάθη δελ παληξεχνκαη 115 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 162 116 Σζαιίθνγινπ Δκκαλνπήι, ο.π.. ζει 145, «Σα θνξίηζηα δελ επξνηθίδνλην νχηε κε ρξήκα, νχηε κε αθίλεηα. Σν πξνηθνζχκθσλν ήην άγλσζηνλ εηο ηα κέξε καο. Γελ έθεπγαλ φκσο νχηε ησλ πησρψλ ηα θνξίηζηα ρσξίο κεξηθά θινπξηά εηο ρξπζφλ, κεξηθά ραιηά. Με αξθεηά εζψξνπρα, θάιηζεο, παπνχηζηα, κε θάκπνζα θνπζηάληα θα κε γνχληλν παλσθφξη..».

45

Και ιδοφ τα προικοςφμφωνα, τα οποία, ειριςκω εν παρόδω, δεν είχαν κοινό τφπο, αλλά πάντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ ιταν γραπτά κείμενα τα οποία ςυνζταςςε ο δάςκαλοσ ι ο ιερζασ παρουςία μαρτφρων και μελϊν τθσ δθμογεροντίασ…για να καταχωρθκοφν ςτθ ςυνζχεια επίςθμα ςτον οικείο Κϊδικα τθσ κοινότθτασ. Ραρακζτουμε δυο εξ αυτϊν διατθρϊντασ ορκογραφία κλπ του κειμζνου:

Πξνηθνζύκθωλνλ117 Ο κ. Ραρας. Ραραςκευάσ εκ Τροχοφ αφ’ ενόσ και θ κ. Αναςταςία αφ’ ετζρου απεφάςιςαν και ςυνιψαν αρραβϊνασ τθσ κυγατρόσ τθσ δευτζρασ (Κεοδϊρασ) μετά του πρϊτου (Ραραςκευά Ραραςκευά) με τθν πλιρθ ςυγκατάκεςιν αυτϊν και των γονζων των υπό τουσ εξισ όρουσ. Θ νζα υποχρεοφται να πλθρϊςθ τθν παραμονιν του γάμου των λίρασ χάρτινασ οκωμανικάσ (35) τριάκοντασ πζντε εισ μετρθτά, κακϊσ και μια φορεςιάν εισ τον νζον. Θ Χαρά κζλει γείνθ Κεοφ κζλοντοσ το Μζγα Ράςχα του τρζχοντοσ ζτουσ εν Μαλακοπι. Εν περιπτϊςει κακ’ θν ικελον ακετιςθ τουσ άνω όρουσ ι ικελον διαλφςθ τουσ αρραβϊνασ οφείλει να πλθρϊςθ αποηθμίωςιν εισ τθν Σχολιν ποςόν όπερ ικελεν εγκρικι υπό τθσ Εφορείασ Εν Μαλακοπι τθ 1/14 Φεβρουαρίου 1923 Τα ςυμβαλλόμενα μζρθ Θ Εφορεία Ραραςκευβάσ Ραραςκεάσ Ραπά Στζφανοσ Κφηικοσ Εκ μζρουσ τθσ νζασ υπογράφω Κ. Ανανιάδθσ Γ. Γερμανίδθσ Γρ. Γρθγοριάδθσ Προικοςφμφωνον118 Ο κ. Βαςίλειοσ Βαςιλειάδθσ εκ Ναξοφ θλικίασ 18 ετϊν διδάςκαλοσ το επάγγελμα αφ’ ενόσ και θ Μαριά Ρ. Ροργιάηογλου εκ Μαλακοπισ αφ’ ετζρου, απεφάςιςαν και ςυνιψαν αρραβϊνα τθσ κυγατρόσ τθσ δευτζρασ Ελευκερίνθσ μετά του πρϊτου τθ ςυγκατακζςει αυτϊν και των γονζων των υπό τουσ ακόλουκουσ όρουσ. Θ κ. Μαριά Ροργιάηογλου προςφζρει δια τθν προίκα τθσ κόρθσ τθσ τα εξισ. Αον Ρζντε (5) λίρασ οκωμανικάσ χρυςάσ μετρθτά τθν παραμονιν του γάμου των. Βον. Δφο πρόβατα Γον Δυο εργατϊν αμπζλια ωσ και τα ζξοδα μιασ αμάξθσ ιτισ κζλει μεταφζρει τον γαμπρόν μετά των οικείων του τθν παραμονιν του γάμου εκ Ναξοφ εισ Μαλακοπιν και τανάπαλιν. Εν περιπτϊςει κακ’ θν ικελεν τισ ακετιςθ τουσ άνω όρουσ ι ικελον διαλφςθ τον αρραβϊνα κζλει υποχρεωκι όπωσ πλθρϊςθ εισ τθν Σχολιν τθσ Μαλακοπισ πεντακόςια γρόςια Εν Μαλακοπι τθ 4 Απριλίου 1920 Τα ςυμβαλλόμενα μζρθ Θ Εφορεία Σχολϊν Μαλακοπισ 117 118

Διέλε Σδηνύηδηα, ν.π. ζει 320 Διέλε Σδηνύηδηα, ο.π. ζει 315

46

Βαςίλειοσ Βαςιλειάδθσ Δια τθν μθτζρα μου υπογράφω ο υιόσ Λωάννθσ Ρ. Ροργιάηογλουσ

Ραπά Στζφανοσ Κφηικοσ Αγαπθτόσ Α. Κοςμίδθσ Ρρ. Γρθγοριάδθσ

Ραρατιρθςθ Σφμφωνα με τθν εγκφκλιο τθσ 28-8-1893 του Οικουμενικοφ Ρατριάρχου Νεοφφτου κα ζπρεπε «άμα τθ ςυντάξει επιςιμου προικοςυμφϊνου, δι’ ου προικοδοτείται κτιμα ακίνθτον, είτε βακουφικόν, είτε μοφλκιον, είτε δθμοςία γθ, αναγκαίον εςτί όπωσ ο αρχιερεφσ απευκφνθ τακρίριον προσ τουσ αρμοδίουσ κυβερνθτικοφσ υπαλλιλουσ (μεχκεμζδεσ ι μουατηελάτ ταποφ μεμουρί) και γνωςτοποιι αυτοίσ ότι το εν λόγω κτιμα παρεχωρικθ ωσ προιξ, ίνα ενεργιται και εν τοισ κυβερνθτικοίσ αρμοδίοισ γραφείοισ θ προςικουςα ςθμείωςισ».119

119

Δκκ. Σζαιίθνγινπ, ο.π ζει 54

47

Ζ εμαίξεζε ηνπ θαλόλα... Η προίκα του άνδρα ι θ αγορά τθσ νφφθσ. Τονίςαμε προθγοφμενα ότι τουλάχιςτον μζχρι και το δεφτερο μιςό του 19ου αιϊνα δεν υπιρχε θ υποχρεωτικότθτα ςτθν προίκα, όμωσ παρόλα αυτά οι γονείσ πάντοτε ςυνειςζφεραν το κατά δφναμιν, αλλά και κατά το δοκοφν. Συνικεια-ζκιμο- που επιβάρυνε τα μάλα τον οικογενειακό προχπολογιςμό και όχι μόνο, με τθ κυγατζρα να κακίςταται ςιγά ςιγά δυςβάςτακτο βάροσ μιασ και όλοι προςζτρεχαν για να βολζψουν μια καλι προίκα. Υπιρχε όμωσ και μια περιοχι ςτθν οποία θ κζςθ τθσ όχι μόνο δεν επιβάρυνε τον οικογενειακό κορβανά, αλλά απεναντίασ τον ενίςχυε, αποτελοφςε εν δυνάμει λφςθ ςτθν όποια οικονομικι ανζχεια τθσ πατρικισ οικογζνειασ.. Ραράξενο; Μςωσ, μα πάντωσ πζρα για πζρα αλθκινό. Διότι ςτθν κοινότθτα του Μιςτί, αλλά και ςτο Τςαρεκλί, τθ Δίλα, το Τςελτζκ, που ιταν αποικίεσ τθσ, θ κυγατζρα αποτελοφςε πολυτιμότατο οικογενειακό κεφάλαιο το οποίο ο πατζρασ διαπραγματευότανε ςκλθρότατα με τον επίδοξο γαμπρό… Με τον γάμο να εξαρτάται από το ποςό που κα κατζβαλε ο νζοσ ωσ προίκα… ι ωσ αγορά ςτον πατζρα τθσ κόρθσ. Ζτςι « οι γονείσ τθσ νφφθσ προςπακοφςαν με το γάμο τθσ κόρθσ τουσ να λφςουν ζςτω και προςωρινά το οικονομικό τουσ πρόβλθμα, ενϊ ο πατζρασ του γαμπροφ προςπακοφςε να μειϊςει όςο γινόταν περιςςότερο το ποςό …που ςιμαινε πωσ κα φορτωκεί λιγότερο χρζοσ. Ρεριττό να ςθμειϊςουμε πωσ τα πολλά κορίτςια καταντοφςαν περιουςία πραγματικι για τουσ γονείσ…».120 Βεβαίωσ οφείλουμε να επιςθμάνουμε πωσ πρόκειται για το ζκιμο που το βρίςκουμε ςτθ βιβλιογραφία ωσ «γιολοφχ», ι «γεμενί» ι «ατά χακί», με τθν υποςθμείωςθ φυςικά, πωσ δεν γνωρίηουμε οφτε τθν ζκταςι του μα οφτε και το χρονικό διάςτθμα ιςχφοσ του. 121 Ραρατθριςεισ  θ εκτίμθςθ τθσ κοινωνίασ προσ τθ κυγατζρα-νφφθ- κυρά εξαρτιότανε από το ποςό τθσ προικοδότθςθσ του άνδρα, με το φψοσ να αποτελεί τίτλο τιμισ.122  βαςικά ςτοιχεία για το φψοσ τθσ προίκασ του άνδρα ι τθσ αγοράσ τθσ γυναίκασ αποτελοφςαν: θ εμφάνιςθ του κοριτςιοφ (φψοσ, πάχοσ, δφναμθ), θ προκοπι, και θ καταγωγι…  ςτο διάβα του χρόνου καταγράφθκαν ανδρικζσ προίκεσ τθσ τάξεωσ των 20 ζωσ 100 μετηικίων…

120

Θαλάζε Κωζηάθε, ο.π., ζει 206 Σν βξίζθνπκε επίζεο θαη σο «ζνπη ραρνχ= πιεξσκή ζηελ πεζεξά», αιιά θαη σο «κπει ραρνχ= πιεξσκή ζηνλ πεζεξφ» 122 Θαλάζε Κωζηάθε, ν.π., ζει 202 «Γηα κέλα έδσζαλ ζαξάληα κεηδίηηα, γηα ζέλα έδσζαλ είθνζη, έιεγε πεξήθαλα ε “αθξηβφηεξε ” λνηθνθπξά ζηελ “θζελφηεξε”, φηαλ κάισλαλ.»

121

48

Γηαδύγην123 Ο κεςμόσ του ιταν κάτι το άγνωςτο ι καλφτερα κάτι το ςχεδόν άγνωςτο ςτθν Καππαδοκία και όχι μόνο, τουλάχιςτον εκείνα τα χρόνια.124 Οι λόγοι ελάχιςτοι μεν, καταλυτικοί δε. Ζτςι «ουσ ο Κεόσ ςυνζηευξεν άνκρωποσ μθ χωριηζτω», δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ ό,τι και να γίνει από τθ ςτιγμι που πιρε μζροσ θ εκκλθςία τίποτε δεν μπορεί να χωρίςει το ηευγάρι. Ζςτω και αν θ γυναίκα υπζφερε τα πάνδεινα από τουσ οικείουσ του ανδρόσ τθσ, αλλά και τον ίδιο ακόμα. Ξφλο, βριςιζσ, κατάρεσ, πείνα και πάλι ξφλο, προςβολζσ και…ό,τι μπορεί να φανταςτεί ανκρϊπου νουσ. Τα μαρτφρια του Λϊβ. Με μοναδικι, ίςωσ, περίπτωςθ, αυτι τθσ μοιχείασ, από πλευράσ τθσ γυναίκασ εννοείται…γιατί τα του άνδρα τα πάντα ςυγχωροφνται και επί πλζον δεν επιτρζπεται ςε κανζνα να του φορτϊνουν το παραμικρό… Φυςικά ςτισ απειροελάχιςτεσ περιπτϊςεισ που κάποια «δυναμικι» γυναίκα μποροφςε να εκμυςτθρευτεί τον καθμό τθσ ςτουσ δικοφσ τθσ, δθλαδι τθν απάνκρωπθ ςυμπεριφορά του άνδρα, και αποτολμοφςε ο πατζρασ να μιλιςει, επενζβαινε- μεςολαβοφςε θ δθμογεροντία, αλλά πάντοτε φυςικά υπζρ του άνδρα. Αλλά και θ εκκλθςία που μιλοφςε «για το πρζπον τθσ γυναίκασ να υπομζνει τα καλά και τα κακά του άνδρα».125 Βεβαίωσ ςε εξαιρετικά ςπάνιεσ περιπτϊςεισ θ λφςθ ιταν αναγκαία. Σ’ αυτζσ επενζβαινε δραςτικότατα θ εκκλθςία με τα Μθτροπολιτικά Δικαςτιρια τα οποία αποφάςιςαν για το ποςό τθσ διατροφισ, τθν τφχθ τθσ προίκασ, των παιδιϊν κλπ. Με τισ αποφάςεισ τουσ να είναι υποχρεωτικζσ και εκτελεςτζσ από όργανα τθσ διοίκθςθσ. Σε περίπτωςθ προςφυγισ ςτο Ανϊτερο Δικαςτιριο του Ρατριαρχείου υπιρχε ςχετικι αναςτολι τθσ απόφαςθσ του πρωτοβακμίου δικαςτθρίου μζχρι τθσ τελεςιδικίασ …126 Παρατιρθςθ Στθ υπάρχουςα βιβλιογραφία δεν υπάρχουν καταγραφζσ για χοριγθςθ διαηυγίου ι περιπτϊςεων- λόγων για τθ λφςθ του γάμου, εκτόσ απειροελάχιςτων περιπτϊςεων. Ζτςι:

123

Άξζξν 1438 Α.Κ. «Ο γάκνο κπνξεί λα ιπζεί κε δηαδχγην. Σν δηαδχγην απαγγέιιεηαη κε ακεηάθιεηε δηθαζηηθή απφθαζε, φηαλ ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο πνπ νξίδνληαη ζηα επφκελα άξζξα» 124 Θαλάζε Κωζηάθε, ο.π. ζει 414, «θαη ζην Μηζηί ην δηαδχγην ήηαλ άγλσζην» 125 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ.12, α.α. 46, καξηπξία Μαξίαο ΢σηεξίνπ 126 Δκκ. Σζαιίθνγινπ, ο.π. ζει 59 « Αη δίθαη ηεο δηαηξνθήο, ηνπ ηξαρψκαηνο θαη ηεο πξνηθφο απνξξένπζαη κεηά ηελ ζχλαςηλ θαη αθχξσζηλ ησλ γάκσλ… Δηο δε ηαο επαξρίαο εηο ηαο Μεηξνπφιεηο, αη δε εθδνζείζαη δηθαζηηθαί απνθάζεηο εμεηεινχλην παξά ησλ αξκνδίσλ ππεξεζηψλ ηνπ θξάηνπο. Αη απνθάζεηο ησλ δηθαζηεξίσλ ελ ζρέζεη κε ηελ δηαηξνθήλ ζα εθηειεζζψζηλ εάλ ν θαηαδηθαζζείο δερζή ηε θαηαβνιήλ ηνπ θαζνξηζζέληνο πνζνχ. Δάλ νχηνο ζεσξήζε φηη ην θαζνξηζζέλ πνζφλ είλαη δπζαλάινγνλ κε ηαο νηθνλνκηθάο δπλαηφηεηαο απηνχ, ζα έρε ην δηθαίσκα λα δεηήζε ηελ αλαζηνιήλ ηεο εθηειέζεσο θαη πξνζθεχγσλ εηο ην Οηθνπκεληθφλ Παηξηαξρείνλ απαηηήζε ηελ εθ λένπ έξεπλαλ ηεο νηθνλνκηθήο αληνρήο απηνχ. Σν Παηξηαξρείνλ θαηφπηλ εξεχλεο ζα έρε ην δηθαίσκα λα απνξξίςε ηελ κείσζηλ ή λα πξνβή εηο ειάηησζηλ ηνπ πνζνχ ηεο δηαηξνθήο. Δλ ηνηαχηε πεξηπηψζεη ε απφθαζηο ηνπ Παηξηαξρείνπ ζα εθηειεζζή παξά ησλ αξκνδίσλ θξαηηθψλ αξρψλ θαη ελαληίνλ ησλ κε θαηαβαιιφλησλ ηελ δηαηξνθήλ ζα εθαξκνζζή ν λφκνο πεξί κε εμνθινχλησλ ηα ρξέε ησλ».

49

-«Κάποτε ζνασ Μιςτιϊτθσ που ζλειπε χρόνια ςτθν ξενιτιά γυρίηοντασ ςτο χωριό βρικε τθ γυναίκα του ξαναπαντρεμζνθ. Ριρε λοιπόν κι αυτόσ άλλθ γυναίκα χωρίσ να ενοχλιςει τθν πρϊτθ. Και όλοι το βρικαν ςωςτό».127 -Ακόμα και ςτισ περιπτϊςεισ τθσ μοιχείασ που, φυςικά και εννοείται, πάντοτε ζφταιγε θ γυναίκα για τοφτθ τθν κατάντια, γιατί του άνδρα τα πάντα πρζπει να ςυγχωροφνται και επί πλζον δεν επιτρζπεται ςε κανζνα να του φορτϊςουν το παραμικρό. Ζτςι απλά λοιπόν τα πάντα τοφ ιταν κεμιτά και ςφμφωνα με τα ειωκότα, ενϊ για τθν κυρά, αλίμονο, καμιά απολφτωσ παραςπονδία. Διότι ιξερε αυτι ι μάλλον ξζρανε όλοι τισ ςυνζπειεσ και πωσ τοφτεσ οι αποκλίνουςεσ ςυμπεριφορζσ δεν ςυγχωροφνταν με τίποτε. Διότι διαφορετικά θ επαπειλοφμενθ ποινι ιταν ςτθ χειρότερθ των περιπτϊςεων ο κάνατοσ και ςτθν καλφτερθ θ δθμόςια διαπόμπευςθ. Και ο μεν κάνατοσ ιταν μια κάποια λφςθ, που εναγωνίωσ προ τθσ γενικισ καταδίκθσ επιηθτοφςε θ γυναίκα, θ δε διαπόμπευςθ περιελάμβανε μια ςειρά μζτρων που τθν κακιςτοφςαν κυρίωσ το αντικείμενο του περίγελου και του πανδιμου αφοριςμοφ. Από το δζςιμό τθσ γυμνισ ςτο γάιδαρο και τθν περιφορά τθσ ςτα ςοκάκια του χωριοφ, το δθμόςιο κοφρεμά τθσ, ζωσ και το άφκονο ξφλο από όλουσ, με πρϊτο πρϊτο τον απατθκζντα ςφηυγο.128 Χάρθ παραδείγματοσ, λοιπόν, παρακζτουμε αυτοφςιο ζνα ςπάνιο κείμενο που αναφζρεται ςε περιςτατικό μοιχείασ, των ςυνεπειϊν που είχε μόνο, το τονίηουμε, μόνο θ γυναίκα, ςθμειϊνει τουσ δράςτεσ, αλλά και τουσ λοιποφσ πρωταγωνιςτζσ του επειςοδίου.129 Ενδεικτικό πάντωσ τθσ αντίλθψθσ μα και νοοτροπίασ του ανδρικοφ πλθκυςμοφ για τθ γυναίκα, που είχε μόνο υποχρεϊςεισ και απειροελάχιςτα δικαιϊματα, θ δε θκικι και οι περί αυτιν ςυνζπειεσ ιταν μόνο αποκλειςτικι τθσ ευκφνθ, του ανδρόσ απαλλαςςόμενου παντελϊσ. «Ο εκ του χωρίου Χατηθλζρ δθμογζρων παρουςιαςκείσ ενϊπιον του μθτροπολίτου Αγακαγγζλου κατιγγειλε προσ αυτόν επί μοιχεία τθν ςφηυγον του ςυγγενοφσ του. Το αμάρτθμα εισ το οποίο περιζπεςε θ καταγγελκείςα, γνωςκζν εξιγειρε τθν κατ’ αυτισ οργιν των χωρικϊν, και τοφτο διότι πρϊτθν φοράν ελάμβανεν χϊραν εν τω χωρίω των τοιοφτον ανοςιοφργθμα. Ο προςβλθκείσ ςφηυγοσ, όςτισ απουςίαηεν, όταν επζςτρεψεν εισ τα ίδια επλθροφορικθ τθν προδοςίαν τθσ τιμισ του και τθσ ανδρικισ του αξιοπρεπείασ, θκζλθςεν μεν όπωσ τιμωριςθ τθν άπιςτον δια χειροδικίασ, αλλά πειςκείσ ότι το ςυμφζρον του απιτει να ηθτιςθ τθν απ’ αυτισ διάηευξίν του δια τθσ νομίμου οδοφ, εδζχκθ τοφτο και μετά δυο δθμογερόντων μετζβθ εισ τθν Μθτρόπολιν, δια να καταγγείλθ τθ ςφηυγόν του και να ηθτιςθ διαηφγιον. Ο Μθτροπολίτθσ Αγακάγγελοσ, δια να προλάβθ ενδεχομζνασ ςυγκροφςεισ και χειροδικίασ μεταξφ των ςυγγενϊν, καλεί αμζςωσ τον κλθτιρα τθσ μθτροπόλεωσ και τον διατάςςει όπωσ μεταβι εισ το χωρίον και μεταφζρθ εκείκεν μετά του εφθμερίου τθν μοιχευκείςαν.

127

Θαλάζε Κωζηάθε, ο.π. ζει 414 Μαξηπξία Βαζηιείνπ Σζηηζφπνπινπ, ο.π.

129 Κ. Νίγδειεο, Χαμιδιέ (Μοςπανηιέ), Γηαβαηά, Ηεξά Μεηξφπνιε Νεαπφιεσο-΢ηαπξνππφιεσο 2007, ζει 249, πβι Μικπαζιαηικά Χπονικά, Σύγγπαμμα Πεπιοδικόν, Αζήλα, εθδ. Δλψζεσο Μηθξαζηαηψλ 1939 η. Α ζει. 363 128

50

Μετά τινάσ ϊρασ αφτθ ωδθγικθ ενϊπιον του μθτροπολίτου, όςτισ, αφοφ τθν επζπλθξε και τθν κατζκρινε δια τθν κολάςιμον πράξιν τθσ, διζταξε να εγκλείςουν εισ τθν υπόγειο καρβουναποκικθ τθσ Μθτροπόλεωσ, θ οποία εχρθςιμοποιείτο και ωσ φυλακι. Δεν είχον παρζλκθ είκοςι λεπτά οπότε οι εν τθ Μθτροπόλει ευριςκόμενοι θκοφςαμεν τοιαφτασ ςπαρακτικάσ φωνάσ και κρθνωδίασ ϊςτε να καταλθφκϊμεν φόβω και τρόμω…. “ Ιμαρτον, δεν το ξανακάμω πια! Ιμαρτον εισ τον ουρανόν και ενϊπιόν ςασ, βγάλτε με απ’ αυτιν τθν κόλαςιν!” Ρροσ τι και διατί αι ςπαρακτικαί αφται φωναί και κρθνϊδεισ επικλιςεισ; Διότι θ τςατςά Ραραςκευοφλα, θ εκ Χαμθντιζ (Γκιαοφρ-κιοϊ) ορμωμζνθ και από 50ετίασ εν τθ υπθρεςία τθσ Μθτροπόλεωσ διατελοφςα, όταν θ μοιχευκείςα ενεκλείςκθ εισ τθν καρβουναποκικθ, κατιλκεν εντόσ αυτισ και βοθκουμζνθ υπό του βρακοφόρου γζροντοσ νεωκόρου Χατηι Βαγγζλθ, του και Ηακχαίου επικαλουμζνου, ότι “τθ θλικία μικρόσ θν” αφοφ πρϊτον ζβαλεν ζνα γατάκι εισ το βρακί τθσ χωρικισ κατά τοιοφτον τρόπον ϊςτε να μθ γίνθ αντιλθπτι κατόπιν ιρχιςε με το ραβδί τθσ να κτυπά τθν γάταν θ οποία μθ ευρίςκουςα διζξοδον, ενιαοφριηεν και αυτι κρθνοφςα. Μετά τθν ωσ άνω τιμωρία εισ τθν οποίαν υπεβλικθ θ μοιχαλίσ προσ παραδειγματιςμόν μετεφζρκθ, αφοφ ενφκτωςε εισ το νοςοκομείον δια να “ςπθταλιωκι”, περιωριςκι δθλαδι εκεί, ζωσ ότου κατευναςκοφν τα εν εξάψει διατελοφντα πνεφματα των χωρικϊν. Εκεί επζπρωτο να δοκιμάςθ θ παραβιάςαςα τουσ μεγάλουσ και ακαταλφτουσ νόμουσ του θκικοφ βίου το φρικτότερον δια τθν τότε εποχιν μαρτφριον, τθν αποκοπιν δθλαδι των βοςτρφχων τθσ (πλεξίδων) οι οποίοι τω καιρϊ εκείνω ιςαν δια τθν γυναίκα τιμι και δόξα, ωσ διαπιςτοφται τοφτο και παρά του Αποςτόλου Ραφλου γράφοντοσ προσ τουσ Κορινκίουσ : “ Γυνι δε εάν κομά, δόξαν αυτι ζςτιν”.130 Τθν εποχιν εκείνθν και τθν προ αυτισ, το ςπθτάλιωμα, ιτοι ο περιοριςμόσ των παρεκτρεπομζνων γυναικϊν εισ το νοςοκομείον ιτο ςφνθκεσ, εξ ου και οι ακόλουκοι φράςεισ: “Κα ςε ςπθταλιϊςω, μωρι, για να βάλθσ γνϊςιν», «είςαι για ςπθτάλιωμα», «κάκιςε φρόνθμα για να μθ ςε ςπθταλιϊςω και βγθσ απ’ εκεί κουρεμζνθ», «τθν είδατε τθν κουρεμζνθ πωσ εγνϊςτεψε ςτα ςπθτάλια”. Πταν μια κόρθ θπειλείτο από τουσ γονείσ τθσ ότι κα «ςπθταλιωκι», εάν εξθκολοφκει να παρακοφθ εισ τασ ςυμβουλάσ των, κατελαμβάνετο υπό φόβου και τρόμου, όχι τόςον διότι κα εςπθταλιϊνετο, όςον διότι μετά το ςπθτάλιωμα κα επθκολοφκει το κοφρεμα τθσ κεφαλισ τθσ. Ο φόβοσ δε αυτόσ ιτο μεγαλφτεροσ ςυντελεςτισ δια τθν ςφμφωνον προσ τασ υποδείξεισ και ςυμβουλάσ των γονζων διαγωγιν των ηωθροτζρων, κοριτςιϊν περί των οποίων ελζγοντο υπό των ςεμνοτφφων ςυν τοισ άλλοισ και τα εξισ λιανοτράγουςα: Αφτθ είν’ για τα ςπθτάλια φςτερ’ απ’ αυτά τα χάλια. Ρρζπει να τθ ςπθταλιϊςουν, Μςωσ τότε και τθ ςϊςουν… Υπό το όνομα “Σπθτάλια” νοθτζον όχι το τμιμα εκείνο του ιδρφματοσ όπου ενοςθλεφοντο οι αςκενείσ και πάςχοντεσ, αλλά το ςυνεχόμενον αυτϊ ιδιαίτερον 130

Κνξηλζίνπο Α ηα 15

51

τμιμα , όπου περιωρίηοντο αι προσ τιμωρίαν και ςωφρονιςμόν ειςαγόμεναι και το οποίον επείχε κζςιν ςωφρονιςτθρίου. Εξ όςων αναφζρομεν ανωτζρω περί του “κουρζματοσ” τθσ γυναικείασ κόμθσ αποδεικνφεται ότι το κομάν, ευτρεπίηειν και αναπτφςςειν τασ γυναίκασ και παρκζνουσ τουσ πλοκάμουσ των τριχϊν τθσ κεφαλισ των ιτο θ μεγαλυτζρα φροντίσ και προςπάκειά των, όχι μόνο διότι προετιμϊντο εισ τινα μζρθ αι μακράν και θυτρεπιςμζνθν κόμθν ζχουςαι ωσ ςφηυγοι, αλλά διότι ελογίηετο ανακεματιςμζνθ θ γυνι αποκείραςα τθν κόμθν τθσ…».

52

Ζ πηνζεζία131…κηα πξάμε ζεάξεζηε Δι’ αυτισ δεν ικανοποιείται αποκλειςτικά και μόνο ο ςυναιςκθματικόσ κόςμοσ των ατζκνων, αλλά κυρίωσ δθμιουργείται μια νζα κατάςταςθ δια τον υιοκετοφμενο, δθλαδι, ςχζςεωσ γονζωσ και τζκνου… Είναι επίςθσ και μια πράξθ κεάρεςτθ ςφμφωνα με τθν οποία «ζςωηε κανείσ μια ψυχι παίρνοντάσ τθν υπό τθν ευκφνθ του».132 Αλλά βεβαίωσ και μια λφςθ ςε περίπτωςθ ατεκνίασ προσ αποφυγι τθσ κατακραυγισ ι του όποιου ςτιγματιςμοφ… Ζτςι το ηευγάρι ςυνικωσ ζπαιρνε – υιοκετοφςε κάποιο παιδί από το δικό του αίμαδθλαδι κάποιο παιδί ςυνικωσ ςυγγενικό και όχι ξζνο…«μπαςτάρδι».133 Τϊρα, ζχουν παρατθρθκεί δυο μορφζσ υιοκεςίασ, ιςχυρότατεσ αμφότερεσ. Θ πρϊτθ λεγότανε εβλατλζκ-εβλιατλίκι δθλαδι και ιτανε ο κεςμόσ του ψυχοπαιδιοφ. Χωρίσ τυπικζσ διαδικαςίεσ, χαρτιά και όλα τα παρεπόμενα, απλά και μόνο με τον λόγο και τθν τιμι τθσ οικογζνειασ… Με το παιδί να διατθρεί αναλλοίωτα αρκετά δικαιϊματα από τθ φυςικι του οικογζνεια … Θ δεφτερθ είχε τυπικζσ διατυπϊςεισ μιασ και γινότανε μεταξφ ξζνων οικογενειϊν. Αλλά και ςε αυτζσ τισ περιπτϊςεισ, αρχικά τουλάχιςτον, υπιρχε ςχετικι ευκολία με μόνθ απαραίτθτθ αυτι τθσ παρουςίασ του ιερζα και τθσ ςχετικισ του ευχισ, δθλαδι το «γιακαντάν γκετηιρντί» αλλά και τθσ μεταβίβαςθσ οριςμζνων περιουςιακϊν ςτοιχείων ςτο φςάχ, για αςφάλειά του. Αλλά και θ τιρθςθ, αργότερα, και κυρίωσ προσ το τζλοσ του 19ου αιϊνα των απαραίτθτων τφπων που κατοχφρωναν ουςιαςτικά το υιοκετθμζνο παιδί, με τθν εγγραφι του ςτουσ οικείουσ καταλόγουσ τθσ κοινότθτοσ με τα νζα ςτοιχεία τθσ οικογζνειασ, με τθν επίςθμθ «προίκιςι» του με ςθμαντικά οικονομικά ςτοιχεία, φυςικά ανάλογα με τθν οικονομικι κατάςταςθ του κετοφ πατζρα κλπ… Βεβαίωσ υπιρχαν και οι περιπτϊςεισ των «εκκζτων» παιδιϊν:  -αυτϊν που προζρχονταν από φτωχιζσ οικογζνειεσ και υπιρχε αδυναμία να τα ηιςουν…  -των «πίτςκων», μπαςτάρδων, δθλαδι, που ςε αμφότερεσ τισ περιπτϊςεισ άφθναν κρυφά κάποιεσ ι κάποιοι ςτισ πόρτεσ των ςπιτιϊν ευπόρων οικογενειϊν ι ςτα ςκαλοπάτια των εκκλθςιϊν. Να ςθμειϊςουμε, επίςθσ, πωσ ξεχωριςτά από τθ νόμιμθ διαδικαςία υπιρχε θ δοξαςία πωσ το παιδί μποροφςε να γίνει «δικό» τθσ, τθσ ςτζρφασ κυράσ δθλαδι, «αφοφ το περάςει μζςα από το πουκάμιςό τθσ από το κεφάλι μζχρι τα πόδια…ςα να το γεννοφςε θ ίδια»134

131

νη ζρεηηθέο δηαηάμεηο ηνπ Α.Κ. ηξνπνπνηήζεθαλ κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ Κψδηθα ζηα 1982 καξηπξία 133 Μαξηπξία Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, ο.π. «Απηφ ήηαλ ζρεηηθά εχθνιν θαη πξέπνλ κάιηζηα. Όινη είραλ πνιιά παηδηά θαη εμάιινπ ην παηδί ζα ’ηαλ δίπια ζνπ, θνληά ζνπ, ζηελ ίδηα γεηηνληά, κφλν πνπ ζα ην θνίηαδε ν αδειθφο ζνπ ή ε αδειθή ζνπ…Φπζηθά ν ιφγνο ήηαλ ηζρπξφο θαη δελ ρξεηαδφηαλ ραξηηά θαη ηέηνηα. Μφλν ην ’μεξε ν παπάο θαη ε γεηηνληά κε ην θζαρ κάιηζηα λα ην’ ρεη δίπνξην. Γπν κάλεο, δπν παηεξάδεο, θιεξνλνκηθά δηθαηψκαηα …θαιά είλαη ηα παηδηά, αιιά ην αίκα ζνπ είλαη αίκα ζνπ…»

134 Μαξηπξία Γέζπνηλαο Μηραειίδνπ ο.π.

132

53

Μερικζσ πλθροφορίεσ κζλουν τθν πράξθ υιοκεςίασ να γίνεται, για τα μθ ζκκετα παιδιά, ςε θλικία 4 ι 5 ετϊν και μάλιςτα με ιδιαίτερουσ εκκλθςιαςτικοφσ τφπουσ. «Το υιοκετοφμενο παιδίον, το θλικίασ 4 ι 5 ετϊν, προςιρχετο εισ τθν εκκλθςίαν μετά των γονζων ι οικείων αυτοφ, ςυγχρόνωσ δε προςιρχετο και ο υιοκετϊν μετά των οικείων αυτοφ, πάντεσ κρατοφντεσ λαμπάδασ ανθμμζνασ, κακϊσ και οι απαραιτιτωσ παριςτάμενοι κατά τθν τελετιν δθμογζροντεσ. Το παιδίον ειςιρχετο εισ το ιερόν, ενϊ ο υιοκετϊν ζμενεν εκτόσ Λεροφ. Ο ιερεφσ περιβεβλθμζνοσ τα ιερά άμφια μετά τθν κακιερωμζνθν ιερουργίαν ευλογεί αμφοτζρουσ, μεκ’ ο το παιδίον εξζρχεται του ιεροφ και γονυπετεί προ του υιοκετοφντοσ, οφτοσ δε φζρει τον δεξιόν αυτοφ πόδα επί του ϊμου του παιδίου και λζγει: “Από ςιμερον είςαι τζκνον μου, διότι ςιμερα ςε εγζννθςα”, είτα δε ανεγείρει το παιδίον και αςπάηεται αυτό. Το παιδίον φιλεί τθν δεξιάν χείρα του υιοκετοφντοσ και λζγει: “Από ςιμερον είςαι ο πατιρ μου.” Μετά τθν τελετιν ταφτθν μετζβαινον εισ το γραφείον τθσ Δθμογεροντίασ, όπου ςυνετάςςετο το ςχετικόν ζγγραφον. Εν τω εγγράφω τοφτω εδθλοφτο: α-Πτι ο υιοκετοφμενοσ μζχρισ θλικίασ δεκαπζντε ετϊν κα φζρθ το όνομα του κετοφ πατρόσ, μετά δε ταφτα κα είναι ελεφκεροσ να ςυνεχίςθ το όνομα τοφτου ι να αναλάβθ το τθσ οικογενείασ του. β-ότι ο υιοκετοφμενοσ κλθρονομεί τον κετόν πατζρα και αποξενοφται από τθσ κλθρονομίασ του φυςικοφ πατρόσ.»135

Απιά, θαζεκεξηλά, απαξαίηεηα… περί τθ γζννθςθ και βάπτιςθ Σιμερα, με τθν πολυπλοκότθτα των εκφάνςεων τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ, επιτεφχκθκε αφενόσ μεν θ κάλυψθ όλων των περιπτϊςεων, για τα οποία ηθτάται θ ςυνδρομι τθσ πολιτείασ, αλλά αφετζρου θ ταλαιπωρία από μια απίςτευτθ γραφειοκρατία. Εκεί όμωσ και τότε; Φυςικά και είναι αδφνατθ θ εφρεςθ όλων των ςτοιχείων, λόγω ελλείψεωσ των ςχετικϊν πλθροφοριϊν, όμωσ ςε κάκε περίπτωςθ υπάρχουν αρκετζσ οι οποίεσ είναι διαφωτιςτικζσ για το κακεςτϊσ εκείνθσ τθσ εποχισ. Για τα απλά μα και κακθμερινά. Ζτςι υπιρχε κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιϊνα: 1- Το Σιτςίλ Νουφοφσ Καλεμί, δθλαδι το Λθξιαρχικό Γραφείο με προϊςτάμενο τον Νουφοφσ Μεμουροφσ και αρμοδιότθτεσ:  τθν καταχϊρθςθ ςτα οικεία βιβλία των γεννιςεων αρςενικϊν τα κθλυκϊν παιδιϊν με πλιρθ ςτοιχεία χρονολογίασ γζννθςθσ, γονζων, των βαπτίςεων για τουσ χριςτιανοφσ, των κανάτων, των γάμων… Φυςικά μετά τθν ενθμζρωςθ του με επίςθμο ζγγραφο, μαημπατά, τθσ δθμογεροντίασ και τθσ καταβολισ των ςχετικϊν εξόδων εγγραφισ με ποφλπαραςί, δθλαδι τα χαρτόςθμα… Καηά ηε καξηπξία ηνπ Γηάλλε ΢ηακαηηάδε ηνχηε ε εζηκηθή ηαθηηθή ιάβαηλε ρψξα ηξεηο θνξέο γηα ηα ηειεηψζεη κε ηελ αληίζηνηρε εγγξαθή ζην βηβιίν ηεο δεκνγεξνληίαο θαη ηηο δεκφζηεο αλαθνξέο ηνπ ζεηνχ παηέξα «απφ απηή ηε ζηηγκή απηφ είλαη ην δηθφ κνπ παηδί»…

135 Κ. Λακέξα,, ο.π,. ζ. 30.

54



τθν ζκδοςθ του τεηκερζ ι του οςμανιζ, ι νουφοφσ, δθλαδι κάποιου είδουσ ταυτότθτοσ ζναντι των πάντων…

2-Το πιςτοποιθτικό γεννιςεωσ και βαπτίςεωσ που εκδιδόταν από τον ιερζα τθσ κοινότθτασ ςτθν οποία γεννικθκε και βαπτίςκθκε το παιδί … Χαρτί που περιελάμβανε τθ μζρα τθσ γζννασ και τθσ «φϊτιςθσ», το φφλλο του παιδιοφ, τουσ γονείσ αλλά και το όνομα του τατάκα, δθλαδι του αναδόχου. Ριςτοποιθτικό απαραίτθτο για ςχολικι χριςθ και τθν εγγραφι των μικρϊν παιδιϊν, για τουσ γάμουσ αλλά και ωσ ςχετικισ απόδειξθσ ζναντι των πάντων… Βεβαίωσ και πριν τθσ επιςιμου κακιερϊςεωσ αυτϊν των διαδικαςιϊν λαμβανότανε θ ςχετικι πρόνοια για όλεσ τισ προαναφερκείςεσ περιπτϊςεισ. Ζτςι το χριςτιανικό ςτοιχείο, τουλάχιςτον, λάβαινε τα μζτρα του κάνοντασ «γαγίτθ», εγγραφι δθλαδι των γεννιςεων και των βαπτίςεων καταχωρϊντασ τα ςχετικά με τθν εγγραφι τουσ πίςω από τα εικονίςματα του ςπιτιοφ ι ςε υπάρχοντα βιβλία. Είναι χαρακτθριςτικότατοσ και τα μάλα κατατοπιςτικόσ ο προαναφερόμενοσ τρόποσ των ςχετικϊν εγγραφϊν. Γράφει, για παράδειγμα, κάποιοσ Σιναςίτθσ και για τθν ακρίβεια ο Σάββασ Τςαντάσ: «α-Ο Νικόλαοσ ο υιόσ μου εγεννικθ Μαΐου 24 ζτοσ 1860 θμζρα Ραραςκευι ϊρα 8 β-Θ κόρθ μου Βαρβάρα εγεννικθ Απριλίου 1867 ξθμερϊματα Δευτζρα ϊρα 11 γ-Θ κόρθ μου Βαςιλικι εγγενικθ τω 1880 Λανουαρίου 18 ξθμερϊματα Αγίου Ακαναςίου θμζρα Ραραςκευι»136 Χαρακτθριςτικζσ περί του κζματοσ είναι και οι επιςτολζσ του πατρόσ Ραϊςίου, επιςκόπου Καιςαρείασ, προσ τουσ ιερείσ τθσ επαρχίασ του δια των οποίων τουσ καυτθριάηει λζγοντασ πωσ:137 «…οι καταχωριςεισ ςτον Κϊδικα γεννιςεων- βαπτίςεων και κανάτων εξακολουκοφν να παραμζνουν ςτθν ίδια ανυπολθψία με ςυνζπεια να προκαλοφνται ηθμιζσ οικονομικζσ και να δυςαρεςτοφνται μεταξφ τουσ οι χριςτιανοί… Θ πρϊτθ μασ λοιπόν εντολι: Οι επίτροποι κάκε εκκλθςίασ ν’ αγοράςουν δυο Κϊδικεσ των εκατό φφλλων για να καταχωροφν ςτον ζνα τισ γεννιςεισ και ςτον άλλον τουσ κανάτουσ.138 Οι κϊδικεσ κα βρίςκονται ςτθν κατοχι των ιερζων… Αμζςωσ (μετά το όποιο γεγονόσ) ασ βγάλει από τον κόρφο του ζνα ςθμειωματάριο, που πάντα πρζπει να ζχει κι ασ καταχωριςει ς’ αυτό τθν θμζρα γζννθςθσ του παιδιοφ, το όνομά του, το όνομα του πατζρα του, το όνομα του αναδόχου…και κατά τον εςπερινό ασ καταχωριςει όλα αυτά τα ςτοιχεία ςτον Κϊδικα που βρίςκεται ςτθν κατοχι του… Πταν κανείσ πεκάνει κι αν ακόμα πρόκειται για παιδί ενόσ ζτουσ, ασ καταχωριςει ο ιερζασ το κάνατο ςτο ςθμειωματάριο που φζρει μαηί του αμζςωσ με κάκε λεπτομζρεια, (θμερομθνία κανάτου, φφλλο, θλικία) κι ζπειτα να τον καταχωριςει με τον ίδιο τρόπο ςτον δεφτερο Κϊδικα που επίςθσ βρίςκεται ςτθν κατοχι του… Ο ιερζασ κάκε ενορίασ οφείλει τθν1θν Σεπτεμβρίου κάκε χρόνου ν’ αντιγράφει ςε κακαρό κατάςτιχο, είτε από το προςωπικό του ςθμειωματάριο είτε από τον Κϊδικα 136

΢. Ρίδνο, ο. π. ζει 235 Φ. Απνζηνιόπνπινπ, ο.π. ζει 231-234 138 ζηελ πξάμε εθαξκφζζεθε ν έλαο θψδηθαο κε ηηο νηθείεο ζηήιεο θαηαρσξήζεσλ…

137

55

τθσ εκκλθςίασ, όλουσ όςοι γεννικθκαν εκείνο το ζτοσ κι όλουσ όςοι πζκαναν και να το ςτείλει ςε Μασ, προκειμζνου να καταχωρθκοφν και ςτο δικό μασ τον Αρχιερατικό Κϊδικα που κα ςταλεί ςτθν Λερά Σφνοδο, ςτθν Ρόλθ. Θ εντολι μασ αυτι, ςφμφωνθ με τισ διαταγζσ του Υψθλοφ Δοβλετίου και τθσ Λεράσ Συνόδου, είναι ςφμφωνθ και με τουσ Λεροφσ Νόμουσ μασ…

1839 Λανουαρίου 27 Ο Καιςαρείασ Ραϊςιοσ, κερμόσ εν Κεϊ Ευχζτθσ ςασ» 3-Δθμοτολόγια-Κϊδικεσ Φυςικά με τθ δθμιουργία των ςχετικϊν Κωδίκων- Δθμοτολογίων τα πράγματα απλοποιικθκαν και άρχιςε πια επίςθμα θ εγγραφι όλων των ςτοιχείων με υπεφκυνο τρόπο και από εξειδικευμζνουσ υπαλλιλουσ. Αρχικά με τθ ςυμμετοχι των ιερζων, αλλά μετά απλά με τθ ςυνεργαςία τουσ, μιασ και τθ διοργάνωςθ, κόςτοσ ςυντιρθςθσ, κλπ, ανζλαβαν αποκλειςτικά οι κοινοτικζσ αρχζσ. Υπεφκυνεσ απζναντι ςτθν κεντρικι διοίκθςθ για κάκε τι ιταν υποχρεωμζνεσ εκτόσ τθσ ζκδοςθσ των ςχετικϊν χαρτιϊν- πιςτοποιθτικϊν να καταγράφουν κάκε αρςενικό παιδί μιασ και χρεωνότανε με το ποςό των 20 γροςίων, να τθροφν ςτατιςτικά ςτοιχεία κλπ.139

139

ζρεηηθά ζην νηθείν πεξί θνξνινγίαο θεθάιαην

56

Κιεξνλνκηθό δίθαην Ρρόκειται για το ςφνολο των κανόνων δικαίου που ρυκμίηουν τθν κλθρονομικι διαδοχι. Ζτςι, ςφμφωνα με το άρκρο 1710 του ανακεωρθκζντοσ Α.Κ., «κατά το κάνατο του προςϊπου θ περιουςία του ωσ ςφνολο(κλθρονομιά) περιζρχεται από το νόμο ι από διακικθ ςε ζνα ι περιςςότερα πρόςωπα (κλθρονόμοι)….» Αρχίηουμε με δυο τρεισ αρχικζσ επιςθμάνςεισ που ζχουν να κάνουν με το εκιμικό δίκαιο για εκεί και τότε.  Τουλάχιςτον και μζχρι τα μζςα του 19ου αιϊνα θ φπαρξθ γραπτϊν κειμζνων ιταν ςχεδόν άγνωςτθ ι καλφτερα θ «φπαρξθ κανονικισ γραπτισ διακικθσ δεν γινότανε, δεν ιτανε κάτι το ςυνθκιςμζνο».140  Σε περίπτωςθ που υπιρχε ιδιαίτερθ επικυμία κάποιου, απλά το ζλεγε ςτον δάςκαλο, ι ςτον ιερζα ι ςε κάποιον δθμογζροντα ο οποίοσ το διλωνε κατά τθ διανομι των κλθρονομικϊν ςτοιχείων.141  Σχεδόν πάντοτε οι γονείσ κρατοφςαν τα περιουςιακά τουσ ςτοιχεία μζχρι και του κανάτου τουσ.142 Απλά ςε ςτιγμζσ γαλινθσ ι ανάγκθσ ι εςωτερικισ πίεςθσ υποςχότανε τθ διάκεςθ του τάδε περιουςιακοφ ςτοιχείου ςτον δείνα, υπόςχεςθ θ οποία πάντοτε ζπρεπε να τθρθκεί.143 Ι εξζφραηαν, ςπάνια βζβαια, τθν επικυμία τουσ για το πϊσ κα ζπρεπε να διατεκεί θ περιουςία τουσ.  Λδιαίτερθ μζριμνα λαμβανότανε για τθ «μοίρα» τθσ χιρασ του κανόντοσ, αν και πάντοτε, εκιμικϊ δικαίω, παρζμενε ςτο ςπίτι υπό τθν προςταςία του μεγάλου γιου…  Θ μοιραςιά των αδιακζτων περιουςιακϊν ςτοιχείων γινότανε πάντοτε τρεισ μζρεσ μετά τθν ταφι, κατ’ άλλουσ ςτα ςαράντα, με επίςθμο τρόπο, παρουςία των μελϊν τθσ οικογζνειασ, γειτόνων ι και του ιερζα .  Θ γενικι πεποίκθςθ πωσ είναι πρζπον και ιερό κακικον να λθφκεί πρόνοια για τα αδφνατα μζλθ τθσ οικογζνειασ κατά τθ διανομι, δθλαδι τισ ανφπανδρεσ κυγατζρεσ, τθ μάνα, τα ορφανά…αλλά και πωσ είναι κεάρεςτο ζργο να μθν υπάρξουν φαςαρίεσ. Με βάςθ λοιπόν τα παραπάνω θ διανομι τθσ αδιάκετθσ κλθρονομιάσ γινότανε, καλι τθ πίςτθ βεβαίωσ, με βάςθ τουσ ακόλουκουσ κανόνεσ που ίςχυαν από τα χρόνια τα παλιά.144  πρϊτθ ενζργεια του ζχοντοσ το λόγο πρωτότοκου υιοφ ιταν θ αναφορά ςε μια γενικι αποτίμθςθ των περιουςιακϊν ςτοιχείων του κλθρονομοφμενου…  θ λιψθ πρόνοιασ για αποπλθρωμι τυχόν χρεϊν…

140

Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ν.π. ζει 332, βι Θαλάζεο Κωζηάθεο, ν.π. ζει. 415 ΢εκ: Παξφιν πνπ ππήξρε ε κπέζα θαη ηα πξναλαθεξφκελα πξφζσπα ήηαλ ζρεδφλ πάληνηε απφιπηα ζεβαζηά θαη κε ην ιφγν ηνπο λα ηζρχεη, πνιινί εμ απηψλ θαηαρσξνχζαλ κε ηηο ζρεηηθέο εκεξνκελίεο ηηο δειψζεηο ησλ δηαζεηψλ ζηνλ νηθείν θψδηθα ηνπ ρσξηνχ…

142 Μαξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε, ο.π. «΢πάληα, πνιχ ζπάληα έδηδε θάπνηνο θαη απηφ ρσξίο ζελέηη θάπνην ρσξάθη ζην γην ηνπ ή ζε άιιν ηνπ παηδί. Μφλν θαθνχδηα θαη απηά κεηξεκέλα έλα θη έλα» 143 Μαξηπξία Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, ο.π. «Δ, εηνχην ην θζαρ κνχ κνηάδεη, έρεη θαη η’ φλνκά κνπ…ζα ηνπ αθήζσ ηνπ καριέ η’ ακπέιη» 144 ΢εκ: Αληινχκε ηηο πιεξνθνξίεο απφ ηα πξναλαθεξφκελα θείκελα ησλ Γ. Μαπξνραιπβίδε, ηνπ Θαλάζε Κωζηάθε, ηνπ Λάδαξνπ Δππξαμηάδε, αιιά θαη απφ ηηο πξνθνξηθέο καξηπξίεο ηηο νπνίεο δηαζέηνπκε….

141

57

  



 



ο διαχωριςμόσ τθσ ακίνθτθσ και κινθτισ περιουςίασ… θ αφαίρεςθ, ςυνικωσ υπζρ τθσ τοπικισ εκκλθςίασ, των υπεςχθμζνων από τον κλθρονομοφμενο…φυςικά εάν και εφόςον είχαν δοκεί οι ςχετικζσ υποςχζςεισ. ο διαχωριςμόσ των ςτοιχείων ςε τζςςερα μερίδια, από τα οποία το ¼ το ζπαιρνε θ ςφηυγοσ του κλθρονομοφμενου…2/4 τα ζπαιρναν τα αρςενικά παιδιά και το ¼ οι κυγατζρεσ. Να ςθμειϊςουμε, ςτο ςθμείο αυτό, πωσ υπάρχει μια διαφωνία για τθ ςυμμετοχι των κυγατζρων ςτο μοίραςμα τθσ πατρικισ περιουςίασ. Ο Κανάςθσ Κωςτάκθσ είναι κατθγορθματικόσ: «Μετά το κάνατο του πατζρα θ περιουςία ςυνικωσ μοιραηότανε ςε όλα τα αγόρια».145 Ρροφανϊσ πρόκειται περί παρεξθγιςεωσ. Ρεποίκθςι μασ είναι πωσ ο ςοφόσ ερευνθτισ του χϊρου μάλλον εννοεί τισ κυγατζρεσ οι οποίεσ παντρεφτθκαν και δθμιοφργθςαν δικζσ τουσ οικογζνειεσ, παίρνοντασ μαηί τουσ και τισ ςχετικζσ προίκεσ…άρα αυτά που δικαιοφνταν και όχι τισ ανφπανδρεσ, που εκιμικϊ δικαίω, ιταν όλοι οι αρςενικοί υποχρεωμζνοι να τισ προικοδοτιςουν για μια καλι παντρειά… Σθμειϊνουμε επίςθσ πωσ τισ περιςςότερεσ φορζσ τα «βρίςκανε μεταξφ τουσ χωρίσ πολλά πολλά».146 Δθλαδι θ διανομι γινότανε χωρίσ αποτιμιςεισ και ζπαιρνε κακζνασ το τμιμα τθσ κλθρονομιάσ που ικελε ι διζκεταν μεταξφ τουσ. Σε περίπτωςθ κανάτου, δίχωσ αρςενικά παιδιά, θ διανομι τθσ περιουςίασ γίνεται και πάλι κατά τον ίδιο τρόπο, δθλαδι θ ςφηυγοσ παίρνει το ¼, τα κθλυκά τα 2/4 και το ¼ θ μάνα του «ωσ δικαίωμα γάλακτοσ»147 εάν ηει ι μόνο τα αδζρφια του (αρςενικά)… παρατιρθςθ Σε οριςμζνεσ κοινότθτεσ ςυμμετοχι ςτθ διανομι είχε ο ςϊγαμπροσ «για να μθν κλείςει το ςπίτι…» Σε περίπτωςθ κανάτου του αρχθγοφ τθ οικογζνειασ, με προχπάρχοντα τον κάνατο του μοναδικοφ αρςενικοφ, θ οικογζνεια του -χιρα και τα ορφανά αγόρια και κορίτςια- παίρνουν το μερίδιό του... Σε περίπτωςθ κανάτου δίχωσ παιδιά και λοιποφσ ςτενοφσ ςυγγενείσ το ςφνολο τθσ περιουςίασ το ζπαιρνε θ χιρα αλλά με μια προχπόκεςθ. Τθν παροχι ςτθν τοπικι εκκλθςία του δικαιϊματόσ τθσ δθλαδι το «δικαίωμα του ςτεφανϊματοσ».148 Σε περίπτωςθ κατά τθν οποία αρςενικόσ που κλθρονόμθςε τον πατζρα του (μερίδιο) πζκανε χωρίσ απογόνουσ τότε το 1/7 του μεριδίου το ζπαιρνε θ γυναίκα του και το υπόλοιπο τα αδζλφια του… παρατιρθςθ Σε οριςμζνεσ κοινότθτεσ «αν κάποιοσ πζκαινε άκλθροσ θ περιουςία του γφριηε ςτ’ αδζλφια του κι αν δεν είχε αδζλφια ςτα ανίψια του ι ςε άλλουσ ςυγγενείσ»

145

Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 415 Κ.Η.Γ. ΢πθεψλ, Φ.12, α.α. 33, καξηπξία Σειιφγινπ Γέζπνηλαο θαη ΢σηεξίνπ Μαξίαο, ο.π.

147 Σν δηθαίσκα γάιαθηνο = ζνπη ραθ-θέη 148 Σν δηθαίσκα ηνπ ζηεθαλψκαηνο= ληθηάρ ραθ- θέη 146

58

  

Σε περίπτωςθ κανάτου τθσ γυναίκασ τυχόν περιουςία τθσ διανεμόταν ωσ εξισ: το 1/7 το ζπαιρνε ο άνδρασ τθσ, και το υπόλοιπο τα δυςανάλογα φυςικά, δθλαδι δυο μερίδια τα αγόρια και ζνα τα κορίτςια… Ο γιοσ που ιτανε ςϊγαμπροσ ςυνικωσ δεν ζπαιρνε τίποτε από τθν πατρικι περιουςία, εκτόσ ελαχίςτων και πάντοτε ςτθριγμζνο ςτθν καλι πίςτθ των υπολοίπων…149 τθν κινθτι περιουςία, ςυνικωσ, τθ μοιράηονταν μόνο τα αγόρια του κανόντοσ…αλλά ςε οριςμζνεσ κοινότθτεσ υπιρχε ςυμμετοχι και των κυγατζρων.

Βεβαίωσ δεν ιταν πάντοτε όλα όμορφα, ωραία, μα οφτε ρόδινα, ευτυχιςμζνα και χωρίσ προβλιματα. Ο ανκρϊπινοσ παράγοντασ ιταν, είναι και πιςτεφουμε και ςτο μζλλον απρόβλεπτοσ. Ζτςι δθμιουργοφνταν ςε διάφορεσ περιπτϊςεισ αρκετά προβλιματα, για τθν ποςότθτα και το είδοσ του μεριδίου, ι γιατί μερικοί κεωροφςαν πωσ ζτςι ρίχνονταν κλπ. Σε αυτζσ τισ περιπτϊςεισ προςζτρεχαν αρχικά μεν οι καλοί γείτονεσ, αποδεκτοί από όλα τα μζρθ και ςε περίπτωςθ διαφωνίασ, θ δθμογεροντία με τουσ ιερείσ, ο λόγοσ – απόφαςθ των οποίων επενεργοφςε πια καταλυτικά. Κεωρθτικά υπιρχε το δικαίωμα τθσ προςφυγισ ςτα τοπικά Εκκλθςιαςτικά Δικαςτιρια ι τα πολιτικά και ςυγκεκριμζνα αυτά του Λκονίου, τθσ Νίγδθσ και τθσ Καιςαρείασ. Δικαίωμα μεν υπαρκτό, αλλά από όςο ξζρουμε ποτζ χρθςιμοποιοφμενο για δυο ςθμαντικότατουσ λόγουσ:  τα χριματα που απαιτοφνταν για μια τζτοια προςφυγι ιταν δυςανάλογα με αυτά που τυχόν κα ειςπράττονταν από τθ ρευςτοποίθςθ των περιουςιακϊν ςτοιχείων μετά το τζλοσ των δικαςτθρίων.  θ κοινι γνϊμθ, θ πλζον ςθμαντικι που κα τουσ ςτιγμάτιηε ςτον «αιϊνα τον άπαντα»150 Το πϊσ τα μοίραηαν οι ενδιάμεςοι ςε περίπτωςθ διαφωνίασ ιταν εφκολο και κατανοθτό. Βοθκόσ τουσ θ τφχθ. Χϊριηαν τθν περιουςία ςε μερίδια, όςο το δυνατόν τθσ αυτισ αξίασ και τα κλιρωναν…Ενδεικτικότατεσ είναι οι ςχετικζσ αναφορζσ που βρίςκουμε καταγεγραμμζνεσ. «Για τθν κινθτι περιουςία χρθςιμοποιοφςαν τα κουτςία ι κουτςοφια. Ζπαιρνε κάκε αδελφόσ από ζνα μικρό αντικείμενο- ξυλάκι, μια πετρίτςα-κ’ ζλεγαν ς’ ζνα ξζνο: κάμπου, κλείςε δθλαδι τα μάτια ςου. Αυτόσ τα ζκλεινε και τουσ γφριηε τθ ράχθ. Ζπαιρνε τότε ζνασ όλα τα μικροαντικείμενα και φϊναηε: Ζλα. Γφριηε αυτόσ που κάμπουνεν, ζπαιρνε τα μικροαντικείμενα και τα τοποκετοφςε ζνα ςε κάκε αντικείμενο απ’ αυτά που επρόκειτο να μοιραςτοφν. Κάκε δικαιοφχοσ ζπαιρνε αυτό που πάνω του είχε βρεκι το μικροαντικείμενο που είχε διαλζξει.» 151 Βεβαίωσ από τθσ κακιερϊςεωσ τθσ γραπτισ διακικθσ τα πράγματα άλλαξαν ριηικά μιασ και θ καταγεγραμμζνθ τελευταία κζλθςθ του διακζτθ ιταν απαραβίαςτθ ζςτω 149

Μαξηπξία ΢αξκνπθαζίδε ΢ηάζε, ο.π. «δίλαλε θάηη θαη ζ’ απηφλ έηζη γηα λα ζπκάηαη ηνλ παηέξα ηνπ θαη λα ηνλ κλεκνλεχεη πφηε, πφηε…»

150 Μαξηπξία Σζνπηδφγινπ Κνζκά, ο.π.

151 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 416

59

και αν με τον τρόπο του αποκλιρωνε τουσ νόμιμουσ κλθρονόμουσ. Θ κζλθςθ του πάντοτε ςεβαςτι, ο λόγοσ του, νόμοσ… Μάλιςτα δε και εξ όςων γνωρίηουμε, ποτζ δεν είχε προςβλθκεί διακικθ. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ οι γραπτζσ διακικεσ είχαν ζνα ςυγκεκριμζνο τφπο ςφνταξθσ και περιελάμβαναν τα εξισ ςτοιχεία:  διλωςθ για τθν ελεφκερθ και αβίαςτθ βοφλθςι του διακζτθ ςτθ ςφνταξθ τθσ διακικθσ του…  διλωςθ πωσ είχε ςϊασ τασ φρζνασ…  τθν επίκλθςθ βοικειασ του Κεοφ  τα προςωπικά του ςτοιχεία…  τθν επικυμία του και το μοίραςμα τθσ περιουςίασ του, κινθτισ και ακίνθτθσ, κατά το δοκοφν, αλλά επακριβϊσ προςδιοριςμζνθσ κατά κλθρονόμο…  ακριβι θμερομθνία ςφνταξθσ του εγγράφου…  ορίηεται εκτελεςτισ τθσ διακικθσ…  υπογραφι δικι του ι το ςθμάδι του ςταυροφ ςε περίπτωςθ αδυναμίασ ανάγνωςθσ και γραφισ…  τισ υπογραφζσ των μαρτφρων, ιερζων,152 κλπ  θ ςχετικι καταγραφι τθσ διακικθσ ςτον Κϊδικα τθσ κοινότθτασ. Ραρατιρθςθ Θ ςφνταξθ του ςχετικοφ εγγράφου γινότανε πάντοτε από τον δάςκαλο, τον εγγράμματο ιερζα ι κάποιον δθμογζροντα… Εξαιρετικότατο ενδιαφζρον παρουςιάηει και ο τρόποσ «δεςίματοσ» τθσ κάκε διακικθσ και ιδία αυτϊν που αφοροφςαν τα υπζρ τθσ εκκλθςίασ ι ςε άλλα κοινωφελι ιδρφματα δωρθκζντα. Ρρόνοια φτιαγμζνθ με αριςτοτεχνικό τρόπο με ςκοπό τθν εξάλειψθ κάκε προςβολισ τισ διακικθσ, τόςο από πλευράσ των οικείων του κανόντοσ, όςο και από πλευράσ των αρχϊν που εποφκαλμιοφςαν για κάποιο δικό τουσ μερίδιο. Οι λζξεισ και οι κατάρεσ που παρατίκενται ςτο τζλοσ του κειμζνου, θ ςχετικι επίκλθςθ των αγίων, φαίνεται πωσ ζπιανε τόπο τόςο ςτον χριςτιανικό, όςο και ςτο μουςουλμανικό κόςμο. Και είναι μάλιςτα και πολλϊν τφπων. Κατεγράφθςαν λοιπόν οι παρακάτω τφποι:  Ιπιεσ εκφράςεισ που είχαν να κάνουν με τισ παρακλιςεισ- ευχζσ του διακζτθ να ακολουκθκεί κατά γράμμα θ τελευταία του κζλθςθ, επικαλοφμενοσ τθ μαρτυρία τθσ ςυνόδου, μαρτφρων κλπ., για να μθ γίνει παράβαςθ των οριηομζνων.  Θ δεφτερθ μορφι εκφράςεων- προτροπϊν για τον ςεβαςμό τθσ τελευταίασ κελιςεϊσ του ιταν αυτζσ που είχαν να κάνουν με τθν επίκλθςθ και τθ βοικεια των αγίων πατζρων τθσ εκκλθςίασ. «…και ςε περίπτωςθ μθ

152

Ζ χπαξμε ππνγξαθήο ηνπ ηνπηθνχ ζξεζθεπηηθνχ ιεηηνπξγνχ ζηε ζχληαμε ησλ δηαζεθψλ ήηαλ ζεκαληηθφηαην ζηνηρείν ηεο λνκηκφηεηάο ηεο ελψπηνλ ησλ δηθαζηηθψλ αξρψλ. Γηφηη ζχκθσλα κε ηε Βεδηξηθή εγθχθιην κε εκεξνκελία 22 Γδεκαδί νπι αρηξέ 1308 (1891) πξνο ηηο Ννκαξρίεο ηεο Δπηθξάηεηαο «…φζνλ αθνξά εηο ην δήηεκα ησλ δηαζεθψλ, θαίηνη ηνχην είλαη αζηηθήο ηάμεσο…ε δηαζήθε ε παξνπζηαζζεζνκέλε ελ ηε πεξηνπζία ρξηζηηαλνχ, έρνληνο θιεξνλφκνπο αλειίθνπο ή ελειίθνπο, ζέιεη είλαη έγθπξνο δηθαζηηθψο, φηαλ ε επηθπξσκέλε ππφ Παηξηάξρνπ ή Μεηξνπνιίηνπ ή Δπηζθφπνπ…» βι Δκκ. Σζαιίθνγινπ ν.π. ζει 48

60





ςυμμορφϊςεωσ κανενόσ θ κατάρα των 318 κεοφόρων πατζρων τθσ εκκλθςίασ ασ είνε απάνω τουσ»153 Για κάποιεσ άλλεσ διακικεσ τα πιο πάνω ςυμπλθρϊνονταν με πλζον δραςτικότερεσ εκφράςεισ που είχαν να κάμουν και με κατάρεσ, πράγμα ιδιαίτερα επιβαρυντικό και υπολογιηόμενο, τουλάχιςτον για εκείνθ τθν εποχι. Για παράδειγμα «…θ κατάρα των 318 κεοφόρων πατζρων ασ είνε επάνω τουσ και χαΐρι και προκοπι να μθν διουν και όλθ τουσ τθ ηωι να τθν περάςουν με πόνο και κλίψθ»154. Τζλοσ υπιρχε και θ φοβερότερθ απειλι, τθν οποία μάλιςτα ζτρεμαν ιδιαίτερα οι μουςουλμάνοι και που ςφμφωνα με αυτιν ο ίδιοσ ο διακζτθσ «αχρετίε γιακαγγά ςαριλίριμ» δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ, «κα πιάςει από τον γιακά ςτον άλλο κόςμο εκείνον που ικελε τυχόν εναντιωκεί ςτθ κζλθςι του και κα τον ζςερνε μπροςτά ςτον Υψθλό Κριτι»155. Απειλι τθν οποία μάλιςτα χρθςιμοποιοφςαν κατά κόρον ιδιαίτερα οι χριςτιανοί ζμποροι ςτισ ςυναλλαγζσ τουσ με το οκωμανικό ςτοιχείο.156

Ραρακάτω παρακζτουμε δυο από τισ πολλζσ διακικεσ που βρικαμε ςτουσ ςωηόμενουσ Κϊδικεσ των Κοινοτιτων οι οποίεσ, κατά τθν άποψι μασ, παρουςιάηουν ιδιαίτερο ενδιαφζρον. Για τον τρόπο ςφνταξι τουσ, αλλά και το «δζςιμο» των ενδιαφερομζνων μερϊν για τθν ακριβι τιρθςι τουσ.157 1- Διακικθ τθσ Ραραςκευιάσ ςφη. Δθμθτρίου Καράκιη τθσ 23θσ Σεπτεμβρίου 1879, καταγεγραμμζνθσ εισ τθν ςελίδα 25 του Κϊδικα τθσ κοινότθτοσ των Συλλάτων. «Εν ζτει Σωτθρίω 1879, Σεπτεμβρίου 23, θ υποφαινομζνθ Ραραςκευιά, ςφηυγοσ του ποτε Δθμθτρίου Καράκιη, γινόςκουςα το άδθλον του κανάτου και φοβοφμενθ μιπωσ τφχθ ανζτοιμον, άνευ δθλαδι να διατάξω τα περί εμαυτιν, ςπεφδω εν όςο ζχω υγιι τον νου μου και ςϊασ τασ φρζνασ μου, να διατάξω τα περί εμαυτόν και επιτελζςω τα τελευταία μου χριςτιανικά κακικοντα, προσ αποφυγιν διενζξεων και φιλονικιϊν των μεταγενεςτζρων, δθλαδι τζκνων μου. Δι’ όλα ταφτα διορίηω επίτροπον πλθρεξοφςιον τον υιόν μου Γεϊργιον όπωσ εκπλθρϊςει τα γεγραμμζνα κατά γράμμα εισ τα ανικοντα μζρθ. Από τα 3.000 γρόςια τα οποία ζχω εισ τον ωσ άνω ειρθμζνον υιόν μου Γεϊργιον, εκ των οποίων, τα μεν 2.000 γρόςια διακζτω εισ διάφορα μζρθ, από τα δε ζτερα 1.000

153

Ο αξηζκφο 318 αθνξά ηνπο παηέξεο ηεο εθθιεζίαο πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ πξψηε νηθνπκεληθή ζχλνδν ηεο Νίθαηαο 154 ζεκ: ζηα ζσδφκελα αξρεία- θψδηθεο ππάξρεη κηα πνηθηιία πεξηπηψζεσλ…

155 ΢εκ: Σνχηε ε απεηιή ήηαλ ε θνβεξφηεξε φισλ θαη ηα κάια ππνινγίζηκε 156 Μαξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε, ο.π.«…ηνχηε ε απεηιή είρε πέξαζε θαη ζηηο δηάθνξεο ζπλαιιαγέο, ηδηαίηεξα κάιηζηα κε ην κνπζνπικαληθφ ζηνηρείν πνπ ήηαλ αξθεηά επηξξεπέο…Έηζη εηζέπξαηηαλ κε επθνιία ην ιαβείλ ηνπο απφ φινπο ηδηαίηεξα φκσο απφ απηνχο πνπ γίλνληαλ πεξηζζφηεξν καιαθνί θαη πξνζέζεηαλ, γηα λα θεξδίζνπλ θάηη, “ηζνξκπαηδή ραθθηλή ρειάι ετιέ”, δειαδή θαη ζε ειεχζεξε κεηάθξαζε, άληε κσξέ ραιάιηζε ην θάηη ηηο…»

157 δηαηεξείηαη αλαιινίσην ην θείκελν θαη παξνπζηάδεηαη φπσο ην βξήθακε.

61

γρόςια, τα μεν 200 γρόςια να δοκοφν εισ τθν κόρθν μου Συγγενείαν, τα δε ζτερα 800 γρόςια να εξοδεφονται εισ τα διάφορα χριςτιανικά μου κακικοντα. Λδοφ δε τα μζρθ εισ τα οποία διακζτω τα ωσ άνω ειρθμζνα 2.000 γρόςια. Τα άνω ειρθμζνα 3.000 γρόςια μζνουν άνευ ομολόγου, αλλά είναι καταχωρθμζνα εισ τον κϊδικα του εν Κωνςταντινουπόλει εργαςτθρίου μασ, επάνω ςτον Γεϊργιον. Α- Εισ τθν εκκλθςίαν τθσ χϊρασ μασ των ΛΒ Αποςτόλων 250 γρ. Β- Εισ το ςχολείον τθσ χϊρασ μασ 250 γρ. Γ- Εισ τθν εκκλθςίαν του Αγίου Γεωργίου 100 γρ. Δ- Ει τον Ρροφιτθν Θλίαν 50 γρ. Ε- Εισ τθν Αγίαν Ραραςκευιάν 50 γρ. Στ- Εισ τον Άγιον Γεϊργιον Ανακοφ 50 γρ. Η- Εισ τθν εκκλθςίαν του Αγ. Βαςιλείου Διλασ 100 γρ. Θ- Εισ τουσ διαφόρουσ πτωχοφσ 250 γρ. Κ- Εισ το εν Κωνςταντινουπόλει ορφανοτροφείον 250 γρ. Λ- Εισ όλα τα εγγόνια μου από ζνα εικοςάρικο φλουρί 300 γρ. ΛΑ- Εισ τουσ χριςτιανοφσ επάνω εισ το λείψανό μου 100 γρ ΛΒ- Εισ τθν εκκλθςίαν πάλιν, δια το μνιμα μου 250 γρ. άκροιςμα 2.000 γρ Επειδι δε ο υιόσ μου Γεϊργιοσ λείπει εισ Κωνςταντινοφπολιν, διορίηω τον Μιχαιλ Γρθγοριάδθν Κοςμόπουλον επίτροπον, ίνα αναλάβθ το κακικον, να λάβθ τα ωσ άνω ειρθμζνα χριματα και να τα διαμοιράςει εισ τα μζρθ των. Πκεν και προσ ζνδειξιν και αςφάλειαν, υπογράψει εκ μζρουσ μου ο ιερεφσ τθσ χϊρασ μασ και εγϊ βάλλω το ςθμείον του ςταυροφ. Δια τθν αγράμματθν Ραραςκευιάν Βαςίλειοσ Δθμθτρίου ςτρζχω ςίηιγον του ποτζ Διμιτρίου, Φωςγγαρινια Διμιτρίου ςτρεχτι + υπογράφω εγϊ ο πνευματικόσ πατιρ Ευγενία Διμθτρίου ςτρεχτι + π.π. Διονφςιοσ Σθμευτι Διμιτρίου ςτρεχτι + και εκίνι βάλι το ςθμείον του Τιμίου Σταυροφ.»158

2- Διακικθ Δανιιλ γυιοφ του Θλία τθσ 12/12/1855, καταγεγραμμζνθσ ςτισ ςελίδεσ 23-25 του Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ… Με τθν επιςιμανςθ πωσ ςϊηεται μζροσ του αρχικοφ κειμζνου από το οποίο παρακζτουμε δυο τμιματά του. Ζνα όπωσ ςϊηεται και ζνα ερμθνευμζνο. α-«Επειδι ο αδελφόσ μου πζκανε πρωτφτερα από τον μπαμπά μου θ κλθρονομιά του περιιλκε ολόκλθρθ ςε με. Εγϊ όμωσ το μιςό τθσ περιουςίασ αυτισ το διζκεςα για τον ανιψιό μου τον οποίο πιρα κοντά μου ςαν παιδί μου, επειδι είμαι άκλθροσ.

158

Γηαηεξείηαη ε ππάξρνπζα νξζνγξαθία. Αμηνζεκείσην επίζεο πσο θαη νη κάξηπξεο ππνγξάθνπλ κε ην ζεκείν ηνπ ζηαπξνχ.

62

Και τϊρα με τθν παροφςα διακικθ μου δθλϊνω πωσ και το άλλο μιςό το δικό μου το ποφλθςα ςτον ίδιο τον ανιψιό μου ζναντι 8.000 γροςίων άτινα παρζλαβα και ξόδευςα ωσ αναφζρω ςτο τζλοσ τθσ παροφςθσ…» β- «εγο δανιγιλισ γιοσ του μακαριτθ ελιγια ότι γιχαμε αναμεςου μασ τα εδοςα τον γεγενι (ανεψιό) μου τον Χριςτο τα εδοςα από βελονι εγοσ κ κλοστι οςο ηιςομε να μασ κρεψι οπιοσ το χαλαςι αφτο το διακικι μου να μιν δι πρεκοπι ναχι καταρα του Χριςτου και του αγιγου αποςτολου. Εγο δανιγιλισ γιδου κε το λαχτιλο μου». Ακολουκεί δακτυλικό αποτφπωμα του διακζτθ και δεκατζςςερισ υπογραφζσ ωσ μάρτυρεσ τθσ ομολογίασ, ανορκόγραφεσ κι αυτζσ, δίχωσ τόνουσ και πνεφματα και με τθν ςτρογγυλι τετραμερι ςφραγίδα που ζφερε τον Άγιο Γεϊργιο, τον καβαλάρθ, να λογχίηει τον δράκο. Σφμφωνα με τουσ κανόνεσ τθσ νομικισ επιςτιμθσ για να επζλκουν τα κλθρονομικά δικαιϊματα ςτουσ κλθρονόμουσ κα πρζπει να υπάρξει θ ζγγραφθ διλωςθ αποδοχισ τουσ. Υπάρχουν όμωσ και περιπτϊςεισ κατά τισ οποίεσ ο κλθρονόμοσ δεν αποδζχεται τθ διλωςθ βουλιςεωσ του διακζτθ ι αρνείται το εξ αδιακζτου κλθρονομιάσ τμιμα τθσ περιουςίασ του κανόντοσ…Και δια γραπτισ δθλϊςεϊσ του αποποιείται τα ςχετικά δικαιϊματα του.159 Ραρουςιάηουμε, λοιπόν, ζνα χαρακτθριςτικό δείγμα αποποιιςεωσ δοκείςθσ κλθρονομιάσ, υπζρ ενόσ ςυγκεκριμζνου προςϊπου, από το ιεροδικαςτιριο του Ρροκοπίου (Ουργκοφπ). ΧΟΤΣΕΤΛ Σεραφείμ ΢ίηου «Ο γυιόσ του ΢ίηου Σεραφείμ, που υπόβαλε τθν αίτθςθ κι οι δυο αδελφζσ του Βαςίλιςςα και Μαρία, καταγόμενοι από τον Καριζ Συναςοφ που υπάγεται ςτον Καηά του Αραπουςοφν, παρουςιάςτθκαν ςτο Λεροδικαςτιριο (Λεροδικείο) και μολονότι οι αδελφζσ του Σεραφείμ Βαςίλιςςα και Μαρία εδιλωςαν οι κακεμιά χωριςτά: Επειδι θ περιουςία του δια του κανάτου χαμζνου πατζρα μασ ΢ίηου δεν ανταποκρίνεται εισ τα χρζθ του, που εδθμιοφργθςε ηϊντασ και επειδι τα χρζθ του αυτά όλα τα κατάβαλεν ο αδελφόσ μασ Σεραφείμ, δθλοποιοφμεν ότι ΡΑ΢ΑΛΤΟΥΜΕΚΑ από τα δικαιϊματά μασ κλθρονομίασ επί τθσ κινθτισ και ακίνθτθσ περιουςίασ του πατζρα μασ και ότι θ περιουςία αυτι κινθτι και ακίνθτθ, ανικει ολότελα ςτον αδελφό μασ Σεραφείμ, το ιεροδικείο εκεϊρθςε δίκαιον να ερωτθκοφν κι οι Τςορμπατηιδεσ του Καριζ, των οποίων ο κακζνασ χωριςτά εμαρτφρθςεν προ του Λεροδικείου μασ ότι πραγματικά δε μποροφςε να ιςοφαρίςθ θ κινθτι και ακίνθτθ περιουςία του ΢ίηου τα χρζθ του και επειδι οι ειρθμζνεσ αδελφζσ του Σεραφείμ Βαςίλιςςα και Μαρία εδιλωςαν πάλιν ότι παραιτοφνταν κάκε δικαιϊματοσ κλθρονομίασ επί των πραγμάτων και κτθμάτων του πατζρα των και δωροφν ςτον αδελφόν τουσ Σεραφείμ, θ κάκε μια χωριςτά, τα μερίδιά τουσ κι επειδι ο Σεραφείμ εδιλωςεν ότι δζχεται και αποδζχεται τθν δωρεά των κλθρονομικϊν μεριδίων των δυο αδελφϊν του Βαςίλιςςασ και Μαρίασ επί τθσ περιουςίασ του πατζρα των εισ κινθτά και ακίνθτα και ότι τα παρζλαβε και αφοφ το 159

Άξζξν 1847 Α.Κ. «Απνπνίεζε. Ο θιεξνλφκνο κπνξεί λα απνπνηεζεί ηελ θιεξνλνκία κέζα ζε πξνζεζκία ηεζζάξσλ κελψλ πνπ αξρίδεη απφ ηφηε πνπ έκαζε ηελ επαγσγή θαη ην ιφγν ηεο….»

63

Λεροδικείο και προφορικϊσ εβεβαιϊκθ πλζον για το αλθκζσ και το βζβαιον τθσ υπόκεςθσ εξζδωκε, τθ αιτιςει των, το παρόν και το παρζδωςεν εισ τον Σεραφείμ ςιμερον…του μινα…του ζτουσ… Οι μάρτυρεσ Μουχτάρ Μουςταφά αγά Απτουλλάχ

Ο ακαναςισ του ανδρια μαρτισ Λάηαρθσ του νικόλα μαρτθρο Χατσθ ιοβανισ»160

Αναςτάσ Ταντθρτςιογλου

Λδιαίτερο ενδιαφζρον, επίςθσ, για τθν εκιμικι κλθρονομικι διαδοχι παρουςιάηει και το παρακάτω ζγγραφο του Κζντρου Λςτορίασ του Διμου Συκεϊν. Ρρόκειται περί μιασ εγγράφου ομολογίασ-παραδοχισ των δικαιοφχων κλθρονομικισ περιουςίασ ότι «καλϊσ» διενεμικθςαν τα περιουςιακά ςτοιχεία του πατζρα τουσ… ο οποίοσ πζκανε χωρίσ διακικθ… «Οι υποφαινόμενοι αδελφοί δια του παρόντοσ εγγράφου δθλοποιοφμε ότι, τα πατρικά μασ ςπιτια, άτινα διενεμικθςαν προςωρινϊσ προ τεςςάρων ετϊν και ιδθ κατζχομεν ςυνεφωνιςαμεν και παρεδζχκθμεν όπωσ αυτό από τοφδε τα διανεμθκζντα μζρθ ανικουν ενί εκάςτω ωσ πατρικόν μασ ανάλογον και δεν ζχομεν καμμίαν απαίτθςιν αναμεταξφ μασ και εισ ζνδειξιν Μαλακοπι τθ 20 Λανουαρίου 1900 Μάρτυρεσ Ραπά Στζφανοσ Κυη. Γ. Σωτθρόπουλοσ Β. Καςλίιδθσ

Εφορεία Σ.Τρελλόπουλοσ (Υπογραφι δυςανάγνωςτοσ) Κ. Ρογιαηόγλου

Υπογραφζσ κλθρονόμων Γριγόρισ (δυςανάγνωςτοσ) Αρχιελισ (δυςανάγνωςτοσ)»161 Τζλοσ παρακζτουμε τμιμα των ςωηόμενων πρακτικϊν τθσ ςυνεδρίαςθσ του Εκκλθςιαςτικοφ-Επαρχιακοφ Δικαςτθρίου Καιςάρειασ με θμερομθνία 15-7-1891 και τισ ενδιαφζρουςεσ αποφάςεισ του ςτα κζματα κυρίωσ ςφνταξθσ και εγκυρότθτασ των διακθκϊν.162 Ρρόκειται μάλλον περί προςπάκειασ ςυντάξεωσ-δθμιουργίασ κϊδικοσ- νομικοφ πλαιςίου, ςφμφωνα με τα ιςχφοντα και τισ εγκυκλίουσ του Ρατριαρχείου, πάνω ςτθ βάςθ του οποίου το δικαςτιριο κα εκδίκαηε τισ όποιεσ διαφορζσ… «α- Δεν ακυροφται θ διακικθ εάν ο διακζτων είχε ςϊασ τασ φρζνασ του κατά τθν ςφνταξιν αυτισ…

160

΢. Ρίδνο, ο.π. ζει 168 Κέληξν Ηζηνξίαο Γήκνπ ΢πθεψλ Φ. Α1 έγγξαθν κε αξηζκφ 32 162 Δκκ. Σζαιίθνγινπ, ο.π. ζει 58 161

64

β- Τα μθ νόμιμα τζκνα, ωσ και οι διαπράξαντεσ εγκλιματα εισ βακμόν κακουργιματοσ, εισ βάροσ των γονζων των, δεν δικαιοφνται να τουσ κλθρονομιςουν και ςτεροφνται του δικαιϊματοσ απαιτιςεωσ εκτελζςεωσ τθσ διακικθσ αυτϊν. γ-Επίςκοποι και μοναχοί δφνανται να διακζςουν όπωσ κζλουν τθν περιουςίαν, θν είχον προ τθσ χειροτονίασ των. δ- Ο διακζτθσ επιβάλλεται ν’ αναφζρθ εισ τθν διακικθν του όλα τα τζκνα και τουσ γονείσ του. Εάν τυχόν επικυμι ν’ αποκλθρϊςθ ζναν εκ των κλθρονόμων του, οφείλει ν’ αναφζρθ τουσ λόγουσ τθσ αποκλθρϊςεωσ. ε-Οι άτεκνοι δικαιοφνται να διακζςουν τα υπάρχοντά των όπωσ κζλουν. ςτ-Οι κλθρονόμοι αναλαμβάνουν και τα χρζθ του διακζτου. Εάν όμωσ τοφτο δεν ςυμφζρθ, δφνανται να μθν δεχκϊςιν τθν κλθρονομίαν. η-Αι επικυροφμεναι παρά του Μθτροπολίτου διακικαι κα κεωρθκοφν ζγκυροι εάν όλοι οι κλθρονόμοι είναι Ορκόδοξοι και Οκωμανοί υπικοοι. Εισ περίπτωςιν δε κακ θν εισ εκ των κλθρονόμων δεν είναι Ορκόδοξοσ ι Οκωμανόσ υπικοοσ και δια τθσ διακικθσ του ο διακζτθσ είχε κλθροδοτιςει παρανόμωσ χωράφιον δθμοςίου και βακουφικά κτιματα, τότε θ προςφυγι επιβάλλεται να γίνθ εισ τα αρμόδια τουρκικά δικαςτιρια.» ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ρρόκειται «για το ςφνολον των κανόνων δικαίου οι οποίοι ρυκμίηουν τα ηθτιματα τα οποία προκφπτουν εκ τθσ υπάρξεωσ ενοχισ, ιτοι εκ τθσ υπάρξεωσ εννόμου ςχζςεωσ δυνάμει τθσ οποίασ ωριςμζνο πρόςωπον (ιτοι ο οφειλζτθσ) υποχρεοφται προσ ζτερον (δανειςτιν) εισ παροχιν, θ οποία δφναται να ςυνίςταται εισ ενζργειαν ι παράλειψιν».163 Φυςικά και δεν πρόκειται ςτθν παροφςα μελζτθ να αναπτφξουμε τισ διατάξεισ του Ενοχικοφ Δικαίου, όμωσ κα προςπακιςουμε να αναφερκοφμε ςτισ όποιεσ του εφαρμογζσ ςτθν ιδιαίτερι μασ πατρίδα, τθν Καππαδοκία, εκεί και τότε. Δεςπόηουςεσ λοιπόν αρχζσ ςε όλεσ ανεξαιρζτωσ τισ ςυμβάςεισ, τισ ςχζςεισ από τισ οποίεσ απορρζανε δικαιϊματα και υποχρεϊςεισ ιταν:  θ καλι πίςτθ  τα ςυναλλακτικά ικθ… Τα οποία αμφότερα κάλυπταν τθν ανυπαρξία ζγγραφου τφπου, τθν οποιονδιποτε ατζλεια ι προκφπτουςεσ καταςτάςεισ…Επίςθσ όλα τα κζματα τα οποία καλφπτει το Ενοχικό Δίκαιο, τφχαιναν εφαρμογισ με βάςθ τισ δυο προαναφερόμενεσ αρχζσ. Ζχουμε λοιπόν.

1-Πώιεζε… Ρρόκειται φυςικά περί ςυμβάςεωσ αμφοτεροβαροφσ δια τθσ οποίασ ο μεν πωλθτισ υποχρεοφται να μεταβιβάςει τθν κυριότθτα του πωλθκζντοσ πράγματοσ, ο δε αγοραςτισ να πλθρϊςει το τίμθμα που ςυμφωνικθκε. Το πρϊτο πράγμα που πρζπει να ςθμειϊςουμε είναι πωσ ςτισ περιςςότερεσ των περιπτϊςεων:

163

Κωλ/λνο Βαβνύζθνο, ο.π. ζει 109

65





 

θ επικφρωςθ μιασ ςυμφωνίασ γινότανε με μια απλι χειραψία και με τθ φράςθ- καταλφτθ «ςάνου ντου χαϊρ», δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ ςτο κάνω χαλάλι… ι βε εσ ςελάμ, δθλαδι «ο Κεόσ ασ τα φζρει βολικά». 164 για τισ αγοραπωλθςίεσ μικρισ αξίασ αντικειμζνων υπιρχε,165 τισ περιςςότερεσ φορζσ, θ τράμπα, για τα ηωντανά, ι ο αντιπραγματιςμόσ και για τα υπόλοιπα, ο οποίοσ επιτυγχανότανε μετά από τισ ςχετικζσ διαπραγματεφςεωσ, πολλζσ φορζσ μάλιςτα με τθ βοικεια κάποιου ενδιάμεςου προςϊπου…166 ςτα πωλθτιρια ζγγραφα167 για όςεσ περιπτϊςεισ κζλανε μεγαλφτερθ δζςμευςθ, υπογράφανε τα ςυμβαλλόμενα μζρθ και δυο μάρτυρεσ. Εννοείται πωσ ςε περίπτωςθ αδυναμίασ με τθ άκρθ του δεξιοφ μικροφ δακτφλου… τα πωλθτιρια ζγγραφα μεγάλθσ αξίασ μετεγγραφότανε ςτον οικείο Κϊδικα τθσ κοινότθτασ, όπωσ τα δείγματα που παρουςιάηουμε παρακάτω:168

«Κϊδιξ Μαλακοπισ ςελ 11 «Θ αιτία ςφνταξθσ του παρόντοσ πωλθτθρίου είναι ότι θ (αναφερομζνθ πιο κάτω Μαρίνα Λάη. Νικολαϊδου) ποφλθςα οικειοκελϊσ και απαραβιάςτωσ το δικαίωμά μου (που ζχω) από κλθρονομιά ςτο αλϊνι Ριρόγλου Μθνά, το οποίο βρίςκεται ςτο χωριό Μελεκοπι (Μαλακοπι) ςτθ ςυνοικία Κεςιμ και μζςα ςτο χωριό, οριηόμενο από τθ μια πλευρά με τον Δαμιανό Χριςτο Ογλοφ και από τθ μια πλευρά με τα αλϊνια του Σααδηι ογλοφ Λιγόρ (Γρθγόρθ) και από τισ δυο πλευρζσ με δθμόςιο δρόμο, (ποφλθςα) ςτον αγοραςτι Σταφρο γιο του Σαλτθνδηι ογλοφ Στεφανι, ο οποίοσ είναι και το αφεντικό μου ζναντι πεντακοςίων (500) γροςίων, τα οποία ζλαβα εξ ολοκλιρου. Για να μθ παρεμβάλλονται εμπόδια και προςκόμματα τόςο από εμζνα όςο και από άλλουσ χορθγικθκε ςτα χζρια του αναφερομζνου το παρόν ιςχυρόν πιςτοποιθτικό και μάλιςτα καταχωρικθκε ςτον κϊδικα του ςχολείου μασ (κοινοτικό). Να προςάγεται και να λαμβάνεται υπόψθ εν ϊρα ανάγκθσ. Ρροσ τοφτο… Μελεκοπι (Μαλακοπι) τθ 26 Μαρτ (τίου) ζτοσ 1903 Εφορεία Ραπά Απόςτολοσ Μακροάηογλου Κυριάκοσ Νικθφορίδθσ

Δια Μαρίναν λαη. Νικολαϊδου κατά κζλθςίν τθσ υπογράφω Ρ (…) Στζφανοσ Κφηικοσ και θ ίδια βάηει το

164

καξηπξία Μαξηπξία Σειιφγινπ Γέζπνηλαο, ο.π. «Οη γπξνιφγνη έκπνξνη εξρφηαλε κε ην ρνπη-ηη, ην θηλεηφ ηνπο καγαδί, ζπγθεθξηκέλεο κέξεο θαη ψξεο. Αγνξάδακε φ,ηη είρακε αλάγθε θαη πιεξψλακε θπξίσο κε θαθέο, κηαο θαη ην ρσξηφ καο είρε ηελ θαιχηεξε. Φαθνχδηα πνχ λα ηα βξνχκε… Μαο έιεγε ηφζα γξφζηα θάλεη απηφ, ζην Κάζηξν ε θαθή θάλεη ηφζν, έμπλε ην θεθάιη ηνπ, έγξαθε θάηη θαη ηειείσλε. ΢ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηνχζε γηα ηα βεξεζέδηα κπινθάθη, αιιά καο μεγέιαγε κηαο θαη ήκαζηαλ αγξάκκαηεο».

166 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 336 «θαηά ηηο ζπκθσλίεο επέκβαηλε ζπλήζσο έλαο ηξίηνο κεζάδσλ, ζπλέπιεθε ζε ρεηξαςία ηα ρέξηα ησλ ζπκβαιινκέλσλ ή ζπκθσλνχλησλ ή απηψλ πνπ θάλαλε ηξάκπα δψσλ κε ίζνπο φξνπο ή παλσηηκή, νπζηέ, θιπ αλεβνθαηέβαδε επηδηψθνληαο ζην κεηαμχ ηελ άξζε ηεο ηπρφλ δηαθνξάο θαη πξνθαιψληαο ηελ ακνηβαία ζπγθαηάζεζε ή ηελ ηέηνηα ηνπ δπζηξνπνχληνο θαη θψλαδε ζε χθνο έληνλν, ρατξ γθηνξνχλ. Αλ έιεγε θη ν πσιεηήο ή ν δπζηξνπψλ έιεγε ρατξηλί γθηνπξ, δειαδή λα ην ραίξεζαη θαινξίδηθν, έιπλε ην ζχκπιεγκα…»

167 Οκφινγα, ή ηεκεζνχθ ή ζελέηηα. Σίηινη πνπ αλαγλσξηδφηαλε απφ ηηο θξαηηθέο αξρέο…

168 Διέλε Σδηνύηδηα, ο. π,. ζει. 281 165

66

Λωάννθσ… Ραντελισ… Δθμοςκζνθσ Τρελλίδθσ

ςθμείον του + Σφραγίδα

Κϊδιξ Μαλακοπισ Σελ 8 Ο υποφαινόμενοσ Θλίασ Λωακείμ Δαηκμάκ ογλοφ κάτοικοσ Μαλακοπισ εισ ςυνοικίαν Χαςεκί μαχλεςι κάτοχοσ εκ πατρικισ κλθρονομίασ και δυνάμει πωλθτθρίου καταχωρθμζνου εισ τον κϊδικα τθσ Σχολισ και του ανά χείρασ εγγράφου μου αλωνίου ςυντροφικϊσ μετά του ατικνά Κιλόγλου ευριςκομζνου εισ ιδίαν ςυνοικίαν και ςυνορευομζνου ζνκεν μεν υπό των αλωνίων Χριςτου Δηαμπάηογλου και Λωακείμ Δηουλτουτμάσ ογλοφ ζνκεν δε υπό δρόμων, δθλοποιϊ ότι εξ αυτοφ του ειρθμζνου αλωνίου το αναλογοφν μου ιμιςυ αλϊνιον επϊλθςα εισ τθν αδελφιν μου Σοφίαν Λωακείμ ςφηυγο του Νικοδιμου Κελ. ογλοφ Στεφάν αντί λιρϊν οκωμανικϊν πζντε (5) τασ οποίασ ζλαβον ςϊασ διο προσ ζνδειξιν δίδω αντίγραφον του παρόντοσ πωλθτθρίου εισ κατοχιν τθσ αδελφισ μου Σοφίασ. Μαλακοπι 5 Μαρτίου 1903 Θ Εφορεία Ραπά Απόςτολοσ Ρ. Μακροηόγ. Θλίασ Λωακείμ Ηακμαγλοφ Κυριάκοσ Νικθφορίδθσ Ραντελισ Χατηθπαρκενίου

2- Γάλεην –ηόθνο Το δάνειο είναι μια ςφμβαςθ κατά τθν οποία το ζνα από τα ςυμβαλλόμενα μζρθ μεταβιβάηει κατά κυριότθτα ςτο άλλο χριματα, το άλλο δε υποχρεοφται να αποδϊςει τα δανειηόμενα ςε χρονικό διάςτθμα που προςδιορίςκθκε με τθν προςκικθ κάποιου τιμιματοσ που ςυμφωνικθκε, είτε και χωρίσ αυτιν. Ο τόκοσ, επίςθσ, το ποςό εκείνο που υποχρεοφται να δϊςει ο οφειλζτθσ ςτον δανειςτι ωσ αντάλλαγμα τθσ απόλαυςθσ- χρθςιμοποίθςθσ του κεφαλαίου που του ζδωςε για οριςμζνο χρονικό διάςτθμα… Ρου ςχεδόν πάντοτε ιτανε ανάλογοσ με τθν όποια ανάγκθ ι τον δανειςτι, «από ζνα μετηίτι ςτθ λίρα, ι και κάτι λιγότερο, δθλαδι από 13% -20% τον μινα …που ςθμαίνει αρκετά υψθλόσ από τουσ κατ’ επάγγελμα ςαράφθδεσ169 ι περίπου 5-8% τον χρόνο από λοιποφσ.»170 Συνικωσ, όπωσ και ςτο ςφνολο των ςυναλλαγϊν, θ ςφμβαςθ του χρζουσ ιταν άτυπθ και μόνο με το λόγο, που πάντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ ιταν ιερόσ και δεν παραβιαηότανε ςχεδόν ποτζ, εκτόσ φυςικά απειροελάχιςτων εξαιρζςεων.171 Βεβαίωσ με τθν πάροδο του χρόνου και τθν ανάπτυξθ τθσ οικονομίασ, για τα μεγάλα ιδιαίτερα κεφάλαια κακιερϊκθκε ο γραπτόσ τφποσ. Ρου απλά ςιμαινε γραπτι δζςμευςθ των μερϊν ιδιαίτερα του οφειλζτθ, για το ποςό, τον χρόνο επιςτροφισ των οφειλομζνων, μα και των ςχετικϊν τόκων. Φυςικά με τθν παρουςία

169

΢χκθσλα κε ηελ Μαξία Αζβέζηε, ο.π. ζει 202, ζε φιε ηελ πεξηνρή ηεο Καππαδνθίαο δηαηεξνχζαλ ηέηνηα γξαθεία 15 αξγπξακνηβνί…

170 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ν.π. ζει. 418 171 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π , ζει. 99 «Δζεσξείην θάηη ην απξεπέο θη αλάγσγν, φζν κεγάιν θη αλ ήηαλε ην πνζφ λα ζνπ πνπλ, ζνπ δίδσ 100, 200, 500 ιίξεο, δφκνπ κηα ππνγξαθή»

67

και επιβεβαίωςθ μαρτφρων ι και τθν ζτι περαιτζρω δζςμευςθ με τθν παροχι ενεχφρου.172 Το ςφνολο των χωρικϊν ιταν ακεράπευτα ςυνεπείσ, ιδιαίτερα μάλιςτα το μουςουλμανικό ςτοιχείο, όπου ςφμφωνα με τα ειωκότα «αν πζκαιναν χωρίσ τθν επιςτροφι του χρζουσ κα το ’βριςκαν ςτθν άλλθ ηωι αφοφ οι πιςτωτζσ τουσ κα τουσ ζπιαναν από τον γιακά και κα τουσ ζφερναν μπροςτά ςτον αδζκαςτο Κριτι…δθλαδι αχρζτ-τζ γιακανά ςαρελζρεμ»173 Εκιμικι πρακτικι που κατά τον Μαυροχαλυβίδθ174 είχε ςυνολικά ευεργετικζσ ςυνζπειεσ για το ελλθνικό ςτοιχείο ςτισ ςυναλλαγζσ του με το μουςουλμανικό,175 ςε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο, που ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ υπιρξε εκμετάλλευςι του… Βεβαίωσ ςε περίπτωςθ κανάτου ενόσ εκ των δυο ςυμβαλλομζνων μερϊν τα δικαιϊματα ι οι υποχρεϊςεισ μεταβιβαηότανε ςτουσ κλθρονόμουσ.  Από πλευράσ δανειςτι, για παράδειγμα, τα ςχετικά δικαιϊματα πθγαίνανε ςτουσ δικοφσ του κλθρονόμουσ...  Από πλευράσ δανειηομζνου, πάλι, κεωρείτο υποχρζωςθ ιερά θ αποπλθρωμι του ςχετικοφ χρζουσ από τουσ δικοφσ του κλθρονόμουσ. Λδιαίτερα για τθν τελευταία περίπτωςθ υπιρχε μια κάποια μζριμνα, για λόγουσ θκικισ τάξθσ, ςφμφωνα με τθν οποία ο δανειςτισ άφθνε ζνα χρονικό διάςτθμα περαιτζρω μζχρι να αποκαταςτακοφν τα πράγματα από τον κάνατο του οφειλζτθ. Το πόςο ςθμαντικι υποχρζωςθ ιταν θ αποπλθρωμι του χρζουσ φαίνεται επίςθσ από τθν παρακάτω διλωςθ τθν οποία αντλιςαμε από τθν υπάρχουςα βιβλιογραφία και καταδεικνφει του λόγου το αλθκζσ. Το φόβο δθλαδι κάποιου να πεκάνει χωρίσ να ξεπλθρϊςει το όποιο χρζοσ του. 176 «Κϊδιξ Μαλακοπισ ςελ 304 ςελ 55

Γήιωζε Ο υπογραφόμενοσ πιο κάτω (Λάηαροσ) κάτοικοσ του χωρίου Μελεκιοπι (Μαλακοπισ) επειδι δεν μπόρεςα να επιςτρζψω τισ πενιντα οκωμανικζσ λίρεσ που πριν τζςςερα χρόνια δανείςτθκα τμθματικά και άτοκα από τθ ςφηυγό μου Μαρία, και επειδι δεν κζλω να είμαι χρεϊςτθσ μετά τον κάνατό μου, για να μπορζςουν οι κλθρονόμοι μου να πλθρϊςουν το χρζοσ των ωσ άνω πενιντα λιρϊν ςτθ ςφηυγό μου, κάλεςα ςτο ςπίτι τον ιερζα τθσ ενορίασ μασ παπά Αναςτάςιο και τθν εφορία και ενϊπιόν τουσ εκτόσ του ότι διλωςα και ανζφερα το χρζοσ των πενιντα οκωμανικϊν λιρϊν που είχα προσ τθ ςφηυγό μου Μαρία, είπα ότι μετά το κάνατό μου οι κλθρονόμοι μου πριν μοιράςουν μεταξφ τουσ τθν περιουςία μου υποχρεοφνται να πλθρϊςουν το χρζοσ μου προσ τθν αναφερομζνθ, διαφορετικά 172

κηιήζακε ζην νηθείν θεθάιαην Μαξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε, ο.π ζεκ: ε αθξηβήο κεηάθξαζε είλαη ζηνλ άιιν θφζκν ζα ζε αδξάμσ απφ ηνλ γηαθά…»

174 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 98 175 Μαξηπξία Γ. ΢ηακαηηάδε ν.π. «Σφζν πνιχ θνβφηαλ λα αθήζνπλ ρξένο νη κνπζνπικάλνη πνπ αλ πέζαηλε θάπνηνο ζηε δηαζήθε ηνπ έθακε ζαθείο αλαθνξέο γηα ηελ εμφθιεζε ηνπ ρξένπο θαη λα κελ ηνλ αθήζνπλ ζην κλήκα ρξεσκέλν» 176 Διέλε Σδηνύηδηα, ο.π. ζει 304 173

68

δθλαδι αν δεν το πλθρϊςουν, πρϊτα κα πουλθκοφν από τθν περιουςία μου τα αναλογοφντα ςε πενιντα λίρεσ και ζπειτα οι κλθρονόμοι μου κα μπορζςουν να μοιραςτοφν και να κατζχουν κλθρονομικά το υπόλοιπο τθσ περιουςίασ μου, προσ τοφτο χορθγικθκε θ παροφςα απόδειξθ ενϊπιον του αναφερομζνου ιερζα και τθσ εφορίασ για να ιςχφει και μετά τον κάνατό μου. Μαλακοπι 24 9/βριοσ 1910 Λάηαροσ… Βεβαιϊνω ότι θ ανωτζρω υπογραφι είναι του ιδίου Εφθμζριοσ ιερεφσ παπά Αναςτάςιοσ Ρρ. Ξυνόπουλοσ»

3-Γωξεά…177 Ρρόκειται περί μιασ ετεροβαροφσ χαριςτικισ ςυμβάςεωσ δια τθσ οποίασ ζνασ εκ των ςυμβαλλομζνων μεταβιβάηει ςτο άλλον, άνευ ανταλλάγματοσ, αντικείμενο περιουςίασ. Εννοείται ότι ςιμερα, τουλάχιςτον, απαιτοφνται και άλλα πολλά, μεταξφ των οποίων και ο ζγγραφοσ τφποσ, δθλαδι ςχετικι ςυμβολαιογραφικι πράξθ. Ππωσ φυςικά και ςτον υπό ζρευνα χϊρο, με τοφτεσ τισ δικαιοπραξίεσ να είναι αρκοφντωσ γνωςτζσ. Λδιαίτερα μάλιςτα μεταξφ αυτϊν που πορεφτθκαν ςτθσ ξενιτιάσ τα μζρθ, πλοφτιςαν και κζλθςαν να βοθκιςουν τθν ιδιαίτερι τουσ πατρίδα με χορθγίεσ. Για τθν ανζγερςθ των ιερϊν ναϊν, του ςχολείου, τθ ςυντιρθςθ αποροφντων κλπ. Ραρακάτω παρακζτουμε δυο τφπουσ δωρεάσ τουσ οποίουσ αντλιςαμε από τον Κϊδικα τθσ ιδιαίτερισ μασ πατρίδοσ και πρόκειται για Δωρεά αιτία κανάτου και Δωρεά εν ηωι. Αμφότεροι ςυντάχκθκαν δθμόςια, βεβαιϊκθκαν για του λόγου το αλθκζσ από μάρτυρεσ, ιςχυροποιικθκαν με διαβεβαίωςθ δια τθσ υπογραφισ από τον παριςτάμενο ιερζα τθσ ενορίασ και κατεγράφθςαν ςτον οικείο κϊδικα… Μετά περιςςισ μάλιςτα προςοχισ και λιψεωσ των ενδεδειγμζνων μζτρων ιδιαίτερα για τθν εν ηωι παροχι…

Γωξεά αηηία Θαλάηνπ Κϊδιξ Μαλακοπισ Σελ 54 Θ υπογραφόμενθ πιο κάτω (Σωτθρία Γεωργίου Ριρόγλου) κάτοικοσ του χωρίου Μελεκοπι δωρίηω μετά από το κάνατό μου, τα μερίδια που κλθρονόμθςα από τον αείμνθςτο πατζρα μου Ριρόγλου Γεϊργιο, τα μερίδιά μου τόςο από τθν οικία όςο και από το οικόπεδο, τον αγρό και τα αμπζλια και τθ γοφρνα και τθν κινθτι και ακίνθτθ περιουςία που υπάρχει μζςα ςτθν οικία, τα δωρίηω ζχοντασ ςϊασ τασ φρζνασ ςτθ μθτζρα μου Αναςταςία και ςτθν αδελφι μου Μαρία εξίςου, για να είναι κτιμα των ιδίων και να μθ παρεμβάλλονται εμπόδια και προςκόμματα ςτο μζλλον, δθλαδι μετά από το κάνατό μου από κανζνα επειδι δϊριςα τα μερίδιά μου ςτθ μθτζρα μου και ςτθν αδελφι μου, ζκανα τθ διλωςθ αυτι για δωρεά τακρίρ ενϊπιον τθσ εφορίασ του χωρίου μασ και ενϊπιον του ιερζα τθσ ενορίασ μασ παπά-

177

Άξζξν 496 Α.Κ. «Ζ παξνρή ζε θάπνηνλ ελφο πεξηνπζηαθνχ αληηθεηκέλνπ απνηειεί δσξεά, αλ γίλεηαη θαηά ηε ζπκθσλία ησλ κεξψλ ρσξίο αληάιιαγκα»

69

Κωνςταντί(νου), καταχωρικθκε ακόμθ και ςτον κϊδικα του ςχολείου και μάλιςτα ζβαλα και τθν υπογραφι μου Μελεκοπι (Μαλακοπι) ςτοισ 20 9/βρίου 1910 Σφραγίδα Δια τθν Σωτθρίαν Γεωργίου Ριρόγλου Επιτροπικϊσ Ραπά Κωνςταντίνοσ

Γωξεά ελ δωή Κϊδιξ Μαλακοπισ Σελ 76 Θ υποφαινόμενθ Αικατερίνθ Β. Τρελλοποφλου οικειοκελϊσ και απαραβιάςτωσ δια τθν ψυχιν του αειμνιςτου κα πολφκλαυςτου υιοφ μου Ρζτρου αποκανόντοσ εν Αγίω Φραγκίςκω τω Θνωμζνων Ρολιτειϊν τθν 25θν Δεκεμβρίου 1918 παραχωρϊ εισ τα εκπαιδευτιρια τθσ πατρίδοσ μου Μαλακοπισ τα 5% ιτοι εκ του ποςοφ των 1500 δολλαρίων άτινα εκλθρονόμθςα παρά του μακαρίτου υιοφ μου 75 δολλάρια τα οποία παρακαλϊ να πλθρωκοφν παρά του υιοφ μου Βαςιλείου Τρελλοποφλου εισ το υπό τθσ Εφορείασ των Σχολϊν Μαλακοπισ υποδεικνυόμενον πρόςωπον λαμβάνοντεσ παρ’ αυτοφ τθν ςχετικιν απόδειξιν. Εν Μαλακοπι τθ 16 8/βρίου 1919 Δια τθν Αικατερίνθν Β.Τρελλοποφλου Ραπα Στζφανοσ Κφηικοσ Δια τθν ακριβι και τελείαν εκπλιρωςιν τθσ ωσ άνω υποχρεϊςεωσ τθσ μθτρόσ μασ Αικατερίνθσ αλλθλεγγυθτισ και αδιακρίτωσ εγγυόμεκα και εν περιπτϊςει κανάτου αυτισ κα εξωφλθκι παρ’ θμϊν . Εν Μαλακοπι τθ 16 8/βρίου 1919 Δια τθν αγράμματον Κυριακιν Τρελλοποφλου υπογράφω κατά διαταγιν τθσ Χαράλαμποσ Αγγζλου Θ εφοροδθμογεροντία Μαλακοπισ επικυρεί το γνιςιο των ωσ άνω υπογραφϊν. Εν Μαλακοπι τθ 16 Οκτωβρίου 1919 Θ Εφορεία

Θ Δθμογεροντία

Ραπά Στζφανοσ Κφηικοσ Χαράλαμποσ Αγγζλου Δθμιτριοσ Αργυρόπουλοσ Αγάπιοσ Κοςμίδθσ Ρρ. Α. Γρθγοριάδθσ

Α.Καρφόπουλοσ Λ. Κανάκθσ Ευγ. Ραπακωνςταντίνου Σ. Μετρθτίδθσ

70

4-Μίζζωζε πξάγκαηνο178 Ρρόκειται περί μιασ αμφοτεροβαροφσ ςυμβάςεωσ ςφμφωνα με τθν οποία ο ζνασ υποχρεοφται να παραχωριςει ςτο άλλον τθ χριςθ πράγματοσ, για οριςμζνο χρόνο, και ο άλλοσ να καταβάλλει το ςυμφωνθκζν μίςκωμα Σφμβαςθ γνωςτότατθ και με ευρφτατθ χριςθ και ςτον χϊρο τθσ Καππαδοκίασ. Τόςο για τα αςτικά ακίνθτα των κωμοπόλεων όςο και για τα αγροτικά ακίνθτα παντοφ. Και για τισ δυο προαναφερόμενεσ περιπτϊςεισ ίςχυε, όπωσ ςχεδόν ςε όλεσ τισ ςυμβάςεισ, ο λόγοσ, μιασ και ο γραπτόσ ζντυποσ τφποσ δεν ζχει καταγραφεί πουκενά εξ όςων γνωρίηουμε, θ καλι πίςτθ και τα ςυναλλακτικά ικθ και ζκιμα. Τα οποία δια τισ αγρομιςκϊςεισ είχαν εξαιρετικό ενδιαφζρον και εξετάηονται παρακάτω. Συμφωνθκζντα τα οποία τθροφνταν και από τα δυο μζρθ απαρζγκλιτα. Τϊρα, θ αγρομίςκωςθ εξετάηεται διαφορετικά διότι τα ςχετικά ςυναλλακτικά ικθ ιταν και ιδιαίτερα αλλά ςθμειϊνουμε και διαφορετικά από περιοχι ςε περιοχι. Φυςικά όταν μιλάμε για αγρομίςκωςθ εννοοφμε τθ ςφμβαςθ εκείνθ κατά τθν οποία ο εκμιςκωτισ υποχρεοφται να παραχωριςει ςτον μιςκωτι τθν χριςθ και τθν κάρπωςθ του μιςκίου, ο δε εκμιςκωτισ να καταβάλει το τίμθμα που ςυμφωνικθκε…179 Αλλά τι μπορεί να ςυμφωνικθκε; Ι καλφτερα ποια ιταν τα ςυναλλακτικά ικθ εκεί και τότε ςτισ καλλιζργειεσ; Αρχίηουμε με δυο- τρεισ βαςικζσ παραμζτρουσ τισ οποίεσ κα πρζπει να ζχει υπόψθ του ο αναγνϊςτθσ.  Θ γθ τθσ Καππαδοκίασ είναι θφαιςτειογενισ και ςε υψόμετρο από 900 ζωσ και 1400 μζτρα με ό,τι αυτό ςυνεπάγεται…  Ιταν άνυδρθ ςτο μεγαλφτερό τθσ τμιμα …  Γενικά οι κλιροι ιταν μικροί και κατά ςυνζπεια θ οικογζνεια ζπρεπε να πορεφεται τα προσ το ηθν και από άλλεσ πθγζσ. Κάτι που οδιγθςε ςε μια μεγάλθ αφαίμαξθ του πλθκυςμοφ με τισ μετακινιςεισ του ενεργοφ δυναμικοφ τθσ προσ τισ μεγαλουπόλεισ, και κατά ςυνζπεια ςτθ ςχετικι εριμωςθ των κοινοτιτων. Ζτςι και με βάςθ τα παραπάνω:  το πρϊτο πράγμα που τονίηουμε ιταν πωσ οι όποιεσ ςυμφωνίεσ γίνονταν ιταν προφορικζσ…Οι όροι, τα χρονικά διαςτιματα, το μίςκιο, θ πλθρωμι κλπ ιταν προςδιοριςμζνα, ςχεδόν πάντοτε, με βάςθ τα ςυνθκιςμζνα…Εξαρτϊμενα και αυτά από το είδοσ του χωραφιοφ.

178

Άξζξν 574 Α.Κ. «Με ηε ζχκβαζε ηεο κίζζσζεο πξάγκαηνο ν εθκηζζσηήο έρεη ππνρξέσζε λα παξαρσξήζεη ζην κηζζσηή ηε ρξήζε πξάγκαηνο γηα φζν ρξφλν δηαξθεί ε ζχκβαζε θαη ν κηζζσηήο λα θαηαβάιεη ην ζπκθσλεκέλν κίζζσκα» 179 Άξζξν 619 Α.Κ. «Με ηε ζχκβαζε ηεο κίζζσζεο αγξνηηθνχ θηήκαηνο ν εθκηζζσηήο έρεη ππνρξέσζε, κε αληάιιαγκα ηελ θαηαβνιή κηζζψκαηνο, λα παξαρσξήζεη ζην κηζζσηή ηε ρξήζε ηνπ κηζζίνπ θαη ηελ θάξπσζή ηνπ κε ηνπο φξνπο ηεο ηαθηηθήο εθκεηάιιεπζεο»

71





Δθλαδι ποφ βριςκότανε, αν ιταν ξερικό, κοντά ςτο χωριό, τι κα μποροφςε να καλλιεργιςει κλπ. Διότι διαφορετικά παηάρευε κάποιοσ το χωράφι που θ χριςθ του ιτανε μόνο για ςτάρι και διαφορετικά για φακζσ…180 το «ντίνιςκαν ντα μι του ιτηά», δθλαδι δϊςαμε το χωράφι με το νοίκι, αρχικά τουλάχιςτον, δεν περιποιοφςε τιμι ςτον εκμιςκωτι, κεωροφμενθ ωσ πράξθ υποτιμθτικι και μάλλον ανικανότθτασ …181 Κατά ςυνζπεια οι ενοικιάςεισ των αγροτικϊν κτθμάτων ιταν ςχετικά ελάχιςτεσ. Το τίμθμα ιταν πάντοτε ςε είδοσ και ανάλογο με το είδοσ τθσ παραγωγισ και τα τοπικά ςυνθκιςμζνα… Ρρόκειται για τθ ςθμερινι αμφοτεροβαρι ςφμβαςθ που ονομάηεται «Επίμορτοσ αγρολθψία» ςφμφωνα με τθν οποία ο μεν εκμιςκωτισ παραχωρεί τθν χριςθ του μιςκίου- χωραφιοφ, ο δε μιςκωτισ καταβάλλει το μίςκωμα, το οποίο ςυμφωνείται πάντοτε ςε ποςοςτό επί των παραγόμενων καρπϊν κατά τθν επικρατοφςα επιτόπιο ςυνικεια.182

Από βιβλιογραφία και πλθροφορθτζσ183 αντλιςαμε τισ παρακάτω ενδεικτικζσ ςυμφωνίεσ για αςτικά μα και αγροτικά ακίνθτα. Χωράφια α-Στο Μιςκί, για παράδειγμα, το ενοίκιο ιτανε 6 οκάδεσ το ςτρζμμα. Ρλθροφορία θ οποία από μόνθ τθσ δεν μασ διαφωτίηει αρκοφντωσ μιασ και δεν αναφζρεται ςε ποια παραγωγι… β- Στθν κοινότθτα του Ντερίνκουγιου, επίςθσ, το ενοίκιο ενόσ ςτρζμματοσ για τθν καλλιζργεια τθσ φακισ ιτανε τθσ τάξεωσ του 5% επί τθσ παραγωγισ. γ-Στο Ανταβάλ, πάλι, ςτα ξερικά χωράφια που χρθςιμοποιοφνταν μόνο για ςιτάρια το ενοίκιο πιγαινε ςχεδόν μιςά –μιςά… δ-το ίδιο και για τθ ςίκαλθ… Κτιρια -Από το ταμείο εςόδων τθσ εκκλθςίασ των Αγίων Κεοδϊρων τθσ Μαλακοπισ αντλοφμε οριςμζνεσ εγγραφζσ ενδεικτικζσ περίπου των ενοικίων αςτικϊν ακινιτων το 1924. α-Στισ 3 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ωσ ζςοδα 1400 γρόςια από ενοίκιο ξενοδοχείου.184 β-Στισ 8 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ωσ ζςοδα 100 γρόςια από ενοίκιο μαγαηιοφ Κυρ. Σκουλαροποφλου

180

΢ην νηθείν θεθάιαην γηα ηα αθίλεηα πεξηγξάςακε εθηελψο ηνλ ηχπν ησλ ρσξαθηψλ… Μαξηπξία Υαηδεκπαιιή Μάγδαο, ο.π. «Ηδηαίηεξα ζε κηα νηθνγέλεηα πνπ είρε πιάξηα (αγφξηα)…Δθεί πνηέ. Έπξεπε πάληνηε απηά λα ηα θαιιηεξγνχλ έζησ θαη κε δεκηά. Σν θαθφ μεθίλεζε φηαλ ηα πιάξηα θχγαλε ζηελ Πφιε…Αθήθαλ έξεκα ηα ρσξηά…θαη πνχ λα πξσηνπάλε νη γέξνη;» 182 Άξζξν 641 Α.Κ. «΢ηε κίζζσζε αγξνηηθνχ θηήκαηνο ην κίζζσκα κπνξεί λα ζπκθσλεζεί ζε πνζνζηφ ησλ θαξπψλ (επίκνξηε αγξνιεςία), πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ επηηφπηα ζπλήζεηα , αλ δελ έρεη νξηζηεί θάηη άιιν» 183 Γ. Μαπξνραιπβίδε ν.π., Θαλάζε Κωζηάθε ν.π., ΢εξαθείκ Ρίδν ν.π., Σδηνύηδηα Διέλε ν.π., αιιά θαη Μαξηπξίεο ησλ: Γ. ΢ηακαηηάδε ν.π., Γ. Σζηηζνπνχινπ ν.π., Διεπζεξίαο Μαπξνπνχινπ, ν.π.

184 ΢εκ: Ζ εθθιεζία ησλ Αγίσλ Θενδψξσλ είρε αξθεηά αθίλεηα ηφζν ζηελ Μαιαθνπή, φζν θαη ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, ηα νπνία απέθηεζε ζην δηάβα ηνπ ρξφλνπ απφ ζρεηηθέο δσξεέο. Μεηαμχ φισλ ησλ αθηλήησλ είρε θαη ην ράλη…

181

72

γ-Στισ 8 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ωσ ζςοδα 460 γρόςια από ενοίκιο καταςτιματοσ Κυρ. Νικθφορίδου δ-Στισ 10 Σεπτεμβρίου του ’24 εγγράφονται ωσ ζςοδα 700 γρόςια από ενοίκιο καταςτιματοσ Αλι Οςμάν -Στο ταμείο πάλι τθσ Σχολικισ Εφορείασ τθσ Σιναςοφ ειςζρεαν τα παρακάτω ζςοδα από τθν εκμετάλλευςθ αςτικϊν ακινιτων δικισ τθσ ιδιοκτθςίασ: α-Το διϊροφο γιαπί (κτίςμα) με 7 μαγαηιά ςτο κζντρο του χωριοφ που νοικιαηότανε για κρεοπωλείο, μπακάλικο, μανάβικο, αποκικθ…απζδιδε 4300 γρόςια…ετθςίωσ β-Το δωμάτιο του φαρμακείου 2700 γρόςια…ετθςίωσ. γ-Στισ 14 Σεπτεμβρίου του 1914 ειςπράχκθκαν από τον Μουχαρζμ 324 γρόςια ενοίκια… δ-Στισ 5 Λανουαρίου 1915 ειςπράχκθκαν από Κοφλελθ 25 γρόςια δια ενοίκιο… Μερικά από τα πλζον ςθμαντικά ςυναλλακτικά ικθ -ζκιμα ςτθν καλλιζργεια των χωραφιϊν ιταν τα παρακάτω: α-Το ορτάχ ι ορταχιά ι ορταλοφχ ι μιςιακά.185 Σφμφωνα με τον κεςμό αυτό ο ιδιοκτιτθσ του χωραφιοφ ζδιδε το χωράφι και τον ςπόρο και ο τρίτοσ αναλάμβανε όλεσ τισ υπόλοιπεσ εργαςίεσ, πολλζσ φορζσ και με τθ βοικεια του πρϊτου όταν υπιρχε ανάγκθ. Δθλαδι το όργωμα, τθ ςπορά, το βοτάνιςμα, τον κεριςμό κλπ. Στο τζλοσ ο καρπόσ και το άχυρο πθγαίνανε μιςά- μιςά. β-Θ αλλθλοβοικεια ι αντιλόι ι αντιλόγι. Λδιαίτερα ανεπτυγμζνοσ κεςμόσ ςτισ κοινότθτεσ τθσ Καππαδοκίασ εξαιτίασ τθσ μεγάλθσ αφαίμαξθσ του ενεργοφ πλθκυςμοφ από τισ εςωτερικζσ μεταναςτευτικζσ κινιςεισ. Για να μθν μείνουν τα χωράφια «αδζςποτα»186 και εξαιτίασ τισ ανυπαρξίασ πολλϊν χεριϊν ο ζνασ βοθκοφςε τον άλλον. Υποχρζωςθ ιερι όχι μονάχα μεταξφ των ομόδοξων αλλά και μεταξφ των ετεροδόξων. Ζτςι ο χριςτιανόσ βοθκοφςε τον μουςουλμάνο γείτονα ςτο όργωμα, το κεριςμό, ι όπου αλλοφ υπιρχε ανάγκθ, με τθν υποχρζωςθ του μουςουλμάνου να βοθκιςει τον χριςτιανό γείτονα ςτισ ίδιεσ εργαςίεσ. Σε πολλζσ κοινότθτεσ παρατθρικθκε, ιδίωσ ςτον τρφγο, όλο το χωριό να προςτρζχει με τθ ςειρά ςτα χωράφια, οφτωσ ϊςτε να τελειϊςουν άμεςα και «χωρίσ το αμπζλι να ςκάςει…».187 γ-Στθ βιβλιογραφία καταγράφεται επίςθσ και κάποιοσ μάλλον περίπλοκοσ τρόποσ ςυνεταιριςμοφ- εκμετάλλευςθσ χωραφιοφ για εκείνουσ που δεν είχανε πολλά ςτρζμματα, με εκείνουσ που διακζτανε μόνο ηωντανά (βόδια). Δίνανε λοιπόν τα «κόμματά τουσ ντάμα, γιαρεγιά, μιςακά» με οριςμζνθ ςυμφωνία που περιελάμβανε τα εξισ:  Ο ςπόροσ από κοινοφ μιςόσ μιςόσ.  Πργωμα, περιποίθςθ, λάςιμο, εμζκια (εργαςίεσ), βοτάνιςμα από αυτόν που διζκετε τα βόδια.

185

κνξθή ζπλεηαηξηζκνχ Μαξηπξία ΢αξκνπθαζίδε ΢ηάζε, ο.π.

187 ο.π. «λα παξασξηκάζεη» 186

73

    

Κζριςμα, μάδθμα, από κοινοφ. Το φαγθτό των εργατϊν που κα χρθςιμοποιοφςαν από κοινοφ. Μεταφορζσ και αλϊνιςμα από τον ηευγά Βοθκθτικζσ δουλειζσ ςτο αλϊνιςμα (ράντιςμα, αναποδογφριςμα, μάηεμα μαλάγματοσ, βόριςμα, κοςκίνιςμα, ςωροί για τουσ δεκατιςτζσ) από κοινοφ. Μοίραςμα καρποφ και άχυρου μιςό- μιςό…

παρατιρθςθ Να τονίςουμε πωσ το αίςκθμα τθσ αλλθλεγγφθσ ιτανε ανεπτυγμζνο ςτον χϊρο τθσ Καππαδοκίασ για πολλοφσ και διαφόρουσ λόγουσ ςε όλα τα επίπεδα. Νθςίδεσ του ελλθνοχριςτιανικοφ πολιτιςμοφ ςτο μεγάλο πζλαγοσ του μουςουλμανικοφ κόςμου, είχαν να αντιμετωπίςουν τθν πίεςθ των «απζναντι», ζςτω και αν ςτο διάβα του χρόνου οι ςχζςεισ τουσ ιταν ανκρϊπινεσ…ζωσ και τθν καταπίεςθ τθσ εξουςίασ. Ντόπιασ μα και ξζνθσ. Μζςα ςε ζνα φτωχό φυςικό περιβάλλον που μόλισ και μετά βίασ τουσ προςζφερε τα προσ το ηθν. Συνεπϊσ θ αλλθλοβοικεια ςε κάκε τομζα και ζκφανςθ τθσ κακθμερινότθτασ ιταν κοινόσ τόποσ. .

5-Αληηπξνζώπεπζε- πιεξεμνπζηόηεηα α-Αντιπροςϊπευςθ. Γενικά πρόκειται περί ενόσ νομικοφ κεςμοφ με βάςθ τον οποίο ζνα πρόςωπο (αντιπροςωπευόμενοσ) μπορεί να ενεργεί νομικζσ πράξεισ με άλλο πρόςωπο(αντιπρόςωπο), όταν για ςαφϊσ κακοριηόμενουσ λόγουσ δεν μπορεί να το πράξει ο ίδιοσ… Ο ιςχφων Α.Κ. ςτο ςχετικό άρκρο είναι ςαφζςτατοσ περί τθσ εννοίασ του. Ππωσ επίςθσ οι όροι, οι προχποκζςεισ, κακϊσ και ο ςχετικόσ τφποσ που πρζπει να τθν περιβάλει προβλζπονται ςαφζςτατα από τα άρκρα 211 ζωσ και 235.188 β-Ρλθρεξουςιότθτα Ρρόκειται για τθν εξουςία που παρζχεται με μονομερι δικαιοπραξία από τον αντιπροςωπευόμενο ςτον αντιπρόςωπο. Μπορεί μάλιςτα να δοκεί, ςφμφωνα με το άρκρο 217 του ιςχφοντοσ Α.Κ., «με διλωςθ προσ τον εξουςιοδοτοφμενο ι προσ τον τρίτο με τον οποίο επιχειρείται θ δικαιοπραξία. Εφόςον δεν ςυνάγεται κάτι άλλο θ διλωςθ υποβάλλεται ςτον τφπο που απαιτείται για τθ δικαιοπραξία τθν οποία αφορά θ πλθρεξουςιότθτα». Φυςικά και οι δυο νομικζσ ζννοιεσ είναι γνωςτζσ από αρχαιοτάτων χρόνων και μάλιςτα πάντοτε περιβάλλονταν με ςχετικοφσ τφπουσ. Τφπουσ απαραίτθτουσ που κατοχφρωναν τα ςυμβαλλόμενα μζρθ για τθν εγκυρότθτα τθσ οποιαςδιποτε ςυναλλαγισ… Το ίδιο φυςικά ςυνζβαινε και ςτθν υπό ζρευνα περιοχι. Σε περίπτωςθ οποιαςδιποτε αδυναμίασ κάποιου, για πολλοφσ και διαφόρουσ λόγουσ, όριηε κάποιον ωσ αντιπρόςωπό του δθλϊνοντάσ το αυτό δθμόςια και

188

Άξζξν 211 Α.Κ. «Άκεζε αληηπξνζψπεπζε. Γήισζε βνπιήζεσο απφ θάπνηνλ (αληηπξφζσπν) ζην φλνκα άιινπ (αληηπξνζσπεπνκέλνπ) κέζα ζηα φξηα ηεο εμνπζίαο αληηπξνζψπεπζεο ελεξγεί ακέζσο ππέξ θαη θαηά ηνπ αληηπξνζσπεπνκέλνπ. Σν απνηέιεζκα απηφ επέξρεηαη είηε ε δήισζε γίλεη ξεηά ζην φλνκα ηνπ αληηπξνζσπεπνκέλνπ είηε ζπλάγεηαη απφ ηηο πεξηζηάζεηο φηη έγηλε ζην φλνκά ηνπ»

74

παρουςία μαρτφρων, ηθτϊντασ μάλιςτα τθν επιβεβαίωςθ τθσ βουλιςεϊσ του με τθν εγγραφι τθσ ςτον Κϊδικα τθσ κοινότθτασ. Ραρουςιάηουμε, λοιπόν, δφο από τουσ κθςαυροφσ τθσ μνιμθσ τθσ ιδιαίτερισ μασ πατρίδασ. «Κϊδιξ Μαλακοπισ Σελ 44 Επιτροπικόν πλθρεξοφςιο Δια του παρόντοσ επιτροπικοφ αι υποφαινόμεναι Λαμπρι και Σωτθρία κυγατζρεσ Γεωργίου Τςινόγλου δθλοφμεν ότι κακιςτϊμεν τον κ. Θλίαν Φ. Βαςλαμαδηι επίτροπον θμϊν πλθρεξοφςιον δια τθν είςπραξιν των ενοικίων και τθν εξζλεγξιν των λογαριαςμϊν των εξ επτά και θμίςεωσ άςπρων μεριδίων μασ εν τω εν Σκοφταρι εν τθ αγορά εν ςυνοικία Βουλγουρλοφ Δηαδδεςι και οδϊ Βογιαδηι Σοκάκ υπ’ αρικ… ιδιοκτιτω θμϊν παντοπωλείω. Διο εδόκθ των ειρθμζνω κυρίω το παρόν υπ’ αυτϊν υπογεγραμμζνον και τθσ Εφορίασ των Σχολϊν Μαλακοπισ και επικεκυρωμζνον τθσ επιςιμω αυτισ ςφραγίδι. Εγζνετο εν Μαλακοπι τθ 7 Οκτωβρίου 1908 Δια Λαμπριν Γεωργίου Δηινόγλου Ο ιερεφσ ΧατηθΡζτροσ Ρ. Μαυρόπουλοσ Δια τθν Σωτθρίαν Θλ. Βαηλαμαδηισ επιτροπικϊσ Ραπά Κωνςταντίνοσ»

Κϊδιξ Μαλακοπισ Σελ 68 Επιτροπικόν (αντιπρόςωπον) Δια του παρόντοσ εγγράφου διλον γίνεται ότι οι υποφαινόμενοι Βαςίλειοσ Γερμανίδθσ και Τατιανι Β. Γερμανίδου κάτοικοι τθσ κωμοπόλεωσ Μαλακοπισ τθσ υποδ. Νεβςεχίρ διορίηομεν ομοκφμωσ τον εν Κωνςταντινουπόλει διαμζνοντα και εκ Μαλακοπισ καταγόμενον κον Γρθγόριον Ρ. Τρελλίδθν πλθρεξοφςιον θμϊν αντιπρόςωπον όπωσ επιβλζπθ και ειςπράττει τα εκείςε ειςοδιματα θμϊν ωσ ακολοφκωσ προςδιοριηόμενα δια λογαριαςμόν πάντοτε θμϊν. Α-Τα μεν του πρϊτου κείμενα εν Μεγάλω ΢εφματι του Βοςπόρου οδόσ Δουπαραδηι π. Αγίαημα δηαδδεςι υπ’ αρ. 29 κατάςτθμα (μανάβικον) και υπ’ αρ. 31 μοφλκ και εν τθ ιδία οδϊ ηερηαβαδηι δηαδδεςι υπ’ αρ. 1 κατάςτθμα καπθλείον. Β-Τα δε τθσ δευτζρασ κείμενα εν Κωνςταντινουπόλει Αγίαημα καπουςοφ εισ το υπ’ αρ. 500 κατάςτθμα Χαβιαράδικον 231/2 μόνο άςπρων και εισ το παραπλεφρωσ τοφτου πακάλ και ηεϊτινδηι κεδιγί 34ων μόνον επίςθσ άςπρων. Μνα δε πλείον κφροσ ζχθ το ζγγραφον θμϊν τοφτο κατακζτομεν τα άνω τθ κεντρ. Εφορεία τθσ κοινότθτοσ μασ και εγγράφθται εισ το επί τοφτο Αυτισ βιβλίον προςεπικυροφμενον και τθ ςφραγίδι αυτισ. Μαλακοπι τθ 14 9/βρίου 1913 Θ Εφορεία Λ. Κανάκθσ

οι διορίηοντεσ Βαςίλειοσ Γερμανίδθσ

75

ΚΣ Χα’ Στεφανίδθσ ΡΓ Δελικεοδωρίδθσ Σ.Α. Ρερζνδισ Συμεϊν Κων/νου Ρ. Λεβεντίδθσ

Τατιανι Γερμανίδου

6- Σπρεξά παηρλίδηα… Ρρόκειται για τθν υποχρζωςθ προσ παροχι που εξαρτάται από τθν τφχθ ι ςε κάκε περίπτωςθ ςε ςυνδυαςμό τφχθσ και τζχνθσ. Λίγο παράξενθ περίπτωςθ, για εκεί και τότε εννοείται, μα πάντωσ υπαρκτι. Σε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο που προκάλεςε το ενδιαφζρον αρχικά και τθ μινιν του Οικουμενικοφ Ρατριαρχείου αργότερα, με τθν ζκδοςθ ειδικισ εγκυκλίου. Ρου αφενόσ μεν απαγόρευε το κουμάρι και τα λοιπά τυχερά παιχνίδια, αφετζρου δε εξαπζλυε τισ ςχετικζσ αρζσ ςε βάροσ των μθ πεικαρχοφντων. Με εκφράςεισ πρωτόφαντεσ και τα μάλα υπερβολικζσ... Για τα καταςτροφικά αποτελζςματα τοφτθσ τθσ ςυνικειασ που φαίνεται πωσ είχε πάρει επιδθμικζσ διαςτάςεισ... Τα ζγγραφο το οποίο φυλάςςεται ςτα Γ.Α.Κ., τμιμα Φιρμανίων-Βερατίων και Εκκλθςιαςτικϊν εγγράφων με αρικμό 12, εκδόκθκε από τον Οικουμενικό Ρατριάρχθ Γρθγόριο ΣΤ ςτθν Καραμανλίδικθ γραφι και φζρει θμερομθνία 1 θ Απριλίου 1837... απευκφνεται δε ςτον Μθτροπολίτθ Λκονίου Σαμουιλ, τουσ Λερείσ, τουσ γζροντεσ, τουσ κοτηαμπάςθδεσ και τουσ λοιποφσ χριςτιανοφσ του Φερτεκίου189... Ραρουςιάηουμε ευκφσ αμζςωσ τθ μετάφραςι του.190 «Εν μθνί Απριλίω Λνδικτιϊνοσ 1θσ Γρθγόριοσ ελζω Κεοφ Αρχιεπίςκοποσ Κωνςταντινουπόλεωσ Νζασ ΢ϊμθσ και Οκουμενικόσ Ρατριάρχθσ Σεβαςμιϊτατε και εξοχϊτατε Μθτροπολίτα Λκονίου υπζρτιμε και ζξαρχε πάςθσ Λυκαονίασ, αγαπθτζ και πνευματικζ αδελφζ και ςυλλειτουργζ, ενδοξϊτατοι κλθρικοί του Φερτζκι, αξιότιμοι ιερείσ και ςεβάςμιοι γζροντεσ, κοτηαμπάςθδεσ και λοιποί ευλογθμζνοι χριςτιανοί, ζλεοσ και χάρθ από τον φψιςτο Κεό ςε ςασ. Οριςμζνοι Φερτεκλιδεσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, απευκφνκθκαν ςε μασ με αναφορά ςφραγιςμζνθ και υπογεγραμμζνθ και γνωςτοποίθςαν τθν απαρχι μιασ κακισ ςυνικειασ ςτο χωριό τουσ. Διλωςαν ςυγκεκριμζνα ότι, μερικοί από τουσ κατοίκουσ ζπαιξαν τράπουλα, ντάμα, μάγκαλα κι άλλα παιχνίδια με ςκοπό τθν διαςκζδαςθ. Μετά όμωσ από μικρό χρονικό διάςτθμα, ςυνζχιςαν να παίηουν τα παραπάνω παιχνίδια με δυο τρεισ παράδεσ και αργότερα ςε μεγάλα ποςά, με κίνθτρο τθν κερδοςκοπία. Ζτςι

189

Πινχζην πξνάζηην ηεο Νίγδεο κε 1200 πεξίπνπ νηθνγέλεηεο. Αλαζηάζηνο Ηνξδάλνγινπ, «Σν Φεξηέθη Ηθνλίνπ-Κφλπα, θαη έλα αλέθδνην Καξακαλιήδηθν Έγγξαθν (1837) γηα ηα ηπρεξά παηρλίδηα», Γεληίο Κένηπο Μικπαζιαηικών Σποςδών, ηφκνο 2νο [ 1980] ζ. 211-220 190

76

καταςτράφθκαν περιουςίεσ, ζςβθςαν και εριμωςαν πολλζσ εςτίεσ και πολλοί κατάντθςαν άποροι. Μετά λοιπόν τθ γνωςτοποίθςθ τθσ κατάςταςθσ που επικρατοφςε ςτο Φερτζκι, μασ ηιτθςαν τθν κατάργθςθ των τυχερϊν παιχνιδίων με πατριαρχικι και ςυνοδικι εγκφκλιο, εφόςον αυτά δεν αποςκοποφςαν ςε κανζνα όφελοσ. Ρροσ τοφτο ςυνιςτοφμε πατρικϊσ, με τθν ψιφο των ςεβαςμιωτάτων και εξοχωτάτων Μθτροπολιτϊν, των αγαπθτϊν και πνευματικϊν αδελφϊν και ςυλλειτουργϊν, ςε όλουσ ςασ μικροφσ και μεγάλουσ, νζουσ και γζροντεσ τθν κατάργθςθ ςτο εξισ των τυχερϊν παιχνιδίων. Να μθ πάρετε λοιπόν ςτα χζρια ςασ τθν τράπουλα, τθ ντάμα, τθν μάγκαλα και τα λοιπά παιχνίδια. Να μθν τολμιςετε να παίξετε ςε χριματα και αμζςωσ να παρατιςετε το κουμάρι, γιατί εξαιτίασ του αναςτατϊκθκαν οικογζνειεσ και καταςτράφθκαν πολλοί. Το κουμάρι εξάλλου, επειδι είναι μεγάλθ αμαρτία, βλάπτει τθν ψυχι και το ςϊμα ςασ. Γι αυτό το λόγο να απζχετε από τα τυχερά παιχνίδια. Τελικά αποφαςίηουμε ότι, οποιοςδιποτε από τουσ χριςτιανοφσ, μικρόσ και μεγάλοσ, νζοσ, γζροσ δεν υπακοφςει ςτισ ςυμβουλζσ μασ και τολμιςει να ξαναπαίξει ςτα κρυφά ι ςτα φανερά τράπουλα, ντάμα, μάγκαλα και τα λοιπά τυχερά παιχνίδια με χριματα, οποιοςδιποτε κι αν είναι αυτόσ ασ είναι αφοριςμζνοσ, καταραμζνοσ και αςυγχϊρθτοσ από το Κεό. Θ πζτρα και ο ςίδθροσ να λιϊςει, εκείνοσ να μθ λιϊςει. Να καταλθφκεί από τθν ψϊρα του Γιεηί191 και να απαγχονιςτεί όπωσ ο Λοφδασ. Να ςτενάηει και να τρζμει όπωσ ο Κάιν και να μθ γνωρίηει προκοπι ποτζ. Να είναι επάνω του θ οργι του Κεοφ και θ κατάρα των 318 πατζρων... Κυηίκου Άνκιμοσ Λκονίου Σαμουιλ Νικομθδείασ Ρανάρετοσ Δζρκων Γερμανόσ κ.α.»

191

Γ. Βαζ., Κεθ. Δ ζη. 27 «...θαη ε ιέπξα Ναηκάλ θνιιεζήζεηαη ελ ζνη θαη ελ ησ ζπέξκαηί ζνπ εηο ηνλ αηψλα. Καη εμήιζελ εθ πξνζψπνπ απηνχ ιειεπξσκέλνο σζεί ρηψλ»... Πξφθεηηαη γηα ηνλ ππεξέηε ηνπ πξνθήηνπ Διηζζαέ πνπ ηηκσξήζεθε γηα ηνλ χπνπιν θαη δχζηξνπν ραξαθηήξα ηνπ...

77

Δκπνξηθό Γίθαην Ρρόκειται για το ςφνολο των κανόνων δικαίου που διζπουν τισ εμπορικζσ ςυναλλαγζσ. Στο οικείο κεφάλαιο περί πωλιςεωσ τονίςαμε τισ δυο βαςικζσ αρχζσ πάνω ςτισ οποίεσ ςτθριηότανε το εμπόριο ςτθν Κεντρικι Ανατολία…Τθν καλι πίςτθ και τα ςυναλλακτικά ικθ, τα οποία εν πολλοίσ κάλυπταν τθν όποια ανυπαρξία ζγγραφου τφπου κλπ. Τονίςαμε, επίςθσ, πωσ θ επικφρωςθ οποιαςδιποτε ςυμφωνίασ γινότανε με μια απλι χειραψία μεταξφ των δυο ςυμβαλλομζνων μερϊν και τθ φράςθ «βε εσ ςελάμ», δθλαδι ο Κεόσ να τα φζρει βολικά, τον αντιπραγματιςμό και τθν τράμπα, κακϊσ και τθν φπαρξθ αρχικά ομολόγων, δθλαδι πωλθτθρίων εγγράφων και ςτο τζλοσ τισ ςχετικζσ μεταγραφζσ για ιδιαιτζρωσ μεγάλθσ αξίασ αντικείμενα ςτουσ κϊδικεσ του χωριοφ… Επίςθσ, ςφμφωνα με τα απογραφικά ςτοιχεία τθσ ανταλλαγισ, ςτθν Καππαδοκία υπιρχαν 562 αςχολοφμενοι με κάκε είδουσ εμπόριο, δθλαδι το 1,3% του γενικοφ πλθκυςμοφ.192 Βεβαίωσ κα πρζπει να είμαςτε επιφυλακτικοί για τοφτα τα ςτατιςτικά ςτοιχεία διότι δεν γνωρίηουμε τι μπορεί να περιλαμβάνουν οι πίνακεσ. Για παράδειγμα οι αργυραμοιβοί, ι οι παντοπϊλεσ, που κα μποροφςαν να ανικουν ςτισ καταςτάςεισ των εμπόρων κατεγράφθςαν αυτοτελϊσ. Σε κάκε πάντωσ περίπτωςθ είναι τα μάλα χριςιμοι και αρκοφντωσ κατατοπιςτικοί. Τϊρα, δυο - τρεισ γενικοφ τφπου παρατθριςεισ.  θ ζννοια και το περιεχόμενο τθσ λζξεωσ «ζμποροσ» διζφερε από τα ςθμερινά διότι αφενόσ μεν δεν υπιρχαν διακρίςεισ μεταξφ γενικοφ και λιανικοφ εμπορίου και αφετζρου γιατί ιταν ςχεδόν όλοι τουσ παντοπϊλεσ, δθλαδι πουλοφςαν τα πάντα. Από είδθ τροφίμων μζχρι και είδθ ρουχιςμοφ.  Υπιρχε μια βαςικι διάκριςθ. Με τουσ εμπόρουσ γενικά, τουσ ακτάρθδεσ, δθλαδι ψιλικατηιδεσ, αλλά και τουσ τςαρτςιδεσ ι τςερτηιτηιδεσ, δθλαδι τουσ γυρολόγουσ. Για τουσ οποίουσ κάναμε ιδιαίτερθ μνεία ςτο κεφάλαιο του Ενοχικοφ Δικαίου…  το κυρίαρχο ςτοιχείο του εμπορίου ςτθν Κεντρικι Ανατολία ιταν το ελλθνορκόδοξο χριςτιανικό, με τουσ Ζλλθνεσ εμπόρουσ «να ζχουν το πάνω χζρι ςχεδόν ςτα πάντα»193 και με μόνουσ ανταγωνιςτζσ, ςε ζνα κάποιο επίπεδο, τουσ Αρμενίουσ.194  επόμενο και φυςικό τα καλφτερα μαγαηιά να βρίςκονται ςτα χζρια των ιδίων…195  μεγάλο κομμάτι των εμπορικϊν ςυναλλαγϊν διεξαγότανε ςτουσ χϊρουσ του παηαριοφ- λαϊκϊν αγορϊν. Ζτςι: -Στο Ακςεράϊ γινότανε κάκε Τετάρτθ, Ρζμπτθ και Ραραςκευι, με εξαίρεςθ το «παναχρ παηάρ» που κρατοφςε από τον Μάιο ζωσ και τον Λοφλιο (15/515/7).196 192

Μαξία Αζβέζηε, ο.π. ζει 202 Μαξηπξία Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, ο.π.

194 Μαξία Αζβέζηε ο.π. ζει 183 195 Μαξηπξία Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, ο.π. «Όια ζρεδφλ ηα καγαδηά θαη ην ζχλνιν ησλ ζπλαιιαγψλ πέξλαγε απφ ηα ρέξηα ησλ δηθψλ καο αλζξψπσλ κε ηνπο Σνχξθνπο λα αζρνινχληαη κφλν κε ηηο γεσξγηθέο εξγαζίεο» 193

78







-Στθν Καιςάρεια γινότανε δυο φορζσ τθ βδομάδα…

-Στθν Μαλακοπι κάκε Τετάρτθ ζξω από τον αυλόγυρο των Αγίων Κεοδϊρων…

-Στθ Νεβ ςεχίρ κάκε Τετάρτθ και Ραραςκευι…

-Στο Κάςτρο (Ουρκοφπ) κάκε Σάββατο.197 -από τουσ ςωηόμενουσ Κϊδικεσ προζκυψαν οι παρακάτω εξειδικευμζνοι τφποι εμπόρων.198 -αλατζμποροι…

-Οι βουτυρζμποροι…

-Οι ζμποροι μαλλιϊν…

-Οι ηωζμποροι…

-Οι δερματζμποροι…

-Οι καπνζμποροι…

-Οι ςιτζμποροι…

-Οι ζμποροι ρακιοφ…

-Οι ζμποροι χαλιϊν και κιλιμιϊν…

-Οι κιτρζμποροι…με το εμπορευόμενο αγακό να προζρχεται από τον τραγάκανκο και μετά από επεξεργαςία να χρθςιμοποιείται ςτο κολλάριςμα των υφαςμάτων.

-Οι αλευρζμποροι…

-ζμποροι μελιοφ…

-Οι διαμετακομιςτζσ… δθλαδι αυτοί που αναλάμβαναν τισ μεταφορζσ προϊόντων -Οι μεταπράτεσ… Αλλά φυςικά και οι ζμποροι ειδϊν ζνδυςθσ και υπόδθςθσ, ειδϊν πάςθσ φφςεωσ τροφίμων, ειδϊν υάλων, ειδϊν λαδιοφ και ελαίων, χρωμάτων, οινοπνεφματοσ, κλπ το εμπόριο και εκεί διακρινότανε ςε ειςαγωγικό και εξαγωγικό,199 με κφριο κζντρο –πφλθ ειςόδου και εξόδου, τθν Καιςάρεια. Θ οποία δεχότανε τα ειςαγόμενα προϊόντα μζςω του λιμανιοφ τθσ Μερςίνασ, διατθρϊντασ εμπορικι επικοινωνία με τθ Σμφρνθ, τθν πλζον ιςχυρι οικονομικά πόλθ τθσ Τουρκίασ. Τα μεγαλφτερα εμπορικά κζντρα τθσ Καππαδοκίασ ιταν: Θ Καιςάρεια, θ Νίγδθ, το Ακςεράϊ, θ Σιναςςόσ…

Το χρθςιμοποιοφμενο νόμιςμα ςε όλεσ τισ ςυναλλαγζσ ιταν θ χρυςι τουρκικι λίρα προ του Α παγκοςμίου πολζμου και θ χάρτινθ μετά… Επίςθσ…

196

Πξφθεηηαη πεξί εηεζίαο εκπνξνπαλεγχξεσο κε ηε ζπκκεηνρή πνιιψλ εθζεηψλ θιπ. Βι Μαξία Αζβέζηε, ο.π. ζει 184 197 Μαξηπξία Αιηίνγινπ Γεζζεκαλήο, ο.π.. «Σν παδάξη ηνπ Κάζηξνπ ήηαλ απφ ηα κεγαιχηεξα. ΢’ απηφ πήγαηλαλ φινη απφ ηα δηπιαλά ρσξηά. Βξηζθφηαλε ζην θνληά ζηα εηέθηα-θξάζπεδα ηνπ κεγάινπ βξάρνπ θαη απισλφηαλε ζε κηα έθηαζε 3-4 ζηξεκκάησλ…Δίρε κηα βξχζε γηα λα μαπνζηάζνπλ δσληαλά θαη άλζξσπνη, γχξσ-γχξσ καγαδηά, θαθελείν θαη θνληά ήηαλε θαη νη ππεχζπλνη γηα ηελ ηάμε φηαλ θθηάλεζθαλ παδαξιήρηα».

198 Μαξία Αζβέζηε, ο.π. ζει 184-187 199 ηα θπξηφηεξα εμαγψγηκα πξντφληα ήηαλ :ην ηηθιίθ,(καιιί αξίζηεο πνηφηεηαο), ην ηδερξί, (πνπ ρξεζίκεπε γηα ηελ θαηαζθεπή ρξσκάησλ θαη πνπιηφηαλε παλάθξηβα) ην θηηξέ, νη παζηνπξκάδεο.

79

1 λίρα ιςοδυναμοφςε με: 5 μετηίτια, 100 γρόςια, 4.000 παράδεσ 1 γρόςι ιςοδυναμοφςε με :40 παράδεσ 1 μεταλλίκι ιςοδυναμοφςε με:10 παράδεσ 1 μπεςλίκ ιςοδυναμοφςε με: 5 παράδεσ Αξιοςθμείωτο ιταν το γεγονόσ πωσ για τισ κρθςκευτικζσ ςυναλλαγζσ200 χρθςιμοποιοφςαν τα λεγόμενα πρόχειρα νομίςματα τα οποία κατά τόπουσ είχαν διάφορεσ ονομαςίεσ. Για παράδειγμα ςτο Μιςκί τα λζγανε Γιοκτοφρ παραςί από το όνομα αυτοφ που πρϊτοσ εφάρμοςε τοφτο το ςφςτθμα, και επρόκειτο για κζρματα φτιαγμζνα από κόκκινο τενεκζ ςαν φλουριά που θ αξία τουσ ιταν δζκα δεκάρεσ…201 Αλλοφ τα λζγανε μπουλζτα και ιταν χάρτινα κζρματα των 5,10,20 παράδων. Τα νομίςματα αυτά είχαν το ςχιμα των επιςιμων μεταλλικϊν και φζρανε τα παρακάτω ςτοιχεία:  τθν αξία του νομίςματοσ  τθ χρονολογία κοπισ  και τα γράμματα Α ςτο πάνω μζροσ και Ρ και Ν ςτθ μζςθ…που ςαφζςτατα ςιμαινε ΡΑΝ(ΑΓΛΑ)  Τον εκδότθ

200

Μαξηπξίεο Γεσξγίνπ Καιιηληθίδε, Βαζηιείνπ Σζηηζφπνπινπ, ο.π. «Σα έθαλε ε εθθιεζηά γηα λα δηεπθνιπλζνχλ νη ζπλαιιαγέο κηαο θαη ηα επίζεκα κηθξά θέξκαηα είραλε εμαθαληζζεί. Ρίρλακε ινηπφλ ηέηνηα ζηνλ δίζθν, γηα ηελ αγνξά θεξηψλ, γηα δηάθνξεο ακνηβέο. Απηά ηα λνκίζκαηα ηα παίξλαλε θαη νη έκπνξνη θαη φηαλ ζπγθέληξσλαλ έλα κεγάιν πνζφ ην εμαξγχξσλαλ ζηηο εθθιεζηέο».

201 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 280

80

Απιά θαη Πιεξνθνξηαθά… Μερικζσ πλθροφορίεσ λοιπόν για το μετρικό ςφςτθμα τθσ περιοχισ, αλλά και μερικζσ ενδεικτικζσ τιμζσ, όπωσ τισ βρικαμε από καταγραφζσ ςτθν προαναφερομζνθ βιβλιογραφία του χϊρου…

Α-Μεηξηθό ζύζηεκα… Να ςθμειϊςουμε πωσ για το ίδιο πράγμα υπάρχει μια ποικιλία ονομάτων, κάτι που είναι αρκοφντωσ γνωςτό, μιασ και ςτθν περιοχι υπιρχαν τζςςερα γλωςςικά ςυςτιματα με αρκετζσ παραλλαγζσ. Ζτςι είχαμε: Μζτρα βάρουσ.  Για τισ μικρζσ ποςότθτεσ ζλεγαν «ζνα χοφφτα λερό»  Για τισ λίγο μεγαλφτερεσ «ζνα γότςα λερό» που ιςοδυναμοφςε με δυο χοφφτεσ ενωμζνεσ…  Το τουχ το 1/8 τθσ οκάσ, δθλαδι 50 δράμια  Το μουςοφν ιταν το ¼ τθσ οκάσ, δθλαδι 100 δράμια  Το «μικρό ντου νουντηά», δθλαδι θ μικρι ουγγιά , ιςοδυναμοφςε με μιςι οκά δθλαδι 200 δράμια  Ζνα μζγα ντουντηά, δθλαδι θ μεγάλθ ουγγιά, που ιςοδυναμοφςε με μια οκά, δθλαδι 400 δράμια.  Το χουτί ι γουβλζτσ ιταν 1 ½ οκά, δθλαδι 600 δράμια  Ζνα τάςι=1 μπάτμαν= 1ρουσ=1 λίτρα= 6 οκάδεσ  Δυο τάςια= ζνασ γκαηοτενεκζσ=1 ςινίκι ι ψθλαγοφ =12 οκάδεσ  Ζνασ ςτφλοσ αλεςμζνθσ ρόκασ για το λάδι ιταν περίπου 150 οκάδεσ  Το μιςόρ’πο ι τςερίκ, για τα δθμθτριακά, αντιςτοιχοφςε ςε 20 οκάδεσ  Το «κιλό ι κιλζ» που αντιςτοιχοφςε ςε 84 οκάδεσ

           

Β-Ενδεικτικζσ τιμζσ Προϊόντα Τα φαςόλια του Ανταβάλ, για παράδειγμα, τα καλφτερα τθσ περιοχισ, πουλιότανε το μιςορ’πο 24 γρόςια…(οι 20 οκάδεσ) Θ ςίκαλθ μόνο 10-12 γρόςια (20 οκάδεσ) Το ςιτάρι 15-20 γρόςια.(20 οκάδεσ) Οι φακζσ τθσ Μαλακοπισ 15 γρόςια (20 οκάδεσ) Τα καρποφηια 25-30 παράδεσ (1 τάςι, δθλαδι 6 οκάδεσ) Οι πατάτεσ 80 παράδεσ (1 ταςί) Τα ςταφφλια 60-80 παράδεσ (1 τάςι) Μια οκά κρζασ ςτοίχιηε 2-3 γρόςια Ζνα αβγό 5 παράδεσ, τα 4 ζνα μεταλλίκι και τα 16 ζνα γρόςι 1 οκά ανάλατο τυρί 20 παράδεσ Ζνα πρόβατο ςτοίχιηε 2 μετηίτια Μια οκά βερίκοκα πουλιότανε 20 παράδεσ

81

Αθίλεηα  

Τα κοινά χωράφια πουλιότανε περίπου μια λίρα το ςτρζμμα, ενϊ τα προνομιοφχα είχαν από 2 λίρεσ ζωσ και κατά περίπτωςθ…202 Οι αγοραπωλθςίεσ των ςπιτιϊν ιταν ανάλογεσ με τθν καταςκευι, τα δωμάτια και τουσ βοθκθτικοφσ χϊρουσ. Ζτςι παρατθρικθκαν πωλιςεισ ςπιτιϊν ζναντι 25 λιρϊν, για κάτι το ςυνθκιςμζνο που περιελάμβανε αυλι, ςτάβλο και πθγάδι και 40 λιρϊν γι’ αυτά που ιταν πζραν των τριϊν δωματίων…

202

Καηαγξάθνληαη αγνξαπσιεζίεο πνηηζηηθψλ ρσξαθηψλ 10-12 ιηξψλ ην ζηξέκκα ζηελ πεξίνδν 192024. βι Γ. Μαπξνραιπβίδε ο.π. ζει 72. Δπίζεο, θαη είλαη θαηαλνεηφ απηφ, δηαθνξεηηθέο ηηκέο είραλ ηα θηήκαηα ηεο εθθιεζίαο πνπ βγαίλαλε ζε πιεηζηεξηαζκφ απφ ηα ινηπά.

82

Δξγαηηθό Γίθαην Απλά και ςε γενικζσ γραμμζσ πρόκειται για ζνα ςφνολο κανόνων δικαίου που διζπουν τισ ςχζςεισ που παράγονται μεταξφ ςυμβαλλομζνων κατά τισ οποίεσ, θ μια πλευρά προςφζρει τθν εργαςία τθσ για οριςμζνο ι αόριςτο χρόνο και θ άλλθ παρζχει ζναντι αυτισ το ςυμφωνθμζνο τίμθμα. Φυςικά ςιμερα είναι πολυςφνκετο, ςτο δε διάβα του χρόνου κάλυψε και ςυνεχίηει ακόμα, τα τυχόν κενά που προκφπτουν από τισ προαναφερκείςεσ ςχζςεισ. Πταν όμωσ μιλάμε για το Εργατικό Δίκαιο, για εκεί και τότε, μάλλον επιεικϊσ υπερβάλλουμε, μιασ και ουδεμία ςχζςθ, οφτε καν ομοιότθτα υπάρχει, όπωσ τα λοιπά τμιματα του δικαίου. Και ευκφσ εξθγοφμεκα:  εξετάηουμε περιοχι που βρίςκεται ςτα βάκθ τθσ Ανατολίασ…  ενδιαφερόμαςτε για μερικζσ νθςίδεσ του ελλθνιςμοφ, μζςα ςτο απζραντο πζλαγοσ του μουςουλμανικοφ κόςμου το οποίο ιταν κυρίαρχο…  μιλάμε για τθν περίοδο μετά το Χάττι Σερίφ δθλαδι μετά το 1839 και μζχρι το 1924. Ρου απλά ςθμαίνει πωσ για το μεγαλφτερο χρονικό διάςτθμα τα όποια εργατικά ηθτιματα, δικαιϊματα, προχποκζςεισ, αςφαλιςτικά δικαιϊματα ιταν ανφπαρκτα και ςτον ευρωπαϊκό χϊρο… Κα προςπακιςουμε, λοιπόν, με το διάςπαρτο υλικό που διακζτουμε, μια κάποια ματιά να ρίξουμε ςε αυτόν τον ευαίςκθτο τομζα των ανκρϊπινων ςχζςεων και του δικαίου. Αρχίηουμε με δυο τρεισ προβλθματιςμοφσ και ερωτιματα, από τθν απάντθςθ των οποίων μποροφν να εξαχκοφν χρθςιμότατα ςυμπεράςματα:  Αν, για παράδειγμα, ςτον υπό ζρευνα χϊρο υπιρχε αυτι θ μορφι εξαρτθμζνθσ εργαςίασ…  Αν υπιρχε, ςε ποιουσ τομείσ τθσ ανκρϊπινθσ ενζργειασ είχαν απορροφθκεί…  Αν αυτό ςυνζβαινε, ποιεσ ιταν οι ςχζςεισ μεταξφ των εργοδοτϊν και των εργαηομζνων…  Ροιεσ ιταν οι ςυνκικεσ εργαςίασ και οι ςχετικζσ αμοιβζσ…  Και τζλοσ αν το γυναικείο φφλο αποτελοφςε κομμάτι του εργατικοφ δυναμικοφ και ςε ποιουσ τομείσ μποροφςε να απαςχολθκεί… α-Τϊρα, λαμβανομζνων υπόψθ μασ όλων των γνωςτϊν παραμζτρων, για το πρϊτο ερϊτθμα δθλϊνουμε πωσ, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, ιταν κάτι το ξζνο προσ τα ειωκότα τθσ περιοχισ. Πποιοι είχαν τθ ςχετικι ανάγκθ για εργατικά χζρια προςζφευγαν ςτθ γνωςτότατθ και τα μάλα διαδεδομζνθ αλλθλοβοικεια και με αυτόν τον τρόπο ζλυναν το πρόβλθμα. Εξάλλου το να πάει κάποιοσ «χαμάλθσ ςε ξζνο άνκρωπο»203 δεν ιταν και ό,τι το καλφτερο. Στο διάβα του χρόνου όμωσ και με τθν εξζλιξθ τθσ οικονομίασ άρχιςαν οι εςωτερικζσ μεταναςτεφςεισ, που ςιμαινε αφαίμαξθ του πιο ενεργοφ κομματιοφ τθσ ντόπιασ κοινωνίασ, δθλαδι ζλλειψθ βαςικϊν πια εργατικϊν χεριϊν που δεν

203

Μαξηπξία Γηάλλε ΢ηακαηηάδε, ο.π.

83

μποροφςαν να καλυφκοφν επαρκϊσ με το κεςμό τθσ αλλθλοβοικειασ. Κατά ςυνζπεια προςζφευγαν ςτθν εφρεςθ εργατικϊν χεριϊν… Δθμιουργικθκαν λοιπόν δυο κατθγορίεσ:  θ πρϊτθ, που είχε ωσ αποκλειςτικό τθσ ζςοδο ι για να είμαςτε περιςςότερο ακριβείσ βαςικό τθσ ζςοδο το μεροκάματο…  και μιασ δεφτερθσ κατθγορίασ εργατϊν που εργαηότανε ωσ εποχικοί και με αυτόν τον τρόπο ςυμπλιρωναν το οικογενειακό τουσ ειςόδθμα204. β- Εργατικά χζρια απαραίτθτα για μια τεράςτια ποικιλία εργαςιϊν, με τθν πλζον καταλυτικι αυτι του γεωργικοφ τομζα. Στον οποίο θ απορρόφθςθ του ςχετικοφ δυναμικοφ είχε τθ μερίδα του λζοντα… Βεβαίωσ το υπάρχον δυναμικό απαςχολοφταν και ςε άλλεσ εργαςίεσ όπωσ, για παράδειγμα, ςτουσ πολλαπλοφσ μαγγάνουσ τθσ περιοχισ, ςτισ ταπθτουργικζσ βιοτεχνίεσ, ςε αυτζσ τθσ αγγειοπλαςτικισ, ςτα μεταλλεία, ςε χαλβατηίδικα, ςε ταχινοποιεία, ςε εκκοκκιςτιρια βαμβακιοφ, ςτισ αλυκζσ, ςτθν οικοδομι, αλλά και ςτον ςιδθρόδρομο όταν χρειάςτθκε. γ-Φυςικά όταν μιλάμε για ςχζςεισ εργοδοτϊν και εργαηομζνων μιλάμε για λεόντειεσ ςχζςεισ, δθλαδι υποταγισ ι μεγάλου ςεβαςμοφ προσ το «αφεντικό»- κάτι το ιερόπου διζκετε φακοφδια πολλά, είχε ςχζςεισ με τθν εξουςία… Εξάλλου οι ανάγκεσ πολλζσ, τα μεροκάματα λίγα, τα ςτόματα τθσ οικογζνειασ μπόλικα, θ περιρρζουςα ατμόςφαιρα επικίνδυνθ και… δε ςικωνε και τίποτε άλλο. δ-Το ίδιο ίςχυε και για τισ όποιεσ ςυνκικεσ εργαςίασ… Από τον γεωργικό τομζα ζωσ και αυτόν των μικρϊν βιομθχανιϊν-βιοτεχνϊν. Δουλειά, δουλειά και μόνο δουλειά, από θλικίασ 14 ετϊν205 μζχρι τα βακιά γεράματα. Και από πρωίασ ζωσ και νυκτόσ επελκοφςθσ με απειροελάχιςτα διαλείμματα «για νερό και κανά δυο τρεισ μπουκιζσ.».206 Φυςικά αςφαλιςτικι κάλυψθ και λοιπζσ παροχζσ ιταν λζξεισ που δεν τισ γνϊριηαν ακόμα… Ιταν μάλιςτα τόςο άκλιεσ οι ςυνκικεσ εργαςίασ ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ, που προκαλοφςαν και το δθμόςιο αίςκθμα…κάτι που καυτθρίαηαν αρκοφντωσ οι λόγιοι και οι πεφωτιςμζνοι ιεράρχεσ τθσ περιοχισ. Ππωσ ο άγιοσ Λκονίου Ακανάςιοσ ςτισ 7 Σεπτζμβρθ του 1894 που παράγγειλε μεταξφ των άλλων: «…Και οι εργάτεσ που προςλαμβάνονται για τ’ αμπζλια και τα χωράφια δε κα είναι λιγότεροι από όςο πρζπει, από τςιγκουνιά (του ιδιοκτιτθ). Αλλά πρζπει να είναι ςωςτοί και μζςα ςτισ γυναίκεσ Τοφρκοσ άνδρασ δε κα βρεκεί. Θ παφςθ τθσ εργαςίασ δεν πρζπει να περνάει ςτισ 11 (αλά τοφρκα) ϊςτε ςτισ 12 οι εργάτεσ κα βρεκοφν ςτα ςπίτια τουσ. Εκείνοσ που ενεργεί αντίκετα, είναι άξιοσ τιμωρίασ». 207 Και από αμοιβζσ; Απελπιςτικζσ …

204

Μαξία Αζβέζηε ν.π. ζει 188 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 327 206 Μαξηπξία Βαζηιείνπ Σζηηζφπνπινπ ο.π.

207 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 398 205

84

Απλά κάλυπταν ζνα κομμάτι των αναγκϊν τουσ και ςχεδόν πάντοτε ςε είδοσ, το οποίο μεταπουλοφςαν για να το μετατρζψουν ςε πολφτιμα «φακοφδια». 208 Και με πρόςκετθ αμοιβι το φαγθτό τθσ θμζρασ. Δθλαδι το καϊφαλτοφ (κολατςιό) ςπάνια και ςτα ςίγουρα οϊλζ γεμεϊ (μεςθμεριανό)…209 Παρατήρηση Ραρουςιάηουμε ζνα ενδεικτικό πίνακα με τισ αμοιβζσ του υπαλλθλικοφ και εργατικοφ προςωπικοφ τθν εποχι του πρϊτου μεγάλου πολζμου ςτθν περιοχι…με τθν υποςθμείωςθ πωσ υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφορζσ από ερευνθτι ςε ερευνθτι.

-Δάςκαλοσ…………………………………2.000-2300 γρόςια το χρόνο -Λερζασ……………………………………………………1200-1500 γρόςια το χρόνο -Κλθτιρασ…………………………………………………50 γρόςια το μινα -υπάλλθλοσ ςε μαγαηί……………………………………..100 το μινα -Μαραγκοί και χτίςτεσ…. ……………………………………..15 γρόςια τθ μζρα -οι πετράδεσ (πετροπελεκθτζσ)…………………………………10 γρόςια τθ μζρα210 -εργάτεσ οικοδομισ…………………………………... ………..5 γρόςια τθ μζρα -εργάτεσ χωραφιϊν…………………………………… ………..3 γρόςια τθ μζρα -εργάτεσ χωραφιϊν, όςπρια……………………………………..4-5 γρόςια τθ μζρα -εργάτεσ χωραφιϊν, παραγωγι ςίκαλθσ, ζνα κιλζ -160 οκάδεσ τθν περίοδο -εργάτεσ χωραφιϊν, ςυγκομιδι βαμβακιοφ, ζνα ςτα επτά -εργάτθσ ταπθτουργίασ, για κάκε οκά μαλλιϊν που επεξεργαηότανε 2 γρόςια και για κάκε κετςζ ςυνθκιςμζνων διαςτάςεων 30 γρόςια -εργάτεσ μαγγάνου…………………….2 οκάδεσ λάδι και 2 γρόςια τθ μζρα -τεχνίτθσ ορυχείου, ζνα γρόςι για κάκε καμαρόπετρα που ζβγαηε από τθ γθ για το κτίςιμο των ςπιτιϊν…

-εργάτεσ μεταλλείων………………………………………20 γρόςια τθ μζρα Παρατιρθςθ 1-Οι εργάτεσ γενικά αναφζρονται ωσ θμεροδουλευτάδεσ ι και χειρϊνακτεσ…

2-Στα μεταλλεία είχαμε: τον πρωτομάςτορα γαλαρίασ-μπαςίρθ, τον επόπτθ-ουςταμπαςί, τουσ εργάτεσ ειδικοτιτων-ιςδηθδεσ και τεκδηιδεσ, ςτουσ φοφρνουσ-παράςτατουσ… ε-Για το γυναικείο φφλο τα πράγματα ιταν αρχικά απελπιςτικά και ςτθ ςυνζχεια δφςκολα. Διότι κεωρείτο ντροπι θ γυναίκα να δουλεφει ςε ξζνα χζρια…και όταν το επζβαλε θ ανάγκθ γινότανε με οριςμζνεσ ι κάτω από οριςμζνεσ προχποκζςεισ. Διότι «θ γυνι είναι μάλλον αιςκθτικόν ον, ο ανιρ μάλλον νοιμον…θ γυνι ηωθράν μεν τθν φανταςίαν κζκτθται αλλά το προςόν ταφτθσ αμοιρεί τόλμθσ, τθσ ενεργείασ ιττονοσ οφςθσ….»211. Αλλά και διότι « θ μεν γυνι τον ζςω τθσ οικίασ βίον κεμελιοί,

208

ο.π. ζει 436 «Ο εξγάηεο πνπ έπαηξλαλ κεξηθνί γηα λα ηνπο βνεζήζεη ζηε ζπγθνκηδή ησλ δεκεηξηαθψλ έπαηξλε ηελ ακνηβή ηνπ ζε είδνο ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο…», επίζεο ο.π. ζει 396 «Σνχξθνη θαη Υξηζηηαλνί ακείβνληαλ ζε είδνο κε αληάιιαγκα ηελ εξγαζία ηνπο» 209 Μαξηπξία Σζνπηδφγινπ Κνζκά, ο.π. «΢πλήζσο θαθέο θαη θαζφιηα κε ςσκί θαη ιίγν ηπξί…»

210 ΢εκ: Πξφθεηηαη κηα κηα άθξσο εμεηδηθεπκέλε κα θαη επίπνλε εξγαζία. Έλαο θαιφο ηερλίηεο κπνξνπζε λα «θφςεη» 20-25 καιαθέο πέηξεο θαη 10-12 ζθιεξέο 211 Ηζηηθνπνύινπ Λήδα, Η Δλληνική ηαπηηοςπγία και η ηαπηηοςπγόρ ζηη Μικπά Αζία 1860-1922, Δζηία 2000 ζει 133

85

ο δε ανιρ τον ζξω τθσ κοινωνίασ ανεγείρει…»212…Και επιπλζον, «οι φρόνιμοι άνδρεσ αγαπϊςι και τιμϊςι εκείνασ τασ γυναίκασ, αίτινεσ περιορίηονται και ενεργοφςι εντόσ τθσ τροχιάσ, θν διζγραψεν θ φφςισ αυτϊν…».213 Φυςικά και ζνα ςωρό τζτοιεσ πομφόλυγεσ οι οποίεσ ικανοποιοφςαν το ςυντθρθτικό ςτρϊμα τθσ κοινωνίασ, αλλά δεν μποροφςαν να δϊςουν απαντιςεισ και λφςεισ ςτα καυτά ηθτιματα τθσ κακθμερινότθτασ. Οι άνδρεσ πάλι ζπαιρναν των ομματίων τουσ και πορεφονταν ςε μζρθ μακρινά, ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα, όπου υπιρχε αρκετι εργαςία, και άρα; Ετζκθ, λοιπόν, το ηιτθμα, ποιοσ κα ςπείρει, κα κερίςει, κα πουλιςει και ςε τελικι ανάλυςθ ποιοσ κα αντικαταςτιςει τον άνδρα ςε όλεσ αυτζσ τισ εργαςίεσ του χωραφιοφ. Θ λφςθ μια και καταλυτικι. Θ γυναίκα κυρά. Τθσ οποίασ θ ςυμβολι ςτθν ανάπτυξθ τθσ γεωργίασ ςτο χϊρο τθσ Καππαδοκίασ ζχει αναγνωριςτεί από όλουσ γενικά τουσ μελετθτζσ του χϊρου. Λδιαίτερα μάλιςτα ςτισ κοινότθτεσ που παρατθρικθκε λειψανδρία, λόγω εςωτερικισ μετανάςτευςθσ του ανδρικοφ πλθκυςμοφ,214 αλλά και ςτα χωριά που υπιρχε μόνιμα ο ανδρικόσ πλθκυςμόσ. Εκεί μπορεί ο ρόλοσ τθσ να ιταν βοθκθτικόσ, αλλά και πάλι ςθμαντικόσ.215 Χάρθ παραδείγματοσ, λοιπόν, ζτςι απλά, μια κάποια εικόνα του τότε:  «οι γυναίκεσ του Ανταβάλ και του Τςελτζκ που δουλεφανε ςτα χωράφια χαρακτθρίηονταν ωσ ελαφρϊν θκϊν…Δθλαδι ιταν απαγορευμζνεσ ακόμα και οι αγροτικζσ εργαςίεσ…».216  ςτο Γοφρδουνοσ κα μποροφςαν μεν να δουλζψουν, αλλά πάντοτε με τθν παρουςία των γεροντότερων του χωριοφ ι ςυνοδευόμενεσ από κάποιον αξιοςζβαςτο άνδρα.. «Τα κορίτςια δεν παίνιςκαν ςα δουλειζσ…Τα κορίτςια δε δοφλευαν…ζτςι ζπρεπ’…».217 Εξάλλου ςφμφωνα και με τθν εντολι του Αγίου Λκονίου Ακαναςίου τθσ 7 Σεπτζμβρθ του 1894, όπωσ ιδθ προαναφζραμε, «πρζπει να είναι ςωςτοί και μζςα ςτισ γυναίκεσ Τοφρκοσ άνδρασ δεν κα βρεκεί.»218 Ράντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ αξιοςθμείωτεσ είναι αναφορζσ που καταγράφουν τθ γυναικεία απαςχόλθςθ και επεξθγοφν τισ αμοιβζσ για τισ αγροτικζσ αςχολίεσ. Ζτςι:

212

ο.π. ζει 134 ο.π. ζει 137 214 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π., ζει 179, «… Δθαηνληάδεο γπλαίθεο (ζπάληα άλδξεο) εμαζθεκέλεο απφ πνιπρξφληα πείξα ζα ’βιεπε ν δηαβάηεο νδνηπφξνο λα δνπιεχνπλ νιεκεξίο κηα δπν εβδνκάδεο αθαηάπαπζηα ζαλ εξγαηηθέο κέιηζζεο ζηε λεξναπαηηνχκελε γχξσ απφ ηε Αμφ πεξηνρή αλνίγνληαο ρηιηάδεο απιάθηα…Πνιιέο θησρνχιεο δελ παίξλαλε ιεθηά. Πξνηηκνχζαλ κάιηζηα αλ δε ζπκπιήξσλαλ κεξνθάκαην νιφθιεξν 2-3 ζαθνχιεο θαςίκαηα απφ ζηαπιίζηεο θνπξηέο ησλ ξεζπέξεδσλ» 215 Μαξία Αζβέζηε, ν.π. ζει. 177 216 Κ.Η.Γ.΢πθεψλ, Φ. 12, α.α. 28, καξηπξία Νηθεθνξίδε Πξνδξφκνπ (Γήια), πξβ θαη Λήδα Ηζηηθνπνύινπ, ο.π., ζει 179.

217 Μαξηπξία Νηθεθνξίδε Πξνδξφκνπ, ο.π.

218 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 398 213

86

   

«θ Μαγδαλθνι Χατηιμπαλθ δοφλεψε τρία μεροκάματα κζριςμα ςτου ηευγά Ρολφχρονα για να πάρει αμοιβι ζνα ηευγάρι τςαροφχια…»219 κατ’ αποκοπι θ εργαςία, λάςιμο, χζριςμα, αλϊνιςμα, ςικωμα ιταν μια λίρα το χρόνο ι ανάλογθσ ποςότθτασ ςε είδοσ…. εργάτρια χωραφιϊν, γενικζσ εργαςίεσ……………………2 γρόςια τθ μζρα εργάτρια χωραφιϊν, (όςπρια) …………………………… 3-4 γρόςια τθ μζρα

Τϊρα, με βάςθ τα προαναφερκζντα μποροφμε μετά βεβαιότθτασ να καταςταλάξουμε ςε οριςμζνα ςυμπεράςματα για το είδοσ τθσ γυναικείασ εργαςίασ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ. Ζχουμε λοιπόν και λζμε: α-Το ςφνολο ςχεδόν του γυναικείου πλθκυςμοφ, που εργάςκθκε εκτόσ οικίασ και ςε μιςκωτζσ εργαςίεσ, απαςχολικθκε κυρίωσ ςτον πρωτογενι τομζα τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ, δθλαδι, ςτθ γεωργία και τθν κτθνοτροφία.220 Καλφπτοντασ τισ οικογενειακζσ ανάγκεσ είτε ςυμπλθρϊνοντασ το ειςόδθμα είτε αναλαμβάνοντασ πλιρωσ το ςπίτι ςε περίπτωςθ απουςίασ του ςυηφγου, αλλά και ζνδειασ.221 Θ εργαςία ςκλθρι και κακϊσ αμειβόμενθ, αλλά τα δυο ζωσ και τρία γρόςια τθν θμζρα ιταν το μάνα εξ ουρανοφ, βαςικι κινθτιριοσ δφναμθ και αναςταλτικόσ παράγων για τισ όποιεσ προκαταλιψεισ μα και αντιρριςεισ.222 β-Είναι γνωςτό πωσ οι αςχολοφμενοι ςτον δευτερογενι τομζα τθσ οικονομίασ εργάηονται ςτθ μεταποίθςθ, δθλαδι, ςτθν παραγωγι νζων προϊόντων με βάςθ αυτά τθσ πρωτογενοφσ παραγωγισ. Σθμειϊνουμε, επίςθσ, πωσ ο τομζασ αυτόσ ζχει πολλζσ κατευκφνςεισ και φυςικά, τουλάχιςτον για εκείνθ τθν εποχι, ο κφριοσ όγκοσ των εργαηομζνων ιταν άνδρεσ. Πμωσ προςωπικά πιςτεφουμε, αυτό αποδεικνφεται εξάλλου, πωσ οι εργαηόμενεσ και ςε αυτι τθν παραγωγικι διαδικαςία ιταν κατά πολφ περιςςότερεσ από τισ υπάρχουςεσ καταγραφζσ. Δθλαδι, ενϊ οι αναφορζσ των μελετθτϊν είναι αποςπαςματικζσ και ελάχιςτεσ, εν τοφτοισ οριςμζνεσ ενδείξεισ αλλά και μαρτυρίεσ, μασ λζνε άλλα. Εξάλλου υπάρχει ςαφζςτατθ διαφορά μεταξφ τθσ μιςκωτισ 219

΢ηνλ Κψδηθα ηεο Αμνχ ππάξρνπλ πνιιέο ζρεηηθέο θαηαγξαθέο, πξβ Γ. Μαπξνραιπβίδεο ο.π. ζει 179-190.

220 ΢αξαληίδνπ Αξρειάνπ, Η Σιναζζόρ, ήηοι θέζιρ,ιζηοπία,ηθική και διανοηηική καηάζηαζιρ, ήθη, έθιμα και γλώζζα ηηρ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωρ Σιναζού, εν επιμέηπω δε και ζύνηομορ πεπιγπαθή και ηων εν επαπσίαιρ Καιζαπείαρ και Ικονίος ελληνικών κονοηήηων ωρ και ηων εν αςηαίρ ζωζομένων ελληνικων διαλέκηων εν ζσέζει ππορ ηην εν Σιναζώ λαλοςμένην, ελ Αζήλαηο 1899, ζει 31. «…δηφηη ην ελ ΢ηλαζψ γπλαηθείνλ θχινλ δηαζψδνλ πνιιάο ηεο αξραηφηεηνο έμεηο κεηά θαξηεξίαο θαη επραξηζηήζεσο αλαδέρεηαη ηελ πεξηπνίεζηλ θαη θαιιηέξγηαλ ησλ θπηψλ ηνπ παηξίνπ εδάθνπο…».

221 Μαξία Αζβέζηε, ο.π., ζει 177, « ΢ηα δηάθνξα πιεξνθνξηαθά δειηία ζπρλά δηαβάδνπκε ηηο παξαθάησ θξάζεηο , ελδεηθηηθέο γηα ηελ πξνζθνξά ηεο γπλαίθαο ζηε γεσξγία. Δλερίι: Οη γπλαίθεο ην θαινθαίξη δνχιεπαλ ζηα ρσξάθηα…πήγαηλαλ θαη ζηα γεηηνληθά ρσξηά γηα ην ζέξνο… Γθηνιηδνχθ: Οη γπλαίθεο δνχιεπαλ ζηε ζπνξά θαη ζην ζέξνο φηαλ νη άλδξεο μεληηεχνληαλ Σζειηέθ: Σα θηήκαηα θπξίσο νη γπλαίθεο ηα δνχιεπαλ» Ηληδεζνπ: …Ζ ακπεινπξγία δελ ππέζηε κείσζε γηαηί ηε θξφληηδαλ νη γπλαίθεο…Οη ρξηζηηαλέο επηζηαηνχζαλ πεγαίλνληαο ζηα ακπέιηα πάληα κε ηε ζπλνδεία θάπνηνπ ζεβαζηνχ Σνχξθνπ…»

222 Μαξία Αζβέζηε, ο.π., ζει 188, «Γπλαίθεο δνχιεπαλ εξγάηξηεο ζηε ζπγθνκηδή ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ. Έπαηξλαλ 2-3 γξφζηα ηελ εκέξα». ΢εκ: Βεβαίσο νη ακνηβέο δελ ήηαλ νη ίδηεο παληνχ θαη εμαξηψληαλ απφ πνιινχο παξάγνληεο. Πάλησο θαη ζε θάζε πεξίπησζε ζχκθσλα κε ηνπο πιεξνθνξεηέο καο εθηφο ησλ παξνρψλ ζε είδνο «θαη κεξηθά θαθνχδηα, δειαδή 2-3 γξφζηα ηε κέξα, ήηαλε θαιά.»

87

εργαςίασ του τότε με το ςιμερα. Πχι μόνο ςτισ αμοιβζσ, αλλά και ςτον τρόπο παροχισ των υπθρεςιϊν. Ασ δοφμε λοιπόν μερικζσ από τισ γυναικείεσ αςχολίεσ και ςτον δευτερογενι τομζα τθσ οικονομίασ και κυρίωσ γι’ αυτζσ που ζχουμε τισ ςχετικζσ πλθροφορίεσ. Τομζασ μεταποίθςθσ γεωργικϊν προϊόντων: -Θ ςθροτροφία ςιμερα είναι ζνασ κλάδοσ που μάλλον ζχει ατονιςει. Οι λόγοι γνωςτοί. Νζα προϊόντα ζχουν καλφψει τισ ανάγκεσ του καταναλωτικοφ κοινοφ ευκολότερα, φκθνότερα και πλζον αποτελεςματικά. Εκεί και τότε, όμωσ, και τοφτοσ ο κλάδοσ είχε τθν ανάπτυξι του, τόςο ςτο αρχικό ςτάδιο τθσ παραγωγισ, όςο και τθσ μεταποίθςθσ.223 Μασ αφθγείται θ πλθροφοριτρια Ευδοξία Ανδρεάδου. «Ο πατζρασ μου είχε ςυνεταιρικά με τουσ Αράπογλου και Καςάπογλου μεταξοςκωλθκοτροφείο. Για το ςκοπό αυτό είχε νοικιάςει ζνα μεγάλο οίκθμα, το άλλοτε ταπθτουργείο, το οποίο είχε παφςει να λειτουργεί. Τθν ανάπτυξθ των μεταξοςκωλικων επζβλεπαν δυο γυναίκεσ ειδικζσ από τα Κιουπλιά τθσ Ρροφςασ. Κοντά τουσ δοφλευαν και κορίτςια τθσ Νεάπολθσ που ο πατζρασ είχε προςλάβει με το μεροκάματο…».224 -Βεβαίωσ υπιρχαν και οριςμζνεσ ειδικότθτεσ με τισ γυναίκεσ να ζχουν ςοβαρά τθν πρωτοπορία. Ρου χωρίσ αυτζσ δεν κα υπιρξε καμιά ανάπτυξθ του κλάδου αυτοφ, ατομικά, μα και ςυλλογικά. Ολάκερα χωριά, κυρίωσ ςτθν περιοχι τθσ Λωνίασ, αλλά και ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, αςχολοφνταν με τθν παραγωγι των υφαντουργικϊν προϊόντων με αμοιβζσ ικανοποιθτικζσ, ςε ςχζςθ πάντοτε με τισ λοιπζσ. Λδιαίτερα τϊρα: «Στθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ θ υφαντουργία ςαν βιοτεχνία ιταν πολφ ανεπτυγμζνθ και εκατοντάδεσ γυναίκεσ αςχολοφνταν μ’ αυτι για να κάνουν ό,τι αναγκαιοφςε ςε μια οικογζνεια. Στουσ κϊδικεσ του Ρροκοπίου αναφζρονται επαγγελματίεσ γυναίκεσ υφάντριεσ. Στον κϊδικα του Καγιάμπαςθ ομιλοφν για γυναίκεσ ταπθτουργοφσ. Στο Ρροκόπι αναφζρεται και επαγγελματίασ γυναίκα ςχεδιογράφοσ για τα ςχζδια των χαλιϊν. Οι υφάντρεσ ιταν Ελλθνίδεσ και πολφ ελάχιςτεσ Τουρκάλεσ».225 Ιταν μάλιςτα τόςθ μεγάλθ θ ςυμμετοχι του γυναικείου φφλου ςτθν παραγωγι, που, όταν το 1880 ςτα πλαίςια του εκςυγχρονιςμοφ και τθσ ανάπτυξθσ τθσ βιομθχανοποιθμζνθσ νθματουργίασ υπιρξε προςπάκεια ειςαγωγισ των μθχανϊν, βρικε τθ ςκεναρι αντίςταςθ όλου του πλθκυςμοφ. Καταγράφονται μάλιςτα γεγονότα που προκαλοφν τθν κατάπλθξθ, μιασ και αναφζρονται αφενόσ ςτο γυναικείο πλθκυςμό, αλλά και αφετζρου ςε κοινότθτεσ ςτθν καρδιά τθσ ανατολισ…

΢ηα Αλαγλωζηνπνύινπ, Μικπά Αζία, 19ορ αιώναρ –1919 Οι ελληνοπθόδοξερ κοινόηηηερ, Αζήλα, Διιεληθά Γξάκκαηα 1997, ζει 345, «Ζ παξαγσγή θνπθνπιηψλ κεηαμηνχ γλψξηζε κεγάιε αλάπηπμε πξνο ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα. Μφλν ζηελ πεξηνρή ηεο Πξνχζαο είρε 100 πεξίπνπ βηνηερλίεο. ΢χκθσλα πάλησο κε ηελ απνγξαθή ηνπ 1907 ππήξραλ πάλσ απφ 165 βηνηερλίεο πνπ απαζρνινχζαλ πεξίπνπ 20000 θιψζηξηεο. Δπίζεο ιφγσ ηεο κεγάιεο δήηεζεο ηνπ πξντφληνο δεκηνπξγήζεθε θαη εηδηθφ Ηλζηηηνχην γηα ηελ εθκάζεζε θαη πξνψζεζή ηνπ κε βάζε επηζηεκνληθέο κεζφδνπο…»

224 Μαξία Αζβέζηε, ο.π., ζει. 87 225 ο.π., ζει. 197 223

88

«Είναι χαρακτθριςτικό ότι το πλικοσ που επιτζκθκε ςτα τρία νθματουργεία του Ουςάκ, ζκλεψε το μαλλί και κατζςτρεψε τισ μθχανζσ… αλλά και τα πλικθ που τισ επόμενεσ θμζρεσ διαδιλωναν ςτουσ δρόμουσ τθσ πόλθσ ηθτϊντασ ικανοποίθςθ των αιτθμάτων τουσ αποτελοφνταν από γυναίκεσ και παιδιά που κίγονταν οικονομικά από τθ λειτουργία των νθματουργείων…».226 Και μια -δυο πρακτικζσ παντελϊσ πρωτοποριακζσ, τουλάχιςτον για εκεί και τότε.  Στον Ρόρο, που ιταν μεγάλο ταπθτουργικό κζντρο και υπιρχαν εργοςτάςια τθσ κοινότθτασ, αλλά και ιδιωτικά, όταν μια γυναίκα είχε μικρά παιδιά, ζπαιρνε από τθ διεφκυνςθ τον αργαλειό ςτο ςπίτι…227  Στο Σαρμουςακλί, όταν ςυςτικθκε ταπθτουργικι εταιρία, οι ζμποροι δίνανε τα υλικά και τον αργαλειό και οι εργάτριεσ ζβαηαν μόνο τον κόπο τουσ.  Υπιρχε κι ζνα είδοσ «Ταμείου Αρωγισ» ςε οριςμζνα εργοςτάςια παραγωγισ. Κρατοφςαν λοιπόν από τισ εργάτριεσ ζνα ποςοςτό για μια πενταετία, το οποίο απζδιδαν ζντοκα…Με το ποςό να ανζρχεται ςτισ 5-8 λίρεσ, ποςό ςθμαντικότατο για τότε τουλάχιςτον.228  Στθν κοινότθτα Κιρςεχθρ Μουτςοφρ (Μωκιςςόσ), δθμιουργικθκε με πρωτοβουλία των κατοίκων το 1870 «Γεωργικι Εταιρεία» αντικείμενο τθσ οποίασ ιταν θ παραγωγι γεωργοκτθνοτροφικϊν προϊόντων και χαλιϊν. Θ εταιρεία μάλιςτα δίδαξε ςτα κορίτςια τθσ Σιναςςοφ τον τρόπο παραγωγισ του.229 Το 1915 και μετά τθν αποτυχία τθσ πρϊτθσ προςπάκειασ, γίνθκε θ δεφτερθ με υφάντριεσ πολλζσ γυναίκεσ από όλα τα χωριά. Με τοφτθ τθν προςπάκεια να κρατά μζχρι και τθν ανταλλαγι.230 Φυςικά, ςτο άμεςο ερϊτθμα περί των ςχετικϊν αμοιβϊν δθλϊνουμε πωσ ίςχυαν τα ίδια και όμοια, όπωσ παντοφ δθλαδι. Ραρόλο τον όγκο των ςυμμετεχόντων γυναικϊν, τθν αξία, μα και τισ ικανότθτζσ τουσ, θ αμοιβι ιταν κατϊτερθ των ανδρϊν. Το πϊσ αμείβονταν, επίςθσ, ιταν και αυτό ζνα ηιτθμα, ςτθριηόμενο εν πολλοίσ ςτισ ιδιαίτερεσ ςυμφωνίεσ, αλλά και ςτθν επικρατοφςα πρακτικι. Σε ςυνάρτθςθ πάντοτε με τθν ικανότθτα τθσ ταπθτουργοφ231, τθν παραγωγικότθτα, τθν ποιότθτα, το μζγεκοσ τθσ παραγωγισ, τισ τυχόν άλλεσ διεξόδουσ… Ζτςι ζχουμε: - αμοιβζσ ςε είδοσ…των παραγομζνων προϊόντων τα οποία μεταπουλοφςαν ενδεχόμενα ςε καλφτερεσ τιμζσ…

- αμοιβζσ με τουσ κόμβουσ - αμοιβζσ με τθ ςειρά (ςτθ Νεάπολθ) - αμοιβζσ με τθ ςειρά, για κάκε γραμμι μια δεκάρα (Σκόπθ) - αμοιβζσ κατ’ αποκοπι (ςε όλα τα μζρθ) - αμοιβζσ ανά δεκαπενκιμερο (ζνα μετηίτι) 226

Λήδα Ηζηηθνπνύινπ, ο.π., ζει 183 ο.π. ζει. 184 228 ο.π. ζει. 254 229 Σν ΢ηλαζζίηηθν ραιί ήηαλ εμεηδηθεπκέλν θαη ιεγφηαλε ΢εηζεηέο. Μηθξψλ δηαζηάζεσλ 2ρ1.20 πεξίπνπ, ρξεζίκεπε θπξίσο γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο σο ραιί πξνζεπρήο (λακάδ ραιαζή).

230 ΢εξαθείκ Ρίδνο, ο.π., ζει 197 231 ο.π. ζελ 198, «Οη θαιέο ηαπεηνπξγνί ηνπ Οπζάθ κπνξνχζαλ λα δέζνπλ έσο θαη 12.000 θφκβνπο ηελ εκέξα…» πξβ Μαξηπξία: «…νη εξγάηξηεο έδελαλ 15.000 θφκβνπο ηελ εκέξα…»

227

89

-

αμοιβζσ ανάλογεσ με τθ παραγωγι (Κίρκαγατσ)

Τϊρα μια από τισ πλζον παράξενεσ επαγγελματικζσ εργαςίεσ του γυναικείου φφλου είναι αυτι που παρατθρικθκε ςτθν κοινότθτα τθσ Αξοφ και είχε να κάμει με τθν παραγωγι αγγείων. Θ βιοτεχνία των καρχινιϊν για τθν οποία ιταν υπεριφανοσ ο Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, λόγιοσ από τθν Αξό, ςτο διάβα του χρόνου πζραςε αποκλειςτικά ςτα χζρια των γυναικϊν. Οι οποίεσ «…τα δοφλευαν με το χζρι δίχωσ να μεταχειρίηονται ειδικό εργαλείο, δίδοντασ ςχιμα ςτρογγυλό και καταςκευάηοντασ επίπεδα καπάκια, ζνα χεροφλι ςα κθλιά…»232 Επίςθσ, ιταν καυμάςιεσ καταςκευάςτριεσ ψθλϊν ςταμνϊν, αλλά και του «ςουντοφ»,233 που τοποκετοφςαν ςτο πάνω μζροσ του ταντουριοφ. Ζχοντασ, μάλιςτα, κρατιςει επταςφράγιςτο μυςτικό τισ διαδικαςίεσ παραγωγισ των προϊόντων τουσ… Ραίρνοντασ χϊμα από τθν περιοχι του Μφςτατα, καταςκευάηοντασ τα αγγεία και ψινοντάσ τα όχι ςε καμίνια, αλλά ςε «ανοιχτι φωτιά μιςοχωμζνα ςε ςωρό κοπριάσ και άχυρου».234 -Ζνα από τα πλζον διαδεδομζνα γυναικεία επαγγζλματα ςτισ αςτικζσ περιοχζσ ιταν και αυτό τθσ υπθρζτριασ. Αςχολοφμαςτε όμωσ και με αυτό ςτθν υπό ζρευνα μελζτθ, διότι και ςτον χϊρο τθσ Καππαδοκίασ παρατθροφμε τθν φπαρξθ, ζςτω και ςπάνια, αυτϊν των υπθρεςιϊν. Σπάνια μεν, αλλά υπιρχαν. Κυρίωσ οι φτωχζσ πολυπλθκείσ οικογζνειεσ ςτζλνανε τα κορίτςια τουσ να «μάκουν και να εργαςτοφν», ςε ςπίτια γνωςτϊν ευπόρων οικογενειϊν. Ιταν ςχζςθ εργαςίασ περίεργθ, μιασ και πολλζσ φορζσ το αφεντικό όχι μόνο πλιρωνε το κατιτίσ ςτθν «ψυχοκόρθ», αλλά και τθν προίκιηε ανάλογα, φυςικά, με τα οικονομικά του και τα «ιδιαίτερα» με τθν οικογζνεια τθσ «υπαλλιλου» του. Από τισ απειροελάχιςτεσ αναφορζσ για τθν εργαςία τθσ υπθρζτριασ ςαφζςτατθ είναι αυτι του Γ. Μαυροχαλυβίδθ, όπου ο ςοφότατοσ λόγιοσ τθσ εποχισ γράφει πωσ: «ςπάνια φτωχό κορίτςι ζβγαινε όξω από το χωριό να πάει υπθρζτρια ςε κανζνα γειτονικό όπωσ το Κάςτρο, τθ Νίγδθ, το Καγιάμβαςι, τθ Νεάπολθ, το Ρροκόπι, τθν Κόνια…ςε κάποιο χριςτιανικό πλουςιόςπιτο…».235



 

Γενικζσ παρατθριςεισ Από τθ ςχετικι καταγραφι τθν περίοδο τθσ ανταλλαγισ προκφπτει πωσ, το ςφνολο του αποκλειςτικά εξαρτϊμενου από το θμερομίςκιο εργατικοφ δυναμικοφ, ιταν τθσ τάξεωσ των 164 ατόμων, δθλαδι το 1,1% του πλθκυςμοφ. Χωρίσ περαιτζρω διευκρινιςεισ ι άλλεσ πλθροφορίεσ. Το ςφνολο των υπαλλιλων πάςθσ φφςεωσ, ιταν 93 ατόμων, δθλαδι το 0,2% του πλθκυςμοφ. Το ςφνολο των τεχνιτϊν 850 ατόμων, δθλαδι το 2% του πλθκυςμοφ. Λδιαίτερα για τθν τελευταία πλθροφορία δε υπάρχουν διευκρινιςτικά ςτοιχεία για το εάν πρόκειται για αυτοτελϊσ εργαηομζνουσ ι τεχνίτεσεργάτεσ.

232

Μαξία Αζβέζηε, ο.π., ζει 110 Δίδνο ζράξαο.

234 Μαξηπξία Υαηδεκπαιή Μαγδαιελήο, ο.π.

235 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π., ζει 328 233

90

Φνξνινγηθό Γίθαην Σε γενικζσ γραμμζσ πρόκειται για το πλζγμα των νόμων, με τουσ οποίουσ ζχοντασ ςαν βάςθ τθ φοροδοτικι ικανότθτα των πολιτϊν, το κράτοσ ειςπράττει τα απαραίτθτα για τθν ορκι λειτουργία των παρεχομζνων υπθρεςιϊν του. Τϊρα, για τθν καλφτερθ κατανόθςθ του κζματοσ αρχίηουμε με δυο τρεισ βαςικζσ ορολογίεσ τθσ φορολογικισ νομοκεςίασ- πρακτικισ που υπιρχαν ςτθν υπό εξζταςθ περιοχι εκεί και τότε.

1-Μαλμουτοφρθσ,236ο Οικονομικόσ Ζφοροσ δθλαδι, ο οποίοσ είχε ςε γενικζσ γραμμζσ τα παρακάτω κακικοντα:  τθν ζκδοςθ ενταλμάτων πλθρωμισ των μιςκϊν των υπαλλιλων  τθν ζκδοςθ ενταλμάτων πλθρωμισ των τακαβίτιδων ςυνταξιοφχων  τθ δθμιουργία- ενθμζρωςθ μθτρϊου φορολογουμζνων.  τθ ςυνεργαςία με τουσ δεκατιςτζσ «οςυρτηιδεσ» και τθν επίλυςθ των ςχετικϊν διαφορϊν.

2- Βεργκί νταϊρεςί λζγανε τθν Οικονομικι Εφορία 3-Υπιρχαν τα δοςίματα ι βεργκιά ι βεργκοφ ι χεηίρια, δθλαδι θ κάκε παροχι ςε χριμα προσ το κράτοσ 4- Ο Γενικόσ Ειςπράκτορασ των φόρων λεγότανε ςαλγουντηισ ι ταχιλτάρθσ ι ςαλιανατςισ 5- Υπιρχαν δυο μεγάλεσ κατθγορίεσ φόρων.  τα Γιαρεμζτια…γενικά οι φόροι  τα Σαλγοφνια…φόροι237 6-Οι ςχετικζσ κοινοποιιςεισ των φόρων γίνονταν με τουσ τεηκερζδεσ, δθλαδι τα επίςθμα ζγγραφα με τα οποία γνωςτοποιοφςαν ςτον φορολογοφμενο το ποςό του οφειλόμενου φόρου, τθν αιτία κλπ….

7-Σε ετιςια βάςθ ςφμφωνα με τον Νόμο 1861 α 1, 11 το Συμβοφλιο Δθμογερόντων κάκε κοινότθτοσ, ςε ςυνεργαςία με τισ αντίςτοιχεσ αρχζσ, ςυνζταςςε κατάλογο φορολογουμζνων ορίηοντασ μάλιςτα και το ποςό που τουσ αντιςτοιχοφςε και ιταν φυςικά ανάλογο των περιουςιακϊν του ςτοιχείων. Μετά τθν είςπραξθ του ςχετικοφ ποςοφ χορθγοφνταν ςχετικι βεβαίωςθ. Οι ςπουδαιότεροι φόροι οι οποίοι καταγράφθκαν και βρζκθκαν διάςπαρτοι ςτθ ςχετικι βιβλιογραφία του χϊρου και μάλιςτα εν πολλοίσ με αςάφειεσ238 και αλλθλοεπικαλφψεισ ιταν: 236

΢εκαίλεη ζθεπνθχιαθαο αιιά θαη ινγηζηήο. Ζ ξίδα ηεο ιέμεσο πξνέξρεηαη θαηά ηνλ ΢εξαθείκ Ρίδν, η Σιναζόρ, ηφκνο Β, Αζήλα Κ.Μ.Μ. 2007 ζει 171 «απφ ηε ιέμε ρεζάπ» πνπ ζεκαίλεη ινγαξηαζκφο 237 Ζ γεληθή απηή νξνινγία πεξηιάκβαλε ηα κεγάια θαη ηα κηθξά ζαιγνχληα. ΢χκθσλα επίζεο κε ηνλ ΢. Ρίδν, ο.π. ζει 18, « ε δεκνγεξνληία επέβαιε ζηνπο ρξηζηηαλνχο κφλν κηθξά ζαιγνχληα, δειαδή θφξν ζπληεξήζεσο ηνπ πδξεπηηθνχ δηθηχνπ, θφξν πιεξσκήο ησλ βνζθψλ ηνπ ρσξηνχ, θφξν λπθηνθπιάθσλ θαη αγξνθπιάθσλ θιπ» 238 ΢ην δηάβα ηνπ ρξφλνπ παξαηεξήζεθαλ δηάθνξνη θφξνη θαη δνζίκαηα, ελ πνιινίο δεκηνπξγήκαηα ησλ ηνπηθψλ δπλαζηψλ. Έηζη ζχκθσλα κε ηνλ Θαλάζε Κωζηάθε, Σο Μιζθί ηηρ Καππαδοκίαρ, η. 2νο Αζήλα, Αθαδεκία Αζελψλ 1977, ζει 439, επί ηνπξθνθξαηίαο θαηαγξάθεθαλ νη: ε δεθάηε, ν θφξνο θαπλνχ, ηα ζαθηά (γάκνπ), ησλ θαηαιπκάησλ, ν νηθνγελεηαθφο, ησλ θαθηαληψλ, ησλ θαξθνπεηάισλ …

91

Γεληθνί Φόξνη. 





 

  

τθσ ιδιοκτθςίασ ι οικοδομϊν= εμλάκ βεργκιςι ι μουλκιοφ. Επρόκειτο περί ενόσ ετιςιου φόρου239 με τθν υποςθμείωςθ πωσ υπιρχαν πολλά είδθ ακινιτου ιδιοκτθςίασ, τα οποία καταγράφονται παρακάτω και για τα οποία υπιρχε διαφορετικι πρόβλεψθ, ανάλογθ δθλαδι με τθν αξία του Ραρατιρθςθ Ραρατθρικθκαν επίςθσ κυρίωσ ςτο δεφτερο μιςό του 19 που αιϊνα και οι φόροι: -για το κτίςιμο καινοφργιασ κατοικίασ ι επιδιορκϊςεωσ τθσ παλαιάσ -φόροι πρόςοψθσ του κτθρίου, ςφμφωνα με το Νόμο 1862 α 1 των γαιϊν = εραςί βεργκιςί. Ετιςιοσ φόροσ από 3-10 γρόςια για κάκε καλλιεργοφμενο ςτρζμμα το φψοσ του οποίου κανονιηότανε από το κτθματολογικό γραφείο (εμλάκ νταϊρεςί) τθσ περιοχισ240 ο φόροσ των αιγοπροβάτων. Δθλαδι το αγνάμ241 ι αγνάμ ρουςουμοφ ι αγνάμ βερκιςί ι ςαγι παραςί (παράδεσ μετριματοσ) ι φόροσ επί των προβάτων. Κατά τθν άποψθ του Σ. ΢ίηου ιταν κατά κεφάλι 2-3 δεκάρεσ242 και ςτα παλιά τα χρόνια ίςχυε γενικά για όλα τα ηωντανά.243 Ο φόροσ αυτόσ επιβλικθκε εκτάκτωσ για τθν κάλυψθ του Δθμοςίου Οκωμανικοφ Χρζουσ (Ντιγιοφνου Ουμουμιζ) προσ τθν Ευρϊπθ το μερίδιο παιδείασ= μααρίφ χθςεςι244 το αντιςικωμα του δρόμου= γιολ παραςι Ρρόκειται για τθν υποχρεωτικι καταβολι των λεγομζνων οδικοδεκαλζπτων ι, αντί αυτϊν, τθ ςυμμετοχι του ενεργοφ ανδρικοφ πλθκυςμοφ με προςωπικι εργαςία ςτθν καταςκευι ζργων υποδομισ θ οποία, τισ περιςςότερεσ φορζσ, ιταν χρονικισ διάρκειασ τριϊν θμερϊν.245 ο φόροσ επιτθδεφματοσ = βεργκιςι τεμεττοφ ι νταϊρεςί ο φόροσ παραγωγισ =αχςάρ246 ο φόροσ οινοπνευματωδϊν =΢ακι ρουςουμοφ Αρχικά τοφτοσ ο φόροσ είχε προςωρινό χαρακτιρα γριγορα όμωσ απζκτθςε μόνιμο καλφπτοντασ όχι μόνο το ρακί αλλά όλα τα είδθ των

Δηζέπξαηηαλ δηάθνξα θαισζνξίζκαηα φπσο: Κιεηεξηαθά-κνπκπαζηξηγέ, πνδαξηθά-θνπδνπκηγέ, ηαγηζηηθά-αμία ηξνθήο, γηα ην ζηξψζηκν ηνπ ηδακηνχ, ην ηζνξάρ …»

239 Απφ 12 έσο 60 γξφζηα, δειαδή θαη ζε θάζε πεξίπησζε, πνζνχ κάιινλ επηεινχο.

240 Γ. Μαπξνραιπβίδε, ο.π., ζει 270 241 Γάλεκ =πξφβαην, αγλάκ = πξφβαηα 242 ΢χκθσλα κε ηνλ Θαλάζε Κωζηάθε, ο.π., ζει. 438, «νη Μηζηηψηεο πιήξσλαλ ηξία γξφζηα εηήζην θφξν γηα θάζε πξφβαην…»

243 Τπάξρεη δηαθσλία ησλ εξεπλεηψλ γηα ηε θνξνινγία ησλ κεγάισλ δσληαλψλ 244 Καζηεξψζεθε κεηά ηε επαλάζηαζε ησλ Νεφηνπξθσλ 245 Μάιινλ θαη γη’ απηφ πξφθεηηαη, φηη βξίζθαλε δσξεάλ εξγαηηθά ρέξηα...

246 Σφζν ν θφξνο επηηεδεχκαηνο φζν θαη απηφο ηεο παξαγσγήο είλαη νη κεηεμειηγκέλεο κνξθέο απηνχ ηεο δεθάηεο...

92

 





οινοπνευματοφχων ποτϊν.247 Ζτςι ο κάκε παραγωγόσ χρεωνότανε 10-15 γρόςια για 20 περίπου οκάδεσ ρακί και 10-12 γρόςια για εκατό οκάδεσ κραςί φόροσ καπνοφ= βεργκί μπεγιζ Ειδικόσ φόροσ τον οποίον πλιρωναν ςφμφωνα με το Νόμο 1862 α 8 τα καταςτιματα πϊλθςθσ του καπνοφ. ο φόροσ πραςινάδασ, λαχανικϊν= γκουβερί Αποτελοφςε ξεχωριςτό φόρο που επιβλικθκε μετά το 1900 ιδιαίτερα ςτθν παραγωγι οπωροκθπευτικϊν αγακϊν. Ζτςι, χρεϊνανε 5-6 γρόςια για ζνα φορτίο κρεμμφδια, 5-6 γρόςια για ζνα αμάξι ςταφφλια, το ίδιο για τα βερίκοκα, 5-10 γρόςια κατά φορτίο ςτα κθπευτικά…248 τθσ ςτρατιωτικισ αρωγισ ι κεφαλικόσ φόροσ249 Δθλαδι το ςτρατιωτικό μπεντζλ ι μπεντελί ι αντιςικωμα250 Ρρόκειται για τθν εξαγορά τθσ ςτρατιωτικισ κθτείασ με τθν καταβολι είκοςι γροςίων, που ονομάςκθκε μπεντελί αςκεριζ= αντιςικωμα, και ίςχυε κυρίωσ για τον μθ μουςουλμανικό πλθκυςμό.251 Βεβαίωσ τοφτο το νομικό κακεςτϊσ άλλαξε μετά τθν επανάςταςθ των Νεότουρκων με τθν κακιζρωςθ, ςε όλο τον πλθκυςμό και ανεξάρτθτα κρθςκευτικϊν πεποικιςεων, τθσ υποχρεωτικισ ςτρατιωτικισ κθτείασ. Ραρατιρθςθ Τοφτοσ ο φόροσ προκάλεςε ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ προςτριβζσ λόγω των πολλϊν αςαφειϊν του.252 Με τθν πατριαρχικι εγκφκλιο τθσ 24 Τηεμαηιουλαχίρ 1293 (12-7-1876) γίνθκε μια τελικι προςπάκεια ενιαίασ αντιμετϊπιςισ του με: -τον αποκλειςμό των θλικιϊν κάτω των 15 και άνω των 75 ετϊν, δθλαδι των ςιπιάν (παιδιά) και των αμελί μαντά (αχριςτων) -τον υποχρεωτικό καταρτιςμό καταςτάςεων αρρζνων -τον χωριςμό τουσ ςε τρεισ κλάςεισ ςε κάκε κοινότθτα: α-τουσ αλά= ανωτζρα β-τουσ εβςάτ= μεςαία γ-τουσ ετνά= κατϊτερθ -τθν απαλλαγι οριςμζνων κατθγοριϊν πολιτϊν από τθν καταβολι του όπωσ ιερζων, κακθγθτϊν ιατρικϊν ςχολϊν, φοιτθτϊν… ο φόροσ τθσ δεκάτθσ επί τθσ παραγωγισ ςπαρτϊν253

247

Ο εηδηθφο γηα ηνχην ηνλ θφξν ιεγφηαλε θαδαληδήο πνπ «επφπηεπε» ηα ζπίηηα πν βγάδαλε ηε ζρεηηθή παξαγσγή θαηαγξάθνληαο ηα πηζάξηα παξαγσγήο θαη «βνπιψλνληαο =ζθξαγίδνληαο» ην θαδάλη 248 Θαλάζεο Κωζηάθεο, Ανακού, Αζήλα Κ.Μ.΢, 1963, ζει 402.

249 Δκκ. Σζαιίθνγινπ ο.π. ζει 66 250 Αλαθεξφκαζηε ζηα ηζρχνληα θπξίσο ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19 νπ αηψλα θαη επέθεηλα θαη φρη ζηηο πξφηεξεο θαηαζηάζεηο ζηηο νπνίεο ίζρπαλ δηάθνξα φπσο: ην ληεβζηξκέ (παηδνκάδσκα), ην ραξάηο θιπ ΢χκθσλα κε ηνλ Γ. Μαπξνραιπβίδε, ν.π. ζει 270. « επί ζνπιηάλνπ Αδίδ σξίζζε λα ηνλ πιεξψλνπλ νη άξξελεο απφ 20-40 ρξφλσλ» 251 Οη Σνχξθνη ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα ππεξεηνχλ ηελ ζηξαηησηηθή ηνπο ζεηεία 252 Ήηαλ ππνρξεσηηθφο θαη εηζπξαηηφκελνο κε βάζε ηνπο λφκνπο πεξί κε θαηαβνιήο ησλ θφξσλ ηνπ δεκνζίνπ επηζχξνληαο πνηλέο θπιαθίζεσο ζηνπο παξαβάηεο.

253 Καηά θαηξνχο ππήξρε ζρεηηθή πξφβιεςε γηα πνηα πξντφληα θνξνινγνχληαλ κε ηνλ πξναλαθεξφκελν θφξν. Κάιππηαλ θπξίσο ηα κε εππαζή πξντφληα, δειαδή ειηέο, δεκεηξηαθά, βακβάθη, άρπξν

93

Θ είςπραξθ του ςχετικοφ φόρου τίκετο ετθςίωσ ςε πλειοδοτικό διαγωνιςμόδθμοπραςία254 μετά τισ εκκζςεισ των μαηπατάδων= αγροφυλάκων, για τθν πορεία τθσ παραγωγισ. Βεβαίωσ οι ςυμμετζχοντεσ του διαγωνιςμοφ πάντοτε ιταν άτομα με οικονομικι επιφάνεια255 ι ζχοντεσ εγγφθςθ από ςθμαντικά πρόςωπα, κυρίωσ ανκρϊπουσ με ςθμαντικά περιουςιακά ςτοιχεία. Με τουσ ανκρϊπουσ τουσ κατά τθ διαδικαςία του κεριςμοφ παίρνανε τα ςχετικά, τα οποία εναποκικευαν ςε κεντρικζσ καλά φυλαςςόμενεσ αποκικεσ. Μονάδεσ μζτρθςθσ: -ιταν το «κιλό ι κιλζ» που αντιςτοιχοφςε ςε 84 οκάδεσ -το ςινίκ ι ψθλαγοφ, που αντιςτοιχοφςε ςε 12 οκάδεσ -το ρουσ, που αντιςτοιχοφςε ςε 6 οκάδεσ Ραρατιρθςθ α 1-Συχνζσ ιταν οι προςτριβζσ του πλθκυςμοφ με τουσ δεκατιςτζσ οι οποίοι ςε διαφόρουσ περιπτϊςεισ μεταβλθκικαν ςε δυνάςτεσ μιασ και εκμεταλλεφονταν κατά το δοκοφν και δια ίδιον όφελοσ τουσ παραγωγοφσ ο οποίοι τισ περιςςότερεσ φορζσ αδυνατοφςαν να αντιδράςουν...ιδιαίτερα ςτισ απομονωμζνεσ περιοχζσ. Κφρια αιτία τοφτων των προςτριβϊν ιταν θ χρθςιμοποίθςθ τμιματοσ τθσ παραγωγισ –ποςότθτασ από τον παραγωγό για ίδιον όφελοσ, δθλαδι για τθν προςωπικι του χριςθ…δθλαδι ποςότθτα πζρα και πάνω από τθ φορολογοφμενθ. Για παράδειγμα μποροφςε να κρατιςει, χωρίσ να φορολογθκοφν, ζξι οκάδεσ ςταφυλιϊν, 5 οκάδεσ ρεβικιϊν, το ίδιο φαςολιϊν, κλπ. Μετζρχονταν λοιπόν διάφορα τεχνάςματα για να μπορζςουν να ξεγελάςουν τουσ ελεγκτζσ- κολτηιδεσ όπωσ, το φαςκιωμζνο παιδί…παχουλοφτςικο και τελείωσ ςκεπαςμζνο, τοποκετθμζνα ςε ειδικζσ κρφπτεσ των ροφχων κλπ. Κεωρικθκε ςθμαντικι κατάκτθςθ θ τοποκζτθςθ ανεξαρτιτων παρατθρθτϊν ι ανκρϊπων κοινισ εμπιςτοςφνθσ...

2-Χαρακτθριςτικόσ είναι ο Κανάςθσ Κωςτάκθσ για τον τρόπο είςπραξθσ αυτοφ το φόρου ςτθν ιδιαίτερι του πατρίδα, το Μιςκί. Γράφει μεταξφ των άλλων ο εξαιρετικότατοσ ερευνθτισ πωσ, «…τισ θμζρεσ του αλωνίςματοσ ο αγοραςτισ ι ενοικιαςτισ του φόρου είχε κιόλασ εγκαταςτακι ς’ ζναν οντά και είχε βρει τουσ δϊδεκα μουχουρτηιδεσ, αυτοφσ που κρατοφςαν τισ ςφραγίδεσ για το ςφράγιςμα του καρποφ ςτ’ αλϊνια. Γφριηαν το χωριό και καλοφςαν τουσ παραγωγοφσ να πάνε ςτον αγά να πάρουν τον ποφςουλα, τθν άδεια δθλαδι για το λίχνιςμα. Σε κάκε περιοχι ςε κάκε ομάδα αλωνιϊν ζπρεπε να λιχνίηουν όλοι μαηί…Ζπειτα από το λίχνιςμα και το κοςκίνιςμα του καρποφ ο παραγωγόσ χϊριηε τθ ςοδειά του ςε ςωροφσ και από αυτοφσ ο αγάσ ζπαιρνε αυτό που είχε κακωριςκεί…»256 Ραρατιρθςθ β Στο υπάρχον φορολογικό κακεςτϊσ υπιρχαν, όπωσ ιταν φυςικό και διάφορεσ ατζλειεσ οι οποίεσ παραχωροφνταν κυρίωσ ςε ιδρφματα. Ζτςι απολάμβαναν των ςχετικϊν ατελειϊν: -Τα εκκλθςιαςτικά ιδρφματα για τισ δωρεζσ και τισ χορθγίεσ…

254

΢ν κεδάη Γίδαλε ξνπρίλ= ελέρπξν ή θεθαιέη = εγγχεζε 256 Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π , ζει. 488 255

94

-τα εκκλθςιαςτικά ςχολεία…

-τα ορφανοτροφεία…

Ηδηαίηεξνη Φόξνη Καταγράφονται, επίςθσ, εκτόσ των ανωτζρω φόρων ι αυτϊν που επιβάλλονταν από τισ τοπικζσ αρχζσ και κάποιοι ιδιαιτζρου ενδιαφζροντοσ όπωσ: 1-κοινοτικόσ φόροσ ι koy mesarifi-ζξοδα του χωριοφ. Ρρόκειται περί ενόσ γενικοφ φόρου τον οποίο πλθρϊνανε οι κάτοικοι των κοινοτιτων ανάλογα με τθ φοροδοτικι τουσ ικανότθτα και αποςκοποφςε ςτθν κάλυψθ των γενικϊν εξόδων διοίκθςθσ όπωσ:  -το su parasi-του νεροφ χριμα= ζξοδα ςυντιρθςθσ αγωγϊν του νεροφ κλπ  -ο μιςκόσ των νυκτοφυλάκων  -misafir parasi-ζξοδα φιλοξενίασ των κρατικϊν υπαλλιλων- μπαξίςια  -ο μιςκόσ του κλθτιρα  -τα λοιπά ζξοδα 2-των μελιςςϊν Ρροφανϊσ αφοροφςε τουσ επιτθδευματίεσ που παριγαγαν τοφτο το προϊόν...και θ ετιςια επιβάρυνςθ για κάκε κυψζλθ ιταν τθσ τάξεωσ των πζντε γροςίων. 257 3-τον εμλάκι μιριγζ, ενόσ πολφ μικροφ φόρου που αφοροφςε τα κτίςματα ςε οικόπεδα του δθμοςίου, ςαν κάποιο ενοίκιο ςτο τοπικό βακοφφι 4-τα τεκιαλιφί χοςρμπιγζ258, τα οποία ίςχυαν ςε περιόδουσ πολζμου και ιταν ςε χριμα ι ςε είδοσ.

5-οι επιτάξεισ, που άλλοτε εξοφλοφνταν κανονικά και άλλοτε παραγράφονταν.

6-θ επιχοριγθςθ ι το κανονικόν του ιερζα και το «εμβατίκιον του Δεςπότθ». Ρρόκειται περί ενόσ ιδιαιτζρου φόρου που αφοροφςε τισ χριςτιανικζσ κοινότθτεσ και ςκοπό είχε τθν κάλυψθ των εξόδων-αμοιβι του ιερζα τθσ κάκε κοινότθτοσ, αλλά και του μθτροπολίτθ τθσ οικείασ επαρχίασ. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ το κακεςτϊσ για τοφτθ τθν υποχρεωτικι είςπραξθ δεν ιταν ενιαίο, αλλά πάντωσ και ςε κάκε περίπτωςθ όλεσ οι κοινότθτεσ είχαν τθ ςχετικι πρόνοια για τον χωριςμό των οικογενειϊν ανάλογα με τθν οικονομικι τουσ κατάςταςθ. Ζτςι για παράδειγμα με βάςθ τα ςωηόμενα πρακτικά τθσ κοινότθτοσ Σιναςοφ ζχουμε τζςςερισ μαχαλάδεσ που κάκε ζνασ περιελάμβανε τισ παρακάτω κατά τάξθ οικογζνειεσ:259 -Μαχαλάσ Γενι : Α τάξθ 12 οικογζνειεσ…Β τάξθ 14 οικογζνειεσ…Γ τάξθ 9 οικογζνειεσ…Δ τάξθ 16 οικογζνειεσ…Ε τάξθ 19 οικογζνειεσ -Μαχαλάσ Γαβράσ Α τάξθ 9 οικογζνειεσ…Β τάξθ 9 οικογζνειεσ…Γ τάξθ 6 οικογζνειεσ…Δ τάξθ 21 οικογζνειεσ…Ε τάξθ 17 οικογζνειεσ -Μαχαλάσ Λουλάσ Α τάξθ 13 οικογζνειεσ…Β τάξθ 5 οικογζνειεσ…Γ τάξθ 7 οικογζνειεσ…Δ τάξθ 14 οικογζνειεσ…Ε τάξθ 22 οικογζνειεσ 257

ο.π. ζει 438 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ο.π. ζει 271 259 Κωλζηαληίλνο Νίγδειεο, Καππαδοκία Ιαηπικήρ δπώμενα, Θεζζαινλίθε 2009 ζει 28 258

95

-Μαχαλάσ Κιποσ Α τάξθ 11 οικογζνειεσ…Β τάξθ 8 οικογζνειεσ…Γ τάξθ 6 οικογζνειεσ…Δ τάξθ 22 οικογζνειεσ…Ε τάξθ 29 οικογζνειεσ. Αλλά και ςτθν κοινότθτα των Συλλάτων, όπωσ και ςτθν προαναφερομζνθ, υπιρχε ςαφζςτατοσ διαχωριςμόσ των κατοίκων ανάλογοσ πάντοτε με τθ φοροδοτικι τουσ ικανότθτα, βάςθ του οποίου πλιρωναν τα οφειλόμενα κάκε μορφισ προσ τθν κοινότθτα…Από το κανονικό του ιερζωσ ζωσ και τα λοιπά, περιλαμβανομζνων και των αμοιβϊν των ιατρϊν. Με μια διαφορά. Εκεί ο διαχωριςμόσ των κατοίκων ιταν ςε τζςςερισ τάξεισ. Τρεισ που πλιρωναν κανονικά και μια οι παντελϊσ άποροι. Στο ςωηόμενο μάλιςτα αρχειακό υλικό του Κ.Μ.Σ. υπάρχει ςχετικόσ πίνακασ με τισ οικογζνειεσ, τθν τάξθ ςτθν οποία ανικαν, και τα οφειλόμενα… Σφμφωνα με αυτόν μάλιςτα 43 αναφζρονται ςτθν πρϊτθ κατθγορία με υποχρζωςθ καταβολισ 15 γροςίων, 50 ςτθν δεφτερθ με υποχρζωςθ 10 γροςίων και 39 ςτθν τρίτθ με υποχρζωςθ 8 γροςίων260. Βεβαίωσ τοφτοσ ο διαχωριςμόσ των κατοίκων δεν ιταν ςτακερόσ μιασ και ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα υπιρχε νεότεροσ261 με βάςθ τον οποίο όχι μόνο πλιρωναν τα “κανονικά” του ιερζωσ, αλλά και για τα διάφορα μυςτιρια τθσ εκκλθςίασ. Διαβάηουμε λοιπόν ςτον προαναφερόμενο Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ. «Ενταφκα διλον γίνεται το ετιςιον κανονικόν του ιερζωσ (δυςανάγνωςτοσ λζξθ) αρχι Λνδικτιϊνοσ τθν 7θν Σεπτεμβρίου 1884 ζτουσ, οφτωσ ϊςτε τα μεν πρϊτιςτα οςπίτια ίνα πλθρϊςωςι προσ 15 γρόςια. Τα δε μεςαία προσ 10 γρόςια.

260

Κ.Μ.΢. ο.π. «Πξσηίζησο νηθίαη αλά 15 γξφζηα 43 ηνλ αξηζκφλ: Λαπξέληηνο ΢ηακαηίνπ, Σξχθσλ Σηκνζένπ, Υαηδεζπκεψλ Παρσκίνπ, Υξήζηνο Παρσκίνπ, ΢ηαχξνο Παρσκίνπ, Αληψληνο Κνπιφγινπ, Αλαζηάζηνο Θσκά, Υαηδεγεσξγίνπ Έμαξρνο, Λάδαξνο Υαηδεθηιίππνπ, Αζαλαζίνπ Ζιίαο, Γεψξγηνο Καζηξελφο, Δπζηάζηνο Ενπκπνπιίνπ, Γεκήηξηνο Λενληίνπ, Πξφδξνκνο ΢ηακάηνγινπ, ΢σηήξηνο ΢ηεθάλνπ, Αληψληνο Αβξαάκ, Πέηξνο Εαθεηξίνπ, Γεψξγηνο Καξάθηο, Βαζίιεηνο Καξάθηο, Βαζίιεηνο Υαηδεαγαπίνπ, Υαηδεαγάπηνο Υαλέζεο, Μεληδέο νγινχ Μηραήι, Γεψξγηνο Υαηδεαγαπίνπ, Υαηδεπαξαζθεπάο Υαηδεθηιίππνπ, Νηθφιαο Υαηδεθηιίππνπ, Παξαζθεπάο Γξεγνξίνπ, Ησάλλεο Πξ. ΢ηακαηφγινπ, Γηνλχζηνο Μεξθνπξίνπ, ΢σηήξηνο Υαηδελενθχηνπ, Μηραήι Μελεςφγινπ, Αιέμεο Ματνπ, Υαηδεγεψξγηνο Υαηδελενθχηνπ, Υαηδεαπφζηνινο Κσλζηαληίλνπ, Αηδέκ Γηάλλεο Σξπθψλνπ, Υαξαηδηαξακέο Αλαζηάο, Ηγλάηηνο Γεσξγίνπ, Εακπάο Λαδαξ, Αλέζηεο Υξήζηνπ, Μάξηα Γεσξγίνπ, Γξεγφξηνο Ησαθεηκεδηληάξ, Γεκνζζέλεο Παλαγηψηεο. Μεζαίαη νηθίαη αλά 10 γξφζηα, 50 ηνλ αξηζκφλ.: ΢ηαχξνο ΢ηακαηίνπ, Μηραήι ΢ηακαηίνπ, Θενθάλεο ΢ηαχξνπ, Υαηδεησάλλεο Υαηδεθηιίππνπ, Γεκήηξηνο Υαηδεζπκεψλ, ΢πκεψλ Πέηξνπ, Απφζηνινο Γαθνκήο, Μάτνο Ησαθείκ Έμαξρνο, Γαβξηήι Θσκάο, Νηθφιανο Ναρλάο, Γεκήηξηνο Σνπνχδ, Εαραξίαο Εακπάδ, Ηνξδάλεο Υαηδεζηαχξνο, Ησάλλεο Υαηδεζηαχξνπ, Γηάλλεο Ηζκχξεο, Γεκήηξηνο Γξεγνξίνπ, Αιέμεο Μνπξάη, Εαραξίαο Ενπγηνχι, Αληψληνο Υαηδεθπξηάθνο, Θενδφο Παζηαηδή, Νηθφιανο Θέκειεο, ΢άββαο Εακπάο, Παχινο Υαηδεπαξαζθεπάο, Αλαζηάο Φαξάζαιεο, Κσλζηαληίλνο Ακεξηθάλ, Απφζηνινο Παιηδήο, Βαζίιεηνο Λειεπεηδήο, ΢ηάπξνο Αλζίκνπ, Αιέμεο Θσκάο, Μαθξίλα Ππξφγινπ, Μεκέη Ησάλλεο Σξπθψλνπ, Υαξάιακπνο Θσκάο, ΢άββαο ΢αξαζιήο, Βαζίιεηνο ΢νπβεξκέδεο, Παλαγηση Αβέξθηνο, ΢άββαο Γάζθαινο, Ησάλλεο Ρνπζφγινπ. Έζραηαη νηθίαη αλά 8 γξφζηα 39 ηνλ αξηζκφ. Ηνξδάλεο Νηθεθφξνπ, Καιάλα θφξε, Λάδαξνο Ζιίαο, Βαζίιεηνο Σνπνχδ, Λάδαξνο Ζιίαο, Λαδ Παλαγηση, ράξηζκα, Λάδαξε Ηζκπξιή, Μειέηηνο Ματνπ, Αβξαάκ Μνπξάη Σακάζε, Πνηφο Άλζηκνπ, Αγάπηνο Σαξίηδαιε, Γέζπνηλα Αβηδφγινπ, Θενδφδ Κνηδά, Υξήζηνο Σδήιεο, Μήηεξ Παξαζθεπά, Αβξαάκ Μάηνο, Μηραήι Σηιή, Θσκάο Καξαιήο, Θσκάο Βιάζηνο, Αλέζηεο Υαξαδαξακάο, Κνζκάο Κατζαξιήο, Αζαλάζηνο Γαληήι, Σνπάι Λεπηέξ, ΢πκεψλ Υαηδεδηνλπζίνπ» 261 ΢χκθσλα κε καξηπξίεο ινηπφλ ην ρσξηφ είρε δηαηξεζεί ζε πέληε ηάμεηο. Απηήο ησλ 20, ησλ 40, ησλ60, ησλ 80 θαη ησλ 100 γξνζίσλ αλαιφγσο.

96

Τα δε ελάχιςτα προσ 8 γρόςια». Στον ίδιο Κϊδικα, επίςθσ, βρίςκουμε τθ ςθμαντικότατθ καταγραφι τθσ 1θσ Οκτωβρίου του ζτουσ 1919 για το ςυμβόλαιο των «Λερζων τθσ κοινότθτοσ Ηιλθσ» χρονικοφ ζτουσ 1919-20». Ζτςι ςφμφωνα με το προαναφερόμενο ςυμβόλαιο: «Θ Εφορία τθσ κοινότθτοσ Ηιλθσ αφ’ ενόσ και αφ’ ετζρου δε οι ιερείσ, ο Ραπαιωάννου και ο Ραπακωνςταντίνοσ ςυμφϊνθςαν υπό τουσ εξισ όρουσ. Α-Οι ωσ άνω ειρθμζνοι ιερείσ κα ιερατεφςουν εισ τθν εκκλθςίαν των Αγίων Αποςτόλων επί εν ζτοσ αρχόμενου από 1θσ Οκτωβρίου του 1919 ςωτθρίου ζτουσ και λιγοντοσ τθν 30θν Σεπτεμβρίου του 1920. Β- Θ ετιςια ιερατικι επιχοριγθςθ ενόσ εκάςτου εξ χιλ. γρόςια (6.000) πλθρωτζα εκ τθσ ενορίασ εκάςτου κατά πάςαν τριμθνίαν ενί εκάςτω τουσ όρουσ (λζξεισ δυςανάγνωςτοι) των ενοριακϊν τάξεων. Γ- Ο εκ των ιερζων Αιδ. Ραπαϊωάννθσ ζχει δικαιϊματα τεςςάρων μθνϊν από του Λουνίου μζχρι Σεπτεμβρίου του 1919 ωσ εργαςκείσ μόνοσ του… Δ- Τα τυχθρά αμφοτζρων των ιερζων οποιαςδιποτε φφςεωσ τα εντόσ τθσ εκκλθςίασ ζςονται εξ θμιςείασ… Το παρόν ςυνταχκεί με ευχαρίςτθςιν αμφοτζρων των μερϊν και υπογραφζν εκατζρωκεν ςφραγιςκζν τθ ςφραγίδι τθσ εκκλθςίασ κατεχωρικθ εν τω ιερϊ μθτρϊω. Εγζνετο εν Ηιλθ Λκονίου 1919 τθ 1θ Οκτωβρίου» Στθ κοινότθτα του Μιςτί το κακεςτϊσ επιβολισ και είςπραξθσ αυτοφ του φόρου, το χρονιάτικο των ιερζων δθλαδι, « ιταν το ίδιο για όλουσ, 8-10 γρόςια από κάκε ςπίτι τθσ ςυνοικίασ τουσ ςτα παλαιότερα χρόνια και 20 ςτα τελευταία. Τθ ςυνδρομι αυτι τθ λζγανε γιλλοφχ ι ανορία παραςί, χριματα τθσ ενορίασ, και μποροφςαν οι ενορίτεσ αντί για χριματα να δϊςουν είδοσ, προ πάντων ςίκαλθ».262 Τζλοσ, θ ςχετικι πρόβλεψθ για τθν αμοιβι-ζξοδα του Δεςπότθ ανερχότανε ςε όλθ τθν επαρχία του ςτο ποςό των 5 γροςίων, για κάκε οικογζνεια. Δαπάνθ τθν οποία πολλζσ φορζσ αρνοφνταν να πλθρϊςουν οι κάτοικοι μιασ και «ο δεςπότθσ δεν εμφανιηότανε ςτο χωριό τουσ»263 ι δεν μποροφςαν να καταβάλουν. Γι αυτό παρατθρικθκε και θ εισ είδοσ καταβολι, αντί χρθμάτων. Επιχοριγθςθ θ οποία «…κάλυπτε τα ζξοδα παράςταςθσ γιατί ο Δεςπότθσ κατείχε κζςθ κρθςκευτικοφ Νομάρχθ, διατθροφςε άλογο ιππαςίασ, ςυντθροφςε διάκο, κεχαγιά και καβάςθ που τον ςυνόδευε κατά τισ επιδειχτικζσ περιοδείεσ του ςτα χωριά τθσ επαρχίασ του, ζξω από τα οποία γινότανε παλλαϊκι υποδοχι με τουσ μακθτζσ των ςχολείων που ’ψελναν ςχετικά κοφρια. Τθ δεςποτικι επιχοριγθςθ τθν ειςζπραττε ζνασ παπάσ του χωριοφ, ο πιο ικανόσ, ωσ Αρχιερατικόσ Επίτροποσ ι ζνασ λαϊκόσ ωσ αντιπρόςωπόσ του, που λεγότανε Ζξαρχοσ».264 Βεβαίωσ και πάλι λόγω τθσ οικονομικισ ανζχειασ παρατθρικθκε αδυναμία είςπραξθσ του ςχετικοφ φόρου ι καλφτερα δεν απζδωςε τα αναμενόμενα. Γι’ αυτό ανατζκθκε θ είςπραξι του: 262

Θαλάζεο Κωζηάθεο, ο.π. ζει 268 Μαξηπξία Διεπζεξίαο Μαπξνπνχινπ, ο.π.

264 Γ. Μαπξνραιπβίδεο, ν.π. ζει 144 263

97

-από τον ταχςιλντάρθ μαηί με τουσ δθμόςιουσ φόρουσ, πράξθ που προκάλεςε το δθμόςιο αίςκθμα και καταργικθκε ςχεδόν αμζςωσ - τα εκκλθςιαςτικά ταμεία των Λερϊν ναϊν…

7-Λδιαίτερθ, επίςθσ, για τθν λειτουργία τθσ εκκλθςίασ, ιταν θ επιβολι και μάλιςτα με φοβερό τρόπο, ενόσ παράξενου φόρου που ονομάηονταν φόροσ «Κανιςκίου» τον οποίο βλζπουμε ςτθ ςελίδα 22 του Κϊδικα με θμερομθνία 26 Οκτωβρίου 1855. Να ςθμειϊςουμε πωσ τόςο το «κανίςκι», δθλαδι θ προςφορά-άρτοσ, όςο και το «νάμα», δθλαδι το κραςί για τθν τζλεςθ του μυςτθρίου τθσ Κείασ ευχαριςτίασ, είναι απαραίτθτα για τθ Κεία λειτουργία. Ζτςι λοιπόν λόγω τθσ μθ προςφοράσ των κατά καιροφσ από το εκκλθςίαςμα και επειδι θ προμικειά τουσ γινότανε από τα παραδιπλανά χωριά, αλλά παραςκευαςμζνα με αμφίβολθσ ποιότθτασ υλικά και πολλζσ φορζσ ακάκαρτα, γι’ αυτό «θ Σφνοδοσ αποφαςίηει ομόφωνα όπωσ από δω και πζρα κανζνασ χριςτιανόσ να μθ φζρνει ςτθν εκκλθςία οφτε κανίςκι, οφτε νάμα, αλλά μόνο τα κόλλυβα, τθν αρτοκλαςία και το κραςί του. Για το δε κανίςκι και το νάμα ο επίτροποσ τθσ εκκλθςίασ να ειςπράττει από κάκε χριςτιανικό ςπίτι από ζνα γρόςι και από ζνα “ςαχάνι” (βακουλό μπακιρζνιο πιάτο) κακαρό ςιτάρι, ϊςτε μ’ αυτά ο επίτροποσ να φροντίηει (αλζκοντασ το ςτάρι και προμθκεφοντασ το νάμα) να ζχει πάντοτε ζτοιμα τα χρειαηοφμενα για τθν τζλεςθ του μυςτθρίου. Πποιοσ τολμιςει να εναντιωκεί κα τιμωρθκεί “ςυνοδικϊσ” και τα δϊρα του δεν κα είνε δεκτά ςτθν εκκλθςία, κα πεταχτοφν όξω. Οι υπογράφοντεσ (διατθρείται θ ορκογραφία), Χαηι νεόφθτοσ του νοταρά, Μαγίσ του γιανι παρόν, γεωργισ του μθχα, εγοχαηικιργακοσ , γθορκάκθσ του παςκαλ, μάρκοσ του παςχάλι, δοιμίτρισ του θοςιφ, ςεραφιμισ του νικολα, κομασ του θγνατιου, Χαπαραςκευασ Χατηθςτεφάνου παρον»

98

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Αγαλλοποφλου Πθνελόπθ - Θζμελθ Χρυςάνκθ, Αςτικόσ Κϊδικασ και ειςαγωγικόσ νόμοσ, Κεςςαλονίκθ, Αφοί Σάκκουλα, 1999 Αναγνωςτοποφλου ΢ια, Μικρά Αςία, 19οσ αιϊνασ –1919 Οι ελλθνορκόδοξεσ κοινότθτεσ, Ακινα, Ελλθνικά Γράμματα 1997 Αποςτολόπουλοσ Φ., «Τρία ζγγραφα του Κϊδικα Ταβλουςοφν τθσ Καππαδοκίασ: 1.Αυτοκρατορικό Βεράτι και 2 Επιςτολζσ του Ραϊςίου, Μθτροπολίτου Καιςαρείασ», Δελτίο Κζντρο Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 1οσ * 1977+ ς. 217239 Αρχελάου Ι. ΢., Η Σιναςόσ, ιτοι κζςισ, ιςτορία, και διανοθτικι κατάςταςισ, ικθ, ζκιμα και γλϊςςα τθσ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωσ Σιναςοφ και ςφντομοσ περιγραφι των εν επαρχίαισ Καιςαρείασ και Ικονίου Ελλθνικϊν κοινοτιτων, Εν Ακιναισ 1899 , Αςβζςτθ Μαρία, Επαγγελματικζσ Αςχολίεσ των Ελλινων τθσ Καππαδοκίασ, Ακινα, Επικαιρότθτα, 1980, Βαβοφςκοσ Κωνςταντίνοσ, Εγχειρίδιον Αςτικοφ Δικαίου, Κεςςαλονίκθ, Αφοί Σάκουλα 1974 Ελευκεριάδθσ Ρίηοσ, Συναςςόσ, ιτοι μελζτθ επί των θκϊν και εκίμων αυτισ, Εν Ακιναισ 1879 Ευαγγελίδθσ Σρ. Ιςτορία τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ από τθσ ιδρφςεωσ αυτισ μζχρι και ςιμερον, (1281-1894). Ακινα 1894, Ευπραξιάδθσ Λάηαροσ, Το Προκόπι τθσ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ . Αδελφότθτοσ Ρροκοπιζων Μακεδονίασ Κράκθσ 1988 Ιορδάνογλου Αναςτάςιοσ, «Το Φερτζκι Λκονίου-Κόνυα, και ζνα ανζκδοτο Καραμανλιδικο Ζγγραφο (1837) για τα τυχερά παιχνίδια», Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 2οσ [ 1980] Ιςτικοποφλου Λιδα, Η Ελλθνικι ταπθτουργία και θ ταπθτουργόσ ςτθ Μικρά Αςία 1860-1922, Εςτία 2000 Ιωακειμίδθσ Χρίςτοσ, Καππαδοκία, νοοτροπίεσ και ςτάςεισ ςχετικά με τθ γυναίκα και το παιδί, Βόλοσ, Συλ. Καππαδοκϊν Ν. Μαγνθςίασ 2005 Καρατηά Ελζνθ, Καππαδοκία, ο τελευταίοσ ελλθνιςμόσ τθσ περιφερείασ Ακςεράι Γκζλβερι (Καρβάλθσ) Ακινα, εκδ. Γνϊςθ 1985 Κελεκίδθσ Λάηαροσ, Τα Φάραςα τθσ Καππαδοκίασ, μνιμεσ Φαραςιωτϊν γερόντων», Κεςςαλονίκθ 2005 Κωςτάκθ Θανάςθ, το Μιςκί τθσ Καππαδοκίασ, Ακινα, Ακαδθμία Ακθνϊν 1977 Κωςτάκθ Θανάςθ, Ανακοφ, Ακινα Κ.Μ.Σ. 1963 Λαμζρα Κ. «Ρερί του κεςμοφ των επί τουρκοκρατίασ δθμογεροντιϊν», Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδιδόμεον υπό του τμιματοσ Μικραςιατικϊν Μελετϊν τθσ Ενϊςεωσ Σμυρναίων, τόμοσ 3οσ [ 1940] Μαυροχαλυβίδθσ Γεώγριοσ,Η Αξόσ τθσ Καππαδοκίασ, τ. 1οσ , Ακινα, Κ.Μ.Σ. 1990 Μαυροχαλυβίδθσ Γεώργιοσ, Η Αξόσ τθσ Καππαδοκίασ, τ. 2οσ Ακινα, Κ.Μ.Σ. 1990 Μερλιζ Μζλπω, «Οι Ελλθνικζσ Κοινότθτεσ ςτθ ςφγχρονθ Καππαδοκίασ», Δελτίο Κζντρο Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 1οσ [ 1977] Νίγδελθσ Κ. - Γ. ΢ταματιάδθσ, Τα Σφλλατα τθσ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, Σφλλογοσ Γυναικϊν Ν. Συλλάτων, 2008,

99

Νίγδελθσ Κ. -΢. Κοιμίςογλου, Η Μαλακοπι τθσ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Διμου Συκεϊν, 2003 Νίγδελθσ Κ.- ΢. Κοιμίςογλου, Το Ανταβάλ τθσ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Διμου Συκεϊν 2003 Νίγδελθσ Κων/νοσ, Τα Φλογθτά τθσ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Νομαρχίασ Χαλκιδικισ 2006 Νίγδελθσ Κωνςταντίνοσ, Καππαδοκία Δρϊμενα Γάμου, Κεςςαλονίκθ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, 2009 Νίγδελθσ Κωνςταντίνοσ, Χαμιδιζ (Μουραντιζ), Διαβατά, Λερά Μθτρόπολθ Νεαπόλεωσ-Σταυρουπόλεωσ 2007 Νικολαϊδθσ Δθμιτριοσ, Παράρτθμα των Οκωμανικϊν Κωδίκων, Κωνςταντινοφπολθ 1873 Ρίηοσ ΢εραφείμ, Η Σιναςόσ Ακινα, Κ.Μ.Σ 2007, ςελ 110 ΢ζμπθ Ζωι, Το Βιλαζτι Θεςςαλονίκθσ κατά τθν περίοδο των οκωμανικϊν μεταρρυκμίςεων(Τανηιμάν) 1839-1876, Κεςςαλονίκθ, Α.Ρ.Κ. 1998 ΢ταματόπουλοσ Κ., «Στοιχεία από τθν ιςτορία των Ελλθνικϊν χωριϊν ςτισ εκβολζσ του Μαιάνδρου», Β Πανελλινιο Συνζδριο για τον Ελλθνιςμό τθσ Μικράσ Αςίασ, Α.Ρ.Κ. 1994 Σηιοφτηια Ελζνθ, Μαλακοπι Καππαδοκίασ, μζςα από πθγζσ, ζγγραφα και μαρτυρίεσ, Κεςςαλονίκθ, Ναφσ 2007 Σςαλίκογλου Εμμανουιλ, «Λαογραφικά Φλαβιανϊν Καιςαρείασ τθσ Καππαδοκίασ», Μικραςιατικά Χρονικά ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων τ.13οσ [1967] Σςαλίκογλου Εμμανουιλ, Ελλθνικά Εκπαιδευτιρια και ελλθνορκόδοξοι κοινότθτεσ τθσ περιφερείασ Καιςαρείασ, βάςει των εισ τα Γενικά Αρχεία του κράτουσ Κωδίκων, Ακινα, Κ.Μ.Σ. 1976 Φαραςόπουλοσ ΢υμεών, Τα Σφλλατα, Μελζτθ του νομοφ Ικονίου υπό Γεωγραφικιν Φιλολογικιν και Εκνολογικιν ζποψιν, Εν Ακιναισ 1895 Χιτίρογλου Παφλοσ, Επίςθμα Οκωμανικά ζγγραφα αναφερόμενα εισ τθν ιςτορίαν τθσ Κφπρου, Λευκωςία, Κ.Ε.Ε. 1971 Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων τ. 1οσ 1939 Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων, τ. 3οσ 1940 Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων, τ. 9οσ 1961 Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων, τ.11οσ 1964 Μικραςιατικά Χρονικά, ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων, τ.12οσ 1965 Μικραςιατικά Χρονικά ςφγγραμμα περιοδικόν εκδ. Ενϊςεωσ Σμυρναίων τ.13οσ 1967 Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 1οσ Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 2οσ Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 4οσ Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 7οσ Δελτίο Κζντρου Μικραςιατικϊν Σπουδϊν, τόμοσ 9οσ

1977 1980 1983 1988 1992

100

Μαξηπξίεο Αλτίογλου Γεςκθμανι (Ανακοφ), Καλλινικίδθσ Γεώργιοσ (Ανταβάλ), Μαυροποφλου Ελευκερίασ (Μαλακοπι) Μιχαθλίδου Δζςποινα (Μαλακοπι) Νίγδελθ Ελευκερία (Μαλακοπι- Αξό), Νίγδελθσ Μελζτιοσ (Μαλακοπι), Νικθφορίδθσ Πρόδρομοσ (Διλα) Ξθροςτυλίδου Ελιςάβετ (΢φλλατα), ΢αρμουκαςίδθσ Ευςτάκιοσ (Νεβ ΢εχίρ), ΢ταματιάδθσ Γιάννθσ (΢φλλατα), ΢ωτθρίου Μαρία (΢ιβριχιςάρ), Σελλόγλου Δζςποινα (΢εμζνδερε), Σηουτηόγλου Κοςμάσ (Αγιρνάσ), Σςιτςόπουλοσ Βαςίλειοσ (Φλογθτά), Χατηθμπαλι Μαγδαλθνι (Αξόσ)

101

Πεξηερόκελα Δηζαγσγή ....................................................................................................................... 2 Γεληθέο παξαηεξήζεηο .................................................................................................... 3 Α-Ο ρψξνο… ............................................................................................................. 3 Β- Ο ρξφλνο… ........................................................................................................... 4 Γ-Ζ ζπλχπαξμε .......................................................................................................... 4 Γ-Ζ εθθιεζία ............................................................................................................. 5 Ε-Το υπάρχον νομικό κακεςτϊσ ............................................................................ 5 Σν λνκηθφ πιαίζην .......................................................................................................... 6 γ- Ροινικόσ Κϊδικασ του 1858 ....................................................................................... 7 Σν δηθαηνδνηηθφ ππνζχζηεκα… .................................................................................. 13 1-Σα Γηθαζηήξηα ...................................................................................................... 13 Α περίοδοσ ........................................................................................................... 13 Β περίοδοσ ........................................................................................................... 14 2-Σα πξνβιεπφκελα... .............................................................................................. 16 3-Σν δηθαζηηθφ ζψκα ............................................................................................... 17 3- Οη δηθεγφξνη ........................................................................................................ 18 Γεληθέο παξαηεξήζεηο- εξσηήκαηα.......................................................................... 20 Δκπξάγκαην Γίθαην ..................................................................................................... 22 1-Ηδηνθηεζία ............................................................................................................. 22 2-Απφδεημε πεξί ηεο ηδηνθηεζίαο ............................................................................. 23 3-Τπνζήθε… Γνπιεία…Δλέρπξν…Υξεζηθηεζία .................................................. 24 4-Πξνζηαζία ηνπ εκπξάγκαηνο δηθαηψκαηνο .......................................................... 28 Οηθνγελεηαθφ Γίθαην.................................................................................................... 30 1-Μλεζηεία .............................................................................................................. 30 Λνηπά απαξαίηεηα ζηνηρεία ηνπ αξξαβψλα ............................................................. 32 Λφςθ του αρραβϊνα............................................................................................ 34 Τα ιςχφοντα με βάςθ το γραπτό δίκαιο- ............................................................. 35 κανονιςμοφσ Κοινοτιτων .................................................................................... 35 Οη ζρέζεηο ................................................................................................................ 38 ΢πλέπεηεο-Γηθαηψκαηα-Τπνρξεψζεηο ...................................................................... 40 Θέκαηα πξαθηηθά ..................................................................................................... 43 Πξνίθα ..................................................................................................................... 44 Πξνηθνζχκθσλνλ ..................................................................................................... 46 Ζ εμαίξεζε ηνπ θαλφλα... ............................................................................................. 48 Γηαδχγην ....................................................................................................................... 49 Ζ πηνζεζία…κηα πξάμε ζεάξεζηε ............................................................................... 53 Απιά, θαζεκεξηλά, απαξαίηεηα… ........................................................................... 54 Κιεξνλνκηθφ δίθαην .................................................................................................... 57 1-Πψιεζε… ............................................................................................................ 65 2- Γάλεην –ηφθνο ...................................................................................................... 67 Γήισζε .................................................................................................................... 68 3-Γσξεά… ............................................................................................................... 69 Γσξεά αηηία Θαλάηνπ .............................................................................................. 69 Γσξεά ελ δσή ........................................................................................................... 70 4-Μίζζσζε πξάγκαηνο ............................................................................................ 71 Χωράφια ...................................................................................................................... 72 5-Αληηπξνζψπεπζε- πιεξεμνπζηφηεηα.................................................................... 74 102

6- Σπρεξά παηρλίδηα… ............................................................................................. 76 Δκπνξηθφ Γίθαην .......................................................................................................... 78 Απιά θαη Πιεξνθνξηαθά… ......................................................................................... 81 Α-Μεηξηθφ ζχζηεκα… ............................................................................................ 81 Β-Ενδεικτικζσ τιμζσ .............................................................................................. 81 Ρροϊόντα .............................................................................................................. 81 Αθίλεηα .................................................................................................................... 82 Δξγαηηθφ Γίθαην ........................................................................................................... 83 Παπαηήπηζη ......................................................................................................... 85 Φνξνινγηθφ Γίθαην ...................................................................................................... 91 Γεληθνί Φφξνη........................................................................................................... 92 Ηδηαίηεξνη Φφξνη ....................................................................................................... 95 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ......................................................................................................... 99 Μαξηπξίεο .................................................................................................................. 101 Πεξηερφκελα ............................................................................................................... 102

103

104