Δημογραφική και Εκπαιδευτική Κατάσταση του Νομού Δράμας by Diasporic Literature Spot

Δημογραφική και Εκπαιδευτική Κατάσταση του Νομού Δράμας Μετά την Απελευθέρωση της Μακεδονίας με Βάση Εγγράφων της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας

Ιορδάνα Χατζηισαάκ

ΜΝΗΜΕΣ ___

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 2

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ. Πριν την απελευθέρωση(1912-13) η Μακεδονία διαιρούνταν σε τρία βιλαέτια: Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου και Κοσσυφοπεδίου ή Κοσσόβου. Το βιλαέτι Θεσ/νίκης αποτελούσαν τρία σαντζάκια: Θεσσαλονίκης, Σερρών και Δράμας1, και το σαντζάκι Δράμας χωρίζονταν σε πέντε καζάδες: Δράμας, Πραβίου (Ελευθερούπολη), Σαρισαμπάν (Χρυσούπολη), Καβάλας και Θάσου.2 Η Συνθήκη Βουκουρεστίου στις 28 Αυγούστου(10 Σεπτεμβρίου) 1913, καθόρισε τα σύνορα Ελλάδας-Σερβίας-Βουλγαρίας. Στη Θεσσαλονίκη εκδόθηκε παράρτημα Εφημερίδας Κυβερνήσεως με τη νέα διοικητική διαίρεση της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας σε πέντε νομούς: Θεσσαλονίκης, Κοζάνης, Φλώρινας, Σερρών και Δράμας. Γενικός Διοικητής Μακεδονίας ορίστηκε ο Στέφ. Ν. Δραγούμη.3 Ο νομός Δράμας διαιρέθηκε σε 5 επαρχίες: Δράμας, Πραβίου, Καβάλας, Σαρισαμπάν και Θάσου (με τις γύρω νησίδες).4Η επαρχία Νευροκοπίου εντάχθηκε στη νομαρχία Δράμας. Επί τουρκοκρατίας οι επαρχίες (καζάδες) Ζίχνης και Νευροκοπίου υπάγονταν διοικητικά στο σαντζάκι Σερρών και εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Δράμας. Οι απογραφές του 1914-της παρούσας εργασίας-αναφέρονται σε εκπαιδευτικά και δημογραφικά ζητήματά τους.5 Η ελληνική κυβέρνηση διόρισε Γενικό Διοικητή Μακεδονίας το Θεμιστοκλή Σοφούλη με Β.Δ. της 10ης Απριλίου 1914.6 Ήταν η αρχή της πραγματοποίησης των υποσχέσεων του Υπ. Δικαιοσύνης Κ.Δ.Ρακτιβάν, αντιπροσώπου της Κυβέρνησης, προς τους κατοίκους των Νέων Χωρών:«Το έργον ούτινος τόσον ευκλεώς κατήρξατο ο στρατός, πρόκειται να επιστεγασθή δια παγιώσεως διοικήσεως αξίας 1

Βλ. Χ. Πούλιος, «Διοικητική διαίρεσις της Μακεδονίας», Μακεδονικόν Ημερολόγιον (Παμμακεδονικού Συλλόγου) έτος Δ΄ 1911, εν Αθήναις 1911, σσ. 162-163.- Για τη διοίκηση και τη διοικητική νομοθεσία Δράμας επί τουρκοκρατίας βλ. Β. Κ. Πασχαλίδη, Διοίκηση – Επαρχία και Δήμος Δράμας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Δραμινά Ιστορικά, Δράμα 1992, σ. 81. 2 Βλ.Ε.Γ.Καρσανίδης, Η εκπαίδευση στον καζά Δράμας (1840-1899), Η Δράμα και η περιοχή της 2, Δράμα 1998, σ.554.- Α.Ι.Αρβανίτη, Η Μακεδονία Εικονογραφημένη, εν Αθήναις 1909, σσ. 112, 123135· η ανατολική Μακεδονία υποδιαιρούνταν σε τρία μέρη: 1) πόλεις και χωριά κείμενα μεταξύ των ποταμών Αξιού και Στρυμώνα, 2) εκείνα μεταξύ Στρυμώνα και Νέστου και τέλος 3) η χερσόνησος της Χαλκιδικής. Επίσης αναφέρονται πόλεις και χωριά μεταξύ του Στρυμώνα και του Νέστου, που ανήκαν στα σαντζάκια Δράμας - Σερρών.  Γενική Διοίκηση Μακεδονίας (στο εξής Γ. Δ. Μ.) 3 ΦΕΚ/ Παράρτημα εκδιδόμενον εν Θεσσαλονίκη, αρ. φύλ. 30/ 15 Σεπτεμβρίου 1913 4 ΦΕΚ/ Παράρτημα εκδιδόμενον εν Θεσσαλονίκη, αρ. φύλ. 30/ 15 Σεπτεμβρίου 1913.-Βλ. Γενική Διοίκησις Μακεδονίας. Συλλογή οργανικών διατάξεων, εγκυκλίων, διαταγών και οδηγιών του Γενικού Διοικητού Μακεδονίας εκδοθείσαι κατά το έτος 1914, εν Θεσσαλονίκη 1914. 5 ΦΕΚ/ Παράρτημα εκδιδόμενον εν Θεσσαλονίκη, αρ. φύλ. 30/ 15 Σεπτεμβρίου 1913.- Βλ. Γ.Αθανασιάδης, Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι & Αδελφότητες Δράμας- Ζίχνης- Νευροκοπίου, Η Δράμα και η Περιοχή της 2, σσ. 581-585.-Η Μητρόπολις Νευροκοπίου 1900-1907.Εκθέσεις Μητροπολιτών Νικοδήμου & Θεοδωρήτου, επιμ. Β. Λιούρδα, ΕΜΣ, Θεσ/νίκη 1961· περιέχονται πληροφορίες για τα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ζητήματα των υπόδουλων Ελλήνων στην επαρχία Νευροκοπίου. Η αρχιεπισκοπή Νευροκοπίου προήχθη σε μητρόπολη (1888), αλλά συνέχισε τη συνεργασία της με τη Μητρόπολη Δράμας και στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι ελληνικές κοινότητές της διατηρούσαν ανθηρή την εθνική και θρησκευτική συνείδησή τους. 6 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, αρ. φυλ. 85/17 Απριλίου 1914.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 3

πεπολιτισμένου κράτους ισχυράς άμα και ισονόμου. Υπό τα δύο ταύτα σύμβολα θέλομεν ρυθμίσει τη λειτουργία της πολιτικής μηχανής, …, χρησιμοποιούντες εν τοις πρώτοις τα εν τω τόπω αρμόδια πρόσωπα άνευ διακρίσεως φυλής και θρησκεύματος συμπληρούντες δε την όλην οργάνωσιν δια κατάλληλων λειτουργών εξασφαλιζόντων την εν τοις πάσι κανονικήν και ανεπίληπτον πορείαν της διοικήσεως.»7 Στη Δράμα όμως, δεν διορίστηκαν δήμαρχοι μέχρι τις αρχές του 1914. Παρέμειναν οι μουχτάρηδες(πάρεδροι) των κοινοτήτων.8 Τα διασωθέντα λυτά έγγραφα, στατιστικοί πίνακες και η αλληλογραφία νομαρχών και επάρχων νομού Δράμας, του αρχείου της Γ.Δ.Μ., για το διάστημα ΦεβρουαρίουΝοεμβρίου 1914, εμπεριέχουν στοιχεία πληθυσμού και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Το αρχείο φυλάσσεται στο Ι.Α.Μ.9 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ (1914) Τα δεδομένα της απογραφής(1914) των επαρχιών Δράμας σύμφωνα με το αποσπασθέν αρχείο Γ.Δ.Μ είναι:10 Αρχικά η επαρχία Πραβίου με έδρα το Πράβιο είχε 42 χωριά,11 στην πλειονότητά τους τουρκικά και πληθυσμό 18.436. Απ’ αυτούς ήταν 8.015 Έλληνες(10.421 Τούρκοι). Καταγράφονται 8 μικτές κοινότητες και 7 αμιγή ελληνικά χωριά. Η Επαρχία Θάσου με πληθυσμό 14.478 και 12 χωριά είχε έδρα το ΛιμέναΠαναγία, όπου ζούσαν 40 Τούρκοι, ενώ στα υπόλοιπα χωριά μόνο Έλληνες (14.438). Η Επαρχία Σαρί-σαμπάν είχε 50 χωριά με 17.769 κατοίκους.Τα ελληνικά χωριά ήταν μόνο 3:Σαρί- σαμπάν(Χρυσούπολη), Οργαντζιλάρ(Χρυσοχώρι) και Καγιά Μπουνάρ(Δουκάλιον). Οι Έλληνες αριθμούσαν μόνο 443 ψυχές.

Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 118, Οκτώβριος 1912. Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», σχετικά με τους μουχτάρηδες και την καταγραφή του πληθυσμού της περιφέρειας Δράμας, αρ. πρωτ. 863/24 Φεβρουαρίου 1914. Αναφέρονται οι αρμοδιότητές τους:δημοσίευση διαταγών Κυβέρνησης, πληροφόρηση για παραγωγή, φόρους και ανάγκες του τόπου, απογραφές, μητρώα, κοινοποίηση διοικητικών κλήσεων, πιστοποιητικά ταυτότητας, καταγγελία υπερβάσεων αγροφυλάκων, ιδιωτών και αναφορές για κάθε κοινοτικό ή δημόσιο συμφέρον.  Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (στο εξής Ι.Α.Μ.) 9 Ι.Α.Μ./Αρχείο Γ.Δ.Μ., Α.Β.Ε.:3, Α.Ε.Ε.:ΔΙΟΙΚ.01. 10 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», σχετικά με τους μουχτάρηδες και την καταγραφή του πληθυσμού της περιφέρειας Δράμας, αρ. πρωτ. 863/24 Φεβρουαρίου 1914, με τους συνημμένους πίνακες του πληθυσμού. Οι μικτές κοινότητες επαρχίας Πραβίου:Πράβιον, Γκόριανη(Γεωργιανή), Παλαιοχώριον, Μουστένη(Μουσθένη), Ποδογόριανη(Ποδοχώρι), Κάριανη(Καρυανή), Μπόπλιανη(Ακροπόταμος), Ελευθεραί και οι ελληνικές κοινότητες: Ορφάνι, Νικήσιανη, Αυλή, Δρέζνα (Μυρτόφυτο), Μεσηρόπη (Μεσορώπη), Φτέρη, Τσούστη (Φωλεά). Τα ελληνικά χωριά επαρχίας Δράμας: Γκιουρετζίκ(Γρανίτης), Κ.Βροντού, Ά.Βροντού, ΚαράΚιόϊ(Κατάφυτο), Λόφτσια(Ακρινόν), Μπελοτίντσα(Λευκόγεια), Λειβάδιστα(Λιβαδάκι), Μπούτιμ(Κριθαράς), Τσερέσοβον(Παγονέρι), Βόλακον(Βώλακας), Δράσβον(Μοναστηράκι), Πλεύνα(Πετρούσα), Βουβλίτσιον(Πύργοι) και τα μικτά χωριά:Τσατάλτζα(Χωριστή), Δοξάτο, Εδιρνετζίκιο(Αδριανή), Γενή-Κιόϊ(Ν.Κώμη ), Μπούκια(Παρανέστι), Βησοτσάνη(Ξηροπόταμος), Τουρκοχώρι(Μυλοπόταμος), Κουμπάλιστα(Κοκκινόγεια), Προσωτσάνη, Ζίρνοβον(Κ.Νευροκόπι), Στάρτιστα(Περιθώρι), Βέσμη(Εξοχή), Κουμανίτσιο(Δασωτό), Τερλίς(Βαθύτοπος).Συνολικά κατοικούσαν 16.863 Έλληνες, 9.927 Μουσουλμάνοι, 628 Ισραηλίτες, 1.946 Πρόσφυγες ( Έλληνες και Μουσουλμάνοι), 190 Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι. 8

Για τις μετανομασίες κοινοτήτων βλ. Κατάλογος Προσφυγικών συνοικισμών Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1928.-Πίναξ μετανομασθεισών κοινοτήτων και συνοικισμών του κράτους, Αθήναι 1929.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 4

Στην περιφέρεια της Επαρχίας Δράμας καταγράφηκαν 170 χωριά. Υπήρχαν 13 αμιγή ελληνικά χωριά. Συνολικά κατοικούσαν 11.118 Έλληνες. Τα χωριά και η πόλη της Δράμας με μικτό πληθυσμό, αποτελούμενο από Έλληνες, μουσουλμάνους, πρόσφυγες, αθίγγανους και Ισραηλίτες ήταν συνολικά 15. Από τις 170 αναγραφόμενες κοινότητες επαρχίας Δράμας οι Έλληνες αριθμούν περί τις 27.981, σε 28 αμιγή και μικτά χωριά (εξαιρουμένων των προσφύγων). Στα υπόλοιπα χωριά ζούσαν μόνο μουσουλμάνοι. Ο πληθυσμός της επαρχίας Δράμας ανέρχεται περί τους 89.043. Τέλος, τα μικτά χωριά είχαν συνήθως, ορθόδοξο και μουσουλμάνο πάρεδρο(μουχτάρης). Σύμφωνα με την πληθυσμιακή στατιστική (1914) στο νομό Δράμας οι Έλληνες αποτελούσαν το 36%(50.877) και οι Τούρκοι το 62 %(86.085) των 139.726 κατοίκων του νομού, χωρίς την απογραφή της επαρχίας Καβάλας.(Βλ.πίν.1, σελ.15 ) Οι υπεύθυνοι της απογραφής (1913), τα προβλήματα και οι πηγές έρευνας των στατιστικών δεδομένων αναφέρονται στα διασωθέντα έγγραφα του αρχείου Γ. Δ. Μ. Μελετήθηκαν στοιχεία του αυστριακού προξενείου για τον πληθυσμό στο βιλαέτι Θεσσαλονίκης (1902,1903), που στηρίζονται σε δεδομένα τουρκικής απογραφής. Η απογραφή(1907) στο ελληνικό κράτος δεν είχε επαρκή στοιχεία για τις εθνικότητες στη γειτονική οθωμανική αυτοκρατορία και επίσης οι Τούρκοι δεν έδωσαν στοιχεία παλαιότερων απογραφών τους στην ελληνική διοίκηση. Όλα αυτά δυσχέραιναν την πληρέστερη απογραφή που αποφασίστηκε για τους νέους νομούς του ελληνικού κράτους στις 5 Απριλίου 1913 από τον Υπουργό Δικαιοσύνης & Εσωτερικών.12 Σύμφωνα, λοιπόν, με τα διασωθέντα στοιχεία στο σαντζάκι Δράμας το 1902 οι Έλληνες ήταν το 12% και οι Μουσουλμάνοι το 84% του συνολικού πληθυσμού (129.556). (Βλ. πίν. 2, σελ.16) Το 1903 ουσιαστική μεταβολή των πληθυσμιακών στοιχείων δεν παρατηρούνται στο σαντζάκι Δράμας:Ο συνολικός πληθυσμός ήταν 132.405 κάτοικοι. Οι Έλληνες αποτελούσαν το 12% και οι Μουσουλμάνοι το 85% του συνόλου. Μετά την απελευθέρωση στο νομό Δράμας (1913-14) παρουσιάζεται ραγδαία αύξηση του ελληνικού στοιχείου κατά 24-25% από την απογραφή (1903) και αισθητή μείωση του τουρκικού στοιχείου κατά 23% περίπου13. Επίσης, στην απογραφή του ελληνικού κράτους(1914) δεν προσδιορίζονται οι Βούλγαροι. Δημογραφικές, εκπαιδευτικές και κοινωνικό-οικονομικές πληροφορίες για το σαντζάκι Δράμας τα τελευταία 40 χρόνια της Τουρκοκρατίας(1870–1910) υπάρχουν σε μελέτες (παλαιότερες & νεότερες), που βασίζονται σε απογραφές, τουρκικές, ελληνικές, καθώς και των ξένων προξενείων.14 Η Επιτελική Υπηρεσία Στρατού(Ε.Υ.Σ.) εξέδωσε το 1919 αναλυτικούς στατιστικούς πίνακες πληθυσμού του νομού Δράμας, (για την περίοδο πριν τον πόλεμο του 1912 και τον Αύγουστο του 1915). Ακολουθείται η διοικητική διαίρεση του νομού μετά την απελευθέρωση. Παράλληλα υπάρχει μικρή αύξηση των 12

Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ.45 «Στατιστική πληθυσμού Μακεδονίας». Υπάρχουν και οι πίνακες πληθυσμού (1902 &1903), όπως αυτά δόθηκαν από το αυστριακό προξενείο: (1902)Οι Μουσουλμάνοι έφθαναν τις 109.403, οι Έλληνες 15.839, οι Βούλγαροι 3.681 και οι Ισραηλίτες ήταν 563 και (1903) οι Μουσουλμάνοι ήταν 112.064, οι Έλληνες 16.082, οι Βούλγαροι 3.701 και οι Ισραηλίτες 558. 13 Βλ.Α. Πάλλη, Στατιστική μελέτη περί των φυλετικών μεταναστεύσεων Μακεδονίας και Θράκης κατά την περίοδο 1912-1914, Αθήναι 1925. 14 Βλ. Β. Πασχαλίδης, Η Δράμα 7000 χρόνια, Δράμα 1997, σσ . 149-156, με πληροφορίες για τις κωμοπόλεις και τα χωριά, ιδιαίτερα στην επαρχία Δράμας. Αναφέρεται ότι υπερτερούσε στην επαρχία Δράμας το μουσουλμανικό στοιχείο: (1877-1879) υπήρχαν 65 μουσουλμανικά χωριά, 5 χριστιανικά , 9 μικτά και 35 τσιφλίκια, ενώ συντηρούνταν 89 μουσουλμανικά και 16 ελληνικά σχολεία. Μέχρι το 1910, ο ελληνισμός αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σε όλους τους τομείς.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 5

κοινοτήτων της επαρχίας Δράμας (σε σύγκριση με τους πίνακες της Γ.Δ.Μ. το 1914).15Πριν το 1912 οι Έλληνες αριθμούσαν τις 46.894 (συμπεριλαμβάνων των κατοίκων επαρχίας Νευροκοπίου).16 Από παλαιότερη έρευνα του 1911 πριν την απελευθέρωση ο ελληνικός πληθυσμός των επαρχιών Δράμας ανέρχεται σε 19.550(το Πράβι, όμως, καταγράφεται χωρίς Έλληνες και η επαρχία Νευροκοπίου (που ανήκε στο σαντζάκι Σερρών) με 600 Έλληνες ).17 Πηγή του 1909 περιέχει δημογραφικές και εκπαιδευτικές πληροφορίες για τα σαντζάκια Σέρρες-Δράμας με πολλά γεωγραφικά και οικονομικά θέματα. Συνολικά το σαντζάκι Δράμας είχε 165.032 κατοίκους. Χρησιμοποιεί την αγγλική στατιστική που στηρίχθηκε στην οθωμανική απογραφή πληθυσμού της Μακεδονίας(βιλαέτι Θες/νίκης και Μοναστηρίου), λίγο μετά το 1904, όπου διακρίνεται η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι του βουλγαρικού. Ο συγγραφέας καταλήγει πανηγυρικά ότι ο ελληνισμός ήταν δικαιωματικά στερεωμένος στην περιοχή και επομένως οι Βούλγαροι δεν είχαν λόγο παρέμβασης σε εδάφη υπεροχής του ελληνικού στοιχείου.18Τέλος, στην οριστική απογραφή των επαρχιών των Γενικών Διοικήσεων, Θεσσαλονίκης & Μοναστηρίου μετά το 1912-1913, όταν προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα, οι Έλληνες αποτελούσαν το 42,6% του συνόλου, οι Μουσουλμάνοι το 39,4% και οι Βούλγαροι το 9,9%.19 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ (1914) Οι αλλαγές στην πολιτική σκηνή έφεραν μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση των ελληνικών κοινοτήτων. Ο έπαρχος Πραβίου προσπαθεί να αποτρέψει συγκρούσεις μεταξύ της νέας πολιτικής ηγεσίας και των μητροπολιτών, που ρύθμιζαν «σχεδόν αυτοβούλως τα κοινοτικά υπό την ευρυτάτην αυτών εκδοχήν» και αναφέρει ότι διατηρήθηκε προσωρινά το επί τουρκοκρατίας εκπαιδευτικό καθεστώς και τα συμβολαιογραφικά προνόμια των μητροπολιτών ως την οριστική νομοθετική ρύθμιση του μητροπολιτικού ζητήματος «κατά τα εν τη Παλαιά Ελλάδι ίσως ισχύοντα»20 15

Επιτελική Υπηρεσία Στρατού (στο εξής Ε.Υ.Σ.), Στατιστικοί Πίνακες, Αθήνησι 1919, σσ . 11-19. Καταγράφονται περισσότερα χωριά στην ελληνική επικράτεια (1912 & εξής). Καταμετρήθηκαν οι Βούλγαροι μέχρι το 1912, χωρίς αναφορές σε εναπομείναντες Βουλγάρους το 1915. Η αύξηση του ελληνικού στοιχείου(1915) οφειλόταν στην εγκατάσταση των προσφύγων. 16 Πρβλ.Στ. Ι. Παπαδόπουλος, Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1970 , σ.17.- Για την πόλη Δράμα και τον πληθυσμό της από το 1876-1913 βλ. Β.Πασχαλίδη, Διοίκηση- Επαρχία και Δήμος Δράμας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Δραμινά Ιστορικά, 1992, σσ . 81-82 και του ιδίου , Η Εθνολογική σύνθεσις των νομών Δράμας και Καβάλας μετά την λήξιν του Μακεδονικού αγώνος 1908, σσ.110-113. Υπάρχουν δημογραφικές πληροφορίες βάση της ελληνικής στατιστικής του 1910. 17 Βλ. Χ. Πούλιος, ο.π., σσ . 161-62, 164. 18 Για τη δημογραφική, κοινωνική, εκπαιδευτική και οικονομική κατάσταση βάση αγγλικής απογραφής μετά το 1904 ,(από τα στοιχεία της οθωμανικής και ελληνικής απογραφής των χωριών και πόλεων στο σαντζάκι Δράμας) βλ. Α.Ι. Αρβανίτη, ο.π., σσ. 123-144, 151-160. Σύμφωνα με αυτήν, η υποδιοίκηση Πραβίου είχε συνολικά 14.000 Έλληνες, 1.700 Οθωμανούς, της Καβάλας 15.000 Έλληνες, 17.408 Οθωμανούς, Σαρί Σαμπάν 500 Έλληνες, 20.400 Οθωμανούς, Θάσου 12.000 Έλληνες και της Δράμας 68.387 (Έλληνες, Οθωμανούς και σχισματικούς) 19 Βλ. Μ.Ι. Μαυρογορδάτου- Α.Χ. Χαμουδόπουλου, Η Μακεδονία, Μελέτη Δημογραφική και Οικονομική, Θεσσαλονίκη 1931, σσ 10-12. Η οθωμανική απογραφή (1905), του Χουσείν Χιμλή πασά κατόπιν εντολής της Αυστροουγγαρίας- Ρωσίας, χαρακτηρίζεται μη ευνοϊκή για τους Έλληνες και αποδεικνύει πάλι, ότι στις επαρχίες της Μακεδονίας οι Έλληνες αποτελούσαν πλειοψηφία μετά τους Τούρκους. 20 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ. 1/19.11.1913, έγγραφο του επάρχου Πραβίου προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 6

Εκπαίδευση πριν το 1913:τα προβλήματα της εκπαίδευσης των ελληνοπαίδων επιλύονταν με βοήθεια και συμπαράσταση του ελληνικού υποπροξενείου Καβάλας.21 Στην ύστερη περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας η ενίσχυση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος των υπόδουλων Ελλήνων επιβαλλόταν ως άμυνα κατά του βουλγαρικού εθνικισμού και του μακεδονικού ζητήματος. Τότε, παρατηρείται άνθιση των γραμμάτων στον καζά Δράμας. 22 Πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με τη δημογραφική και εκπαιδευτική κατάσταση στους νομούς της Μακεδονίας. Παραθέτουμε στοιχεία από τη μελέτη του Ιω.Καλοστύπη(1886)23 και το σύγγραμμα του Α.Αρβανίτη (1909),24 όπου στην τελευταία στους καζάδες Δράμας, Σαρί Σαμπάν και Καβάλας αναφέρονται συνολικά 43 ελληνικά σχολεία. Από το 1880 σημειώνονται ουσιαστικές αλλαγές στον καζά Δράμας: αύξηση του ελληνικού πληθυσμού και ανέγερση των πρώτων Εκπαιδευτηρίων στην πόλη της Δράμας, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Χρυσοστόμου (1907). Η διοίκηση όλων των σχολείων υπαγόταν στις δραστηριότητες των Εφοροεπιτροπών, ενώ προϊστάμενος των εκκλησιών και επόπτης όλων των σχολείων της μητρόπολης ήταν ο μητροπολίτης Δράμας. 25 21

Βλ. Ε.Γ.Καρσανίδης, ο.π., σσ.569-572. Σύμφωνα με την αλληλογραφία του μέχρι την εκπνοή του 19ου αιώνα στον καζά Δράμας λειτουργούσαν περίπου 15 σχολεία (1885). Μελετώντας τις μετέπειτα στατιστικές αντιλαμβανόμαστε ότι η αύξηση του πληθυσμού οδήγησε σε αύξηση των εκπαιδευτικών αναγκών. 22 Βλ. Γ. Αθανασιάδης, ο.π., σσ. 584-586. Μητροπόλεις, επιφανείς άνδρες και αδελφοτήτες-σύλλογοι που δημιουργήθηκαν στήριξαν και ανέπτυξαν με εκπαιδευτική και πολιτιστική τους δραστηριότητα την ελληνική και ορθόδοξη ταυτότητα των υπόδουλων Ελλήνων. 23 Βλ. Ιω. Καλοστύπη, Μακεδονία, ητοι μελέτη οικονομολογική, γεωγραφική, ιστορική και εθνολογική της Μακεδονίας, εν Αθήναις 1886, εκδ. Κάρολος Βίλμπερτ, (ανατ) εκδ. Λέσχη Βιβλίου, Θεσσαλονίκη 1991, σ.58, όπου τα ελληνικά εκπαιδευτήρια προσδιορίζονται: η Καβάλα είχε 30, Δράμα 13, Πράβι και Ζίχνη είχαν 38. Υπάρχουν πληροφορίες για την εκπαίδευση στη Μακεδονία, τέλη 19ου αι., με αναφορές στα βουλγαρικά σχολεία της περιοχής Θεσσαλονίκης , Βιτωλίων και Σερρών, καθώς και άλλα εθνολογικά στοιχεία. 24 Βλ. Α.Ι.Αρβανίτη, ο.π., σσ.124-144. 1.Υποδιοίκηση Πραβίου. Πράβι ή Πράβιστα (Πέργαμος): αρρεναγωγείο -παρθεναγωγείο. Η Μεσορόπη: αρρεναγωγείοπαρθεναγωγείο.2.Υποδιοίκηση Δράμας. Δράμα ή Δραβίσκος : 9τάξιο αρρεναγωγείο, 8τάξιο παρθεναγωγείο, αυτοτελές νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, γυμναστήριο· Δοξάτο:πλήρη αστική σχολή, παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο·Τσατάλτσα(Χωριστή): καλά ελληνικά σχολεία· Προσοτσάνη:αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο·χωριά της επαρχίας Νευροκοπίου : Νευροκόπι(Νικόπολις) : αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο.3.Υποδιοίκηση Καβάλας. Καβάλα: ημιγυμνάσιο, αστική σχολή, παρθεναγωγείο, νηπιαγωγεία.4.Υποδιοίκηση Θάσου. Νήσος Θάσος:13 ελληνικά σχολεία.- Πρβλ. Στ. Ι. Παπαδόπουλος, ο.π., σσ.18-29. Καταγράφονται τα σχολεία των ελληνικών κοινοτήτων λίγο πριν την απελευθέρωση στον καζά Δράμας: Τσατάλτζα (7τάξιο αρρεναγωγείο, 5τάξιο παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο), Δοξάτο (6τάξια σχολή αρρένων, 5τάξιο παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο), Προσωτσάνη (6τάξιο «ελληνικό σχολείο», 4τάξιο παρθεναγωγείο με οικοτροφείο)·στον καζά Πραβίου ήταν : Πράβι (2 αστικές σχολές αρρένων και θηλέων), Μεσορώπη (δημοτικό με μία τάξη «ελληνικού»), Ποδογοριανή (Ποδοχώρι) (δημοτικό σχολείο αρρένων & 1 τάξη «ελληνικού», παρθεναγωγείο). Τέλος αναφέρονται τα υπόλοιπα χωριά που συντηρούσαν σχολεία: Μουσθένη, Κάργιανη (Καρυανή), Νικήσιανη, Αυλή, Ελευθεραί, Φτέρη, Παλιοχώρι, Μπόμπλιανη (Ακροπόταμος), Τσιούστε (Φωλιά), Δράνοβο (Χορτοκόπι)· συνολικά 17 σχολεία (2 παρθεναγωγεία και 4 άλλες αστικές ή ημιαστικές σχολές).Ο καζάς Σαρί -σαμπάν διατηρούσε δημοτικά σχολεία : στο Σαρί -σαμπάν (Χρυσούπολη ) και στο Καγιά Μπουνάρ (Δουκάλιο). Ο καζάς Καβάλας είχε στην Καβάλα :(8ταξιο αρρεναγωγείο (αστική σχολή & ημιγυμνάσιο), 2 σχολεία αρρένων(παραρτήματα του πρώτου), 6τάξιο παρθεναγωγείο με 3 παρτ/τα). Τέλος ο καζάς Θάσου:στα χωριά της Θάσου υπήρχαν 11 ή 13 σχολεία). 25 Βλ. Ε.Γ.Καρσανίδης, Η Παιδεία στο Νομό (1840-1913), Η Δράμα και η περιοχή της 1, Δράμα 1998, σ.237-245.-Πληροφορίες για τα Εκπαιδευτήρια Δράμας βλ. Β. Κ. Πασχαλίδη, Δραμινά Ιστορικά, Δράμα 1992, σσ.105-109.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 7

Επιπλέον για τα ελληνικά σχολεία επί τουρκοκρατίας(1880-1890) στις πρόσφατες μελέτες ιστορικών πηγών, καταγράφονται πλήθος νέων στοιχείων για τις παρακάτω κοινότητες του καζά Δράμας:26Τσιατάλτζα(Χωριστή), Δοξάτο, Προσοτσάνη,Πλεύνα(Πετρούσα),Βησσότσιανη(Ξηροπόταμος),Δράνοβο(Μοναστ ηράκι), Βόλακον(Βώλακα), Εδινερτζίκ(Αδριανή), Μπούμπλιτσα(Πύργοι), Γιουρουτζούκ(Γρανίτης). Στην επαρχία Νευροκοπίου πριν το 1913, συντηρούνταν τρία σχολεία στο Νευροκόπι και τα χωριά με ελληνικά δημοτικά σχολεία ήταν: Ζίρνοβο(Κ.Νευροκόπι), Στάρτιστα(Περιθώρι), Κ.Βροντού, Τσερέσοβο(Παγονέρι), Παπάς Τζαίρ.27 Ας σημειωθεί ότι μέχρι το 1913 στο βιλαέτι Θεσ/νίκης και γενικότερα σε όλη την Μακεδονία, «ο Ελληνισμός παρουσιαζόταν περισσότερο ενεργητικός εκεί όπου είχε να αντιμετωπίσει και την πιο ισχυρή βουλγαρική προπαγάνδα».28Μελετητές εξετάζουν τις στατιστικές στον καζά Δράμας επί τουρκικής κατοχής(1895-1913) και παρουσιάζουν την επικράτηση στην περιοχή των Ελλήνων έναντι των Βουλγάρων.29 Με την είσοδο στον 20ο αι. μέχρι την απελευθέρωση το ελληνικό στοιχείο στην επαρχία Δράμας τριπλασιάστηκε, όπως δείχνουν οι προηγούμενες απογραφές και λογικά αυξήθηκαν οι εκπαιδευτικές ανάγκες στις ελληνικές κοινότητες. Στις απογραφές εκπαιδευτικών ιδρυμάτων 1914 βρίσκονται πληροφορίες για σχολεία, ελληνικά και τουρκικά, ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση Δράμας στους πίνακες των εγκατεστημένων διοικητικών αρχών των επαρχιών του νομού.30 Σε παράρτημα πινάκων που θα ακολουθήσει στα πρακτικά της Επιστημονικής Συνάντησης, καταγράφηκαν στοιχεία κοινοτήτων που συντηρούσαν ελληνικά σχολεία. Έτσι στον αντίστοιχο πίνακα των 103 κοινοτήτων επαρχίας Δράμας υπήρχαν: 1 ημιγυμνάσιο, 15 δημοτικές σχολές, 3 αστικές σχολές, 7 παρθεναγωγεία, 1 νηπιαγωγείο και 105 γραμματοδιδασκαλεία. Στα χωριά-συνοικισμούς που δεν 26

Βλ. Ε.Γ.Καρσανίδης, Η εκπαίδευση στον καζά Δράμας (1840-1899), Η Δράμα και η περιοχή της 2,Δράμα 1998, σ.557-561.Χρησιμοποιεί πηγές απ’ το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών με στοιχεία λειτουργίας των σχολείων (1876-1891)- Πρβλ. Στ. Ι. Παπαδόπουλος, ο.π., σσ.23. Την περίοδο 18761911, καταγράφονται με πολλές πληροφορίες στην περιφέρεια του καζά Δράμας, συνολικά, 14 ελληνικά σχολεία, ενώ λειτουργούσαν μόνο 5 βουλγαρικά κατά το σχολικό έτος 1910-1911. 27 Βλ. Βασ. Λιούρδα, Η Μητρόπολις του Νευροκοπίου, 1900-1907. Εκθέσεις Μητροπολιτών Νικοδήμου και Θεοδωρήτου, Θεσ/νίκη 1961, σ 6-7, 34-36, 51-52, 61-62, 77, 79, 81, 100-101, 140, 142, 151, 164-165, 213-214, 253-254. – Α.Ι.Αρβανίτη, ο.π., σσ.133. -Πρβλ. Στ. Ι. Παπαδόπουλος, ο.π., σ.31-33. Στο Νευροκόπι: 4τάξιο αρρεναγωγείο, 4τάξιο παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο. 28 Πρβλ. Στ. Ι. Παπαδόπουλος, ο.π., σσ.220-244, όπου υπάρχουν στατιστικές των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε συνάρτηση με το ελληνικό πληθυσμό για την περίοδο πριν την απελευθέρωση και τα ανάλογα συμπεράσματα. 29 Βλ. Σνώκ , Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλονίκη 1942, σσ . 76-79. Σύμφωνα με τα αρχεία της εποχής ο Richard Mach, δημοσιολόγος, καταγράφει την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι του βουλγαρικού βασιζόμενος στα στοιχεία της εκπαίδευσης: στο σαντζάκι Δράμας τα ελληνικά σχολεία ήταν 49 και τα βουλγαρικά 5, (1896). Αργότερα (1904), η σύγκριση της τουρκικής απογραφής, βουλγαρικής του Brankoff, και μιας ελληνικής αναδεικνύει αντίστοιχα την επικράτηση στην περιοχή των Ελλήνων έναντι των Βουλγάρων:1)28.828 Έλληνες, 3.657 Βούλγαροι, 2)30.243 Έλληνες, 4.955 Βούλγαροι, 3)43.082 Έλληνες, 2.980 Βούλγαροι. Τούτες και άλλες πληροφορίες εθνολογικής σύστασης, της Ανατολικής Μακεδονίας, περιέχονται στο σύγγραμμα. 30 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ. 4435/ 24.11.1914, πίνακες Υποδιοίκησης Δράμας υποβαλλόμενες στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας. Ακολουθήσαμε την καταγραφή των ονομάτων των κοινοτήτων , όπως αυτά απογράφηκαν και σε παρένθεση προσθέσαμε την μετονομασία τους- Πρβλ. Γενική Διοίκησις Μακεδονίας. Συλλογή οργανικών διατάξεων, εγκυκλίων, διαταγών και οδηγιών του Γενικού Διοικητού Μακεδονίας εκδοθείσαι κατά το έτος 1914, εν Θεσσαλονίκη 1914.-Για τις μετονομασίες κοινοτήτων πρβλ. Κατάλογος Προσφυγικών συνοικισμών Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 1928.-Πίναξ μετανομασθεισών κοινοτήτων και συνοικισμών του κράτους, Αθήναι 1929. Στην επαρχία Δράμας καταγράφηκαν οι κοινότητες με σχολεία που χαρακτηρίζονταν ελληνικά και όσα δεν είχαν κανένα χαρακτηρισμό εθνικό-σχολές που δεν χαρακτηρίζονταν τουρκικές.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 8

παρουσιάζονται στον πίνακα (συνολικά 184 κοινότητες στις καταστάσεις του αρχείου Γ.Δ.Μ.), καταγράφονταν τουρκικές δημοτικές σχολές και γραμματοδιδασκαλεία. (Βλ.πίν. 3, σελ.17-23). Στην επαρχία Πραβίου31 καταγράφηκαν κοινότητες με ελληνικά σχολεία (στις μικτές κοινότητες αναφέρονται και τα οθωμανικά σχολεία), δημογραφικά και διοικητικά στοιχεία.(Βλ. πίν. 4, σελ.24). Από τα 42 σε 8 αμιγή ελληνικά χωριά και 5 μικτά, λειτουργούσαν δημοτικά σχολεία. Στα μικτά λειτουργούσαν αντίστοιχα οθωμανικά σχολεία προκαταρκτικής εκπαίδευσης(Ιπτιδαή). Στα υπόλοιπα, αμιγή τουρκικά χωριά της επαρχίας λειτουργούσαν οθωμανικές δημοτικές σχολές. Συνολικά τα ελληνικά σχολεία ήταν: 8 δημοτικές σχολές, 2 μικτές δημοτικές σχολές, 1 αστική σχολή αρρένων και 1 αστική σχολή θηλέων. Ο υποδιοικητής της επαρχίας Σαρί-σαμπάν απαντώντας σε διαταγή της Γ.Δ.Μ. παραθέτει στοιχεία για τα 54 χωριά της περιφέρειάς της. Είχαν σχηματισθεί συνοικισμοί με προσωρινή εγκατάσταση προσφύγων σε τουρκικά κτήματα (τσιφλίκια), στην πεδιάδα, σχεδόν όλα κοντά στο χωριό Κεραμωτή, μέχρι να εγκατασταθούν σε μόνιμους συνοικισμούς. Σχεδόν όλος ο πληθυσμός της περιφέρειας ήταν αμιγής οθωμανικός, με εξαίρεση κάποια χωριά, όπου εγκαταστάθηκαν τελευταία πρόσφυγες. Μοναδικός δήμος ήταν η πρωτεύουσα της υποδιοίκησης, αλλά λόγω καθυστέρησης επέκτασης του νέου νόμου περί δήμων και κοινοτήτων, ο ρόλος του ήταν αόριστος και περιορισμένος, όπως επί Τουρκοκρατίας, στην κωμόπολη Σαρί-Σαμπάν,. Τα λοιπά χωριά αποτελούσαν ξεχωριστές κοινότητες με δικούς τους ειδικούς παρέδρους(μουχτάρηδες).32 Εκτός δύο ελληνικών σχολών αρρένων και θηλέων, στα υπόλοιπα χωριά λειτουργούσαν οθωμανικές δημοτικές σχολές (μέχρι και έξι σε ορισμένα). (Βλ. πίν.5, σελ.26) Ανάλογα και η επαρχία Καβάλας έστειλε αναφορά στη Γ.Δ.Μ. για τις δημόσιες αρχές και τα σχολεία πόλεων και χωριών της περιφέρειάς της.33 Εκτός της Καβάλας, ενός χωριού και δύο αγροτικών κτημάτων, τα υπόλοιπα από τα 23 χωριά της επαρχίας συντηρούσαν δημοτικές σχολές (συνολικά 25), χωρίς να διευκρινίζεται αν πρόκειται για ελληνικές ή τουρκικές. (Βλ. πίν.6, σελ.26) Τέλος στις 15 κωμοπόλεις και χωριά της επαρχίας Θάσου λειτουργούσαν 13 ελληνικές αστικές σχολές και μία δημοτική σχολή. Το νησί σύμφωνα με την απογραφή του πληθυσμού είχε ελάχιστους Τούρκους.34(Βλ.πίν.7, σελ.28). Ο Επιθεωρητής των δημοτικών σχολείων Δράμας τον Απρίλιο του 1914 περιοδεύοντας τα σχολεία στο νομό καταγράφει στην έκθεσή του την κατάσταση των σχολικών κτιρίων και καταθέτει μεταρρυθμιστικές προτάσεις για τη λειτουργία τους.35: Στην πεδιάδα της Δράμας παραθέτονται 11 σχολικά κτίρια: 1.Δοξάτο: το διδακτήριο της κοινότητας κάηκε από τους Βουλγάρους κατά την απελευθέρωση και χρησιμοποιούσαν κατόπιν τουρκικό κτίριο για εκπαίδευση. 31

Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ. 1842/17.111914, «περί υποβολής πινάκος αιτηθεισών πληροφοριών δια της υπ’ αρ. 54213 ε.ε. διαταγής» από την Υποδιοίκηση Πραβίου προς την Γ.Δ.Μ. 32 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ. 1261/19.11.1914, από την Υποδιοίκηση του Σαρί-Σαμπάν προς την Γ.Δ.Μ. για την υποβολή πινάκων απογραφής των πόλεων, χωριών ή κομωπόλεών της με τις εγκατεστημένες αρχές τους. 33 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ.4356/14.11.1914, από την Υποδιοίκηση Καβάλας προς την Γ.Δ.Μ.. Σύμφωνα και με την απογραφή της Ε.Υ.Σ. στα χωριά της επαρχίας Καβάλας δεν αναφέρονται Έλληνες παρά μόνο στην πόλη της Καβάλας. 34 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 12 «Επαρχίες Δράμας», αριθ. Πρωτ.1246/15.11.1914 35 Ι.Α.Μ./ Αρχείο Γ.Δ.Μ., φακ. 47 «Δημ. Εκπαίδευση Μακεδονίας», έκθεση του Επιθεωρητή των Δημοτικών σχολείων Δράμας στις 12.04.1914 «περί των εν τη περιφέρεια Δράμας διδακτηρίων».

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 9

2.Τσατάλτζα(Χωριστή): Τα σχολικά κτίρια ήταν ακατάλληλα και χρειάζονταν μεταρρυθμίσεις. Το νέο σχολικό κτίριο δεν είχε ακόμη περατωθεί, μάλλον λόγω έλλειψης χρημάτων των κατοίκων, καθώς η συνέχιση του έργου εξαρτιόνταν από την πώληση της σοδειάς καπνού. 3.Εδιρνεζίκιον(Αδριανή):Το ακατάλληλο σχολικό κτίριο για να καταστεί «ανεκτόν» χρειαζόταν βελτιώσεις και αλλαγές. Η κοινότητα δεν μπορούσε να επωμιστεί τη δημιουργία νέου κτιρίου διότι είχε να αντιμετωπίσει τις οφειλές από τη μεταφορά του νερού. 4.Δράμα:Το σχολείο ήταν νεόκτιστο και σε καλή κατάσταση, όμως χρειαζόταν αλεξικέραυνα, όπως της Προσωτσάνης. Το κτίριο των διαμαρτυρομένων που λειτουργούσε ως σχολείο κοντά στο σταθμό ήταν ακατάλληλο. 5.Δράνοβα(Μοναστηράκι):Το σχολείο που λειτουργούσε στην πόλη έχρηζε αλλαγών και διορθώσεων. Υπήρχε η σκέψη να εξαγοράσει η κοινότητα μεγάλη και καινούργια οικία ενός τούρκου και να τη μετατρέψει σε σχολείο, πράγμα καλό για νέο σχολικό κτίριο. 6.Βησότσιανη(Ξηροπόταμος):Το σχολείο ήταν ακατάλληλο και δεν επιδεχόταν τροποποιήσεις και βελτιώσεις. Η πρόταση της κοινότητας ήταν να μετατρέψει σε σχολείο το αναγειρόμενο κτίριο της βουλγαρικής εκκλησίας με χρήματα από κατάσχεση περιουσίας του βούλγαρου μουχτάρη που κατέφυγε στην Βουλγαρία ή από δάνειο. 7.Πλεύνα(Πετρούσα):Τα ακατάλληλα σχολικά κτίρια μπορούσαν να μεταρρυθμιστούν, για να λειτουργήσουν κάτω από καλύτερες συνθήκες, ενώ καινούργια κτίρια δεν μπορούσαν να χτιστούν. 8.Τουρκοχώρι(Μυλοπόταμος):Το σχολείο ήταν κοινοτικό κτίριο, όπου έμεναν εκεί οι οικογένειες του δασκάλου και ιερέα. Το χωριό ήταν μικρό. Το σχολείο θα ήταν αρκετό, εάν λειτουργούσε μόνο ως σχολείο και όχι σαν κατοικία. 9.Μπούμπλιτσα(Πύργοι):Είχε καλό σχολικό κτίριο. Χρειάζονταν μόνο βελτίωση των τοίχων εσωτερικά, χωρίς μεγάλο κόστος. 10.Προσωτσάνη: Είχε καλό σχολείο. Αναγκαίο το αλεξικέραυνο και η περιποίηση του γύρω χώρου:γκρέμισμα ερειπίων για αερισμό ειδικά στο πρώτο πάτωμα. 11.Κομπάλιστα(Κοκκινόγεια): θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το υπάρχον σχολείο κατόπιν κάποιων αλλαγών. Στο Οροπέδιο Ζιρνόβου(Κ.Νευροκόπι): 1.Γκιουρετζίκ(Γρανίτης)-Λειβάδιστα(Λιβαδάκι)–Μπούτην(Κριθαράς)Λόφτσα(Ακρινό): υπήρχαν σχεδόν τέλεια καινούργια σχολεία- εκτός από το χωριό Μπούτην, οι μαθητές του οποίου φοιτούν στο σχολείο του χωριού Λειβάδιστας. 2.Τερλίν(Βαθύτοπος)-Καράκιοϊ(Κατάφυτο)–Κομανίτσι(Δασωτό)Τσερέσοβο(Παγονέρι)-Βόλακα-Κ.Βροντού-Βέσμης(Εξοχή):Τα σχολεία τους χρειάζονταν τροποποιήσεις και βελτιώσεις, ώστε να τελειοποιηθούν ή απλά να καταστούν ανεκτά προς λειτουργία. Στο Τσερέσοβο ο δήμαρχος είχε τα χρήματα για τις δαπάνες, αλλά δεν γνώριζε τι μεταρρυθμίσεις χρειάζονταν. Εκεί, κάποιες τάξεις μπορούσαν να λειτουργήσουν στο βουλγαρικό σχολικό κτίριο. Στο Βόλακα υπήρχε πρόταση να χρησιμοποιηθεί η βουλγαρική εκκλησία, αλλά λόγω ακατάλληλης τοποθεσίας, προτάθηκε να ανεγερθεί νέο κτίριο. 3.Μπελοτίντζα(Λευκόγεια):Διέθετε σχολείο ακατάλληλο. Το νέο κτίριο που κτιζόταν σταμάτησε λόγω των πολεμικών καταστάσεων. Με τα εισοδήματα της κοινότητας, τις οφειλές της εκκλησίας και ίσως κάποιο δάνειο, θα μπορούσε να περατωθεί το κτίριο. Απουσίαζε, όμως, η διάθεση.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 10

4.Σπάρτιστα(Περιθώρι):Το καινούργιο σχολείο δεν ήταν αρκετό και το παλαιό έπρεπε να βελτιωθεί για να λειτουργήσει. 5.Ζίρνοβον (Κ.Νευροκόπι):Το σχολικό κτίριο χρειαζόταν δεύτερο πάτωμα και αλλαγές στον πρώτο όροφο. Περιοχή εκείθεν του Νέστου: Γενί-κιοϊ(Νέα Κώμη):Το παλιό σχολείο χρειαζόταν μετατροπές και παράλληλα έγινε πρόταση να φτιάξουν στο κοινοτικό γήπεδο καινούργιο κτίριο. Συνολικά αναφέρονται 26 σχολικά κτίρια της περιφέρειας Δράμας / επαρχία Δράμας. Οι μεταρρυθμίσεις-βελτιώσεις των σχολικών κτιρίων ήταν:μεγάλωμα παραθύρων, διαίρεση και βελτίωση των πατωμάτων. Οι περισσότερες κοινότητες, λόγω του ήταν βουλγαρόφωνες, δεν ήθελαν να πληρώσουν για τη δημιουργία νέων σχολικών κτιρίων ή βελτιώσεων των παλαιών. Επιπλέον, ήταν απαραίτητος ο ακριβής προϋπολογισμός των δαπανών και των έργων, για τη διαχείριση των χρηματοδοτήσεων από τις κοινότητες ή την πολιτεία. Επειγόντως χρειαζόταν η ειδική γνώμη ενός μηχανικού, πράγμα που θα καθυστερούσε, λόγω της λειτουργίας των σχολείων μέχρι την έναρξη των σχολικών διακοπών. ΕΠΙΛΟΓΟΣ. Σύμφωνα με τους στατιστικούς πίνακες το 1913-14 τα σχολεία που καταγράφονται ήταν: αστικές σχολές αρρένων ή θηλέων (παρθεναγωγεία), το ημιγυμνάσιο, νηπιαγωγείο, οι δημοτικές σχολές, ενώ ως τουρκικά σχολεία : οι τουρκικές αστικές σχολές αρρένων ή θηλέων, τουρκικά δημοτικά σχολεία. Τέλος αναφέρεται ένας αριθμός γραμματοδιδασκαλείων (ελληνικών και τουρκικών).36 Το σύνολο των εγγράφων για το νομό Δράμας του αποσπασματικού αρχείου της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας (στο Ι.Α.Μ.) σκιαγραφεί την ελληνική διοίκηση, την εκπαιδευτική και δημογραφική κατάσταση της περιοχής·37Οι μελέτες των ιστορικών δεδομένων μέχρι το 1913 αποδεικνύουν τη δυναμικότητα του ελληνισμού στις κοινότητες κάτω από την τουρκική και βουλγαρική πίεση. Εδώ τα ιστορικά στοιχεία αναδεικνύουν τις προσπάθειες και τα προβλήματά του κατά την ενσωμάτωση των νέων χωρών της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος, μετά τις καταστροφές και τη σύγχυση του πολέμου (βιαιότητες των Βουλγάρων). Οι απογραφές του πληθυσμού και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αποτέλεσαν τη βάση για τη διοικητική οργάνωση των περιοχών, ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου και ενσωμάτωση των αλλόθρησκων και αλλοεθνών υπό ελληνική διοίκηση στις δομές και θεσμούς του ελληνικού κράτους.

Ε.Γ.Καρσανίδης, ο.π., σ.569. Τα σχολεία του 19ο αιώνα μέχρι τις αρχές 20ου αιώνα ήταν γραμματοδιδασκαλεία που εξελίχθηκαν σε κοινοτικά σχολεία: αρρεναγωγείο, παρθεναγωγείο, νηπιαγωγείο και οι κεντρικές σχολές. Επίσης, λειτουργούσαν αλληλοδιδακτικά σχολεία (κοινά δημοτικά σχολεία) με συνέχεια στο ελληνικό σχολείο, που μετά αντικαταστάθηκαν από τις αστικές σχολές (συνήθως επτατάξιες: περιλάμβαναν δημοτικό αρρεναγωγείο και ελληνικό σχολείο). 36

Υπό τις νέες πολιτικές συνθήκες (μετά την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος) διατηρείται το ίδιο διοικητικό και εκπαιδευτικό καθεστώς μέχρι την οριστική οργάνωση των εκεί ελληνικών υπηρεσιών. Ταυτόχρονα καταμετρήθηκαν οι καταστροφές που υπέστησαν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα μετά τη λήξη του πολέμου, ενώ καθυστερείται η ανασυγκρότηση των παλαιών σχολών και η κατασκευή νέων στην επαρχία Δράμας. Δεν υπάρχουν στοιχεία για την κτιριακή κατάσταση των σχολείων στις υπόλοιπες τέσσερις επαρχίες του νομού. Γενικότερα, οι στατιστικές της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας το 1914 αναφέρονται στον αριθμό, το είδος των ελληνικών και τουρκικών σχολείων, καθώς και στους κατοίκους όλου του νομού.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 11

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Π Ι Ν Α Κ Α Σ -1ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ 1914 ΥΠΟΔ/ΣΗ ΔΡΑΜΑΣ

ΥΠΟΔ/ΣΗ ΣΑΡΙΣΑΜΠΑΝ Μουσουλμάνοι Έλληνες Ισραηλίτες Πρόσφυγες Μουσουλμάνοι Μουσουλμάνο Έλληνες Έλληνες Μουσουλμάνοι Μουσουλμάνοι Έλληνες (Έλληνες- Αθίγγανοι Μουσουλμ)

58.298 27.981 628 1946 Σύνολο 89.043 Σύνολο πληθυσμού όλου του 139.726 Νομού (εκτός Επαρχίας Καβάλας)

ΥΠΟΔ/ΣΗ ΠΡΑΒΙΟΥ ΥΠΟΔ/ΣΗ ΘΑΣΟΥ

190

10.421 Σύνολο 18.436

8.015

14.438 40 Σύνολο 14.478

17.326 Σύνολο 17.769

443

Μουσουλμάνοι: 86.085 Έλληνες: 50.877 Λοιποί: 2.764

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 12

ΠΙΝΑΚΑΣ -2ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΣΑΝΤΖΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ 1902 Καζάς Καζάς Δράμας Σαρίσαμπάν

Καζάς Καβάλας

Καζάς Πραβίστα

Καζάς Ρουπτζουί

Μουσουλμ Έλλην Βούλγ Ισραηλ. Μουσουλμ Έλλην. Μουσουλμ. Έλλην Ισραηλ. Αρμεν. Μουσουλμ Έλλην. Βούλγ. Μουσουλμ Έλλην. Βούλγ.

42.891

8.361 3.639 143

Σύνολο :55.034

19.277

102

Σύνολο:19.379

15.774

1.115 420

Σύνολο: 17.379

12.628

6.160 18

Σύνολο: 18.806

18.833

101

Σύνολο: 18.958

Μουσουλμάνοι : 109403 Έλληνες: 15.839 Σύνολο πληθυσμού του σαντζάκι Δράμας: 129.556

Βούλγαροι : 3.681 Ισραηλίτες:563 Αρμένιοι: 1

Χατζηισαάκ Ιορδάνα ΠΙΝΑΚΑΣ Α/Α

Σελίδα 13

-3-

ΟΝΟΜΑ(πόλης, κώμης, χωριού)

ΙΔΙΟΤΗΤΑ / ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1)Ημιγυμνάσιο 2)Εξατάξιο Παρθεναγωγείο 1.

Δράμα

πόλη

3)Νηπιαγωγείο 4)Τουρκική Αστική σχολή 5)Τουρκικό Παρθεναγωγείο

Δράνοβα (Μοναστηράκι)

Στη Δράμα ήταν η έδρα Επιθεωρητού Δημοτικής Εκπαιδεύσεως

1)Δημοτική Σχολή χωριό 2)Παρθεναγωγείο 1)Αστική σχολή

Δοξάτο

κωμόπολη 2)Παρθεναγωγείο

Εδίρνετζικ (Αδριανή)

Τσατάλτζα (Χωριστή)

κωμόπολη

Γενή-κιοί (Νέα Κώμη)

κωμόπολη

7. 8.

Μούσγα (Κουδούνια) Κιλμποτζιάρ (Κόψις)

χωριό

1)Ελληνική Δημοτική Σχολή 2)Ελληνικό Παρθεναγωγείο 3)Τουρκική Δημοτική Σχολή 1)Αστική Σχολή 2)Παρθεναγωγείο 1)Δημοτική Σχολή 2)Παρθεναγωγείο

χωριό

Γραμματοδιδασκαλεί Χωρίς ένδειξη ο τουρκικό σχολείο

««



Στις στατιστικές του 1914 τα μουσουλμανικά σχολεία (γραμματοδιδασκαλεία και δημοτικά) στην απογραφή είχαν συνήθως την ένδειξη «τουρκ.».Στον παραπάνω πίνακα καταγράφηκαν τα ελληνικά σχολεία και αυτά που δεν είχαν καμία ένδειξη εθνικότητας. Στις μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις αναφέρονται τα μουσουλμανικά σχολεία(όπου καταγράφηκαν τότε στους πίνακες) μαζί με τα ελληνικά.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Κουρταλάρ (Λυκοδιάσελο) Λιμποτίν (Μαυροκορδάτο) Λεϊληλέρ (Λυκίσκος) Ορμανλή (Πολύκαρπον) Ράπες (Δρεπάνι) Τίκλοβα (Καστανιές) Τιχότα (το ίδιο) Χοτζιαλάρ(Κοιν. Γενήκϊοί) (Σταυροχώρι)  Ζάγριτς (Ψηλή Ράχη) Μαλγκαρίτ (Μαργαρίτι) Κάλοβα (άνω) (Καλύβα)

20. Καλοβατζίκ (κάτω)

Σελίδα 14

««

« «(5)

««

« « (8)

««

Χαμηδιέ-Εβέλ «« (Λειβαδίτης) Μεσσελλή 22. «« (Καλό Νερό) Χοροσλού 23. «« (Καστανίτης) Σιμσιρλή(Πυξάρι): [Γκέρεκλη(Γύρος)24. Κέλλι « « & 5 Συνοικίες Μάλκαλαρ(Ψηλόκαστρ ο) -Σουρτζιλέρ(Τείχος)] Καρά -Μπουτζιάκ : [Κρανλή 25. « « & 8 Συνοικίες (Μικρολείβαδο)Χασάνμπαλάρ 21.



Υπάρχουν τα χωριά Χοτζαλάρ και Χοτζιαλάρ με γραμματοδιδασκαλεία. Στον πίνακα μετονομασιών(1929) υπάρχει στην κοινότητα Μακρυπλαγίου το χωριό Κοτζαλάρ(Ανυδρο) και στον πίνακα του 1928 αναφέρεται το Χοτζαλάρ (Σταυροχώρι)στην κοινότητα Γενή κϊοί .  Στις μετονομασίες του 1928 το χωριό Κέλλι-Μαλκαράρ είναι το Ψηλόκαστρο. Το 1929 αναφέρονται τα χωριά Κέλλι(το ίδιο) και Μπαλκαλάρ(Ψηλόκαστρο)στην κοινότητα Νικηφόρου.  Το χωριό έχει συνοικίες που στον πίνακα (1929) των μετονομασιών καταγράφονται στις στήλες δύο κοινοτήτων: του Νικηφόρου και της Πλατανόβρυσης. Το ίδιο το χωριό δεν καταγράφεται.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 15

(Παλιάμπελα)Τσίλικλερ (Χαμοκέρασσα)Ντουλάρ(Μαρμαριά)Κοτζιάϊπλι(Αίγειρος) Ντεντελή(Συκάδι)Σαφκαλάρ(Καστράκι)] 1)Αστική Σχολή 26.

Προσωτσιάνη

κωμόπολη

2)Παρθεναγωγείο 3)Τουρκική Δημοτική Σχολή

27. 28. 29. 30.

31.

32. 33. 34. 35. 36.

Βησσωτσιάνη χωριό (Ξηροπόταμος) Μπομπλίτς «« (Πύργοι) Κουμπάλιστα «« (Κοκκινόγεια) Πλεύνα «« (Πετρούσα) ΤσαλήΜπασή(Μαυρόπρινος): [Μεσέ-Μαχαλέ(Πηγαί), Ντοσπάτ-Μαχαλέ « « & 4 Συνοικίες (Πρινότοπος), ΖαγκόςΜαχαλέ, ΤσαλήΜαχαλέ ] Λαδικός χωριό (Οροπέδιο) Γκρισδέλ «« (Μαγνήσιον) Γκλούμ(Πλακόστρωτο) «« :[Γιούρ-Μααλέ (Λυκοφωλιά)] Δρανόβιστα (Συνοικία «« Γκρισδέλ) Κολιούς «« (Κλειστά)

Δημοτική Σχολή

««

Γραμματοδιδασκαλεί «« ο (4)

Γραμματοδιδασκαλεί «« ο ««

««



Το 1929 ως Αίγειρος μετονομάστηκε το χωριό Καβακλή. Δεν αναφέρεται το όνομα Κοτζιάϊπλι στους πίνακες και στήλες μετονομασιών Νομού Δράμας (1928/1929)  Το 1929(πίνακες μετονομασιών) καταγράφεται χωριό Τσαλή Μαχαλέ(Μυρσινιά) κοινότητας Πλατανόβρυσης, και ένα χωριό Τζαμί Μαχαλέ κοινότητας Κοκκινογείων, στην οποία ανήκει και το χωριό Τσαλί Μπασή(Μαυρόπρινος).  Το χωριό Γκλούμ(Πλακόστρωτο) ανήκει στην κοινότητα Κλειστών επαρχίας Δράμας σύμφωνα με τους πίνακες μετονομασιών(1929), ενώ το Γιουρ- Μααλέ (Λυκοφωλιά) στην κοινότητα Σιδηρόνερου επαρχίας Δράμας.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

Λόφτσιστα (Καλλίκαρπον) Λιμπάν (Σκαλωτή) Μπούρχοβον (Κόκκινα) Μπίτσοβον (Πετρότοπος) Τσερκιτσέν(ΠαραόρΡασνά) (Συκίδια) Τσιρέσοβον (Θησαυρός) Φανίτσα (το ίδιο) Ρούσκοβον (Καισαριανόν) Παπάζ-κιοϊ (Παπάδες) Ράσοβον (Λειμών) Κάλτσοβον(Συνοικία Δερέ-Μαχαλέ) (Βραχότοπος) Δραγένιτσα (Βοσκοτόπι)

Σελίδα 16

««

« « (2)

««

49.

Δεμπρεζίλ

««

50.

Εβρενές

««

51. 52. 53. 54. 55. 56.

Καρά-Δερέ (Ελατιάς) Καϊντζάρ (Αντίλαλος) Κάσιστα (Κριθαρίστρα) Πότσαν (το ίδιο) Μπουρεντζίκ (Βραχοχώρι) Πριμπόϊνα (Βουνόχωρον)



Το χωριό Τσερέσοβον ανατολικό(Θησαυρός) ανήκει στο κοινότητας Κλειστών επαρχίας Δράμας, αλλά υπάρχει και Τσερέσοβον δυτικό(Παγονέρι) κοινότητας Παγονερίου  Το 1928 και το 1929 καταγράφεται το χωριό Δεμπρετζίκ (Αχλαδομηλιά) της κοινότητας Παγονερίου επαρχίας Δράμας.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70.

71.

72. 73. 74. 75.

Τίσοβα (Μαυροχώρι) Οστίτσα (Μικρομηλιά) Κουλιάρμπα (Ερημοκκλησιά) Ντούμπλιεν (Διπλοχώρι) Βίτοβα (Δέλτα) Μαλόσιστα (Μελισσόμανδρα) Κωστέν (Ψυχρόν) Ισταρεντζίκ (Πολύλιθον) Ισμπίστα (Αγριοκερασιά) Σορτίλοβα(το ίδιο)

Σελίδα 17

««

« « (4)

««

« « (4)

««

Μοναστηρτζίκ «« (Εκκλησάκι) Μουσδέλ «« (Μυλόπετρα) Λακάβιτσα «« (Λακκούδα) Κατούν «« (Διπόταμα) Μπάκοβα  (ίσως το «Μπούκοβον» η Οξυά): [Γιάβορ(Διάμεσον)Λόκατινα(Βουνοκορφή) « « (4 συνοικίες) Τσατάκ(Πολυγέφυρον)Κηγιόβα] Τζούρα «« (Πρασινάδα) Σκάρνοβα «« (Ραχούλα) Γκόρνοβα «« (Βουνοπλαγιά) Ράδιμπος(Αετοράχη) «« (Ρατισέν) συνοικία



Καταγράφεται το 1929 το χωριό Μπούκοβο με τη μετονομασία Οξυά της κοινότητας Οξυάς επαρχίας Δράμας στην οποία ανήκουν τα αναφερόμενα στην παρένθεση χωριά.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94.

Τσερέσοβον (Παγονέρι) Δεμπρετζίκ (Αχλαδομηλιές) Ιστράνε (Πέρασμα) Λόσνα (Κρεμαστά) Λακάβιτσα (Μικροκλεισούρα) Μπλάτσεν (Αχλαδιάς) Λειβάδιστα (Λιβαδάκι) Μπούτημ (Κριθαράς) Ρακίστα (Κατάχλωρον) Ζύρνοβον (Κάτω Νευροκόπι) Βέσμη (Εξοχή) Βούλκοβο (Χρυσοκέφαλος) Κουμανίτς (Δασωτό) Μπελοτίντσα (Λευκόγεια) Γκιουρετζίκ (Γρανίτης) Μαχαλετζίκ (Μυλόρευμα) Γκιουστερέκ (Χάρακας) Λισέν (Οχυρό) Σπάρτσιστα (Περιθώρι)

Σελίδα 18

««

Δημοτική Σχολή

««

Γραμματοδιδασκαλεί «« ο

««

Δημοτική Σχολή

««

Γραμματοδιδασκαλεί «« ο

««

Δημοτική Σχολή

««

95.

Κάτω Βροντού

««

96.

Καράκιοϊ (Κατάφυτο)

««



Το χωριό Μαχαλετζίκ αναφέρεται και στο Δήμο Δράμας με τη μετανομασία Ταξιάρχης, αλλά και στην κοινότητα Λευκογείων ως Μυλόρευμα.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα Τερλίς (Βαθύτοπος) Λόφτσα 98. (Ακρινόν) Βώλακ 99. (Βώλακας) Σίντροβα 100. (Μεσοβούνι) Περώφ 101. (Άγιος Πέτρος) 97.

Σελίδα 19

««

Γραμματοδιδασκαλεί «« ο

««

102. Βίρσιαν

««

103. Κότσιαν

««

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 20

ΠΙΝΑΚΑΣ

-4-

Α/Α ΟΝΟΜΑ (πόληςκώμηςχωριού) 1 Πράβιον

ΙΔΙΟΤΗΤΑ/ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ

Παλαιοχώριο Χωριό μικτό: 2 κοινότητες

Νικήσιανη

Αυλή

Μουσθένη

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Κωμόπολη:Πρωτεύουσα 1)Ελληνική Υποδιοικήσης & Δήμου Αρρένων

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

Χωριό ελληνικό: κοινότητα Χωριό ελληνικό: κοινότητα Χωριό μικτό: 2 κοινότητες

Μεσωρόπη

Χωριό ελληνικό: κοινότητα Ποδογόριανη Χωριό μικτό: (Ποδοχώρι) 2 κοινότητες

Αστική Ο μοναδικός Δήμος στο σύνολο των 42 χωριών της Υποδιοίκησης. 2)Ελληνική Αστική Κάτοικοι:2.360 Έλληνες & Θηλέων Τούρκοι – Πρόσφυγες:311 οικογένειες (Οι παραπάνω σχολές Εκπαιδευτικά υπάγεται στεγάζονταν στο ίδιο στον Επιθεωρητή κτίριο) Δημοτικών Σχολείων Καβάλας 3)Οθωμανική Σχολή Αρρένων «Ιπτιδαή» και «Ρουσδιέ» 4)Οθωμανική Θηλέων «Ιπτιδαή» Σχολές με κτίρια: Κάτοικοι:1.238 Οθωμανοί Ελληνική & Οθωμανική γεωργοί και Έλληνες μικτές (δημοτική και Πρόσφυγες:13 οικογένειες «Ιπτιδαή») Σχολή πλήρης Δημοτική Κάτοικοι:1.814 Έλληνες γεωργοί Σχολή Δημοτική Κάτοικοι:274 Έλληνες γεωργοί 1)Σχολή ελληνική μικτή Κάτοικοι:1.573 Έλληνες & δημοτική Οθωμανοί γεωργοί 2)Σχολή Οθωμανική Πρόσφυγες:90 οικογένειες «Ιπτιδαή» Σχολή Δημοτική 1)Σχολή δημοτική 2) «Ιπτιδαή»

Κάτοικοι:1.345 Έλληνες γεωργοί ελληνικήΚάτοικοι:1.003 Έλληνες & Οθωμανοί γεωργοί Πρόσφυγες:12 οικογένειες

Ορφάνι

Χωριό ελληνικό: κοινότητα

Κάριανη (Καρυανή)

Χωριό ελληνικό: κοινότητα

Σχολή Δημοτική

Ελευθεραί

Χωριό μικτό: 2 κοινότητες

1)Δημοτική Σχολή

Κάτοικοι:230 πρόσφυγες από τη Νικόπολη Μ. Ασίας- γεωργοί Κάτοικοι:577 Έλληνες γεωργοί Πρόσφυγες:39 οικογένειες Κάτοικοι:825 Έλληνες &Τούρκοι

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 21 2) «Ιπτιδαή»

Πρόσφυγες:16 οικογένειες Κάτοικοι:392 Έλληνες γεωργοί Πρόσφυγες:1 οικογένεια Κάτοικοι 64 Έλληνες

Δρέσνα Χωριό ελληνικό: (Μυρτόφυτο) κοινότητα

Σχολή Δημοτική

Τσιούστη (Φωλεά) Φτέρη

Σχολή Δημοτική

Χωριό ελληνικό: κοινότητα Χωριό ελληνικό: κοινότητα

Κάτοικοι:166 γεωργοί

Έλληνες

Χατζηισαάκ Ιορδάνα ΠΙΝΑΚΑΣ

Σελίδα 22

-5-

Α/Α ΟΝΟΜΑ(πόλης ΙΔΙΟΤΗΤΑ/ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣ -κώμης-χωριού) ΜΟΣ 1 Σαρί – Σαμπάν κωμόπολη-πρωτεύουσα (Χρυσούπολη) Υποδιοίκησης 2 Καγιά Μπουνάρ χωριό (Δουκάλιο)

ΠΙΝΑΚΑΣ

-6-

Α/Α ΟΝΟΜΑ χωριού) 1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΙΔΡΥΜΑΤΑ Ελληνική ΣχολήΚάτοικοι:σχεδόν όλοι Αρρένων& Θηλέων είναι πρόσφυγες Ελληνική ΣχολήΚάτοικοι:έχουν Αρρένων& Θηλέων εγκατασταθεί πρόσφυγες

Καβάλα

Κουρτλού (Λυκόστομο) Κιοσέ ελιάς (Χαλκερό) Κουρίτα (Κορυφές) Τζαρή (Κουνουπιά) Ζυγός (το ίδιο) Μπερεκετλή (Δάτο) Κουρουτζού (το ίδιο όνομα) Σέλιαν (Μεσόρεμα) Κιναλή (Κοκκινόχωμα) Παλαιά Καβάλα (το ίδιο)

(πόλης-κώμης- ΙΔΙΟΤΗΣ/ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣ ΜΟΣ πόλη 1)Ελληνικό Ημιγυμνάσιο

χωριό « « « « « « « « « « « « « « « « « «

2)3 πλήρεις Αστικές Σχολές 3)3 Δημοτικές 4)Τουρκική Αστική 5)7 τουρκικές δημοτικές σχολές 6)Χεδιβικό38 Γυμνάσιο & Δημοτική Σχολή 7)Αστική & Δημοτική Ισραηλιτική Σχολή 2 Δημοτικές σχολές Δημοτική σχολή « « « « « « 2 Δημοτικές σχολές Δημοτική σχολή « « « « « «

Α.Ι.Αρβανίτη, ο.π. σ.126, όπου γίνεται λόγος για το μέγα Ιμαρέτ (σχολείο ) στο τείχος που ιδρύθηκε από τον αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή.

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Ράχτσα (Κρηνίδες) Πρέντζοβα (Αμισιανά) Σουγιουτζούκ (Λιμιά) Μουχάλ (Βουνοχώρι) Νεϊπλή (Πολύνερο) Κιζιλή (Κρανοχώρι) Χορασά (το ίδιο) Ορένδερε (Ορεινό) Κόκκαλα (το ίδιο) Τσινάρ (Λεύκη)

Σελίδα 23

« « « « « « « « « « « « « « « « « « « «

« « « « 2 Δημοτικές σχολές Δημοτική σχολή 2 Δημοτικές σχολές « « Δημοτική σχολή « « « « « «

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

ΠΙΝΑΚΑΣ Α/Α ΟΝΟΜΑ (πόληςκώμηςχωριού) 1 Λιμήν

2 3 4

5 6 7 8 9 10 11 12 13

Παναγία

Σελίδα 24

-7ΙΔΙΟΤΗΣ/ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ Α ΙΔΡΥΜΑΤΑ

Κωμόπολη: Αστική σχολή Πρωτεύουσα Υποδιοίκησης & Δήμου

Κωμόπολη1 κοινότητα Ποταμία Χωριό – 1 κοινότητα Θεολόγος Κωμόπολη– (Άνω&Κάτω 2 κοινότητες Θεολόγος Κάστρο Χωριό – 1 κοινότητα Λιμενάρια Κωμόπολη– 1 κοινότητα Μαργκές Χωριό – (Μαριαίς) 1 κοινότητα Καλλιράχη Κωμόπολη– 1 κοινότητα Σωτήρος Χωριό – 1 κοινότητα Μεγάλο Χωριό – Καζαβίτι 1 κοινότητα Μικρό Χωριό – Καζαβίτι 1 κοινότητα Άγιος Χωριό – Γεώργιος 1 κοινότητα Ραχώνιον Χωριό – 1 κοινότητα

1)Ανήκει στην εκπαιδευτική περιφέρεια Καβάλας 2)Ο δήμος, αν και λέγεται δήμος Θάσου, είναι δήμος Λιμένος (από τους κατοίκους του Λιμένος εισπράττει μόνο φόρους) –οι άλλες κοινότητες είναι ανεξάρτητες 3) Υπάρχουν προσωρινά εγκατεστημένοι πρόσφυγες

Αστική Σχολή «« 2 Αστικές σχολές

Αστική σχολή «« «« «« «« «« «« Δημοτική Σχολή Αστική Σχολή

Χατζηισαάκ Ιορδάνα

Σελίδα 25

Περιεχόμενα ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ (1914).................................. 3 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ (1914) ........................................................ 5 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ........................................................................................................ 11 Π Ι Ν Α Κ Α Σ -1- ........................................................................................... 11 ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ 1914............................................................. 11 ΠΙΝΑΚΑΣ - 2 - ........................................................................................ 12 ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΣΑΝΤΖΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ 1902 ......................................................... 12 Π Ι Ν Α Κ Α Σ - 3 - ......................................................................................... 13 ΠΙΝΑΚΑΣ - 4 - ........................................................................................ 20 Π Ι Ν Α Κ Α Σ - 5 - ......................................................................................... 22 Π Ι Ν Α Κ Α Σ - 6 - .......................................................................................... 22 ΠΙΝΑΚΑΣ - 7 - ........................................................................................ 24