Π α ν α γ ι ώ τ η ς
1
Π έ σ τ ρ ο β α ς
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
1
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
2
Κυρίες & κύριοι καλησπέρα σας… Πριν αρχίσω την εισήγηση μου ,θέλω να ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά μου την πρόεδρο και το Δ.Σ. του λαογραφικού συλλόγου Ελευσίνας «ΤΟ ΑΔΡΑΧΤΙ» κα Έλλη Λάσκου , το Εργαστήρι Ελληνικών Φορεσιών και συγκεκριμένα τους κυρίους Άγγελο Θεοδοσίου & Νικόλαο Σωτηρίου για την παραχώρηση των τοπικών φορεσιών από τα Μέγαρα και από την Ελευσίνα τον κ. Δημήτρη Πάντο από τα Μέγαρα ,το κύριο Χαράλαμπο Χρηστάκη από την Ελευσίνα , την κ. Δήμητρα Ατζάμπου από τα Άνω Λιόσια και την κ. Δήμητρα Νερούτσου από τον Ασπρόπυργο για την παραχώρηση οικογενειακών κειμηλίων όπως επίσης όλους εσάς που βρισκόσαστε σήμερα κοντά μας. Για την φορεσιά της Ελευσίνας και γενικότερα των Κουντουριώτικων χωριών (Μάνδρα , Μαγούλα) ασχολήθηκαν αρκετοί λαογράφοι, ερευνητές , περιηγητές και ζωγράφοι επιφανειακά εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων . Η έρευνα μου για την Ελευσίνα ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν και δυστυχώς ελάχιστα άτομα , μπόρεσαν να μου δώσουν στοιχεία γύρω από την πρώτη φορεσιά της Ελευσίνας την λεγόμενη φορεσιά της Αττικής. Οι γκραβούρες του 18ου & 19ου αιώνα δεν είναι πάντα φερέγγυες , ώστε να μας δώσουν σαφέστατη εικόνα από την τότε εποχή, αλλά με μεγάλη επιφύλαξη θα πω ότι είναι ένας μπούσουλας για να προχωρήσουμε όσοι ασχολούμαστε με την έρευνα.
Στην πρώτη γκραβούρα διακρίνουμε την φορεσιά της Ελευσίνας να μοιάζει με αυτή του Φενεού Κορινθίας , ενώ στην άλλη , με ελάχιστες διαφορές την λεγόμενη , πλέον από πολλούς και ειδικά από την Αγγελική Χατζημιχάλη φορεσιά της Αττικής.
2
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
3
Η γυναικεία φορεσιά της Ελευσίνας (νυφική & γιορτινή) και γενικά των υπόλοιπων κουντουριώτικων χωριών, σταδιακά δέχθηκε επιδράσεις από τα Μέγαρα, την Σαλαμίνα, και την Αθήνα, αφού πολλά εξαρτήματα έχουν ομοιότητες η φτιάχνονταν σε αυτές τις περιοχές.
Η νυφική φορεσιά αποτελείτε από τα παρακάτω εξαρτήματα: Την φασκιά. Άσπρη υφασμάτινη λουρίδα περίπου 3 μέτρων όπου τύλιγαν δυο-τρείς φορές το στήθος. Στην συνέχεια φορούσαν το πουκάμισο, αμάνικο φόρεμα που έφτανε μέχρι τα γόνατα από βαμβακερό ύφασμα. Τα εσωτερικά μισοφόρια, τα οποία τα κατασκεύαζαν από βαμβακερό ύφασμα (πλιχούρα) και συνήθως φορούσαν δύο & τρία μισοφόρια για να «στρώσει» όπως έλεγαν το καλό μεταξωτό μισοφόρι σε ύφασμα σαντούκ ή κρεπ-ντε-σίν το νεότερο. Ο στολισμός στο τελείωμα ήταν δαντέλα η ψιλός πλισές. Επίσης η τραχηλιά, για να διακοσμεί το μπούστο από καλό χασέ ή και μεταξωτό ύφασμα, κεντημένη με χρωματιστές κλωστές ,με χειροποίητες δαντέλες, ή και του εμπορίου. 3
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
4
Συνεχίζουμε με τα κυριότερα κομμάτια όπως είναι ο τζάκος ή καμιζόλα ή ζιπούνι με τερζίδικο κέντημα στα μανίκια (ανάλογα την οικονομική ευχέρεια της οικογένειας) του οποίου η κατασκευή γινόταν στα Μέγαρα στην Σαλαμίνα και στην Αθήνα. Υπήρχαν και ντόπιες κεντήστρες οι οποίες όμως δεν ακολουθούσαν τα παραδοσιακά μοτίβα. Ο νυφικός τζάκος ήταν φτιαγμένος από μεταξωτό βελούδο (κατηφές) ή βαμβακερό (φέλπα) σε διάφορες αποχρώσεις του κόκκινου ή του γκρενά. Οι παλαιότεροι τζάκοι ήταν τσόχινοι. Επίσης χρησιμοποιούσαν και την στόφα. Να επισημάνω ότι στο τζάκο συνήθως δεν έβαζαν βελούδο στην πλάτη, επειδή φορούσαν το σιγκούνι. Η ποδιά που φοριόταν με το παλαιότερο τύπου πουκάμισο, ήταν ριγωτή πολύχρωμη υφασμένη στον αργαλειό από λαγάρα μαλλί. Οι νεότερες ποδιές ποικίλουν και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Τα υφάσματα που χρησιμοποιούσαν ήταν το βελούδο γκρό , στόφα, ατλάζι και το μεταξωτό, τις οποίες τις διακοσμούσαν με διάφορα συμπλέγματα λουλουδιών ,με χρωματιστές κλωστές ή με μοτίβα αγοραστά από το εμπόριο. Το σιγκούνι, ή γκούνα, αμάνικος επενδύτης, καθαρό γνώρισμα της παντρεμένης γυναίκας το έφτιαχναν παλαιότερα από σαγιάκι. Το μήκος του έφτανε δυο πιθαμές πάνω από το γόνατο και ήταν διακοσμημένο ολόγυρα από μαύρο μαλακό μαλλί που το έστριβαν σαν κορδονάκι και σχημάτιζαν θηλιές ,απ’ όπου έπαιρνε το κέντημα το όνομα του. Στα ανοίγματα και στις μασχάλες περνούσαν για τελείωμα μαύρο γαϊτάνι από μαλλί πλεγμένο στο χέρι. Αργότερα οι θηλιές αντικαταστάθηκαν από μαύρο ύφασμα του αργαλειού. Οι μπροστινές λωρίδες λέγονται κλίντια η λωρίδα στο κάτω μέρος λέγετε φούντι τα πλαϊνά μαύρα κεντήματα τα έλεγαν κούπες και από την μέση και κάτω μπουζάνια. Στα νεώτερα χρόνια χρησιμοποιούσαν σαγιάκια ή τσόχες που έφερναν από την Νάουσα και τα λέγανε βουλγάρικα . Οι φάσες του ήταν πάντα σε μαύρο χρώμα στολισμένες με χρυσές ή κίτρινες κλωστές και με μοτίβα του εμπορίου . Τον χειμώνα ,αντί για το σιγκούνι φορούσαν το γιουρντί ,επίσης αμάνικος επενδύτης σε άσπρο χρώμα. Παλαιότερα το σιγκούνι ποτέ δεν το έβγαζαν, ούτε μέσα στο σπίτι. Τα κοσμήματα τα οποία έδειχναν και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας ήταν τα σκουλαρίκια, δαχτυλίδια , το μανταλιό ( υπήρχαν δύο ειδών μανταλιό το παλαιότερο ήταν το πλεχτό «κοντό» δώρο του πατέρα και στην συνέχεια το υφασμάτινο το μακρύ, δώρο του γαμπρού )πολλές νύφες φορούσαν και τα δυο είδη. Επίσης το κορδόνι ,ο σταυρός , οι πόρπες, και το μικρό γιορντάνι.
4
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
Από αναφορές περιηγητών και ενδυματολόγων βλέπουμε ότι υπήρχε και φέσι στο κεφάλι με νομίσματα, το οποίο συναντάτε στα Μέγαρα και στην Σαλαμίνα. Δυστυχώς δεν κατέστη δυνατό να βρω για να σας το παρουσιάσω και έτσι μένω μόνο στην αναφορά αυτού. Το επιστέγασμα της φορεσιάς ήταν η μπόλια. Παλαιότερα άσπρη βαμβακερή του αργαλειού, τα κεντήματα της οποίας είχαν τα ίδια θέματα, την ίδια τεχνοτροπία και τους ίδιους χρωματισμούς με τις μπόλιες της Κορινθίας. Οι νεότερες ήταν από μεταξωτό ύφασμα 2.5 μέτρων όπου οι άκρες της ήταν στολισμένες με χρυσή δαντέλα (κοπανέλι) ή και κεντημένη με χρωματιστές κλωστές.
Σαν κόσμημα των μαλλιών μπορούν να θεωρηθούν τα πεσκούλια ή οι μασούρ πλεξούδες.
5
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
5
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
6
Οι ανύπανδρες δεν φορούσαν ποτέ κάλτσες γιατί ήταν δείγμα αδύναμης γυναίκας. Αργότερα έπλεκαν κάλτσες από άσπρο μαλλί, κλωσμένο στο χέρι και στα νεότερα χρόνια με στριμμένο βαμβάκι. Τέλος για υποδήματα παλαιότερα φορούσαν τα γουρουνοτσάρουχα και αργότερα φορούσαν τις κοντούρες. Στην συνέχεια τα νεότερα υποδήματα ήταν από βιδέλο, λουστρίνι και γενικά παπούτσια του εμπορίου. Κατά την περίοδο του μεσοπόλεμου , αλλάζει μορφή η νυφική φορεσιά ,με απλά αγοραστά μεταξωτά υφάσματα διακοσμημένα με δαντέλες και τρέσες του εμπορίου ,χωρίς τα βασικά κοσμήματα ,το μανταλιό ,το κορδόνι και το γιορντάνι. Το σιγκούνι παραμένει & ο κεφαλόδεσμος (μόνο ο γαμήλιος ) είχε ακόμα την μπόλια , και στη συνέχεια μαντήλι πονζέ, σε ζαχαρί χρώμα . Την νυφική φορεσιά την φορούσαν ολοκληρωμένη τις πρώτες 40 ημέρες μετά τον γάμο τις Κυριακές και τις γιορτές, μέχρι την γέννηση του πρώτου παιδιού. Πριν κλείσω την αναφορά μου για την φορεσιά της Ελευσίνας και γενικότερα των Κουντουριώτικων χωριών θέλω να επισημάνω κάτι το οποίο ίσως είναι άγνωστο στην Ελευσίνα. Όταν ρωτούσαν τις Ελευσίνιες ποια χωριά φορούσαν σταμπωτά μαντήλια η απάντηση ήταν οι Καλυβιώτισσες οι Μεγαρίτισσες και οι Κουλουριώτισσες. Η έρευνα όμως, έβγαλε στην επιφάνεια τα σταμπωτά μαντήλια το οποία φορέθηκαν στην Ελευσίνα μετά την κατάργηση της μπόλιας και τα οποία είχαν άμεση σχέση όχι με αυτά του Ασπρόπυργου (Καλύβια) αλλά με αυτά των Μεγάρων. Η αντικατάσταση της μπόλιας με το μαντήλι άρχισε όταν οι έμποροι και οι ξενιτεμένοι άνδρες άρχισαν να φέρνουν τα πρώτα μαντήλια στην Ελλάδα. Αυτά ήταν ζωγραφιστά στο χέρι και για αυτό πανάκριβα ισάξια, αν όχι ακριβότερα από τις μπόλιες.
6
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
7
«ΟΙ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΡΑ»
Σταυροδρόμι τα Μέγαρα με πλούσια μουσική, χορευτική αλλά και ενδυματολογική παράδοση. Συναντάμε δυο τύπους γυναικείας φορεσιάς ,τα «φουστάνια» & τους «καπλαμάδες» .
Στα «φουστάνια» ανήκει η νυφική φορεσιά «τα κατηφένια». Για την ονομασία κατηφένια , έχουν ακουστεί πολλές εκδοχές ,σωστές μα και κάποιες λανθασμένες πέρα ως πέρα! Την ονομασία κατηφένια την πήραν αρχές του 20ου αιώνα , όταν έφτιαχναν τα ζιπούνια από βελούδο (κατηφές ήταν ένα είδος μεταξωτού βελούδου, όπου σαν λέξη την συναντάμε και στα παραδοσιακά τραγούδια, στον κατηφένιο σου οντά μας λέει ένας μικρασιάτικος στίχος) ενώ τα παλαιότερα ζιπούνια ήταν από τσόχα.
7
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
8
Επίσης στα φουστάνια ανήκε και η πρώτη φορεσιά το φούντι με το κοντοζίπουνο.
Πάμπολλες οι αναφορές από περιηγητές, ζωγράφους ,ενδυματολόγους για την συγκεκριμένη φορεσιά. Χαμένη στα βάθη της ιστορίας, και άγνωστη μέχρι πρότινος στους ντόπιους κατοίκους. Έγινε γνωστή πάλι (ολοκληρωμένη) από τον κ. Δημήτρη Ηλία που ασχολήθηκε σε βάθος με την έρευνα των χορών και των φορεσιών .
8
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
9
Δεύτερος τύπος φορεσιάς είναι οι «καπλαμάδες» οι οποίοι συνυπήρχαν με τα φουστάνια. Εδώ βλέπουμε πολλές παραλλαγές ανάλογα την περίσταση. Αναφέρω λίγες από τις ονομασίες που υπήρχαν. Ο καπλαμάς με το φούντι , ο καλός ή ψιλός καπλαμάς, ο σπαθάτος, ο καπλαμάς με τα σκούρα και ο χοντρός ( καθημερινός ) . ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ
9
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
Π α ν α γ ι ώ τ η ς
Π έ σ τ ρ ο β α ς
Το αρχείο αυτό παραχωρήθηκε στις σελίδες ΜΝΗΜΕΣ – Αλησμόνητες Πατρίδες με σκοπό την ανάρτηση στο Διαδίκτυο από τον κ. Πάνο Πέστροβα στις 20 Απριλίου 2012.
10
Παρουσίαση φορεσιών της επαρχίας Μεγαρίδας| Ελευσίνα 18 Μαΐου 2011
10