Σύλλατα Καππαδοκίας by Diasporic Literature Spot

Χώρα των Ρωμιών ΢υλλατενών

Κωνςταντίνοσ Νίγδελθσ ΜΝΘΜΕ΢

Περιεχόμενα Χϊρα των ΢ωμιϊν Συλλατενϊν ................................................................................................. 1 Ειςαγωγι ................................................................................................................................... 3 Διοικθτικά… και άλλα τινά ........................................................................................................ 4 Τοπογεωγραφικά….................................................................................................................... 8 Αρχιτεκτονικά .......................................................................................................................... 16 Και τ’ όνομα αυτοφ;................................................................................................................. 26 Λςτορικά… ................................................................................................................................ 28 Εκκλθςιαςτικά ......................................................................................................................... 30 Σχολικά….................................................................................................................................. 49 Νοοτροπίεσ…. αντιλιψεισ… .................................................................................................... 64 Κρφλοι… μφκοι… παραδόςεισ… .............................................................................................. 69 Τα ιδιαίτερα............................................................................................................................. 72 Κανονιςμόσ περί θκϊν και εκίμων…....................................................................................... 88 Χατηθλίκι ζνα ιδιαίτερο κρθςκευτικό ζκιμο ........................................................................... 94 Οι υπόγειεσ πολιτείεσ… ........................................................................................................... 98 Θ κοινοτικι οργάνωςθ .......................................................................................................... 101 Θ ηωι… .................................................................................................................................. 109 Κτθνοτροφία.......................................................................................................................... 117 Γλϊςςα .................................................................................................................................. 121 Τα τραγοφδια μασ… ............................................................................................................... 135 Οι χοροί… .............................................................................................................................. 158 Ενδυματολογικά… ................................................................................................................. 161 Καππαδοκικά… γνωςτά… και πεντανόςτιμα! ....................................................................... 163 Το παιχνίδι ............................................................................................................................. 171 Λατρικά και άλλα τινά ............................................................................................................ 174 Θ ζξοδοσ….............................................................................................................................. 178 Μαρτυρίεσ ............................................................................................................................. 197 Αντί επιλόγου ........................................................................................................................ 208 Πθγζσ και βιβλιογραφία….................................................................................................... 212

Εισαγωγή Κάποτε, λοιπόν, ςτα χρόνια εκείνα τα παλιά, ο παπποφσ Αριςτοφάνθσ ςε ζνα από τα αριςτουργιματά του, ςτουσ «Πρνικεσ» για τθν ακρίβεια, ρϊτθςε μετά περιςςισ επιμονισ: «ποδαπϊ τo γζνοσ άνκρωπε;», δθλαδι, ςε ελεφκερθ μετάφραςθ και Αριςτοφανικό φφοσ, «ρε, ςυ, από ποφ κρατά θ ςκοφφια ςου;» Τθν απάντθςθ ειλικρινά δεν τθν ενκυμοφμαι, εξάλλου δεν με ενδιαφζρει. Εγϊ, πάντωσ, δθλϊνω, μετά περιςςισ υπερθφάνειασ πωσ, «είμαι Καππαδόκθσ, πωσ κατάγομαι από τα ιερά χϊματα του “Μπουτάκ οβά”, εκεί όπου μεγαλοφργθςε ο ελλθνιςμόσ και ο χριςτιανιςμόσ… Είμαι το “φςαχ” τθσ Δευτερίνασ, τθσ Σωφρονίασ, του παςά Κωνςταντι, του Κεοφάνθ… Γαλουχικθκα και μεγάλωςα με τα νάματα μιασ περίεργθσ ράτςασ που είχε μζςα ςτθν καρδιά τθσ τθν Ελλάδα και τον χριςτιανιςμό… Με μφκουσ, μουχαμπζτια, ικθ, ζκιμα, που ζκλειναν βακιά μζςα ςτθ ψυχι τθσ ό,τι πολυτιμότερο είχε. Τθν πίςτθ ςτον άνκρωπο, ςτισ δυνάμεισ του, ςτισ πατρογονικζσ αξίεσ!» «Μνιμθσ γεγονότων», λοιπόν, αλλά και ωσ ελάχιςτον αντίδωρο του ςεβαςμοφ και τθσ αγάπθσ προσ εκείνουσ, παρουςιάηουμε τοφτθ τθν εργαςία με τθν ελπίδα τθσ ανοχισ και κατανόθςθσ από τον αναγνϊςτθ για τα τυχόν λάκθ που ζχουν εμφιλοχωριςει, αλλά και τισ ανκρϊπινεσ παραλείψεισ. Και με τθν πίςτθ πωσ κάτι το «ιδιαίτερο» κα παραδϊςουμε ςτα παιδιά μασ γιατί... Μα γιατί “τοφτθ είναι χϊρα ΢ωμιϊν, χϊρα των ΢ωμιϊν Συλλατενϊν”1.

Το βράδυ τθσ μεγάλθσ εξόδου ο Κεοφάνθσ Σταματιάδθσ ζγραψε τοφτεσ τισ λζξεισ ς’ ζνα χαρτί, το ζβαλε ςε μπουκάλι γυάλινο και το παράχωςε βακειά, «αλζτρι να μθν το φκάνει», πίςω από το ιερό τθσ εκκλθςιάσ των ΛΒ Αποςτόλων.

Διοικητικά… και άλλα τινά α-Διοικθτικά θ κοινότθτα των Συλλάτων ανικε ςτο μεγάλο «Βιλαγζτι» του Λκονίου2 (Κόνια), ςτο «Μουτεςαριφλίκ»- διοίκθςθ του ομϊνυμου νομοφ και ςτο Καϊμακαμλίκ- υποδιοίκθςθ3 τθσ Νεαπόλεωσ (Νεβ-ςεχίρ)4. Βεβαίωσ πρόκειται για διοικθτικι «τοποκζτθςθ» θ οποία καταγράφθκε προσ το τζλοσ του 19ου αιϊνα, μιασ και ςτουσ προθγοφμενουσ χρόνουσ υπιρχε ςχετικι ρευςτότθτα. Ο Σάββασ Χωλόπουλοσ, για παράδειγμα τθν τοποκετεί ςτθν «τοπαρχία του Νομάρχου Λκονίου υπό τθν διοίκθςθ τθσ Νίγδθσ και υποδιοίκθςθ τθσ Νεάπολθσ5. Επίςθσ να ςθμειωκεί πωσ το βιλαζτιο του Λκονίου είναι το μεγαλφτερο ςε όλθ τθν Οκωμανικι επικράτεια μιασ και «το μζγεκόσ του ιςοφται ςχεδόν προσ τθν παλαιάν Ελλάδα ολόκλθρον θυξθμζνθν κατά το ιμιςυ αυτισ».6 Σιμερα το χωριό διοικθτικά ανικει ςτο διμο Μαλακοπισ «Derihkudu Belediyesi» τθσ ομϊνυμθσ επαρχίασ τθσ νομαρχίασ Νεαπόλεωσ- «Nevsehir valilik»

β-Ρλθκυςμιακά, επίςθσ, δεν είμαςτε ςε κζςθ να αποδϊςουμε επακριβϊσ τισ διακυμάνςεισ του πλθκυςμοφ, ςτο διάβα του χρόνου, εξαιτίασ τθσ ανυπαρξίασ επιςιμων πθγϊν, αλλά και των διαφορετικϊν αρικμϊν που καταγράφονται ςτθ ςχετικι βιβλιογραφία. Ζτςι λοιπόν με κάκε δυνατι επιφφλαξθ παρακζτουμε τισ πλθροφορίεσ που είναι: 1- Μζχρι και το 1815, ζτοσ ζκδοςθσ του βιβλίου του Ρατριάρχθ Κυρίλλου για τθν «Αρχιςατραπία Λκονίου», δεν υπάρχει παρά μόνο θ δικι του πλθροφορία για τθν φπαρξθ ενόσ «μικροφ χωρίου

Παντελισ Κοντογιάννθσ, Γεωγραφία τησ Μικράσ Αςίασ, Ακινα, Σφλλογοσ προσ διάδοςιν ωφελίμων βιβλίων, 1921, ς. 143, «Το βιλαζτιο Λκονίου ζχει πζντε ςαντηάκια: Λκονίου, Νίγδθσ, Αττάλειασ, ΧαμίτΑμπασ(Σπάρτθσ) και Βουρδουνίου…». 3

Κυριάκου Χατηθκυριακίδθ, Το Μεταλλείο του Ταφρου Μπουγά Μαντζν 1826-1924, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Αφοί Κυριακίδθ 1999 ς. 134 και Κ. Νίγδελθ, Η Νεάπολη τησ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, ζκδ Μθτροπόλεωσ Νεαπόλεωσ- Σταυρουπόλεωσ, 2006, ς. 37, «Μουτεςαριφλίκ αλλά και Σαντηάκι= Διοίκθςθ, Καϊμακαμλίκ αλλά και Καηάσ=Υποδιοίκθςθ, Μουδουρλίκ= διμοσ…». 4

Στθν ανωτζρω υποδιοίκθςθ ανικαν τα χωριά:Αραβιςςόσ, Φλοϊτά, Μαλακοπι, Σφλατα, Δίλα, Ανακοφ. 5

΢άββασ Χωλόπουλοσ, «Μονογραφικι Λςτορία Ηιλθσ ι Σφλατασ», περιοδικόν Ξενοφάνησ, 1905, ςελ. 93 6

Κ. Νίγδελθσ, Η Νεάπολη τησ Καππαδοκίασ, ό.π., ς. 37

χριςτιανϊν και Τοφρκων», χωρίσ κανζνα άλλο ςτοιχείο, δθλαδι «χανζδων»7 ι και αρικμοφ κατοίκων. 2- Στα 1899 ο Αρχζλαοσ Σαραντίδθσ γράφει ςτθ μελζτθ του «Θ Σιναςόσ»8, πωσ πρόκειται περί μιασ κοινότθτασ 1000 χριςτιανϊν Ελλινων ελλθνοφϊνων και ιςαρίκμων Οκωμανϊν. 3- Ο ερευνθτισ Σάββασ Χωλόπουλοσ ςτθ δθμοςιευμζνθ ςτο περιοδικό «Ξενοφάνθσ»9 μελζτθ του αναφζρει πωσ, «κατοικοφνται (εννοεί τισ ςυνοικίεσ) δ’ αμφότεραι υφ’ ομογενϊν Ελλινων Χριςτιανϊν, ων αι οικίαι ςυμποςοφνται εισ εκατόν εξικοντα (160) και υπό μιασ ςυνοικίασ Οκωμανϊν, ςυγκειμζνθσ εξ εξικοντα οικιϊν κεχωριςμζνθσ από τθσ των χριςτιανϊν». 4- Στθν απόρρθτθ αναφορά του προξζνου μασ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ του ζτουσ 1916 προσ το ΥΡΕΞ Ακθνϊν μεταξφ των άλλων παρατθριςεων για τθν επικρατοφςα κατάςταςθ ςε όλθ τθν αυτοκρατορία και ιδιαίτερα για τθν Καππαδοκία καταγράφεται πωσ, θ κοινότθτα των Συλλάτων «…αρικμεί περί τασ 200 οικογενείασ θμετζρασ παρά 80 ίςωσ Μωαμεκανικαίσ»10. 5- Στα 1921, πάλι, ο Ραντελισ Κοντογιάννθσ ςθμειϊνει πωσ ςτθν κοινότθτα των Συλάτων ζμεναν περί τουσ 1100 κατοίκουσ εκ των οποίων οι 800 ιταν χριςτιανοί Ζλλθνεσ και οι 300 Τοφρκοι11. 6-Σφμφωνα, επίςθσ, με τθ Μαρία Αςβζςτθ, θ οποία κατζγραψε όλουσ τουσ πίνακεσ των Ελλινων που ιρκαν από τθν Τουρκία ςτθν Ελλάδα το 1924, μετοίκθςαν υποχρεωτικά 163 οικογζνειεσ με 518 ςυνολικά άτομα12. Τζλοσ, αξιοςθμείωτθ παραμζνει θ ςχεδόν παντελισ απουςία αναφοράσ ι και ςχολιαςμοφ, πλθν μιασ, για τον αρικμό των ςυγχωριανϊν του από τον Φαραςόπουλο. Κάτι που προξενεί εντφπωςθ μιασ και ο ίδιοσ διαπραγματεφεται διεξοδικά ςτθν ςχετικι μελζτθ του ακόμα και περί επουςιωδϊν κεμάτων. Ζτςι θ μοναδικι του αναφορά είναι αυτι που ςφμφωνα με τθν οποία, « ωσ διθγοφνται εκ παραδόςεωσ κατωκείτο άλλοτε υπό 700 και πλζον οικογενειϊν»13. Κάτι με το οποίο ςυμφωνεί και ο ζτεροσ Συλλατινόσ μελετθτισ Σάββασ Χωλόπουλοσ, ο οποίοσ ςτο οικείο κεφάλαιο τθσ μελζτθσ του αναφζρει πωσ, «…κατά τασ μζχρι ςιμερον διαςωκείςασ παραδόςεισ, επικυρουμζνασ υπό των γερόντων κατοίκων και εκ των πρακτικϊν Οκωμανικϊν κωδίκων τθσ

Χανζσ= κατοικία

Αρχζλαοσ ΢αραντίδθ, Η Σιναςςόσ, ήτοι θζςισ, ιςτορία, και διανοητική κατάςταςισ, ήθη, ζθιμα και γλϊςςα τησ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωσ Σιναςςοφ και ςφντομοσ περιγραφή των εν επαρχίαισ Καιςαρείασ και Ικονίου Ελληνικϊν κοινοτήτων, Εν Ακιναισ 1899, ς. 124 9

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 93

Λ.Α.ΥΡ.ΕΞ, Ρροξενικι αναφορά για τθν Καππαδοκία

Παντελισ Κοντογιάννθσ, ό.π., ς.152

Μαρία Αςβζςτθ, Επαγγελματικζσ αςχολίεσ ων Ελλήνων τησ Καππαδοκίασ, Ακινα, εκδ Επικαιρότθτα, 1980, ςελ 99 13

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, Τα Σφλλατα, Μελζτη του νομοφ Ικονίου υπό Γεωγραφικήν Φιλολογικήν και Εθνολογικήν ζποψιν, Εν Ακιναισ 1895, ς. 18.

υποδιοικιςεωσ θμϊν επιμαρτυρείται πωσ το χωρίον τοφτο ιτο πολυανκρωπότερον και ότι ςυνίςτατο εξ επτακοςίων οικιϊν.»14.

Συμπεραςματικά, λοιπόν, μποροφμε μετά βεβαιότθτασ να ποφμε πωσ επρόκειτο περί μιασ μικρισ μεικτισ κοινότθτοσ, κάτι που ςυνάγεται όχι μόνο από τισ προαναφερόμενεσ καταγραφζσ, αλλά και από τον μικρότατο αρικμό μακθτϊν τον οποίο ςχολιάηουμε ςτο οικείο κεφάλαιο. Επίςθσ, οι υπάρχουςεσ διαφορζσ, ιδίωσ ςτα τελευταία χρόνια του 19ου αιϊνα και μετά, οφείλονται εν πολλοίσ ςτο μεγάλο μεταναςτευτικό κλίμα που προιλκε για οικονομικοφσ λόγουσ αρχικά, αλλά και εξαιτίασ των πιζςεων μετά τθν επικράτθςθ των Νεότουρκων που πιραν μορφι χιονοςτιβάδασ, ιδιαίτερα ςτθν επαρχία, αλλά και ςτα περίφθμα «τάγματα εργαςίασ» που δθμιουργικθκαν με απϊτερο ςκοπό τθν εκνολογικι κάκαρςθ. Στα οποία ςτρατολογικθκαν βιαίωσ άπαντεσ οι χριςτιανοί, λίγο μετά τθν ζναρξθ του πρϊτου μεγάλου πολζμου.15 Ενδεικτικι είναι θ ςχετικι καταγραφι που υπάρχει ςτθ ςελίδα 120 του κϊδικα τθσ κοινότθτοσ των Συλλάτων. Στθν οποία ιταν κολλθμζνθ και θ εγκφκλιοσ του Μθτροπολίτθ Λκονίου Ρροκοπίου, ςε καραμανλίδικθ μάλιςτα γλϊςςα, με θμερομθνία 10 Αυγοφςτου 1914. Σφμφωνα λοιπόν με αυτιν ζφερε ςε γνϊςθ όλων των κοινοτικϊν ςωματείων και των ιερζων τθσ επαρχίασ του ότι, «…εκθρφχκθ γενικι επιςτράτευςισ και ςφμφωνα με το εκδοκζν διάταγμα οφείλουν οι πάντεσ άνευ χρονοτριβισ να προςζλκουν ςτα οικεία ςτρατολογικά γραφεία προσ κατάταξιν. Κακορίηονται οι αυςτθρζσ τιμωρίεσ, μζχρι τουφεκιςμοφ για τουσ αμελοφντασ και προσ αποφυγιν λυπθρϊν ςυνιςτάται ς’ όλουσ φρόνθςισ και υπακοι.»16

γ- Εκκλθςιαςτικά το χωριό ανικε ςτθ μθτρόπολθ του Λκονίου, 16θσ ςτθν κλίμακα του Ρατριαρχείου. Βεβαίωσ αξίηει να τονίςουμε πωσ αν και το Λκόνιο ιταν θ πολυανκρωπότερθ και ςθμαντικότερθ πόλθ τθσ περιοχισ με τον Γενικό Διοικθτι (Βαλι) και το ςφνολο των διαφόρων κεντρικϊν υπθρεςιϊν, εν τοφτοισ θ ζδρα του μθτροπολίτθ που ζφερε τον τίτλο «Υπζρτιμοσ και ζξαρχοσ πάςθσ Λυκαονίασ και Δευτζρασ Καππαδοκίασ» ιταν διπλι. Αυτισ του Λκονίου, με 60.000 χιλιάδεσ περίπου πλθκυςμό, ςτθν οποία κυριαρχοφςε αςφυκτικά το μουςουλμανικό ςτοιχείο με 44 τηαμιά, 42 μενδρεςζδεσ και μόνο τρεισ χριςτιανικζσ εκκλθςίεσ με τρεισ χιλιάδεσ πιςτοφσ.…

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., «Τα Σφλλατα, μελζτθ του νομοφ Λκονίου υπό γεωγραφικιν, φιλολογικιν και εκνολογικιν ζποψιν», ςελ 95. 15

Μαρτυρία ΢ταματιάδθ Θεοφάνθ, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, φάκελοσ Σφλλατα: «Ρολζμου μοιραςιάσ…» 16

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, Η Αξόσ τησ Καππαδοκίασ, Ακινα, Κ.Μ.Σ., 1990, ς. 120

Αλλά και αυτισ τθσ Νίγδθσ, με 17.000 πλθκυςμό εκ των οποίων οι 5.000 χριςτιανοί με πάμπολλεσ εκκλθςιζσ, ςτθν οποία ςυνικωσ ζμεναν οι εκάςτοτε μθτροπολίτεσ, αφοφ εκεί ο ορκόδοξοσ πλθκυςμόσ ιταν πολυπλθκζςτεροσ και φυςικά τα ειςοδιματα περιςςότερα17. Τϊρα τα ζςοδα του Μθτροπολιτικοφ Κρόνου όπωσ, αμοιβζσ, διαχείριςθ, λειτουργικά ςυντιρθςθσ επιςκοπείου, μεταφορζσ, κ.α., προζρχονταν από τισ επιβαλλόμενεσ ειςφορζσ ςτισ διάφορεσ εκκλθςιαςτικζσ ενορίεσ και ιταν ανάλογεσ με τθν φοροδοτικι ικανότθτα των κατοίκων και τον πλθκυςμό. Χαρακτθριςτικότατο είναι το προςκολλθμζνο ςτον Κϊδικα Ρατριαρχικό και Συνοδικό γράμμα που ςυντάχκθκε τον μινα Σεπτζμβριο Λνδικτίωνοσ Λδ επί Οικουμενικοφ Ρατριάρχου Λωακείμ. Ππου «αγγζλεται», μετά το κάνατο του γζροντα μθτροπολίτθ Αγακάγγελου, θ χειροτονία του Μθτροπολίτθ Κορυτςάσ Δωρόκεου, ςε όλεσ τισ αρχζσ τθσ μθτροπόλεϊσ του και «ςυνιςτάται θ απαιτοφμενθ εισ αυτόν υποταγι και θ πλθρωμι τθσ κανονικισ του επιχορθγιςεωσ και των άλλων δικαιωμάτων του»18.

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, Κεςςαλονίκθ, εκδ Μαίανδροσ 2001, ς. 43.

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, ό.π., ς. 113

Σοπογεωγραφικά… Α-«Ρροσ Νότον και εισ απόςταςιν τεςςάρων ωρϊν τθσ Νεαπόλεωσ κείνται τα Σφλλατα, εκτιςμζνα επί τερπνισ κζςεωσ», ςφμφωνα με τον Συμεϊν Φαραςόπουλο, κάτι που το γνωρίηει καλά μιασ και είναι θ ιδιαίτερι του πατρίδα. Και πιο ςυγκεκριμζνα, ευρίςκονται εισ τθν περιοχι του «Μπουντάκ Οβα»19, δθλαδι του κάμπου του Μπουντάκ20 και είναι ζνα από τα δϊδεκα ελλθνικά χωριά τθσ21. Βεβαίωσ περί Συλλάτων υπάρχουν αρκετζσ βιβλιογραφικζσ αναφορζσ από ντόπιουσ ςυγγραφείσ του περαςμζνου κυρίωσ αιϊνα, οι οποίεσ λίγο πολφ επαναλαμβάνουν τα ίδια με απειροελάχιςτεσ αποκλείςεισ. Για παράδειγμα, ο οικουμενικόσ πατριάρχθσ Κφριλλοσ αναφζρει μεταξφ άλλων πωσ, «πλαγίωσ ζωσ μιαν ϊραν από Ενεγί...είναι μικρόν χωρίον Χριςτιανϊν και Τοφρκων Ηίλλε λεγόμενον»22, ενϊ ο Αρχζλαοσ Σαραντίδθσ μασ αναφζρει πωσ, «κείται 2 ϊρασ μακράν τθσ Νεαπόλεωσ»23.

Τα Σφλλατα, λοιπόν, ευριςκόμενα ςτο κζντρο περίπου τθσ Καππαδοκίασ περιβάλλονται από διάφορα βουνά μεταξφ των οποίων είναι24: 1- Το όροσ «Καλζ νταγ», δθλαδι φροφριο όροσ, μιασ και ςτισ πλαγιζσ του βριςκότανε ιςχυρότατο φρουριακό ςυγκρότθμα, υπολείμματα του οποίου ςϊηονται μζχρι και ςιμερα. Εκτείνεται από βορρά προσ το νότο με κατεφκυνςθ ελαφρά δυτικι.

Μ. Μαραβελάκθ- Α. Βακαλόπουλου, Οι προςφυγικζσ εγκαταςτάςεισ ςτθ περιοχι τθσ Θεςςαλονίκθσ, Κεςςαλονίκθ, εκ. Βάνιασ, 1993, ς. 54 20

Ν. Ρίηου, Καππαδοκικά, ό.π., ς. 96, «Θ πεδιάσ αφτθ εκτείνεται δυτικϊσ του χωρίου Ανακοφ(Ενεγί). Μολονότι είναι άνυδροσ, καλλιεργείται και παράγει ςίτον, κρικιν και ςίκαλιν». 21

Μ. Μαραβελάκθ- Α. Βακαλόπουλου, ό.π., ς. 55 «…τα οποία ιςαν: Τιρχίν, Σουβερμζη (Φλογθτά), Χαςάκιοϊ, Μιςτί, Ενεγί (Ανακοφ), Μαλακοπι (Ντερίμκουγιου), Κζλβελθ, Σφλλατα, Σιναςςόσ, Ανταβάλ κ.α.» 22

Πατριάρχου Κυρίλλου, Ιςτορική Περιγραφή του εν Βιζννη προεκδοθζντοσ χωρογραφικοφ πίνακοσ τησ Μεγάλησ Αρχιςατραπείασ Ικονίου, 1815, ς. 19 και Νικολάου Φωτιάδθ, Οδοιπορικό-μνήμεσ Κωνςταντινοφπολη, Πόντοσ, Καππαδοκία, Κεςςαλονίκθ, αφοί Κυριακίδθ, 1996, ς.107, « Τα Σίλατα βρίςκονται 20 χλμ. Νοτιοδυτικά τθσ Νεάπολθσ». 23

Αρχζλαοσ ΢αραντίδθσ, Θ Σιναςόσ, ό.π., ς. 124

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 14-16 και Λωάννθσ Καλφόγλου, Ιςτορική γεωγραφία τησ Μικραςιατικήσ Χερςονήςου, Ακινα, Κζντρο Μικραςιατικϊν Σπουδϊν 2002 23

Αρχζλαοσ ΢αραντίδθσ, ό.π., ς. 124

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 14-16 και Ιωάννθσ Κάλφογλουσ, ό.π..

2-Ζχουμε ςυνζχεια του «Καλζ νταγ» με δυο «βραχίονεσ», αλλά ςυγχρόνωσ υπάρχει και το «Μεςζ νταγ», δθλαδι το βουνό τθσ δρυόσ, που ακολουκεί τθν κατεφκυνςθ του «Καλζ». Ονομάςκθκε ζτςι από τθν φπαρξθ ενόσ «κολοςςιαίου» δζνδρου το οποίο μάλιςτα κεωρείτο και ιερό. Σιμερα οι Τοφρκοι το ονομάηουν Armut Dag από τθ μοναδικι και μοναχικι αγριοαχλαδιά που βρίςκεται ςτθν κορυφι τθσ και τθν οποία ευκολότατα μπορεί κανείσ να διακρίνει από το χωριό. 3-Το βουνό τθσ αγίασ Κζκλασ το οποίο ονομάςκθκε ζτςι από το μικρό εκκλθςάκι προσ τιμιν τθσ αγίασ. Σφμφωνα μάλιςτα με τθν παράδοςθ, για τθ οποία κα μιλιςουμε παρακάτω, οι δυο τεράςτιοι ογκόλικοι που βρίςκονται ςτθν κορυφι του βουνοφ αναφζρονται ωσ «λίκοι τθσ Αγίασ Κζκλασ»25. 4-α- Το «Σιβρί νταγ», δθλαδι το οξφ όροσ ι βουνό του αγίου Χαραλάμπθ, που επεκτείνεται από τα βόρεια προσ τα δυτικά. Ονομάςκθκε ζτςι από τθν οξφτθτα τθσ κορυφισ του. Οι χριςτιανοί πάλι το ονόμαηαν διαφορετικά και με το όνομα του αγίου, μιασ και ςτισ πλαγιζσ του υπιρχε εκκλθςία και μοναςτιρι προσ τιμιν του26. β- Το «Ρζλεγθ νταγ». Ρρόκειται μάλλον περί μικρϊν λοφίςκων κατάφυτων με αμπζλια και διάφορα οπωροφόρα δζντρα. Βεβαίωσ όπου κι αν βρεκεί κανείσ μπορεί εφκολα να δει τισ υψθλότατεσ οροςειρζσ, τισ πάντοτε χιονοςκεπείσ, του Αργαίου όρουσ27(Ερτηιγιζη ταγί), του «Χαςάν νταγ (Αντίταυρου)28, τθν πεδιάδα τθσ Νίγδθσ και λίγο πιο πζρα τον γθραιό Ταφρο.

Τϊρα, αμφικεατρικά κτιςμζνα τα Σφλλατα, «ακουμποφν» κυριολεκτικά ςτουσ πρόποδεσ δυο «τοπικϊν» βουνϊν ςτα οποία αναφερκικαμε πιο πάνω. Του «Καλζ νταγ» και του βουνοφ τθσ αγίασ Κζκλασ τα οποία με τθν φπαρξθ μάλιςτα ενόσ φυςικοφ ρυακιοφ, «τςεγ», χωρίηουν τθν κοινότθτα ςε δυο μεγάλουσ μαχαλάδεσ. Αυτισ των χριςτιανϊν, «γκιαβοφρ μαχαλεςί= ςυνοικία απίςτων», που απλϊνεται ςτουσ πρόποδεσ του «Καλζ νταγ» και αυτισ των Οκωμανϊν, «αςά μαχλζ», που βρίςκεται 25

Στθν πλαγιά του βουνοφ είναι κτιςμζνο το χωριό των Συλλάτων.

Μαρτυρία Μάρκασ Καγιαλι, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, φάκελοσ Σφλλατα, «…Ανεβαίναμε να ανάψουμε τα καντιλια κρατϊντασ μπεηίρι. Στο προςκφνθμα ζρχονταν πιςτοί απ’ όλο το Μπουτάκ οβά» 27

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 24, «και τθν πάλλευκον αυτοφ κάρα προβάλλουςα υπεράνω των νεφελϊν». 28

Π.π, ς. 25, «εν ακανάτω μεγαλοπρεπεία και επιβλθτικότθτι».

βορειοανατολικά. Θ των χριςτιανϊν μάλιςτα ςυνοικία χωρίηεται δε δυο επιμζρουσ μαχαλάδεσ που είχαν να κάνουν κυρίωσ με τισ εκκλθςιαςτικζσ ενορίεσ. Αυτισ του Αγίου Γεωργίου με 61 οικογζνειεσ και τθσ άλλθσ των ΛΒ Αποςτόλων με 62 οικογζνειεσ.29

Β-Χαρακτθριςτικά ςθμεία είναι και οι διάφορεσ τοποκεςίεσ, τα ονόματα των οποίων διαςϊκθκαν ςτο διάβα του χρόνου, ζςτω και παραφκαρμζνα. 1-Θ κζςθ «ουηοφν κουγιοφ», που ςθμαίνει βακιά φρζατα( βακφ πθγάδι). Σ’ ζνα ςθμείο του δρόμου ζξω από το χωριό λόγω των πολλαπλϊν ςειςμϊν αλλά και των υπαρχουςϊν υπογείων υδάτων, το μζροσ «άνοιξε»30 και δθμιουργικθκαν πολλά «χάςματα» το βάκοσ των οποίων ςε μερικά ςθμεία ιτανε μεγάλο. 2- Τα «αγκωνάρια». Ρρόκειται για δυο τεράςτιεσ πζτρεσ ςτο βουνό τθσ αγίασ Κζκλασ, χαρακτθριςτικό ςτοιχείο τθσ περιοχισ. 3-Τα «κόπια» Χαλάςματα παλιοφ οικιςμοφ ςτα οποία ςϊηονται μόνο ελάχιςτα τμιματα από το ναό του αγίου Γεωργίου. 4- Θ κζςθ «Καλόγθροσ –μπαγιρι», δθλαδι ο ανιφοροσ του Καλόγερου ςτο βουνό τθσ Αγίασ Κζκλασ. Ιταν ο απότομοσ και ανθφορικόσ δρόμοσ που οδθγοφςε ςτα μοναςτιρια31. 5-Θ κζςθ «Μοναςτιρ- πιδηαγι»(μπουτςαγι), δθλαδι μυχόσ Μοναςτθριϊν. Βριςκότανε βορειότερα και οδθγοφςε ςτο μοναςτιρια τθσ Αγίασ Αικατερίνθσ και το αγίαςμα τθσ Αγίασ Ραραςκευισ. 6- Θ κζςθ «Εγζρ-ταςι». Βριςκότανε ςτα βόρεια του χωριοφ ςε μια τοποκεςία γεμάτθ με μεγάλεσ πζτρεσ ςε μερικζσ εκ των οποίων υπιρχαν παλαιζσ επιγραφζσ και ςχζδια. 7- Θ κζςθ «τςα γερι μαχαλζ», δθλαδι ο τόποσ προςευχισ. Κάλυπτε μια αρκετά μεγάλθ ζκταςθ θ οποία περιλάμβανε το μοναςτιρι τθσ αγίασ Ραραςκευισ και τα παραπλιςια μικρά εκκλθςάκια.

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, ό.π. ς. 128, «..ςτον ίδιο κϊδικα περιζχονται διακικεσ, χωριςμόσ των ςυνοικιϊν ςτισ δυο ενορίεσ του παπά Διονυςίου και του παπά Μακαρίου με 61 και 62 αντιςτοίχωσ οικογζνειεσ…». 30

Μαρτυρία Μάρκασ Καγιαλι, ό.π.

Αναςταςίου Λεβίδθ, Αι εν Μονολίθοισ Μοναί τησ Καππαδοκίασ και τησ Λυκαονίασ, εν Κων/πολει 1899, ς. 116

8-Θ κζςθ «τςοκοφρ», δθλαδι λάκκα, που παραμζνει ακόμα και ςιμερα με τθν ίδια ονομαςία. Ρρόκειται περί μιασ τοποκεςίασ- μικροφ λόφου κατάφυτου από αμπελϊνεσ και οπωροφόρα δζνδρα. 9- Κζςθ «Βρωμοφςα». Υπάρχει ςχετικι απλι αναφορά ςτον κϊδικα τθσ κοινότθτοσ.32 10- «Σδερκζσ- τςάι», δθλαδι χείμαρροσ των νομάδων . Ρρόκειται περί μιασ κζςεωσ, κοντά ςτο μοναςτιρι του αγίου Χαραλάμπουσ, ςτθν οποία υπιρχε ςχετικόσ χείμαρροσ. 11- Θ κζςθ «Κιηίλ Τοπράκ» που ςθμαίνει το «κοκκινόχωμα». 12 - Θ κζςθ «Καρά Σαρνίτσ», ςτο δρόμο που οδθγοφςε ςτο τουρκικό χωριό Τςακιλί. 13- Θ κζςθ «Ντάμλατηίκ», ςτθν περιοχι του αγίου Γεωργίου 14- Θ κζςθ «Κζβενλικ», ςτθν οποία οι Συλλατενοί καλλιεργοφςαν τριφφλλι.

Γ- Αξιοςθμείωτο ενδιαφζρον παρουςιάηει θ περιοχι των Συλλάτων και από τθν άποψθ των υδάτων. Βεβαίωσ ςπεφδουμε να παρατθριςουμε πωσ όλθ θ Καππαδοκία είναι από τισ πλζον άνυδρεσ περιοχζσ τθσ Μικράσ Αςίασ. Κάτι που καταγράφεται και ςτισ υπάρχουςεσ ονομαςίεσ πολλϊν κοινοτιτων, οι οποίεσ βεβαίωσ υπζφεραν και αυτζσ από τθν υπάρχουςα λειψυδρία. -Μαλακοπι (μάλα-κόποσ), για παράδειγμα, ι «Βακφ πθγάδι», που απλά ςθμαίνει πωσ με πολφ κόπο ζβγαηαν το νερό από τα βακιά πθγάδια τθσ. - Ι Φλογθτά, και εξθγείται πωσ φλογίηεται θ περιοχι από τθν ζλλειψθ νεροφ. - Ι ακόμα «Σου Βερβζη», που ςθμαίνει «δεν υπάρχει νερό»…

Ειδικά για τα Σφλλατα τα πράγματα κα ζπρεπε να είναι διαφορετικά, μιασ και βριςκότανε ςτουσ πρόποδεσ τριϊν βουνϊν. Εν τοφτοισ ςτεροφνταν τελείωσ του νεροφ παρόλεσ τισ γιγαντιαίεσ προςπάκειεσ να βρουν ι να το φζρουν. Σφμφωνα μάλιςτα με κάποιουσ πρόχειρουσ λογαριαςμοφσ προσ το τζλοσ του 19ου αιϊνα διζκεςαν το ποςό των τριϊν και πλζον χιλιάδων λιρϊν, ποςό που ςυγκεντρϊκθκε εξ ιδίων, αλλά δυςτυχϊσ και πάλι θ λειψυδρία παρζμεινε. Ενδεικτικι για το μζγεκοσ του προβλιματοσ, αλλά και για τισ αγωνιϊδεισ προςπάκειεσ των ικυνόντων τθσ επίλυςθσ τοφτου του χρόνιου προβλιματοσ, είναι θ υπάρχουςα καταγραφι ςτον προαναφερόμενο κϊδικα.33

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, «Κϊδικασ κοινότθτοσ Σιλάτων», δακτυλογραφθμζνο αντίγραφο ςτο Κ.Μ.Σ, κ. 32, ς.26 33

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, ό.π. ς. 29

Σφμφωνα, λοιπόν, με αυτι, υπιρχε ςυμφωνία των δυο κρθςκευτικϊν κοινοτιτων, υπογεγραμμζνθ μάλιςτα υπό όλων των προυχόντων, κατά τθν οποία αποφαςίςκθκε να πουλθκεί ζνασ φοφρνοσ, προφανϊσ ιδιοκτθςίασ τθσ κοινότθτοσ και να διατεκοφν 6.000 γρόςια για το καινοφργιο υδραγωγείο. Θ ςυμμετοχι μάλιςτα ιταν ανάλογθ με τον αρικμό των κατοίκων και ζτςι τισ 4.000 γρόςια κα πλιρωναν οι χριςτιανοί και οι 2.000 γρόςια ιταν θ αναλογία του μουςουλμανικοφ ςτοιχείου. Υπιρχε μάλιςτα θ πρόβλεψθ- υποχρζωςθ ότι ςε περίπτωςθ που κα χρειαηόντουςαν και άλλα χριματα οι δυο κοινότθτεσ κα τα μάηευαν κατά τθν ςχετικι αναλογία.

Μετακάλεςαν, επίςθσ, ειδικοφσ επιςτιμονασ και μθχανικοφσ για μια κάποια λφςθ, ζςτω και προςωρινι34. Στθν ςελίδα 104, για παράδειγμα, του ςχετικοφ κϊδικα τθσ κοινότθτοσ, υπάρχει καταγραφι ςφμφωνα με τθν οποία ανατζκθκε ςτο μθχανικό Κραςφβουλο ΢ίηο «να βγάλει νερό για τθν κοινότθτα». Ρροφανϊσ κάτι με το οποίο υπιρξε ςχετικι μόνο επιτυχία και ικανοποίθςθ των αναγκϊν, μιασ και ανοίχκθκαν νζα πθγάδια, αλλά και οικοδομικθκαν νζεσ μεγάλεσ δεξαμενζσ που τισ λζγανε «Μακρφςτερνεσ και Λργιάκια». Χαρακτθριςτικά, τϊρα, με τθν ςφμβαςθ τοφτου του ζργου με τον Κωνςταντινουπολίτθ μθχανικό Κραςφβουλο ΢ίηο, που υπογράφθκε ςτισ 11 Φεβρουαρίου του 1905, προβλεπόταν θ εξαγωγι πόςιμου φδατοσ και θ δθμιουργία μαςλάδων (βρυςϊν). Ειδικότερα και ςφμφωνα με τα παρακάτω άρκρα: άρκρο 2ο «Υποχρεοφται ο κ. Κραςφβουλοσ ΢ίηοσ ίνα θ ανόρυξισ γενιςεται εκ του ιδθ ανορυχκζντοσ υπογείου και πζριξ και ουχί αλλαχοφ, περιοριηομζνθσ τθσ ανορφξεωσ μεταξφ τθσ λίμνθσ και του χειμάρρου τθσ Αγίασ Αικατερίνθσ». Άρκρο 3ο «Θ κοινότθσ των Συλλάτων κα προςφζρθ δια μεν πζντε (5) βρφςασ (μαςλάδεσ) εκατόν εβδομικοντα (170) λίρασ Τουρκίασ, μζχρι δε οκτϊ (8) ανά είκοςι λίρασ κατά μαςλά. Άνω των οκτϊ βρυςϊν οτιδιποτε προζλκει περιςςόν κα είναι προσ όφελοσ τθσ χϊρασ, άνευ πλθρωμισ, ενϊ κατά το ζλαττον των πζντε (5) κα αφαιρείται ίςον ποςόν και αναλογία επί των εκατόν εβδομικοντα (170) λιρϊν μζχρι δυο μαςλάδων. Πταν όμωσ όλον το ποςόν του φδατοσ είναι μόνο δυο μαςλάδεσ, δεν κα ζχει το δικαίωμα να απαιτιςει ουδζ οβολόν» Άρκρον 4ο « Υποχρεοφται και οφείλει να παραδϊςει το εξαχκθςόμενο φδωρ

Οι προςπάκειεσ ιταν πολλζσ και ςθμαντικζσ. Ρλθν αυτισ του Κρ. ΢ίηου το 1905 υπιρξε και μια άλλθ του 1912 με τον εργολάβο Συμεϊν Ηαφειρόπουλο ( ςακαλι Σιμιόν) θ οποία όμωσ είχε τθν αυτι τφχθ.

ζμπροςκεν του ιδθ αναςκαφζντοσ υπογείου, του δε φδατοσ θ ποςότθσ κα είναι τοιαφτθ και κατά τουσ ξθρεφοντεσ μινασ, ιτοι μζχρι τθν 1θν Σεπτεμβρίου, οπότε δοκιμαςκζντοσ του φδατοσ και εξακριβωκείςθσ τθσ ποςότθτοσ αυτοφ….»35

Επίςθσ, για ριηοςπαςτικότερθ λφςθ του προβλιματοσ προςπάκθςαν να φζρουν νερό από το βορειοανατολικό άκρο του «Καλζ νταγ» και πιο ςυγκεκριμζνα από τθν πθγι «Ροηλοφκ», αλλά ανεπιτυχϊσ, λόγω του ανωμάλου του εδάφουσ και των πολλϊν χρθμάτων που απαιτοφνταν για τοφτο το εγχείρθμα. Ζτςι, παρ’ όλεσ τισ προαναφερκείςεσ προςπάκειεσ, ςτισ περιόδουσ του καφςωνα πιγαιναν με τα υποηφγιά τουσ και μετζφεραν νερό με μεγάλα δοχεία36από τθν προαναφερκείςα πθγι37, μζςα από τθν Ανακοφ θ οποία είχε 4-5 βρφςεσ, αλλά και το βουνό «Καλζ νταγ» καίτοι απείχε πάνω από μιςι ϊρα δρόμο και μάλιςτα ανθφορικό. Μια πρόχειρθ, επίςθσ, λφςθ, ιταν αυτι τθσ ςυλλογισ χιονιοφ κατά τθν διάρκεια του χειμϊνα. Μάηευαν το πλζον κακαρό, το διζλυαν κυρίωσ δια βραςμοφ, και το χρθςιμοποιοφςαν είτε για οικιακι χριςθ, είτε για το πότιςμα των ηωντανϊν.

Θ λαχτάρα του κόςμου ιταν τόςο μεγάλθ που θ ςφμβαςθ πιρε πανθγυρικό χαρακτιρα με τθ παρουςία πλικοσ κόςμου. Να ςθμειωκεί πωσ τα ονόματα των παριςταμζνων απλϊν ςυγχωριανϊν καταγράφθςαν ςτθν οικεία ςελίδα του κϊδικα. Ζτςι για τθν ιςτορία ιταν οι: Λςαάκ Αποςτολίδθσ, Σωτιρθσ Μαυροβαςιλειάδθσ, Ραναγιϊτθσ Λωάννου, Μωχςισ Χατηθςωτθρίου, Λωακείμ Χατηθεξαρχίδθσ, Κεοφάνθσ Σταματιάδθσ, Σοφοκλισ Σταματιάδθσ κ.α. Θ ςφμβαςθ υπογράφθκε από τον υπεφκυνο μθχανικό Κρ. ΢ίηο και τθν επιτροπι των Υδάτων τθσ κοινότθτοσ που αποτελοφνταν από τουσ: Ραπά Λωάννθ, Αγακάγγελο Αλβανόπουλο, Γεϊργιο Ανυπαρόπουλο, Συμεϊν Ηαφειρόπουλο, Γεϊργιο Καρακίη, Μουχαιλ Κοςμόπουλο, Χριςτο Αφκονίδθ. Επίςθσ υπεγραψαν για τθν κοινότθτα οι: Απόςτολοσ Χατηθφιλιππίδθσ, Βαςίλειοσ Νοταρίδθσ, Σωτιριοσ Νικολαϊδθσ, Φίλιπποσ Καϊμακάμογλου, Κυριάκοσ Αντωνιάδθσ, Σταμάτιοσ Σταματιάδθσ, Κεόδωροσ Τρφφωνοσ και Δθμιτριοσ Αφκονίδθσ.

Μαρτυρία Βαρβάρασ Μιςκοποφλου, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, φάκελοσ Σφλλατα. 37

Μαρτυρία: «Θ Μάρκα πιγε πολλζσ φορζσ ςτθ βρφςθ του “Κιουτςοφκ κεϊσ τςεςμεςί”, δθλαδι του μικροκαμωμζνου παπά, και τθ βρφςθ “χαϊρζτ τςεςμεςί” με λαγινια για νερό…»

Μζροσ του δε το ρίχνανε ςτισ δεξαμενζσ τουσ για τισ δφςκολεσ μζρεσ του καλοκαιριοφ. Να υπενκυμίςουμε επίςθσ πωσ και οι ςτζγεσ των ςπιτιϊν ιταν κατά τζτοιο τρόπο καταςκευαςμζνεσ ϊςτε να λειτουργοφν ωσ ςυλλεκτιρεσ υδάτων. Ευρθματικότατεσ, επίςθσ, ιταν οι «καταςκευζσ» που αφοροφςαν τα ηωντανά τουσ. Για να «ςιγουρζψουν» το νερό φτιάχνανε ςτζρνεσ ι ςκάβανε ρθχοφσ λάκκουσ, τα «γκιόλια»38, όπωσ τα ζλεγαν, ςτα οποία μαηεφονταν το νερό τθσ βροχισ. Βεβαίωσ θ κατάςταςθ βελτιϊκθκε εξαιρετικά ςτθν δεκαετία του 1910 και λίγο πριν τθν ανταλλαγι. Οφειλόμενθ κφρια ςτθν ευρθματικι καταςκευι πολλϊν, πάρα πολλϊν δεξαμενϊν ι μικρϊν φραγμάτων ςε διάφορεσ περιοχζσ, που λειτουργοφςαν ευεργετικά και ανακοφφιηαν τον πλθκυςμό. Για παράδειγμα ςτθν περιοχι «Κιηίλ Τοπράκ= κοκκινόχωμα» υπιρχανε είκοςι πζντε(25) κοινοτικζσ και ιδιωτικζσ δεξαμενζσ και μια ογκωδζςτατθ με τριάντα δυο (32) ςτφλουσ. Λίγο ψθλότερα, επίςθσ, ςτθν πλαγιά του βουνοφ τθσ αγίασ Κζκλασ, υπιρχε υπόςκαφθ δεξαμενι που ςυγκζντρωνε τα βρόχινα φδατα και τα χιονόνερα…θ οποία με τθ ςειρά τθσ ιταν ςυνδεδεμζνθ με μια δεφτερθ επίςθσ υπόςκαφθ δεξαμενι...και αυτό επαναλαμβάνονταν μζχρι τθ μεταφορά του νεροφ ςτο χωριό. Μζκοδοσ χρθςιμοποιοφμενθ τόςο από τθν κοινότθτα, όςο και από τουσ κατοίκουσ κατά μόνασ39. Τζτοιου είδουσ υπόςκαφεσ καταςκευζσ, αλλά και ςτζρνεσ υπιρχανε πολλζσ και μάλιςτα διαςπαρμζνεσ ςε «επίκαιρα» μζρθ, όπωσ: -

6 ςτζρνεσ, δεξαμενζσ, ςτο Καρά Σαρνίτσ

6 ςτζρνεσ και ζνα «μαχςζνι= υπόςκαφθ ςτζρνα», ςτα Εργάκια

Μια μεγάλθ ςτζρνα ςτον Άγιο Γεϊργιο

4 ςτζρνεσ, δεξαμενζσ, ςτθ κζςθ «Καλόγεροσ ντερζ μπουτςαγί» κλπ

Σθμαντικότατθ ιταν επίςθσ και θ βοικεια που προςζφεραν τα πθγάδια. Τα οποία βεβαίωσ άνοιγαν με πολφ κόπο και ςε μεγάλο βάκοσ, γφρω ςτισ 20 οργιζσ40, αλλά οι «δυνατότθτζσ» τουσ ιταν ελάχιςτεσ. Απλά λειτουργοφςαν ςυμπλθρωματικά και μάλιςτα παρείχαν νερό, τισ περιςςότερεσ φορζσ, ικανό μόνο για χριςθ γεωργικι.

΢υμεών Κοιμίςογλου, Καππαδοκία, μνημείο παγκόςμιασ πολιτιςτικήσ κληρονομιάσ, Ελλήνων, ιςτορία, πίςτη, πολιτιςμόσ, Κεςςαλονίκθ, εκδ ναυσ 2006, ς. 365 39

Μαρτυρία ΢ταματιάδου ΢ωφρονίασ, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, φάκελοσ Σφλλατα : «Ο προπάπποσ Κεοφάνθσ του οποίου το ςπίτι ιταν το υψθλότερο ςτο νότιο άκρο τθσ πλαγιάσ του χωριοφ είχε τρεισ ςτθ ςειρά…επίςθσ από τισ ίδιεσ ςτζρνεσ ζπαιρνε νερό και ο Καγιαλι Μιχάλθσ του οποίου το ςπίτι ιταν όμορο με του Κεοφάνθ οι δε αυλζσ τουσ επικοινωνοφςαν εςωτερικά με πζτρινθ ςκάλα»

Από μια πρϊτθ καταγραφι φαίνεται πωσ υπιρχανε περί τα 12-13 μόνο με πόςιμο νερό, με πλζον ςθμαντικό και ξακουςτό πθγάδι αυτό του «Γιουακείμ Τςιντάρ», ο οποίοσ ιτανε γνωςτόσ και πολφ καλόσ υδροςκόποσ. Αποτελεςματικότατο με βάκοσ περίπου τριάντα πζντε μζτρα και με τρία «ταμπάνια41», δθλαδι εςωτερικά ςκαλοπάτια. Λιγότερο γνωςτό, αλλά πάντωσ χρθςιμότατο, ιταν και το πθγάδι ςτθ κζςθ «Ουηοφν Κουγιοφ», ςτον παλιό δρόμο που οδθγεί ςτθν Νεβςεχίρ.

Κάκε οργιά πρζπει να ιτανε γφρω ςτο 1,5 μζτρα…ι «όςο το άνοιγμα των δυο χεριϊν».

Κάκε «ταμπάνθ» είχε δϊδεκα μικρά ςκαλοπάτια.

Αρχιτεκτονικά Θ κοινότθτα των Συλλάτων παρ’ όλο που ςε ζνα μεγάλο μζροσ τθσ, ίςωσ το μεγαλφτερο, κατοικείτο από το ελλθνικό ςτοιχείο, εν τοφτοισ δεν είχε να επιδείξει τίποτε το ιδιαίτερα ενδιαφζρον. Επρόκειτο περί μιασ φτωχικισ κοινότθτοσ θ οποία ςτο ςφνολό τθσ διζκετε ςπίτια κακισ καταςκευισ, εκτόσ των νεωτζρων ι αν κζλετε αυτϊν που φτιάχτθκαν κφρια ςτο τζλοσ του 19ου αιϊνα. Τϊρα, ςχθματικά θ κοινότθτα κάλυπτε αμφικεατρικά τουσ πρόποδεσ των βουνϊν τθσ Αγίασ Κζκλασ και του Καλζ ταγ, διαςχιηομζνθ υπό ενόσ φυςικοφ ρυακιοφ. Άρα βριςκόταν ςε πλεονεκτικι κζςθ ςε πολλζσ περιπτϊςεισ, μεταξφ των οποίων αυτισ τθσ προςταςίασ από τουσ διαφόρουσ κινδφνουσ ςτο διάβα του χρόνου, αλλά και τθσ φυςικισ ομορφιάσ. «Εν τθ εξόχωσ ωραία ταφτθ κζςει διακρίνονται ευκρινϊσ οι πλθςιζςτεροι δαςόφυτοι λόφοι, χωρία διεςκορπιςμζνα, πζριξ αμπελϊνεσ, κιποι ωσ μεγάλαι μζλαιναι κθλίδεσ, μεγάλοι ατραποί φαινόμεναι ωσ νιματα…πάντα ταφτα αποτελοφςιν εν μαγευτικόν ςφμπλεγμα.»42ςθμειϊνει ο Φαραςόπουλοσ. Και ίςωσ-ίςωσ με μια δόςθ φυςικισ υπερβολισ, μιασ και πρόκειται για τθν ιδιαίτερι του πατρίδα, πράγμα φυςικό για τον κακζνα, ο ίδιοσ ςυνεχίηοντασ γράφει πωσ, «εν καιρϊ ανοίξεωσ θ άποψισ του χωρίου περικυκλοφμενου πανταχόκεν υπό καταπράςινων αμπελϊνων και καταφφτων κιπων καταμαγεφει τουσ ερχομζνουσ δια τθσ οδοφ ουηοφν κουγιοφ…»43. Επίςθσ, θ ωσ άνω αμφικεατρικι «τοποκζτθςθ» τθσ κοινότθτοσ διαςχιηότανε από μια βαςικι κεντρικι αρτθρία, με «παχφςκια δζντρα»44, που ιταν μάλιςτα ςτρωμζνθ με «καλντερίμι», αλλά και από διαφόρουσ άλλουσ δρόμουσ, ςτενά ελικοειδι ςοκάκια, που απόλθγαν ςε όλεσ τισ πλευρζσ τουσ χωριοφ. Βεβαίωσ για να περιγράψει κανείσ το χωριό είναι μάλλον δφςκολο μιασ και θ «τοποκζτθςι» του δεν «υπάκουε» ςε κανζνα πολεοδομικό ςχζδιο. Ζτςι, λοιπόν, βγαίνοντασ κανείσ από τθν εκκλθςιά μπροςτά ςτο «μεϊντάνι», δθλαδι τθν ςχεδόν ςε κυκλικό ςχιμα ςχθματιηόμενθ πλατεία εκτάςεωσ 2,5 ςτρεμμάτων περίπου, μποροφςε ακολουκϊντασ το ςοκάκι ςτα δεξιά του να ςυναντιςει δυο καλά κτίρια. Το «καηίν» του Κεοφάνθ που δεν ιταν τίποτε άλλο παρά ζνα από τα καφενεία του χωριοφ, το οποίο όμωσ λειτουργοφςε και ωσ λζςχθ ςτθν οποία οι Συλλατενοί μετά τθ Κεία λειτουργία τθσ Κυριακισ ςυγκεντρϊνονταν και πίνανε τςάι ι και άλλα αφεψιματα τθσ εποχισ…

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ς. 25

Π.π., ς. 18

Π.π., ς. 43

Και δεξιά ζνα μικρό πανδοχείο, το μοναδικό τθσ κοινότθτοσ, ςτο οποίο κατζλυε ο «μεγάλοσ παπάσ»45 όταν τουσ επιςκεπτότανε. Ραρακάτω και αριςτερά βριςκότανε το μαγαηί του Τουνγκιατηι Γιορδάν, που πουλοφςε γκάηι, ηάχαρθ ςε κυβάκια, τςάι, αλάτι κ.α.

Λίγο παρακάτω, επίςθσ, ςτον ίδιο μαχαλά, ιτανε το ςπίτι του Κυριάκου Χατηι Κυριακοφ ι καμποφρθ Κυριάκου, ςιμερα καφενείο και δίπλα το κοινοτικό κατάςτθμα. Ραραδίπλα το αρχοντικό του Κουροφ Ντερζκ, δθλαδι του Τρφφωνα Ξθροςτθλίδθ, τθσ Κατίνασ τθσ Ραςχάλου, του Χαράλαμπου Μπαλτηι, του άρχοντα… Στον πάνω μαχαλά πάλι βριςκότανε το δίπατο ςπίτι του Καγιαλι παςά Μουχάλ46 και δίπλα του όμορο, το ςπίτι του Κεοφάνθ…Αρχοντικό με κολωτά οροφισ, αρίςτθ τεχνικι, ςκαλιςτι εςοχι, κολωτό εικονοςτάςι,-θ «ταυτότθτα του ςπιτιοφ», με το ςεντίρ οντά του, το ταντοφρ οντά, ι και δωμάτιο καλοςφνθσ, μεγάλο αλϊνι ςτρωμζνο με πζτρινεσ πλάκεσ και δίφυλλθ ξφλινθ εξϊκυρα, με διπλο-κλειδωνιά «iki-kez kilit» ςιδερζνια «ευρωπαϊκι»47. Στθν ίδια ςειρά το ςπίτι του Κελζρ Λαηάρ (Λάηαρου Εξαρχίδθ), και προσ τα κάτω κατθφορίηοντασ προσ το ρζμα, «τςάϊ», βριςκότανε το υπζροχο ςπίτι του Λςαάκ Αποςτολίδθ με τθν ενεπίγραφθ πλάκα ςτθ οποία ιταν χαραγμζνα τα παρακάτω: Σιμερον εμοφ, αφριον ετζρου, και ουδζποτε τινόσ. Τω 1912 τθ 1θ Απριλίου κτιμα Λςαάκ Αποςτολίδθ Ρροχωρϊντασ προσ τα δεξιά βριςκότανε το ςπίτι του Καςάπ Αναςτάςθ, δεξιά του Φίλιππα Καϊμακάμθ…

Μθτροπολίτθσ

Μαρτυρία Μαξιμιάδθ Χαράλαμπου, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, φάκελοσ Σφλλατα, «Δίπατο με ζνα καταπλθκτικό πζτρινο διάδρομο που οδθγοφςε: δεξιά ςτο ςεντίρ οντά, ςτο βάκοσ το μαγειρείο, μια ξφλινθ ςκάλα που οδθγοφςε επάνω, το προςκυνθτάρι, ςαλόνι, τρία δωμάτια, μικρι ςοφίτα…» 47

Μαρτυρία Αλεξιάδθ Χαράλαμπου, Αρχείο Ρροφορικισ Ραράδοςθσ, Κζντρο Λςτορίασ Διμου Συκεϊν, φάκελοσ Σφλλατα: «Θ ανοικοδόμθςι του ξεκίνθςε ςτα 1903 και αποπερατϊκθκε ςτισ αρχζσ του 1905. Από τθν επιγραφι ςτο κεντρικό προςτεγαςμζνο χωλ ειςόδου προςκφπτει πωσ ο Ρροκοπιανόσ Χαράλαμποσ, ο γιοσ του Λωακείμ ιταν ο πρωτομάςτορασ. Το ςπίτι ορκϊνεται και ςε καλωςορίηει ςχεδόν άκικτο…».

Στο μαχαλά του Αγίου Γεωργίου, πάλι, μποροφςε κανείσ να ςυναντιςει αρκετά καλά ελλθνικά αρχοντικά μεταξφ των οποίων: Το ςπίτι του Αγακάγγελου Αλβανοποφλου ςτο οποίο μάλιςτα υπιρχε μικρι πλάκα με χαραγμζνα τα ςτοιχεία του… Οίκοσ Αγακάγγελου Δ. Αλβανοποφλου Ζτοσ Σωτιριον 1912 Με ωραιότατο κιπο και μικρό μπαξεδάκι… Ραρακάτω και προσ τθν Αγία Ραραςκευι το ςπίτι του Γιάννθ του δάςκαλου, το ςπίτι του παπά, το δίπατο του Αποςτόλθ (Απόςτολου Χατηθφιλιππίδθ)…

Ραρατθριςεισ Οι αρχιτεκτονικοί τφποι των κατοικιϊν ιτανε ςφμφωνοι με τισ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ τθσ περιοχισ, αλλά και τισ λοιπζσ ιδιαιτερότθτζσ τθσ. Σε μια πρϊτθ παρατιρθςθ, μιασ και επρόκειτο περί μιασ μεικτισ κοινότθτοσ, δεν υπιρχαν ευδιάκριτεσ καταςκευαςτικζσ διαφορζσ μεταξφ των δυο ομάδων. Τα ςπίτια, εκτόσ απειροελάχιςτων περιπτϊςεων, ιταν περίπου του αυτοφ τφπου, κτιςμζνα ιδιόρρυκμα με τοίχουσ λικόκτιςτουσ από άςπρεσ κυρίωσ πλάκεσ που ςυνδζονταν με πθλό, αςβζςτθ και άμμο. Γενικά παρατθροφνται οι εξισ τφποι κατοικιϊν: -Μονϊροφεσ οικίεσ, κατά το πλείςτον λικόκτιςτεσ ι τουβλόκτιςτεσ και ςε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ με πλικιά. -Διϊροφεσ οικίεσ, κυρίωσ λικόκτιςτεσ, με χοντροφσ τοίχουσ και κλειςτοφσ εξϊςτεσ.

Συνικωσ κάκε τφποσ ςπιτιοφ διζκετε και: -Υψθλό μαντρότοιχο. Φυςικά όχι μόνο για τθν προςταςία, αλλά κυρίωσ λόγω αντιλιψεωσ και νοοτροπίασ που ικελε τουσ «εντόσ» και κυρίωσ το γυναικείο φφλο, να βρίςκεται εκτόσ τθσ οποιαςδιποτε «παρατιρθςθσ»…Νοοτροπία και αντίλθψθ θ οποία επεκράτθςε και ςτα ςπίτια των χριςτιανϊν. -Μεγάλθ αυλι, που είχε όλουσ τουσ χϊρουσ, από το κοτζτςι για τα πουλερικά, ζωσ και τισ μικρζσ ςτάνεσ, για τα ηωντανά τουσ, «αγίλα» για τα πρόβατα και «ταναλίκ» για τα μοςχάρια.. -Αποκθκευτικοφσ χϊρουσ. Για τθν φφλαξθ των γεννθμάτων αλλά και των λοιπϊν αγακϊν. -Το πλυςταριό (πλακόν). Με τθ μεγάλθ μαρμάρινθ ι πζτρινθ πλάκα πάνω ςτθν οποία γινότανε οι πλφςεισ των ροφχων. 18

-Τουσ υπόγειουσ αποκθκευτικοφσ χϊρουσ, για τουσ οποίουσ κα μιλιςουμε παρακάτω, και που είχαν διάφορεσ ονομαςίεσ από περιοχι εισ περιοχι όπωσ: κελζρια, ινν, ουράνια, καταφφγια, καπάγκια, κοφτοφδεσ, καράρια, κατςάκια, κερζρ, καρκάνια, κ.α.48 -Τα «φιρίν»49 και τα «ςεκί»50

Κάκε τφποσ ςπιτιοφ υπάκουε όχι μόνο ςτισ επιρροζσ και αντιλιψεισ του τοπικοφ πολιτιςμοφ, νοοτροπίασ, θκϊν και εκίμων, αλλά βαςικά και ςτισ όποιεσ οικονομικζσ δυνατότθτεσ του ιδιοκτιτθ- καταςκευαςτι. Ζτςι οι μεν παλαιότερεσ ζφεραν οριηόντια ςτζγθ (δϊμα)51, οι δε νεϊτερεσ δίρριχτθ ι τετράρριχτθ με ευρωπαϊκά κεραμίδια τφπου Μαςςαλίασ ι αντίςτοιχα τουρκικά.52 Ειδικότερα ο τελευταίοσ τφποσ ςπιτιοφ επεκράτθςε ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα αλλά επί πλζον μετά τθν επίλυςθ του προβλιματοσ τθσ φδρευςθσ. Επί πλζον με εξαιρετικοφσ 53χϊρουσ «λάτρασ» τόςο ανκρϊπινων, όςο και αντικειμζνων. Επίςθσ, ο «ςυνθκιςμζνοσ» τφποσ ςπιτιοφ είχε πάντοτε τον «ςοφά», δθλαδι το μεγάλο δωμάτιο με τα παράκυρα και παντηοφρια για τθν ςχετικι προςταςία από το κρφο και τθ ηζςτθ, το «κουρςοφ», δθλαδι το μαγκάλι ι και τθ ςόμπα, τα «ςεντίρια»,54 το «ςεντίρ χελεςζ»55, αλλά και το «τςοτηοφκ τοπράκ»56 για τουσ χειμωνιάτικουσ μινεσ. Ενδιαφζρουςα, επίςθσ, είναι και θ πλθροφορία ςφμφωνα με τθν οποία τα υπνοδωμάτια δεν διζκεταν κρεβάτια, αλλά οι κυράδεσ άπλωναν τα «μιντζρια», δθλαδι παχιά ςτρϊματα επάνω ςτα ξφλινα πατϊματα, εν αντικζςει με το τουρκικό ςτοιχείο που χρθςιμοποιοφςε τα «χαςίρ», δθλαδι καλαμωτζσ ψάκεσ με κουρελοφδεσ. Τισ οποίεσ φυςικά επί κακθμερινισ βάςεωσ θ

΢υμεών Κοιμίςογλου, ό.π., ς. 71 βλ. και Εγκόλπιο Θμερολόγιο τθσ Μαλακοπισ 1922, εκδ. Εφορείασ Σχολϊν Μαλακοπισ Κωνςταντινουπόλεωσ 1922, ς.3 και Αναςταςιοσ Λεβίδθσ, ό.π. ς. 163 49

Φουροφν= φοφρνοσ

Σεκί=υπόςτεγο

«Ταρατςωμζνα»: Κάλυπταν μ’ ζνα παχφ ςτρϊμα θφαιςτειακοφ τόφου και αργίλου που ςυμπιζηονταν μ’ ζνα κφλινδρο (κυλιντιρα) δίδοντασ μάλιςτα τθν κατάλλθλθ κλίςθ για τα νερά. 52

Μαραβελάκθσ- Βακαλόπουλοσ ό.π. ςελ. 114

΢υμεών Φαρςόπουλοσ, ό.π. ςελ 18

Σεντίρια= ανάκλιντρα

Σεντίρ χελεςζ= χαλί ι χαλιά πάνω ςτα οποία κάκονταν οι γυναίκεσ, τα παιδιά και περνοφςαν τθν ϊρα τουσ. 56

Τςοτηοφκ τοπράκ= κυριολεκτικά ςθμαίνει χϊμα για τα παιδιά και ιταν ζνα είδοσ κερμοφόρασ με τα οποία τα κρατοφςανε ηεςτά.

νοικοκυρά μάηευε και τισ τοποκετοφςε ςτθ μεγάλθ ειδικι γι’ αυτό ντουλάπα που τθ λζγανε «γιουκλοφκ»57. Να ςθμειωκεί, επίςθσ, πωσ οι πρϊτεσ κρεβατοκάμαρεσ ζκαναν τθν εμφάνιςι τουσ προσ το τζλοσ του 19ου αιϊνα. Βεβαίωσ για τουσ ζχοντασ και κατζχοντασ τα πράματα ιταν μάλλον διαφορετικά, όπωσ φυςικά παντοφ κα πάντοτε, μιασ και οι ίδιοι φρόντιηαν να κτίςουν τισ διϊροφεσ οικίεσ τουσ ςτα ψθλότερα ςθμεία και μάλιςτα με νεϊτερουσ αρχιτεκτονικοφσ τφπουσ που προζβλεπαν πελεκθτζσ πζτρεσ, περίτεχνεσ καμάρεσ, κιονόκρανα δωρικοφ τφπου κλπ. Κάτι που ςθμειϊνει ο Φαραςόπουλοσ λζγοντασ πωσ «…εισ τθ κϊμθν ταφτθν αι διϊροφοι οικίαι εκτιςμζναι αμφικεατρικϊσ επαυξάνουςι το μεγαλοπρεπζσ τθσ κζςεωσ και νομίηει ο δια πρϊτθν φοράν επιςκεπτόμενοσ και βλζπων μακρόκεν τασ ςυμμετρικϊσ και ευρφκμωσ ωκοδομθμζνασ οικίασ, ςυνάμα δε το ρομαντικόν τθσ τοποκεςίασ ότι ευρίςκεται προ μεγάλθσ πόλεωσ εξευρωπαϊςμζνθσ». Τζλοσ, ςε κάκε δωμάτιο, ςτο κζντρο τθσ οροφισ, άφθναν μια οπι, το «καπίν ι κάπνθ», που τθν κλείνανε με χοντρι πλάκα τουσ χειμωνιάτικουσ μινεσ, αλλά και παράκυρα μικρά και κάπωσ ψθλά για λόγουσ αςφαλείασ, κυρίωσ, αλλά και αποφυγισ των περιζργων ματιϊν.

Τα χρειϊδη ενόσ καλοφ νοικοκυριοφ. Επιπλζον, κάκε «καλό» ςπίτι κα ζπρεπε να ζχει και οριςμζνα άλλα πράγματα, εκτόσ των ανωτζρω περιγραφομζνων. Πλα εκείνα που βοθκοφν ϊςτε θ ηωι… θ ηωι όλων να είναι ανετότερθ. Πλα τα εκείνα τα απαραίτθτα που κάνουν τθν κακθμερινότθτα περιςςότερο απλι… Τα μζςα που διευκολφνουν ϊςτε ο χρόνοσ να κυλά ευχάριςτα και περιςςότερο δθμιουργικά. Ραρακζτουμε λοιπόν μια ςειρά από τα «χρειϊδθ» που ςυλλζξαμε από τουσ πλθροφορθτζσ μασ με τθν ελπίδα πωσ ζχουμε αποφφγει λάκθ ι και παραλείψεισ ςθμαντικζσ. Ζτςι λοιπόν κάκε ςπίτι κα ζπρεπε να είχε: -Τον «Χοτηά» του, δθλαδι τον ςοφρά του. Ζνα κοντό ςτρογγυλό τραπζηι φψουσ μζχρι και 20 εκατοςτϊν με διάμετρο περίπου ζνα μζτρο, ςτο οποίο ζτρωγε θ οικογζνεια. Ρου μετά το πζρασ του φαγθτοφ επανατοποκετείτο ςτο μζροσ του, δθλαδι κρεμόταν ςτουσ τοίχουσ μιασ και κεωροφνταν αμαρτία να παραμείνει ςτο ζδαφοσ. Το γεφμα γίνονταν ςταυροπόδι- (οκλαδόν) από όλθ τθν οικογζνεια… -Ξφλινα μεγάλα μπαοφλα, μζςα ςτα οποία οι κυράδεσ τοποκετοφςαν τα αςπρόρουχα τουσ, τα καλά ςεντόνια κλπ -Το «ταχτά μπουσ»,

Λαηάρου Ευπραξιάδθ, Προκόπι Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Αδελφότθτοσ Ρροκοπιζων Μακεδονίασ Κράκθσ 1988, ς. 249.

για τουσ ζχοντεσ και κατζχοντασ, δθλαδι το γραφείο του αρχθγοφ τθσ οικογζνειασ. -Ο κακρζπτθσ του ςπιτιοφ, με το δωμάτιο να λζγεται «αχναλί οντάσ». -Το «αναςι ντουλάπ», δθλαδι ο χϊροσ που τοποκετοφςαν τα μπαχαρικά, το αλάτι, το λάδι και το ψωμί… -Τα «γιοκλοφκ ντουλάπ», δθλαδι οι εντοιχιςμζνεσ ντουλάπεσ για τα ςτρϊματα, τα ςκεπάςματα, τα χαλιά, τα ςεντόνια ι μιντίλια… -Το «καρχίν». Βακειά πιλινθ πιατζλα μζςα ςτθν οποία τοποκετοφςαν το φαγθτό τθσ θμζρασ. Θ διαδικαςία του φαγθτοφ ιταν τυπικι, μα και θ αρμόηουςα ςτα ικθ και ζκιμα. Αφοφ λοιπόν κακόταν περιμετρικά του «ςοφρά» θ οικογζνεια, θ νοικοκυρά τοποκετοφςε τθν πιατζλα με το φαγθτό και κακζνασ ζπαιρνε τθν «μερίδα» του που ιταν το τμιμα του «καρχίν» ακριβϊσ μπροςτά του. Φυςικά κανείσ δεν διανοείτο να παραβεί τθ ςειρά αλλά και τα όριά του. Στα ςπίτια των πλουςίων επάνω ςτον ςοφρά τοποκετοφνταν το «ςινί»-ταψί, ςτο οποίο υπιρχαν ατομικά για τον κακζνα μικρά πιλινα «ταμπάκ»- πιάτα, θ «ςαχάνια»58. -Το «τςιπόκο», δθλαδι μικρό κιοφπι χωρίσ χειρολαβζσ με εφαρμοςτό καπάκι για το πλιγοφρι και τα όςπρια. -Θ «τςοφκα», δθλαδι μεγάλο πιλινο δοχείο ςτο οποίο μαγείρευαν το κεςκζκι, το χυλό, το πλιγοφρι, το κρζασ… -Τα, «χουλιάρ» ι «ταχτά καςίκ», δθλαδι τα ξφλινα κουτάλια. -Τα «ςιμςίρ χουλιάρ», δθλαδι ςκαλιςτά ξφλινα κουτάλια από το δζνδρο πυξάρι… -Το «λαγινι», δθλαδι το απαραίτθτο ςκεφοσ για τθ μεταφορά του νεροφ. Κάκε λαγινι ιταν περιεκτικότθτασ 8 περίπου λίτρων. Βεβαίωσ υπιρχαν μικρότερα αλλά και μεγαλφτερα ςκεφθ όπωσ: ο «πεϊβανάσ» ι το «κιουπτςοφκι». Για τισ μεγαλφτερεσ ποςότθτεσ φδατοσ χρθςιμοποιοφςαν το «κουςακλί», το οποίο ιςοδυναμοφςε με τζςςερα περίπου λαγινια. Για ακόμα μεγαλφτερεσ ποςότθτεσ φδατοσ χρθςιμοποιοφςαν το «παγίρι» που χωροφςε ζξι λαγινια.

Μπακιρζνια πιάτα

-Το «πολίμι», δθλαδι λαξεμζνθ ςτο κελάρι δεξαμενι για το κραςί. Θ ςθμαςία τθσ ιταν μεγάλθ μιασ και θ περιοχι ιταν οινοπαραγωγόσ. -Το γκιοφμι, μπακιρζνιοσ χϊροσ για νερό το οποίο προςζφεραν ςτουσ επιςκζπτεσ για να πλφνουν τα χζρια τουσ πριν και μετά το φαγθτό. -Το «τςιράγπι» ι «τςιρζκι», πιλινο λυχνάρι ςτο οποίο ζκαιγαν λάδι από λινάρι…Οι λάμπεσ πετρελαίου εμφανίςκθκαν ςτο χωριό μετά το 1895.

Το τουντοφρι ι «τουντοφρ»59 ι «ταντοφρ» ι «κουλβάν».60 Αποτελοφςε το βαςικό οικιακό εργαλείο μαγειρικισ και κζρμανςθσ, ςτθριηόμενο ςε μια ευρθματικι και πρωτότυπθ μζκοδο…μια ιδιοκαταςκευι, φτιαγμζνθ και ραμμζνθ για τθν «άξυλθ»61 περιοχι τθσ Καππαδοκίασ. Ρρϊτοι ταντουρατηιδεσ τθσ περιοχισ ιταν οι ρωμιοί τθσ Αξοφ και οι μουςουλμάνοι του Γκιόρε. Ο πλζον ςυνθκιςμζνοσ τφποσ ταντουριοφ ιταν ο κυλινδρικόσ. Στο κζντρο, λοιπόν, του δωματίου, ςκάβανε λάκκο ςτον οποίο τοποκετοφςαν πιλινο κφλινδρο ανοικτό και από τα δυο μζρθ, με διαςτάςεισ περίπου ςτο ζνα μζτρο φψοσ και διάμετρο ςτα 0,60 μζτρα. Με το χείλοσ του, περίτεχνα κτιςμζνο, να εξζχει κατά 5-10 πόντουσ από το επίπεδο του εδάφουσ. Ταυτόχρονα και για τθ μθ διαρροι τθσ κερμότθτασ, γφρω από αυτόν τοποκετοφςαν αλάτι χονδρό, χαλίκια και άμμο. Στθν ςυνζχεια ζςκαβαν το «ςουντοφκι», δθλαδι μικρό χαντάκι62, από τθ βάςθ του ταντουριοφ…το ζχτιηαν ζντεχνα και το οδθγοφςαν (κατζλθγε) ςτον εξωτερικό χϊρο. Βαςικι του λειτουργία ιταν αυτι τθσ καλισ καφςθσ, προμθκεφοντασ το «ςφςτθμα» ςυνεχϊσ με αζρα. Τοποκετοφςαν, επίςθσ, ςτθν αρχι του ςουντουκιοφ το «γκιοηλοφκι», είδοσ ςχάρασ, για να μπορεί ο αζρασ να κυκλοφορεί ελεφκερα και να μθν βουλϊνει ο αεραγωγόσ. 59

Κ. Νίγδελθσ- ΢ Κοιμίςογλου, Το Ανταβάλ τησ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Διμου Συκεϊν 2003, ς. 111, «Θ λζξθ είναι Ρερςικι και προζρχεται από το τενοφρ που ςθμαίνει κερμαίνομαι» 60

Από το κλίβανοσ

Κατά τον Στράβωνα «φφςει άξυλοσ»

Αργότερα βάηανε πιλινο ςωλινα

Χρθςιμότατο εξάρτθμα, πάλι, ιταν το «τςοκοφρ –ντασ», ζνα πζτρινο ελαφρά κοίλο καπάκι πάνω ςτο οποίο τοποκετοφςαν τα «διάφορά τουσ» για να’ναι πάντοτε ηεςτά. Τϊρα, θ καταλλθλότερθ καφςιμοσ φλθ ιταν τα «γκιουμπρζδια», δθλαδι κοπριζσ αγελάδων ανακατεμζνεσ με άχυρα, μείγμα το οποίο ξζραιναν ςε μικρά πλατυςμζνα κομμάτια και τα χρθςιμοποιοφςαν ανάλογα. Φυςικά και με ολίγα ξερόχορτα και πολλζσ κλθματόβεργεσ. Το κτίςιμο ενόσ ταντιουριοφ ιτανε πάντοτε ςφμφωνο –ταιριαςτό με τθν καταςκευαςτικι λειτουργικότθτα κάκε ςπιτιοφ. Για παράδειγμα ο «μάςτορασ» ζπρεπε να λάβει υπ’ όψθ του ςοβαρά τθν απορρόφθςθ των καπνϊν, αλλά και των διάφορων άλλων ενοχλιςεων. Ζτςι δθμιουργοφςαν ςτο πάνω μζροσ του δωματίου τθν «καπινι», δθλαδι μια ζξοδο ςε ςχιμα ανεςτραμμζνου κϊνου.

Ραλιά τουσ, μα πάντοτε ευχάριςτθ, ςυνικεια, ιτανε το «κουρςοφ». Τοποκετοφςαν λοιπόν το «μιντίλι», μια παλιά μάλλινθ κουβζρτα πάνω ςτο ταντοφρι, άπλωναν πάνω τα ποδάρια για τθ ςχετικι ηζςτθ και θ ϊρα κυλοφςε ευχάριςτα με «χελεςζ», τραγοφδια, ιςτορίεσ».63…

Σπανιότεροσ, επίςθσ, αλλά γνωςτότατοσ τφποσ ταντουριοφ, ιταν ο θμικυλινδρικόσ. Στισ ίδιεσ διαςτάςεισ αλλά με τθ μια πλευρά εντελϊσ επίπεδθ, για να ψινουν τα ψωμιά (κολλοφςαν’ τα).

Στο ςθμείο αυτό παρακζτουμε αυτοφςιο όλο το ςχετικό απόςπαςμα που καταγράφεται από τον Λ. Αρχζλαο και αφορά τθν παραπάνω περιγραφόμενθ ςυςκευι. « Επιτοπίωσ καλείται τουντοφρ παρά τιςι δε Καππαδόκαισ κουλβάν ιτοι κλίβανοσ. Τθν χριςιν τθσ οικονομικισ ταφτθσ εςτίασ απαιτεί αυτι θ φφςισ τθσ χϊρασ, ιτισ ςτερείται δαςϊν και επαρκοφσ ξυλείασ. Είνε δε αφτθ ςωλιν εξ αργίλλου φψουσ ενόσ μζτρου και διαμζτρου άνω μεν ενόσ ςχεδόν πιχεωσ κάτω δε ολίγον πλατφτεροσ όςτισ τοποκετείται εντόσ τθσ γθσ ι εν τθ εςτία και ιςοπεδοφται το ςτόμιον αυτοφ μετά του εδάφουσ του μαγειρείου ι τθσ εςτίασ, πζριξ δε του ςωλινοσ τίκενται χάλικεσ ι άλασ , οίτινεσ πυροφμενοι άπαξ διατθροφςι τθν κερμότθτα. Εκ του κάτω μζρουσ ο ςωλιν ςυγκοινωνεί μετά του ατμοςφαιρικοφ αζροσ δι’ οπισ λεγόμενον ςουντοφνι, δι θσ ο κλίβανοσ απορροφά το αναγκαίον δια τθν καφςιν οξυγόνον, ανάπτουςι δε τον κλίβανον αφοφ κεφαλϊςωςι τοφτον ιτοι κζςωςι περί το ςουντοφνιον γωνιωδϊσ δυο ι τρία ξφλα πάχουσ βραχίονοσ και τινα καμπρά ι και μόνο τα δεφτερα, ωσ και τινα φρφγανα και οφτω κζτουςι το πυρ, όπερ υποκάλπουςι ρίπτοντεσ εκ διαλειμμάτων άχυρα ι απομεινάρια τθσ τροφισ των ηϊων (καψίματα), εφϋ όςον διαρκεί το πυρ ι εφ’ όςον ζχουςι ανάγκθν αυτοφ, και αφτθ είνε θ μόνθ ξυλεία, θν απαιτεί.

Κ. Νίγδελθ – ΢ Κοιμίςογλου, ό..π., ς. 85, «Τισ χειμωνιάτικεσ μζρεσ …πάνω ςτθ ηεςταμζνθ πλάκα άπλωναν μάλλινα κιλίμια και πάνω ςε αυτά μαλακά μαξιλάρια για όλθ τθν οικογζνεια που κατάχαμα βολευότανε προφυλαςςόμενθ από το κρφο…».

Ζνεκα δε του ιςχυροφ ρεφματοσ του αζροσ, όπερ ςχθματίηεται κάτωκεν ο κλίβανοσ εξάγει δυνατιν φλόγαν άνευ καπνοφ, θν χρθςιμοποιοφςι κζτοντεσ επί του χείλουσ του κλιβάνου ςταυροειδι εςχάραν εφϋ θσ κζτουςι λζβθτασ φδατοσ προσ πλφςιν ι γάλακτοσ προσ τυροκομίαν ι ψινουςι τα φαγθτά τθσ θμζρασ, αφοφ δε κερμανκι καλϊσ ο κλίβανοσ παφουςι να ρίπτωςι καφςιμον φλθν και ςυνακροίηοντεσ τθν ςχθματιςκείςα ανκρακιά εισ το μζςον ψινουςι τουσ άρτουσ προςκολλϊντεσ τθν ηφμθν εισ τασ παρειάσ του κλιβάνου ι κζτουςι περί τθν ανκρακιάν αγγεία (τηικιά) πιλινα πλιρθ φαγθτϊν προσ ζψθςιν, κλείοντεσ το ςτόμιον του κλιβάνου δια λικίνου δίςκου ( ποφμπου) και το εξωτερικόν ςτόμιον του ςουνδουνίου δια πϊματοσ (φράγματοσ) θ δε κερμότθσ αυτοφ και θ ανκρακιά διατθρείται επί 24 και πλζον ϊρασ. Είνε τρόπον τινά πρόχειροσ εςτία κερμότθτοσ δυναμζνθ να χρθςιμοποιθκι κατά πάςαν ϊραν και ςτιγμιν εν καιρϊ δε χειμϊνοσ δια τασ απόρουσ οικογενείασ επζχει τόπον κερμάςτρασ»64

Θ τφχθ των αρχοντικϊν μετά τθν ανταλλαγι65

1-Στο ςπίτι του Αποςτόλθ του τςιφλικά- (Απόςτολου Χατηθφιλιππίδθ του Λαηάρου-Abustol evi) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Harun Ali. 2-Στο ςπίτι του Χαράλαμπου Μπαλτηι-( Χαράλαμπου Μελιτόπουλου του Κωμά -Haralomos Balci evi karisinin işmi Zozura) ςιμερα διαμζνει o γερο-Amca και θ οικογζνειά του. 3- Στο ςπίτι του Κουροφ-Ντιρζκ -(Τρφφωνα Ξθροςτθλίδθ του Τιμοκζου- Kurudirekin evi) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια Nasif Bilgin. (Ρρόςφυγεσ από Κοηάνθ). 4- Στο ςπίτι του Μουφι (Mufisin evi) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Μevlut Balik. 5- Στο ςπίτι του Kελ (καραφλοφ) Λάηαρου - (Λάηαρου Εξαρχίδθ του Γεωργίου-Kel Lazarin evi) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Ruştu Çirali. (Ρρόςφυγεσ από Κεςςαλονίκθ). 6- Στο ςπίτι του Αγακάγγελου Δθμ. Αλβανόπουλου-(Arnavutun oğlunun evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Kara Yaşar. 7- Στο ςπίτι τθσ τοπάλ-Κατίνασ (Κατίνασ Αφκονίδου, ι πικανόν τθσ Κατίνασ τθσ Ραςχάλου-topal Kadina nin evinde) ςιμερα διαμζνει o γιοσ του Kazim Hoca. 8- Στο ςπίτι του Αναςτάςθ του Καςάπθ (Αναςτάςιοσ Μ. Καςάπθσ ι Καςςαπίδθσ-Kasap-Anastas evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Arif Çavuş.

Σ. Λ. Αρχελάου, ό..π., ς. 66

Δυςτυχϊσ μπορζςαμε να βροφμε ςτοιχεία μόνο για 18 ςπίτια.

9- Στο ςπίτι του Λςαάκ Αποςτολίδθ (Isaah in evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Salih Çayiralti. (Ρρόςφυγεσ από Κοηάνθ). 10- Στο ςπίτι του Κωμά (μάλλον πρόκειται για το Κωμά Μελιτόπουλο ο οποίοσ αποβίωςε πολφ πριν από τθν ανταλλαγι-Toma nin evi) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Cenan Çayiralti. (Ρρόςφυγεσ από Κοηάνθ). 11- Στο ςπίτι του Κεοφάνθ Σταφρου Σταματιάδθ- (senin ata-dede Zengιn-Teofanin köskünde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια τθσ χιρασ Şevki Ünveren. (Ρρόςφυγεσ από Κοηάνθ). 12- Στο ςπίτι του Καγιαλι Μιχάλθ –(Kayali Muhalinin evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του εγγονοφ του Sudin Çayiralti. (Ρρόςφυγεσ από Κοηάνθ). 13- Στο ςπίτι του Γιάννθ, διδαςκάλου ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Ahmet Çakilli. 14- Στο ςπίτι του Φίλιππου Τρφφωνοσ Καϊμακάμθ –(Kaymakam Filip evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Sadik Çiftçbasi. 15- Στο ςπίτι του παπά, μάλλον πρόκειται για το ςπίτι του Ραπα-Γιάννθ-(Papaz in evinde) ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Sakir Bilgin. 16- Το ςπίτι του καμποφρθ Κυριάκου, πρόκειται για τον Κυριάκο Χατηθ-Κυριάκου του Αντωνίου(kambur Kiryoki nin evi), ςιμερα είναι καφενείο και κοινοτικό γραφείο. (Διζμενε θ οικογζνεια του Fini Muharrem). 17- Δίπλα από το ςπίτι του Χαράλαμπου Μπαλτηι ςιμερα διαμζνει θ οικογζνεια του Denen Kişi. 18- Στο ςπίτι του Λωακείμ Τςιντάρ-Τςαμπάηογλου του Γρθγορίου-(Yuakim Tsintarinin evi) ςιμερα είναι κενό. Μζχρι πρότινοσ διζμενε θ οικογζνεια to Desim Altintaş. (Τελευταίοσ μουχτάρθσ).

Και τ’ όνομα αυτού; Τα ονόματα που βρίςκουμε ςτθν υπάρχουςα βιβλιογραφία και αναφζρονται ςτθν υπό εξζταςθ κοινότθτα είναι πολλά και ποικίλα όπωσ: Σίλατα, Σφλατα, Σφλλατα, Σφλατασ, Τφλλατα, Ηιλε, Ηίλλε, Ηιλα, Ηιλθ, Νεβςεχίρ Ηιλε, Σιλε, Σίλα, Τηθβάρ Ηιλε, Ozluce (Οηλοφτηε)66. Ρερί τθσ ετυμολογικισ τουσ ςθμαςίασ, πότε και ςε ποια περίπτωςθ χρθςιμοποιικθκαν, το πότε ονομάςκθκε ζτςι θ κοινότθτα, ουδζν γνωρίηουμε. Για εκείνο πάντωσ που είμεκα ςίγουροι και το κατακζτουμε είναι πωσ θ κοινότθτα είχε διπλι ονομαςία, δθλαδι Σφλλατα και αφοροφςε τουσ Ελλθνόφωνουσ και Ηιλε με τθν οποία αναφζρονταν οι Τουρκόφωνοι67. Τϊρα, από τισ παλαιότερεσ αναφορζσ για τθν κοινότθτα είναι αυτι του 1815 που ζγινε από τον Οικουμενικό Ρατριάρχθ Κφριλλο ςτθν καταγραφείςα περιοδεία του ςτισ περιοχζσ τθσ Καππαδοκίασ. Γράφει μεταξφ άλλων ο ςοφόσ γζροντασ: «…εισ τθν ποδιάν μιασ ράχεωσ είναι μικρόν χωρίον χριςτιανϊν και Τοφρκων Ηίλλε λεγόμενον…».68

Βλ. Δθμιτριοσ Πλουμίδθσ, Καππαδοκία και Κεντρική Ανατολία, ό.π., Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, ό.π., ΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π.. κλπ 67

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 38, «Φζρουςι δε διττιν ονομαςίαν, Σφλλατα, οφτω καλοφνται παρά των Ελλθνοφϊνων,οίτινεσ ονομάηονται Συλλατενοί παρά δε τοισ Οκωμανοίσ Ηιλε…».

Βεβαίωσ πολλζσ φορζσ, ανεπιτυχϊσ είναι αλικεια, επιχειρικθκε θ ανάλυςθ- ερμθνεία τθσ λζξεωσ Ηιλε- Σφλλατα. Για παράδειγμα ο ερευνθτισ Συμεϊν Κοιμίςογλου αναφζρει πωσ θ ονομαςία «Ηιλε» προζρχεται από τθν ελλθνικι λζξθ «ηιλοσ», που ςθμαίνει «καλι προςπάκεια, ενδιαφζρον», εξαιτίασ τθσ προοδευτικότθτασ και του ηιλου των κατοίκων για πρόοδο και προκοπι.69 Μια άλλθ επίςθσ ερμθνεία τθσ λζξεωσ «Ηιλα» είναι πωσ τοφτο το όνομα προζρχεται από τθ λζξθ «ηθλεφω ι ηθλόω». Άποψθ τθν οποία βρίςκουμε καταγεγραμμζνθ ςτθ μελζτθ του Συλατενοφ Χωλόπουλου Σάββα, ο οποίοσ βεβαίωσ απλά τθν αναφζρει, ςχολιάηοντασ μάλιςτα πωσ κανείσ, οφτε καν ο ιςτορικόσ Νικόλαοσ ΢ίηοσ που περίγραψε πολλά από τα χωριά τθσ Καππαδοκίασ, δεν είναι ςίγουροσ για τθν ετυμολογία του ονόματοσ του χωριοφ του70. Επίςθσ υποςτθρίηεται και πιςτεφουμε πωσ είναι θ πλζον αλθκοφανισ ερμθνεία, πωσ προιλκε θ ονομαςία τθσ κοινότθτοσ από τθν λζξθ «Ηιλα» που ςθμαίνει οίνοσ. Κάτι που ενιςχφεται και από το γεγονόσ τθσ φπαρξθσ ςτθν περιγραφόμενθ περιοχι πλουςίων αμπελϊνων και τθσ παραγωγισ εκλεκτοφ κραςιοφ. Άξια παρατιρθςθσ είναι επίςθσ και θ άποψθ πωσ τοφτο το όνομα προζρχεται από τθ λζξθ «ςυλάω» που ςθμαίνει λαφυραγωγϊ. Κάτι που μπορεί ενδεχόμενα να ανταποκρίνεται ςτθν πραγματικότθτα μιασ και θ κοινότθτα των Συλλάτων κατ’ επανάλθψθ λαφυραγωγικθκε από τουσ Ρζρςεσ παλαιότερα, αλλά και από άλλουσ κατακτθτζσ ςτο διάβα του χρόνου.

Πατριάρχου Κυρίλλου, ό.π., ς.19

΢υμεών Κοιμίςογλου, Καππαδοκία, ό.π., ς. 381

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. 93

Ιστορικά… Το πότε, από ποιουσ και πϊσ δθμιουργικθκε θ κοινότθτα των Συλλάτων μάσ είναι άγνωςτο, λόγω ελλείψεωσ βιβλιογραφίασ, αλλά και άλλων ςτοιχείων τα οποία να μασ δίδουν μια κάποια ζςτω και λογικοφανι άποψθ. Εκείνο που ξζρουμε και είμαςτε ςε κζςθ να κατακζςουμε είναι πωσ το χωριό «φτιάχτθκε ςτα χρόνια εκείνα τα παλιά, όπωσ ζλεγαν οι παπποφδεσ και οι γιαγιάδεσ».71 Κάτι που «καταμαρτυρείται» από τα υπάρχοντα υπόςκαφα που βρίςκονται ςε μεγάλθ ζκταςθ ςτθν κοινότθτα. Για τα οποία βεβαίωσ κα μιλιςουμε παρακάτω, αλλά επί τθ ευκαιρία να δθλϊςουμε πωσ ςφμφωνα με όλουσ τουσ ερευνθτζσ και κυρίωσ με τον Καππαδόκθ Ρ. Καρολίδθ, κακθγθτι πανεπιςτθμίου, υπάρχουν και πρωτοξεκίνθςαν από τθν εποχι των Φρυγϊν72… Επίςθσ χαρακτθριςτικι είναι και θ περίπτωςθ τθσ φπαρξθσ αρχαιοτιτων, ι καλφτερα υπολειμμάτων από τισ παλαιότερεσ εποχζσ. Για παράδειγμα βορειοδυτικά βρίςκεται το όροσ «Καλζ νταγ», δθλαδι φροφριο όροσ και πιρε το όνομα αυτό «εκ των κατθρειπωμζνων και εκ ςιδθρολίκου καταςκευαςμζνων πάλαι τοίχων αρχαίου φρουρίου ιδρυμζνου επί του όρουσ τοφτου»73. Στο οποίο μάλιςτα, ςφμφωνα με όλεσ τισ μαρτυρίεσ, κατζφευγαν ςε περίπτωςθ επικζςεωσ από άτακτουσ, λθςτζσ, κλπ, από τθν υπάρχουςα υπόγεια ςφνδεςθ του χωριοφ με αυτό. Επίςθσ ζχουμε74: 1-Το «Αφςιάρ». Ερείπια και χαλάςματα οικιςμοφ ανατολικά του χωριοφ. 2-Τα «Κόπια». Τοποκεςία ςτα νοτιοδυτικά τθσ κοινότθτοσ όπου υπιρχε θ εκκλθςιά του Αγίου Γεωργίου από τθν οποία ςωηότανε μόνο «ο πλινκόκτιςτοσ και εηωγραφθμζνοσ λαμπρόσ τροφλλοσ». 3-Το «Γιαγίπςθλ», χωριό που βριςκότανε μεταξφ των δυο βραχιόνων ςτο βόρειο ςθμείο του «Καλζ νταγ» και εγκαταλείφκθκε από τουσ κατοίκουσ για τθν ανυδρία, αλλά και από τουσ ςειςμοφσ, οι οποίοι αλλοίωςαν το ζδαφοσ ςε τζτοιο ςθμείο που ιταν αδφνατον πια να κατοικθκεί. 4-Το «Ρουςλοφκ»- (παγωμζνο), που βριςκότανε εντόσ του φαραγγιοφ και που εγκαταλείφκθκε κυρίωσ για τον δεφτερο λόγο, δθλαδι αυτό των ςειςμϊν.

Μαρτυρίεσ.

Π. Καρολίδθσ, Καππαδοκικά, ς. 153, «Τα Φρυγικά τρωγλοδυτικά οικιματα τθσ Καππαδοκίασ, ιτοι τα εντόσ των βράχων λελατομθμζνα ςπιλαια κεωροφνται ωσ το αρχαιόιτερον είδοσ τθσ οικοδομισ όπερ οι Φρφγεσ ιγαγον μεκ’ αυτϊν εξ ανατολισ…». 73

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 16

Π..π.ς. 20

Ρροφανϊσ, λοιπόν, πρόκειται για μικροφσ οικιςμοφσ που φτιάχτθκαν άγνωςτο πϊσ και πότε, εγκαταλείφκθκαν για διαφόρουσ λόγουσ και αιτίεσ και ςυνενϊκθκαν ίςωσ ςε μια ενιαία κοινότθτα υπό τθν ονομαςία Σφλλατα (ςυν+). Κάτι που υπάρχει και λζγεται ςτουσ μφκουσ και τα μουχαμπζτια των κατοίκων. Τα οποία βεβαίωσ γι’ αυτό το κζμα είναι πολλά αλλά και ποικίλα. Ζτςι, για παράδειγμα, το χωριό τουσ είναι από τα παλαιότερα τθσ περιοχισ και μάλιςτα ωσ ιδρυτισ τουσ αναφζρεται ο Σφλασ, ςτρατθγόσ του Μεγάλου Αλεξάνδρου75. Ι πωσ δθμιουργικθκε κατά τα πρϊτα χρόνια τθσ δθμιουργίασ του βυηαντινοφ κράτουσ76.

Βεβαίωσ εκτόσ των προαναφερομζνων ςτοιχείων για τθ δθμιουργία τθσ κοινότθτοσ των Συλλάτων μποροφμε να αναφζρουμε και άλλεσ, κυρίωσ γραπτζσ μαρτυρίεσ, που ίςωσ ζχουν μια κάποια ςχζςθ77. Για παράδειγμα μποροφμε να παρατθριςουμε ότι ςτον Πμθρο ςυναντάται μια πλουςιότατθ πόλθ τθσ Τρωικισ Μυςίασ, δθλαδι ςτθν υπό εξζταςθ περιοχι, που ονομαηότανε «Ηζλεια». «Οι δε Ηζλειαν ζναιον υπαί πόδα νείατον. Μδθσ αφνειοί πίνοντεσ φδωρ μλζαν Αιςιποιοι.» Ραρόμοια αναφορά βρίςκουμε και ςτον Στράβωνα, με τθν παρατιρθςθ πωσ ομιλεί για τθν Ρόλθ «Ηιλε» του Ρόντου, ςτθν οποία μάλιςτα καταςκευαηότανε το περίφθμο «Ηιλε πάλθ»-(μπαλί), δθλαδι το μζλι από ςταφφλι. Τζλοσ να αναφζρουμε πωσ ςτθν ίδια περιοχι, δθλαδι αυτι τθσ Καιςαρείασ, υπιρχε και ζνασ μικρόσ οικιςμόσ ο οποίοσ ζφερε το ίδιο όνομα με αυτό τθσ υπό ζρευνα κοινότθτοσ με μόνθ τθ διαφορά αυτό τθσ προςκικθσ τθσ λζξεωσ «Τεβελί». Ζτςι για να διακρίνονται οι δυο κοινότθτεσ τθν μεν πρϊτθ τθν ζλεγαν «Νεβςεχίρ Ηιλε», μιασ και διοικθτικά υπαγότανε ςτθ περιφζρεια τθσ Νεάπολθσ, τθν δε δεφτερθ «Τεβελί Ηιλε».

Ακόμα και ςιμερα ςτα Νζα Σφλλατα τθσ Χαλκιδικισ υπάρχει εντονότατθ τοφτθ θ άποψθ- μφκοσ.

Μαρτυρία Μάρκασ Καγιαλι, ό.π., « Γιάννθ, το χωριό ιταν πρωτοβυηαντινό και ελλθνόφωνο….Ο πάπποσ μου ο Καγιάλθσ που μιλοφςε κι ζγραφε αραβικά πολλζσ φορζσ μου είπε: Μάρτα, ςτα πολφ παλιά χρόνια…» 77

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 140

Εκκλησιαστικά Και μπορεί μεν, κατά τον Φαραςόπουλο, οι ςυγχωριανοί του να ζχουν αρκετά ελαττϊματα, να είναι δθλαδι «φιλόνικοι», «φιλοκατιγοροι», «φίλαρχοι», κλπ προτεριματα που προζρχονται «μεκ’ ων ζρχονται εισ επικοινωνίαν», αλλά και με περθφάνια καταγράφει πωσ είναι «νοιμονεσ», «δραςτιριοι», «φιλόπονοι», «ολιγαρκείσ», «επιδεκτικϊτατοι πολιτιςμοφ», «φιλομακείσ», αλλά προ πάντων «κριςκοι επιμελϊσ παρευριςκόμενοι εισ τασ τελουμζνασ πανθγφρεισ».78 Δείγματα λοιπόν ι απότοκοσ τοφτθσ τθσ βακιάσ κρθςκευτικότθτασ, είναι και οι παρακάτω περικαλλείσ ναοί που κοςμοφςαν τθν κοινότθτά τουσ αλλά και τθν ευρφτερθ περιοχι.

1-Λερόσ Ναόσ Αγίου Γεωργίου Ιταν κτιςμζνοσ ςτο νοτιοανατολικό τμιμα τθσ κοινότθτασ και μάλιςτα υπόςκαφοσ79. Το πότε ακριβϊσ κτίςκθκε είναι περίπου αδφνατο να προςδιοριςκεί μιασ και λείπουν τα ςχετικά ςτοιχεία που να καταδεικνφουν τοφτο το γεγονόσ. Ράντωσ επρόκειτο περί μιασ παλαιάσ βυηαντινισ με τροφλο εκκλθςιάσ με πολλαπλά «κελλία» τα οποία χρθςίμευαν ωσ ξενϊνεσ για τουσ προςερχόμενουσ προςκυνθτζσ ςτθν χάρθ του αγίου. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ τοφτα τα κελιά με τθν πτϊςθ του αρχικοφ ςχολικοφ ςυγκροτιματοσ, λόγω κακισ καταςκευισ, χρθςίμευςαν για μεγάλο χρονικό διάςτθμα ωσ ςχολείο. Το ότι πρόκειται περί ενόσ ναοφ που θ ίδρυςι του χάνεται ςτο χρόνο προκφπτει, ςφμφωνα με τουσ ερευνθτζσ και από τον τφπο του ςωηόμενου «Βαπτιςτθρίου», αλλά και των «κατθχουμενθτθρίων». Ππωσ επίςθσ και από τον τρόπο που είναι οικοδομθμζνοσ, δθλαδι δια «κόλων εκ ςιδθρολίκων όλωσ απελεκιτων και ακατεργάςτων ωσ τα αρχαία Ρελαςγικά, ςτθριηομζνων επί δυο εκατζρωκεν κιόνων». Σφμφωνα πάντωσ με μια καταγεγραμμζνθ πλθροφορία θ οποία αντλείται από ςχετικό κϊδικα του 1849 μεταξφ των άλλων αναφζρεται πωσ ο ναόσ είναι κτίςμα του 108080. Επίςθσ αξιοπρόςεκτα και χαρακτθριςτικά είναι και τα παρακάτω.

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 43

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 141, «Δι’ ο και ουδείσ ξζνοσ δφναται ποτζ νϋανακαλφψθ αυτιν μθ οδθγοφμενοσ παρά των επιχωρίων». 80

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, ό.π. ςελ 128, βλ και περιοδικό «Ξενοφάνθσ» του ζτουσ 1896 όπου είναι καταγεγραμμζνοσ ο ςχετικόσ κϊδικασ «ΧΟ΢ΛΟΝ ΗΘΛΕ 1849 ΕΡΑ΢ΧΘΑΣ ΘΚΟΝΛΟΥ» ςτον οποίο περιζχονται και διακικεσ, πωλθτιρια, διοριςτιρια, πρακτικά δθμογεροντίασ κλπ. Ο ναόσ, ςφμφωνα με μαρτυρίεσ, επιςκευάςκθκε το 1907.

-Μεταξφ των πολλϊν ςωηόμενων εικόνων, οι οποίεσ φυςικά διατθροφςαν τθν «λάμψθ και τθν ηωθρότθτά» τουσ, ιταν και μια του τροπαιοφόρου, επαργυρωμζνθ, που ζφερε ςτο πίςω μζροσ τθν χρονολογία ΑΨΜΗ δθλαδι το ζτοσ 1747. -Εκτόσ των εικόνων αλλά και τθσ χαρακτθριςτικά προθγοφμενθσ διεςϊκθςαν μθνιαία περιοδικά που είχαν τυπωκεί ςτθν Ενετία παρά του Ανδρζα Λουλιανοφ και ζφεραν τθ χρονολογία ΑΧΡΔ, δθλαδι του ζτουσ 1684. -Σφμφωνα με τθν παράδοςθ, επίςθσ, που μασ μετζφερε ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ θ εκκλθςιά του Αγίου Γεωργίου ιταν «προικιςμζνθ» με ζνα χειρόγραφο Ευαγγζλιο με μεμβράνθ. «Λζγεται δε ότι εςϊηετο μζχρι τινόσ και εν Ευαγγζλιον χειρόγραφον εκ μεμβράνθσ. Εγϊ αυτόσ μικρόσ ζτι ων και άπειροσ είδον φφλλα τινά εκ μεμβράνθσ επί του εικονοςταςίου, επιμόνωσ δ’ ερευνιςασ κατά τθν εν τθ γενζτειρα διατριβιν μου δεν κατόρκωςα να εφρω).Λζγεται ότι Συλλατενόσ τισ μετενεγκϊν εισ Κωνςταντινοφπολιν εδωριςατο εισ τθν Ετιρνζ Καπουςοφ εκκλθςίαν του αγιου Γεωργίου…»81 -Χαρακτθριςτικόσ, επίςθσ, είναι και ο ρυκμόσ του ναοφ. Σφμφωνα λοιπόν με αυτόν μπορεί κάποιοσ να πικανολογιςει πωσ κτίςκθκε επί τθσ βυηαντινισ εποχισ και πάντωσ τουλάχιςτον προ τεςςάρων ι πζντε αιϊνων.

Το δυςτφχθμα, όμωσ, για τον ερευνθτι, είναι πωσ παρόλο που ςϊηεται ακόμα και ςιμερα ςε καλι κατάςταςθ θ εςωτερικι επιφάνεια του ναοφ ι τουλάχιςτον μεγάλα τμιματα με αςβζςτθ και ηωγραφιςμζνθ με αγιογραφίεσ, εν τοφτοισ λείπουν παντελϊσ οι οποιεςδιποτε χρονολογίεσ, οι οποίεσ βεβαίωσ και κα ζλυναν τοφτο το πρόβλθμα. Απότοκο ενδεχόμενα τθσ πτϊςθσ οριςμζνων ςθμείων λόγω υγραςίασ ι και απροςεξίασ των πιςτϊν, οι οποίοι κζλοντασ να καλλωπίςουν τον ναό, «ζβαψαν» τουσ φκαρμζνουσ τοίχουσ κατά το δοκοφν. Με αποτζλεςμα, φυςικά, να «καταςτραφοφν» ζτςι αρκετά μα και ςθμαντικά κομμάτια από τοιχογραφίεσ μιασ κάποιασ εποχισ, θμερομθνίεσ, επιγραφικζσ πλάκεσ, πλθν ίςωσ μιασ, θ οποία ςωηόταν μζχρι και τθσ ανταλλαγισ ςε ζνα από τα διατθροφμενα «κελλία» ςτθν οποία γραφότανε τα παρακάτω: ΤΘ ΛΔΛΑ ΜΟΥ ΜΘΤ΢Λ ΕΥΛΟΓΛΑΣ ΕΝΕΚΕΝ

Επίςθσ μια από τισ πλζον χαρακτθριςτικζσ λειτουργίεσ του Λεροφ ναοφ του Αγίου Γεωργίου ιταν τα «ςυςςίτια» ι τα από τουσ γζροντεσ καλοφμενα «τραπζηια». Στα οποία προςφζρονταν γεφματα κατά τθ διάρκεια ςυγκεκριμζνων εορτϊν ςτουσ προςκυνθτζσ, αλλά και ςε εκτάκτουσ περιπτϊςεισ ςτουσ πτωχοφσ, από χριματα και προςφορζσ που μαηεφονταν ειδικά για τοφτο το ςκοπό82. 81

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 26

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π.. ς. 141, «…άλλα δε ωσ εςτιατόρια, εν οισ εκόπτοντο κατά το επικρατοφν τότε ζκοσ και εψινοντο αι προςφερόμεναι κυςίαι…Οφτοι κακιμενοι ευωχοφντο εκπλθροφντεσ οφτω τα νενομιςμζνα αρχαία εκείνα κοινά Συςςίτια ι τασ καλουμζνασ κατά τουσ αποςτολικοφσ χρόνουσ Αγάπασ, νυν δε καλοφνται παρά των γερόντων Τραπζηια».

Τζλοσ θ εκκλθςιαςτικι επιτροπι του ναοφ χρθςιμοποιοφςε τισ παρακάτω ςφραγίδεσ. -Αρχικά μια ςφραγίδα κυκλικι, αλλά τετραμερι. Για να είναι ζγκυρο το ζγγραφο κα ζπρεπε κάκε επίτροποσ να «τοποκετιςει» το δικό τμιμα τθσ ςφραγίδασ (τεταρτθμόριο) επί του εγγράφου. Θ ανωτζρω ςφραγίδα είχε τον άγιο Γεϊργιο ςτο μζςον καβαλάρθ λογχίηοντασ το φίδι και γφρω ςτθ ςχθματιηόμενθ ςτεφάνθ με κεφαλαία γράμματα «ΧΟ΢ΛΟΝ ΗΘΛΕ ΘΚΟΝΛΟΝ». -Αργότερα τοφτθ θ ςφραγίδα αντικαταςτάκθκε με τον άγιο να λογχίηει τον φτερωτό δράκο και γφρω ςτθν ςτεφάνθ, ΧΟ΢ΛΟΝ ΗΘΛΕ 1849 ΕΡΑ΢ΧΛΑΣ ΘΚΟΝΘΟΥ.

2-Λερόσ Ναόσ των ΛΒ Αποςτόλων. Ο κεωροφμενοσ ωσ ο μεγαλοπρεπζςτατοσ και καλλιτεχνικϊτεροσ ιερόσ ναόσ ςε όλθ τθν εκκλθςιαςτικι περιφζρεια τθσ Νίγδθσ. Ιταν κτιςμζνοσ ακριβϊσ ςτο κζντρο του χωριοφ ςτθ κζςθ όπου πιο μπροςτά βριςκότανε τα ερείπια83 του μικροφ παρεκκλθςίου των 12 Αποςτόλων, τα οποία μετά από ςχετικι άδεια των αρχϊν κατεδάφιςαν. Σφμφωνα με τθν ςωηόμενθ επιγραφι του υπζρκυρου84 εγκαινιάςκθκε τον Μάρτθ του 1849, επί τθσ «ευκλεοφσ βαςιλείασ του κραταιότατου και αειμνιςτου Άνακτοσ Σουλτάν Μεδηίτ, επί τθσ Ρατριαρχείασ Ανκίμου Ε του από Κυηίκου, Αρχιερατεφοντοσ του κρόνου του Αμφιλοχίου Κυροφ Νεοφφτου…»85 Το ακριβζσ μάλιςτα κείμενο τθσ ενεπίγραφου μαρμάρινθσ πλάκασ, που όπωσ προαναφζρκθκε διατθρείται μζχρι και ςιμερα είναι το εξισ: «Ο ΡΑΝΣΕΡΤΟΣ ΟΥΤΟΣ ΚΑΛ ΡΕ΢ΛΚΑΛΛΘΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΡΑΝΕΥΦΘΜΩΝ ΑΡΟΣΤΟΛΩΝ ΝΑΟΣ ΑΝΘΓΕ΢ΚΘ Ρ΢ΟΣ ΑΛΩΝΛΟΝ ΤΟΥ ΥΨΛΣΤΟΥ ΔΟΞΟΛΟΓΛΑΝ ΕΡΛ ΤΘΣ ΒΑΣΛΛΕΛΑΣ

Π.π., ς. 143, «κατερειπωμζνον δε επί τοςοφτον ϊςτε δι’ αντιμθςίου μόνον ετελείτο θ ιερά μυςταγωγία». 84

Σθμ: Ωσ προ τθσ ακριβι θμερομθνία ανεγζρςεωσ του ιεροφ ναοφ υπάρχει από τουσ ερευνθτζσ μια ςχετικι διάςταςθ απόψεων. Για παράδειγμα ο Ακ. Καρακανάςθσ μασ αναφζρει πωσ ο ιερόσ ναόσ ανακαινίςκθκε το 1841, πλθροφορία τθν οποία αντλεί μάλλον από τον Αναςτάςιο Λεβίδθ και άρα προχπιρχε κατά πολφ παλαιότερα. Βλ Ακ. Καρακανάςθσ ό.π. ςελ 91 85

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ςελ. 143

ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝ ΜΕΤΗΛΔ Α΢ΧΛΕ΢ΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΕΝ ΤΘ ΕΡΑ΢ΧΛΑ ΤΑΥΤΘ ΛΚΟΝΛΟΥ ΤΟΥ ΚΥ΢ΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΔΛΑ ΓΕΝΝΑΛΑΣ ΣΥΝΔ΢ΟΜΘΣ ΚΑΛ ΜΕΓΛΣΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΡΑ΢Α ΤΩΝ ΑΥΤΟΚΛ ΦΛΛΟΧ΢ΘΣΤΩΝ Ο΢ΚΟΔΟΞΩΝ Χ΢ΛΣΤΛΑΝΩΝ ΕΝ ΕΤΕΛ ΣΩΤΘ΢ΛΩ 1849 ΜΑ΢ΤΛΟΥ 16»

Ενδεικτικι επίςθσ και πάντωσ χαρακτθριςτικι τθσ ιςτορίασ του ναοφ είναι και θ ετζρα ςωηόμενθ επιγραφι ςτθ βόρεια πλευρά του πάνω από τθν πόρτα του γυναικωνίτθ. «Αηίη Βαςιλιοςτάν μπαχςιςτίρ ηιλελιλερζ νε μουτλοφ. Γκελιπτζ γκιορζν γκεηεννερζ καλφαςινά γιαπτουρανερζ ιραχμζτ ολςοφν ετηντατλερινζ. 1849 Ρόρτα του Αγόιου βαςιλείου». Ρου ςθμαίνει: (Οποία χαρά για τουσ Ηθλελιδεσ το δϊρο (ςυγχϊρεςθ) του Αγίου Βαςιλείου. Στουσ οδοιπόρουσ που ζρχονται και το βλζπουν και ς’ αυτοφσ που παράγγειλαν ςτον μάςτορα να το φτιάξει, να ςυγχωρεκοφν οι πρόγονοί τουσ. 1849 Κφρα του Αγίου Βαςιλείου).

Τζλοσ εισ τθ νοτιοδυτικι πλευρά του ναοφ, επί τθσ κφρασ του Αγίου Χαραλάμπουσ, υπάρχει ακόμα μια ενεπίγραφοσ πλάκα επί τθσ οποίασ αναγράφονται τα παρακάτω: «ΤΟ ΣΤΕ΢ΕΩΜΑ ΤΩΝ ΕΡΛ ΣΟΛ ΡΕΡΟΛΚΟΤΩΝ ΣΤΕ΢ΕΩΣΟΝ ΚΥ΢ΛΕ ΤΘΝ ΕΚΚΛΘΣΛΑΝ ΘΝ ΕΚΤΘΣΩ ΤΩ ΤΛΜΛΩ ΣΟΥ ΑΛΜΑΤΛ. ΡΟ΢ΤΑ ΑΓΛΟΥ ΧΑ΢ΑΛΑΜΡΟΥ. ΑΦΛΕ΢ΩΜΑ ΤΘΣ ΡΕΤ΢ΑΣ ΛΩΑΝΝΟΥ ΛΕ΢ΕΩΣ ΜΕΛΕΚΟΡΛΤΘ

ΕΚ ΚΥ΢ΛΛΟΥ ΛΕ΢ΕΩΣ»86

Αξιοςθμείωτο, επίςθσ, είναι το γεγονόσ πωσ θ δαπάνθ για τθν ανζγερςι του, που ανιρχετο ςτο αςτρονομικό ποςό των 3500 λιρϊν, καλφφκθκε εξ ολοκλιρου και άμεςα, από τισ ειςφορζσ και δωρεζσ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ άμεςα. Θ πρϊτθ φάςθ, δθλαδι αυτι τθσ ανεγζρςεϊσ του, κράτθςε περίπου τρία χρόνια και «επετελζςκθ υπό τθν αυςτθράν επίβλεψιν και αμιςκί των αοιδίμων Χατηι Νεοφφτου, Χατηι Κυριάκου, Χατηι Ραραςκευά Στεφάνου, Χατηι Φιλίππου, Χριςτου Χρυςομάλλθ και άλλων τινϊν κατά το ςχζδιο του αρχιτζκτονοσ Κυριάκου εφζνδθ Λαηοφ». Λίγα χρόνια αργότερα και ςυγκεκριμζνα το ζτοσ 1880 επί επιτροπείασ Βαςιλείου Γεωργάκθ, και «επιςτατοφντοσ του φιλοχρίςτου ιεροψάλτου του αγίου Νικολάου Γαλατά κ Τιμοκζου Τρφφωνοσ», ο ναόσ εξωραΐςτθκε εςωτερικά με αγιογραφίεσ, εικόνεσ, και εμπλουτίςτθκε με ιερά άμφια και ςκεφθ, με χριματα τα οποία κατζβαλε «εξ ιδίων» ο ιερολογιϊτατοσ Ραπά Μόδεςτοσ. Τζλοσ κατά τα ζτθ 1888-1889 λόγω των πολλαπλϊν αναγκϊν ςχεδιάςκθκε και προςτζκθκε ςτον ιδθ υπάρχοντα γυναικωνίτθ νζο τμιμα, τισ δαπάνεσ του οποίου κάλυψε εξ ολοκλιρου ο Συλλατενόσ Μωχςισ Αλεξιάδθσ.

Σιμερα ςϊηεται ςε αρίςτθ κατάςταςθ πλθν όμωσ χρθςιμοποιείται ωσ μουςουλμανικό τζμενοσ από τισ αρχζσ του 193587 υπό τθν ονομαςία «Eski cami». Ραρόλα αυτά ςϊηονται ακόμα ςε ειδικό φυλαγμζνο χϊρο τα παλαιά ωρολόγια του ναοφ, ο άμβωνασ, ζνα καλαίςκθτο προςκυνθτάρι, δωρεά των αδελφϊν Σταυρι, Ακαναςίου και Ελευκερίου με ςθμειοφμενθ χρονολογία 9 Μάρτθ 180088…

Τελικά επρόκειτο περί ενόσ ςθμαντικοφ ναοφ, «ναόσ λίκεοσ και μζγασ», κατά τουσ ντόπιουσ, εξαιρετικισ αρχιτεκτονικισ και ςτατικά άψογου, με πζτρεσ τοποκετθμζνεσ τζλεια, αρμονικά λαξευμζνεσ και αρμολογθμζνεσ…Στθν κφρια είςοδό του υπιρχε μεγάλοσ λικανάγλυφοσ ςταυρόσ, ενϊ ςτθ ανατολικι του πλευρά και πίςω από το ιερό διακρίνονται τρεισ θμικυκλικζσ εξζχουςεσ κόγχεσ. Επιπλζον με ωραιότατουσ κίονεσ και εξαίςιεσ αγιογραφίεσ ςτουσ τοίχουσ, με χαρακτθριςτικότερθ τουσ «τρεισ παίδεσ εν καμίνω», ανάγλυφθ ελιςςόμενθ άμπελο…ενϊ «αχνά» διακρίνεται ακόμα και ςιμερα ςτθν κφρια είςοδο του ναοφ ο δικζφαλοσ αετόσ, ςιμα

Είναι θ Γ ΩΔΘ από τισ καταβαςίεσ τθσ εορτισ τθσ Υπαπαντισ. Ψάλλεται ςε ιχο Γ

Δθμιτρθσ Πλουμίδθσ, Καππαδοκία και Κεντρικι Ανατολία, ό.π., ς 368.

΢ωτιριοσ Παπανικολάου, «Καππαδοκία, ιςτορία, Κεολογία, παιδεία, πολιτιςμόσ», Α Ρανελλινιο Επιςτθμονικό Συνζδριο Α.Ρ.Κ. ζτοσ 2002, ς.329

κατατεκζν τθσ Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ, που «εξαφανίςκθκε» φςτερα από απαίτθςθ των «αρχϊν». Κάτι που επιβλικθκε άνωκεν, «επικυρϊκθκε» από τθν δθμογεροντία του χωριοφ, και τελικά με τθν πράξθ τοφτθ να καταγράφεται ςτον ςχετικό κϊδικα. Ζτςι και «ζςτω εισ ενκφμθςιν»: «Συνοδά τθ διαταγι τθσ ςεβαςτισ Κυβζρνθςθσ τθ υπό θμερομθνία 11 Λανουαρίου 340 και αρικμ 32/12 κομιςκείςθσ ςιμερον τθ 3/16 Λανουαρίου 1924, τθ διαλαμβανοφςθ όπωσ εκ των ναϊν και των ςχολϊν και οικιϊν καταβιβαςκϊςι και εξαφανιςκϊςιν αι εικόνεσ του δικζφαλου αετοφ, του ςυμβολίηοντοσ το βυηαντινό ςτζμμα, ςυνιλκον αυκωρεί τα μζλθ τθσ δθμογεροντίασ εν τθ αικοφςθ των ςυνεδριάςεων προσ ςφςκεψιν, περί του πρακτικοφ. Αςυηθτθτί δε απεφαςίςκθ όπωσ ςυμμορφοφμενοι τθ ςεπτι διαταγι, διατάξωμεν αμζςωσ τθν απόξεςιν του εντόσ του νάρκθκοσ και άνωκεν τθσ πφλθσ τθσ εκκλθςίασ των Δϊδεκα Αποςτόλων γεγλυμμζνου δικεφάλου αετοφ.

Ο Γραμματζασ Στζλιοσ Ρ. Σανταμοφρθσ

Εγζνετο το παρόν πακτικίν εν Συλάτοισ Τθ 16 Λανουαρίου 1924 Θ Δθμογεροντία Λ. Γ. Δηάμπαλθσ89, Σωτιριοσ Μαυροβαςιειάδθσ Απόςτολοσ Λ. Χατηθφιλιππίδθσ Δθμιτριοσ Βας. Καράκθσ Καλλίνικοσ Αποςτόλου (Καρά Ογλάν)_ Βθβλεζμ Χατηθγεωργίου Στζφανοσ Χωλόπουλοσ»

Τζλοσ από το ςφνολο του «κθςαυροφ και των ιερϊν κειμθλίων» του ναοφ των 12 Αποςτόλων, ςφμφωνα με τισ υπάρχουςεσ μαρτυρίεσ και κυρίωσ αυτισ του Βαςιλείου Χατηθφιλιππίδθ, ςϊκθκαν μεταφερόμενα90 ςτθν πατρίδα τα παρακάτω: -Βυηαντινζσ εικόνεσ όπωσ: του Αγίου Γεωργίου, του Ραντοκράτορα, τθσ

Ρρόκειται για τον Λωακείμ Τηαμάηογλου- Τςιντάρθ

Μαρτυρία Μάρκασ καγιαλι, ό.π.,: «Θ γιαγιά Μάρκα ( Μάρκα Τηαμπάηογλου) μεταξφ άλλων ζφερε δυο φορθτζσ εικόνεσ τισ οποίεσ επαινοφςε ςυνεχϊσ. Μια του Αγίου Λωάννου του Ρροδρόμου, 6 γενεϊν εικόνα, τθν οποία παρζδωςε ςτθν κόρθ τθσ και αυτι ςε μασ…και μια ςφυριλατθ του Αγίου Γεωργίου, ρωςικισ τεχνοτροπίασ…Ρολλά κειμιλια κα εικόνεσ φυλάςςονται ςτα υπόγεια του ναοφ των Ν. Συλλάτων»

Ραναγίασ, των Τριϊν Λεραρχϊν. -Από το τζμπλο του ναοφ: των 12 Αποςτόλων, του Λθςοφ Αρχιερζωσ, όλεσ τθσ Καινισ Διακικθσ, του Λωάννθ του Ρροδρόμου, του Αγίου Νικολάου, των Αγίων Αναργφρων, τθσ Ραναγιάσ Ελεοφςασ, του Αγίου Σπυρίδωνοσ. -

Από τον άμβωνα επίςθσ μεταφζρκθκαν οι τζςςερισ Ευαγγελιςτζσ μετά τθσ περιςτεράσ. - Σπάνια εκκλθςιαςτικά ςκεφθ και ιερά κειμιλια.

3-Το παρεκκλιςιο (μονι) του Ρροφιτθ Θλία. Σε ζνα μικρό λοφίςκο ςτο ανατολικό τμιμα του χωριοφ, ςτο δρόμο που οδθγοφςε ςτθν Ανακοφ, οι ευςεβείσ κάτοικοι «από τα παλιά»91 είχαν κτίςει πάνω ςε κάποια χαλάςματα ζνα περίτεχνο εκκλθςάκι, προσ τιμιν του Αϊ Λια. Βεβαίωσ να αναφζρουμε πωσ μάλλον πρόκειται για τθ μονι του προφιτου Θλία. Ρλθροφορία τθν οποία αντλοφμε από τον Λεβίδθ και που ςφμφωνα με αυτιν «…πζριξ δε υπάρχουςι πολλά μοναςτιρια. Το του προφιτου Θλιοφ, ου εν τω περιβόλω αρχαία μνιματα μετ’ επιγραφϊν, ωσ “Λςίδωροσ ΢ωμανοφ Ακθ τθ κυγατρί ανζςτθςεν”, “Τιμόκεοσ…νζωνοσ Αντιγόνω τω αδελφϊ μνιμθσ ζνεκα”…»92 κ.α. Ρεριςςότερο ακριβισ ςτισ περιγραφζσ του είναι ο ζτεροσ Συλατενόσ ιςτορικόσ Σάββασ Χωλόπουλοσ93, ο οποίοσ για το προαναφερόμενο εκκλθςάκι μασ λζει πωσ επρόκειτο περί ενόσ μικροφ Ραρεκκλθςίου πάνω ςτθν οδό που οδθγοφςε ςτθν Ανακοφ, είχε μόνο τρεισ τοίχουσ, χωρίσ οροφι και ςκεπι, εντόσ ενόσ ακαλλιζργθτου αγροφ. Το 1874 δθμιουργικθκε μια αδελφότθτα από ευςεβείσ χριςτιανοφσ «επ’ ονόματι του προφιτου» θ οποία περιςυνζλλεξε χριματα, περίπου 400 χρυςζσ λίρεσ, για τθν αποκατάςταςι του. Το οποίο όμωσ καταςπαταλικθκε ςε άςχετεσ εργαςίεσ. Ραρόλα αυτά ιδθ από τισ πρϊτεσ εργαςίεσ επιςκευισ και ςυντιρθςισ του αποκαλφφκθκαν πάμπολλα «επιγράμματα εγγεγλυμμζνα επί μεγίςτων ςιδθρολίκων», αλλά και άλλα τινά μεταξφ των οποίων και μια ςθμαντικότατθ επιγραφι, μόνθ διαςωκείςα, ςτθν οποία μποροφςε κάποιοσ να αναγνϊςει: IC…..OC

Μαρτυρία Μιςκοποφλου, βαρβάρασ, ό.π.

Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ, Αι εν Μονολίθοισ Μοναί τησ Καππαδοκίασ και τησ Λυκαονίασ, Κωνςταντινοφπολθ 1899, ς. 116 , βλ και Ακαν. Καρακανάςθ, Καππαδοκία, ό..π. ς. 91 93

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ς.. 205

΢ΩΜΑΝΟΥ ΑΚΘΤΘΚΥ ΓΑΤ΢ΛΑΝΕ CΤΘCΕΝ Βρζκθκε, επίςθσ και ζνασ χαραγμζνοσ ςταυρόσ πάνω ςε μια πζτρα μικουσ ενάμιςθ περίπου μζτρου. Τα δυο προαναφερκζντα δεν ιταν τα μόνα ευριματα που αποκαλφφτθκαν μετά τισ ςχετικζσ επιςκευαςτικζσ εργαςίεσ. Ιταν όμωσ τα μοναδικά που ςϊκθκαν από τθν καταςτροφικι άγνοια των εργατϊν που κζλθςαν να τα μεταφζρουν μθ γνωρίηοντασ τουσ κανόνεσ τθσ ορκισ μεταφοράσ τζτοιων ευρθμάτων. Ζτςι «ευρζκθςαν πάμπολλα επιγράμματα…ουσ προσ ευχερι μετακόμιςιν και χρθςιμοποίθςιν οι εργαηόμενοι καταςυνζτριψαν, διζφκειραν δε και τασ επ’ αυτϊν επιγραφάσ»94.

4-Το παρεκκλιςιο τθσ Αγίασ Μαρίνασ. Λίγο παρακάτω από τον προφιτθ Θλία με κατεφκυνςθ προσ τθ δφςθ υπιρχε το μικρό εκκλθςάκι τθσ Αγίασ Μαρίνασ που κτίςκθκε με δαπάνεσ του Μωυςι Αλεξιάδθ . Δίπλα τθσ ακριβϊσ κτίςκθκε το 1880 και μετά τθν κατάρρευςθ του αρχικοφ πρϊτου ςχολικοφ ςυγκροτιματοσ θ νζα ςχολι μαηί με το καινοφργιο παρεκκλιςιο εντόσ τθσ.

5- Το παρεκκλιςιο τθσ Αγίασ Ραραςκευισ Κτιςμζνο ςτο βορειοδυτικό τμιμα τθσ κοινότθτοσ. Σφμφωνα με τθν παράδοςθ «κατθρειπωμζνο» από το χρόνο και τουσ βανδαλιςμοφσ αναγζρκθκε από κάποια μαία «εκ βάκρων» ωσ εκπλιρωςθ κάποιου τάματοσ προσ τθν Αγία95.

6- Στο βορειοδυτικό τμιμα του χωριοφ και ςυγκεκριμζνα ςτθν οικία του μουςουλμάνου Τανά Μαχμοφτ υπιρχε μικρό παρεκκλιςι «του οποίου ο κόλοσ ςτθρίηεται εφ’ ενόσ μόνου μικροφ ςιδθρολίκου κίονοσ». Επρόκειτο μάλλον περί ενόσ παλαιοφ κτίςματοσ το οποίο ο προαναφερκείσ Οκωμανόσ προςπάκθςε πολλάκισ και με διάφορουσ τρόπουσ να οικειοποιθκεί και να το μετατρζψει ςε κατοικιςιμο χϊρο. Μάταια όμωσ μιασ και αλλεπάλλθλεσ ςυμφορζσ και διάφορα ςθμάδια τον

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ςελ. 205

Μαρτυρία Μιςκόπουλου Λάηαρου, ό.π.

ανάγκαςαν όχι μόνο να βάλει φρζνο ςτισ επικυμίεσ του, αλλά να τον αφιερϊςει ςτον Φψιςτο και ταυτόχρονα να τον ςυντθρεί εξ ιδίων.

6-Το μοναςτιρι τθσ Αγίασ Κζκλασ Κτιςμζνο πάνω ςτο βουνό ςε μια τοποκεςία που τθν λζγανε «Καλόγθροσ- μπαγιρι», δθλαδι ανιφοροσ του καλόγθρου με αρκετζσ ςκιτεσ αναχωρθτϊν96.

7-Το μοναςτιρι του Αγίου Χαραλάμπουσ. Κτιςμζνο και αυτό ςτθ ίδια περιοχι με ςκιτεσ αλλά και αγίαςμα97, δθλαδι πθγι φδατοσ τθν οποία κεωροφςαν όλοι, χριςτιανοί μα και μουςουλμάνοι ωσ καυματουργι για κάκε «λοιμικι νόςο». Βεβαίωσ τθν θμζρα τθσ εορτισ του Αγίου «ςυρρζοντεσ οι χριςτιανοί εκ των πζριξ τελοφςι τθν ιεράν μυςταγωγίαν δι’ ιεροφ Αντιμιςίου, μετά δε το πζρασ ζκυον τα εισ τιμιν του Αγίου κφματα (κουρμπάνια) ότε μεν επί τθσ κορυφισ του όρουσ, ότε δε παρά των αγιάςματι.»98

Το εκκλθςάκι αυτό ιτανε φτιαγμζνο με πελεκθτζσ πζτρεσ και το πλζον χαρακτθριςτικό ςθμείο ιταν αυτό του ιεροφ βιματοσ που ιταν κτιςμζνο με δυο τεράςτιεσ πζτρεσ.

8- Το μοναςτιρι τθσ Αγίασ Αικατερίνθσ. Κτιςμζνο ςτθ βόρεια πλευρά τθσ κοινότθτοσ ςε μια τοποκεςία που τθ λζγανε «Μοναςτιρπιδηαγι», δθλαδι μυχόσ των μοναςτθριϊν.99

9-Κοιμθτιρια α-Τα χριςτιανικά, τουλάχιςτον, κοιμθτιρια, ςφμφωνα με τθν πλθροφορία του Σ. Ραπανικολάου που καταγράφεται ςτθν ζρευνά του, βρίςκονταν λίγο πιο ζξω από τον Λερό ναό των ΛΒ Αποςτόλων100. β-Επίςθσ, ςτον ευρφτερο χϊρο τθσ Αγίασ Ραραςκευισ καταγράφεται θ φπαρξθ αρχαίων μνθμάτων101.

Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ, ό.π. ςελ 116 και Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, ό..π. ςελ 91

Π.π., ς. 116 και Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, ό.π.,ς. 91

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ςελ.95

Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ, ό.π. ςελ 116 βλ. και Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, ό.π., ςελ 91

100

΢ωτιριοσ Παπανικολάου, ό.π. ςελ 329

γ-Ρίςω από το ναό του Αγίου Γεωργίου υπιρχε το μεγαλφτερο χριςτιανικό κοιμθτιριο ςτο οποίο κάκε Σάββατο, θμζρα αφιερωμζνθ ςτουσ «κεκοιμθμζνουσ», «ετελείτο θ αναίμακτοσ και εξιλαςτιριοσ προσ τον Κεόν κυςία υπζρ τθσ αφζςεωσ των αμαρτιϊν αυτϊν εν τθ εκκλθςία ταφτθ, εδίδοντο δ’ αφ’ εςπζρασ τα φυλλάδια όλων των κατοίκων και εμνθμονεφοντο τθν πρωίαν κατά τθ κείαν μυςταγωγίαν τα ονόματα των προαπελκόντων προγόνων θμϊν.»102

Το Οκωμανικό τζμενοσ. Στθ ςυνοικία «μπασ μαχλζ», δθλαδι επάνω γειτονιά, ςε κοντινι απόςταςθ από το μικρό παρεκκλιςι τθσ Αγίασ Ραραςκευισ βριςκότανε ο ιερόσ χϊροσ λατρείασ του μουςουλμανικοφ κόςμου. Ζνα μικρό, ακαλαίςκθτο εξωτερικά, οίκθμα, μεκ’ ενόσ επιπλζον δωματίου, που κάλυπτε τισ κρθςκευτικζσ τουσ ανάγκεσ. Να ςθμειϊςουμε επίςθσ πωσ το προαναφερκζν δωμάτιο αλλά και γενικότερα ο χϊροσ χρθςίμευε και ωσ ςχολείο.

Πςον αφορά, πάλι, τον τρόπο διοίκθςθσ των εκκλθςιϊν, αλλά και τθσ όποιασ οικονομικισ διαχείριςθσ, μποροφμε μετά βεβαιότθτασ να ποφμε τα εξισ: Α- Διοίκθςθ Κυρίαρχο όργανο για τθν διοίκθςθ των εκκλθςιϊν αλλά και τθν επίλυςθ των αναφυομζνων προβλθμάτων ςε πρϊτο, τουλάχιςτον, βακμό, ιταν θ εκάςτοτε εκκλθςιαςτικι επιτροπι. Τθσ οποίασ μζλθ ιταν λαϊκοί, προτεινόμενοι υπό τθσ δθμογεροντίασ και του ιερζωσ, αλλά ο διοριςμόσ των τελοφςε πάντοτε υπό τθν ζγκριςθ του μθτροπολίτθ. Βεβαίωσ για να γίνει κανείσ μζλοσ τθσ εκκλθςιαςτικισ επιτροπισ κα ζπρεπε απαραίτθτα να ιταν «εγγράμματοσ και ευυπόλθπτοσ» πολίτθσ τθσ κοινότθτοσ. Επίςθσ, μεταξφ των πολλϊν κακθκόντων τουσ ιταν: Θ εφρυκμοσ λειτουργία του ναοφ, θ διαχείριςθ των οικονομικϊν, ζςοδα- ζξοδα, θ καταγραφι τουσ ςτα οικεία πινάκια, θ ορκι εκμετάλλευςθ των προςόδων, θ επίλυςθ των διαφόρων προβλθμάτων κλπ. Β-Οικονομικά. -Πςο και αν θχεί παράξενα μποροφμε μετά βεβαιότθτασ να ποφμε πωσ τα οικονομικά των εκκλθςιϊν τθσ Κοινότθτοσ ιςαν ανκθρά. Γεγονόσ που οφείλετο κατά κφριο λόγο ςτα διάφορα κλθροδοτιματα που κατά καιροφσ οι ευςεβείσ κάτοικοι άφθναν ι ζγραφαν ςτισ διακικεσ τουσ.

101

Αναςτάςιοσ Λεβίδθσ, ό.π. ςελ. 116

102

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ςελ. 142

Αλλά βεβαίωσ και από τισ «τακτικζσ» ειςφορζσ που οφείλονταν ςτα ενοίκια από τα ακίνθτα τθσ εκκλθςίασ, ςτα κεριά, τον δίςκο, τισ αμοιβζσ από τθν τζλεςθ των μυςτθρίων103, τουσ ετθςίουσ εράνουσ104 και τα αφιερϊματα. Λδιαίτερα για τα τελευταία υπάρχει ςθμαντικότατθ και αξιοςθμείωτθ καταγραφι ςτθν ςελίδα 22 του ςχετικοφ κϊδικα τθσ κοινότθτοσ, ςφμφωνα με τθν οποία κατόπιν ςχετικισ αποφάςεωσ τθν οποία πιρε θ «Σφνοδοσ», δθλαδι οι εκπρόςωποι των ςωματείων με τισ εκκλθςιαςτικζσ αρχζσ, τζκθκαν ςε πλειοδοτικι δθμοπραςία τα ανακιματα υπζρ του ναοφ. Χαρακτθριςτικζσ είναι οι αναφορζσ τόςο για το είδοσ των πωλθκζντων αφιερωμάτων, όςο και το δοκζν ποςόν και το όνομα του πλειοδότθ. Να επιςθμανκεί επίςθσ πωσ τοφτεσ οι πλειοδοτικζσ δθμοπραςίεσ γίνονταν κατά τθν θμζρα τθσ πανιγυρθσ του ναοφ. Ζτςι :1- «Ζλαβα εγϊ Χατηθπαραςκευάσ του Χατηθςτεφάνου από τθν εκκλθςίαν ςαλβάρι 1 γρόςια 350». 2- «Εγϊ ο Δθμιτριοσ του Λωςιφθ ζλαβα μια γοφνα γρόςια 450»105 Ρρακτικι τθν οποία ακολουκοφςε θ Σφνοδοσ και ςε άλλεσ περιπτϊςεισ, πάντοτε φυςικά προσ όφελοσ τθσ εκκλθςίασ, του ςχολείου και γενικά τθσ κοινότθτασ. Ππωσ για παράδειγμα από αυτό τθσ πϊλθςθσ βακοφφικου κτιματοσ το οποίο κατείχε κατά «Σεφί», δθλαδι κατά πλιρθ κυριότθτα γθσ, και μάλιςτα με προχποκζςεισ πρωτόγνωρεσ: «…Εάν ο αγοραςτισ είνε γείτονασ του πωλουμζνου προτιμάται από μθ γείτονα ζςτω και αν ο δεφτεροσ κατά τθν δθμοπραςία προςφζρει περιςςότερα»106. Χαρακτθριςτικι, επίςθσ, είναι θ τιμολογιακι πολιτικι για τθν τζλεςθ των μυςτθρίων τθσ εκκλθςίασ, που περιλάμβανε τισ αμοιβζσ ιερζωσ, ζςοδα ναοφ και τα ζξοδα, τα οποία καταγράφονταν αναλυτικά ςτον οικείο κϊδικα τθσ κοινότθτοσ. Ζτςι: «…Ωςαφτωσ και επί των άλλων ιερϊν τελετϊν οφείλει κακεκάςτθ οικία χριςτιανοφ εκτελοφςα αυτάσ να πλθρϊςθ εισ τον ιερζα ωσ ζπεται: α-Δια το μυςτιριον του Αγίου Βαπτίςματοσ, γρόςια 5 β-Δια το μυςτιριον του Αγίου Ευχελαίου, γρόςια 5 γ-Δια το Μυςτιριον του Γάμου. Πςτισ ζρχεται κατά πρϊτθν φοράν εισ γάμον οφείλει ίνα πλθρϊςθ εισ τον ιερζα γρόςια 25. Πςτισ δε εισ δευτζραν φοράν γρόςια 50.

103

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, Χειρόγραφα, κ 32, ό.π. ςελ 116

104

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, Η Αξόσ, ό.π.,ς. 187, «οι προςφζροντεσ γράφουν μόνοι τουσ τα ονόματά τουσ και το ποςόν τθσ προςφοράσ». 105

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, Η Αξόσ, ό.π. ς. 22

106

Π.π., ς. 27

Πςτισ δε δια τρίτθν φοράν γρόςια 75 δ- Εισ το Άμωμοσ. Οφείλει ο εντελλόμενοσ ίνα πλθρϊςθ 3 γρόςια, 60 παράδεσ του πρθμμθκθρίου και 60 του ιερζωσ ε- Δια τα Σαρανταλείτουργα, γρόςια 10»

-Σθμαντικότατθ ιταν επίςθσ θ ςυλλογι- διαχείριςθ των χρθμάτων που αφοροφςε τθν υποχρζωςθ των κατοίκων για το «κανονικό» του ιερζα. Θ οποία γινότανε με βάςθ τθ φοροδοτικι τουσ ικανότθτα και χωρίηονταν οι κάτοικοι ςε τρεισ τάξεισ – κατθγορίεσ. Βεβαίωσ τοφτοσ ο διαχωριςμόσ των κατοίκων δεν ιταν ςτακερόσ μιασ και ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα υπιρχε νεότεροσ107 με βάςθ τον οποίο όχι μόνο πλιρωναν τα “κανονικά” του ιερζωσ, αλλά και για τα διάφορα μυςτιρια τθσ εκκλθςίασ. Διαβάηουμε λοιπόν ςτον προαναφερόμενο Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ. «Ενταφκα διλον γίνεται το ετιςιον κανονικόν του ιερζωσ (δυςανάγνωςτοσ λζξθ) αρχι Λνδικτιϊνοσ τθν 7θν Σεπτεμβρίου 1884 ζτουσ, οφτωσ ϊςτε τα μεν πρϊτιςτα οςπίτια ίνα πλθρϊςωςι προσ 15 γρόςια. Τα δε μεςαία προσ 10 γρόςια. Τα δε ελάχιςτα προσ 8 γρόςια». Υπάρχει μάλιςτα ςχετικόσ πίνακασ με τισ αντίςτοιχεσ οικογζνειεσ και που ςφμφωνα με αυτόν 43 αναφζρονται ςτθν πρϊτθ κατθγορία, 50 ςτθν δεφτερθ και 39 ςτθν τρίτθ108.

107

Σφμφωνα με μαρτυρίεσ λοιπόν το χωριό είχε διαιρεκεί ςε πζντε τάξεισ. Αυτισ των 20, των 40, των60, των 80 και των 100 γροςίων αναλόγωσ. 108

Κ.Μ.Σ. ό.π. «Ρρωτίςτωσ οικίαι ανά 15 γρόςια 43 τον αρικμόν:

Λαυρζντιοσ Σταματίου, Τρφφων Τιμοκζου, Χατηθςυμεϊν Ραχωμίου, Χριςτοσ Ραχωμίου, Σταφροσ Ραχωμίου, Αντϊνιοσ Κουλόγλου, Αναςτάςιοσ Κωμά, Χατηθγεωργίου Ζξαρχοσ, Λάηαροσ Χατηθφιλίππου, Ακαναςίου Θλίασ, Γεϊργιοσ Καςτρενόσ, Ευςτάκιοσ Ηουμπουλίου, Δθμιτριοσ Λεοντίου, Ρρόδρομοσ Σταμάτογλου, Σωτιριοσ Στεφάνου, Αντϊνιοσ Αβραάμ, Ρζτροσ Ηαφειρίου, Γεϊργιοσ Καράκισ, Βαςίλειοσ Καράκισ, Βαςίλειοσ Χατηθαγαπίου, Χατηθαγάπιοσ Χανζςθσ, Μεντηζσ ογλοφ Μιχαιλ, Γεϊργιοσ Χατηθαγαπίου, Χατηθπαραςκευάσ Χατηθφιλίππου, Νικόλασ Χατηθφιλίππου, Ραραςκευάσ Γρθγορίου, Λωάννθσ Ρρ. Σταματόγλου, Διονφςιοσ Μερκουρίου, Σωτιριοσ Χατηθνεοφφτου, Μιχαιλ Μενεψόγλου, Αλζξθσ Μαϊου, Χατηθγεϊργιοσ Χατηθνεοφφτου, Χατηθαπόςτολοσ Κωνςταντίνου, Ατηζμ Γιάννθσ Τρυφϊνου, Χαρατηιαραμζσ Αναςτάσ, Λγνάτιοσ Γεωργίου, Ηαμπάσ Λαηαρ, Ανζςτθσ Χριςτου, Μάρτα Γεωργίου, Γρθγόριοσ Λωακειμθηιντάρ, Δθμοςκζνθσ Ραναγιϊτ. Μεςαίαι οικίαι ανά 10 γρόςια, 50 τον αρικμόν.:

Στον ίδιο Κϊδικα, επίςθσ, βρίςκουμε τθν ςθμαντικότατθ καταγραφι τθσ 1θσ Οκτωβρίου του ζτουσ 1919 για το ςυμβόλαιο των «Λερζων τθσ κοινότθτοσ Ηιλθσ» χρονικοφ ζτουσ 1919-20». Ζτςι ςφμφωνα με το προαναφερόμενο ςυμβόλαιο: «Θ Εφορία τθσ κοινότθτοσ Ηιλθσ αφ’ ενόσ και αφ’ ετζρου δε οι ιερείσ, ο Ραπαιωάννου και ο Ραπακωνςταντίνοσ ςυμφϊνθςαν υπό τουσ εξισ όρουσ. Α-Οι ωσ άνω ειρθμζνοι ιερείσ κα ιερατεφςουν εισ τθν εκκλθςίαν των Αγίων Αποςτόλων επί εν ζτοσ αρχόμενου από 1θσ Οκτωβρίου του 1919 ςωτθρίου ζτουσ και λιγοντοσ τθν 30θν Σεπτεμβρίου του 1920. Β- Θ ετιςια ιερατικι επιχοριγθςθ ενόσ εκάςτου εξ χιλ. γρόςια (6.000) πλθρωτζα εκ τθσ ενορίασ εκάςτου κατά πάςαν τριμθνίαν ενί εκάςτω τουσ όρουσ (λζξεισ δυςανάγνωςτοι) των ενοριακϊν τάξεων. Γ- Ο εκ των ιερζων Αιδ. Ραπαϊωάννθσ ζχει δικαιϊματα τεςςάρων μθνϊν από του Λουνίου μζχρι Σεπτεμβρίου του 1919 ωσ εργαςκείσ μόνοσ του… Δ- Τα τυχθρά αμφοτζρων των ιερζων οποιαςδιποτε φφςεωσ τα εντόσ τθσ εκκλθςίασ ζςονται εξ θμιςείασ… Το παρόν ςυνταχκεί με ευχαρίςτθςιν αμφοτζρων των μερϊν και υπογραφζν εκατζρωκεν ςφραγιςκζν τθ ςφραγίδι τθσ εκκλθςίασ κατεχωρικθ εν τω ιερϊ μθτρϊω. Εγζνετο εν Ηιλθ Λκονίου 1919 τθ 1θ Οκτωβρίου»

-Λδιαίτερθ, επίςθσ, για τθν λειτουργία τθσ εκκλθςίασ, ιταν θ επιβολι και μάλιςτα με φοβερό τρόπο, ενόσ «παράξενου» φόρου που ονομάηονταν φόροσ «Κανιςκίου» τον οποίο βλζπουμε ςτθ ςελίδα 22 του Κϊδικα με θμερομθνία 26 Οκτωβρίου 1855.

Σταφροσ Σταματίου, Μιχαιλ Σταματίου, Κεοφάνθσ Σταφρου, Χατηθιωάννθσ Χατηθφιλίππου, Δθμιτριοσ Χατηθςυμεϊν, Συμεϊν Ρζτρου, Απόςτολοσ Γακομισ, Μάϊοσ Λωακείμ Ζξαρχοσ, Γαβριιλ Κωμάσ, Νικόλαοσ Ναχνάσ, Δθμιτριοσ Τοποφη, Ηαχαρίασ Ηαμπάη, Λορδάνθσ Χατηθςταφροσ, Λωάννθσ Χατηθςταφρου, Γιάννθσ Λςμφρθσ, Δθμιτριοσ Γρθγορίου, Αλζξθσ Μουράτ, Ηαχαρίασ Ηουγιοφλ, Αντϊνιοσ Χατηθκυριάκοσ, Κεοδόσ Ραςτατηι, Νικόλαοσ Κζμελθσ, Σάββασ Ηαμπάσ, Ραφλοσ Χατηθπαραςκευάσ, Αναςτάσ Φαράςαλθσ, Κωνςταντίνοσ Αμερικάν, Απόςτολοσ Ραλτηισ, Βαςίλειοσ Λελεπθτηισ, Στάυροσ Ανκίμου, Αλζξθσ Κωμάσ, Μακρίνα Ρυρόγλου, Μεμζτ Λωάννθσ Τρυφϊνου, Χαράλαμποσ Κωμάσ, Σάββασ Σαραςλισ, Βαςίλειοσ Σουβερμζηθσ, Ραναγιωτ Αβζρκιοσ, Σάββασ Δάςκαλοσ, Λωάννθσ ΢ουςόγλου. Ζςχαται οικίαι ανά 8 γρόςια 39 τον αρικμό. Λορδάνθσ Νικθφόρου, Καλάνα κόρθ, Λάηαροσ Θλίασ, Βαςίλειοσ Τοποφη, Λάηαροσ Θλίασ, Λαη Ραναγιωτ, χάριςμα, Λάηαρθ Λςμυρλι, Μελζτιοσ Μαϊου, Αβραάμ Μουράτ Ταμάςθ, Ροτόσ Άνκιμου, Αγάπιοσ Ταρίτηαλθ, Δζςποινα Αβιηόγλου, Κεοδόη Κοτηά, Χριςτοσ Τηιλθσ, Μιτθρ Ραραςκευά, Αβραάμ Μάιοσ, Μιχαιλ Τιλι, Κωμάσ Καραλισ, Κωμάσ Βλάςιοσ, Ανζςτθσ Χαραηαραμάσ, Κοςμάσ Καϊςαρλισ, Ακανάςιοσ Δανιιλ, Τοπάλ Λευτζρ, Συμεϊν Χατηθδιονυςίου», ςελ 115

Να ςθμειϊςουμε πωσ τόςο το «κανίςκι», δθλαδι θ προςφορά-άρτοσ, όςο και το «νάμα», δθλαδι το κραςί για τθν τζλεςθ του μυςτθρίου τθσ Κείασ ευχαριςτίασ, είναι απαραίτθτα για τθ Κεία λειτουργία. Ζτςι λοιπόν λόγω τθσ μθ προςφοράσ των κατά καιροφσ από το εκκλθςίαςμα και επειδι θ προμικειά τουσ γινότανε από τα παραδιπλανά χωριά, αλλά παραςκευαςμζνα με αμφίβολθσ ποιότθτασ υλικά και πολλζσ φορζσ ακάκαρτα, γι’ αυτό «θ Σφνοδοσ αποφαςίηει ομόφωνα όπωσ από δω και πζρα κανζνασ χριςτιανόσ να μθ φζρνει ςτθν εκκλθςία οφτε κανίςκι, οφτε νάμα, αλλά μόνο τα κόλλυβα, τθν αρτοκλαςία και το κραςί του. Για το δε κανίςκι και το νάμα ο επίτροποσ τθσ εκκλθςίασ να ειςπράττει από κάκε χριςτιανικό ςπίτι από ζνα γρόςι και από ζνα “ςαχάνι” (βακουλό μπακιρζνιο πιάτο) κακαρό ςιτάρι, ϊςτε μ’ αυτά ο επίτροποσ να φροντίηει (αλζκοντασ το ςτάρι και προμθκεφοντασ το νάμα) να ζχει πάντοτε ζτοιμα τα χρειαηοφμενα για τθν τζλεςθ του μυςτθρίου. Πποιοσ τολμιςει να εναντιωκεί κα τιμωρθκεί “ςυνοδικϊσ” και τα δϊρα του δεν κα είνε δεκτά ςτθν εκκλθςία, κα πεταχτοφν όξω. Οι υπογράφοντεσ (διατθρείται θ ορκογραφία), Χαηι νεόφθτοσ του νοταρά, Μαγίσ του γιανι παρόν, γεωργισ του μθχα, εγοχαηικιργακοσ , γθορκάκθσ του παςκαλ, μάρκοσ του παςχάλι, δοιμίτρισ του θοςιφ, ςεραφιμισ του νικολα, κομασ του θγνατιου, Χαπαραςκευασ Χατηθςτεφάνου παρον»

Στο ςθμείο αυτό πιςτεφουμε πωσ αξίηει να γίνει ςχετικι αναφορά ςτισ υπάρχουςεσ, ενδιαφζρουςεσ και καταγεγραμμζνεσ διακικεσ υπζρ τθσ εκκλθςίασ, όπου μζςα από τισ οποίεσ προκφπτει το μζγεκοσ τθσ πίςτθσ των ανκρϊπων, θ επιρροι τθσ, αλλά και θ ςφοδρι επικυμία των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ να προςφζρουν. Ζτςι: 1- Σελίδα 30 του Κϊδικα Καταχωρείται θ διακικθ του Τρφφωνα Κεοδϊρου με θμερομθνία 24 Φεβρουαρίου 1857. Σφμφωνα λοιπόν με αυτιν και με το φόβθτρο ςε περίπτωςθ τθσ μθ ςυμμορφϊςεωσ των παιδιϊν ςτθν τελευταία του επικυμία «τθσ κατάρασ των 318 κεοφόρων πατζρων να είνε επάνω τουσ και χαΐρι και προκοπι να μθν διουν και όλθ τουσ τθ ηωι να τθν περάςουν με πόνο και κλίψθ», προςκζτει μεταξφ άλλων και τα εξισ: 1.000 γρόςια ςε φτωχοφσ, 300 γρόςια ςτον Άγιο τάφο, 100 γρόςια ςτον άγιο Λωάννθ, 50 γρόςια ςτον Ταξιάρχθ, 50 γρόςια ςτθν Αγία Μακρίνα, 50 γρόςια ςτθν Ραναγιά Νεβςεχιρ. Βεβαίωσ κατανζμει το ςφνολο τθσ περιουςίασ του, κινθτισ και ακινιτου, ςτα πζντε του παιδιά. 2- Σελίδα 31 του Κϊδικα. Ο Μάθσ Μενιτηόγλου χαρίηει ςτον Άγιο Απόςτολο (εκκλθςία 12 Αποςτόλων) ζνα οικόπεδο. 3- Σελίδα 33 του Κϊδικα. Θ εν Κωνςταντινουπόλει Αδελφότθτα των Συλατενϊν «Άγιοι Απόςτολοι» ςτζλνει οικονομικι ενίςχυςθ για τθν επιςκευι τθσ εκκλθςίασ τω ΛΒ Αποςτόλων. 43

4-Σελίδα 34 του Κϊδικα. Διακικθ ελλθνιςτί του Μθνά Μάθ. Διακζτει 5.000 γρόςια ςε διάφορεσ εκκλθςίεσ. 5-Σελίδα 35 του Κϊδικα. Πμοια διακικθ του Γιωργάκθ Ραςχάλθ. Διακζτει 3.000 γρόςια ςε διάφορεσ εκκλθςιζσ. 6-Σελίδα 42 του Κϊδικα. Διακικθ του Μάρκου Ραςκάλθ. Διακζτει μετρθτά 2.100 γρόςια ςε διάφορεσ εκκλθςίεσ και ευαγι ιδρφματα και τθν περιουςία του ςτα παιδιά του. 7-Σελίδα 52 του Κϊδικα. Διακικθ. Αφιερϊνει ο ουςτά (μάςτορασ) Σεραφείμ 3450 γρόςια ςε εκκλθςίεσ και ςυγγενικά πρόςωπα. 8- ςελίδα 69 του Κϊδικα με θμερομθνία καταγραφισ 23 Μαΐου 1865 Διακικθ του Μάθ Γιάννθ. Διακζτει ωσ εξισ: 300γρ. τουσ Αγίου Αποςτόλουσ, 300γρ. ςτον Άγιοσ Γεϊργιο, 200γρ. ςτον Αρχάγγελο και τουσ Αγίουσ Αναργφρουσ Μαλακοπισ, 200γρ ςτουσ Αγίουσ Κεοδϊρουσ, 200γρ. ςτθν Ραναγιά τθσ Ανακοφ, 250γρ. ςτθν Μονι προδρόμου τθσ Καιςαρείασ, 50γρ. ςτθ μονι Ταξιαρχϊν, 500γρ ςτον Άγιο Ραντελειμονα του Αγίου Προυσ, 100γρ ςτον Άγιο Γεϊργιο τθσ Τροχοφ, 50γρ. ςτον Άγιο Γεϊργιο Φλογθτϊν, 50γρ. ςτθ Μονι τθσ Ραναγιάσ Κφκκου, 50γρ. ςτθ μονι του όρουσ Σινά, 50γρ ςτον Άγιο Τάφο…».

Εξαιρετικό ενδιαφζρον παρουςιάηει και ο τρόποσ «δεςίματοσ» τθσ κάκε διακικθσ και ιδία αυτϊν που αφοροφςαν τα υπζρ τθσ εκκλθςίασ δωρθκζντα. Ρρόνοια φτιαγμζνθ με αριςτοτεχνικό τρόπο με ςκοπό τθν εξάλειψθ κάκε προςβολισ τισ διακικθσ, τόςο από πλευράσ των οικείων του κανόντοσ όςο και από πλευράσ των «αρχϊν» που εποφκαλμιοφςαν για κάποιο δικό τουσ μερίδιο. Οι λζξεισ και οι κατάρεσ που παρατίκενται ςτο τζλοσ του κειμζνου, θ ςχετικι επίκλθςθσ των αγίων, φαίνεται πωσ ζπιανε τόπο τόςο ςτον χριςτιανικό, όςο και ςτο μουςουλμανικό κόςμο. Και είναι μάλιςτα και πολλϊν τφπων. -Αρχικά και οι πλζον ιπιεσ εκφράςεισ είναι αυτζσ που ζχουν να κάνουν με τισ παρακλιςεισευχζσ του διακζτθ να ακολουκθκεί κατά γράμμα θ τελευταία του κζλθςθ, επικαλοφμενοσ τθ μαρτυρία τθσ ςυνόδου, μαρτφρων κλπ., για να μθ «γίνει παράβαςθ των οριηομζνων». -Μια δεφτερθ μορφι εκφράςεων- προτροπϊν για τον ςεβαςμό τθσ τελευταίασ κελιςεϊσ του είναι αυτζσ που ζχουν να κάνουν με τθν επίκλθςθ και τθ βοικεια των αγίων πατζρων τθσ εκκλθςίασ. «…ςε περίπτωςθ μθ ςυμμορφϊςεωσ κανενόσ θ κατάρα των 318 κεοφόρων πατζρων τθσ εκκλθςίασ ασ είνε απάνω τουσ»109

109

Ο αρικμόσ 318 αφορά τουσ πατζρεσ τθσ εκκλθςίασ που πιραν μζροσ ςτθν πρϊτθ οικουμενικι ςφνοδο τθσ Νίκαιασ

-Για κάποιεσ άλλεσ διακικεσ τα πιο πάνω ςυμπλθρϊνονται με πλζον δραςτικότερεσ εκφράςεισ που ζχουν να κάμουν και με κατάρεσ, πράγμα ιδιαίτερα επιβαρυντικό και υπολογιηόμενο, τουλάχιςτον για εκείνθ τθν εποχι. «…θ κατάρα των 318 κεοφόρων πατζρων ασ είνε επάνω τουσ και χαΐρι και προκοπι να μθν διουν και όλθ τουσ τθ ηωι να τθν περάςουν με πόνο και κλίψθ»110. -Τζλοσ υπάρχει και θ φοβερότερθ απειλι, τθν οποία μάλιςτα ζτρεμαν ιδιαίτερα οι μουςουλμάνοι και που ςφμφωνα με αυτιν ο ίδιοσ ο διακζτθσ « αχρετίε γιακαγγά ςαριλίριμ» δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ, «κα πιάςει από τον γιακά ςτον άλλο κόςμο εκείνον που ικελε τυχόν εναντιωκεί ςτθ κζλθςι του και κα τον ζςερνε μπροςτά ςτον Υψθλό Κριτι»111. Απειλι τθν οποία μάλιςτα χρθςιμοποιοφςαν κατά κόρον ιδιαίτερα οι χριςτιανοί ζμποροι ςτισ ςυναλλαγζσ τουσ με το οκωμανικό ςτοιχείο.112

Ραρατθριςεισ. Με το περιεχόμενο του καταγγελτικοφ λόγου του Σίμου Φαραςόπουλου ςυμφωνοφμε ςτα περιςςότερα ςθμεία. Λδιαίτερα με αυτά που ζχουν να κάνουν με τα εκπαιδευτικά δρϊμενα, τισ νοοτροπίεσ και αντιλιψεισ των κρατοφντων ςε ςχζςθ με τουσ «μορφωμζνουσ», τθν ανάγκθ περαιτζρω εκπαιδευτικισ εξζλιξθσ των νζων, τθ κζςθ τουσ απζναντι ςτο γυναικείο φφλο, κακϊσ και τισ διάφορεσ παρεμβάςεισ τουσ. Συμφωνοφμε επίςθσ και με τισ πολυτιμότατεσ παρατθριςεισ και προτάςεισ του. Μςωσ γιατί το αυτό περίπου ςυνζβαινε ςε όλθ τθν Καππαδοκία, εκτόσ ελαχίςτων φωτεινϊν εξαιρζςεων. Τουσ λόγουσ και τισ αιτίεσ επίςθσ τισ γνωρίηουμε και φυςικά τισ αναπτφςςουμε ςτα οικεία κεφάλαια Πμωσ… Πμωσ ςαφϊσ δεν υιοκετοφμε τισ καταγγελίεσ του που ζχουν ςχζςθ με πρόςωπα και οικονομικζσ αταςκαλίεσ τόςο ςτον χϊρο τθσ παιδείασ όςο και ςτον χϊρο τθσ εκκλθςίασ και τοφτο γιατί δεν υπάρχουν διαςταυρωμζνεσ πλθροφορίεσ και από άλλεσ πθγζσ. Ενδεχόμενα και ωσ υπόκεςθ εργαςίασ το κατακζτουμε, αφορμι ι και αιτία για τον ίδιο να απετζλεςαν οι πωλιςεισ ακινιτων των κατά καιροφσ διακετϊν από πλευράσ των εκκλθςιαςτικϊν αρχϊν, όπωσ τθσ προαναφερκείςθσ ςτθν ςελίδα 27 του Κϊδικα, του οικοπζδου του Μάθ Μενιτηόγλου, ι ακόμα ακόμα του δανειςμοφ 1.000 γροςίων των επιτρόπων τθσ εκκλθςίασ των 12 Αποςτόλων από κάποιον Σιναςίτθ με τόκο 6 γρόςια το πουγκί για «να φτιάξουν τθν εκκλθςιά»113.

110

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, ό.π., 30

111

Π.π., ςελ 36 και 52

112

Π.π., ς. 36, «…ςείοντεσ τθν απειλιν αυτιν ειςζπρατταν με ευκολίαν το λαβείν τουσ, οι δε Τοφρκοι γίνονταν μαλακοί και προςζκεταν «τςορμπατηι χακκινι χελάλ εϊλζ», δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ, άντε μωρζ χαλάλιςε το κάτι τισ…». 113

Π.π., ς. 38 «Δια τθν παροφςαν μασ ομολογοφμεν και φανερϊνουμε εμείσ οι επίτροποι τθσ εκκλθςίασ των αγίων Αποςτόλων από τα Σφλατα ελάβαμεν από τον Σιναςίτθ τον γκοτανικοσ του

Εμείσ, λοιπόν, απλά τισ καταγράφουμε114. Ζτςι: 1- «Ουδόλωσ λαμβάνουςιν υπ’ όψιν ότι μζχρι του 1878 οφτε εισ ιερεφσ εγχϊριοσ εχειροτονικθ, δι ο εξελιπάρουν και αυτοφσ τουσ εν παχυλι αμακεία ευριςκομζνουσ Φλοϊτενοφσ, όπωσ ευαρςτθκϊςι νϋ αποςτείλωςι ιερζα επί αδρά αμοιβι γινϊςκοντα μόνον τθν ανάγνωςιν, ωσ φαίνεται τοφτο εκ του Κϊδικοσ του περιζχοντοσ τα ονόματα ιερζων οίτινεσ εχρθμάτιςαν από του 1830. Αγνοοφςι δυςτυχϊσ οι δθμογζροντεσ ότι περιςτάςεωσ δοκείςθσ ουδείσ ευρίςκεται μεταξφ των ϊςτε να δυνθκι να ςυντάξθ εν ζγγραφον εισ τουσ ικφντορασ του κράτουσ ι εισ τον κατά καιροφσ αρχιερζα! Αδυνατοφςι δε ν’ αντιλθφκϊςιν ότι ο κανονιςμόσ όςτισ ςυνετάχκθ εν Κωνςταντινουπόλει τω 1887 υπό τθν εποπτείαν ενόσ πανδαιμονοσ είνε πλιρθσ ςολοικιςμϊν».

Δθλαδι και πολφ απλά ειρωνεφεται και ςαρκάηει το γεγονόσ πωσ ενϊ το χωριό τουσ είναι ςαφϊσ κατά πολφ ανϊτερο όλων των υπολοίπων όχι μόνο δεν ζβγαλε κανζνα ιερζα, αλλά παρακαλοφςαν και μάλιςτα προςφζροντασ μεγάλα χρθματικά ποςά να ζρκει κάποιοσ από τουσ αγράμματουσ Φλογθτιανοφσ για να επιτελζςουν και αυτοί τα χριςτιανικά τουσ κακικοντα.

2- «Εάν κζλωςι να μθ εξευτελίηθται το ιερατικόν επάγγελμα» αλλά να βρίςκεται ψθλά ςτισ ςυνειδιςεισ και τισ καρδιζσ των πιςτϊν κα πρζπει να μθν επιτρζπεται ςε κανζνα να αςκεί το λειτοφργθμα αυτό αν δεν είναι τουλάχιςτον απόφοιτοσ τθσ ιερατικισ ςχολισ. Και μάλιςτα αν είναι δυνατό να μετακαλζςουν τον ευριςκόμενο ςτο Άγιο Προσ πατζρα Μόδεςτο κακϊσ και τον διάκονο μακθτι τθσ ιερατικισ ςχολισ Καιςαρείασ. 3- «Εάν τισ αποφαςίςθ να μάκθ τθν οικονομικιν ευεξίαν τθσ εκκλθςίασ και ηθτιςθ προσ τοφτο τα τεφτζρια (τα βιβλία εςόδων-εξόδων) δεν πρζπει να εκπλαγι, εάν λάβθ ωσ απάντθςιν, ότι δεν είνε υποχρεωμζνοσ να δϊςθ λόγον εισ ουδζνα. Το δε παραδοξότερον και λυπθρότερον όλων είνε ότι πολλάκισ ο πρόεδροσ τθσ δθμογεροντίασ εκτελεί κακικοντα γραμματζωσ, ταμίου, ζςτιν ότε και επιτρόπου, ο αυτόσ ειςπράττων και διαχειριηόμενοσ και διακζτων τα χριματα, όπωσ βοφλεται χωρίσ να υπόκθται εισ ουδεμίαν εξζλεγξιν. Εάν δ’ αποφαςίςθ ν’ αποδθμιςθ μετά δυο τρία ζτθ εισ Κωνςταντινοφπολιν, ςφραγίηει τα φφλλα εκείνα του βιβλίου, εν οισ είνε ςεςθμειωμζνθ θ διαχείρθςίσ του και απζρχεται ιςυχοσ χωρίσ να φοβιται μθδεμίαν εξζλεγξιν. Οποίοσ βόρβοροσ δφςοςμοσ και αποτρόπαιοσ εγκρφπτεται άρα γε εισ τα βιβλία εκείνα, άτινα παραδίδονται εισ χείρασ ανκρϊπων αδαϊν και μθ

Ρροδρόμου, εδανειςκικαμεν δια τθσ εκκλθςίασ το φτιαςίδι χίλια γρόςια ενοφμερα 1000 και να ςυντρζχει προσ το πουγγιν του τθ μάνα ζξθ γρόςια. Εγϊ ο Χατηθςάμπασ βεβαιϊνω ζπονται υπογραφαί» 114

΢υμεών Φαραςόπουλοσ ό.π. ςελ 47-52

δεδοκιμαςμζνου χαρακτιροσ, μθ υποχρεωμζνων δε εισ μθδεμίαν λογοδοςίαν των πράξεων; Ασ ευχθκϊμεν όπωσ εν ςυντόμω χρόνω αναφανι βλαςτόσ τθσ πατρίδοσ με Θράκλειον δφναμιν όςτισ ευκαρςϊσ ν’ αναλάβθ τον εκκακαριςμόν του κόπρου του Αιγείου. Μετά μεγάλθσ μου λφπθσ παρετιρθςα ότι όχι μόνον γζροντεσ τινζσ, οι οποίοι ουδζν όςιον και ιερόν ςζβονται καταπατοφντεσ και αυτόν τον δικαιότατον κανονιςμόν, ον ςυνζταξεν ο αοίδιμοσ Αγακάγγελοσ, αλλά και τινεσ νζοι πολλά προχπιςχνοφμενοι αγακά ευριςκόμενοι μακράν των πραγμάτων, όταν όμωσ προςκαλϊνται εισ τθν διεφκυνςιν των τθσ κοινότθτοσ και ςυμφφρωνται μετά των αμαρτωλϊν πρεςβυτζρων επιλανκάνονται των υποχζςεϊν των και μιμοφνται τα καλά ζργα των κρονολιρων».

Τζλοσ περί τα μζςα του 19ου αιϊνοσ θ Καππαδοκία απετζλεςε το πεδίο δράςθσ και ανάπτυξθσ τθσ Κακολικισ εκκλθςίασ αλλά και αυτισ των Διαμαρτυρομζνων. Ρροςπάκεια θ οποία, αρχικά τουλάχιςτον, βρικε ςχετικι ανταπόκριςθ ςε διάφορεσ κοινότθτεσ μιασ και υπιρχε αμάκεια, ανζχεια, περιςςι φτϊχεια, αλλά και πλιρθσ αδιαφορία των κρατοφντων115. Με ποικίλουσ τρόπουσ και μεκόδουσ ξεκινϊντασ από τα ςχετικά περί τθν ερμθνεία του Ευαγγελίου ψζματα, τισ μεγάλεσ υποςχζςεισ, εκμεταλλευόμενοι τον λιμό του 1874, αλλά και τθσ δθμιουργίασ δικϊν τουσ ςχολείων προςεταιρίςτθκαν τθ νεολαία116. Είναι γνωςτό, για παράδειγμα, πωσ οι κακολικοί ςτο Λκόνιο είχαν δθμιουργιςει ςχολείο αρχικά και από το 1895 ζνα καυμάςιο Ραρκεναγωγείο ςτα οποία φυςικά δίδαςκαν Γάλλοι εκπαιδευτικοί. Ταυτόχρονα και οι Διαμαρτυρόμενοι δθμιοφργθςαν ςχετικό ςχολείο με ςθμαντικότατο μάλιςτα μακθτικό δυναμικό, περίπου εκατό άτομα, από το Λκόνιο και τθν Σφλλθ και προςζβλεπαν και ςτθν δθμιουργία και δικοφ τουσ Ραρκεναγωγείου… Στθν πίεςθ αυτι των δυτικϊν είναι γεγονόσ πωσ αρχικά ο Οικουμενικόσ Κρόνοσ και το Εκνικό Κζντρο αντζδραςαν μουδιαςμζνα. Φυςικά γιατί ιταν απροετοίμαςτοι για τζτοιου είδουσ «επεμβάςεισ», δεν γνϊριηαν τθν ζκταςθ αλλά και τισ μεκόδουσ αντιμετϊπιςισ τουσ. Ζτςι απλά με ςπαςμωδικζσ κινιςεισ, με τθν βοικεια των «πεφωτιςμζνων» τθσ εποχισ, Λεβίδθ, Αναςταςιάδθ, πατζρα Ραϊςίου, κλπ, αντζδραςαν αποςτζλλοντασ ιεροκιρυκεσ αλλά και δθμιουργϊντασ ιερατικζσ ςχολζσ. Στθν ςυνζχεια όμωσ και μετά το αρχικό ςοκ περιςςότερο οργανωμζνα, ζχοντασ πια γνϊςθ και ςχζδιο κατόρκωςαν να περιορίςουν ςθμαντικά τθν ηθμιά, αναχαιτίηοντασ μάλιςτα ςε πολφ μεγάλο βακμό τθ κρθςκευτικι προπαγάνδα. 115

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, ό.π. ς. 160

116

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 10,«Ενταφκα προ τινϊν ετϊν ειςιλαςαν Διαμαρτυρόμενοι οίτινεσ ενςπείροντεσ ηιηάνια μεταξφ των κατοίκων προςπακοφςι να κατακτιςωςι ζδαφοσ πρόςφορον προσ διάδοςιν τθσ διδαςκαλίασ των. Δυςτυχϊσ δ’ επωφελοφμενοι εκ τθσ αμακείασ του λαοφ κατορκοφςι να προςθλυτίηωςιν ουκ ολίγουσ χριςτιανοφσ και δθ Αρμενίουσ διεγείροντεσ ςκάνδαλα εν ταισ οικογενείαισ εν αισ ευτυχία και πλιρθ ειρινθ εβαςίλευον άλλοτε.».

Απολογιςτικά φαίνεται πωσ θ επιτυχία τοφτθσ τθσ «κρθςκευτικισ επζμβαςισ» ςτο ελλθνικό χριςτιανικό ςτοιχείο ιταν απειροελάχιςτθ ζωσ μθδαμινι. Για παράδειγμα «…ουδείσ Ζλλθνασ προςθλυτίςκθκε ςτθν Υοςκάτθ, ςτα Φάραςα, τον Άγιο Κωνςταντίνο, τθν Ηιλα (Σφλλατα), το Καράηοβερεν, το Λντηεςοφ. Αρκετοί όμωσ προςθλυτίςκθκαν ςτο Φζνεςε και το Τηομαηλι. Τθν ίδια αποτυχία είχαν ςτθ Σιναςςό, το Ηάλελα, τα Ροταμιά..»117.

117

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, ό.π. ς. 160

΢χολικά… Γενικά Α-Οι παρατθρθκζντεσ ςχολικοί τφποι ςτο διάβα του χρόνου και μάλιςτα μετά τισ ςυνκικεσ του «Χατιι Χουμαγιοφν» και «Χατιι Σερίφ», ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ και όχι μόνο, ιταν ςυγκεκριμζνοι τόςο ςτισ δομζσ, όςο και ςτον τρόπο λειτουργίασ των. Ραρζμειναν δε ςχεδόν αναλλοίωτοι με ελαφρζσ και μόνο κατά τόπουσ διαφοροποιιςεισ που είχαν να κάνουν κφρια με το τρζχον εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Επίςθσ να ςθμειϊςουμε πωσ οφείλουμε πολλά τόςο ςτον Οικουμενικό Κρόνο, όςο και ςτον Φιλολογικό Σφνδεςμο τθσ Ρόλθσ, που προςζφεραν τα μάλα ςτθν υπόκεςθ παιδεία ςε όλθ τθν απζραντθ Οκωμανικι αυτοκρατορία. Αλλά και ςτουσ ςυλλόγουσ- ςυνδζςμουσ των αποδιμων Ελλινων τθσ πόλθσ που και αυτοί με τθ ςειρά τουσ βοικθςαν γενναία ςτθν αναςυγκρότθςθ, κτίςιμο, αλλά και λειτουργία των όποιων ςχολείων τθσ ιδιαίτερθσ πατρίδασ των118. Βεβαίωσ και ςε γενικότερο επίπεδο, υπάρχουν μεγάλεσ ανιςότθτεσ από περιοχι ςε περιοχι οφειλόμενεσ ςε πάρα πολλζσ αιτίεσ που δθμιουργικθκαν με τον καιρό. Αιτίεσ όπωσ για παράδειγμα το γλωςςικό ηιτθμα το οποίο βεβαίωσ κα δοφμε διεξοδικά παρακάτω. Να υπενκυμίςουμε, επίςθσ, πωσ τα χωριά τθσ Καππαδοκίασ ιταν «χωριςμζνα» ςε τουρκόφωνα αλλά και ελλθνόφωνα και εξυπακοφεται πωσ τα δεφτερα είχαν καλφτερεσ «προςβάςεισ» ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία. Εξάλλου τα αμιγϊσ ελλθνικά χωριά, ζςτω και τουρκόφωνα, ιταν ςαφϊσ ςε πολφ καλφτερθ κατάςταςθ από αυτά των μεικτοφ τφπου των οποίων οι κάτοικοι «δανείςκθκαν» όχι μόνο τθ γλϊςςα, ςτισ περιςςότερεσ των περιπτϊςεων, αλλά επιπλζον τισ ςυνικειεσ και τισ αντιλιψεισ και ςτα εκπαιδευτικά κζματα… Ζτςι λοιπόν παρατθρικθκαν οι εξισ τφποι ςχολείων119: 1-Το Αλλθλοδιδακτικό Σχολείο, ςτο οποίο ο δάςκαλοσ χϊριηε τουσ μακθτζσ του ςε ομάδεσ ανάλογα με τθν επίδοςι τουσ και ςτισ οποίεσ δίδαςκαν οι πιο καλοί μακθτζσ, οι «πρωτόςχολοι»120 2-Θ Αςτικι Σχολι, δθλαδι το δθμοτικό ςχολείο, με τζςςερισ αρχικά και επτά τάξεισ αργότερα. 3- Το Ελλθνικό Σχολείο, που ανικε ςτθν δεφτερθ βακμίδα εκπαίδευςθσ κι ιταν τριτάξιο. 4-Το Θμιγυμνάςιο, που αποτελοφςε τθν μεγαλφτερθ βακμίδα εκπαίδευςθσ.

118

΢υμεών Κοιμίςογλου, «Καππαδοκία…», ό.π. ς. 45, «…Στθν Κωνςταντινοφπολθ υπιρχε το βιβλιοπωλείο του Σεϊτανίδθ όπου γινότανε το δαςκαλοπάηαρο. Κάκε αδελφότθτα που ικελε να ςτείλει δάςκαλο ςτο μακρινό χωριό τθσ ζςτελνε αντιπρόςωπο ςτο βιβλιοπωλείο. Εκεί υπιρχαν υποψιφιοι. Μετά από παηάρι για τισ ϊρεσ δουλειάσ, το μιςκό και τισ ςυνκικεσ εργαςίασ ςυμφωνοφςαν και ο δάςκαλοσ ξεκινοφςε για το χωριό όπου αναλάμβανε τθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν». 119

Κων/νοσ Νίγδελθσ – ΢υμεών Κοιμίςογλου, ό.π. ςελ 45

120

Κυριάκοσ Χατηθκυριακίδθσ, Μεταλλειο ταφρου-Μπουγά Μαντζν 1826-1924, ό.π., ς 36

Β-Ειδικότερα τϊρα για τθν κοινότθτα των Συλλάτων από το κεφάλαιο «Θ εν γζνει κατάςταςισ των Συλλατενϊν και των πζριξ και θ πνευματικι ανάπτυξισ αυτϊν» τθσ μελζτθσ121 του ιατροφ Σ. Φαραςόπουλου, που «ειριςκω εν παρόδω» καταγότανε από εκεί, αντλοφμε τισ παρακάτω πολυτιμότατεσ πλθροφορίεσ, ζςτω και ςθμειοφμενεσ με μια κάποια δόςθ υπερβολισ. -Κεωρϊντασ πωσ θ ιδιαίτερι του πατρίδα αποτελοφςε το πρότυπο για τθν ευρφτερθ περιοχι, «τα μικρότερα παρακείμενα χωρία μετ’ αξιαγάςτου φιλοτιμίασ αμιλλϊνται ναι επιδεικνφωνται εν τθ ευγενεί ταφτθ ςταδιοδρομία τθσ πνευματικισ μορφϊςεωσ»122μασ πλθροφορεί, με μια κάποια δόςθ πικρίασ, πωσ οι ςυντοπίτεσ του ξεκίνθςαν μόνοι και αβοικθτοι και μάλιςτα πωσ τα κατάφεραν ικανοποιθτικά. «Μθ ελπίηοντεσ παρ’ ουδενόσ μιτε παρά τθσ αρχισ, μιτε παρά των φιλεκπαιδευτικϊν ςυλλόγων, μιτε παρ’ ανδρϊν φιλογενϊν και βακυπλοφτων ςυνδρομιν τινά, προςπακοφςι να ςυντθριςωςι τα ςχολεία δια δαπάνθσ τθσ κοινότθτοσ…»123 Και με περιςςι υπερθφάνεια πωσ, «δεν περιορίηονται, αλλά οςθμζραι διψϊντεσ ανωτζρασ εκπαιδεφςεωσ διοργανοφςι τα εκπαιδευτιρια επί το κρείττον και δι’ ειςφορϊν χρθμάτων και κλθροδοτθμάτων και φιλομουςϊν αυτϊν τθσ εαυτϊν γενετείρασ εξαςφαλίηουςι τθν κανονικιν λειτουργίαν και αξιοπρεπι ςυντιρθςιν των ςχολείων». Δθλαδι πωσ όλα αυτά ζχουν επιτευχκεί κφρια και αποκλειςτικά από τουσ επιφανείσ άνδρεσ τθσ κοινότθτοσ που μζνουν εκεί και προςφζρουν το περίςςευμα τθσ καρδιάσ τουσ για τα παιδιά τθσ, οφτωσ ϊςτε τα αποτελζςματα να είναι όχι μόνο ορατά ςτον περιοριςμζνο χϊρο τθσ, αλλά και ςτθν ευρφτερθ περιοχι, και επιπλζον καταβάλλουν προςπάκειεσ με τα κλθροδοτιματα και τισ δωρεζσ των «δικϊν» τουσ ανκρϊπων να καλυτερεφςουν τα εκπαιδευτικά δρϊμενα.. Σε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο που να μθν υπάρχει κανζνασ αγράμματοσ, δθλαδι κανζνασ που να μθν διαβάηει, να γράφει και να κάνει τισ απαραίτθτεσ πράξεισ τθσ βαςικισ αρικμθτικισ124. Μάλιςτα δεν διςτάηει, παρόλα τα καλά του λόγια, να επιςθμάνει και τισ «παραξενιζσ» και το «οπιςκοδρομικό πνεφμα» των δικϊν του ανκρϊπων που είχαν να κάνουν με τθν εκπαίδευςθ των κοραςίδων και τθν άρνθςι τουσ να τισ ςτείλουν ςτο ςχολειό και όχι μόνο. Καυτθριάηει, ίςωσ-ίςωσ και ςατιρίηει τθν ευρφτερθ ςυμπεριφορά τουσ, ςε ςχζςθ πάντοτε με τθν εκπαιδευτικι διαδικαςία. Διότι ναι μεν «πασ γονεφσ αυκορμιτωσ ςτζλλει τα τζκνα» του για μάκθςθ ςτο ςχολειό, αλλά κζλει να ζχει και κάποιο ρόλο και λόγο ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία. Ππωσ για παράδειγμα ςτθν επιβολι τθσ όποιασ τιμωρίασ125. Και δεν είναι λίγεσ οι φορζσ που διαμαρτφρονται πωσ οι

121

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 43

122

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 44

123

Π.π., ς. 45

124

Π.π. , 44-45, «…Ρασ γονεφσ αυκορμιτωσ ςτζλλει τα τζκνα αυτοφ εισ το ςχολείον, ϊςτε ουδζνα εξ αυτϊν ευρίςκει αγνοοφντα τθν ανάγνωςιν και τθν γραφιν και τασ τζςςερασ πράξεισ τθσ αρικμθτικισ…». 125

Μαρτυρία ΢ωφρονίασ ΢ταματιάδου, ό.π., « Οι τιμωρίεσ και οι μζκοδοι ιταν πολλζσ. Για το πταίςμα, για παράδειγμα, βάηανε τον μακθτι να κακιςει όρκιοσ ςε μια γωνιά πολλζσ φορζσ μάλιςτα

δάςκαλοι δεν τιμωροφν επαρκϊσ τουσ ατακτοφντεσ και μθ επιμελείσ μακθτζσ τουσ, αλλά και όταν ο «τάλασ» κάνει το λάκοσ και τουσ τιμωριςει, ιδιαιτζρα μετά τθν προτροπι των, ειςπράττει «άπειρεσ» βριςιζσ από τουσ ιδίουσ αλλά και τουσ μακθτζσ τουσ126. Βεβαίωσ τοφτεσ οι ςυμπεριφορζσ των γονζων, τθσ δθμογεροντίασ, των ανωτζρων οικονομικά κφκλων που κζλανε ςϊνει και καλά μια «ιδιαίτερθ» τακτικι- πρακτικι προσ τα δικά τουσ βλαςτάρια, αλλά και των ιερζων, είχαν ωσ αποτζλεςμα για μεγάλο χρονικό διάςτθμα να μθ «ςτεριϊνει» κανζνασ δάςκαλοσ ςτθν κοινότθτα. «Ιλκον και απιλκον» για πολλοφσ λόγουσ και αιτίεσ με κφριεσ, τθν μθ προςαρμογι τουσ προσ τα δεδομζνα τθσ κοινότθτοσ, αλλά και τθσ αντίκεςθσ με τουσ «ιδιότροπουσ» ςυγχωριανοφσ. Κζαμα και πρακτικι γνϊριμθ ςε όλθ τθν Καππαδοκία μιασ και οι οικονομικά και διοικθτικά δυνατοί ικελαν λόγω κζςεωσ, αλλά και αντίλθψθσ, να ζχουν τον πρϊτο λόγο ςε όλα127. Ζτςι, παρόλο που λειτοφργθςε αρκετά ενωρίσ, μάλιςτα, το πρϊτο τουσ ςχολείο, από τισ αρχζσ του 1860, εν τοφτοισ μζχρι το 1880 δεν «ζμεινε» κανζνασ. Ζνα διαρκζσ φυλλορρόθμα του εκπαιδευτικοφ προςωπικοφ του οποίου ςε γενικζσ γραμμζσ αναγνωρίηεται θ μεγάλθ τουσ ςυμβολι και το ςφνολο τθσ προςπάκειασ που κατζβαλλαν για τα εκπαιδευτικά δρϊμενα τθσ κοινότθτοσ. Ενδεικτικι για τα ανωτζρω, δθλαδι του τρόπου πρόςλθψθσ, ωρϊν εργαςίασ, τρόπου πλθρωμισ, δικαιωμάτων και υποχρεϊςεων, είναι θ ςχετικι καταγραφι ςτθ ςελίδα 103 του «Κϊδικα τθσ κοινότθτοσ Σιλάτων» που ασ ςθμειωκεί το πρϊτο πρακτικό φζρει τθν θμερομθνία 1855. Σφμφωνα λοιπόν με αυτιν και το ενςωματωμζνο ςε καραμανλίδικθ γλϊςςα ςυμβόλαιο προςλιψεωσ του δαςκάλου Κεόδωρου Φιλοκεϊδθ ι Φιλοκζου, από τα Κζρμιρα: «…οφτοσ κα είνε δάςκαλοσ και ελλθνικόσ και δθμοτικόσ (εννοεί τφπουσ ςχολείων), κα διδάςκει “ελλθνικά» και “κοινά”, κα ψάλλει και ςτθν εκκλθςιά, κα τρϊει από το πουγκί του, κα ςτεγάηεται ςτθ μόνθ καμάρα που κα χρθςιμεφει και ωσ αίκουςα διδαςκαλίασ. Επειδι ςτζργει ς’ αυτιν τθν κατάςταςθ, κανζνασ δεν κα τον ενοχλεί, οφτε ταξειδιϊτθσ, οφτε πνευματικόσ, οφτε κα τον πονοκεφαλεί οιοςδιποτε άλλοσ. Αν ςυγκλθκεί τυχόν ςφνοδοσ κα μαηεφονται μια ςχολι. Κα δουλεφθ από Σεπτζμβρθ ςε Σεπτζμβρθ, δίχωσ διακοπι, οφτε κ’ αφιςει για να πάει αλλοφ αν του δίνουν περιςςότερα, οφτε εμείσ κα μποροφμε να του δϊςουμε δρόμο προτοφ λιξει θ

κρατϊντασ μια πζτρα. Θ βίτςα ιταν για τα ςοβαρότερα παραπτϊματα και ανάλογα βζβαια ςτα χζρια ι ςτα πιςινά. Στουσ κατά επανάλθψθ άτακτουσ οι γονείσ διζταηαν τουσ δαςκάλουσ: “Φάε εςφ το κρζασ και δϊς’ μου εμζνα τα κόκκαλα”…» 126

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς.45, «Ενίοτε οι Συλλατενοί παραπονοφνται κατά του διδαςκάλου ωσ μθ τιμωροφντοσ τουσ μακθτάσ. Πταν όμωσ ο διδάςκαλοσ προσ ευχαρίςτθςιν πράξθ τοφτο φιλοδωρείται παρά των γονζων των μακθτϊν δι’ απείρων φβρεων…». 127

Κ. Νίγδελθσ- ΢. Κοιμίςογλου, ό.π. ςελ 45 και Ελ. Καρατηά, Καππαδοκία, ο τελευταίοσ ελληνιςμόσ τησ περιφερείασ Ακςεράι Γκζλβερι (Καρβάλησ) Ακινα, εκδ. Γνϊςθ 1985, ςελ 239 και Κ. Νίγδελθ, Η Νεάπολη τησ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, ζκδ Μθτροπόλεωσ Νεαπόλεωσ- Σταυρουπόλεωσ 2006, ς. 32, «Γενικά υπιρχε τρομακτικι ζλλειψθ καταρτιςμζνου εκπαιδευτικοφ προςωπικοφ, οι εφορείεσ ζκαμναν γενικά κουμάντο ςχεδόν ςε όλα…».

χρονιά του. Αυτοί είνε οι όροι ο λόγοσ μασ λόγοσ, κάνατοσ υπάρχει, ανάκλθςισ δεν υπάρχει. Ζναντι δε τόςων υπθρεςιϊν του τοφ χρεωςτοφμε χρονικό δυο χιλιάδεσ πεντακόςια γρόςια ςε τζςςερεισ δόςεισ. Εξόν από τον μιςκό αυτό κα περιφζρεται και δίςκοσ του τρεισ φορζσ το χρόνο, τθ Μεγάλθ Κυριακι, του Μεγάλου Βαςιλείου, του Αγίου Γεωργίου, κα ζχει τα τυχερά του από τισ ειςπράξεισ των Ευχελαίων, Βαπτιςμάτων, τραπεηιϊν. Κα καταβάλει προςπάκειεσ να βγάλει όςο μπορεί περιςςότερα βλαςτάρια (τςιράκια). Ο Κεόσ και θ Ραναγιά Κεοτόκοσ και όλοι οι άγιοι ασ είνε μεςίτεσ και βοθκοί ϊςτε να μθν ντροπιαςτοφν και τα δυο μζρθ. Καλι αρχι και καλό τζλοσ νάχουν.»128

Βεβαίωσ και το τονίηουμε αυτό, επρόκειτο περί εκπαιδευτικϊν με πολφ χαμθλι μόρφωςθ ζωσ ελάχιςτθ, που φρόντιηαν απλά και μόνο τθ μετάδοςθ ςτουσ νζουσ των βαςικϊν ςτοιχείων. Ανάγνωςθ, γραφι και τισ τζςςερισ πράξεισ τθσ αρικμθτικισ. Με τισ γνωςτότατεσ μεκόδουσ και αντιλιψεισ περί τθσ μάκθςθσ και τθσ πεικαρχίασ που είχαν να κάνουν με τον «ψιττακιςμό» νεκρϊν, κυρίωσ, κανόνων, τισ περιςςότερεσ φορζσ, χαριςτικό πνεφμα για τα παιδιά των προκρίτων, άφκονο ξφλο και μια διαρκισ φοβζρα, πράγμα που απωκοφςε το παιδί από τισ αίκουςεσ διδαςκαλίασ129.

Να επιςθμάνουμε, επίςθσ, πωσ αρκετοί, μεταξφ των οποίων και ο Σ. Φαραςόπουλοσ, μορφωμζνοι κάτοικοι τθσ κοινότθτοσ, προςπάκθςαν και πζτυχαν μακροπρόκεςμα να αλλάξουν τθν όλθ δομι τθσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ βλζποντασ πωσ το «πράγμα» δεν τραβά, πλθν όμωσ «επί ματαίω», αρχικά, μιασ και ιρκαν αντιμζτωποι με το «κατεςτθμζνο». Επεςιμαιναν μάλιςτα τισ αδυναμίεσ και τα αποτελζςματα από αυτζσ, ςχολίαηαν κάποια άλλα και πρότειναν πολλά πρωτοποριακά όπωσ: -Τθν εκπαίδευςθ κάποιων νζων με χριματα τθσ κοινότθτοσ ςε «καλά» διδαςκαλεία τθσ ευρφτερθσ περιοχισ με τθν ταυτόχρονθ υποχρζωςι τουσ να προςφζρουν ςε ανφποπτο χρόνο και μετά τθν περάτωςθ των ςπουδϊν τουσ τισ υπθρεςίεσ τουσ ςτθν γενζτειρά τουσ. -Τθν ενδεχόμενθ ταυτόχρονθ διπλι ιδιότθτά τουσ, δαςκάλου- ιερζωσ, αν ιταν απόφοιτοι ανωτζρων ιερατικϊν ςπουδϊν. -Τθν αξία των αποφοίτων ανωτζρων ςχολϊν και του ςωςτοφ τρόπου διδαςκαλίασ από μζρουσ τουσ…κλπ -Ρρότειναν, μάλιςτα, τθν οικονομικι υποςτιριξθ ςυγκεκριμζνου προςϊπου για τθν εκπαίδευςι του ςε ανϊτερα διδαςκαλεία, με τθν υποχρζωςι φυςικά τθσ επανόδου ςτθν ιδιαίτερι του

128

Γ Μαυροχαλυβίδθσ, Κϊδικασ Κοινότητοσ Σιλάτων, ό.π., άρκρο 103

129

Ελ. Καρατηά, ό.π., ς. 239, «Το νθπιαγωγείο κεωρείται πραγματικό βαςανιςτιριο και φόβθτρο, οι δε νθπιαγωγοί αντιπακι και απεχκι όντα…θ μορφι τθσ νθπιαγωγοφ προβαλοφςθσ ωσ κεφαλισ μεδοφςθσ…».

πατρίδα. Ρρόταςθ θ οποία υποςτθρίχκθκε και από τθ εκκλθςία και πιο ςυγκεκριμζνα από τον Άγιο Λκονίου ο οποίοσ με κζρμθ και χαρά αντιμετϊπιηε τζτοιεσ πρωτοβουλίεσ.

Ζτςι, «…θ μζκοδοσ ισ χριςιν ποιοφνται οι δάςκαλοι είνε πλθμμελισ, αλλά ανεκτι, οι δε καρποί τθσ διδαςκαλίασ κα ιςαν ευχυμότεροι, εάν δεν απεςφροντο αποτόμωσ οι μακθταί τθσ ςχολισ, ίνα αποςτζλλωνται εισ Κωνςταντινοφπολιν, κατά τθν θλικίαν, κακ’ θν ακοπϊτερον κα αντελαμβάνοντο των διδαςκομζνων… Τότε μόνον κα είνε θ μόρφωςισ των παιδιϊν τελεία, εάν μετακαλζςωνται οι φιλόμουςοι Συλατενοί τελειόφοιτον διδαςκαλείου και ουχί γυμναςίου όντοσ ακαταλλιλου εισ το διδάςκειν και παιδαγωγείν ι τουλάχιςτον τον εν τθ ιερατικι ςχολι τθσ Καιςαρείασ ςπουδάηοντα νζον να ςτείλωςιν εισ εν διδαςκαλείον με τθ υποχρζωςιν μετά τθν αποπεράτωςιν των ςπουδϊν να εξαςκιςθ το διδαςκαλικόν επάγγελμα εν Συλάτοισ, ςυνάμα δε και το ιερατικόν αξίωμα… Διότι μόνον ο εν διδαςκαλείω μορφοφμενοσ κατανοεί τον υψθλόν προοριςμόν του διδαςκαλικοφ επαγγζλματοσ και προετοιμάηεται εν αυτϊ δια προςφόρου διδαςκαλίασ και πρακτικισ αςκιςεωσ εισ τθν μεκοδικιν μόρφωςιν και διάπλαςιν των απαλϊν χαρακτιρων των μακθτϊν, ων τθν διαπαιδαγϊγθςιν αναλαμβάνει, ςυγχρόνωσ δε γνωρίηει τίνι τρόπω να παραςκευάςθ παίδασ, προωριςμζνουσ όχι μόνον δι’ ανωτζρασ ςπουδάσ, αλλά και δι επαγγζλματα βιοποριςτικά.»130

Αξιοςθμείωτεσ είναι επίςθσ και οι λοιπζσ πλθροφορίεσ του Φαραςόπουλου για όλθ τθν εκπαιδευτικι διαδικαςία και μάλιςτα πολυτιμότατεσ αυτζσ που είχαν να κάμουν με τισ οικονομικζσ αταςκαλίεσ. Μζχρι το 1860, λοιπόν, θ εκπαίδευςθ των νεαρϊν τθσ κοινότθτοσ ιταν περίπου υποτυπϊδθσ. Χωρίσ οργανωμζνο ςχολικό κεςμό παρείχετο μόνο εισ τουσ ζχοντασ και κατζχοντασ οι οποίοι «φρόντιηαν» για τθν πνευματικι άνοδο των δικϊν τουσ παιδιϊν με τον «μορφωμζνο» ιερζα ι αυτόν ο οποίοσ «ιξερε» γραφι και ανάγνωςθ. Θ κατάςταςθ αυτι ανετράπθ το προαναφερόμενο ζτοσ με τθν ανζγερςθ «διωρόφου και μεγαλοπρεπζςτατου ςχολείου»131 το οποίο καταςτράφθκε όμωσ, μάλλον από κακι καταςκευι, μετά από χριςθ περίπου είκοςι χρόνων, με αποτζλεςμα τα μακιματα πλζον να ςυνεχιςτοφν ςτα «κελλία» του ιεροφ ναοφ Αγίου Γεωργίου για μεγάλο χρονικό διάςτθμα132. Επιςθμαίνουμε πωσ για τθν ανζγερςι του δαπανικθκαν περίπου 400 οκωμανικζσ λίρεσ, ποςό που προιλκε

130

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 46-47

131

Π.π. ςελ 45

132

Π.π., ς. 27, «Ραρά δε τον ναόν ςϊηονται πλείςτα κελλία ζχοντα τθ αυτιν είςοδον. Τινά εξ αυτϊν εχρθςίμευον ωσ ξενϊνεσ εισ τουσ άπορουσ και τουσ κατά τθν θμζρα τθσ εορτισ τθσ κατ’ ζτοσ τελουμζνθσ πανθγφρεωσ προσ τιμιν του μεγαλομάρτυροσ προςερχομζνουσ προςκυνθτάσ, τασ δε επιλοίπουσ θμζασ ωσ ςχολεία εν οισ οι μακθταί εδιδάςκοντο απλιν ανάγνωςιν».

κφρια από το κλθροδότθμα του «μακαρίτου Τουϊςοφσ133 Σεραφείμ» αλλά και πολλαπλζσ ςυνειςφορζσ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ. Ρεριςςότερο περιγραφικόσ και αναλυτικότεροσ ο Σάββασ Χωλόπουλοσ καταγράφει πωσ θ βαςικι αιτία τθσ εντόσ εικοςαετίασ κατάρρευςθσ του πρϊτου ςχολικοφ κτθρίου ιταν το γεγονόσ πωσ κτίςκθκε πάνω ςε προχπάρχουςα οικοδομι, χωρίσ να ελεγχκοφν τα κεμζλιά τθσ. Ραραςτατικότατοσ είναι επίςθσ και με τθ φοίτθςθ των μικρϊν μακθτϊν κακ’ όλθ τθ διάρκεια τθσ ελλείψεωσ νζου οικιματοσ. Οι οποίοι περιπλανιόνταν μεταφζροντεσ επί των ϊμων τουσ τα «ευκίνθτα κρανία». Και τον μεν χειμϊνα με τισ χαμθλζσ κερμοκραςίεσ μεταφζρονταν ςε υπόγεια αλλά και ςε χϊρουσ τθσ εκκλθςιάσ, το δε καλοκαίρι ςε «τεχνθτάσ ςκθνάσ» ι ςτο νάρκθκα134. Πμωσ παρόλθ τθν κτθριακι υποδομι, τθν πολλαπλι και ςυνάμα εν πολλοίσ ατυχι ζλευςθ πολλϊν δαςκάλων, «ουδεμία πρόοδοσ παρετθρικθ» για τουσ προαναφερόμενουσ λόγουσ. Κεία και αγακι τφχθ για το εκπαιδευτικό ζτοσ 1880-81 προςλιφκθκε ωσ δάςκαλοσ τθσ κοινότθτοσ ο ςυγχωριανόσ τουσ και τελειόφοιτοσ τθσ «εν Συναςςϊ Σχολισ», Σάββασ Βαςιλειάδθσ. Νζοσ ςε θλικία, μορφωμζνοσ, αλλά προπαντόσ γνϊςτθσ τθσ νοοτροπίασ και των αντιλιψεων των ςυγχωριανϊν του. Και μάλιςτα με κζλθςθ και μεράκι για προςφορά προσ τα παιδιά τθσ ιδιαίτερισ του πατρίδασ. Ζτςι προςπάκθςε, πάλεψε με επιμονι και περιςςι υπομονι και τελικά τα κατάφερε. «Οφτοσ διδάξασ επί δεκαπενταετία ςυνεχϊσ με μεγάλθ επιμονι και υπομονι εμόρφωςε αρκετοφσ νζουσ και ζκθκε τθν βάςιν τθσ παιδείασ και τθσ πνευματικισ αναπτφξεωσ εν γζνει»135, κάτι που ιταν το «ιδεϊδεσ» των ποκοφντων τθν μόρφωςθ Συλλατιανϊν. Κάτι που είχε κετικότατθ απιχθςθ ςτουσ ςυγχωριανοφσ του που «κατενκουςιαςμζνοι» από τθν εμφανι πρόοδο των δικϊν τουσ παιδιϊν «ζςπευςαν ν’ αφιερϊςωςιν ίδιον τζμενοσ ταισ μοφςαισ», ςυλλζγοντασ δι’ εράνων προςφορζσ136. Βεβαίωσ το «χεράκι» του ζβαλε και ο ποιμενάρχθσ τθσ περιοχισ, Άγιοσ Λκόνιου Αγακάγγελοσ, ο οποίοσ αφοφ διζγνωςε τισ αιτίεσ τθσ όποιασ κακυςτζρθςθσ για τθ ανζγερςθ του ςχολείου, που ειριςκω εν παρόδω δεν ιταν άλλεσ παρά το «ποφ κα γίνει», ςυγκάλεςε ςυνζλευςθ των 133

Τουϊςοφσ= άτριχοσ

134

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 210, «Οφτω δε πάλιν θ πατρίσ ζμεινεν ωσ πρότερον εςτερθμζνθ πνευματικισ πθγισ, εξ θσ θ νεότθσ κα εποτίηετο τα τθσ παιδείασ νάματα, οι δε διδαςκαλίασ δεόμενοι παίδεσ περιπλανϊντο αφκισ φζροντεσ επ’ ϊμων τα ευκίνθτα του ςχολείου κρανία και εν μεν ϊρα χειμϊνοσ ςυνεςπειρϊντο εντόσ ςκοτεινϊν υπογείων, εν δε τθ του κζρουσ ϊρα κατά τα κυνικά καφματα ςυνθγελάηοντο επί χωμάτων ελεεινϊν δωματίων ι τεχνθτάσ ςκθνάσ ι και εν τω νάρκθκι του Λεροφ Ναοφ». 135

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ςελ 46

136

Θ πλζον ςθμαντικι προςφορά ιτανε αυτι του Συλλατενοφ Μωυςι Αλεξιάδου ο οποίοσ όχι μόνο βοικθςε για τθ ανζγερςθ του γυναικωνίτθ του ιεροφ ναοφ των 12 Αποςτόλων, του παρεκκλθςίου τθσ Αγίασ Μαρίνθσ, αλλά επί πλζον κατζκεςε και 1000 χρυςζσ λίρεσ για τθν ανζγερςθ κλπ τθσ αςτικισ ςχολισ του χωριοφ του. Βλ. ΢. Φαραςόπουλοσ ό.π. ςελ. 14

κατοίκων ςτισ 16 Λουλίου του ζτουσ 1885, τουσ μίλθςε137 και υπζδειξε τον χϊρο τθσ εκκλθςιάσ των ΛΒ Αποςτόλων, ωσ τον πλζον κατάλλθλο. Επικαλζςτθκε μάλιςτα ωσ λόγουσ για τθν εκλογι τοφτθσ τθσ τοποκεςίασ- περιοχισ: -Το ότι βρίςκεται ςτο κεντρικότερο ςθμείο του χωριοφ -Το ακόρυβο και «υπινεμον» του τόπου -Το ότι όλα τα κακιδρφματα τθσ πόλθσ ιταν ςυγκεντρωμζνα εκεί επομζνωσ εφκολα οι μακθτζσ κα μποροφςαν να εκτελοφν τα κρθςκευτικά τουσ κακικοντα, αλλά και οι δάςκαλοι να εκτελοφν κακικοντα του ιεροψάλτθ κλπ.

Ζτςι ςυντομότατα ςυνζλεξαν πάνω από χίλιεσ οκωμανικζσ λίρεσ138, ποςό υπεραρκετό δια τθν ανοικοδόμθςθ του νζου διδακτθρίου, πράγμα που επετεφχκθ ςτα 1895 ςε μια τοποκεςία, οικόπεδο τθσ κοινότθτοσ, ςτθν νοτιανατολικι τθσ πλευρά και λίγο παραζξω. Επρόκειτο λοιπόν περί ενόσ αρχιτεκτονικοφ κομψοτεχνιματοσ, με μαντρότοιχο, διπλι κφρα, τθν «τςατάλ καποφ» ςφμφωνα με τισ μαρτυρίεσ, παράκυρα ςυμμετρικά μπροςτά και ςτισ δυο του πλευρζσ και τζλοσ κεραμοςκεπι θ οποία διατθρείται μζχρι των θμερϊν μασ. Σφμφωνα με μαρτυρίεσ, επίςθσ, το ςχολείο εςωτερικά ιταν πλουςιότατο ςε εκπαιδευτικό υλικό. Υπιρχανε πάνω από 35 πίνακεσ –εικονογραφίεσ τθσ παλαιάσ Διακικθσ, ανάλογεσ τθσ Καινισ, πάνω από 70 πίνακεσ ηωολογίασ και βοτανικισ με παραςτάςεισ ηϊων, ερπετϊν και πτθνϊν, μια υδρόγειοσ ςφαίρα, χάρτεσ θπείρων και κρατϊν, και μια πλοφςια βιβλιοκικθ δωρεά του μεγάλου Συλατενοφ ευεργζτθ Στεφάνου Ηαφειρόπουλου. Νεότερεσ πλθροφορίεσ, για τα εκπαιδευτικά δρϊμενα μασ παρζχουν επίςθσ και οι μελετθτζσ Σαραντίδθσ Αρχ. και Κοιμίςογλου Συμεϊν. Σφμφωνα με αυτοφσ λοιπόν θ κοινότθτα διζκετε: -Ελλθνικόν Σχολείον και -Δθμοτικόν ςχολείον. Επίςθσ και μζχρι του 1899, ζτουσ ςυγγραφισ του πονιματοσ του Αρχ. Σαραντίδθ, δεν καταγράφεται ςτον χϊρο Ραρκεναγωγείο, ενϊ το 1905, ςφμφωνα με τον Συμεϊν Κοιμίςογλου, αποκτά και τζτοια ςχολι θ οποία μάλιςτα «είχε περί τισ ογδόντα μακθτρίασ»139.

137

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 210, «…πρϊτον μεν διζλυςε τασ περί τοποκεςίασ του μζλλοντοσ ν’ ανεγερκι ςχολείου ζριδαν αυτϊν, είτα δε δια καταλλιλου λαμπροφ λόγου περί “αγάπθσ και παιδείασ” και δια καταβολισ ικανισ χρθματικισ προςφοράσ υπεξζκαυςε τον ηιλον των ακροατϊν αυτοφ…». 138

Ροςό ουχί ευκαταφρόνθτο

139

΢υμεών Κοιμίςογλου, ό.π. ςελ 382…πλθροφορία τθν οποία αντλεί από το περιοδικό Ξενοφάνθσ του ζτουσ 1905.

Το προαναφερόμενο Ραρκεναγωγείο ιταν ζνα μικρό ιςόγειο κτίςμα, πλάϊ ςτο ςχολείο και νότια, ςτο οποίο οι μικρζσ μακιτριεσ μάκαιναν τα βαςικά ςε δυο κατευκφνςεισ. Θ πρϊτθ είχε να κάμει με τθ κεωρθτικι κατάρτιςθ και ιταν περίπου όμοια με αυτι των αγοριϊν. Θ δεφτερθ ιταν αυτι που τουσ μάκαινε εργόχειρο, κζντθμα, καταςκευι ροφχων, το πλζξιμο κλπ140.

Για τα ςχολεία, τουσ τφπουσ και το πρόγραμμά τουσ, γράφει βεβαίωσ και ο Φαραςόπουλοσ, ο οποίοσ όμωσ τονίηει πωσ πρόκειται για μια ςχολι. Μάλλον πρόκειται για τθ λεγομζνθ Αςτικι Σχολι θ οποία πράγματι λειτουργοφςε με τζςςερισ αρχικά και επτά τάξεισ αργότερα Επίςθσ πολυτιμότατεσ είναι και οι πλθροφορίεσ του για τον τρόπο λειτουργίασ τθσ ςχολισ, αλλά και τθν άμεςθ και ζμμεςθ βοικεια των ςχολείων από τον Οικουμενικό Κρόνο και το Εκνικό Κζντρο με τθν παροχι εκπαιδευτικοφ υλικοφ, βιβλίων κλπ. Ζτςι θ ςχολι «διαιρείται εισ δυο τμιματα, εισ το Ελλθνικό αποτελοφμενον εκ τριϊν τάξεων υπό τθν διεφκυνςιν του κ. Σ. Βαςιλειάδου και εισ Δθμοτικόν εκ τεςςάρων, υπό τθ διεφκυνςιν του κ. Φιλίππου Χατηθιωάννου, αποφοίτου τθσ εν Συλλάτοισ ςχολισ, όςτισ διδαχκείσ οπωςοφν τθν νζαν μζκοδον εν Συναςςϊ και βοθκοφμενοσ υπό των εκδιδομζνων εν Κωνςταντινουπόλει και εν Ακιναισ παιδαγωγικϊν βιβλίων εκτιςατο αρκετιν πείραν προσ εξάςκθςιν του επαγγζλματοσ του διδαςκάλου Ο μιςκόσ του μεν πρϊτου ανζρχεται από 37-40 λίρασ οκωμανικάσ, του δε δευτζρου 20-30 κατ’ ζτοσ»141. Να τονίςουμε επίςθσ πωσ το εκπαιδευτικό ςφςτθμα δουλειάσ τόςο ςτισ μικρότερεσ όςο και ςτισ μεγαλφτερεσ θλικίεσ ιταν περίπου όμοιο με αυτό των κοινοτιτων τθσ ευρφτερθσ περιοχισ, υπαγόμενο ςτισ γενικζσ διατάξεισ των αναλυτικϊν και ωρολογίων προγραμμάτων που ςυντάχκθκαν κατά καιροφσ από το Εκνικό Κζντρο ςε ςυνεργαςία με τον Οικουμενικό Κρόνο142. Και φυςικά όχι μόνο γιατί οι δυο ανωτζρω κεςμοί «επενζβαιναν» κατά καιροφσ τυπϊνοντασ νζα βιβλία αλλά κάνοντασ και «ιδιαίτερεσ» προςπάκειεσ. Επίςθσ αξιοςθμείωτθ είναι θ πλθροφορία που μασ παρζχει ο ερευνθτισ Συμεϊν Κοιμίςογλου για τον τρόπο διοίκθςθσ του ςχολείου τθσ κοινότθτοσ. Ρου ςφμφωνα με αυτιν θ διοίκθςθ τθσ ςχολισ και θ επίλυςθσ των αναφυομζνων προβλθμάτων ιταν υπόκεςθ τθσ οκταμελοφσ δθμογεροντοεφορείασ143.

140

Ο εξοπλιςμόσ του ιταν δωρεά του Σοφοκλι Σταματιάδθ.

141

΢υμεών Φαραςόπουλοσ ό.π. ςελ 48

142

Ελ. Καρατηά, ό.π., ς. 237, «Αναλυτικόν πρόγραμμα των εξαετϊν αςτικϊν ςχολϊν τθσ επαρχίασ Καιςαρείασ κλπ». 143

΢υμεών Κοιμίςογλου, ό.π. ςελ 382

Τα κακικοντα τθσ οποίασ βεβαίωσ ιταν πολλαπλά όπωσ: -Θ επάρκεια πόρων για τθν ςυντιρθςθ και λειτουργία του ςχολείου. Είναι γεγονόσ πωσ «μθχανεφονταν» κάκε κεμιτό μζςο και τρόπουσ για τθν εξοικονόμθςθ των απαραιτιτων πόρων ςε κλίμα μάλιςτα επικίνδυνο, μιασ και ο Οκωμανόσ δυνάςτθσ καιροφυλακτοφςε. Να ςθμειωκεί πωσ οι «τρόποι» είναι λίγο πολφ κοινοί ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ. Ζτςι ζχουμε τθν είςπραξθ χρθμάτων από τα ενοίκια των προςοδοφόρων κτθμάτων, δωρεζσ ευγενϊν κατοίκων τθσ κοινότθτοσ…τισ αυκόρμθτεσ προςφορζσ των διαφόρων ςυντεχνιϊν….μζροσ από τισ ειςπράξεισ των «προςόδων των ιερϊν ναϊν»…τον ετιςιο ζρανο για τα ςχολεία που γινότανε ςτθν αρχι τθσ χρονιάσ κυρίωσ ςτουσ καταςτθματάρχεσ και από εράνουσ «επί δοχείων εμπορευμάτων»144. Ειδικά τοφτοσ ο τρόποσ απζδιδε πολλά και ςθμαντικά ζςοδα και ιταν ςυνάμα πρωτότυποσ, πρωτόγνωροσ μα και ανϊδυνοσ, προερχόμενοσ «εκ παρακρατιςεωσ ωριςμζνου χρθματικοφ ποςοφ κατά δοχείον των εν τοισ καταςτιμαςιν των καταναλιςκομζνων εμπορευμάτων»145. -Θ επίλυςθ κάκε φφςεωσ προβλιματοσ που είχε ςχζςθ με τθν εκπαιδευτικι διαδικαςία -Θ «βοικειά» τουσ κατά τθν διάρκεια των εξετάςεων αλλά και των ςχολικϊν εορτϊν. Οι δθμόςιεσ εξετάςεισ ιταν διπλζσ. Τθν πρϊτθ φορά εξετάηονταν γραπτά και προφορικά ςτο τρίτο δεκαιμερο του Γενάρθ και μζχρι τθσ εορτισ των τριϊν Λεραρχϊν, οι δε τελικζσ ςτο πρϊτο δεκαιμερο του Λουλίου. Βεβαίωσ να ςθμειϊςουμε πωσ ςχθματιηότανε εξεταςτικι επιτροπι ςτθν οποία ςυμμετείχαν «εκ των μάλλον εκπαιδεφτων» οι εντεταλμζνοι ςχολικοί ζφοροι κακικοντα τθσ οποίασ ιταν ο γενικόσ και ειδικόσ ζλεγχοσ κλπ των απουςιϊν, προφορικισ βακμολογίασ, εξαγωγισ των αποτελεςμάτων, ο προβιβαςμόσ, θ επανάλθψθ τθσ χρονιάσ, οι νζεσ εγγραφζσ μετά ςχετικι απόφαςθ τθν οποία τοιχοκολλοφςαν ςτουσ ναοφσ…όπωσ για παράδειγμα: «Σιμερον ςυνεδριάςαςα θ ςχολικι εφοροδθμογεροντία τθσ πατρίδοσ, παμψθφεί απεφαςίςατο ωσ εξισ: Αρχομζνων των εγγραφϊν των μακθτϊν και μακθτριϊν κατά Σεπτζμβριον, κα γίνωςι δεκτοί εξ αμφοτζρων των φφλων οι ςυμπλθρϊςαντεσ κατά το βαπτιςτιριον ενόσ εκάςτου το πζμπτο και ιμιςυ ζτοσ εν ανάγκθ, κανονικϊσ το ζκτον. Αι εγγραφαί και θ κατάταξισ γενιςεται τθ 1θ Αυγοφςτου. Ράςα παράβαςισ του ςυμπεφωνθμζνου τοφτου όρου τθσ θλικίασ ςυνεπάγεται τθν κανονικιν καταδίωξιν και τιμωρία Επικυροφται το παρόν εισ πλιρθ ζνδειξιν και γνϊςιν εκάςτου Εν Ηιλθ τθ 1θ Σεπτεμβρίου 1911 Κεοφάνθσ Στ. Σταματιάδθσ, Συμεϊν Ρζτρου Χατηθηαφειρόπουλοσ, Λάηαροσ Χατηθγεωργίου Εξαρχίδθσ, Μωχςισ Χατηθςταφρου, Βθκλεζμ Εξαρχίδθσ, Γρθγόριοσ Τρυφερίδθσ, Νικόλαοσ Χαριτωνίδθσ, Γρθγόριοσ Τηαμπάηογλου.»

144

Τθν πλθροφορία για τθν φπαρξθ και αυτισ τθσ μεκόδου ςτθν κοινότθτα αντλοφμε από πλθροφορθτζσ. 145

Μικραςιατικά Χρονικά 1938, ς.452

Ραρατιρθςθ Άξια ςχολιαςμοφ είναι και θ προςπάκεια τθν οποία κατζβαλε θ αδελφότθτα των Συλατενϊν τθσ Κωνςταντινοφπολθσ, υπό τον διακριτικό τίτλο «Οι ΛΒ Απόςτολοι», για τα εκπαιδευτικά δρϊμενα τθσ ιδιαιτζρασ πατρίδοσ τουσ. Γιατί όχι μόνο ςυνζλεγαν ςθμαντικότατα ποςά, αλλά γιατί ο τρόποσ και θ μζκοδοσ που χρθςιμοποιοφςαν ιταν ευρθματικι, αποδοτικι και πάντοτε ςτακερι. Ζτςι όλοι οι Συλατενοί «οι εν τθ Ρόλθ ενδθμοφντεσ και εργαηόμενοι» ςυνειςζφεραν υποχρεωτικά ςτθν εκκλθςία και το ςχολείο ετιςια ειςφορά αναλόγωσ τθσ ειδικότθτασ και τθσ εργαςίασ των. Μαςτόρ, δθλαδι υπεφκυνοσ όλων των εργαηομζνων, γρόςια 20 Τεηιαχτάρθσ, δθλαδι υπεφκυνοσ πωλθτισ ςτον πάγκο, γρόςια 15 Κάλφασ, δθλαδι βοθκόσ, γρόςια 10 Τςιράκι, δθλαδι αςκοφμενοσ, γρόςια 5 Επίςθσ ςθμαντικι πθγι εςόδων υπιρξαν και οι επιχειριςεισ των Συλατενϊν ςτθν Ρόλθ που για το χρονικό διάςτθμα 1900-1915 ιταν πάνω από 100 και βρίςκονταν κυρίωσ ςτθν περιοχι του Κεμζρ Αλτί και του Γαλατά. Σφμφωνα, λοιπόν, με τισ υπάρχουςεσ καταγραφζσ αλλά και μαρτυρίεσ, το ετιςιο ποςό που ςυγκζντρωναν ανερχότανε ςτισ 60 περίπου λίρεσ, ποςό ικανό για τθν κάλυψθ των αναγκϊν των μικρϊν μακθτϊν ςε βιβλία, τεφτζρια, μελάνια, πζνεσ, χαρτικά κλπ.

Γενικζσ παρατθριςεισ -Το αξίωμα του μζλουσ τθσ ςχολικισ εφορείασ ιταν ςθμαντικότατο από κάκε άποψθ, τιμθτικό και φυςικά άμιςκο. -Μζλθ τθσ «τοποκετοφνταν» από τθν δθμογεροντία με τθν ζγκριςθ του οικείου Λεράρχθ άτομα «εγγράμματα και ευυπόλθπτα» ζχοντα ςχετικι οικονομικι επιφάνεια. -Κάκε μζλοσ τθσ ςχολικισ εφορείασ ζφερε τον αντίςτοιχο «τίτλο» ο οποίοσ κακοριηότανε από τισ υποχρεϊςεισ και τα κακικοντά του… Ζτςι είχαμε τον «ταμία», υπεφκυνο κάκε διαχείριςθσ, τον επί «των τυχθρϊν» για τισ δωρεζσ χορθγίεσ, τον επί των «κτθμάτων», τον επί των «ειςιτθρίων» (διδάκτρων), τον «γραμματζα» κλπ.

Ειδικζσ παρατθριςεισ

Χωρίσ να πάρουμε κζςθ είμεκα υποχρεωμζνοι, χάριν τθσ αλθκείασ, να αναφερκοφμε και ςτισ καταγγελίεσ του Σ. Φαραςόπουλου. Καταγγελίεσ οι οποίεσ ζχουν να κάνουν με τθν οικονομικι διαχείριςθ των επιτροπϊν, τουλάχιςτον ςτθν εποχι του, τόςο του ςχολείου όςο και αυτισ τθσ εκκλθςίασ, τισ οποίεσ δεν μποροφμε να επιβεβαιϊςουμε από καμία άλλθ πθγι. Εξ αρχισ, επίςθσ, οφείλουμε να ςθμειϊςουμε πωσ ο λόγοσ του προαναφερομζνου ςυγγραφζα είναι πολλζσ φορζσ «ςκλθρόσ». Σε και για πολλά ηθτιματα για τα οποία ςπεφδουμε να ςθμειϊςουμε πωσ ςυμφωνοφμε απόλυτα, τουλάχιςτον με το περιεχόμενό τουσ. Για παράδειγμα οι αντιλιψεισ των κρατοφντων για τα «γράμματα» και τθν περαιτζρω ακόμα εξζλιξθ του γυναικείου φφλλου είναι περίπου όμοια, φυςικά ςε διαφορετικό βακμό και ζνταςθ, ςε όλθ τθν Καππαδοκία. Κάτι που ςθμειϊνεται από όλουσ τουσ μελετθτζσ του χϊρου. Ειδικότερα για τα Σφλλατα, παλαιότερα τουλάχιςτον, «ο δυνάμενοσ ν’ αναγιγνϊςκθ τον Οκτϊθχον εκεωρείτο ωσ ποιιςασ μεγάλασ προόδουσ και επθνείτο, ο δε αποπερατϊςασ τθν ανάγνωςιν του Μεγάλου Ωρολογίου εκεωρείτο ςυμπλθρϊςασ ιδθ τασ ςπουδάσ του και άξιοσ απολφςεωσ. Κατά τθν θμζραν εκείνθν κακ’ θν επιςιμωσ ελάμβανε το απολυτιριον οι γονείσ εκάςτου μακθτοφ προςεκάλουν εισ πλοφςια ςυμπόςια τουσ ςυγγενείσ και τουσ φίλουσ. Οφτοι δε ζςπευδον όπωσ ςυμμεριςκϊςι τθσ χαράσ των γονζων και ςυγχαρϊςι αυτοφσ επί τω ευτυχεί γεγονότι τθσ αποπερατϊςεωσ των ςπουδϊν των τζκνων των…»146 Κοινζσ και περίπου όμοιεσ είναι επίςθσ και οι παρεμβάςεισ τουσ ςε κάκε μορφισ εκπαιδευτικι διαδικαςία. Συμφωνοφμε επίςθσ πωσ τοφτοσ ο λόγοσ ξεκινά από το διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο του ςυγγραφζωσ με τουσ κρατοφντεσ. Από τθν μια ζχουμε τον Γιατρό, τον εγγράμματο, που με πάκοσ περιςςό κζλει τθν πρόοδο τθσ δικισ του κοινωνίασ και από τθν άλλθ τουσ κρατοφντεσ οι οποίοι βλζπουν με μιςό μάτι κάκε νεωτεριςμό όμωσ… Πμωσ από του ςθμείου αυτοφ ζωσ τισ επϊνυμεσ και γραπτζσ καταγγελίεσ, περί οικονομικϊν αταςκαλιϊν των επιτροπϊν, θ απόςταςθ είναι μεγάλθ για τισ οποίεσ όπωσ προαναφζραμε αδυνατοφμε, λόγω ελλείψεωσ άλλων πθγϊν, να λάβουμε κζςθ. Ζτςι ςφμφωνα με τον Φαραςόπουλο147 «…το ταμείον τθσ κοινότθτοσ ευπορεί χρθμάτων, αλλά ταφτα καταβροχκίηονται υπό των κατά καιροφσ εντεταλμζνων να φυλάττωςιν αυτά επιτροπϊν ι ςπαταλϊνται αςκόπωσ λ.χ. τρεισ κφριοι κατθνάλωςαν τριακοςίασ πεντικοντα λίρασ δι ζργον αλλότριον όχι μόνον τθσ ςχολισ, αλλά και τθσ κοινότθτοσ άνευ τινόσ αποτελζςματοσ (περιττόν κεωρϊ να ποιιςω λόγον περί του ζργου τοφτου, κακότι γιγνϊςκουςιν οι εκ Συλάτων πϊσ εξατμίςκθκαν τα χριματα εκείνα). Άλλωσ αφορϊντεσ προσ ατομικά ςυμφζροντα διζκεςαν ουκ ευκαταφρόνθτα ποςά τθσ ςχολισ…».

146

Μαρτυρία Αλεξιάδθ Ηαφείρθ, ό.π., «Οι μακθτζσ ζδειχναν τον πρζποντα ςεβαςμό προσ τον δάςκαλο φιλϊντασ του το χζρι…Κάκε πρωϊ, όςοι είχαν τθν δυνατότθτα, ζπαιρναν για πρωϊνό προτοφ πάνε ςτο ςχολειό, γάλα ηεςτό με κουροφ καϊμάκ και μζλι ι ψωμί με παςτουρμά, ι ψωμί με άνκοσ. Οι υπόλοιποι βολεφονταν με πλθγοφρι ι λίγο ηεςτό κραςί με πετμζηι και ψωμί.» 147

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 48-49

Ρολφ απλά «κάποιοι», μζλθ του ςυμβουλίου τθσ ςχολικισ εφορείασ, «ζβαηαν χζρι» ςτο ταμείο που ιταν ευπορότατο από τισ δωρεζσ και τα κλθροδότθμα και ςπαταλοφςαν τα χριματα είτε για αλλότριουσ ςκοποφσ, είτε, το φοβερότερο, δια δικό τουσ όφελοσ.

-Σφμφωνα, επίςθσ, με το υπάρχον αναλυτικό πρόγραμμα «των εν Συλλάτοισ διδαςκομζνων μακθμάτων» είχαμε:

Τάξισ Α. Β. Γ. Ανάγνωςισ μετά γραμματικισ Λερά μακιματα Ρραγματογνωςία Αρικμθτικι Τοπογραφία Συλλάτων Καλλιγραφία και γραφι Άςματα, ποιιματα και μφκοι

Τάξισ Δ Ανάγνωςισ Νεοελλθνικά Λερά Λςτορία (Ραλαία και Νζα Διακικθ) Ελλθνικι Λςτορία Αρικμθτικι (προφορικά και γραπτά) Σωματολογία Καλλιγραφία και κεματογραφία. Λχνογραφία

Τάξισ Ε Νεοελλθνικά και αρχαία Λειτουργικι Ελλθνικι Λςτορία Αρικμθτικι (δεκαδικοφσ) Ηωολογία Βοτανικι 60

Καλλιγραφία και Κεματολογία Οκωμανικά

Τάξισ ΣΤ Ελλθνικά Λερά κατιχθςισ Μυκολογία Αρικμθτικι Ελλθνικι Λςτορία Γεωγραφία πολιτικι Φυςικι Επιςτολογραφία Οκωμανικά

Τάξισ Η Ελλθνικά Εκκλθςιαςτικι Λςτορία ΢ωμαϊκι Λςτορία Φυςικι Κοςμογραφία Επιςτολογραφία Αρχαιολογία Οκωμανικά Επιςτολογραφία Οκωμανιςτί

-Τζλοσ θ κάλυψθ των εκπαιδευτικϊν αναγκϊν των μουςουλμάνων κατοίκων τθσ κοινότθτοσ γινότανε ςτον χϊρο του ιεροφ τεμζνουσ που βριςκότανε ςτθν «μπασ μαχλζ», δθλαδι τθν επάνω γειτονιά. Επρόκειτο περί ενόσ μικροφ μουςουλμανικοφ τεμζνουσ ςτο οποίο είχαν προςτεκεί ζνα δωμάτιο και άλλοι λειτουργικοί χϊροι και χρθςίμευε ωσ ςχολείο. 61

Τελειϊνοντασ ςτο ςχετικό περί παιδείασ κεφάλαιο κεωροφμε απαραίτθτο να καταγράψουμε τουσ αείμνθςτουσ διδαςκάλουσ που προςζφεραν τα μάλα ςτθν υπόκεςθ εκπαίδευςθ, πζρα και πάνω από κακικοντα, ωράρια και πολλζσ φορζσ αντίκετα με υπάρχουςεσ νοοτροπίεσ και αντιλιψεισ. Και «ζςτω εισ ενκφμθςιν», από του ζτουσ 1860 ιςαν οι εξισ148: -Οι πατζρεσ Ραςχάλθσ, Φίλιπποσ και Ρορφφριοσ, αγνϊςτων λοιπϊν ςτοιχείων.149 - Κεόδωροσ Φιλοκεϊδθσ ι Φιλοκζου, από τα Κζρμιρα. Θ πρόςλθψι του καταγράφεται ςτθ ςελίδα 103 του Κϊδικα τθσ Κοινότθτασ με θμερομθνία 1855 -Ο εκ Μουταλάςκθσ τθσ Καππαδοκίασ κ. Γαβριιλ. -Ο εκ Υοηκάτθσ κ. Βαςίλειοσ -Ο εκ Ρόρου του Λκονίου κ. Λωάννθσ -Ο εκ Ηαλζλασ (Τηαμιλ) τθσ Καππαδοκίασ κ. Χαδηι Φϊτιοσ -Ο εκ Ρροκοπίου τθσ Καππαδοκίασ πανοςιϊτατοσ κ. παπά Διονφςιοσ -Ο εξ Λνδηεςοφ-(λεπτό φδωρ) τθσ Καππαδοκίασ κ. Λςαάκιοσ -Ο εκ Αγίου Προυσ πατζρασ Μόδεςτοσ -Ο εκ Συλλάτων ιερζασ κ. Λωάννθσ Χατηθςταφρου -Ο εκ Νεβςεχίρ (Νεάπολθ) τθσ Καππαδοκίασ παπά Λάηαροσ Βραχιόνασ -Ο εκ Καιςαρείασ κ. Λωάννθσ -Ο εκ τθσ Ανακοφ κ. Ευςτάκιοσ Ρλατωνίδθσ -Ο εκ των Συλλάτων παπά Μακάριοσ. -Ο εκ Συλλάτων Σάββασ Βαςιλειάδθσ ι Χωλόπουλοσ150

148

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ς. 344.

149

Π.π., ς 141 και μαρτυρίεσ

150

Ραρουςίαηουμε το ςυμβόλαιο ανανζωςθσ τθσ εργαςίασ του όπωσ το βρθκαμε καταγεγραμμζνο ςτον οικείο κϊδικα τθσ κοινότθτοσ: «Ο υποφαινόμενοσ Σάββασ Βαςιλειάδθσ, δια του παρόντοσ μου ςυμφωνθτικοφ εγγράφου, διλον θσ ποιϊ ότι δια τα μετ’ ολίγον απολιγοντα διετι ςυμβόλαιά μου, ςιμερον αφκι τθσ 3 Λουνίου του 1890 ζτουσ προςκλθκείσ παρά τθσ κατά καιροφσ εφορίασ τθσ χϊρασ μου Ηιλασ, παρόντων και ετζρων πολλϊν πατριωτϊν, ίνα αναλάβω προςζτι επί τρία ολόκλθρα ζτθ , το βάροσ τθσ διδαςκαλίασ, προσ τα τζκνα τθσ Ρατρίδοσ μασ, ό και ευχαρίςτωσ εγζνετο εξ αμφοτζρων των μερϊν προσ αςφάλειαν ουν των εφεξισ όρων.

Υπιρξε ο μακροβιότεροσ και ο πλζον φωτιςμζνοσ δάςκαλοσ του χωριοφ. -Ο εκ Συλλάτων Φαραςόπουλοσ Ηαχαρίασ (1880-1885) -Ο εκ Νεβ-Σεχίρ κ. Κωςτάκθσ -Ο εκ Σιναςοφ Μαράςογλου Στυλιανόσ -Ο Τηθρίτθσ - Ο Χατηθϊωάννου Φίλιπποσ, από τα Σφλλατα και μάλιςτα υπζροχοσ ψάλτθσ. -Ο Χατηθςπυρίδθσ Κωνςταντίνοσ -Ο Ραπαϊακϊβου Ευκφμιοσ -Ο Σιςμανόγλου ι Χολόπουλοσ Ρρόδρομοσ -Ο Ραπαϊακϊβου Ευδόκιοσ -Ο Λωαννίδθσ Νικόλαοσ -Ο Σανταμοφρθσ Στυλιανόσ

Α-οφείλω να διδάξω ωσ και πρότερον μετά φιλοπατριωτιςμοφ αιςκιματοσ επί τρία ζτθ αντί μιςκοφ ζνδεκα χιλιάδων εκατό (11.100) γροςίων, ιτοι κατ’ ζτοσ τρεισ χιλιάδεσ επτακόςια (3700) προσ είκοςι (20) γρόςια το μετηίτι, άπερ κζλω λάβει κατά μινα παρά του κατά καιρόν επιτρόπου του ναοφ ΛΒ Αποςτόλων κατά το κεκανονιςμζνον τθσ χϊρασ. β-οφείλω να εκτελϊ τα κακικοντα του ιεροψάλτου εν πάςαισ ταισ εορταίσ και ται θμζραισ κακ’ ασ τελείται θ λειτουργία άνευ τινόσ προςόδου θσ

Εγζντο εν Ηιλα τω 1890ω ζτοσ τθσ 3 Λουνίου» Δια τθν εφοροδθμογεροντία Γρ. Τηιντάρθσ, Γ. Καρακίη, Χαρ. Μελιτόπουλοσ, Δ. Λεοντίου, Β. Χατηθαγαπίου, Αγακ. Αλβανόπουλοσ, Γεϊργιοσ Ανυπαρόπουλοσ

Νοοτροπίες…. αντιλήψεις… -Θ κζςθ τθσ γυναίκασ ςτθν απζραντθ οκωμανικι αυτοκρατορία είναι περίπου γνωςτι ςε και για όλα τα «μιλζτια». Και μάλιςτα διαχρονικά151. Μια ςυνεχισ και αδιάκοπθ καταπίεςθ, χρθςιμοποίθςι τθσ περίπου ωσ ανδραπόδου, χωρίσ δικαιϊματα και χαρζσ ι άλλεσ απολαβζσ. Ζνα ςυνεχζσ «πρζπει» βαςιςμζνο ςε μια κακωςπρεπικι αντίλθψθ και νοοτροπία…ζνα μόνιμο, «αυτό είναι αμαρτία», χωρίσ δικαίωμα καν επί του ςϊματόσ τθσ…τθσ εν γζνει πορείασ τθσ. Είναι, μάλιςτα, γνωςτζσ και οι πολλαπλζσ απαγορεφςεισ. Από του κοινοφ, κακθμερινοφ φαγθτοφ τθσ οικογζνειασ, ζωσ και του «ξαποςτάματόσ» τθσ ςτθν ςυηυγικι παςτάδα. Του γεγονότοσ πωσ χρθςίμευε ωσ ζνα φτθνό εργατικό χζρι, ωσ ςκεφοσ θδονισ κατά τισ ορζξεισ του αφζντθ- αρχθγοφ τθσ οικογζνειασ και τζλοσ ωσ παιδοποιθτικι μθχανι, θ οποία μάλιςτα κα ζπρεπε να φζρνει μόνο αρςενικά παιδιά, διαιϊνιςθ του είδουσ και του ονόματοσ του…και τθσ αντίλθψθσ του (res) αντικειμζνου…Με υποχρεϊςεισ «φυςικζσ», ζωσ «βαςικζσ»…και από «υποχρεωτικζσ» ζωσ «καταναγκαςτικζσ»152… Βεβαίωσ θ κατάςταςθ δεν ιταν πάντοτε ζτςι και οφτε φυςικά ςε όλα τα «μιλζτ», μιασ και θ χριςτιανικι, τουλάχιςτον, κρθςκεία, επζβαλε μια κάποια μορφι ιςότθτασ ςτθ γυναίκα. Με τθ κζςθ τθσ βελτιοφμενθ, λόγω πολλαπλϊν πιζςεων από τισ δυνάμεισ τθσ δφςεωσ, και με τθν προςπάκεια εξευρωπαϊςμοφ τθσ οκωμανικισ αυτοκρατορίασ κυρίωσ μετά τον 18ο αιϊνα. Εξάλλου ο ςκοπόσ- προςπάκεια και των διαταγμάτων Χάτιι Χουμαγιοφμ και Χάτιι Σερίφ απζβλεπε ςτθν «εκτόνωςθ» τθσ υπάρχουςασ αντίλθψθσ ςε όλουσ τουσ τομείσ τθσ κακθμερινότθτασ. Βεβαίωσ να τονίςουμε πωσ θ κζςθ τθσ χριςτιανισ ιταν ςε πολφ καλφτερο ςθμείο και όχι όμοια με τθν μουςουλμάνα γυναίκα όμωσ…

151

Κ. Νίγδελθ- ΢. Κοιμίςογλου», Η Μαλακοπή τησ Καππαδοκίασ, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Διμου Συκεϊν, 2003, ς. 61, «Θ Κζςθ τθσ γυναίκασ, γονζων και παιδιϊν ιταν αυςτθρά προςδιοριςμζνθ κατά τα ειωκότα…». 152

Κ. Νίγδελθ- ΢. Κοιμίςογλου, Το Ανταβάλ τησ Καππαδοκίασ, ς. 78, «…Ειδικά αυτζσ που είχαν να κάμουν με τθ ςυμπεριφορά τθσ ςτο ςόι του ανδρόσ τθσ. Ρερίπου ανδράποδο για μεγάλο χρονικό διάςτθμα χωρίσ δικαιϊματα, κα ’πρεπε ςχεδόν πάντοτε το ςτόμα τθσ να μζνει κλειςτό (να κρυψ’ νυφχότ) ι όποτε μιλοφςε να το ζκαμε μετά του δζοντοσ ςεβαςμοφ βάηοντασ μάλιςτα το χζρι τθσ μπροςτά ςτο ςτόμα….Αλλά και να υπθρετεί αδιαμαρτφρθτα τουσ πάντεσ. Από τα ιερά πρόςωπα τθσ οικογζνειασ, τουσ βαβά και μαμά, δθλαδι τα πεκερικά, ζωσ όλουσ τουσ αρςενικοφσ τθσ οικογζνειασ. Να ξυπνά πρϊτθ να κοιμάται τελευταία, να κάμει τα πάντα μόνθ χωρίσ βοικεια καμιά…».

Πμωσ ιταν και αυτι μπολιαςμζνθ με τισ αντιλιψεισ και τισ νοοτροπίεσ του μουςουλμανικοφ κόςμου, με τον οποίο εξάλλου ηοφςε «αρμονικά» επί εκατοντάδεσ χρόνια και ςυνεπϊσ οι όποιεσ απαγορεφςεισ, νζεσ ι παλιζσ, επιβάλλονταν όχι μόνο από τουσ «ιεροφσ κανόνεσ τθσ θκικισ», αλλά και από τισ κατά τόπουσ κρθςκευτικζσ και πολιτικζσ θγεςίεσ που αςκοφςαν πολφπλευρο ζλεγχο153… Σίγουρα ιταν ι περίπου ιταν αδιανόθτοσ κάκε νεωτεριςμόσ ςε ςχζςθ με το γυναικείο φφλλο τόςο από πλευράσ των μουςουλμάνων αλλά και όςο των χριςτιανϊν. Υπιρχε μάλιςτα μια αγαςτι κοινι αντίλθψθ που ικελε τθ γυναίκα περίπου ςτο ίδιο επίπεδο τόςο τθσ κακθμερινότθτασ, όςο και ςτο πεδίο τθσ εξζλιξισ τθσ. Πμωσ για να είμαςτε πιο αντικειμενικοί και δίκαιοι οφείλουμε να εξθγιςουμε πωσ τοφτθ θ ταφτιςθ δεν ιταν όμοια παντοφ ςε όλα τα ςθμεία τθσ αυτοκρατορίασ. Απλά το χριςτιανικό ςτοιχείο προςπακοφςε, επιτυχϊσ, να μθν δίδει δικαίωμα ςτουσ αλλόκρθςκουσ γείτονεσ τουσ και ςε αυτό το πεδίο. Ζτςι και θ χριςτιανι φοροφςε το «τςεμπζρι» ι όπωσ αλλιϊσ το ονόμαηαν ςτισ διάφορεσ κοινότθτεσ τθσ αυτοκρατορίασ, το ζδενε γφρω από τα μαλλιά και το πρόςωπο αφινοντασ απειροελάχιςτεσ επιφάνειεσ του προςϊπου ακάλυπτεσ…δθλαδι όπωσ ακριβϊσ και θ μουςουλμάνα. Το κτίςιμο του ςπιτιοφ επίςθσ. Κατά τον ίδιο και απαράλλακτο τρόπο όχι μόνο λόγω των ιδιαιτζρων κατά τόπων κλιματολογικϊν ςυνκθκϊν αλλά και εξαιτίασ τθσ αντίλθψθσ που κζλει τθ γυναίκα «μζςα». Ζτςι ζχουμε τον γυναικωνίτθ, τισ ιδιαίτερεσ κζςεισ εντόσ των ιερϊν, ναϊν κλπ, τον υψθλό μαντρότοιχο που «ςταματοφςε» τα περίεργα βλζμματα των γειτόνων και πάει λζγοντασ. Βεβαίωσ να τονίςουμε πωσ υπάρχει ςθμαντικότατθ διαφοροποίθςθ από τθ μια περιοχι ςτθν άλλθ εξαρτϊμενθ κυρίωσ από δυο κφριουσ παράγοντεσ. -τθν πλθκυςμιακι ςφνκεςθ τθσ περιοχισ -και τθν γεωγραφικι κζςθ τθσ εξεταηόμενθσ κοινότθτοσ. Ευνόθτο τυγχάνει το γεγονόσ πωσ θ κζςθ τθσ γυναίκασ ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα ςαφϊσ ιταν διαφορετικι αλλά και κατά πολφ καλφτερθ. Για παράδειγμα όταν υπιρχαν γυναικείοι ςφλλογοι κατά τα τζλθ ακόμα του 19ου αιϊνα ςτθν Ρόλθ, ςτθν Σμφρνθ και τα άλλα μεγάλα αςτικά κζντρα, θ κζςθ τθσ χριςτιανισ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ παρζμενε αναλλοίωτθ ςτο διάβα του χρόνου…και μόνο με τθν ακρόα «ειςαγωγι» εκπαιδευτικοφ προςωπικοφ με τθν βοικεια του οικουμενικοφ κρόνου και του φιλολογικοφ ςυνδζςμου, άρχιςε, κάπωσ, να υπάρχει μια ςχετικι κινθτικότθτα. Ππωσ επίςθσ διαφορετικι ιταν θ κζςθ τθσ ςτισ αμιγϊσ χριςτιανικζσ, ζςτω και τουρκόφωνεσ κοινότθτεσ, από αυτζσ του μεικτοφ τφπου. Διότι απλοφςτατα ςτισ δεφτερεσ υπιρχε και ο αλλόκρθςκοσ… Θ κζςθ τθσ μάλιςτα βρίςκεται ςε τζτοιο ςθμείο που ςχολιάηεται δυςμενϊσ και ειρωνικά όχι μόνο από τουσ «ξζνουσ», αλλά και από τουσ οικείουσ, τουσ ςυγχωριανοφσ… Από ανκρϊπουσ που «είδαν» τθν αλικεια ςτα ξζνα, ωσ οικονομικοί μετανάςτεσ, αλλά και ωσ ςπουδαςτζσ. Και που απεφάςιςαν να δθμοςιοποιιςουν τθν κζςθ και τισ νεωτεριςτικζσ τουσ

153

Π.π., ς. 79

αντιλιψεισ ςε κζματα ςυμπεριφοράσ, εκπαίδευςθσ αλλά και ιςότθτασ των δυο φφλων. Ζτςι, για παράδειγμα, ενϊ με δικζσ τουσ δαπάνεσ προςπακοφν να ςυντθριςουν τα υπάρχοντα ςχολεία και επί πλζον γι’ αυτοφσ που διψοφν για περαιτζρω μόρφωςθ παίρνουν τισ ςχετικζσ μζριμνεσ με τθν βοικεια των ςυλλόγων τθσ Ρόλθσ και τα υπάρχοντα κλθροδοτιματα, εν τοφτοισ δεικνφουν μια υπερβολικι αντίκεςθ με τισ «ςπουδζσ» του γυναικείου φφλου. Αντίλθψθ και νοοτροπία θ οποία όχι μόνο εμφιλοχωρεί εισ τον απλό κάτοικο τθσ κοινότθτοσ αλλά ακόμα και εισ τισ ανϊτερεσ οικονομικά τάξεισ154. Οι οποίοι κάνουν τα δυνατά αδφνατα μαηί με τουσ γονείσ παιδιϊν γυναικείου φφλου να μθν πάνε ςχολείο, γιατί κατ’ αυτοφσ, « τα πολλά γράμματα αποβλακϊνουν….τι τα κζλει θ γυναίκα, αυτι είναι μόνο για γάμο και παιδιά…»155, με διάφορεσ απαγορεφςεισ, προφάςεισ και αφορμζσ… Ραρουςιάηεται, δθλαδι, φοβερό «οπιςκοδρομικόν πνεφμα» ακόμα και ςτισ θγετικζσ τάξεισ, δθμογζροντεσ, κλιρο, οικονομικά ιςχυροφσ, για τθν εκπαίδευςθ και το ρόλο του γυναικείου φφλου, που κεωρείται απλά ωσ μια «κατ’ ανάγκθ φπαρξθ»… Βεβαίωσ και ςτο ςθμείο αυτό να τονίςουμε πωσ τοφτεσ οι ςυμπεριφορζσ δεν ιταν «προνομία» και μόνο των Συλλατιανϊν αλλά παρατθρικθκαν λίγο πολφ και ςε άλλεσ κοινότθτεσ τθσ περιοχισ156. Ππωσ επίςθσ και οι εξ αντικζτου ςυμπεριφορζσ ςε μερικζσ περιςςότερο «εξελιγμζνεσ». Για παράδειγμα είναι γνωςτό πωσ ςτθν παραδιπλανι κοινότθτα του Ντερίνκουγιου (Μαλακοπισ), υπιρχε ςχολι «τεχνικι» για τισ κοραςίδεσ και μάλιςτα λειτουργοφςε ςτο παλαιό διδακτιριο με δαπάνεσ τθσ δθμογεροντίασ. Σχολι ςτθν οποία τα κορίτςια μάκαιναν τα απαραίτθτα για να γίνουν και αυτζσ «καλζσ και προκομμζνεσ νοικοκυρζσ», δθλαδι, ράψιμο, μαγείρεμα, κλπ - Στισ «παραδοςιακζσ» αντιλιψεισ των κατοίκων, δυςτυχϊσ, και τουλάχιςτον όςεσ αφοροφν τθ εκπαίδευςθ του γυναικείου φφλου, «ςυμμετζχουν» εκόντεσ άκοντεσ και οι διδάςκαλοι τθσ κοινότθτασ, οι οποίοι παρόλο που διαπιςτϊνουν ότι ςτισ τάξεισ τουσ υπάρχουν και κορίτςια που «παίρνουν τα γράμματα», εν τοφτοισ ςυνταυτιηόμενοι με τουσ λοιποφσ, γονείσ και δθμογεροντία, αρνοφνται τθν περαιτζρω εξζλιξι του. Ζτςι «εισ τθν δθμοτικι ςχολιν φοιτϊςι αναμίξ και κοράςια μετά μεγάλθσ επιμελείασ, οργϊντα μάλιςτα και εισ ανωτζρασ ςπουδάσ, τοφτο όμωσ δεν τοισ επιτρζπεται υπό των διδαςκάλων και των δθμογερόντων…»157 -Ραρόλο που ςτθν βιβλιογραφία υπάρχει καταγεγραμμζνθ θ πλθροφορία πωσ ςτθν κοινότθτα υπιρχε παρκεναγωγείο από το 1890 αυτι δεν διαςταυρϊνεται από τουσ λοιποφσ ιςτορικοφσ μερικοί εκ των οποίων μάλιςτα κατάγονται από εκεί. Αποτζλεςμα απότοκο τθσ όποιασ

154

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 44, «Εισ τα Σφλλατα ωσ προσ τθν εκπαίδευςιν του γυναικείου φφλου επικρατεί οπιςκοδρομικόν πνεφμα παρά τιςιν εφόροισ, επίςθσ δ’ όςον αφορά τθν ανϊτεραν εκπαίδευςιν των νζων. Δεν κατόρκωςαν ακόμθ να εννοιςωςιν οι κφριοι οι προϊςτάμενοι τθσ κοινότθτοσ καίπερ διανφςαντεσ και διανφοντεσ ζτι το πλείςτον του βίου των εν Κωνςταντινουπόλει ότι μιτθρ είνε προωριςμζνθ να κζςθ τθν βάςιν τθσ ανατροφισ των εαυτισ τζκνων και δια τον λόγον τοφτον είνε απαραιτιτωσ αναγκαία προ τθσ ςυηεφξεωσ να τυγχάνθ επιμεμελθμζνθσ ανατροφισ και εκπαιδεφςεωσ…». 155

Μαρτυρίεσ.

156

Αρχελάου ΢αραντίδθ, ό.π., ς. 48, «…εκεϊρουν τθν των κθλζων μόρφωςιν ωσ περιττιν τινά και επιβλαβι δι’ αυτάσ κόςμον…». 157

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 48

οπιςκοδρομικισ τουσ αντίλθψθσ περί του γυναικείου φφλου και του προοριςμοφ του. Γράφει, για παράδειγμα ο Αρχζλαοσ Σαραντίδθσ ςτα 1899 για τθν κοινότθτα των Συλάτων. «Οι χριςτιανοί ζχουςι δθμοτικό και ελλθνικι ςχολι καλϊσ κατθριςμζνασ, ουχί όμωσ παρκεναγωγείον…»158 Άποψθ τθν οποία καυτθριάηει ο ςυντοπίτθσ τουσ Φαραςόπουλοσ λζγοντασ πωσ, « ενϊ ευκόλωσ δφναται να ςυςτιςωςι και να ςυντθριςωςι παρκεναγωγείον, όπωσ εκπαιδεφονται αι μζλλουςαι μθτζρεσ τυγχάνουςαι ιδιαηοφςθσ μορφϊςεωσ, δεν το πράττουςι δυςτυχϊσ γινόμενοι τυφλά όργανα ιδιοτρόπων και οπιςκοδρομικϊν…»159 -Τθν αυτι περίπου αντίλθψθ για τα γράμματα και τθ χρθςιμότθτά τουσ διατθροφν οι ανϊτερεσ τάξεισ τθσ κοινωνίασ των Συλλατενϊν και για τθν περαιτζρω μόρφωςθ του ανδρικοφ πλθκυςμοφ. Ριο ςυγκεκριμζνα αρνοφνται όχι μόνο τθν εξζλιξθ των επιμελϊν μακθτϊν, φζροντασ ποικίλα εμπόδια, αλλά δεικνφουν και μεγάλο μίςοσ εναντίον αυτϊν που ζλαχε να μάκουν κάτι περιςςότερο. Μίςοσ και νοοτροπία ανεξιγθτθ, κατά πολλοφσ, ίςωσ όμωσ και ευκολοδιάβαςτθ ςυμπεριφορά των κρατοφντων, μιασ και ςτο πρόςωπο των νζων ανκρϊπων και μάλιςτα των μορφωμζνων, ζβλεπαν τουσ όποιουσ «αντικαταςτάτεσ» τουσ, τουσ ανκρϊπουσ που είχαν να διατυπϊςουν κάποιον διαφορετικό λόγο, τουσ αμφιςβθτίεσ των αποφάςεων τουσ. Στο πρόςωπό τουσ αντίκριηαν τον κίνδυνο τθσ διαρκοφσ αμφιςβιτθςθσ, τθσ προςβολισ του αλάκθτου, τθσ «παντοκρατορίασ» τουσ, τθσ αποκαλφψεωσ των «μυςτικϊν» ι των αδυναμιϊν τουσ. Ζτςι «τινζσ των διευκυνόντων τα τθσ κοινότθτοσ διακρινόμενοι επί φρικτι αμακεία τρζφουςι μίςοσ ανεξιγθτον κατά των οπωςδιποτε εγγραμμάτων μθδεμίαν ευκολίαν παρζχοντεσ αυτοίσ προσ μελζτθν και ςπουδιν ιςτορικοφ τινόσ αφορϊντοσ τθν εαυτοφ πατρίδα. Τοφτο διλον γίνεται εκ του εξισ περιςτατικοφ. Νζοσ τισ μετά μακροχρόνιον εκ τθσ πατρίδοσ απουςία, επζςτρεψεν εισ αυτιν κατά τθν εποχι των κερινϊν διακοπϊν των μακθμάτων κατεχόμενοσ υπό διακαοφσ πόκου να ιδι τουσ γονείσ του και τθν φιλτάτθ του γενζτειραν Επωφελθκείσ δε τθσ ευκαιρίασ ταφτθσ θκζλθςεν να εξετάςθ αυτιν υπό ιςτορικιν και γεωγραφικιν ζποψιν ενςκιπτων εισ τθν μελζτθν διαφόρων ςθμειϊςεων αποτελουςϊν τον κϊδικα τθσ εκκλθςίασ. Ρροσ τον ςκοπόν απετάκθ εισ τον επίτροπον τθσ εκκλθςίασ, ευςεβάςτωσ παρακαλϊν αυτόν όπωσ παράςχθ τασ αναγκαίασ ευκολίασ. Ρροσ μεγάλθν του ζκπλθξιν όμωσ ζμακε παρά του τότε επιτρόπου ότι αδυνατεί να εκπλθρϊςθ τθν επικυμίαν του, αν μθ πρότερον ςυμβουλευκι τουσ δθμογζροντεσ. Οφτοι δε ςυνελκϊντεσ εισ ςυνεδρίαν και ςυςκεψάμενοι περί τθσ αιτιςεωσ ταφτθσ ειςθγουμζνου του ευφυοφσ επιτρόπου απζρριψαν αυτιν…».160 Δθλαδι και πολφ απλά αρνικθκαν ςτο νεαρό ςπουδαςτι, που καταγότανε μάλιςτα από εκεί, να ενδιατρίψει περαιτζρω ςτθν ιςτορία τθσ κοινότθτοσ. Βεβαίωσ θ πράξθ αυτι μπορεί ενδεχόμενα να ξεκινοφςε και από άλλα ελατιρια και όχι μόνο από τθν αντιπάκεια των δθμογερόντων προσ τουσ «γραμματιηοφμενουσ».

158

Αρχελάου ΢αραντίδθσ, ό.π. ςελ 124

159

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 48

160

Π.π. ς. 50-51

Για παράδειγμα θ οποιαδιποτε μελζτθ εισ βάκοσ μπορεί ενδεχόμενα να αποκάλυπτε και τινά μυςτικά όχι και τόςο καλά, μπορεί αταςκαλίεσ οικονομικισ φφςεωσ, παραβιάςεισ εκλογικισ διαδικαςίασ, λαδϊματα, κλπ. Αιτίεσ κατά τθν άποψι μασ περιςςότερο αλθκοφανείσ μιασ και ο ίδιοσ ο ςυγγραφζασ κατθγορεί, όπωσ κα δοφμε παρακάτω, τουσ άρχοντεσ, για οικονομικισ φφςεωσ κζματα, ευκζωσ για διαςπάκιςθ του δθμοςίου χριματοσ. -Ενδεικτικό τθσ «τερατϊδουσ» νοοτροπίασ των κατοίκων για το γυναικείο φφλλο, κοινό ςτθν ευρφτερθ περιοχι, ιταν το ζκιμο, αντίλθψθ, πρακτικι, με πολλζσ παραλλαγζσ μάλιςτα, του «νιφ-χωτ ι νιφιϊτ». Σφμφωνα λοιπόν με αυτό θ κοπελιά από τθν θμζρα που αρραβωνιάηονταν «εξακολουκεί επί δζκα και πλζον ζτθ μετά τον γάμον τθσ να μθ ομιλι παρά ςιγθλι τθ φωνι και δια διερμθνζωσ μετά προςϊπων ςθμαινόντων και προβεβθκυίασ θλικίασ ςυγγενϊν». Επιπλζον «άλλοτε δε επί μινασ και ζτθ διετζλει οφςα άφωνοσ και κεκαλυμμζνθ προ των πρεςβυτζρων τθσ, ςυνεννουμζνθ μετά τοφτων δια νευμάτων ι εμμζςωσ δι άλλων προςϊπων, τθ αδεία δε μόνον ι τθ απαιτιςει των ςυγγενϊν απεκαλφπτετο και ωμίλει μετά πολλά ετθ»161.

161

Κ..Νίγδελθσ-΢. Κοιμίςογλου, το Ανταβάλ, ό.π. ς. 109

Θρύλοι… μύθοι… παραδόσεις… -«Κάπου, κάποιοσ, κάποτε μου είπε…» -«Ο παπποφσ μου, που του το μετζφερε ο παπποφσ του…» -«Τα βράδια το χειμϊνα θ γιαγιά μασ διθγοφνταν …» Συνθκιςμζνεσ εκφράςεισ του μικραςιατικοφ και όχι μόνο ςτοιχείου. Κάποιεσ αλικειεσ από το παρελκόν μεταφζρονται «θρωικά» από γενιά ςε γενιά, από ςτόμα ςε ςτόμα, ζςτω και πανθγυρικά διογκωμζνεσ. Και το μικρό ψζμα πολλζσ φορζσ να γίνεται αλικεια, το ελάχιςτο να αποκτά τεράςτιεσ διαςτάςεισ, το φυςικό να καλφπτεται με το υπερφυςικό και πάει λζγοντασ. Με τα χρόνια να προςκζτουν το κάτι τισ τουσ πάνω ςτθν ςυγκεκριμζνθ ιςτορία. Ρου όμωσ, κατά τθν άποψι μασ, λειτοφργθςαν ευεργετικά για τθν ςυνοχι τθσ κοινωνίασ, μιασ και αποτελοφςαν αναπόςπαςτο κομμάτι τθσ τοπικισ τουσ ιςτορίασ. Εμείσ με τθ ςειρά μασ παρακζτουμε ότι ςυλλζξαμε από τθν υπάρχουςα βιβλιογραφία αλλά και τα μουχαμπζτια των πλθροφορθτϊν μασ. 1- Το «Μεςζ ταγ» πιρε τθν ονομαςία του από τθν φπαρξθ μιασ κολοςςιαίασ δρυόσ. Ιτανε τόςο μεγάλθ που μόλισ και μετά βίασ δυο άνκρωποι μποροφςαν να τθν αγκαλιάςουν… Αυτό λοιπόν το δζντρο οι Συλλατενοί το κεωροφςαν ιερό «εξ αρχαίασ παραδόςεωσ» γιατί λζγανε πωσ το ευλόγθςε κάποιοσ άγιοσ162 που περνοφςε από εκεί και ξαπόςταςε κομμάτι. Από τότε ςτθν κουφάλα που είχε ςχθματιςκεί ςτο διάβα του χρόνου, κακζνασ διαβάτθσ άναβε, υποχρζωςθ ιερά, ζνα καντιλι μζχρι...Μζχρι που κάποια ςτιγμι ζγινε παρανάλωμα του πυρόσ. Θ μοναδικι, ίςωσ, ζνδειξθ υπάρξεωσ κάποιου μικροφ παρεκκλθςίου ιταν μια μικρι εικόνα τθσ Ραναγίασ που βρζκθκε καμμζνθ εκεί ςτθ βάςθ του δζνδρου, φςτερα από υπόδειξθ κάποιου νζου που ιςχυριηόταν πωσ «είδε τθν Ραναγιά ςτον φπνο του, θ οποία του υπζδειξε το ςυγκεκριμζνο μζροσ»163.

2- Επί του βουνοφ τθσ Αγίασ Κζκλασ υπιρχαν δυο τεράςτιοι ογκόλικοι που προιλκαν από μια «ριηιμαία» πζτρα θ οποία ςκίςκθκε κατά τθν παράδοςθ και «δζχκθκε» ςτθν

162

Διίςτανται οι απόψεισ για το ποιοσ. Μερικοί λζγανε για το Άγιο Ρζτρο, κάποιοι άλλοι για τον Άγιο Χαραλάμπθ…όμωσ οι περιςςότεροι το τιμοφςαν ςτθ χάρθ τθσ Ραναγιάσ. Βλ Σάββα Χωλόπουλο ςελ 94 163

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 95, «Μόνον προ εξ ετϊν νζοσ τισ τριακονταετισ τθν θλικίαν υπ’ ονείρατοσ προτρεπόμενοσ εφρε δια ςκαφισ μικράν τινα εικόνα εν τω τόπω τθσ δρυόσ, εικονίηουςαν τθν Μθτζραν του Κεοφ μετά του Υιοφ αυτισ, παλαιοτάτθν και άνευ χρονολογίασ, αλλά και τοφτο όλωσ αμφίβολον.» .

αγκαλιά τθσ τθν πρωτομάρτυρα αγία.164 Υπιρχε όμωσ και μια δεφτερθ άποψθ ςφμφωνα με τθν οποία αποτελοφςαν τα ςφραγίςματα, τάπεσ, δυο ανοιγμάτων που οδθγοφςαν ςε υπάρχουςεσ ςπθλιζσ και που ιταν τα καταφφγια των λθςτϊν. Βλζποντασ ο Αρχάγγελοσ Γαβριιλ τα πολλαπλά ανομιματά τουσ ςφράγιςε τισ ειςόδουσ κάβοντάσ τουσ και απαλλάςςοντασ οριςτικά και αμετάκλθτα τθν ευρφτερθ περιοχι από τουσ λθςτζσ. 3- Λερι, επίςθσ, κεωρείτο και θ περιοχι του μοναςτθριοφ του Αγίου Χαραλάμπουσ προσ τιμιν του οποίου οι κάτοικοι των γφρω χωριϊν προςζφεραν κυςίεσ ηϊων.165 4- Λίγο πιο ζξω από το χωριό ςτθ κζςθ «Κιλεηίτ» ςε ανφποπτο χρονικό διάςτθμα ιρκαν και εγκαταςτάκθκαν μόνιμα περί τισ δζκα οικογζνειεσ Οκωμανϊν γιουροφκων(περιπλανϊμενων), οι οποίεσ μθ ζχοντασ γθ και κανζνα άλλο επάγγελμα, άρχιςαν να καταλθςτεφουν αλλά και να καταδυναςτεφουν τα γφρω χωριά. Οι χωρικοί παρακάλεςαν τουσ αγίουσ οι οποίοι τουσ βοικθςαν και ζςωςαν τα χωριά καταςτρζφοντασ τουσ λθςτζσ, ρίχνοντασ «βαριζσ αςκζνειεσ και κανατικό μεγάλο». 5- Οι Συλλατενοί υπερθφανεφονταν για τθ μεγάλθ τουσ κρθςκευτικότθτα και για τθ δφναμθ που επζδειξαν και δεν υπζκυψαν ςτισ πιζςεισ των Οκωμανϊν να αλλαξοπιςτιςουν. Γι’ αυτό οι Άγιοι Απόςτολοι τουσ αντάμειψαν προςτατεφοντάσ το χωριό από το κακό, αν και ιτανε ςε πολφ κοντινι απόςταςθ με κάποια άλλα που καταςτράφθκαν από τουσ ςειςμοφσ και τισ κατολιςκιςεισ. Λζγανε μάλιςτα και φζρνανε ςαν παράδειγμα τα άλλα που προτίμθςαν να αλλαξοπιςτιςουν. ( Γιαγίπςθλ, Ρουςλοφκ). 6- Ρριν πολλά πολλά χρόνια πζραςε από τθν περιοχι τουσ κάποιοσ καλόγεροσ από το Άγιο Προσ ζχοντασ ςκοπό να ταξιδζψει πεηι και να γνωρίςει όλα εκείνα μζρθ που ζηθςαν και αςκιτεψαν τόςοι Άγιοι. Του άρεςε όμωσ θ όμορφθ περιοχι τουσ, ιδιαίτερα το καταπράςινο βουνό τθσ Αγίασ Κζκλασ και απεφάςιςε να κτίςει μόνοσ του ζνα μοναςτιρι, πράγμα που πραγματοποίθςε μετά πολφ μεγάλο χρονικό διάςτθμα. Μόνοσ του, κακ’ όπωσ λζγανε οι παλιοί, ηωνότανε τα υλικά που τα μετζφερε χωρίσ υποηφγια ψθλά ςτθν κορυφι ανεβαίνοντασ κακθμερινά τον δικό του ανθφορικό δρόμο, τον κατάδικό του Γολγοκά. Ρροσ τιμιν του οι κάτοικοι ονόμαςαν τθν περιοχι «Καλόγθροσ Μπαγιρι», δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ ο ανιφοροσ του καλόγερου166. 7- Μζςα ςτο ςπίτι του Τανά Μαχμοφτ ςτθν Τουρκικι ςυνοικία υπιρχαν τα ερείπια μικροφ παρεκκλθςίου. Είναι αλικεια, επίςθσ, πωσ ο ιδιοκτιτθσ τοφ ςπιτιοφ-οικοπζδου προςπάκθςε πολλζσ φορζσ να ενςωματϊςει τα «καλά» μζρθ με το ςπίτι που ζκτιηε παραδίπλα, να το μετατρζψει ςε «ωφζλιμο» χϊρο. Μάταια, όμωσ, όπωσ λζγανε οι παλιοί, γιατί ο Κεόσ δεν του το επζτρεπε, δίδοντάσ του μάλιςτα και πολλά «ςθμάδια» να μθν ςυνεχίηει και μαγαρίηει τον τόπο Του. Θ γυναίκα του απζβαλε δυο φορζσ, γζμιςε

164

Θ ίδια παράδοςθ υπάρχει και ςτθν κοινότθτα Σίλε, λίγο παρακάτω από τα Σφλλατα. Βλ. Ν. Ρίηου ό.π. ςελ 132. 165

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 17, «εν τθ κζςει ταφτθ πολλάκισ του ζτουσ και προςφζρουςι κυςίασ ιτοι διάφορα ςφάγια»…βλ. μαρτυρία Μάρκασ Καγιαλι, ό.π. 166

Αναςταςίου Λεβίδθ, ό.π., ς. 116

το πρόςωπο των παιδιϊν του με ςπυριά, μερικά ηωντανά του ψόφθςαν…με αποτζλεςμα να πειςκεί να παραχωριςει και να αφιερϊςει τον χϊρο «τω Υψίςτω».

Σα ιδιαίτερα Είναι γεγονόσ πωσ τα ικθ, τα ζκιμα και οριςμζνεσ ιδιαίτερεσ ενζργειεσ ςτιγματίηουν τον κάκε λαό, τθν κάκε ράτςα. Τθν κάνουν να ξεχωρίηει από τισ άλλεσ, τθν κακιςτοφν μοναδικι, ζναντι των άλλων φυςικά. Είναι γεγονόσ και πάλι πωσ όταν μιλάμε για τισ κοινότθτεσ τθσ Καππαδοκίασ και φυςικά μεταξφ αυτϊν και τθν προαναφερόμενθ κα πρζπει να ζχουμε υπ’ όψθ μασ πωσ λόγω του περιβάλλοντοσ χϊρου και τθσ αναγκαςτικισ ςυνοίκθςθσ με το μουςουλμανικό ςτοιχείο, δεν ζχουμε πολλζσ αποκλείνουςεσ ςυμπεριφορζσ ςε επίπεδο τουλάχιςτον θκϊν εκίμων, εκτόσ οριςμζνων απειροελάχιςτων. Και εξθγοφμαςτε.

1-Στον αρραβϊνα και τον γάμο για παράδειγμα. α-Κοινόσ τόποσ θ θλικία167, θ προίκα και το ςυνοικζςιο. Ζτςι λίγο πολφ ο νζοσ ζπρεπε να είναι τουλάχιςτον δζκα οκτϊ χρόνων και άνω, ενϊ θ γυναίκα «ϊριμθ», δθλαδι πάνω από τα δεκατζςςαρα τθσ χρόνια, γιατί ςφμφωνα με τον Φαραςόπουλο «τοιοφτοι γάμοι είναι και ϊριμοι και καλά τζκνα προοιωνίηονται»168. Αν παρ’ ελπίδα περνοφςε τα 22-25 χρόνια τότε κεωρείτο «κατάλοιπο»-«καλμίςι ι καλμοφσ» Βεβαίωσ αποκλείνουςα ςυμπεριφορά παρατθρείται ςτο Μιςκί169 για παράδειγμα ι και τα Φλογθτά, όπου ο νζοσ ι θ νζα κεωροφνται ζτοιμοι για γάμο ςε θλικία 14 ι και 15 ετϊν. Λδιαίτερα θ γυναίκα και από τα δϊδεκά τθσ χρόνια. Το ποφ οφείλεται αυτι θ διαφορά αντιλιψεωσ εξαρτάται και είναι ςε ςυνάρτθςθ με τον περιβάλλοντα χϊρο και τισ επιρροζσ που δζχεται θ κοινωνία από τουσ «άλλουσ». Ακόμα και θ αντίλθψθ πωσ ζτςι προςτατεφεται θ κόρθ μιασ και ςκοπόσ τθσ φπαρξθσ τθσ γυναίκασ είναι να γίνει καλι νοικοκυρά και να κάμει καλά και γερά παιδιά. Βαςικι, επίςθσ, προχπόκεςθ για τον Συλλατενό, αλλά και γενικά για όλουσ ςχεδόν τουσ Καππαδόκεσ είναι πωσ, ο νζοσ πρζπει να «ψθκεί», δθλαδι να «βγεί» και να μάκει τον κόςμο και τθ ηωι πθγαίνοντασ κυρίωσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Αν και βεβαίωσ τοφτο πολλζσ φορζσ απζλθγε ςε μόνιμθ εγκατάςταςι του εκεί ςτθν ξενιτιά, λόγω τθσ φπαρξθσ πολλϊν ςειρίνων, όπωσ χριματοσ, διαφορετικοφ τρόπου ηωισ, μεγαλφτερθσ ελευκερίασ.

167

Ραλαιότερα υπιρχαν και τα νθπιοαρραβωνιάςματα

168

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 29

169

Μαρτυρία Μάρκασ Καγιαλι, ό.π., : «…τισ “καλμίςι” τισ ςτζλνανε νφφεσ ςε άλλα χωριά, ιδιαίτερα ςτο φτωχικό Μιςκί οι οποίοι κεωρϊντασ τισ Συλατινζσ ςοϊλίδικα- soylu κορίτςια τισ αποδζχονταν με χαρά. Αν κάποιοσ Μιςτιλισ παλιά ηθτοφςε ντόπια νφφθ ζπρεπε να καταβάλει τίμθμα και μάλιςτα μεγάλο ςε μετρθτά, δθλαδι “ τα κορίτη’ αγόραηάν τα”, κάτι που ίςχυε και ςτο χωριό πολφ παλαιά…»

Ρράγμα που καυτθριάηεται εν πολλοίσ από τουσ μορφωμζνουσ που βλζπουν τα χωριά να αδειάηουν κυριολεκτικά από τουσ νζουσ που ζρχονται ςτο «τηα» και ςτο «περίπου»170, μιασ και ενδιαφζρονται για τθν «καλοπζραςθ» και τθν πολυτζλεια. Επί πλζον και το φοβερότερο, ο νζοσ γινότανε ι αποκτοφςε και τα «κουςοφρια» τθσ πόλθσ, δθλαδι, ανυπακοι προσ τουσ μεγαλφτερουσ, απόλυτθ ελευκερία χωρίσ τισ πατρικζσ ςυμβουλζσ κ.α. Πταν, λοιπόν, επζςτρεφε ι ιτανε από κάκε άποψθ ζτοιμοσ να δθμιουργιςει οικογζνεια, ζςτω και ςτθν ξενιτιά ευριςκόμενοσ, οι γονείσ τουσ «ςυςκζπτονταν» και φυςικά χωρίσ να λάβουν υπ’ όψθ τθ γνϊμθ του αποφάςιηαν για το «κατάλλθλο» ταίρι. Ζτςι, λοιπόν, ζςτελναν μια ςεβάςμια γυναίκα, κοινά αποδεκτι και από τουσ άλλουσ, θ οποία μιλοφςε ςτουσ γονείσ τθσ κόρθσ για τον ςκοπό τθσ αποςτολισ τθσ, τα υπζρ για το ςυγκεκριμζνο προξενιό, τθν καλι τφχθ τθσ κόρθσ εάν δζχονταν τον υποδεικνυόμενο νζο κλπ. Ρερίμενε μάλιςτα τθν όποια απόφαςι τουσ θ οποία εάν και εφόςον ιταν ευνοϊκι τελείωνε με τθν ζκφραςθ και των δυο μερϊν, «εάν είνε το κζλθμα του Κεοφ θμπορεί να γίνει». Βεβαίωσ ςχεδόν άμεςα και με τθν επίβλεψθ- ςυμμετοχι του κλιρου οι γονείσ του νζου με μερικοφσ ςυγγενείσ πιγαιναν ςτο ςπίτι τθσ επιδόξου νφφθσ φζρνοντασ το «ςθμάδεμα»171, δθλαδι τον αρραβϊνα , ο οποίοσ για τα Σφλλατα αποτελείτο από φλουριά, φυςικά ανάλογα με τθν περιουςιακι κατάςταςθ τθσ οικογζνειασ. Τον κφριο λόγο ςε αυτι τθν φάςθ είχε ο παριςτάμενοσ ιερζασ ο οποίοσ όχι μόνο ζλεγε για το γεγονόσ τθσ αφίξεϊσ του, αλλά επζμενε και ςτο τελείωμα τοφτθσ τθσ «ιερισ» πράξεωσ. Θ οποία μάλιςτα ζπαιρνε πολλζσ φορζσ άμεςα και επίςθμο χαρακτιρα μιασ και γινότανε θ καταγραφι τθσ με «πλιρθ ςυμφωνία των μερϊν» ςε ιδιαίτερο ςυμφωνθτικό. Αυτι ιταν θ δεφτερθ φάςθ που ονομάηονταν «μζγασ αρραβϊνασ». Ρολλζσ φορζσ μάλιςτα το περιεχόμενο τθσ ςυμφωνίασ καταγράφετο ςτον ςχετικό Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ. Ππωσ για παράδειγμα αυτό του Σάββα Κεοδϊρου από τα Φάραςα, ωσ ςϊγαμβρου ςτα Σφλλατα, για τον οποίο υπιρχε πλιρθσ και αναλυτικι καταγραφι «των διδομζνων

170

«Τοιαφτα πάςχετε ω δυςτυχείσ πατριϊται…αφιςατε κατά μζροσ τθν πολυτζλειαν τθν επιτρεπομζνθν μόνον εισ πλουςίουσ και αναλόγωσ του εφαπλϊματόσ ςασ απλϊνετε τουσ πόδασ ςασ ωσ λζει θ παροιμία. Τι κζλει τθν γοφναν ι τον ντολαμάν θ μιτθρ ςασ ι θ ςυηυγόσ ςασ, τα οποία είνε μάλλον δαπανθρά των κομψϊν ενδυμάτων των ςυνθκιςμζνων εισ τασ πεπολιτιςμζνασ πόλεισ; Ρροσ τι ςκοπόν κζλουςι δζκα και δζκα πζντε ενδυμαςίασ, αι οποίαι καταςτρζφονται εν τοισ κιβωτίοισ χωρίσ να περιβάλωςι ποτζ τα ςϊματά των;…». 171

Σθμ:Ραλαιότερα υπιρχαν τα νθπιοαρραβωνιάςματα.

Μαρτυρία Βαρβάρασ Μιςκοποφλου, ό.π., : «Τθν Μάρτα, νιπιο ακόμθ (τριϊν μθνϊν) τθν αρραβϊνιαςαν (ςεμαδεψάν’ τθν, τθσ δϊςαν (γιλιςίκ) με τον Ανάργυρο….Επιςκζπτονταν ο πατζρασ του αγοριοφ το ςπίτι του κοριτςιοφ. Ηθτοφςε να τον κεράςουν κραςί ι ρακί. Ζβαηε μζςα ςτο ποτιρι του πατζρα ι ςυγγενι του κοριτςιοφ μια χρυςι λίρα. Αν ο πατζρασ το ζπινε ακολουκοφςαν οι ευχζσ (χαϊρλί ολςοφν), (καντεμλίκ ολςοφν), δθλαδι να ζχουν τφχθ και προκοπι. Από εκείνθ τθ ςτιγι τθ μικρι τθ φϊναηαν (κορίτη) που ςιμαινε νφφθ, και το αγοράκι (γαμπρό). Τθν επομζνθ προςζφεραν δϊρα, ζνα φλουρί και μικρό γιαςμά- γεμενί»

προικόων υπό του πεκεροφ», θ οποία μάλιςτα ζγινε παρουςία τθσ ςυνόδου172. Τα μετρθτά, τα χωράφια που κα μποροφςε να καλλιεργιςει, τα αντίςτοιχα αμπζλια, τα τιμαλφι, τα χαλιά, τα κιλίμια, τα ςτρϊματα, τα ζπιπλα, ο χϊροσ που κα ηοφςε (κρεβατοκάμαρα) κ.α.173 Και το τραγικότερο. Πλα ετοφτα λάμβαναν χϊρα χωρίσ οφτε καν τθσ απλισ γνϊςθσ από πλευράσ τθσ νζασ θ οποία ιταν υποχρεωμζνθ να δεχκεί τα πάντα αδιαμαρτφρθτα. Αλλά και του νζου, επίςθσ, που πολλζσ φορζσ μάλιςτα τθν ζβλεπε μετά τον «αρραβϊνα» και μάλιςτα μετά τθν ιεροτελεςτία του «μεγάλου αρραβϊνα»174, αφοφ βεβαίωσ προθγοφμενα του «φοφςκωναν» το μυαλό με επαινετικά και κολακευτικά λόγια που περιζγραφαν «εν εκτάςει» το κάλλοσ, τα προτεριματα αλλά και τθν περιουςία τθσ κοπελιάσ.

β- Θ«Ελ οπτουρμεςί», δθλαδι θ τελετι του χειροφιλιματοσ των ςεβαςμίων ανδρϊν. Ιταν ζκιμο διαδεδομζνο, με απειροελάχιςτεσ παραλλαγζσ, ςε όλθ τθν Καππαδοκία και ςφμφωνα με αυτό θ «μνθςτευμζνθ κόρθ» ζπρεπε ωσ δείγμα ευπρεπείασ και ςεβαςμοφ να αςπαςκεί τθν δεξιάν των πεκερικϊν τθσ αλλά και του υποψθφίου ανδρόσ τθσ. Ο οποίοσ τάλασ απαγορευότανε να τθν «δει» μοναχι τθσ εκτόσ εάν ο ίδιοσ ι θ ιδία ςυνοδευότανε υπό ςτενοφ ςυγγενικοφ προςϊπου, ζςτω κι αν ερχότανε από τθν ξενιτιά. Τότε και μόνο θ κόρθ υποχρεωνότανε να παρουςιαςκεί ενϊπιόν του για να γίνει το ζκιμο του χειροφιλιματοσ, οπότε ωσ δϊρο και ευχαρίςτθςθ ο νζοσ τθσ φιλοδωροφςε ζνα φλουρί. Βεβαίωσ για να μπορζςουμε να κατανοιςουμε τζτοιεσ ςυμπεριφορζσ κα πρζπει να λάβουμε υπ’ όψθ μασ το ποφ και το πότε. Τθν περιρρζουςα κατάςταςθ θ οποία δορυφοροποιείτο γφρω από περίεργεσ απόψεισ περί θκικισ, μπολιαςμζνεσ από ζνα κρθςκευτικό πουριτανιςμό, κράμα μεταξφ του μουςουλμανικοφ και χριςτιανικοφ κόςμου, που ικελε τθν γυναίκα περίπου ωσ res, δθλαδι αντικείμενο. Γιατί κατά τθν άποψι των πολλϊν τοφτεσ οι ςυμπεριφορζσ προλάμβαναν τα «ζκτροπα» από το νεαρό τθσ θλικίασ των παιδιϊν και μάλιςτα όταν ο νζοσ είχε ηιςει και ςτισ μεγαλουπόλεισ όπου πολλά από αυτά είχαν μαγαριςτεί. Γιατί αφινοντασ «λάςκα» τθν κοινωνία, χωρίσ αρχζσ, υπιρχε κίνδυνοσ διάλυςισ τθσ…

γ- Θ πρόςκλθςθ του γάμου.

172

Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, χειρόγραφο, ό.π., ς. 47

173

Μαρτυρία ΢ταματιάδθ Θεοφάνθ, ό.π., «Τον αρραβϊνα τον λζγανε και “δόξα” και τελοφνταν ςτθν εκκλθςιά, δθλαδι “Κυριακι ςο εκκλθςιά να λαλιςουμ’ το ςο δόξα”. Μετά τθν κεία λειτουργία ζγραφε ο υπεφκυνοσ δθμογζροντασ τα του αρραβϊνα ςτον Κϊδικα παριςταμζνων και μαρτφρων ωσ εγγυθτϊν τθσ όποιασ ςυμφωνίασ.» 174

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 285, «Επανελκόντοσ δε του νζου εισ τθν πατρίδα αυτοφ πρϊτιςτον αυτοφ μζλθμα εςτίν ίνα δυο θμζρασ μετά τθν άφιξιν αυτοφ επιςκεφκι τθν μζλλουςαν αυτοφ ςφηυγον, τθν λεγομζνθν ςθμαδεμζνθν. Τότε δε αίρει ο μνθςτιρ το κάλυμμα και αποκαλφπτεται, αν ζτυχεν αγγζλου ι διαβόλου, ωσ είπεν ευφυισ τισ ςατιριςτισ».

Σφνθκεσ και επιβεβλθμζνο ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ ο γάμοσ να είναι «καλόσ» και ςφμφωνοσ με τισ οικονομικζσ δυνατότθτεσ των μερϊν. Σφνθκεσ φαινόμενο επίςθσ και το μεγάλο χρονικό διάςτθμα που κρατοφςαν οι προετοιμαςίεσ του. Ρου ξεκινοφςαν άμεςα από τον «λόγο», για να κορυφωκοφν κατά τθν τελευταία εβδομάδα. Κατά τθν οποία παρατθροφνταν κυριολεκτικά ζνασ πυρετϊδθσ οργαςμόσ ςτον οποίο ςυμμετείχαν όλοι. Μικροί και μεγάλοι, ςυγγενείσ μα και γείτονεσ. Ζτςι από τθν Τετάρτθ «το εςπζρασ» προςκαλοφνται επίςθμα οι φίλοι και ςυγγενείσ, δθλαδι όλο το χωριό, με τουσ ειδικοφσ προσ τοφτο οριηόμενουσ «Καλετηζδεσ». Ρου δεν ιταν τίποτε άλλο παρά δυο νζα αγόρια, ςε άλλα χωριά ομάδα νζων ι ομάδα αγοριϊν και κοριτςιϊν, υπό τουσ ιχουσ γαμικϊν αμανζδων ςτα ελλθνικά ι τουρκικά, χορεφοντασ τοπικοφσ χοροφσ. Θ δε πρόςκλθςθ λεγότανε «προκάλια» δ- Θ ζναρξθ των γαμιλιων χορϊν και εκδθλϊςεων ειδικά ςτθν κοινότθτα των Συλλάτων γίνονταν πάντοτε από τθν μθτζρα του γαμβροφ. Θ οποία με τθ νφφθ και «…άλλαι ςυγγενείσ γυναίκεσ, ςυνοδευόμεναι δια κοχλιαρίων ξυλίνων, άτινα επιχαρίτωσ και ευρφκμωσ προσ τον ιχον μουςικϊν οργάνων κροταλίηουςιν»175 χόρευαν. ε- Το πρωί του Σαββάτου προςκαλοφνται οι φίλοι του γαμβροφ με τουσ «καλετηιδεσ» «δια κθρίων» για να τον ξυρίςουν τον γαμβρό. Τοφτθ θ τελετι ονομαηότανε «ξυραφίςματα»(ξουρίςια) και περιλάμβανε ευτράπελα, τραγοφδια του γάμου, πειράγματα, και καλό λοφςιμο… η-Το απόγευμα τθσ ιδίασ θμζρασ ο γαμβρόσ ςυνοδευόμενοσ από τουσ φίλουσ του, αλλά και με τθν παρουςία ενόσ ιερζωσ, πορεφονταν προσ τθν οικία τθσ νφφθσ όπου τθσ παρζδιδε τα «νυφιάτικα»176, δθλαδι ζνα «μεταξωτό εντερί μετά του κιβράκ» και ζνα επανωφόρι. Τα οποία βεβαίωσ προθγοφμενα ευλογοφςε ο ιερζασ και φυςικά φοροφςε θ νφφθ. Λδιαίτερο ζκιμο ιταν το «παιχνίδιςμα» μεταξφ των παριςταμζνων και τθσ πεκεράσ. Θ οποία αρχικά δεν παραβριςκότανε ςτθν τελετι αλλά ςτθν ςυνζχεια και μετά τθν παρζλευςθ επτά προςκλιςεων, «αν μθ προςκλθκι επτάκισ δια κθρίου», παρουςιαηότανε, περιφζροντασ τρεισ φορζσ το δακτυλίδι του γάμου πάνω από το κεφάλι του γαμβροφ και ςτθ ςυνζχεια προςπακοφςε, ματαίωσ αρχικά, να το βάλει ςτο δάκτυλό του. Ο οποίοσ αποβλζποντασ ςε κάποιο οικονομικό όφελοσ «ανκίςταται λζγων δικεν ότι δεν του κάμει», μζχρι ότου εξαναγκαςκεί θ πεκερά και του χαρίςει κάτι τισ όπωσ, αμπελϊνα, ηϊα, φλουριά... Ο οποίοσ βζβαια μετά το ςχετικό «τάξιμο» φιλά τρεισ φορζσ το χζρι τθσ μζλλουςασ πεκεράσ του. Επιπλζον, εκτόσ των προαναφερόμενων ταξιμάτων, τοφ δίδουν και μια προσ τοφτο ςτολιςμζνθ ανκοδζςμθ, δεμζνθ δια χρυςϊν ςυρμάτων, αλλά και «εν κουφτοφριο». Και θ μεν ανκοδζςμθ τοποκετείται επί του ςτικουσ δίκθν παραςιμου, το δε «κουφτοφρ» δίδεται

175

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 35

176

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 285, «Τω δε Σαββάτω ο γαμβρόσ μετά πάςθσ τθσ ςυγγενικισ αυτοφ ςυνοδείασ πορεφεται εισ τθν οικίαν τθσ μελλονφμφου, προπορευομζνου του ιερζωσ ζνκα μετά μικράν κρθςκευτικιν ιεροτελεςτίαν προςφζρει τθ νφμφθ τα νενομιςμζνα δϊρα, εν οισ πρωτεφει μεγάλθ λαμπάσ κεκοςμθμζνθ…».

ςτθ ςυνοδεία του και κυρίωσ ςτον «ςφντεκνο». Ρου δεν είναι παρά ζνασ πιτςιρικάσ, ειδικά επιλεγμζνοσ για τθν τελετι του γάμου. θ- Τθν Κυριακι, θμζρα του γάμου, ο γαμβρόσ μαηί με τον ςφντεκνο κρατϊντασ μεγάλεσ λαμπάδεσ εκκλθςιάηονται παίρνοντασ τθν πρζπουςα κζςθ ςτο ναό, που δεν είναι άλλοσ παρά αυτόσ «παρά τω δεςποτικϊ κρόνω». Ταυτόχρονα ο κουμπάροσ μαηί με νζουσ και νζεσ πθγαίνουν για να παραλάβουν τθν νφφθ όπου διαδραματίηονται και εκεί ποικίλα ζκιμα γενικισ αλλά και τοπικισ χριςθσ όπωσ: - Το «γκελίν αλμάν», δθλαδι, θ παραλαβι τθσ υπό τουσ ιχουσ γαμικϊν αμανζδων. -Το «ιπ τουκμάκ», δθλαδι, το κϊλυμα του ςχοινιοφ και το χρφςωμα των κοριτςιϊν. Σφμφωνα με αυτό δζνανε τθ νφφθ και προςπακοφςαν οι του γαμβροφ να τθν παραλάβουν, αλλά από τθν άλλθ μεριά υπιρχε ςχετικι αντίςταςθ θ οποία μειωνότανε ανάλογα με τα φλουριά που πζφτανε. Σε ςχετικι παραλλαγι, ςτθν παραδιπλανι Μαλακοπι, ιταν το κλείςιμο τθσ πόρτασ και το άνοιγμά τθσ μετά το ςχετικό χρφςωμα. Βεβαίωσ θ νφφθ παρουςιαηότανε ςτθν εκκλθςιά εν πομπι, ςυνοδευόμενθ από τουσ γονείσ, τουσ ςυγγενείσ και τουσ φίλουσ τθσ οικογζνειασ, πάντοτε όμωσ καλυμμζνθ δια ενόσ διαφανοφσ πζπλου, του «κιβράκ», και φυςικά μετά το ςχετικό νυφικό μοιρολόϊ177. Ρου φυςικά ακολουκοφςε τθ κεατρικι- εκιμικι απροκυμία τθσ για τον επικείμενο γάμον, τα λόγια του οποίου είναι:

Κιη αναςί κιηςϊη καλντί τουη καπί τουηςοφη καλντί Μουγοκί εβλζρ ιςςίη καλντί.

Ανά, ανά, τηανίμ ανά ςουντουνοφ εμντίμ κανά, κανά, Χελάλ εϊλζ ονοφ μπανά.

«Θ μάνα τθσ κόρθσ ζμεινε χωρίσ κορίτςι θ αλατιζρα χωρίσ αλάτι ςκοτεινό ζμεινε το αρχοντικό ςπίτι.

177

΢. Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 37, «εκεί τθν ευρίςκουςι μοιρολογοφςαν και μετά μεγάλθσ δυςκολίασ κατορκοφςι νϋαποςπάςωςιν αυτιν από των αγκαλϊν τθσ μθτρόσ…».

Μάνα μου, μάνα μου, μανοφλα μου, χόρταςα κιλαςα το γάλα ςου, χαλάλι να μου κάνεισ το κθλαςμό ςου.»

Στθν αρχι του 20ου αιϊνα και μζχρι τθν ανταλλαγι το παραπάνω εκιμικό- κεατρικό μοιρολόι αντικαταςτάκθκε από κάποιο άλλο το οποίο κατακζτουμε ζςτω και θμιτελζσ. Χάραξεν θ ανατολι και φάνθκεν θ δφςισ… άρχιςε γλϊςςα μου πικρι χείλθ φαρμακεμζνα…

κ- Μετά το πζρασ τθσ τελετισ και πάλι εν πομπι, όλοι οι παρευριςκόμενοι υπό τουσ ιχουσ πια εφκυμων γαμικϊν αμανζδων πθγαίνουν ςτο ςπίτι που πρόκειται να κατοικιςει το ηευγάρι. Εκεί ο ιερζασ παίρνει ζνα «κόςκινο» γεμάτο ςιτάρι, ςταφίδα και μικρά νομίςματα, με τα οποία «ραντίηει» τουσ νεόνυμφουσ. Και το μεν ςιτάρι ςυμβολίηει τθ γονιμότθτα, θ ςταφίδα να είναι γλυκιά θ ςυμβίωςθ τουσ, τα δε νομίςματα να είναι ςιδερζνια θ ηωι τουσ αλλά και πλοφςια. Ταυτόχρονα βζβαια νεανίδεσ προςφζρουν ςτουσ καλεςμζνουσ «μαςτίχθ και καϊμάκι μετά μζλιτοσ». ι- Λδιαίτερο ζκιμο τθσ περιοχισ είναι και το πιο κάτω. Πταν ειςζρχεται εντόσ τθσ οικίασ θ νφφθ τθν υποδζχεται θ πεκερά θ οποία τθσ δωρίηει, παρουςία των καλεςμζνων, χριματα ι ό,τι άλλο επικυμεί. Ταυτόχρονα ο παριςτάμενοσ ιερζασ αναφωνεί, δίκθν τελάλθ, τοφτθ τθ χειρονομία, λζγοντασ για παράδειγμα, «ζνα φλωρί εικοςάρικο και από τθν πεκερά, ο κεόσ να τθσ δϊςει χρόνια πολλά». Και βεβαίωσ για να μπει ςτο ςπίτι τισ ζδιδαν να κρατιςει ζνα μικρό βρζφοσ, κυρίωσ αγόρι, για το ςχετικό γοφρι, ζςπαναν ζνα ρόδι χτυπϊντασ το με δφναμθ ςτον τοίχο του ςπιτιοφ, για να «χαρίςει» θ νφφθ πολλά και γερά παιδιά, τοποκετοφςαν μια φρατηόλα ψωμί με τρία αναμμζνα κεριά πάνω από το κεφάλι τουσ, για καλό πλουτιςμό, χάραηαν με μζλι το ςθμείο του ςταυροφ ςτθν κεντρικι είςοδο του ςπιτιοφ, για να ’ναι γλυκιά θ ηωι τουσ κλπ.

Ραρατιρθςθ Ο ρόλοσ και θ παρουςία του ιερζα, ιδιαίτερα ςτθν κοινότθτα των Συλλάτων, κακ’ όλθ τθ διάρκεια των τελετϊν ιταν ςθμαντικότατθ και καταλυτικι. Τίποτε, μα τίποτε δεν γινότανε χωρίσ τθ προςωπικι του μαρτυρία. Ακόμα και θ πρϊτθ ζξοδοσ τθσ νφφθσ μετά τον γάμο και τον «εγκλειςμό» τθσ εισ τον νυφικό κοιτϊνα τθν Κυριακι το βράδυ, γινότανε το πρωί τθσ Τετάρτθσ και φυςικά «αφοφ λάβαινε τθν υπό του ιερζωσ επί τοφτω ευχιν»

κ- Στον απόθχο του γάμου ιδιαίτερθ τελετι ιταν και αυτι τθσ «Αντιχαράσ» που λάβαινε χϊρα τθν επόμενθ Κυριακι. Τθν θμζρα αυτι και κατά θ διάρκεια του γλεντιοφ γινότανε θ παρουςίαςθ τθσ «προίκασ» με τθ νφφθ να χορεφει μετά τθσ «νόνασ» τθσ υπό τουσ ιχουσ των ςείςτρων και να ςκορπίηει ςτάρι ςτα πόδια των καλεςμζνων τθσ οικογζνειασ. Στθ ςυνζχεια και αφοφ μετά των λοιπϊν κοριτςιϊν «αντλιςθ φδωρ, αφοφ δε γεμίςθ τθν υδρίαν πορεφεται ακολουκοφμενθ υπό πλθκφοσ νεανίδων και επανζρχεται εισ τθν οικίαν τθσ και ρίπτει τθν υδρίαν χαμαί και κατακρυμματίηει αυτιν κζλουςα ν’ αποδείξθ δια του τρόπου τοφτου ότι καταιςχυνκιςονται οι διαβάλλοντεσ αυτιν. Το δε πλικοσ ευωχοφμενον και διαςκεδάηον άχρι λφχνων αφάσ απζρχεται εισ τα ίδια και δίδωςι πζρασ εισ τθν τελετιν του γάμου»178.

2-Ο τοκετόσ Και εδϊ μετά βεβαιότθτασ μποροφμε να ποφμε πωσ υπιρχαν ζκιμα που επικρατοφςαν ςε όλθ τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, αλλά επιπλζον πωσ διατθροφνταν και κάποιεσ εντελϊσ ιδιαίτερεσ δοξαςίεσ. -Ζτςι, για παράδειγμα, εάν και εφόςον θ μαία, ςυνικωσ πρακτικι, διαπίςτωνε πωσ το «φςαχ» ερχότανε ανάποδα και με τα πόδια, βάηανε τθν «αποψίσ»179με τθν βοικεια των άλλων γυναικϊν τθσ γειτονιάσ, που πάντοτε προςζτρεχαν, πάνω ςε μια κουβζρτα και με απότομεσ κινιςεισ και κυματιςμοφσ, προςπακοφςαν να το επαναφζρουν ςτθ ςωςτι κζςθ180. -Σε περίπτωςθ και πάλι δυςτοκίασ προςπακοφςαν να διϊξουν τουσ φοβεροφσ πόνουσ τθσ εγκφου με τθν παρουςία μιασ χινασ τθν οποία τοποκετοφςαν πανω ςτο κρεβάτι τθσ. Ρίςτευαν πωσ με τισ παράξενεσ φωνζσ τθσ κα ζδιωχνε τον «άλυ ι άλθ»181, δθλαδι αυτόν τον κακό δαίμονα που προκαλοφςε τουσ αβάςτακτοφσ πόνουσ ςτθν γκαςτρωμζνθ. -Το «μοςοφντ», ζκιμο που επικρατεί μζχρι και ςιμερα και ςφμφωνα με το οποίο «πάςα ζγκυοσ ιτισ οςφρανκι τι εδϊδιμον και δεν γευκι τοφτου βλάπτεται το εν γαςτρί βρζφοσ δια τοφτο δε προςπακοφςι να ικανοποιιςωςι πάςαν επικυμίαν

178

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ςελ. 287, βλ. ΢υμεών Φαραςόποπυλοσ, ό.π. ςελ 39

179

Αποψίσ= γκαςτρωμζνθ, ζγκυοσ

180

Θ κζςθ τθσ μαμισ του χωριοφ ιτανε από τισ πλεον ςθμαντικζσ, μιασ και είχε το γενικό πρόςταγμα τθ θμζρα του τοκετοφ... 181

Μεταξφ των Καππαδοκϊν υπιρχε διαδεδομζνθ δοξαςία πωσ επρόκειτο περί δαίμονοσ που δεν ανζχονταν τθν αφξθςθ του ανκρϊπινου γζνουσ και με αυτό τον τρόπο προςπακοφςε να κάμει το κακό. Τον ζδιωχνα είτε με πυροβολιςμοφσ, είτε τοποκετϊντασ ςτο κρεβάτι τθσ μάνασ μιασ χινα, που με τισ φωνζσ τθσ τον φόβιηε …

τθσ». Οι παλιζσ λζγανε πωσ θ αποψίσ κιςςά, δθλαδι θ γκαςτρωμζνθ (κακοψυχά ι τθσ μφριςε κάτι) - ΢άντιηαν τθν ζγκυο με αγιαςμζνο από τθν εκκλθςία νερό με το οποίο για να ζχει καλι γζννα αλλά και το παιδί να «βγει» κατάγερο. -Κατά τθν κυοφορία, πάλι, θ γυναίκα ζπρεπε να κινείται τακτικά, για να πάρει κζςθ καλι το παιδί και να γεννιςει εφκολα, αλλά ταυτόχρονα εάν και εφόςον το ζμβρυο ςκιρτιςει «αμζςωσ να δει κάτι το ωραίο» -Ρριν τον τοκετό, επίςθσ και με τθν ζναρξθ των πόνων τθσ γζννθςθσ, ςικωναν τθ γυναίκα και τθν βάηανε να περπατιςει μζςα ςτο χϊρο του δωματίου πάνω ςε ζνα ςίδερο. Βαςικι τουσ πεποίκθςθ πωσ ζτςι το παιδί κα «ζβγαινε» γερό και δυνατό μ’ ζνα «αχ». - Με το που μάκαιναν οι άνδρεσ πωσ θ γυναίκα τουσ ζμεινε ζγκυοσ, λζγανε «θ ναίκα καςτρϊκθ» ι «θ ναϊκα πλάςθν το φςάχ». -Δεν τθν άφθναν να τρϊει ςαλιγκάρια γιατί πίςτευαν πωσ το παιδί κα ιταν μυξιάρικο, οφτε φυςικά «τηθγζρια»-ςυκωτάκια, γιατί το παιδί κα γεννιόταν μαφρο. Αν πάλι κζλανε το παιδί να γίνει όμορφο και ωραίο, ε, τότε, δίνανε ςτθν γκαςτωμζνθ να πιεί λίγο ρακί. -Αμζςωσ μετά τον τοκετό πλζνανε τθ λεχϊνα με ηεςτό νερό και τθν τοποκετοφνταν επί κερμισ ςτάχτθσ. -Με το κόψιμο του αφαλοφ τφλιγαν το μωρό ςε κακαρό «φαρςί», το κυμιάτιηαν και μετά θ μαμι το ζδιδε ςτθ μάνα του λζγοντασ: «Να ηθσ’ το φςαχ καλά ςεράντα». -Άμεςα, επίςθσ, με τθ γζννθςι του το βρζφοσ «αλατίηεται» για να είναι γερό, δυνατό και να αντζχει ςε κάκε κακό. Με μια διαδικαςία που ιταν απλι. Ρερνάγανε από τουλπάνι ψιλοκοςκινιςμζνο αλάτι και μ’ αυτό ςκζτο ι ανακατωμζνο με λίγο μζλι, αλατίηανε καλά και ιδιαίτερα τισ μαςχάλεσ, το λαιμό και τισ περιοχζσ των απόκρυφων μελϊν. Τοφτθ θ διαδικαςία, το «ψιςιμο» δθλαδι, κρατοφςε τρεισ μζρεσ. Ο κακαριςμόσ του βρζφουσ γινότανε από τθ μζλλουςα νονά και τισ παριςτάμενεσ γιαγιζσ. -Θ λεχϊνα τουλάχιςτον και μζχρι το ςαράντιςμα δεν αφινεται ποτζ μονάχθ για τθν «πατιςθ ο Άλθσ ι το κακό».

να μθν

Ρροφανϊσ πρόκειται για τον επιλόχειο πυρετό, αποτζλεςμα τθσ κακισ παροχισ υπθρεςιϊν και των μολφνςεων τθσ μιτρασ, τον οποίο μετζτρεψαν ςε «δαίμονα» που καιροφυλακτοφςε να «πάρει μάνα και παιδί». - Λδιαίτερθ πρόνοια υπιρχε και για τον ομφαλό του νεογνοφ. Ο οποίοσ μόλισ «ζπεφτε» τον ζφερναν ςτθν εκκλθςιά και μετά τισ ςχετικζσ ευχζσ του ιερζα, τον τοποκετοφςαν ςε μια τρφπα οφτωσ ϊςτε να προςτατεφεται από τα όρνεα.. Τοφτθ θ πράξθ ιταν απαραίτθτθ για το παιδί γιατί ζτςι κα «γινότανε καλόσ χριςτιανόσ και με τθ κεία φϊτιςθ φιλομακισ182.

182

Μαρτυρία Μιςκόπουλου Λαηάρου, ό.π.

-Το νεογνό το ντφνανε με τα «φαρτςά», δθλαδι τα ςπάργανα, καταςκευαςμζνα από χοντρό υπόςκλθρο φφαςμα. Και βεβαίωσ πάντοτε φαςκιωμζνο, δθλαδι «γουντάχ γουνταχλάτηαν ντο», για να ’ναι γερό και καλλίγραμμο αν ιταν κορίτςι, εκτόσ ελάχιςτων ωρϊν, κατά τθ διαδικαςία του κθλάςματοσ και τθσ προςωπικισ του υγιεινισ. -«Δζνεται» το κεφάλι του μικροφ παιδιοφ, αλλά και τθσ μθτζρασ, με πολφχρωμα καλφμματα προσ αποφυγι του ματιάςματοσ. - Φόβοσ και τρόμοσ των νεαρϊν μθτζρων ιταν και θ αρρϊςτια του «κιρκ παςτι» κατά τθν οποία το βρζφοσ «φκίνει και αποξθραίνεται». Ρροσ αποφυγι λοιπόν τοφτου του κακοφ επί ςαράντα μζρεσ δεν επζτρεπαν να πλθςιάςουν το νεογνό οι φορείσ του, που όπωσ πίςτευαν ιταν τα ηϊα, μεταξφ των οποίων τα ςκυλιά, οι κότεσ και άλλα οικιακά, «άρτι γεννιςαντα». -Κακό ςυναπάντθμα κεωροφνταν και θ επαφι τθσ λεχοφσ με μια άλλθ επίςθσ λεχϊνα πριν το ςαράντιςμα. Αν λοιπόν και όποτε γινότανε προσ αποφυγι του κακοφ ανταλλάςςανε μια βελόνα. - Τθν τρίτθ μζρα μετά τθ γζννθςθ του παιδιοφ θ μθτζρα μαηί με τθν πεκερά ςυγφριηε το ςπίτι και τοποκετοφςε πάνω ςε ζνα ιδιαίτερο τραπζηι, νερό, μζλι, με λίγουσ ξθροφσ καρποφσ, για να γλυκάνει τισ τρεισ μοίρεσ που ζρχονταν πάντοτε ςε όλα τα παιδιά για να τα μοιράνουν183. -Θ ζναρξθ του κθλαςμοφ, ςτθν αρχι τουλάχιςτον, γινότανε τελετουργικά. Θ μθτζρα ζπαιρνε το παιδί ςτθν αγκαλιά τθσ,184 ςταφρωνε πρϊτα τθ κθλι185 τρεισ φορζσ και κατόπιν αφοφ άρχιηε το παιδί το «γεφμα» του, ςκζπαηε το κεφάλι του για να μθν το ματιάξουν. Το ίδιο, δθλαδι το «ςταφρωμα», επαναλαμβανόταν και με το τζλοσ του φαγθτοφ…

3-Η Βάπτιςη

Ραλαιά ςυνικεια ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ, και όχι μόνο, ιταν το μωρό να βαπτίηεται ςχεδόν νεογζννθτο, πάντοτε αςαράντιςτο, και ςυνικωσ τθν πρϊτθ εβδομάδα, «για να μπει ςτον κόρφο του Κεοφ»186.

183

Σφμφωνα με τθν παράδοςθ που ιταν διαδεδομζνθ ςε όλθ τθν περιφζρεια τθσ Καππαδοκίασ «θ μια κρατοφςε κομπολόι, θ άλλθ το αδράχτι και θ τελευταία το ψαλίδι. Ζτςι λοιπόν όςουσ γφρουσ μαηζψει το αδράχτι μζχρι που κοπεί από το ψαλίδι τόςα χρόνια κα ηιςει το παιδί…» 184

άπ-παλα = αγκαλιά

185

Ουμ-μά = βυηί

186

Μαρτυρία ΢ταματιάδου ΢ωφρονίασ, ό.π.

Σφμφωνα λοιπόν με τισ εκιμικζσ ςυνικειεσ θ νουνά, θ οποία ιταν υποχρεωμζνθ να λοφςει το παιδί πριν τθ βάπτιςθ, επιτελοφςε τοφτο το κακικον τθσ με τθν παρουςία ςυγγενϊν και φίλων οι οποίοι «ζριχναν παράδεσ για το καλό», κακ’ όλθ τθ διάρκεια του «κακαριςμοφ». Το ζλουηε, λοιπόν, το ςτζγνωνε με τον τρόπο που ιξερε, το ζντυνε με τα δικά τθσ φαςκιά και το «ζφτυνε» προσ αποφυγι του ματιάςματοσ. Επίςθσ, κακ’ όλθ τθ διάρκεια του μυςτθρίου, το οποίο λάβαινε χϊρα χωρίσ τθν φυςικι παρουςία τθσ μθτζρασ θ οποία περίμενε καρτερικά ςτο ςπίτι για να «μάκει για το φωτιςμζνο τθσ», από τα μικρά παιδιά που τρζχανε να ποφνε το όνομα για το ςχετικό μπαξίςι, όλοι οι παρευριςκόμενοι είχαν αναμμζνα κεριά. Το όνομα δινόταν πάντοτε από τθ νουνά θ οποία μποροφςε να επιλζξει όποιο αυτι επικυμοφςε, με τθν ενζργεια αυτι να γίνεται αποδεκτι από τουσ ςυγγενείσ χωρίσ καμία αντίρρθςθ. Σφνθκεσ φαινόμενο, επίςθσ, και θ ρίψθ κερμάτων «άμα τω ακοφςματι του ονόματοσ» από πλευράσ των παπποφδων.

Φυςικά με τθν επιςτροφι, που γινότανε εν πομπι ςτθν αρχι τθσ οποίασ ιταν θ νουνά με το μωρό και με μια αναμμζνθ λαμπάδα, ακολουκοφςε το «γλζντι» τθσ χαράσ. Τοφτο το κεράκι τθσ νουνάσ το τοποκετοφςαν ςτο ςτρϊμα του «φςαχ», δθλαδι του φωτιςμζνου παιδιοφ, επί ςαράντα θμζρεσ. Επίςθσ, ςθμαντικι υποχρζωςθ του ιερζα τθσ εκκλθςίασ που γινότανε το μυςτιριο ιταν θ διλωςθ του παιδιοφ με ςχετικό ζγγραφο ςτα μθτρϊα τθσ κοινότθτοσ, αλλά και ςτα ςχετικά βιβλία, «νοφοφσ τεφτερί», τθσ διοικιςεωσ του Νεβςεχίρ ςτθν οποία υπαγότανε το χωριό. Κακικον υποχρεωτικό μιασ και θ ςχετικι άρνθςθ ι αβλεψία, επζςυρε μεγάλεσ χρθματικζσ ποινζσ. Ραρακάτω καταγράφουμε μερικά από τα πλζον ςπάνια ονόματα που δόκθκαν ςε παιδιά, τα οποία αντιγράψαμε από τον ςχετικό Κϊδικα: Κορίτςια Αγρυπνία, Κατζρνα, Ανάσ ι Τάςθ, Αννίκ, Αποςτολιά, Αργυρι, Αρχόντςα, Καραφίλα, Ελζγκω, Λευτζρνα, Ευδόκ, Κεγοπίςτθ, Λουνία, Κακαρι, Κλθματιανι, Κομνιανι, Κερεκίτςα, Κρζπαλθ187Μακρίνα, Μάρκα, Μελετίνα, Μαγδιλ, Μαϊςκοφλ, Ρλουμιςτι, ΢αχιλ, Σαματιανι, Σταυριανι, Συνόδα, Συμευκι188, Σωφρονία, Τριανταφφλλα, Φωτιανι, Φωτίκα, Φϊτα, Χρυςι, Χρουςάνα, Χουριτίνθ Αγόρια Αγάπιοσ, Αβράμθσ, Αβζρκιοσ, Ανανίασ, Αναςτάσ, Λθγόρθσ (Γρθγόρθσ), Μελζτιοσ, Μάιοσ, Μιμίκοσ, Λιςαίοσ, Ευτάτ, Κεολόγοσ, Κεοφάνθσ, Γιωβάνθσ, Λβάνθσ, Γιουβανάκ, Γιωςιφθσ,

187

Ρροζρχεται από το Κλεοπάτρα

188

Συμευτι: είναι βυηαντινό όνομα και ςθμαίνει πανζμορφθ

Κλιμεντοσ, Κφριλλοσ, Κερικθσ, Μουχάλ, Ρατζλοσ, Ρλάτων, Ρρόδρομοσ, Ταμάτ (Σταμάτθσ) Συμιϊν, Τριαντάφυλλοσ, Τρφφωνασ.

4-Ο κάνατοσ - Στισ δφςκολεσ ϊρεσ του ψυχορραγιματοσ «ίνα απαλλαγι ο κινδυνεφων των επικανατίων βαςάνων» διανζμονται μικρά χρθματικά ποςά ςτουσ πτωχοφσ κατά πρϊτο, αλλά και δια τθν ςωτθρίαν τθσ ψυχισ του, άφεςθσ των κριμάτων του, κατά δεφτερον. Επίςθσ, κατά τισ τελευταίεσ του ςτιγμζσ μοίραηαν ςιτάρι, λάδι, ενδφματα, κυρίωσ τα δικά του, ανάλογα φυςικά με τθν οικονομικι κατάςταςθ, -Βεβαίωσ και επί του νεκροφ τοποκετοφςαν είτε οβολό, (τελωνιακά- διϊβολοσ του Χάρωνοσ), είτε επί του ςτόματόσ του μικρό ςταυρό για να μθ μαγαριςτεί από τουσ δαίμονεσ και ζτςι τουσ αποτρζψουν τθν είςοδο. -Κατά τθν διάρκεια τθσ νεκρωςίμου τελετισ διανζμονταν μικρά χρθματικά ποςά ςτουσ παρευριςκόμενουσ που τα λζγανε «μαρτυριάτικα»189. -Στθν ανακομιδι, ςε περίπτωςθ κατά τθν οποία το ςϊμα του νεκροφ ιταν άλιωτο, κεωροφνταν πωσ προςβλικθκε από το κακό πνεφμα, το «γόντηολ». Γι’ αυτό λοιπόν επί κακθμερινισ βάςεωσ οι ςυγγενείσ με τον ιερζα του χωριοφ επιςκζπτονταν το μνιμα του και ζψελναν το ειδικό ευχολόγιο υπζρ τθσ αναπαφςεωσ τθσ ψυχισ του. Επιπλζον ςτα εντελϊσ ιδιαίτερά τουσ μποροφμε να κατατάξουμε τισ ακόλουκεσ ςυνικειεσ, οι οποίεσ μάλιςτα κωδικοποιικθκαν και καταγράφθκαν ςτον ςχετικό Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ: -Ο κρινοσ των ςυγγενϊν, ο οποίοσ για όλουσ ιταν επιβεβλθμζνοσ, μποροφςε να διαρκζςει μζχρι και τθσ νεκρωςίμου ακολουκίασ και μάλιςτα «μζχρι τθσ πφλθσ». -Κακ’ όλθ τθ διάρκεια του πζνκουσ απαγορεφονταν οι βραδινζσ επιςκζψεισ, αλλά και τα ςυμπόςια. -Απαγορεφονταν οι κρινοι το χάραμα ςτο μνιμα του πεκαμζνου. -Απαγορευόταν ςτουσ μελλόνυμφουσ να πλθςιάςουν τα κοιμθτιρια και να προςκυνιςουν τουσ τάφουσ ζςτω και πολφ ςτενϊν ςυγγενϊν τουσ.

4- Δειςιδαιμονίεσ, φόβοι, πιςτεφω, οιωνοί…

189

Στθν διακικθ τθσ Ραραςκευισ Καράκιη τθσ 23/9/1879, καταχωρθμζνθσ ςτθ ςελίδα 25 του κϊδικα τθσ κοινότθτοσ, που παρατίκεται παρακάτω, λαμβάνεται πρόνοια για τοφτο το χριςτιανικό κακικον από πλευράσ τθσ κλθρονομουμζνθσ.

-Οι κάτοικοι του χωριοφ, όπωσ φυςικά και των άλλων κοινοτιτων τθσ Καππαδοκίασ, πίςτευαν και ςτισ αόρατεσ εξουςιαςτικζσ δυνάμεισ οι οποίεσ άλλεσ μεν φορζσ κάμανε το καλό, αλλά και αρκετζσ προςπακοφςαν να ξεγελάςουν τουσ ανκρϊπουσ. Ζτςι τα φαντάςματα τοφσ ιταν γνωςτά, οι βρικόλακεσ υπιρχανε ςτισ ςκζψεισ τουσ, τα όνειρα κζλανε να ποφνε κάτι, το μάτιαςμα τοφσ προκαλοφςε τρόμο… Αλλά και «αι των κυνϊν υλακαί εν καιρϊ νυκτόσ» κεωροφνταν προμινυμα κακοφ, το πρόςκαιρο λάλθμα του κόκορα ι το παρά «φφςιν λάλθμα τθσ όρνικοσ» ωσ προμινυμα αςκζνειασ κάποιου ςυγγενικοφ προςϊπου, θ κραυγι τθσ κουκουβάγιασ ωσ προάγγελοσ κανάτου, θ πτϊςθ τθσ εικόνασ ωσ θ αρχι ενόσ μεγάλου κακοφ για το χωριό… Αλλά επιπλζον υπιρχανε και «ξεχωριςτά» προφθτικά ςθμεία, μερικά από αυτά αίςια, αλλά τα περιςςότερα απαίςια. Ρου όμωσ κα ζπρεπε να ξζρεισ να τα ερμθνεφεισ, πράγμα αδφνατο για τουσ περιςςότερουσ, οι οποίοι κατζφευγαν ςτουσ ειδικοφσ προσ τοφτο. Ζτςι είχαμε το«πιδθμα τθσ γαλισ υπεράνω του υπνϊττοντοσ», ο «παλμόσ των βλεφάρων», ο «πταρμόσ», θ «βοι των ϊτων», θ «προ του οδεφοντοσ διζλαςισ λαγωοφ» κλπ. Βεβαίωσ όπωσ και αλλοφ, ο πλζον ςθμαντικόσ φόβοσ όλων ιταν «βαςκανία», δθλαδι το «μάτιαςμα» και μάλιςτα ςε μικρό παιδί. Γι’ αυτό όλοι, μα όλοι ανεξαιρζτωσ, «όφειλαν να προπτφςουν αυτά αναφωνϊντασ Μάςςαλαχ». Αν πάλι δεν γινότανε τίποτε και το κακό «ζμπαινε» ςτο παιδί, το κυμιάτιηαν, προςζτρεχαν ςτισ «ειδικζσ» και ςε τελευταία ανάλυςθ αναλάμβανε ο ιερζασ «όςτισ αναγινϊςκει επ’ αυτοφ τασ ευχάσ τθσ βαςκανίασ». Οι οποίεσ γίνονταν αποδεκτζσ και από το μουςουλμανικό ςτοιχείο. -Φυςικά διάφορα φαινόμενα γίνονταν μετ’ επιφυλάξεωσ δεκτά εξαιτίασ τθσ μεγάλθσ τουσ άγνοιασ και τθσ εξ ολοκλιρου αποδοχισ, χωρίσ καμία κρίςθ, των δοξαςιϊν που υπιρχανε. Ζτςι, για παράδειγμα, θ εμφάνιςθ κάποιου κομιτθ αποτελοφςε το μινυμα του Κεοφ για μετάνοια, θ ζκλειψθ του θλίου αλλά και τθσ ςελινθσ αντιμετωπίηονταν με κορυβϊδθ μζςα, κωδωνοκρουςίεσ, πυροβολιςμοφσ, κροφςθ μεταλλικϊν ςκευϊν πάνω ςτισ ταράτςεσ, αλλά και με κρθςκευτικζσ παρακλιςεισ. -Αλλά και τα αςτζρια του Κεοφ είναι όςα και οι άνκρωποι. Γι’ αυτό μόλισ γεννθκεί ζνα παιδί δθμιουργείται το αςτζρι του, ενϊ όταν πεκαίνει αυτό χάνεται, ςβινει και…και αυτιν τθ διαδικαςία τθ βλζπουν όλοι. Ρου δεν είναι άλλθ παρά οι διάττοντεσ αςτζρεσ και οι φωτεινζσ ουρίτςεσ που αφινουν πίςω τουσ. Λζγανε λοιπόν οι ειδικοί πωσ, όςο μεγαλφτερθ είναι θ γραμμι, τόςο «τρανόσ» ιταν ο αποκαμζνοσ. -Αλλά και πωσ ο ςειςμόσ, που φυςικά ιταν γνωςτότατοσ μιασ και θ περιοχι «κάκεται» κυριολεκτικά ςε ςειςμικό τόξο, είναι το «αποτζλεςμα μιασ απότομθσ μετακίνθςθσ του κόςμου που βρίςκεται πάνω ςτα κζρατα ενόσ τεράςτιου βουβαλιοφ». -Σθμάδι του Κεοφ, τθσ «υπόςχεςισ Του, δθλαδι, πωσ δεν κα ξανακαταςτραφοφν από κατακλυςμό», ιταν και το «χεγοφ καμάρα», δθλαδι το ουράνιο τόξο…

- Αλλά και πωσ ο προφιτθσ ο Θλίασ που διζςχιηε τουσ ουρανοφσ με το άρμα του που το ζςερναν τζςςερα άλογα, πότε, πότε ζκανε κορφβουσ δυνατοφσ…τισ βροντζσ του και τα «τςακμάχ του».190 -Ρίςτευαν και ζτρεμαν τον Συβότθ( Καλικάντηαρο), δθλαδι το υποχκόνιο πλάςμα που ανεβαίνει ςτθν επιφάνεια και ροκανίηει τα κεμζλια του ςπιτιοφ μζχρισ ότου…μζχρισ ότου τον κάψουν με μια ςυγκεκριμζνθ μυςταγωγικι τελετι τθσ οποίασ το τυπικό είναι το παρακάτω: Τθν παραμονι των Φϊτων και μετά τον εςπερινό όλεσ οι Συλλατενζσ κουβαλοφςανε κλθματόβεργεσ και ςίγρια(τραγάκανκο) τα οποία ςτοίβαηαν ςε μια ςωρό ςτον περίβολο του ναοφ των ΛΒ Αποςτόλων. Ταυτόχρονα κάποιεσ άλλεσ πορεφονταν ςτα νεκροταφεία κα μετά τισ ςχετικζσ ευχζσ του ιερζα άναβαν τα κεριά που κρατοφςαν και κατζβαιναν εν πομπι ςτθν πλατεία όπου ιταν ςυγκεντρωμζνοι όλοι οι κάτοικοι του χωριοφ. Εκεί παρουςία των δθμογερόντων ο ιερζασ προζβαινε ςε πλειοδοτικό διαγωνιςμό για το ποιοσ κα ανάψει τθ ςωρό και κάψει ζτςι το κακό- “να κάψ’το Συβότ”. Ζτςι ο πλειοδότθσ και πάλι με τισ ευχζσ τθσ εκκλθςίασ και μετά τθν εικονικι καφςθ του Λοφδα, άναβε τθν ςωρό, αφοφ προθγοφμενα άφθνε μια γάτα κοντά ςτθν φωτιά θ οποία ζτρεχε να ςωκεί υπό τισ ιαχζσ του πλικουσ που φϊναηε “Συβότθσ κάθν κ’ζφυε”

Το ψωμί ιταν άγιο191 και το αλάτι ιερό.

Ζτςι κεωρείτο μεγάλθ αμαρτία να πετά κανείσ ψωμί, αυτό δε που ζβριςκαν κάτω το μαηεφανε με ευλάβεια, το φιλοφςαν και το τοποκετοφςαν ςτισ τρφπεσ κάποιου ντουβαριοφ ι κάπου για να μθν ποδοπατείται. Το αλάτι πάλι δε το ζδιναν ποτζ τισ νυκτερινζσ ϊρεσ γιατί πίςτευαν πωσ ζτςι κα φφγει και θ ευτυχία από το ςπίτι.

5- Διάφορα Θ κζλθςθ του διακζτθ ιταν πάντοτε ςεβαςτι. Ο λόγοσ του, νόμοσ… και θ διάκεςθ των κλθρονομικϊν ςτοιχείων κάτι το ιερό. Σε ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ και κυρίωσ μετά το δεφτερο μιςό του 19ου παρουςιάηονται οι γραπτζσ διακικεσ που δεν ιτανε τίποτε άλλο παρά θ καταγραφι, κυρίωσ από τον δάςκαλο ι τον ιερζα του χωριοφ, τθσ τελευταίασ επικυμίασ του διακζτθ, παρουςία γειτόνων με κφροσ. Και τθσ εν ςυνεχεία μεταγραφισ τθσ ςτον οικείο κοινοτικό κϊδικα.

190

Αςτροπελζκια του

191

«Νάνι αηίη» κατά τθν τουρκικι διάλεκτο

Φυςικά ο κεςμόσ τθσ κλθρονομικισ διαδοχισ ίςχυε από τα παλιά. Και βεβαίωσ τθροφνταν ςαφείσ κανόνεσ και όροι ςτθν ςφνταξι τουσ. Πμωσ ςτισ απομεμακρυςμζνεσ περιοχζσ, όπωσ αυτισ των Συλλάτων, θ «ανάγκθ» γραπτοφ κειμζνου δεν υπιρξε, τουλάχιςτον μζχρι τότε, απαραίτθτθ προχπόκεςθ τθσ διάκεςθσ των περιουςιακϊν ςτοιχείων, μιασ και ο λόγοσεπικυμία του διακζτθ είχε τθν ίδια ιςχφ και μάλιςτα όταν λάβαινε χϊρα παρουςία του εκπροςϊπου τθσ εκκλθςίασ και επιφανϊν μαρτφρων, αποτελοφςε απαράβατο νόμο. Ραρακάτω παρακζτουμε δυο από τισ πολλζσ διακικεσ που βρικαμε ςτον Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ οι οποίεσ, κατά τθν άποψι μασ, παρουςιάηουν ιδιαίτερο ενδιαφζρον. Για τον τρόπο ςφνταξι τουσ, αλλά και το «δζςιμο» των ενδιαφερομζνων μερϊν για τθν ακριβι τιρθςι τουσ. 1- Διακικθ τθσ Ραραςκευιάσ ςφη. Δθμθτρίου Καράκιη τθσ 23θσ Σεπτεμβρίου 1879, καταγεγραμμζνθσ εισ τθν ςελίδα 25 του Κϊδικα τθσ κοινότθτοσ των Συλλάτων.

«Εν ζτει Σωτθρίω 1879, Σεπτεμβρίου 23, θ υποφαινομζνθ Ραραςκευιά, ςφηυγοσ του ποτε Δθμθτρίου Καράκιη, γινόςκουςα το άδθλον του κανάτου και φοβοφμενθ μιπωσ τφχθ ανζτοιμον, άνευ δθλαδι να διατάξω τα περί εμαυτιν, ςπεφδω εν όςο ζχω υγιά τον νου μου και ςϊασ τασ φρζνασ μου, να διατάξω τα περί εμαυτόν και επιτελζςω τα τελευταία μου χριςτιανικά κακικοντα, προσ αποφυγιν διενζξεων και φιλονικιϊν των μεταγενεςτζρων, δθλαδι τζκνων μου. Δι όλα ταφτα διορίηω επίτροπον πλθρεξοφςιον τον υιόν μου Γεϊργιον όπωσ εκπλθρϊςει τα γεγραμμζνα κατά γράμμα εισ τα ανικοντα μζρθ. Από τα 3.000 γρόςια τα οποία ζχω εισ τον ωσ άνω ειρθμζνον υιόν μου Γεϊργιον, εκ των οποίων, τα μεν 2.000 γρόςια διακζτω εισ διάφορα μζρθ, από τα δε ζτερα 1.000 γρόςια, τα μεν 200 γρόςια να δοκοφν εισ τθν κόρθν μου Συγενείαν, τα δε ζτερα 800 γρόςια να εξοδεφονται εισ τα διάφορα χριςτιανικά μου κακικοντα. Λδοφ δε τα μζρθ εισ τα οποία διακζτω τα ωσ άνω ειρθμζνα 2.000 γρόςια. Τα άνω ειρθμζνα 3.000 γρόςια μζνουν άνευ ομολόγου, αλλά είναι καταχωρθμζνα εισ τον κϊδικα του εν Κωνςταντινουπόλει εργαςτθρίου μασ, επάνω ςτον Γεϊργιον. Α- Εισ τθν εκκλθςίαν τθσ χϊρασ μασ των ΛΒ Αποςτόλων 250 γρ. Β- Εισ το ςχολείον τθσ χϊρασ μασ Γ- Εισ τθν εκκλθςίαν του Αγίου Γεωργίου Δ- Ει τον Ρροφιτθν Θλίαν Ε- Εισ τθν Αγίαν Ραραςκευιάν

250 γρ. 100 γρ. 50 γρ. 50 γρ.

Στ- Εισ τον Άγιον Γεϊργιον Ανακοφ

50 γρ.

Η- Εισ τθν εκκλθςίαν του Αγ. Βαςιλείου Διλασ

100 γρ.

Θ- Εισ τουσ διαφόρουσ πτωχοφσ

250 γρ.

Κ- Εισ το εν Κωνςταντινουπόλει ορφανοτροφείον

250 γρ.

Λ- Εισ όλα τα εγγόνια μου από ζνα εικοςάρικο φλουρί 300 γρ. ΛΑ- Εισ τουσ χριςτιανοφσ επάνω εισ το λείψανό μου

100 γρ

ΛΒ- Εισ τθν εκκλθςίαν πάλιν, δια το μνιμα μου άκροιςμα 2.000 γρ

250 γρ.

Επειδι δε ο υιόσ μου Γεϊργιοσ λείπει εισ Κωνςταντινοφπολιν, διορίηω τον Μιχαιλ Γρθγοριάδθν Κοςμόπουλον επίτροπον, ίνα αναλάβθ το κακικον, να λάβθ τα ωσ άνω ειρθμζνα χριματα και να τα διαμοιράςει εισ τα μζρθ των. Πκεν και προσ ζνδειξιν και αςφάλειαν, υπογράψει εκ μζρουσ μου ο ιερεφσ τθσ χϊρασ μασ και εγϊ βάλλω το ςθμείον του ςταυροφ.

Δια τθν αγράμματθν Ραραςκευιάν

Βαςίλειοσ Δθμθτρίου ςτρζχω

ςίηιγον του ποτζ Διμιτρίου,

Φωςγγαρινια Διμιτρίου ςτρεχτι +

υπογράφω εγϊ ο πνευματικόσ πατιρ π.π. Διονφςιοσ

Ευγενία Διμθτρίου ςτρεχτι +

Σθμευτι Διμιτρίου ςτρεχτι +

και εκίνι βάλι το ςθμείον του Τιμίου Σταυροφ.»192

2- Διακικθ Δανιιλ γυιοφ του Θλία τθσ 12/12/1855, καταγεγραμμζνθσ ςτισ ςελίδεσ 23-25

192

Διατθρείται θ υπάρχουςα ορκογραφία. Αξιοςθμείωτο επίςθσ πωσ και οι μάρτυρεσ υπογράφουν με το ςθμείο του ςταυροφ.

του Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ. Με τθν επιςιμανςθ πωσ ςϊηεται τμιμα τθσ και παρακζτουμε δυο τμιματά τθσ. Ζνα όπωσ ςϊηεται και ζνα “ερμθνευμζνο”.

α-«Επειδι ο αδελφόσ μου πζκανε πρωτφτερα από τον μπαμπά μου θ κλθρονομιά του περιιλκε ολόκλθρθ ςε με. Εγϊ όμωσ το μιςό τθσ περιουςίασ αυτισ το διζκεςα για τον ανιψιό μου τον οποίο πιρα κοντά μου ςαν παιδί μου, επειδι είμαι άκλθροσ. Και τϊρα με τθν παροφςα διακικθ μου δθλϊνω πωσ και το άλλο μιςό το δικό μου το ποφλθςα ςτον ίδιο τον ανιψιό μου ζναντι 8.000 γροςίων άτινα παρζλαβα και ξόδευςα ωσ αναφζρω ςτο τζλοσ τθσ παροφςθσ…»

β- «εγο δανιγιλισ γιοσ του μακαριτθ ελιγια ότι γιχαμε αναμεςου μασ τα εδοςα τον γεγενι (ανεψιό) μου τον Χριςτο τα εδοςα από βελονι εγοσ κ κλοστι οςο ηιςομε να μασ κρεψι οπιοσ το χαλαςι αφτο το διακικι μου να μιν δι πρεκοπι ναχι κ καταρα του Χριςτου και του αγιγου αποςτολου. Εγο δανιγιλισ γιδου κε το λαχτιλο μου».

Ακολουκεί δακτυλικό αποτφπωμα του διακζτθ και δεκατζςςερισ υπογραφζσ ωσ μάρτυρεσ τθσ ομολογίασ, ανορκόγραφεσ κι αυτζσ, δίχωσ τόνουσ και πνεφματα και με τθν ςτρογγυλι τετραμερι ςφραγίδα που ζφερε τον Άγιο Γεϊργιο, τον καβαλάρθ, να λογχίηει τον δράκο.

Κανονισμός περί ηθών και εθίμων… Ζνα από τα πλζον πολφτιμα αλλά και χαρακτθριςτικότερα γραπτά κείμενα που διαςϊκθκαν από τθ λαίλαπα του ’22, είναι και αυτό του κανονιςμοφ τθσ ςχολικισ εφορείασ τθσ κοινότθτοσ Ηιλλθσ (Συλλάτων) «περί των θκϊν και εκίμων» που ςυντάχκθκε ςτισ 10 Σεπτεμβρίου του ζτουσ 1897. Μςωσ, γιατί, είναι από τα μόνα που με βάςθ μια κάποια λογικι, κωδικοποιεί, επιτάςςει και επιβάλλει δθμόςια, δεςμευτικά και με τθν απειλι φοβερϊν ςυνεπειϊν, μια ι ςυγκεκριμζνεσ πρακτικζσ ςυμπεριφορζσ για κζματα κακαρά προςωπικά. Απειλϊν, «Δαμόκλειοσ ςπάκθ», όπωσ του αφοριςμοφ, τθσ κατάρασ, των χρθματικϊν ποινϊν και τθσ διαπόμπευςθσ. Ενόσ κανονιςμοφ που δεν επιβάλλει το τι «δζον γενζςκαι», αλλά το τι «δζον αποφεφγειν» και μόνο κανείσ ςε κζματα όπωσ, του αρραβϊνοσ, του γάμου, τθσ βάπτιςθσ. Θ λογικι του είναι θ γνωςτι…θ επικρατοφςα ςε όλθ τθν Καππαδοκία…ζνα παράξενο μείγμα ανάμεςα ςτον κρθςκευτικό πουριτανιςμό των δυο μεγάλων κρθςκειϊν αλλά ταυτόχρονα του εκςυγχονιςμοφ, που δειλά δειλά ζκαμε τθν εμφάνιςι του…και τθσ αςτικισ νοοτροπίασ που «αςπάηονταν» οι ενιλικεσ άνδρεσ που για λόγουσ οικονομικοφσ πορεφονταν ςτισ μεγαλουπόλεισ. Ρρο λοιπόν του μεγάλου και επαπειλοφμενου κινδφνου του «αφανιςμοφ», του «μαγαρίςματοσ» τθσ ράτςασ και τθσ εξουδετζρωςθσ τθσ «κυρίαρχθσ ιδεολογίασ», αποφαςίςκθκε τοφτοσ ο κανονιςμόσ ο οποίοσ επιτάςςει τα παρακάτω: «Κανονιςμόσ ςυνταχκείσ παρά τθσ αυτόκι Σχολικισ Εφορίασ, περί των θκϊν και εκίμων τθσ εν επαρχία Λκονίου χϊρασ θμϊν Ηιλλθσ τω 1897 τθ 10θ Σεπτεμβρίου. Επειδι παλαιόκεν ευλογία Χριςτοφ επικρατοφν τε και γίνονται απρεπι και πολυδάπανα τινα ικθ εν τθ χϊρα θμϊν, εν διαφόροισ περιςτάςεςιν, ιτοι εν γάμοισ και ονομαςία και άλλοισ τοιοφτοισ καιροίσ ουσ κζλομεν αναφζρει κατωτζρω υμάσ ουν οι Σ. Ζφοροι ψθφιςκζντεσ και ςυςτθκζντεσ κατά τον κανονιςμόν τθσ χϊρασ μασ, με μιαν και τθν αυτιν γνϊμθν και απόφαςιν όλων Των ενκάδε193 ευριςκομζνων πατριωτϊν και δια μζςου αυτοφ του Αρχιερζωσ θμϊν οφτοσ παρϊν ωσ επιςτάτθσ και διοικθτισ τθσ πατρίδοσ μασ και βλζποντασ τθν εποχιν και τον δυςχερι τοφτον καιρόν, κακ’ ον ευριςκόμεκα, και λυπθκζντεσ τουσ ςυγκατοίκουσ μασ και μάλλον τουσ πτωχοφσ μασ αδελφοφσ χριςτιανοφσ, εςπεφςαμεν όπωσ μετά φιλοπατριωτικισ

193

Οι κατάρεσ και ο αφοριςμόσ ιταν τα πλζον αποτελςματικά όπλα για τθν κακυποταγι των μαηϊν.

μερίμνθσ, ςε όφελοσ και το ςυμφζρον και προσ καλλωπιςμόν και ευπρζπεια τθσ πατρίδοσ μασ απαλλάξωμεν και ελαφρόςωμεν αυτιν τε και αυτοφσ τουσ ιδίουσ ςυμπατριϊτασ μασ από τον ηυγόν και το βάροσ των τοιοφτων απρεπϊν και πολυδαπάνων κυςιϊν, ΕΡΕΚΥ΢ΩΣΑΜΕΝ Δια μζςου κατάρασ και αφοριςμοφ παρά τθσ Σεβαςμιότθτασ θμϊν και εκζςαμεν μεγίςτθν τιμωρίαν τε και παιδείαν εισ τουσ μθ φυλάξαντασ τα παρά τθσ Εφορίασ κατωτζρω απαγορευκζντα ενάρκρωσ ικθ τε και ζκιμα, διότι όςτισ παραβεί εκ των απαγορευκζντων τοφτων άρκρων αφ’ ενόσ μεν κζλει μείνει υπό κατάρασ και αφοριςμοφ, αφ’ ετζρου δε κζλει υποςτεί μεγάλθν χρθματικιν ποινιν εν τθ ιερά θμϊν ςχολι οιοςδιποτε, ζςτω είτε πλοφςιοσ, είτε πζνθσ είτε μικρόσ, είτε μζγασ και εν γζνει άπαντεσ κοινϊσ. Λδοφ λοιπόν τα απαγορευκζντα άρκρα194.

Ρερί αρραβϊνοσ Άρκρόν α

Εισ τον αρραβϊνα τθσ Μελλονφμφθσ «Κελίνκιηασ» να υπάγθ μόνον ο ιερεφσ τθσ ενορίασ με δυο άτομα οιονδιποτε κζλει το μζροσ του Μελλονφμφιου «Γαμβροφ». Μετά τον αρραβϊνα να ευχαριςτιςωςι αυτοφσ με μιαν μαςτίχα ι καφφζν άνευ φαγθτοφ και οφτωσ να απζλκωςιν. Άρκρον β Τθν ακόλουκον θμζρα είναι υπόχρεοι να καταγράψωςι εν τω ιερϊ κϊδικι με υπογραφάσ του μελλονφμφου και τθσ Μελλονφμφθσ δια μεγίςτθν αςφάλειαν και των δυο μερϊν. Άρκρον γ Ουδείσ εχζτο το δικαίωμα εισ τον βακμόν οφτε εισ το κάρροσ του, να προςκαλζςει τθν Μελλονφμφθν εισ τθ οικίαν του, είτε τον αγρόν του, οφτε τα λεγόμενα φιλιματα να υπάρξωςι, οφτε δϊρα «παχςίςια» εισ λαμπράσ θμζρασ, οφτε κεριά, οφτε αυγά, οφτε αγιοβαςιλιάτικα να υπάρξωςι και εκ των δυο μερϊν μζχρι προ 15 θμερϊν τθσ ενάρξεωσ του γάμου. Άρκρον δ Ρρο 15 θμερϊν τθσ Χαράσ, τότε πρζπει να τελοφνται τα λεγόμενα φιλιματα τθσ Μελλονφμφθσ από το μζροσ του μελλονφμφου, να υπάγωςι ο πενκερόσ μετά τθσ ςυνοδίασ του, παρόντοσ και αφκισ του ιερζωσ τθσ ενορίασ ίνα εκτελεςκεί ο Μζγασ Αρραβϊν εκκλθςιαςτικϊσ, μετά αι ευριςκόμεναι γυναίκεσ να κάμνωςι τθν Μελλονφμφθν δϊρα, οι δε άνδρεσ δεν κα κάμνωςι ουδζν τι, και διζρχονται οφτωσ, αφοφ τουσ ευχαριςτιςωςι μεκ’ ενόσ ποτθρίου οίνου ι μεκ’ ενόσ καφζ άνευ φαγθτοφ. 194

Διατθρείται θ ορκογραφία κλπ

Άρκρον ε Ουδείσ εκ των ςυγγενϊν και γειτόνων ζχει δικαίωμα προ 15 θμερϊν του Γάμου να προςκαλζςει τθν Μελλονφμφθν εισ τθν οικίαν του και να τθν ςυμποςιάςει, οφτε να τθν ςτείλει ςπίτι «πογτηάδεσ» και άλλα παρόμοια.

Ρερί Γάμου Άρκρον α Απαγορεφονται τα «Ξουραφίςματα» άτινα τελοφνται τθν θμζραν τθσ Ραραςκευισ. Άρκρον β Τθν Ραραςκευιν εςπζραν εισ τα λεγόμενα «προκάλια» οι μεν άνδρεσ να κάκονται να τραγουδϊςι και να χορεφωςι χωριςτά από τασ γυναίκασ μζχρι 4 ½ ϊρασ τθσ νυκτόσ και οφτωσ αναχωρίςωςι άνευ φαγθτοφ ι μθ με μόνθν μιαν μαςτίχαν ι κραςίον Άρκρον γ Απαγορεφονται τα «Σεμάδια», ιτοι φαγθτόν το Σάββατον μετά το μεςθμζριον, οφτε εισ τουσ ςυγγενείσ, οφτε εισ ουδζνα άλλον.

Άρκρον δ Απαγορεφεται θ παράκλθςισ ιτισ τελείται εισ τθν οικίαν του Συντζκνου αλλά μιαν μόνθν να γίνει εισ τθν οικίαν του μελλονφμφιου. Άρκρον ε Απαγορεφονται οι: «τηζνβρεσ», τα «τουτάμια», τα «κοφτάρια», από το να γίνονται εισ τον γαμβρόν, ςφντεκνον και παραςτθκάμενον, μόνον θ πενκερά ζχει το ελεφκερον να κάμει εισ τον γαμβρόν τα δϊρα τθσ: Εν υποκάμιςον, εν δακτυλίδιον, ζν μανδιλιον, ζνα φζςι, ζνα κθρίον, θ δε τάξισ αφτθ πριν του εςπερινοφ. Τθν ίδιαν ϊραν κα κάμει και θ Νουνά εν δακτυλίδιον εισ τθν νφμφθν και όχι άλλοι να τθν κάμθ τίποτε, το δε εςπζρασ να μθ γίνουν τίποτε από τα παλαιά ζκιμα. Το Σάββατον εςπζρασ και τα δυο μζρθ τθσ Χαράσ να τραγωδϊςι μζχρι 4 ½ ϊρασ τθσ νυκτόσ και αφκισ οι άνδρεσ να κάκονται και να χορεφωςι και να τραγωδϊςι χωριςτά από τασ γυναίκασ και οφτωσ να απζλκωςι άνευ φαγθτοφ ει μθ με μιαν μαςτίχαν. Άρκρον η Τθν πρωίαν τθσ Κυριακισ κακ’ θν μζλλει να ζλκει θ Μελλονφμφθ εισ το μυςτιριον τθσ Στεφάνωςθσ, θ Νουνά να μθν προςκαλεςκεί με ςείςτρα «ντζφια», αλλά με κθρίον απλόν να προςκαλεςκεί ο Σφντεκνοσ. 90

Πταν δε προςκαλεςκεί θ Νφμφθ εισ τθν εκκλθςίαν ουδείσ των ανδρϊν να μθν ευρεκεί εν τθ ελεφςθ αυτισ ει μθ μόνον ο πενκερόσ, όταν δε λείπθ οφτοσ, να υπάγει ο επίτροπόσ του, θ πενκερά, ο Νουνόσ, θ Νουνά, μετά ςυνοδείασ γυναικϊν. Άρκρον Θ Θ μελλονφμφθ πρζπει να παρευρίςκεται ακριβϊσ εν τθ “ευλογθμζνθ θ Βαςιλεία”. Άρκρον κ Αφοφ εκτελεςκεί το μυςτιριον τθσ Στεφάνωςθσ και αναχωριςει ο γαμβρόσ μετά ςυνοδίασ ανδρϊν και γυναικϊν εν τθ οικία του ειρθμζνου, τότε ενϊπιον τθσ κφρασ να εξζλκει εισ το παρευρεκζν πλικοσ μια μαςτίχα και ουδζν άλλο και οφτωσ ζκαςτοσ απζλκει εν τθ οικία του, μετά δε ταφτα ο μελλόνυμφοσ (μάλλον γαμβρόσ) ζχει το ελεφκερον να προςκαλζςει οιονδιποτε κζλει και να τον ςυμποςιάςει, ο απροςκάλεςτοσ να μθν παρευρεκι εν τθ τραπζηθ του ειρθμζνου. Άρκρον Λ Μετά τθν Στεφάνωςιν τα δϊρα τθσ Νφμφθσ εντόσ τθσ οικίασ κα γίνωςι και όχι ζξω εισ τθν αυλιν. Άρκρον ΛΑ Τα δϊρα τθσ νφμφθσ τα λεγόμενα «γαλαγάτςια» από το μζροσ τθσ νφμφθσ εισ το μζροσ του γαμβροφ, κακϊσ και προ δυο ετϊν τα εμποδίςαμεν, ότι δεν κα γίνωςι εισ τουσ ζξω ευριςκομζνουσ ςυγγενείσ του μελλονφμφου, αλλά όςοι είναι εντόσ τθσ οικίασ και θ πενκερά ζχει το δικαίωμα να τα ηθτιςθ και θ μελλονφμφθ ζχει το ελεφκερον δια να τα κάμθ. Λδοφ τα μζρθ εισ τα οποία πρζπει θ μελλονφμφθ να κάμθ τα δϊρα τθσ εισ το μζροσ του μελλονφμφου: 1-Ζν δϊρον εισ τον νουνόν. Πταν λείπθ οφτοσ να το κάμθ εισ τθν νουνά. 2-ζν δϊρον εισ τον Ρενκερόν. Πταν λείπθ οφτοσ να το κάμθ εισ τον αντιπρόςωπον αυτοφ ον ονομάηομεν «Ραπαλίκθ» 3-από εν δϊρον εισ εκείνουσ τουσ οποίουσ ευρίςκει εντόσ τθσ οικίασ του μελλονφμφου. Οτιδιποτε και αν είναι εισ ταφτα τα τρία μζρθ πρζπει να κάμθ δϊρα το μζροσ τθσ νφμφθσ εισ το μζροσ του γαμβροφ και όχι εισ κανζν άλλο ζξω τθσ οικίασ, δθλαδι εισ διαφόρουσ ςυγγενείσ του γαμβροφ, είτε εισ αδελφιν, είτε εισ ανθψιάν κλπ. Εκτόσ τοφτθ κζλει μείνει υπό κατάραν, αλλά κζλει παιδευτεί και χρθματικϊσ. ΆρκρονΛΒ Πταν προςκαλεςκεί ο γαμβρόσ από τον πενκερόν του ι πενκεράν του, να υπάγθ μόνον το ςπιτικόν του γαμβροφ και το του κουμπάρου και όχι άλλοσ τισ, το δε εςπζρασ απαγορεφεται το να μείνθ ο γαμβρόσ εισ τθν οικίαν του πενκεροφ του.

Ρερί ενδυμαςίασ Άρκρον α Απαγορεφονται οι ςχιςτοφρεσ, «τιλίκια», να μθν γίνωςι περίπου από ιμιςυν πιχθν. Άρκρον β Τα φλωρία εισ το μζτωπον να τα φορζςωςι, τα δε περιδζραια, «Κερτάνια», να γίνωςι μόνον μιαν ςειράν υποκάτω εισ τουσ πόδασ του Κερτανιοφ. Άρκρον γ Απαγορεφονται τα φλωρία με αλυςίδασ υποκάτω εισ το κερτάνι, και τα κοντά με αλυςίδασ και τα μακριά με αλυςίδασ. Άρκρον δ Ο ςταυρόσ όςτισ γίνεται εισ τον αρραβϊνα να ζχει μόνον τρία φλωριά υποκάτω του και όχι άλλο τίποτε, ει μθ μόνοσ ςκζτοσ με μιαν μόνο αλυςίδα. Άρκρον ε Απαγορεφεται αυςτθρϊσ το χρυςόν «οίρμα», το να τίκεται εισ τα «Κιογιςνολοφκια» και «προςτζλασ» και εισ άλλα τινα ενδφματα. Τοφτο και προ πολλϊν ετϊν απθγορεφκθ.

Ρερί Κανάτου

Άρκρον α Εισ τθν κθδείαν του τεκνεϊτοσ είναι ςυγκεχωρθμζνον να τον κρθνιςωςι οι ςυγγενείσ του μζχρι τθσ πφλθσ τθσ εκκλθςίασ. Πταν λοιπόν αρχίςει θ Νεκρόςιμοσ ακολουκία, είναι απαγορευμζνον να τον κρθνιςωςι μζχρι τζλουσ. Άρκρον β Αι επιςκζψεισ αίτινεσ γίνονται το εςπζρασ εισ τθν οικίαν του αποκαμζνου με «κωκϊνια» να μθ γίνωςι οφτε από τουσ άνδρασ, οφτε από τασ γυναίκασ και να κάκονται εκεί και να φυλάγωςι δια να εξζλκει τράπεηα, το οποίον απαγορεφεται. Άρκρον γ Απαγορεφονται οι κρινοι και οι οδυρμοί οίτινεσ γίνονται τα χαράγματα εισ το μνιμα του αποκαμζνου. Άρκρον δ Απαγορεφονται τα κλαψίματα τα οποία γίνονται από τασ μελλονφμφουσ όταν ζλκουν εισ τθν ςτεφάνωςιν 92

Απαγορεφονται και αι από τασ Μελλονφμφουσ γενόμεναι προςκυνιςεισ επί τθν πζτραν του αποκαμζνου ςυγγενοφσ.

Ρερί ονομαςίασ

Άρκρον α Απαγορεφονται αι ονομαςίαι αίτινεσ γίνονται εισ τασ οικίασ μθ ζχουςεσ άνδρασ. Να μθν υπάγθ κανείσ είτε ανιρ είτε γυνι Άρκρον β Απαγορεφονται τα τραπζηια τα οποία γίνονται εισ τασ οικίασ ζχουςασ άνδρασ ει μθ μόνον το βράδυ, ζχει το ελεφκερον να προςκαλζςει οποιονδιποτε και αν κζλει, από τουσ ςυγγενείσ του και να τον φιλεφςθ.

Ρερί παηαρλικίων Άρκρον α Τα παηαρλίκια τα οποία γίνονται εισ το Νεβςεχίρ το να υπάγωςι ομοφ και αι δυο ςυμπεκερίαι είναι απαγορευμζνον, αλλά να υπάγωςι και τα δυο μζρθ χωριςτά, και όταν ζλκωςι να μθν υπάγωςι απζναντί των με ντζφια και τραγοφδια. Άρκρον β Ομοίωσ είναι απαγορευμζνον και τα «κοφτάρια» τα οποία γίνονται εισ τουσ πολίτασ όταν μζλλωςι υπάγωςι εισ Κωνςταντινοφπολιν εισ τον τόπον τθσ αναχωριςεωσ, ομοίωσ και ο πολίτθσ να μθν εξάγθ τθν ςακκοφλαν του και κάμνει δϊρον εισ τουσ ςυγγενείσ…»

Ραρατιρθςθ Στθν εφλογθ δθμιουργουμζνθ απορία, περί του αν τθρείτο τοφτοσ ο κανονιςμόσ, θ απάντθςθ δίδεται από τουσ πλθροφορθτζσ μασ. Οι οποίοι ιςχυρίηονται πωσ ςε απειροελάχιςτεσ και μόνο περιπτϊςεισ είχαν εφαρμογι τοφτεσ οι απαγορεφςεισ και πάντωσ μόνον όςεσ αφοροφςαν τα «περί θκικισ»… Πλεσ οι άλλεσ διατάξεισ, οι όροι και οι απαγορεφςεισ, για τα γλζντια, τα καμϊματα, τισ ςυνεςτιάςεισ, τισ ονομαςτικζσ εορτζσ κλπ παρζμειναν ανενεργζσ, μιασ και το εκιμικό δίκαιο

αποδείχκθκε ιςχυρότερο από οποιαδιποτε επιταγι- επιβολι, ζςτω και υπό τον κίνδυνο αφοριςμοφ και κατάρασ.

Χατζηλίκι ένα ιδιαίτερο θρησκευτικό έθιμο Ζνα από τα ιδιαίτερα των Συλλατενϊν, όνειρο ηωισ, αλλά και γενικά όλων των ορκοδόξων κατοίκων τθσ Καππαδοκίασ, ιταν και το «χατηθλίκι», δθλαδι θ ιερι αποδθμία ςτουσ Αγίουσ Τόπουσ. Ρράξθ ςπουδαία και αφιερωματικι που περιλάμβανε το ταξίδι τθσ μετάβαςθσ, τθσ γνωριμίασ, τθσ προςκφνθςθσ, τθσ βάπτιςθσ και τελικά του ιεροφ εξαγνιςμοφ. Αλλά και πράξθ θ οποία απαιτοφςε κερμι πίςτθ πρωτίςτωσ, ψυχικι δφναμθ, μα και πολλά χριματα, μιασ και οι αποςτάςεισ ιταν τεράςτιεσ και οι ελλοχεφοντεσ κίνδυνοι πολλαπλοί.

Κάτι που φυςικά ιταν προετοιμαςμζνοι μιασ και γι’ αυτό «αποταμίευαν τισ πενιχρζσ τουσ οικονομίεσ ζτςι ϊςτε ςτθν “ϊριμθ” θλικία να πραγματϊςουν το όνειρό τουσ…» Τοφτο το τάμα, λοιπόν, ζπαιρνε ςάρκα και οςτά τελετουργικά και φςτερα από μια ςχετικι διαδικαςία θ οποία διατθρικθκε αναλλοίωτθ ςτο διάβα του χρόνου. Αρχικά φρόντιηαν να πθγαίνουν, για ευνόθτουσ λόγουσ, αρκετοί μαηί, διότι ζτςι εξαςφάλιηαν τουλάχιςτον μεγαλφτερθ δφναμθ, άρα προςταςία. Γι’ αυτό θ ζναρξθ τθσ ιερισ αποδθμίασ λάβαινε χϊρα ταυτόχρονα ςε διάφορα μζρθ και ιταν θ θμζρα τθσ Κακαρισ Δευτζρασ. Με απϊτερο ςκοπό να ηιςουν από κοντά όλθ τθν εβδομάδα των πακϊν και να φζρουν το Άγιο Φωσ ςτο χωριό. Λδιαίτερα για τουσ Συλλατενοφσ ο μζλλων προςκυνθτισ μια βδομάδα πριν τθν αναχϊρθςθ «ποίκει τα ηιγιαφζτια»- ζκανε τα ςχετικά τραπεηϊματα, ςε ςυγγενείσ και φίλουσ, όπου όλοι τουσ χαίρονταν, εφχονταν και τραγουδοφςαν μεταξφ των άλλων και το ιδιαίτερο τραγοφδι των προςκυνθτϊν. “Άγια Τάφοσ μπουτςάκ- μπουτςάκ οτοφη οφτςτενε μουμλάρ γιανλάρ κουτςάκ- κουτςάκ…” «Στου αγίου Τάφου κάκε κόγχθ και γωνιά τριάντα τρία κεριά φωτίηουν αγκαλιά…» Να ςθμειϊςουμε, επίςθσ, πωσ αφενόσ μεν οι Άγιοι Τόποι ιταν το ςθμείο αναφοράσ ςε αρκετά τραγοφδια των Καππαδοκϊν195 και αφετζρου, ειδικά για το «χατηθλίκι», κάκε περιοχι είχε το δικό του χαρακτθριςτικό κομμάτι. Ππωσ για παράδειγμα αυτό του διπλανοφ Μιςτί. «Βαρά βαρά ολοφρ χατηι ολμαγιάν-λαρ τςεκζρ ατηί. Τουτανλάρ Χριςτοςοφν τατηί γκελ εφζντιμ γκοςτζρ νουρί. 195

Κ. Νίγδελθ- Μ. Γιώρθ, Νανουρίςματα, Κεςςαλονίκθ, Διμοσ Συκεϊν- 3 Νθπιαγωγείο, 2005, ς. 46.

« Νζνι ςινζ, νζνι ςινζ νζνι τςαλάρ κεντιςινζ. Άθν Τάφομ γκεμιςινζ. Μπινζρ γκιντζρ ντεντεςινζ» (Νάνι ςου, νανι ςου, νάνι τραγουδά για τον εαυτό του. Στου Αγίου τάφου το καράβι, ανεβαίνει, πθγαίνει ο παπποφσ τουσ)

Χριςτοςοφν ντογντουγοφ γερί ςι Σαββαμίν ντερεςιντζ. Μουμλάρ γιανάρ αραςιντά Ραναγία χαλβουςουντά. Σολωμονοφν κιλιςεςιντζ νουρ ταςιόρ ορταςιντά» Δθλαδι: «Ρθγαίνοντασ, πθγαίνοντασ γίνονται χατηιδεσ. Πςοι δεν γίνονται πικραίνονται.

Πςοι τα καταφζρνουν είναι πιςτοί του Χριςτοφ. Ζλα αφζντθ μου, δείξε μασ τθ λάμψθ. Ο τόποσ όπου γεννικθκε ο Χριςτόσ είναι του Αγίου Σάββα μασ τθν κοιλάδα. Κεριά ανάβουν ανάμεςά τουσ ςτθν αυλι τθσ Ραναγιάσ. Στο ναό του Σολομϊντα λάμπουν τα φϊτα ςτο κζντρο του.»

Τθν Κυριακι, λοιπόν, πριν τθν αναχϊρθςθ ηθτά ςυγχϊρεςθ από τουσ χωριανοφσ του, εκκλθςιάηεται και κοινωνά, ενϊ ταυτόχρονα προςφζρει ςυμβολικά δϊρα ςτουσ φτωχοφσ. Τθν επόμενθ ςφςςωμο το χωριό ςυνοδεφει και προβοδίηει τον ι τουσ προςκυνθτζσ μζχρι το «ντοβατηί μεϊντανί»- πλατεία τθσ ευχισ- ςθμείο του αποχωριςμοφ, όπου δίδονται οι τελευταίεσ ευχζσ: «Σο καλό με τουσ Αγιά Ελζνθσ να πάεισ με τουσ Αϊ Κωνςταντίνι να ζρτεισ». Αυτι θ ιδιαίτερθ αναφορά ςτουσ ςυγκεκριμζνουσ αγίουσ ζχει τθν εξιγθςι τθσ θ οποία ςτθρίηεται ςτθν παράδοςθ. Σφμφωνα, λοιπόν, με αυτιν, θ Άγία Ελζνθ και ο Άγιοσ Κωνςταντίνοσ κεωροφνταν απ’ όλουσ του Καππαδόκεσ ωσ οι άγιοι – προςτάτεσ των αναχωρθτϊν… Λδιαίτερα για τθν Αγία Ελζνθ, πθγαίνοντασ προσ τουσ Αγίουσ Τόπουσ για να προςκυνιςει τον Ρανάγιο Τάφο, κοιμικθκε ςτο χωριό Ταξιάρχεσ τθσ Καιςαρείασ όπου κατά τθ διάρκεια του φπνου τθσ άγγελοσ Κυρίου τθσ φανζρωςε ποφ κα βρει τον Τίμιο Σταυρό. Ρράγμα που πραγματικά και ζγινε. Στθν επιςτροφι, λοιπόν, και κζλοντασ να εκπλθρϊςει ςχετικό τάμα τθσ, ζκτιςε ςτο χωριό τθν εκκλθςία των Ταξιαρχϊν Μιχαιλ και Γαβριιλ, και μζςα ςτο Λερό τοποκζτθςε μια φεγγοβολοφςα πζτρα. Ζκτοτε ο Λερόσ Ναόσ απζκτθςε και το προςωνφμιο «γιανάρ τασ κιλιςεςί», δθλαδι «Εκκλθςιά τθσ λάμπουςασ πζτρασ».

Θ πορεία ιταν γνωςτι. Μζχρι το δεφτερο μιςό του 19ου αιϊνα με αραμπάδεσ και πεηι. Στθ ςυνζχεια ακολουκοφςαν τθν ςυνθκιςμζνθ πορεία μζχρι τθν Μερςίνα και μετά με καράβια ςτθν Ραλαιςτίνθ. Στα Λεροςόλυμα, πάλι, κάκε προςκυνθτισ ακολουκοφςε μια ςυγκεκριμζνθ και προκακοριςμζνθ διαδικαςία θ οποία περιλάμβανε τθ ςχετικι νθςτεία, προςευχι, τθν βάπτιςι του ςτον 96

Λορδάνθ, ςτο οποίο βουτοφςε ντυμζνοσ με λευκό εντερί, και τζλοσ παρακολοφκθςθ «ψυχι τε και ςϊματι» όλων των κείων λειτουργιϊν τθσ Μεγάλθσ Εβδομάδασ.

Θ επιςτροφι άρχιηε ςταδιακά μετά τθν Δευτζρα του Κωμά., όπου μετά περιςςισ προςοχισ μεταφζρονταν ςε ειδικό φαναράκι το Αναςτάςιμο Φωσ, αλλά και τριάντα τρία μελιςςόκερα των Αγίων Τόπων, το κεντθμζνο ι αποτυπωμζνο αργότερα, με μπλε ςταυρό λευκό του ςάβανο, ςταυρουδάκια, κομποςκοίνια, λιβάνι και άλλα μικροδϊρα, τα λεγόμενα «χατηιτια». Και το πλζον ςθμαντικό: το χαρτί του εξαγνιςμοφ και τθσ ςυγχϊρεςθσ.

Τζλοσ θ άφιξθ των «χατηιδων»- προςκυνθτϊν γινότανε με τρόπο πανθγυρικό. Ειδοποιθμζνοι οι κάτοικοι των Συλλάτων κρατϊντασ κεριά και εικόνεσ τοφσ υποδζχονταν και εν πομπι πιγαιναν ςτθν εκκλθςιά. Εκεί ο παπάσ διάβαηε το «ςυγχωροχάρτι» και ςτθν ςυνζχεια ζδιδε το πρόκεμα «χατηισ» ςτο όνομά του το οποίο με επίςθμθ πράξθ καταχωροφνταν ςτον Κϊδικα του χωριοφ. Από τότε ο κάκε «χατηισ», δθλαδι από τθν θμζρα τθσ επίςθμθσ «αναγνϊριςισ» του, κα ζπρεπε να κρατά οριςμζνουσ επιβαλλόμενουσ τφπουσ όπωσ: Θ ηωι του να είναι λιτι, ςεμνι, παραδειγματικι, να φορά μαφρα ροφχα, ι πολφ ςκοφρα, να μθν βρίηει, να μθν βλαςτθμά και γενικά να ηει χριςτιανικά. Ραρατιρθςθ Οι μουςουλμάνοι οι οποίοι επιςκζπτονταν τθν Μζκκα (Haca gitme) ακολουκοφςαν τισ ίδιεσ ςυνικειεσ, δθλαδι ονομάηονταν και αυτοί «χατηιδεσ», φοροφςαν μαφρα ροφχα, προςπακοφςαν ςτθν ηωι τουσ να είναι περιςςότερο ενάρετοι κλπ.

Οι υπόγειες πολιτείες… Εκείνο που προκαλεί τθν μεγαλφτερθ εντφπωςθ ςε οποιοδιποτε επιςκζπτθ του Καππαδοκικοφ χϊρου, που αφινει άναυδο πολλζσ φορζσ τον ερευνθτι, είναι θ φπαρξθ πολλϊν δαιδαλωδϊν υπόγειων πολιτειϊν. Αμζτρθτεσ, ςιωπθλζσ, με χιλιάδεσ λαξευτά ςπίτια και ςπιτόκαςτρα, με βραχοεκκλθςιζσ και πετρομονάςτθρα… Είναι γεγονόσ επίςθσ πωσ αδυνατοφν οι ερευνθτζσ να κακορίςουν το πότε ακριβϊσ «φτιάχτθκαν» ι αν κζλετε ακόμα και από ποιον; Και τοφτο γιατί αφενόσ μεν ελλείπουν οι βιβλιογραφικζσ αναφορζσ οι οποίεσ κα ζδιδαν λφςθ ςτο πρόβλθμα, αλλά αφετζρου γιατί εξαιτίασ του ξθροφ κλίματοσ τθσ περιοχισ ο βράχοσ δεν διαβρϊνεται αλλά και κακιςτά επιςφαλι τθν οποιαδιποτε χρονολόγθςι τουσ. Επιπλζον δεν υπάρχουν και ςαφι χαρακτθριςτικά αρχιτεκτονικά ςτοιχεία αλλά και τοιχογραφίεσ οι οποίεσ κατά κάποιον ουςιαςτικότερο τρόπο κα προςδιόριηαν ζςτω και ςτο περίπου τισ ηθτοφμενεσ χρονολογίεσ. Ράντωσ εκείνο που γνωρίηουμε είναι πωσ θ ανκρϊπινθ παρζμβαςθ άρχιςε όχι μόνο από πολφ παλαιά, αλλά και ςυνεχίςκθκε ςτο διάβα του χρόνου, ακόμα, ακόμα και μζχρι το τζλοσ του 19ου αιϊνα. Βεβαίωσ ντόπιοι επιςτιμονεσ και ερευνθτζσ, μεταξφ των οποίων και ο Καρολίδθσ, μασ ζχουν δϊςει επαρκείσ εξθγιςεισ. Για παράδειγμα ο προαναφερκείσ, κακθγθτισ πανεπιςτθμίου μάλιςτα, ιςχυρίηεται πωσ τοφτα, δθλαδι όλεσ αυτζσ οι υπόγειεσ πολιτείεσ είναι δθμιουργιματα ι καλφτερα πρωτοξεκίνθςαν επί τθσ εποχισ των Φρυγϊν196. Ρικανολογεί μάλιςτα και τθν προζλευςθ τθσ ονομαςίασ των «κελζρ»: -

εκ τθσ λατινικισ λζξεωσ cella, χϊροσ, ςπθλιά.

από τθ ρίηα τθσ λζξεωσ «καρά», που ςτα ντόπια ςθμαίνει λίκοσ.

Βεβαίωσ περί αυτϊν οι πρϊτεσ αναφορζσ είναι παλαιότατεσ. Θ πρϊτθ αναφορά για παράδειγμα νομίηουμε πωσ είναι του Ξενοφϊντοσ197 ο οποίοσ μασ πλθροφορεί πωσ τα ςπίτια ιταν υπόγεια με τισ πόρτεσ να μοιάηουν με ςτόμιο πθγαδιοφ. Και το ςθμαντικότερο, υπιρχε χϊροσ κάλυψθσ και για τα υποηφγια. Σχετικι, επίςθσ, είναι και θ αναφορά του Στράβωνα, ο οποίοσ καταγράφει πωσ «…ζςτι δε εν υψθλοίσ του Ταφρου μζρεςι, κρθμνοίσ αποτόμοισ ςφόδρα και το πλζον αβάτοισ, εν μζςω

196

Παφλοσ Καρολίδθσ, Καππαδοκικά, ήτοι πραγματεία ιςτορική και αρχαιολογική περί την Καππαδοκία 1874, ς. 153, , «Τα Φρυγικά τρωγλοδυτικά οικιματα τθσ Καππαδοκίασ, ιτοι τα εντόσ των βράχων λελατομθμζνα ςπιλαια, κεωροφνται το αρχαιότερον είδοσ τθσ οικοδομισ όπερ οι Φρφγεσ ιγαγον μεκ’ αυτϊν εξ ανατολισ». 197

΢. Κοιμίςογλου, ό.π., ς. 66

κοίλων και ευγζων πεδίων εισ αυλϊνασ πλείουσ διθρθμζνον. Τοφτο δε γεωργοφντεσ ϊκουν εν ταισ υπερκειμζναισ οφρφςιν ι ςπθλαίοισ…»198, δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ πωσ οι άνκρωποι που μζνανε εκεί καλλιεργοφςαν τα χωράφια τουσ και κατοικοφςαν ςτισ παρυφζσ του βουνοφ ι ςε ςπθλιζσ. Αλλά και άλλων πολλϊν όπωσ: -του ιςτοριογράφου βυηαντινοφ λόγιου Λζοντοσ Διακόνου, ο οποίοσ γράφει για τουσ Καππαδόκεσ πωσ ονομάηονταν τρωγλοδφτεσ, γιατί κατοικοφςαν μζςα ςε ςπθλιζσ και λαβφρινκουσ199, -του Καππαδόκθ Αγίου Λζρωνα, όπου ςφμφωνα με τον οποίο «και δθ πλθςίον που τθσ αυτισ περιοικίδοσ οχυρϊτατον εν υπογείω λόφω ςπιλαιον ευρθκϊσ, όπερ τζχνθ λατομίασ εισ υπόκενον γλυφιν διεςκεφαςεν, επί τινα χρόνον εν αυτϊ κατακρυπτόμενοσ διεςϊηετο», δθλαδι και ςε ελεφκερθ μετάφραςθ ζηθςε κρυμμζνοσ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα μζςα ςε λαξευμζνθ ςπθλιά…κλπ.

Αν προςπακιςει να εξθγιςει κανείσ το πϊσ και το γιατί, μπορεί να δϊςει εφκολα τισ απαντιςεισ με μόνο μια προχπόκεςθ. Να γνωρίηει τα μορφολογικά ςτοιχεία του εδάφουσ και ςυνάμα τισ επικρατοφςεσ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ. Ζτςι τα μεν πρϊτα βοικθςαν επαρκϊσ για τισ όποιεσ εξορυκτικζσ επεμβάςεισ του ανκρϊπου, μιασ και δθμιουργικθκε ο χϊροσ από τισ ςυνεχείσ θφαιςτειακζσ εκριξεισ, άρα εφκολα ςκάβονταν200, αλλά ταυτόχρονα ςμιλεφκθκε και από τισ βροχζσ, τα χιόνια, τισ κφελλεσ. Για τισ δεφτερεσ μποροφμε να ποφμε πωσ επζτειναν τοφτθ τθν ανκρϊπινθ προςπάκεια, γιατί ιταν δυςχερείσ για τθ ηωι των ανκρϊπων. Υψθλζσ κερμοκραςίεσ κατά τθ διάρκεια τθσ θμζρασ- χαμθλότατεσ κατά τθ διάρκεια τθσ νφκτασ, πολφ κρφο με χιόνια το χειμϊνα, αφόρθτοσ καφςωνασ το καλοκαίρι… Αλλά βεβαίωσ ο ςθμαντικότατοσ λόγοσ αφοροφςε τθν προςταςία του πλθκυςμοφ από τισ ςυνεχείσ λθςτρικζσ επιδρομζσ ι και τισ κατά καιροφσ διϊξεισ για λόγουσ πολιτικοφσ, κρθςκευτικοφσ. Να υπενκυμίςουμε πωσ θ Καππαδοκία υπιρξε ο χϊροσ όπου μεγαλοφργθςε ο χριςτιανιςμόσ, αλλά και το κζρετρο των ςυγκροφςεων τόςο κατά τουσ διωγμοφσ, όςο και κατά τθν περίοδο τθσ εικονομαχίασ… Ζτςι κατζφευγαν ςτισ πλζον κατάλλθλεσ και ανζξοδεσ λφςεισ. Να τρυπιςουν τθ γθ και να μπουν ςτα ςωκικά τθσ προφυλαμζνοι από όλα τα προαναφερκζντα.

198

Κ. Νίγδελθσ- ΢. Κοιμίςογλου, Η Μαλακοπή, ό.π. ς 29

199

Π.π., ς. 30, «Τρωγλοδφται το ζκνοσ το πρόςκεν κατωνομάηετο τω εν τρϊγλαισ και χθράμαισ και λαβυρίνκοισ, ωςανεί φωλεοισ και υπιϊγαισ, υποδφεςκαι». 200

Μ. Μαραβελλάκθ- Α. Βακαλόπουλου, ό.π.,, ς. 31, «Τθν εφκολον και τεχνικιν λάξευςιν των χϊρων τοφτων υπεβοικει πολφ θ πετρογραφικι ςφςταςισ του εδάφουσ, διότι απετελείτο από τραχειτικόν ςτόφφον, προερχόμενον εξ αποςακρϊςεωσ των πετρωμάτων του Αργαίου».

Να φτιάξουν τα ςπίτια τουσ, το δικό τουσ χϊρο κάπου, χωρίσ τον κίνδυνο τθσ όποιασ επζμβαςθσ. Ζτςι δθμιοφργθςαν το καφμα.

Στα Σφλλατα, για παράδειγμα, που υπάρχει μια εκ των μεγαλφτερων υπόγειων πολιτειϊν «εκ των λελαξευμζνων εν τοισ βράχοισ υπόγειων οικθμάτων, τα οποία παρ’ θμίν καλοφνται καταφφγια και κερζρια…ζχει μικοσ θμιςείασ ϊρασ, αρχόμενον εντόσ του χωρίου και προχωροφν υπογείωσ ανζρχεται μζχρι του όρουσ…»201. Για τθν ιςτορία, τοφτεσ οι υπόγειεσ και δαιδαλϊδεισ πολιτείεσ διζκεταν ςφςτθμα λαβφρινκων που ςτριφογφριηαν, ανεβοκατζβαιναν, ςυναπαντιόντουςαν μεταξφ τουσ και χάνονταν ςε άγνωςτα υπόγεια μονοπάτια. Με ευρφχωρα δωμάτια, ειδικοφσ χϊρουσ για ιατρικι περίκαλψθ, αποκθκευτικοφσ, υπόγειεσ δεξαμενζσ και πθγάδια, με καλό ςφςτθμα κρυφοφ αεριςμοφ και ςτακερι κερμοκραςία ςτουσ 17 βακμοφσ Κελςίου, «φιλόξενοφςαν» τουσ κατοίκουσ του χωριοφ για όςο χρονικό διάςτθμα το επικυμοφςαν. Πμωσ, παρόλα αυτά, τοφτοσ ο δαιδαλϊδθσ οικιςμόσ των Συλλάτων, ο «Yeralti sehri», δυςτυχϊσ δεν ζχει αποτυπωκεί, οφτε χαρτογραφθκεί πλιρωσ μζχρι και ςιμερα. Πμωσ ςφμφωνα με τισ υπάρχουςεσ πλθροφορίεσ ξεκινοφςε από τθν χριςτιανικι ςυνοικία, από τθν βόρεια πλευρά, με ζνα κεντρικό υπόγειο δρομίςκο, ο οποίοσ διζςχιηε το χωριό κάκετα και ζφκανε ζωσ τθν κορυφι του Καλζ νταγ, ςε μικοσ περίπου 1.500 μζτρων. Με παράπλευρεσ διακλαδϊςεισ και κρυφζσ ςτοζσ. Ακόμα και ςιμερα μπορεί κανείσ να «δει» τον παμπάλαιο χαραγμζνο χάρτθ επάνω ςτον καγιά, όμωσ πολφ δφςκολα κα καταφζρει να τον αποκρυπτογραφιςει. Επίςθσ, από τθν αριςτερι πλευρά του προαναφερομζνου δρόμου και το πρϊτο κεντρικό διάδρομο όπου υπιρχε μια ςτρογγυλι “κυρόπετρα”, που ςφράγιηε και αςφάλιηε αριςτοτεχνικά τον οικιςμό, λίγοι ζχουν καταφζρει να τθν περπατιςουν και μάλιςτα ςε μικρζσ αποςτάςεισ… Λδιαίτερο, επίςθσ, χαρακτθριςτικό τθσ κοινότθτασ, είναι θ φπαρξθ πολλϊν τρωγλοδυτικϊν κατοικιϊν κφρια ςτθν περιοχι του «Κόπια ντερεςί» και ςτο «Μετηιμζκ τεπζ». Τρωγλοδυτικζσ κατοικίεσ που χρθςίμευαμν κατά τον 11ο και 12ο αιϊνα και ωσ εκκλθςίεσ. Ράντωσ μετά το 1880 τα περιςςότερα ςπίτια κτίηονταν πάνω ςτισ παλαιζσ τρωγλεσ τουσ χϊρουσ των οποίων χρθςιμοποιοφςαν ωσ αποκθκευτικοφσ.

201

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ςελ 18

100

Η κοινοτική οργάνωση Πταν μιλάμε για κοινοτικι οργάνωςθ κα πρζπει να ζχουμε υπ’ όψθ μασ πωσ για το χρονικό διάςτθμα προ τθσ ςυντάξεωσ των «Εκνικϊν Κανονιςμϊν» οι πλθροφορίεσ μασ για τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ είναι λίγεσ και πωσ μεταξφ των άλλων θ κάκε κοινότθτα διοικείτο από μια διοριςμζνθ αρχι. Πμωσ μετά τθν «ευτυχι αναδιοργάνωςθ», δθλαδι τθν ςφνταξθ των εκνικϊν κανονιςμϊν από ειδικι επιτροπι με τθν ςυγκατάνευςθ τθσ Υψθλισ Ρφλθσ και θ οποία «επιβλικθκε» το 1862 με τθν ζκδοςθ φιρμανιοφ, τα πράγματα άλλαξαν, φυςικά προσ το καλφτερο, για τισ διάφορεσ εκνότθτεσ. Οι οποίεσ βεβαίωσ απζκτθςαν «ιςονομία- ιςοπολιτεία» και δικαιϊματα από το πνεφμα φιλελευκεροποίθςθσ που «ειςιχκθ» με τισ τρεισ διακθρφξεισ: Του «Χάτι ςερί» το 1839, του «Χάτι χουμαγιοφμ» το 1856 και του «βερατίου» το 1860, οι οποίεσ απετζλεςαν τθν επίςθμθ δζςμευςθ τθσ Ρφλθσ ζναντι όλων των υπθκόων τθσ. Τονίηουμε επίςθσ πωσ οι γενικζσ κεμελιϊδεισ διατάξεισ των εν λόγω κανονιςμϊν ιταν κοινζσ για όλθ τθν αυτοκρατορία με ελαφρζσ κατά τόπουσ διαφοροποιιςεισ ςε επιμζρουσ ηθτιματα.

1- Κυρίαρχο, λοιπόν, όργανο διοίκθςθσ τθσ κοινότθτασ ιταν το «Συμβοφλιο τθσ Δθμογεροντίασ». Και ωσ τζτοιοι «εξελζγοντο ςυνικωσ οι τθσ προβεβθκυίασ πωσ θλικίασ πολίται, οι διακρινόμενοι επί αρετι, χρθςτότθτι και μορφϊςει…».202 Δθλαδι και με απλά λόγια οι «ζχοντεσ και κατζχοντεσ» τθσ κωμοπόλεωσ, οι «δια του πλοφτου και των άλλων αυτϊν ικανοτιτων εκτιμϊμενοι…», βεβαίωσ με τθ προχπόκεςθ να γνωρίηουν ανάγνωςθ και γραφι. Αλλά να είναι και χριςτιανοί ορκόδοξοι, μόνιμοι κάτοικοι τθσ κοινότθτοσ, ζγγαμοι και επαγγελματίεσ. Στθν ουςία δθλαδι τα τθσ διοικιςεωσ δρϊμενα τελοφςαν ςε άμεςθ εξάρτθςθ από αυτοφσ που είχαν τθν δφναμθ, δθλαδι τον πλοφτο, τισ μεγάλεσ οικογζνειεσ, αλλά και τουσ «ζχοντασ φιλικάσ ςχζςεισ» με τθ διοίκθςθ, για ευνόθτουσ λόγουσ. Επίςθσ θ εκλογι τθσ δθμογεροντίασ, όπωσ ςε όλα τα μζρθ, ζπαιρνε ςυνικωσ πανθγυρικό χαρακτιρα και γινότανε ςε τακτά και προςδιοριηόμενα χρονικά διαςτιματα, ςε ςυγκεκριμζνο μζροσ και με προςδιοριςμζνο τρόπο. Ζτςι για τθν κοινότθτα των Συλλάτων ζχουμε τα παρακάτω: -Θ εκλογι ιταν μυςτικι, δια ψθφοδελτίων τα οποία «ζρριπτον εντόσ ςφραγιςμζνου κιβωτίου».

202

Μκραςιατικά Χρονικά 1940, ςελ 63

101

-Δικαίωμα δια τθσ ψιφου ανάδειξθσ των δθμογερόντων είχαν μόνο οι άρρενεσ οι ςυμπλθρϊςαντεσ το 21 ζτοσ τθσ θλικίασ των, αποκλειομζνων παντελϊσ των γυναικϊν. -Οι εκλογζσ διεξάγονταν κάκε τετραετία μετά από ςυγκεκριμζνθ διαδικαςία θ οποία περιγράφονταν ςτον «οικείο κανονιςμό». Ζτςι: Μια εβδομάδα προ τθσ μυςτικισ ψθφοφορίασ θ απερχομζνθ διοίκθςθσ τθσ κοινότθτοσ τοποκετοφςε ςτθν κφρα του ιεροφ ναοφ των ΛΒ Αποςτόλων το ςχετικό ζγγραφο προκιρυξθσ των εκλογϊν με όλουσ τουσ υποψθφίουσ ςε απόλυτθ αλφαβθτικι ςειρά. Στθν ςυνζχεια ο «πατρίκιοσ», δθλαδι ο τελάλθσ του χωριοφ, «ντελαλοφςε» όλα τα ςχετικά. Τθν λθφκείςα απόφαςθ για εκλογζσ, τθν ϊρα, το ποφ κα γίνονταν… Φυςικά εκλογικι διαδικαςία λάβαινε χϊρα παρουςία τθσ «εξαρχικισ» παρουςίασ, δθλαδι εκπροςϊπου του οικείου επιςκόπου, ο οποίοσ ςυνζταςςε το ςχετικό πρακτικό τθσ εκλογισ με τα αποτελζςματα και τα ζςτελνε για ςχετικι επικφρωςθ ςτον Δεςπότθ και τθν διοίκθςθ για τελικι ζγκριςθ. Αρχικά τοφτο το ςϊμα και μζχρι το 1890 απαρτιηόταν από 10 μζλθ, τα οποία ςτθ ςυνζχεια μειϊκθκαν και μζχρι του ζτουσ 1909 ζγιναν οκτϊ, για να καταλιξει μζχρι και τθν ανταλλαγι ςε ζξι μόνο μζλθ. Μετά τισ εκλογικζσ διαδικαςίεσ ςυνερχόταν ςε ςϊμα και μετά από ιδιαίτερεσ εςωτερικζσ εκλογζσ μοιράηονταν τα διάφορα αξιϊματα όπωσ: Του προζδρου, δθλαδι του «Μουχτάρ Εβζλ» Του αντιπροζδρου, δθλαδι του «Μουχτάρ Σανί». Των ςυμβοφλων με τισ ιδιαίτερεσ και ειδικζσ αποςτολζσ και κακικοντα. Βαςικι του υποχρζωςθ επίςθσ ιταν θ «άπαξ ι δισ τθσ εβδομάδοσ» ςυνεδρίαςθ του για τθν επίλυςθ των αναφυομζνων προβλθμάτων.

Να τονίςουμε επίςθσ πωσ το αξίωμα του μζλουσ τθσ δθμογεροντίασ ιταν άμιςκο και άκρωσ τιμθτικό, με ςθμαντικότατθ μάλιςτα εκ τθσ κζςεϊσ του δφναμθ εξαιτίασ τθσ επαφισ του με τθ διοίκθςθ. Απλά και ανάλογα με τον πλθκυςμό και τθν οικονομικι ευεξία τθσ κάκε κοινότθτοσ τον «αποηθμίωναν» με τα ςχετικά ζξοδα παράςταςθσ -«χαρταηράτ», και τα οδοιπορικά τουσ«χαρτηθρχά». Ενδεικτικζσ, επίςθσ, είναι και οι αποδιδόμενεσ τιμζσ ςτο πρόςωπό τουσ από πλευράσ των εκκλθςιαςτικϊν αρχϊν, τθσ κζςεωσ που κατελάμβαναν κατά τθν ϊρα τθσ κείασ λειτουργίασ και που ιταν δίπλα «δεςποτικό», αλλά και του απλοφ κόςμου. Ρου ςτο πρόςωπό τουσ ζβλεπε τον βοθκό του, τον άνκρωπο που κα προςζτρεχε ςε κάκε του δφςκολθ ςτιγμι. Μεταξφ των δικαιωμάτων- υποχρεϊςεων τθσ δθμογεροντίασ, τα οποία ιταν πολλά και ςθμαντικά, ιταν και τα παρακάτω γενικοφ μα και ειδικοφ ενδιαφζροντοσ:

102

1-Συνεδρίαηαν από κοινοφ με τθν αντίςτοιχθ τουρκικι δθμογεροντία και ςυναποφάςιηαν μόνο για κζματα κοινοφ ενδιαφζροντοσ όπωσ, θ εκπροςϊπθςθ ζναντι των αρχϊν, θ τοποκζτθςθ των υπαλλιλων φδρευςθσ, θ καταςκευι και επιςκευι δρόμων, θ επίλυςθ μικροδιαφορϊν, θ δθμιουργία νζων ςτερνϊν- πθγαδιϊν για τθν καλφτερθ φδρευςθσ κ.α.203 2- Μεταξφ των αρμοδιοτιτων τθσ204 ιταν και ό,τι αφοροφςε ςε κζματα οικονομικισ, πνευματικισ και διοικθτικισ δραςτθριότθτοσ, δθλαδι ςε κζματα εκπαίδευςθσ με τθν ςυντιρθςθ των ςχολικϊν μονάδων, τθν πλθρωμι δαςκάλων κλπ, αλλά και ότι είχε ςχζςθ τθ γενικι ευκφνθ τθσ οικονομικισ ηωισ τθσ κοινότθτοσ, τθσ «ευταξίασ», τθσ διατιρθςθσ και ενθμζρωςθσ του «κτθματολογίου», τθσ διατιρθςθσ και ενθμζρωςθσ του καταλόγου των δθμοτϊν, τθσ επίλυςθσ παντόσ αναφυομζνου προβλιματοσ, τθσ είςπραξθσ φόρων205… Ράντοτε βεβαίωσ και ςυνεπικουροφμενθ από ανκρϊπουσ τουσ οποίουσ προςελάμβαναν και που είχαν τισ απαραίτθτεσ γνϊςεισ για τθ δουλειά που τουσ ικελαν ι παραχωρϊντασ αρμοδιότθτεσ και ζχοντασ μόνο τθν υψθλι επιςταςία…Ππωσ για παράδειγμα αυτό των ςχολικϊν ι εκκλθςιαςτικϊν υποκζςεων.

3- Εξαιρετικισ ςθμαςίασ κακικον τθσ ιταν αυτό «… τθσ επίβλεψθσ τθσ αυςτθράσ τιρθςθσ των εκνικϊν εκίμων και παραδόςεων…»206

4-Σθμαντικότατο επίςθσ κακικον τθσ δθμογεροντίασ ιταν θ αυςτθρά τιρθςθσ των εξισ δυο βιβλίων α- Του Κϊδικα του χωριοφ207, όπου με χρόνο ζναρξθσ το 1850 καταχωροφνταν όλεσ οι λθξιαρχικζσ πράξεισ που αφοροφςαν γζννθςθ, βάπτιςθ, γάμο, κάνατο, αλλά και πράξεισ δικαιογράφων όπωσ, αγοραπωλθςίεσ, δωρεζσ, διακικεσ, ςφμβαντα κλπ

203

Ρροαναφζραμε τθν κοινι απόφαςι των δυο δθμογεροντιϊν, καταγεγραμμζνθσ ςτον οικείο κοινοτικό κϊδικα, για τθν πϊλθςθ ακινιτου με τα χριματα των οποίων κα γινόταν νζο υδραγωγείο. 204

Θ ελλθνικι πλευρά αρχικά ςυνεδρίαηε ςτον περίβολο του ναοφ

205

Απολογιςτικά κάκε ζτοσ ο υπεφκυνοσ για τα οικονομικά ςφμβουλοσ τθσ κοινότθτοσ, λογοδοτοφςε ενϊπιον του ςυμβουλίου παρουςία των ςυγχωριανϊν. Γ. Μαυροχαλιβίδθσ, η Αξόσ, ό.π., ς. 123, θ «Λογοδοςία εκφωνικείςα παρά του ταμίου τθσ εφορίασ τθ 6 Αυγοφςτου 1904… Αξιότιμοι ςυνάδελφοι και ζντιμοι πατριϊται. Σκοπόσ τθσ ςθμερινισ ςυνελεφςεωσ κατά τάξιν και κακικον…θ από ενόσ περίπου ζτουσ αναλαβοφςα και διαχειριςκείςα τα ςυμφζροντα τθσ κοινότθτοσ, ζπρεπε να παρουςιάςει και τον διαχειριςτικόν ιςολογιςμόν αυτισ προσ περιςςοτζραν ακρίβειαν και γνϊςιν των πατριωτϊν…» 206

Μικραςιατικά χρονικά ό.π. ςελ 37 «…ιςαν επόπται επί των θκϊν νομοκετοφντεσ, προτρζποντεσ και τιμωροφντεσ τουσ οπωςδιποτε προςβάλλονασ ταφτα…»

103

β- Το βιβλίο διαχείριςθσ. Στο οποίο καταγράφονταν όλα τα ζςοδα μα και ζξοδα του ταμείου τθσ κοινότθτοσ. 5-Θ δθμογεροντία, επίςθσ, «φφλαγε»και τθν ςφραγίδα τθσ κοινότθτοσ, θ οποία ςτθν αρχι ιταν τετραμερισ, δθλαδι απαρτίηονταν από τζςςερισ ίςουσ κυκλικοφσ τομείσ, με το ζνα να βρίςκεται ςτα χζρια του προζδρου, το άλλο ςτον αντιπρόεδρο και τα υπόλοιπα δυο τμιματα ςε άλλουσ δυο ςυμβοφλουσ εναλλάξ. 6- Υποχρζωςι τθσ, επίςθσ, ιταν θ καλι οργάνωςθ των υπθρεςιϊν τθσ κοινότθτασ αλλά και θ πρόςλθψθ ικανοφ προςωπικοφ για τθν εξυπθρζτθςθ των κατοίκων τθσ μεταξφ των οποίων ιταν: 

Ο γραμματζασ τθσ κοινότθτοσ. Κακικοντα του οποίου ιταν θ ςφνταξθ των πρακτικϊν ςυνεδριάςεων τθσ δθμογεροντίασ, θ καταχϊρθςι τουσ, θ αλλθλογραφία, θ αρχειοκζτθςθ και θ φφλαξθ όλων των εγγράφων.

 Ο Ταμίασ. Υπεφκυνοσ για τθν ορκι διαχείριςθ των κοινοτικϊν πόρων, « μιλλζτ καςςαςί», ο οποίοσ ςυνεπικουρείτο από βοθκοφσ, τουσ ειδικοφσ ειςπράκτορεσ «αγιάν, μουχτάρι εββελ, μουχτάρθ ςανί».208  Ο κλθτιρασ-τελάλθσ, «κεχαγιάσ». Με κφριο κακικον τθν ενθμζρωςθ των χωρικϊν για όλεσ τισ αποφάςεισ τθσ διοίκθςθσ…  Ο «μιρζβ», δθλαδι ο υδρονομζασ. Υπεφκυνοσ για τθ ςυντιρθςθ και καλι λειτουργία των υπαρχουςϊν δθμόςιων δεξαμενϊν.  Οι αγροφφλακεσ, «μπεκτςί».  Οι νυκτοφφλακεσ, «γκόλτςι» ι και «πεςβάντ».  Ο επιςτάτθσ του ςχολείου κλπ  Ο «Ρόςτατηθσ», δθλαδι ο ταχυδρόμοσ του χωριοφ. Κζςθ τθν οποία κατείχε μζχρι το 1906 ο Κεοδόςθσ Μιςκόπουλοσ209.

207

Το πότε ακριβϊσ αρχίηει ο κϊδικασ δεν είναι γνωςτό επειδι λείπουν οι πρϊτεσ ςελίδεσ του. Ράντωσ το πρϊτο πρακτικό που είναι καταχωρθμζνο φζρει τθν Απρίλθσ του 1855 και το τελευταίο ςτισ 7 Απριλίου 1875. Αρχικά οι ςυντάκτεσ του χρθςιμοποιοφςαν τθν καραμανλίδικθ γλϊςςα αλλά ςτθν ςυνζχει τθν μετζτρεψαν ςτθν ελλθνικι. 208

Οι επιβαλλόμενοι φόροι ιταν πολλοί.

104

Να ςθμειωκεί πωσ όλα τα παραπάνω πρόςωπα – υπαλλθλικό προςωπικό, διορίηονταν ςε ετιςια βάςθ και πλθρϊνονταν από το κοινοτικό ταμείο. Λδιαίτερα δε ο υδρονομζασ, ο νυκτοφφλακασ, και ο αγροφφλακασ και από τισ δυο κοινότθτεσ. Για τθν ιςτορία και μόνο αναφζρουμε τουσ πλζον ςθμαντικοφσ φόρουσ κακϊσ και τθ ςχετικι διαδικαςία που ακολουκοφνταν για τθν είςπραξθ τουσ, με τθν επιςιμανςθ πωσ τθροφνταν ςτο μζτρο του δυνατοφ θ αρχι τθσ φοροδοτικισ ικανότθτοσ των πολιτϊν. Σχεδόν και μζχρι τθ ςφνταξθ των Εκνικϊν Κανονιςμϊν είχαμε τθν «διάκριςθ» του πλθκυςμοφ ςε τρεισ τάξεισ210 όπου ςφμφωνα με αυτιν που κατατάςςονταν ο πολίτθσ πλιρωνε τουσ ανάλογουσ φόρουσ. Πμωσ με τθν πάροδο των χρόνων και τθν εξζλιξθ τθσ οικονομίασ ςυντάχκθκαν ειδικά φορολογικά ςτοιχεία – βιβλία «επί τθ βάςει δε τοφτων κατζνεμε το ςυνολικόν του φόρου ποςόν εισ τασ διαφόρουσ οικογενείασ αναλόγωσ προσ τθν οικονομικιν αυτϊν κατάςταςιν…»211

Επιπλζον επιςθμαίνουμε πωσ θ είςπραξι τουσ γινόταν από τον «ταχςιλντάρθ», φοροειςπράκτορα τθσ Νεβ ςεχίρ, με τθ βοικεια του προζδρου ι του αντιπροζδρου τθσ κοινότθτοσ, που μαηί και με τον τελάλθ «καλοφςαν του Συλατενοφσ για υπολογιςμό και καταβολι των φόρων»212. Ζτςι ζχουμε:

 Τον «εμλάκ βεργκιςί», δθλαδι φόρο ακίνθτθσ περιουςίασ ι κτθματικό. Υπολογιηόταν θ αξία των ακινιτων (οικίεσ, αμπζλια, αγροί) και επ’ αυτοφ καταβαλλόταν κατά μζςο όρο για ζνα μζςο ςπίτι περίπου 30 γρόςια, για τα αμπζλια ανάλογα τα ςτρζμματα γφρω ςτα 1,5 γρόςια ανά ςτρζμμα, για τθ ςοδειά των δθμθτριακϊν πλιρωναν κατ’ εκτίμθςθ τρία γρόςια για 1.000 οκάδεσ και για τα φροφτα περίπου μιςό γρόςι για κάκε 50 οκάδεσ. Λδιαίτερα για τθν είςπραξθ τθσ παραγωγισ δθμιουργικθκε ο λεγόμενοσ « Βεργκιςί νταϊρεςί», δθλαδι ο φόροσ επιτθδεφματοσ.  Τον «εργκζν χαϊβάν βεργκιςί», δθλαδι φόρο των ηϊων. Ο οποίοσ μεταφραηότανε ςε 10 παράδεσ ανά πρόβατο και 20 παράδεσ ανά αγελάδα.  Τον «Γιολ παραςί», φόρο οδοποιίασ και ςυντιρθςθσ δρόμων. Τον οποίο κατζβαλαν μόνο οι άρρενεσ και άνω των είκοςι ετϊν.

209

Μαρτυρία Καγιαλι Μάρκασ, ό.π., «Τον βρικαν παγωμζνο ςτισ μεγάλεσ χιονοπτϊςεισ του 1906, λίγο πιο ζξω από το χωριό…» 210

τουσ ααλιά που πλιρωναν 60 γρ., τουσ εφςάτ με 30 γρ. και τουσ εδνά με 15 γρόςια…

211

Μικραςιατικά χρονικά ό.π. ςελ 33

212

Μαρτυρία Μαξιμιάδθ Χαράλαμπου, ό.π.

105

 Τον «γεντηιριζ βεργκιςί», δθλαδι φόρου οίνου. Για κάκε πικάρι χωρθτικότθτασ 80 λίτρων αντιςτοιχοφςε φόροσ 5 γροςίων. Λδιαίτερα για τα Σφλλατα που ιταν οινοπαραγωγι περιοχι ερχότανε ςυνζχεια ο «γεντηιρζ μεμοφρ», δθλαδι ο αρμόδιοσ υπάλλθλοσ, κατζβαινε ςτα κελάρια και ογκομετροφςε τισ ποςότθτεσ. 1 πικάρι= 10 λαγινια= 80 περίπου λίτρα  Ο «πεντελί αςκερί βεργκιςί», ι «χαράτσ», δθλαδι ο φόροσ εξαγοράσ τθσ ςτρατιωτικισ κθτείασ. Κάκε άνδρασ άνω των είκοςι ετϊν κατζβαλε κατά τι λιγότερο από μιςι λίρα, ωσ φόρο μθ κατάταξθσ ςτο ςτρατό. Ο φόροσ καταργικθκε μετά το ςφνταγμα του 1908 οπότε ςτρατολογικθκαν και οι χριςτιανοί υποχρεωτικά.  Θ επιχοριγθςθ του Μθτροπολίτθ.213 Σφμφωνα με τθν οποία κάκε παντρεμζνοσ ζδιδε 7 γρόςια ωσ ετιςια επιχοριγθςθ ςτθν Μθτρόπολθ του Λκόνιου.

Τζλοσ τιμισ ζνεκεν αναφζρουμε μερικοφσ από τουσ διατελζςαντεσ δθμογζροντεσ. Σταματιάδθσ Λαυρζντθσ Κουντουράσ Τρφφωνασ Μπαλτηισ Χαράλαμποσ (Μελιτόπουλοσ) Αλεξιάδθσ Μωχςισ Λαηαρίδθσ Αναςτάςιοσ (Λμάμ Αναςτάσ) Φαραςόπουλοσ Σεραφείμ Τηθερςίςογλου Βαςίλειοσ ι Ανυπαρίδθσ ι Μαυροβαςιλειάδθσ Ανυπαρόπουλοσ Γεϊργιοσ Αφκονίδθσ Στζφανοσ Σταματιάδθσ Κεοφάνθσ Αφκονίδθσ Αναςτάςιοσ (Χατηθγιαραμάσ) Μενεξόπουλοσ Δθμιτριοσ Τηαμπάηογλου Γρθγόριοσ ι Τςιντάρ Τηαμπάηογλου ι Δηάμπαλθ, Λωακείμ

213

Κ. Νίγδελθσ –΢. Κοιμίςογλου ό.π. ςελ 65

106

Χατηθφιλιππίδθσ Απόςτολοσ 214 Καράκθσ Δθμιτριοσ Αποςτόλου (Καρά Ογλάν) Καλλίνικοσ Χατηθγεωργίου Βθβλεζμ Χωλόπουλοσ Στζφανοσ

Ραρατιρθςθ. Α-Τελευταίοσ μουχτάρθσ του χωριοφ ιταν ο Λωακείμ Τηαμπάηογλου215-Τςιντάρθσ του Γρθγορίου Β- Συνδιοίκθςθ αςκοφςε ο τοφρκοσ Berber Kazim Γ- Θ αρικμθτικι ςχζςθ ςτισ κοινζσ ςυνεδριάςεισ των δυο πλευρϊν ιταν τθσ τάξεωσ του 6:3

Στο οικείο περί εκκλθςιϊν κεφάλαιο καταγράψαμε τισ αιτιάςεισ του Συμεϊν Φαραςόπουλου ζναντι τθσ δθμογεροντίασ για κζματα οικονομικισ φφςεωσ. Το αναφζρουμε και εδϊ διότι χρζθ εκκλθςιαςτικϊν επιτρόπων ςυνθκίηονταν να είναι τα μζλθ τθσ δθμογεροντίασ…

214

Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, ό.π., ς. 68, «Ο Απόςτολοσ Χατηθφιλιππίδθσ ιταν λόγιοσ από τα Σφλατα και χειρόγραφά του απόκεινται ςτο Κ.Μ.Σ. Αυτά είναι: Υμνολόγιον ιτοι εγχειρίδιον πραγμάτων και ποικίλων αςμάτων περιζχον και τινα εγκϊμια ωφελιμότατα και διαγραφκζν νεοτάτι υπό Αποςτόλου Λαηάρου Χαδηί Φιλιπίδθσ υπό του ιδίου χειρόσ. Εν Συλλάτθσ 1875 τθ 15 Λανουαρίου και εκ δευτζρου δε πάλιν αντιγραφι από το πρωτόγραφον εδϊ νεωςτί αμετάβλθτον εκ του ιδίου το 1890. Το δεφτερο χειρόγραφον : Άςματα ποικίλα(60): Κρθςκευτικά (34), πατριωτικά (17) και ζμμετρα εγκϊμια (9) ςε πρόςωπα, ιδρφματα. Στο εςϊφυλλο: Εν Καππαδοκία τθσ Μικράσ Αςίασ και τόνδε είναι εμοφ του Απόςτολοσ Λαηάρου Χαδηί Φιλιππίδθσ εκ χωρίου Συλλατα 1898 του ζτουσ.» 215

Τηαμπάηθσ= Ηωζμποροσ, αλλά και αυτόσ που δεν κρατεί τα υπεςχθμζνα.

107

108

Η ζωή… Το γεγονόσ πωσ θ υπό εξζταςθ κοινότθτα ιταν μεικτι ςθμαίνει πωσ θ κακθμερινότθτα ιταν διαφορετικι απ’ ότι ςτισ άλλεσ κοινότθτεσ οι οποίεσ ιταν αμιγϊσ χριςτιανικζσ ι και μουςουλμανικζσ. Κάτι που μπορεί ο οιοςδιποτε να κατανοιςει μιασ και ςτισ μεικτζσ κοινωνίεσ υπάρχουν ςαφζςτατα ανταγωνιςτικζσ τάςεισ, ενδεχόμενα κλίμα καχυποψίασ, ίςωσ προςπάκεια επιβολισ τθσ μιασ απζναντι ςτθν άλλθ, όςο και αν οι δθλοφμενεσ προκζςεισ είναι αγακζσ. Βεβαίωσ για τισ μεγαλφτερεσ χρονικζσ περιόδουσ τα πράγματα ιταν «καλά». Οι δυο κοινότθτεσ ηοφςαν αρμονικά και μζςα ςτα πλαίςια του υπάρχοντοσ νομικοφ κακεςτϊτοσ, για τα κοινά κζματα ςυναποφάςιηαν, επζλυαν τισ όποιεσ διαφορζσ τουσ, υιοκετοφςαν και τιμοφςαν θ κάκε μια τισ κρθςκευτικζσ πεποικιςεισ τθσ άλλθσ πλευράσ, διαςκζδαηαν μαηί, αποκτοφςαν φίλουσ εκατζρωκεν μζχρι… Μζχρι τισ δφςκολεσ μζρεσ. Αυτζσ των εντάςεων μεταξφ των δυο εκνοτιτων. Ζτςι κάκε ζνταςθ ςτισ ςχζςεισ Ακινασ και Ρόλθσ εφριςκε τον χριςτιανικό πλθκυςμό ωσ εξιλαςτιριο κφμα ι καλφτερα αν κζλετε τον εφκολο ςτόχο. Ακόμα και οι ψυχρζσ ςχζςεισ τθσ Τουρκίασ με τθν όμορο χριςτιανικι ΢ωςία, Τότε και εξαιτίασ οριςμζνων φανατικϊν, ακραίων εκνικιςτικϊν ςτοιχείων, τα πράγματα άλλαηαν ραγδαία προσ το χειρότερο. Με τον χριςτιανικό πλθκυςμό να βρίςκεται, ιδιαίτερα ςτισ αγροτικζσ περιοχζσ, ςε απελπιςτικι κατάςταςθ. Ρράγμα που τουσ οδιγθςε ςε διάφορεσ «ιδιαίτερεσ» ενζργειεσ όπωσ: -Τθν εςωτερικι μετανάςτευςθ ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα τθσ Ρόλθσ και τθσ Σμφρνθσ, όπου μποροφςαν να τεκοφν υπό τθν ομπρζλα των μεγάλων χριςτιανικϊν κοινοτιτων. -Τθν ζξοδό τουσ προσ το εξωτερικό και κυρίωσ ςτισ ΘΡΑ, μαηί με το όνειρο μιασ καλφτερθσ ηωισ. -Τθν δθμιουργία τάςεων χρυςοφιλίασ, μιασ και αποτελοφςε το πλζον αποτελεςματικό μζςο για τθν αποφυγι των διϊξεων από τουσ ντόπιουσ διοικθτζσ.

Να ποφμε επίςθσ πωσ ξζχωρα από τουσ παραπάνω λόγουσ υπιρχαν ακόμα και άλλοι, «εςωτερικισ» υφισ, που μποροφςαν κατά καιροφσ να επθρρεάςουν αρνθτικά το υπάρχον κλίμα μεταξφ των δυο κοινοτιτων. Για παράδειγμα οι Τοφρκοι γείτονεσ είχαν μεν απζναντί τουσ τουσ Ζλλθνεσ ραγιάδεσ, αλλά ταυτόχρονα τουσ οικονομικά ιςχυροφσ που τα πάντα ι ςχεδόν τα πάντα βρίςκονταν ςτα χζρια τουσ. Μια ανκοφςα ελλθνικι κοινότθτα που ζκανε «κουμάντο» παντοφ, ςε όλεσ τισ εκφάνςεισ τθσ κοινωνικισ και πολιτικισ ηωισ. Ρροςπάκθςαν βεβαίωσ να τουσ προςεταιριςκοφν, να τουσ μιμθκοφν, να μάκουν… αλλά πάντοτε θ «κυριαρχία» ιταν το ςθμαντικότερο αγκάκι των «απζναντι». 109

Επίςθσ και κάτι ακόμα που αποτελοφςε τθ βάςθ των όποιων διαφορϊν οι οποίεσ μποροφςαν ανά πάςα ςτιγμι να μεταβάλουν δραματικά τισ ςχζςεισ των κοινοτιτων: Τα ςαφζςτατα επίπεδα «εςωτερικισ και εξωτερικισ διαφοροποίθςθσ» που είχαν να κάμουν με υπαρξιακζσ κοςμοκεωρίεσ, τισ προςβάςεισ ςτθν εξουςία, τθν κυρίαρχθ ιδεολογία, τον τρόπο ηωισ, τισ δοξαςίεσ, τισ αντιλιψεισ και τα ςτερεότυπα.

Κατά τα άλλα θ ηωι του χωριοφ ιταν θ γνωςτι ηωι όλων των κοινοτιτων τθσ Καππαδοκίασ. Με «κυρίαρχθ» θμζρα αυτισ του παηαριοφ, όπου λάβαινε χϊρα κάκε Σάββατο ςτθν πλατεία τθσ εκκλθςιάσ των ΛΒ Αποςτόλων. Ραηάρι δυναμικό μιασ και εκεί ςυγκεντρϊνονταν πωλθτζσ και αγοραςτζσ από τα διπλανά χωριά τθσ περιοχισ. Με αγοραπωλθςίεσ λαχανικϊν, φροφτων, τυριϊν και τυροκομικϊν, (τςομλζκ πεϊνίρ= τυρί πικαριοφ), υφαςμάτων από το Ρροκόπιο και τθ Νεάπολθ, κατθφζδων και πράςινων βελοφδων τα οποία ζφερναν οι «κατθρτηιδεσ» από τα Άδανα και τθ Μερςίνα, νθμάτων και κακαροφ βαμβακιοφ, κεντθμάτων και ειδϊν νοικοκυριοφ…Και κάπου ςτθ νότια πλευρά του παηαριοφ θ αγοραπωλθςία φρζςκου κρζατοσ. Ππου επιτόπου ζςφαηαν και πουλοφςαν τα ηϊα. Οι Κυριακζσ επίςθσ ιταν ιδιαίτερεσ μζρεσ και κυρίωσ τα πρωινά. Ρου μετά τον εκκλθςιαςμό, ο ανδρικόσ πλθκυςμόσ τουλάχιςτον, ςυγκεντρωνότανε ςτουσ καφενζδεσ για το ςχετικό τςάι, ζνα θδφποτο, δυο τρεισ κουβζντεσ να ανταλλάξουν, μια κάποια πλθροφορία, λίγθ «κοινωνικι ενθμζρωςθ». Αλλά και ελεφκεροσ χρόνοσ για κάποιον περίπατο με τθν οικογζνεια ςτθ αγορά και ςτα κτιματα216…

Εξαιρετικισ επίςθσ ςθμαςίασ ιταν και οι ονομαςτικζσ εορτζσ και κφρια αυτζσ που ςυνδυάηονταν με τισ πανθγφρεισ των ιερϊν ναϊν217. Κατά τθ διάρκεια των οποίων μάλιςτα ςυνζρρεαν πιςτοί από όλθ τθ επαρχία για να τιμιςουν τθν εκκλθςία που γιόρταηε, να πάρουν

216

΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 43, «Δια τουσ κατοίκουσ των Συλάτων και των πζριξ ωσ τόποσ περιπάτου χρθςιμεφει θ αγορά ι τα κτιματα αυτϊν. Μόνον τασ Κυριακάσ εν καιρϊ κζρουσ εξζρχονται ςυν γυναιξί και τζκνοισ εισ τουσ κιπουσ των και διαςκεδάηουςι υπό τα παχφςκια δζνδρα». 217

Τζτοιεσ γνωςτζσ πανθγφρεισ ςτισ οποίεσ λάβαιναν μζροσ οι κάτοικοι όλων των χωριϊν ιταν:

Του Αγίου Γεωργίου του τροπαιοφόρου ςτα Σφλλατα, των ΛΒ Αποςτόλων επίςθσ ςτα Σφλλατα, του Αγίου Νικολάου ςτθ Συναςϊ, τθσ Κεοτόκου τθσ καλουμζνθσ Σθλυμβριανισ, των Ειςοδίων τθσ Κεοτόκου και τθσ Αγίασ Μαρίνθσ ςτθν Ανακοφ, των Αρχιςτρατιγων και των Αγίων Κεοδϊρων ςτθ Μαλακοπι, του Αγίου Βαςιλείου ςτο Μιςκί, τθσ Αγίασ Μακρίνασ ςτθν Αξό, των Αρχιςτρατιγων ςτθ Ηαλζλα, του Αγίου Γεωργίου ςτθ Νεβςεχίρ, του Αγίου Δθμθτρίου ςτθν Αραβιςό…

110

τθν ευλογία του Δεςπότθ που πάντοτε παρευριςκόταν, το άγιαςμα, να λάβουν μζροσ ςτο ςυμπόςιο του «κουρμπανιοφ», να απολαφςουν τουσ χοροφσ των κοριτςιϊν… Σθμαντικό ςτοιχείο επίςθσ και ενδεικτικό ςυνάμα για τισ ςχζςεισ των δυο κοινοτιτων ιταν θ βακειά κρθςκευτικότθτα του μουςουλμανικοφ κόςμου και θ πίςτθ του ςε οριςμζνουσ αγίουσ του χριςτιανικοφ πανκζου. Ο άγιοσ Γεϊργιοσ, για παράδειγμα, ο άγιοσ Τρφφωνασ, επίςθσ, αλλά και ο Άγιοσ Χαράλαμποσ, ιταν αποδεκτοί μετά τιμϊν από το ςφνολο των πιςτϊν μουςουλμάνων. Ππωσ και θ Κεοτόκοσ μνθμονευόταν ςτισ δικζσ τουσ προςευχζσ ωσ θ μθτζρα, άρα το ενδιάμεςο, ενόσ από τουσ δυο μεγαλφτερουσ προφιτεσ του κόςμου…του Λθςοφ Χριςτοφ. Συχνά επιςκζπτονταν τισ εκκλθςιζσ, άναβαν πότε, πότε και κανζνα κεράκι, παρακολουκοφςαν ιδιαίτερα τθν ακολουκία τθσ Αναςτάςεωσ και πάντοτε λάβαιναν μζροσ ςτισ εορτζσ και τισ πανθγφρεισ. Με το αυτό να γίνεται και από πλευράσ του ορκόδοξου πλθκυςμοφ, ο οποίοσ μάλιςτα κατζβαλε εργϊδεισ προςπάκειεσ να μθν «κολάςουν» τουσ γείτονεσ, φίλουσ, μουςουλμάνουσ αδελφοφσ, κατά τθ διάρκεια του ραμαηανίου. Αποφεφγοντασ τισ άςκοπεσ γαςτρονομικζσ επιδείξεισ μιασ και ο φίλοσ, μουςουλμάνοσ γαρ, απζφευγε να καταναλϊνει οτιδιποτε κακ’ όλθ τθ διάρκεια τθσ θμζρασ πλθν φδατοσ.

Τζλοσ θ όποια διαςκζδαςθ των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ ιταν ςφμφωνθ με το πνεφμα αλλά και τισ ςυνικειεσ τθσ εποχισ, τθν περιρρζουςα ατμόςφαιρα, τισ παραδόςεισ, αλλά και τισ κοινωνικοπολιτικζσ ςυνκικεσ, διαιρεμζνθ, μάλιςτα, ςε δυο επίπεδα. -Αυτό των ανδρϊν, που ιταν λιτό, λόγω ανυπαρξίασ των χρθμάτων και ςφμφωνο με το «φφλο»… -Αλλά και αυτό των γυναικϊν, που χαρακτθριηότανε από πλιρθ ανυπαρξία. Οι πρϊτοι, για παράδειγμα, είχανε το «ελεφκερο», αλλά και το κακικον γι’ αυτό. Επιπλζον και τθ δυνατότθτα να το πραγματοποιιςουν, εάν και εφόςον το ικελαν. Για τισ δεφτερεσ ιταν περίπου αδφνατθ μζχρι και απαγορευμζνθ οποιαδιποτε διαςκζδαςθ. Τόςο από τθν κοινωνία όςο και από τουσ ιεροφσ κανόνεσ τθσ θκικισ που επιβάλλονταν από τθν τοπικι κρθςκευτικι θγεςία που αςκοφςε πολφπλευρο ζλεγχο. Και οι μεν άνδρεσ, για παράδειγμα, μποροφςαν να διαςκεδάςουν ζςτω και ςτα ελάχιςτα υπάρχοντα καφενεία218 που ιταν διαςπαρμζνα ςτουσ μαχαλάδεσ του χωριοφ, ι να πάνε βόλτα

218

Καφενείο: βαςικόσ χϊροσ διαςκζδαςθσ, ζνασ περίεργοσ τρόποσ ηωισ που περιελάμβανε τθν οινοποςία, τθν ενθμζρωςθ, το άνοιγμα τθσ καρδιάσ… και των όποιων παραπόνων, τθν επαφι μεταξφ των ανκρϊπων. Το 1669 με ςουλτανικό διάταγμα απαγορεφκθκαν τα καφενεία ς’ όλθ τθν απζραντθ Οκωμανικι αυτοκρατορία χαρακτθριηόμενα ωσ «άντρα ςυνωμοςιϊν εναντίον τθσ κυριαρχίασ του πολυχρονεμζνου ςουλτάνου» και επιτράπθκαν οριςτικά επί ςουλτάνου Λμπραιμ του Α. Βλ. Κ. Νίγδελθ, Συκιζσ η εκτόσ των τειχϊν άνω πόλη, Διμοσ Συκεϊν 1997, ς. 87

111

όπου και όπωσ ικελαν, να «ξεςκάςουν» με τα ταξίδια, ενϊ οι γυναίκεσ μόνο εντόσ τθσ «εςτίασ», με το ράψιμο, το «χελεςζ»219 και τθν «κοινωνικι ενθμζρωςθ».220 Για να αλλάξουν προσ «κετικι» κατεφκυνςθ όλα ετοφτα με ςχετικι ελευκερία –προςαρμογι, πάντοτε όμωσ ςε περιοριςμζνα πλαίςια λόγω γεωπολιτικϊν ςυνκθκϊν,221 με τουσ μετανάςτεσ και τθν προςαρμογι τουσ με τα «ειωκότα» των μεγαλουπόλεων,222 αλλά και με το «ςχετικό» νεωτεριςτικό άνεμο των Νεότουρκων.

219

γυναικείεσ ςυγκεντρϊςεισ

220

« κουσ κουσ».

221

Θ Καππαδοκία βρίςκεται αρκετά βακιά ςτθν Ανατολία

222

Σθμ: «…δια των ανδρϊν, οίτινεσ, ωσ είπομεν, χάριν εμπορίασ ξενιτευόμενοι εν Κων/πόλει και αλλαχοφ, επανερχόμενοι οίκοι ειςάγουςι παν ό,τι κρίνουςι καλόν και αρμόηον τοισ εαυτϊν ικεςιν εκ των ξζνων θκϊν και εκίμων….».

112

Οικονομία… Τα Σφλλατα, όπωσ φυςικά και οι άλλεσ κοινότθτεσ του Βαγδαονικοφ οροπεδίου, ιταν μια κακαρά γεωργικι περιοχι χωρίσ ιδιαίτερα άλλα ςτοιχεία οικονομικισ φφςεωσ. Μεγάλεσ, άνυδρεσ εν πολλοίσ, εκτάςεισ, ςτισ οποίεσ οι κάτοικοί τθσ προςάρμοςαν αντίςτοιχεσ γεωργικζσ παραγωγζσ223. Με το ςφνολο ςχεδόν τθσ παραγωγισ να είναι για προςωπικι τουσ χριςθ, θ δε απόκτθςθ των απαραιτιτων ποικίλων αγακϊν να γίνεται με τθν μζκοδο του «αντιπραγματιςμοφ» ι «τράμπασ». Ζτςι ςτα δικά τουσ «γόνιμα» εδάφθ καλλιεργοφςαν κατά κφριο λόγο και ςχεδόν αποκλειςτικά ςε όλθ τθν περιοχι «κφαμουσ»224, δθλαδι κουκιά εξαιρετικισ ποιότθτασ και ςτα ψθλότερα μζρθ γφρω από το χωριό όλα τα «οςπριοειδι». Φθμιςμζνα ςε όλθ τθν Καππαδοκία ιταν τα «κουροφ φαςουλζ», δθλαδι τα ξερά φαςόλια225, τα ρεβφκια- «νοχοφτ», που θ νοςτιμιά τουσ οφείλονταν ςτα ξερικά χωράφια, αλλά και θ ςίκαλθ... Θ βαςικι πθγι διατροφισ κάκε Καππαδόκθ, μιασ και με τοφτο το αγακό φτιάχνανε το κακθμερινό ψωμί τουσ226. Αξίηει, επίςθσ, κανείσ, να μελετιςει το γεωργικό εκιμικό «ςφςτθμα» τθσ κοινότθτοσ ίςωσ γιατί ιταν και αξιόλογο, μα και αρκοφντωσ πλθροφοριακό ταυτόχρονα. Ζτςι υπιρχανε δυο «τφποι» χωραφιϊν. 1- Τα «χαροφμια», τα οποία ιταν περιοριςμζνθσ ζκταςθσ, κοντά ςτο χωριό. 2- Οι «ταρλάδεσ», δθλαδι τα μεγάλα χωράφια. Τα όρια μα και τα ςφνορά τουσ κακορίηονταν «πρακτικά» με τα «εβλζκια», τα μεγάλα χαντάκια, αλλά φυτεφοντασ δζνδρα ι τοποκετϊντασ μεγάλεσ κοτρϊνεσ. Ωσ μζτρο καταγραφισ τουσ χρθςιμοποιοφςαν το «ντονοφμι» που ιςοδυναμοφςε περίπου με ζνα ςτρζμμα και με υποδιαίρεςθ τον «ταχτά», που ιςοδυναμοφςε με το 1/5 του «ντονουμιοφ» Άκρωσ κατατοπιςτικζσ ιταν επίςθσ οι ςχετικζσ εκιμικζσ διατάξεισ που αφοροφςαν τισ καλλιζργειεσ, το ενοίκιο των χωραφιϊν και τισ εργαςιακζσ ςχζςεισ, μιασ και υπιρχε ςτο τζλοσ

223

Το μεγαλφτερο τμιμα του Μπουντάκ οβά καταλαμβάνεται κυρίωσ από αμμουδερό χϊμα και ςπάνια μπορεί κανείσ να ςυναντιςει μαφρο ι κόκκινο. 224

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς. 38,«παράγει όμωσ οπωςδιποτε πάντα τα προσ το ηθν χριςιμα προϊόντα, εξαιρζτωσ δε κφαμουσ, τα δε μάλλον προσ παραγωγιν των παντοειδϊν οςπριοειδϊν ςπερμάτων ςυντελοφντα μζρθ αυτισ ειςί τα ορεινά και υψθλότερα». 225

Μαρτυρία ΢ταματιάδθ Θεοφάνθ, ό.π., : «Τα φφτευαν ςτισ αρχζσ του Μάθ ανοίγοντασ λάκκουσ με διάμετρο περίπου μια αγκαλιά (τα οτηάχ), και ςτθ ςυνζχεια ςε βάκοσ περίπου μιςι πικαμι ςτο λάκκο φφτευαν περιμετρικά και ςτο κζντρο λίγουσ ςπόρουσ…Φόβοσ και τρόμοσ τθσ ςοδειάσ ο «γκιοηςοφηθσ»,(ο μθ ζχων μάτια), τυφλοπόντικασ… 226

Μαρτυρία Αλεξιάδθ Ηαφείρθ, ό.π., « Κφρια καλλιζργεια ιταν αυτι τθσ ςίκαλθσ θ οποία κρατοφςε ηωντανοφσ όχι μόνο τουσ ρωμιοφσ αλλά και τουσ Τοφρκουσ. Το λίγο ςτάρι το ζκρυβαν και το φφλαγαν για τον ξενθτεμζνο ςφηυγο, τον αδελφό κλπ»

113

του 19ου αιϊνα και μετά ςχετικι λειψανδρία, από πλευράσ χριςτιανικοφ πλθκυςμοφ, εξαιτίασ τθσ εςωτερικισ και εξωτερικισ μετανάςτευςθσ. Ζτςι για παράδειγμα: 1-Θ κφρια ςυμβατικι υποχρζωςθ μεταξφ ΢ωμιοφ και Τοφρκου ςτθν καλλιζργεια ιταν το «ορτακλίκ», δθλαδι ςυνεταιριλίκι. Ο κφριοσ, νομζασ και κάτοχοσ του χωραφιοφ, το παραχωροφςε μαηί με τον απαιτοφμενο ςπόρο. Ο Τοφρκοσ με τα δικά του ηϊα και εργαλεία227 το όργωνε, το ζςκαβε, και το φρόντιηε μζχρι και το κζροσ, οπότε από κοινοφ το μάηευαν, το αλϊνιηαν και λάβαιναν το προϊόν ιςομερϊσ. 2- Σε περίπτωςθ που ο ΢ωμιόσ «ζπαιρνε» Τοφρκο για το ςχετικό όργωμα- «ικιλεμζ», τον πλιρωνε για κάκε ςτρζμμα 5-6 γρόςια και μιςό «ςινίκ» ρεβφκια ι φαςόλια 3-Για τον κεριςμό θ αμοιβι ιταν 3 γρόςια μεροκάματο και μια μαγειριά ρεβφκια. 4-Υπιρχε ειδικό μιςκολόγιο για κάκε γεωργικι εργαςία.Δθλαδι διαφορετικζσ ιταν οι αμοιβζσ για τα χαντάκια (ςφνορα), το ςβάρνιςμα με το «ταμπάν», θ ςπορά, ο κεριςμόσ κλπ. 5- Σε μακρόχρονθ απαςχόλθςθ ο εργοδότθσ προςζφερε τροφοκατοικία πλζον τθσ ςχετικισ αμοιβισ ςτουσ εργάτεσ του228. 6- Θ αλλθλοβοικεια μεταξφ των, απότοκοσ και αυτι τθσ τρομερισ εςωτερικισ μετανάςτευςθσ. Χαρακτθριςτικά το 1920 θ Ρόλθ είχε περί τα 90 Συλλατενά καταςτιματα με πλζον 250 απαςχολοφμενουσ ςυγχωριανοφσ να εργάηονται εκεί. Ζτςι «ζτρεχε ο ζνασ για τον άλλο»229.

Το χωριό επίςθσ ιταν οινοπαραγωγικι περιοχι230 με καλλιζργεια πολλϊν ποικιλιϊν αμπζλων και με τθν παραγωγι ικανϊν προσ πϊλθςθ ποςοτιτων οίνου. Ιδθ ςτο οικείο κεφάλαιο αναφζραμε και αναπτφξαμε τθν φπαρξθ του ςχετικοφ φόρου παραγωγισ κραςιοφ, του «γεντηιριζ βεργκιςί», που αναλογοφςε για κάκε πικάρι χωρθτικότθτασ 80 περίπου λίτρων και ιταν τθσ τάξεωσ των 5 γροςίων. Αλλά και του αρμοδίου υπαλλιλου του «γεντηιρζ μεμοφρ», που ιταν χρεωμζνοσ με τισ ογκομετριςεισ του κραςιοφ τθσ περιοχισ.

227

Μαρτυρία ό.π., «Γεωργικά εργαλεία ιταν το αλζτιρ (αλζτρι), το ντεμίρ- ςαβάν ι γυνί (υνί), το ςταβάρ (ο ξφλινοσ βραχίονασ που κράταγε το ηυγό), το τουκάν (ξφλινθ ςβάρνα)…τα χωράφια τα λίπαιναν με (κοπιριά)-κοπριά ηϊων, κυρίωσ από τισ οικόςιτεσ αγελάδεσ, τισ οποίεσ ςυγκζντρωναν ςε λάκκουσ ςτισ αυλζσ τουσ το χειμϊνα και τισ μετζφεραν ςτα χωράφια με ειδικά τςουβάλια…». 228

Μαρτυρία ΢ταματιάδθ Θεοφάνθ, ό.π., «Οι Τοφρκοι πιγαιναν όλοι μαηί «αλάϊ- μαλάϊ» ςε μικροφσ καταυλιςμουσ, δεν επζςτρεφαν ςτο χωριό διανυκτερεφοντασ ςτα χωράφια…» 229

Μαρτυρία, ό.π.

230

Μαρτυρία ό.π. «Οι χαμθλζσ και ομαλζσ πλαγιζσ του ανατολικοφ και χαμθλότερου βραχίονα του Καλζ-Νταγ ιταν κατάφυτεσ από αμπζλια. Αμπζλια καλλιεργοφςαν και ςτα μπαγίρια του Τςοκοφρ και του Κζβενλίκ»

114

Σπεφδουμε να τονίςουμε πωσ θ «ςχζςθ» του Συλατενοφ με το αμπζλι του ιταν ιδιαίτερθ. Ρωσ το κεωροφςε όχι μονάχα κτιμα του, βιοποριςτικό του επάγγελμα για τθ ηιςθ του, το βιόσ του. Αλλά απλά ζνα κομμάτι από το «είναι» του, από τθ ψυχι του, που το αγαποφςε περιςςά, το κανάκευε, και το καμάρωνε ςαν «παιδί» του231. Θ ςυμπεριφορά του ιταν χαρακτθριςτικι, κάτι που φανερϊνει πωσ πρόκειται για κάτι το ψυχικά ηωντανό. « Να ςκεφτείσ πωσ τον Λοφλθ που θ ηζςτθ χτυποφςε ςτο κεφάλι δεν ζμπαινε κανείσ ςτο αμπζλι το απομεςιμερο, οφτε ξζνοσ μα μιτε δικόσ του, γιατί θ ανκρϊπινθ παρουςία κα το ξυπνοφςε232». «Μζρα νφχτα εκεί με περιςςι φροντίδα, αγάπθ για τα “ηωντανά του”. Τον Γενάρθ “το κλάδοσ” του με τον καμπυλωτό ςουγιά, το «μπιτςκί»233, το καφςιμό τουσ για τθν “αχιλιά”, δθλαδι τθν ςτάχτθ που τθν χρθςιμοποιοφςαν ςτο άπλωμα τθσ ςταφίδασ, το “κουτοφρλεμα”234 τον Απρίλθ και το “κειάφιςμα”, το “φυλίηι”, δθλαδι τον κακαριςμό των ριηϊν τον Μάθ, το “ντοφτηιςμα και το ςουργί” τον Λοφνιο235.

…Στισ αρχζσ του Οκτϊβρθ άρχιηε τελετουργικά ο τρυγόσ. Άδειαηε όλο το χωριό γιατί τρυγοφςαν ςυγχρόνωσ. Ακόμα και τα ςχολειά αργοφςανε τρεισ μζρεσ για να διευκολυνκοφν οι γονείσ. Πλα ξεκινοφςαν με τον ντελάλθ που ανιγγειλε τθ κζςθ και τα αμπζλια που κα τρυγοφςαν, κατά το παλιό βυηαντινό ζκιμο, αλλα και για τθν καταγραφι και καταβολι του ςχετικοφ φόρου… Οι περιςςότεροι αμπελουργοί ζβαηαν τον μοφςτο ςε μεγάλα πυκάρια (ςαράπ τςομλζκ) κάτω ςτα κελάρια τουσ και αφοφ ζβραηε ο μοφςτοσ τα ςκζπαηαν με τα πιλινα καπάκια και τα ςφράγιηαν με ζνα είδοσ λάςπθσ που εφτιαχναν από αςπρόχωμα και αλεφρι… Τα μαφρα ςταφφλια τα ξζραιναν ςτο δϊμα και τα ζκαναν ςταφίδεσ-«κουροφ ουηοφμ»… Μετά το πάτθμα των ςταφυλιϊν τα ζκανα ρακί. Ερχότανε ο «γκιουμρουκτηοφ»-τελϊνθσ, ζβλεπε τα τςίπουρα, εκτιμοφςε τισ ποςότθτεσ τθσ ρακισ και ζπαιρνε τον φόρο, αφοφ βεβαίωσ επιφόρτιηε ςτον μουχτάρθ τθν ευκφνθ τθσ τιρθςθσ του χρόνου απόςταξθσ…»236 Χαρακτθριςτικι είναι και θ εκιμικι «εντολι- παραγγελία» τθσ Συλλατενισ μάνασ προσ τθν κόρθ. Ενδεικτικι, μάλιςτα, τθσ μεγάλθσ ςθμαςίασ που ζδιδαν όλοι ςτθν καλλιζργεια τθσ αμπζλου...που τθν τοποκετοφςαν πζρα και πάνω από οποιαδιποτε άλλθ καλλιζργεια.

231

Μαρτυρία Μιςκόπουλου Λάηαρου, ό.π., : « Μικρόσ ιμουν και είδα τον πατζρα μου ςτθν αυλι του ςπιτιοφ να φυτεφει κλιμα. Ρϊσ το φυτεφεισ ζτςι ξαπλωμζνο τον ρϊτθςα…Το κοιμίηω, κάνω “γιατιρμά”μου είπε…» 232

Μαρτυρία ό.π.

233

Μαρτυρία Αλεξιάδθ Ηαφείρθ, ό.π., «τα κλαδζματα τα ςϊριαηαν ςτθν άκρθ του αμπελιοφ και τα χρθςιμοποιοφςαν ςαν καφςιμθ φλθ…τα κλαδζματα μποροφςαν να γίνουν και ςτισ αρχζσ του Μάρτθ με το χαρακτθριςτικό μαχαίρι το “μπιτςκί” » 234

Κουτοφρλεμα= κόβανε τισ μφτεσ από τουσ βλαςτοφσ πάνω από το ςταφφλι

235

Σπάςιμο ςβϊλων του χωραφιοφ ιςοπζδωμα και ξεριηωμα χόρτων για να’ναι ζτοιμο το χωράφι για τον τρφγο. 236

Μαρτυρία ΢ταματιάδου ΢ωφρονίασ, ό.π.

115

«Ε κόρ, Τάλ ταςί ιταν να πθγαίνμ ς’ αμπζλ μα, τα βορκόκια γζναν κ’ ίπαμ να παμ ταςί. Τϊρισ βάλ τα’ αρχαλζτςισ και κουβάλισ με το λαϊν νερό, γιόμισ τα χαρανιά και πλυν το πόλιμ ν’αν ζτοιμ. Αβοφτςα πίκοσ κ’ φςτερσ πιγεν ςτο δϊμα ν’αχταρίςεισ τα καπάκια και κοίτα ςτ’ αχοφρ τι φκιαν το πλαρ.»237 Δθλαδι, «Ε, κόρθ μου, μεκαφριο επρόκειτο να πάμε ςτο αμπζλι, αλλά τα βερίκοκα είναι ϊριμα και αποφαςίςαμε να πάμε αφριο. Τϊρα βάλε το αρχαλζτςι ςου και κουβάλθςε με τθ ςτάμνα νερό, γζμιςε τα καηάνια και πλφνε το πατθτιρι να είναι ζτοιμο. Ζτςι κάνε και φςτερα ανζβα ςτο δϊμα να μετακινιςεισ τα κολοκφκια κα κοίταξε ςτο ςτάβλο τι κάμει το μουλάρι».

Μια ιδιαίτερθ αςχολία των κατοίκων ιταν αυτι τθσ μελιςςοκομίασ. Πχι φυςικά ςτα πλαίςια μιασ επαγγελματικισ ςχζςθσ, αλλά κυρίωσ για τθν κάλυψθ των δικϊν τουσ αναγκϊν. Κάκε ςπίτι, λοιπόν, είχε δζκα με είκοςι «πετζκια»- (κυψζλεσ), από τισ οποίεσ ζπαιρναν το μζλι τθσ χρονιάσ, αλλά ταυτόχρονα και το απαραίτθτο κερί. Άκρωσ ενδιαφζρουςα και ςυνάμα ευρθματικι ιταν και θ καταςκευι τοφτων των κυψελϊν, που φυςικά λόγω τθσ τρομακτικισ ελλείψεωσ ξυλείασ, φτιάχνονταν χωμάτινεσ. Ζτςι, ςφμφωνα με τθ μαρτυρία του Μαξιμιάδθ Χαράλαμπου, ανακάτευαν κοπριζσ αγελάδασ, ςτάχτθ από το ταντοφρι, χϊμα και άχυρα και τθ λάςπθ αυτι τθν ζςτρωναν ςτο ζδαφοσ και ςε διαςτάςεισ ενόσ τετραγωνικοφ μζτρου με πάχοσ περίπου 5 εκατοςτά. Τθν άφθναν ςτθ ςυνζχεια να ςτεγνϊςει μζχρισ ότου γίνει εφπλαςτθ και ςτθ ςυνζχεια τθν ζκοβαν ςε λωρίδεσ πλάτουσ 15 εκατοςτϊν τισ οποίεσ κφρτωναν και ζνωναν ςτισ δυο άκρεσ. Κολλοφςαν με μαλακι λαςπθ ζξι τζτοιουσ χωμάτινουσ χαμθλοφσ κυλίνδρουσ και ζφτιαχναν ζνα χωμάτινο βαρελάκι του οποίου τον πάτο και το επάνω μζροσ το ζκλειναν με τθν ίδια χωμάτινθ επιφάνεια, ανοίγοντασ μια μικρι τρφπα- κφρα ειςόδου των μελιςςϊν. Τοφτεσ τισ καταςκευζσ, τα «πετζκια», δθλαδι, τα τοποκετοφςαν εν ςειρά ςτα ψθλά ςθμεία και μάλιςτα πολλζσ φορζσ πάνω ςτα δζνδρα. Τα καλοκαίρια ςαν ζβλεπαν ότι το μελίςςι αποκτοφςε νζα βαςίλιςςα και ιταν ζτοιμο για μετακόμιςθ, δθλαδι «το μελίς’ιμ ζδωκε γιαβρί» ι «τα μελίςςια δίνιςκαν γιαβρά δίνιςκαν πουλιά»238, ζπαιρναν ζνα νζο και άδειο «πετζκι», το βάηανε κοντά και με δυο πζτρεσ χτυποφςαν ρυκμικά μζχρισ ότου το μελίςςι κάμει νζα κυψζλθ. Τισ «πίτεσ» με το προϊόν τισ παίρνανε από τθν πίςω πλευρά ανοίγοντασ μια μικρι τρφπα.

237

Λεξιλόγιο:Αρχαλζτςι= καλοραμμζνο ςτενόμακρο χοντρό πανί το οποίο κρεμοφςαν ζντεχνα ςτον ϊμο και κουβαλοφςαν με τισ ςτάμνεσ νερό από το πθγάδι. Χαρανιά= καηάνια, πολίμι=δεξαμενι μοφςτου, αχταρίηω= ανακατεφω 238

Μαρτυρία ό.π.

116

Από τα οπωροφόρα, πάλι, ευδοκιμοφςε ςχεδόν αποκλειςτικά θ βερικοκιά δίδοντασ κατά μζςο όρο 100 ανά δζνδρο οκάδεσ ςε ετιςια βάςθ, δθλαδι 6-7 «ςεπζτια»- καλάκια, των 15 κιλϊν το κακζνα. Τον ϊριμο καρπό γφρω ςτα μζςα Λουλίου αφοφ τον μάηευαν, τον ςτζγνωναν και τον τοποκετοφςαν ςε κιοφπια ςτο κελάρι, όπου «τον χειμϊνα “τικίρ- τικίρ”ζτρωγαν τα ξερά βερίκοκα αφοφ προθγοφμενα τα μοφςκευαν ςτο ηεςτό νερό και τα περιζλουηαν με πετιμζηι. Το καλοκαίρι κάνανε “χοςάφ”, δθλαδι βράηανε ςε ςιγανι φωτιά ςταφίδεσ, βερίκοκα, δαμάςκθνα, ερίκια και τα τρϊγανε κρφα…»239

Κτηνοτροφία Ο τομζασ τθσ κτθνοτροφίασ ςαφϊσ και δεν παρουςιάηει κανζνα ιδιαίτερο ενδιαφζρον. Κάκε οικογζνεια είχε τα δικά τθσ ηϊα, μια δυο αγελάδεσ μικρόςωμεσ που ςτισ καλλίτερεσ ςυνκικεσ ζδιδε 3-4 λίτρα γάλα, και πζντε ζξι πρόβατα, πλατφνουρα, καραμάνικθσ ράτςασ. Κακθμερινά ο τςομπάνθσ του χωριοφ «παραλάμβανε» τισ αγελάδεσ και τισ πιγαινε ςτα βοςκοτότια, αλάνεσ ανάμεςα ςτουσ δυο βραχίονεσ του Καλζ νταγ, αλλά νοτιότερα κοντά ςτο Κόπυα Ντερζ. Το ίδιο ςυνζβαινε και με τα πρόβατα που τα βοςκοφςε Τοφρκοσ, ειδικά προςλθφκείσ για τοφτθ τθν εργαςία240. Για τθν ιςτορία τα ηϊα τα ςθμάδευαν με ςχοινάκι με χάνδρεσ ςτο λαιμό, τα αρνιά τα χάραηαν από μικρά ςτο αυτί241, θ δε μονάδα μζτρθςθσ του γάλακτοσ ιταν το ειδικό δοχείο το λεγόμενο «οκκαλίκι», δθλαδι ζνασ μπακιρζνιοσ μαςτραπάσ που χωροφςε περίπου 1,5 λίτρα γάλακτοσ.

239

Μαρτυρία Μαξιμιάδθ Χαράλαμπου, ό.π., «Δάςκαλε τι εςτί χοςάφιον;»… «Βεβραςμζνθ ςταφίσ τζκνον μου μετά…» 240

Μαρτυρία ό.π., «Ο τςομπάνθσ, ςφμφωνα με τα καταγεγραμμζνα, ιταν υπζυκυνοσ για τα ηϊα και λογοδοτοφςε ςτον ιδιοκτιτθ ςε περίπτωςθ κλοπισ, τραυματιςμοφ, ι ακόμα και όταν επιτίκετο λφκοσ… Ωσ αποδεικτικό ςτοιχείο για τθν τελευταία των περιπτϊςεων, ιταν θ προςκόμιςθ τθσ προβιάσ του ςκοτωμζνου ηϊου. Σε αυτοφσ ξζχωρα από τον μιςκό προςφερόταν και τροφοκατοικία» 241

Μαρτυρία Αλεξιάδθ Ηαφείρθ, ό.π., «Τα μικρά αρνάκια γεννιόντουςαν κατά τθν βοςκι ςτθν φπαικρο. Ο τςομπανθσ τα ςθμάδευε με τζτοιο τρόπο και ζτςι γνϊριηε αμζςωσ τθν προβατίνα και το δικό τθσ αρνάκι. Το χρονιάρικο πρόβατο το λζγανε “ςιςζκι” τον δε τράγο “ερκζκ εμηίκ ”. “Σουτλοφδικο” ιταν το πρόβατο που ζδιδε πολφ γάλα και “ςουτςοφηικο” το αντίκετο».

117

Για τον τομζα των υπθρεςιϊν ελάχιςτα γνωρίηουμε. Ζνα μικρό πανδοχείο δίπλα ςτον ιερό ναό των ΛΒ Αποςτόλων, τισ διοικθτικζσ υπθρεςίεσ, τον ςτακμό χωροφυλακισ, τθν ταχυδρομικι υπθρεςία…τρεισ τζςςερισ καφενζδεσ και ζνα «καηίν», δθλαδι καφενείο- λζςχθ. Επίςθσ θ ιατρικι κάλυψθ του πλθκυςμοφ γίνονταν κφρια εμπειρικά από πρακτικοφσ και πρακτικζσ που εφάρμοηαν τθν «πατροπαράδοτθ και δοκιμαςμζνθ ιατρικι». Δθλαδι με τθ βοικεια πάντοτε του Κεοφ και των γνωςτϊν ιατρικϊν παραςκευαςμάτων, αυτοςχεδίων αλοιφϊν, αφεψθμάτων, ευχϊν και κυμιαμάτων. «Λατρϊν» που ςυνδφαηαν ςτο πρόςωπό τουσ πάμπολλεσ ιδιότθτεσ όπωσ, του μαιευτιρα, του κτθνιάτρου, του οδοντιάτρου, του καντθλανάφτθ242…και υποκακιςτοφςαν κυρίαρχα τθν ιατρικι επιςτιμθ. Αλλά για τισ δφςκολεσ περιπτϊςεισ υπιρχε ο γιατρόσ Αρχάγγελοσ, που πζκανε το 1917 από εξανκθματικό τφφο ςτθ μεγάλθ επιδθμία, ο γιατρόσ Βαςλαματηισ ςτθ Μαλακοπι, αλλά και Αρχζλαοσ Σαραντίδθσ ςτθ Συναςό, άνκρωποσ- γιατρόσ που ποτζ του δεν πιρε ιατρικι αμοιβι. Για τισ εξαιρετικά δφςκολεσ περιπτϊςεισ ανζβαηαν τον ι τθν αςκενι ςτο κάρο και πιγαιναν ςτθν κοντινι Νεάπολθ ςτθν οποία υπιρχε το ελλθνικό νοςοκομείο ςτθ ςυνοικία «Καγιάμπαςθ»243. Γιατρόσ από τα Σφλλατα αναδείχκθκε ζνασ και μοναδικόσ. Ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, ο οποίοσ ςποφδαςε ςτθν Ακινα με δαπάνεσ του μεγαλφτερου αδελφοφ του, γφριςε ςτο χωριό, προςζφερε δωρεάν τισ υπθρεςίεσ του για χρονικό διάςτθμα δφο ετϊν περίπου, ςτο δωμάτιο που του παραχϊρθςε ο Λουκάσ Μενεξόπουλοσ ωσ ιατρείο και ςτθν ςυνζχεια «ζφυγε» για τθν πόλθ.

242

Τα όρια τθσ προςδοκϊμενθσ ηωισ ιταν ςτα επίπεδα του μεςαίωνα θ δε παιδικι κνθςιμότθτα ζκαμε κραφςθ 243

Μαρτυρίεσ

118

Αξιοςθμείωτθ είναι και θ λειτουργία «μάγγανου»244 (μπεηιρχανζ)245, δθλαδι ενόσ πρωτόγονου μεν, αλλά αποτελεςματικοφ «εργοςταςίου» παραγωγισ ενόσ είδουσ ςπορζλαιου από ςπόρο ρόκασ, που οι μουςουλμάνοι το λζγανε «μπεηίρ». Θ λειτουργία του ιταν απλι και ςτθρίηονταν ςε τροχό, μια ανζμθ και τθ βοικεια ενόσ ηϊου, ςυνικωσ βοδιοφ. Ο προαναφερόμενοσ τροχόσ αποτελείτο από δυο κυκλικζσ ρόδεσ τοποκετθμζνεσ παράλλθλα μεταξφ τουσ, ςυνδεδεμζνεσ με ξφλινουσ οριηόντιουσ ςτφλουσ τοποκετθμζνουσ ςε ίςα διαςτιματα που τα ονόμαηαν «ςκαλιά» και που από το κζντρο τουσ περνοφςε ζνασ οριηόντιοσ άξονασ. Θ ανζμθ πάλι ιταν μια ξφλινθ κυκλικι ρόδα με κάκετα κατά διαςτιματα ξυλάκια, ςτθριηόμενθ ςτον κάκετο δοκό και ςυνδεδεμζνθ με τθν «ςτρόφα». Ράνω ςτο ςφςτθμα αυτό προςαρμοηόταν το χαλινάρι του ηϊου που προχωροφςε κυκλικά και με τθν πορεία του μετζδιδε τθν κίνθςθ ςτο «γυρναίο», που και αυτό με τθ ςειρά του ςε όλο το ςφςτθμα, επιτυγχάνοντασ το επικυμθτό αποτζλεςμα. Λάδι, επίςθσ, ζβγαινε και από το λινόςπορο (ηεγιερζκ) και πολφ ςπάνια από τον ςπόρο τθσ τςερεμπελιάσ (μενενγκίτσ) Θ χριςθ του λινελαίου ιταν πλατιά διαδεδομζνθ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ μιασ και υπιρχε ζλλειψθ ελαιόλαδου, το οποίο ιταν δυςεφρετο και πολυτιμότατο. Ζτςι το αντικακιςτουςαν με το παραπάνω προϊόν μετά από ςχετικι επεξεργαςία. Δθλαδι για τθν εξουδετζρωςθ τθσ πίκρασ και τθσ βαριάσ απωκθτικισ οςμισ του, προτοφ το μεταχειριςτοφνε ςτα φαγθτά, το «καίγανε» ςε «τετηερζδεσ» ι «εκετηοφκεσ», ρίχνοντασ μάλιςτα λίγο ψωμί το οποίο φςαίνεται πωσ απορροφοφςε όλα τα «κακά».

Ενδεικτικό τθσ ςθμαςίασ του μαγγάνου είναι και το ςχετικό ζγγραφο που είναι καταχωρθμενο ςτθν ςελίδα 122 του Κϊδικα τθσ Κοινότθτασ. Ρρόκειται περί ενόσ πωλθτθρίου «μεριδίων» του μάγγανου Ηιλεσ ςτθν εκκλθςία τθσ κοινότθτοσ. Σφμφωνα, λοιπόν, με αυτό, πρϊτα ορίςκθκαν τα όριά του και μετά αναφζρεται πωσ ο «μάγγανοσ παριςτάνεται με δϊδεκα μικρζσ οκάδεσ», για τθν ευκολία κατανομισ των κλθρονομικϊν μεριδιων. Καταγράφεται λοιπόν ςτο ςυμβόλαιο αυτό πωσ από τισ 12 μικρζσ οκάδεσ θ εκκλθςία, ο Άγιοσ Γεϊργιοσ, δθλαδι, ζχει μερίδιο 4 οκάδων, δυο μικρζσ οκάδεσ το μερίδιο του Σωτιρθ Μθτιρογλου, μια μικρι οκά θ Καλαϊδηι Σοφία, και μια οκά θ Καλαϊδηι Ελευκερία, τθν οποία ποφλθςε ςτθν εκκλθςία. Οι εναπομείναςεσ 4 οκάδεσ αποτελοφν μερίδιο των Φλοϊτανιϊν Σαμουρκαδηόγλου υιϊν, κλθρονομιά από τον παπποφ τουσ Ραραςκευά. Οι οποίοι με τθ ςειρά

244

Γεώργιοσ Μαυροχαλυβίδθσ, ό.π., ς.65

245

Ρίηου Ελευκεριάδθ, ό.π., ς. 97, «Οφτω λζγεται παρ’ θμίν και ο άξων πολυςπάςτου μθχανισ και ολόκλθρα βιομθχανικά καταςτιματα. Αλλαχοφ μάγγανο λζγεται και θ μθχανι δι θσ αντλοφςι το φδωρ…».

119

τουσ πϊλθςαν το μερίδιό τουσ ςτθν εκκλθςία ζναντι 15 μεδηθκϊν «άτινα παρζλαβαν τοισ μετρθτοίσ» και αποξενϊνονται του μεριδίου των»246

Τζλοσ θ εξυπθρζτθςθ των κατοίκων ςε κζματα δικαιοςφνθσ γίνονταν πάντοτε ανάλογα με τα προκφπτοντα κζματα. Για παράδειγμα, για όλεσ τισ μικροδιαφορζσ ανάμεςα ςτουσ χριςτιανοφσ, αρμόδια αρχι ιταν αυτι τθσ δθμογεροντίασ, θ οποία βεβαίωσ με βάςθ το εκιμικό δίκαιο αποφάςιηε κατά πλειψθφία απονζμοντασ δικαιοςφνθ. Σθμειωτζον πωσ οι «διάδικοι» ςζβονταν απόλυτα τισ όποιεσ αποφάςεισ και τθροφςαν κατά γράμμα τα περί «ποινϊν», οι οποίεσ ςφμφωνα με τισ καταγραφζσ ςτον κωδικα ιταν πάντοτε ςε είδοσ…Δθλαδι θ επιβολι ποινισ ςτον υπαίτιο ιταν τθσ τάξεωσ τθσ «μιασ λίτρασ κραςιοφ, θ μιςι λίτρα πετμζηι» κλπ247 Βεβαίωσ για τα ςοβαρότερα κζματα και κυρίωσ για τθν επίλυςθ των αςτικϊν διαφορϊν τόςο μεταξφ των χριςτιανϊν, όςο και μεταξφ Τοφρκων και Ελλινων, αρμοδία δικαςτικι αρχι ιταν το δικαςτιριο που ζδρευε ςτο Καϊμακαμλίκι τθσ Νεάπολθσ. Σπάνια όμωσ κατζφευγαν ςτον «χακίμι»- δικαςτι εξαιτίασ του μεγάλου κόςτουσ τθσ δίκθσ που τισ περιςςότερεσ φορζσ ιταν απαγορευτικό.

246

Γ. Μαυροχαλιβίδθσ, ό.π., ς. 122

247

Μαρτυρία Καγιαλι Μάρκασ, ό.π.

120

Γλώσσα Θ γλωςςικι κατάςταςθ ςτθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ κατά το τζλοσ του 19ου και αρχζσ του 20ου αιϊνα είναι υπερβολικά περίπλοκθ, κάτι που καταγράφεται ςε όλθ του τθν ζκταςθ και με λεπτομζρειεσ, μάλιςτα, από όλουσ τουσ ιςτορικοφσ εκείνθσ τθσ περιόδου. Μια πανςπερμία τοπικϊν γλωςςικϊν ιδιωμάτων με ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά, επιρροζσ, αντιδάνεια, και αλλοιϊςεισ. Σθμειϊνει χαρακτθριςτικά ο ιςτοριοδίφθσ Συμεϊν Φαραςόπουλοσ.«Εκάςτθ δε κϊμθ ι κωμόπολθ ζχει ιδίαν ςχεδόν διάλεκτον, εισ τινασ όμωσ εξ αυτϊν ζνεκα τθσ οςθμζραι αυξανομζνθσ ειρθνικισ επιμιξίασ μετά των Οκωμανϊν και μθ εχοφςασ ςχολάσ Ελλθνικάσ αντικακίςτανται θ πάτριοσ γλϊςςα υπό Οκωμανικισ, νυν δε Οκωνικά άςματα αντικατζςτθςαν τα Ελλθνικά…».248 Στο αυτό μικοσ κφματοσ και ο Καππαδόκθσ κακθγθτισ πανεπιςτθμίου Ακθνϊν Ραφλοσ Καρολίδθσ «…εκ των μικρϊν ερευνϊν, ασ θδυνικθν εγϊ επί του αντικειμζνου τοφτου να ποιιςω, επείςκθν ότι ςιμερον εν τιςι τθσ Καππαδοκίασ μζρεςι λαλουμζνθ διάλεκτοσ είναι κακαρϊσ Ελλθνικι, ουχί πολφ διαφζρουςα των αλλαχοφ λαλουμζνων Ελλθνικϊν διαλζκτων κατά τε το λεξικόν και τθν γραμματικιν. Θ προφορά όμωσ είναι τοςοφτον θλλοιωμζνθ, ϊςτε δυςκόλωσ πιςτεφει τισ, κατά πρϊτον ακοφων Καππαδόκασ ομιλοφντασ, ότι θ γλϊςςα θ λαλουμζνθ υπό τοφτων είναι Ελλθνικι. Θ τοιαφτθ αλλοίωςισ τθσ προφοράσ δεν προζρχεται εκ τθσ αναμείξεωσ τθσ γλϊςςθσ μετά των τουρκικϊν ι άλλων ξενικϊν λζξεων, αλλά από τθσ επιρροισ, θν ιςκθςεν επ’ αυτισ θ αρχαία Καππαδοκικι γλϊςςα. Ο τφποσ και το φφοσ τθσ αρχαίασ Καππαδοκικισ είναι προφανζςτατα εν τθ προφορά τθσ Ελλθνικισ ταφτθσ διαλζκτου, ιτισ είναι αυτι θ μιξοβάρβαροσ Ελλθνικι, θ λαλουμζνθ υπό των χωρικϊν τθσ Καππαδοκίασ ….Αν θ διάλεκτοσ αφτθ ετιρθςε λζξεισ τινάσ τθσ αρχαίασ Καππαδοκικισ, δεν είναι εφκολον να γνωςκι διότι θ προφορά αυτισ είναι οφτωσ θλλοιωμζνθ, ϊςτε και αυταί αι λζξεισ, αίτινεσ οφτε εισ τθν Ελλθνικιν οφτε εισ τθν Τουρκικιν φαίνονται ανικουςαι, δφνανται δια τθσ ακριβοφσ μελζτθσ τθσ προφοράσ ν’ αποδειχκϊςιν Ελλθνικαί…»249 Χαρακτθριςτικι και ςυνάμα πολυτιμότατθ είναι θ εργαςία του επίςθσ Καππαδόκθ ιςτοριοδίφθ Λ. Αρχελάου ο οποίοσ αφοφ μελζτθςε επιςταμζνωσ τα γλωςςικά ιδιϊματα τθσ περιοχισ τα κατζταξε ςε μεγάλεσ ομάδεσ με αυτά κοινά χαρακτθριςτικά.250 Σθμειϊνει χαρακτθριςτικά ο προαναφερόμενοσ ιςτορικόσ.

248

΢υμ. Φαραςόπυλοσ, ό.π., ςελ 2

249

Π. Καρολίδθσ, Καππαδοκικά, ό.π., ς.135

250

Αςχολικθκαν πολλοί μεταξφ των οποίων οι: Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, Λ Κεςίςογλου, R. Dawkins, Λ. Αρχζλαοσ. Ρ. Καρολίδθσ, Α. Λεκτορίδθσ, Α. Τουργοφτθσ κλπ Ειδικότερα ο Dawkins ιταν ο πρϊτοσ που δεν περιορίςκθκε απλά ςτθ εξζταςθ όλων των γραμματικϊν φαινόμενων και του λεξιλογίου, αλλά προχϊρθςε ςτθ ςυγκριτικι μελζτθ των τοπικϊν ιδιωμάτων, ςτον κακοριςμό του βακμοφ τθσ ελλθνικισ κακαρότθτασ αφ’ ενόσ και του βακμοφ τθσ τουρκικισ επίδραςθσ αφ’ ετζρου, κζτοντασ ζτςι όλα τα βαςικά μεκοδολογικά προβλιματα.

121

«…θ Ελλθνικι γλϊςςα που ομιλοφνταν ςτα ελλθνόφωνα χωριά τθσ Καππαδοκίασ άλλαηε ςε διάφορα μζρθ ςτο φφοσ, ςτθν προφορά και ςτισ λζξεισ ακόμα. Αλλοιϊσ μιλοφνταν ςτα βορεινά, αλλοιϊσ ςτα νότια και αλλοιϊσ ςτα κεντρικά και νοτιοανατολικά μζρθ. Μπορεί γι’ αυτό να διαιρεκι ςε ζξ ντοπολαλιζσ: α- Θ ντοπολαλιά τθσ Β. Καππαδοκίασ. Θ Λάηικθ. β- Τθσ Ν.Α. Καππαδοκίασ. Θ Φαραςιϊτικθ. γ- Τθσ Βαγδαονίασ (Μπουτάκ οβά) Μιςτιϊτικθ δ- Τθσ Ν. Καππαδοκίασ. Θ Φερτεκιϊτικθ, ε- Τθσ Ν.Δ. Καππαδοκίασ, Λυκαονίασ. Θ Σιλιϊτικθ και ςτ- Τθσ κοιλάδοσ του προκοπίου, Θ Σιναςίτικθ… Τθ γλωςςικι ντοπολαλιά τθσ Βαγδαονίασ ι Μιςτιϊτικθ, μιλοφςαν τα χωριά Μιςκί, Αξόσ, Τροχόσ, Φλογθτά, Σφλλατα…»251

Λδιαίτερα τϊρα για το γλωςςικό ιδίωμα των Συλλάτων επιςθμαίνουμε τα παρακάτω: -Ρρόκειται περί μιασ μικρισ, μεικτισ, ελλθνοφϊνου κοινότθτοσ, ςφμφωνα με όλεσ τισ βιβλιογραφικζσ αναφορζσ. Για παράδειγμα ο Σάββασ Χωλόπουλοσ είναι κατθγορθματικόσ.252 «Θ γλϊςςα των κατοίκων είναι αρχαία Ελλθνικι παρεφκαρμζνθ…». Και πωσ ςτθ κακθμερινότθτα υπιρχαν ακόμα άτομα που χρθςιμοποιοφςαν λίγεσ τουρκικζσ, κυρίωσ ςτισ ςυναλλαγζσ, που όμωσ και αυτζσ με τθν πάροδο του χρόνου αντικακίςτανται από ελλθνικζσ. Το ίδιο, βεβαίωσ, υποςτθρίηει μετά πάκουσ και ο Συμεϊν Φαραςόπουλοσ αλλά και πολλοί άλλοι ερευνθτζσ, με τθν πλζον επίςθμθ άποψθ αυτισ του προξζνου μασ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, ο οποίοσ μεταξφ των άλλων ςτθν απόρρθτθ αναφορά του για τθν περιοχι ςθμειϊνει: « Θ των Συλλάτων γλϊςςα είναι ελλθνικι παρεφκαρμζνθ, μάλλον κακαρεφουςα…»253. -Θ κοινότθτα των Συλλάτων είναι ζνα από τα ελλθνικά χωριά του Βαγδαονικοφ οροπεδίου«μπουτάκ οβά», δίπλα ςτθν Ανακοφ, ςτα Φλογθτά, τθν Μαλακοπι, τα Διλα κλπ και ςφμφωνα με το γλωςςικό τθσ ιδίωμα κατατάχκθκε ςτθν Τρίτθ ομάδα, δθλαδι αυτισ υπό τον τίτλο «Μιςτιϊτικθ». -Από τον ςωηόμενο Κϊδικα τθσ Κοινότθτοσ μπορεί ο ερευνθτισ να διαπιςτϊςει εγγραφζσκαταγραφζσ των διαφόρων γεγονότων που ζλαβαν χϊρα ςτθν προαναφερόμενθ κοινότθτα ςε δυο γλωςςικά ιδιϊματα. α- αυτό τθσ ελλθνικισ διαλζκτου με τουσ όποιουσ ςολοικιςμοφσ ι τισ τυχόν

251

΢αραντίδθσ, Ι. Αρχζλαοσ, ό.π., ς. 167.

252

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ς. 209

253

Λ.Α.ΥΡΕΞ ό.π.

122

τοπικζσ ιδιαιτερότθτεσ και μάλιςτα από το 1850. β-ςτθν καραμανλίδικθ διάλεκτο, αυτισ δθλαδι με τουσ ελλθνικοφσ χαρακτιρεσ αλλά τουρκικισ προφοράσ. -Δείγμα τθσ ομιλοφμενθσ διαλζκτου παρακζτουμε με τθν επιςιμανςθ πωσ είναι «λίαν διεφκαρμζνον, το φφοσ δε βάρβαρον και μεμιγμζνον μετά τουρκικϊν λζξεων και φράςεων, ομιλείται κακαρϊτερον μεν εν Ανακοφ και Μαλακοπι, όλωσ δε ςολοίκωσ εν ταισ λοιπαίσ κϊμαισ… Εχτζσ ιτομαι ’σ το χωριό, παρζμα να γιω τθ μάννα μ’ ζνα χατρά. Ροτζ ερόμεςτε ’σ ταλϊνια, τ’ ορταλίκ, βράεν, όλιοσ βοφτηεν, καιρόσ πιρε ςκοτείνιανε, βρζϊςκεν και βροχόσ, ςάψα απ’ εκειάρτα ’σ τθ ςτράτα να τηακοντίςω λίο, ιξα αρκζπ ςεσ πεαίνω ομπρό, τρανϊ νιόταν ζνα μεγάλο τουγιοφσ. Του Ταμλαμάηογλου το παιϊ, ασ(=επειδι) το εμίτ ζςπειρε το κομμάτ’ κ’ ζκρεψε το δηερζτ’ ασ το και ντοκζν το χόλιαςεντο και μιλεξαν και κείνο λίο τερλικςίη νε α! πιρε ζνα χτερ, ντόκεντο ’σ το γαφάτ γιαραλάτηεντο, άχςεν τόϊμα, βρεϊςτθν τ’ εμίτ ζνα φοράσ, τεβρίλτηεν κάτω και ξζβεν ψθ τ’ είπατο κι ογϊ… ίπρε παίϊ, ζτη μι γαφά τεν ζχεισ μι, τι γιαβόλ κλάκ ςε, αβοφτηα, ςιάηουντομι αβοφτηα κροφντομι, αδαρά τι ’πκεσ; Απ’ εκεί ςωρεφταν τα χ(ο)ιςίμιατ’ τηαγίρςαν, παγίρςαν, ιψαν το τηιρζκ, τρανοφντο χάεν. Φςτερα πιανε ’σ το Νζγτε, ιρκε το χοκουμζτ με ταναίπ τάματ και χεκίμθσ, τράνςαν το ψόφο, χεκίμθσ λάχςεν το μαζρ γιάρςεν το καριζτ, κείπε, ασ το φάϊνε ξζβεν ψθτ, αράτηαν και του Ταμλαμάηογλου το παιϊ να το chάςουν ιςτιντάχ αμά κείνον λίςπαρτο…»,254που ςθμαίνει :

«Χτζσ ιμθν εισ τθν πατρίδα, υπιγον δια να επιςκεφκϊ ολίγον τθν μθτζρα μου, ότε μετά τθν δφςιν του θλίου ζφκαςα πλθςίον των αλωνίων. Είχεν ιδθ νυκτϊςει, ςυγχρόνωσ δε ζβρεχεν, εγϊ δε είχον εξζλκει τθσ οδοφ και ενϊ ζβαινον προσ τουσ αγροφσ δι ανάγκθν μου ικουςα φωνάσ ανκρϊπων, πλθςιάηω και βλζπω ότι εγίνετο μζγασ διαπλθκτιςμόσ. Του Ταμναμάηογλου ο υιόσ εηιτει παρά του κείου του το επιμίςκιον του υπ αυτοφ ςπαρζντοσ επί εκμιςκϊςει αγροφ του, οφτοσ δε θρνείτο τθν πλθρωμιν. Ωργίςκθ λοιπόν ο ανιψιόσ και ιλκον εισ λόγουσ, επειδι δε είνε ολίγον ηωθρόσ ζλαβε λίκον τινά ον ζρριψε κατά τθσ κεφαλισ του κείου του, και τον επλιγωςεν, ευκφσ δε ζρρευςεν αίμα άφκονον, μόλισ δε οφτοσ θδυνικθ να εκβάλθ φωνιν πόνου εξθπλϊκθ κατά γθσ νεκρόσ, τότε τω είπον… Βρε παιδί μου κακόλου δεν ςκζφτεςαι; Οφτω φζρονται; Τι ζπραξασ τϊρα; Αφοφ δε ςυνθκροίςκθςαν οι οικείοι του κανόντοσ, ιναψαν φωσ και είδον ότι απζκανε, μετζβθςαν ευκφσ εισ Νίγδθν ειδοποίθςαν, και ιλκε το δικαςτιριον μετά του ιεροδικαςτοφ και του ιατροφ προσ εξζταςιν, ο ιατρόσ ϊκθςε τθν μάχαιραν και ζςχιςεν τθν κοιλίαν του και είπε (δωροδοκθκείσ) ότι εκ τθσ τροφισ και ουχί εκ τθσ πλθγισ επιλκεν ο κάνατοσ, εηιτθςαν να ανακρίνωςι τον δραςτθν αλλά ο οφτοσ εγζνετο άφαντοσ»255

254

Σαραντίδθσ Λ. Αρχζλαοσ, ό.π., ς. 21

255

Π.π., ς. 140

123

Ραρακζτουμε, επίςθσ, δείγματα του χρθςιμοποιοφμενου λεξιλογίου των κατοίκων τθσ κοινότθτοσ Συλλάτων το οποίο αντλιςαμε από τθν ςχετικι μελζτθ του Σ. Φαραςόπουλου256, με τισ αυτζσ επιςθμάνςεισ και εξθγιςεισ. Αβοφτηα= τοιουτοτρόπωσ Αγζρασ = άνεμοσ Άγιαςμα= το υπό του ιερζωσ θγιαςμζνον φδωρ Αγιλα= εκ του αγζλθ, κατοικία προβάτων εν καιρϊ χειμϊνοσ Άγκωνα=άμβων τθσ εκκλθςίασ, πιχυσ από το αγκϊν Αγκάκ= ι άκανκα Αγνι= όνομα γυναικόσ Αγραςτιρ= μαγαηείον Αγρόςτια =ριηίδια του αγρόςτεωσ δι ου πλφνουςι διάφορα οικιακά ςκεφθ Αδαρά =τϊρα Άδια =αεργία Αδρό =χονδρό ι και κρεμμζνο ηϊο Άϊτε= πιγαινε Άκοσ = θ πζτςα του γάλακτοσ Ακουμπθςτιρ= ότι ακουμπάται Αλαμαλι= δάμαλισ μθ τεκοφςα ζτι. Αλζτρι= άροτρον Άνεμοσ =διάβολοσ Αναχτιρ= ανοιχτιρι Αξινάρ =αξίνθ Απζςω= ςθμαίνει ζςω, προςτίκεται ςε πολλά τοπικά επιρριματα Απόξω = ζξω Άρτθκα =νάρκθκασ Άρτοσ =ο κακιερωμζνοσ άρτοσ τθσ εκκλθςίασ

256

Συμεϊν Φαραςόπουλοσ, ό.π., ς. 113

124

Αρχόνςα =κφριο όνομα γυναίκασ Αςιμι = άργυροσ Ατματηάσ =Αετόσ Αχριη = αξίηει Αψά = γριγορα Αψοφτηικα= γρθγορότερα Βάϊα= τα βάγια αλλά και θ μαμι Βαλ =βουβάλθ Βολόν =βελόνθ Βιό =περιουςία Βόιδ =βουσ Βοφκα =κομμάτι Βορκόκια = βερίκοκα Βορτόν =θμίονοσ Βρεχόσ =βροχι Γιαρό =υγιισ Γδίηω =εκδφω Γεννμα =ςίτοσ αλλά και γεννιματα Γζνι =πϊγων Γεννϊ, γζνςα = τίκτω Γζροσ Γιορντϊ= ερμθνεφω Γκόνι = εγγονόσ Γοφβα = κοιλότθσ Γουβάνα =καταςκευι εκ κόπρου βοϊν προσ εναπόκεςιν των ωϊν Γκουρκοφρ =λαιμόσ Γουμπρζλα =ομβρζλα Γουρνί= κορμόσ δζνδρου επεξεργαςμζνου ϊςτε να ςυγκρατεί το νερό για τα ηϊα. Γκουλτϊνω =γλυτϊνω

125

Γρθά =γραία Γυρεφω =ηθτϊ Δάκνω =δαγκάνω Δαχτυλικρα Δακτυλίδι Δζμα =ςχοινί για τισ αγελάδεσ Δρεπάν= δρζπανο Διάςκαλοσ =διδάςκαλοσ Διαβάηω =αποβάλλω ζμβρυον και αναγιγνϊςκω Διάφοροσ =ο τόκοσ χρθμάτων Δοντ =δόντι Δρανϊ =και τρανϊ, βλζπω Δρζςch =ράχισ, νϊτα. Εδά =ενταφκα Εικονοςτάσ =εικονοςτάςιον Εκιά =εκεί Ελμεριόσ =κακ’ όλθν τθν θμζραν Ζςβεξα =ζηευξα Ετά =αυτόσ, αυτι, αυτό Ευκι =ευχι Εψζσ =χκεσ Ηάντωμα =ξφλο, κορμόσ δζνδρου δι ου ςτθρίηουςι τθν κφραν εν καιρϊ νυκτόσ Ηθμάρ =ηφμθ Ηζνω= κερμαίνω Ηολμονϊ =λθςμονϊ Ηωνάρ =ηϊνθ Κανι =λείψανο, κθδεία Κάλθ= λίκοσ Κζκνω =τίκθμι, να κζςω

126

Κθλιά =κόμποσ Κεριό =κθρίο Κερμόσ = το προσ ηφμωςιν του αλεφρου κερμαινόμενον φδωρ Κωρϊ =βλζπω Λανίςκω =υγιαίνω Καββαλάρθσ =ιππεφσ Καβαλίνα =κόπροσ των όνων Καβζτα =ξφλινο ςκεφοσ τθσ εκκλθςιάσ για αντίδωρο Κακαρι =όνομα γυναικόσ Κερζρι = καταφφδιον, λαξευτόν υπόγειον Κάκα =μάμμθ Καλαντάρθσ =Λανουάριοσ Καλϊ =προςκαλϊ Καλαηεφω =ςυνομιλϊ Κάμνω =εργάηομαι, κλϊκω Καντθλάφτρα = καντθλικρα Καράκ =του βοφτυρπ Κάπνθ =φεγγίτθσ Κοκονιόσ =αλζκτωρ Καυκί =ποτιριον ξφλινο Κορμί =ςϊμα εμψφχων Κοτσ =πτζρνα, επιγονατίσ τετραπόδων Κουρίκα =νεογεννθκείσ πϊλοσ Κουτίκα =κουτάβ Κελάρθ =δωμάτιο με εδϊδιμα Κεντάρ =κζντρον Κκαρ =κρικι Κεριάσ =κρζασ Κλϊκω =περιςτρζφω, κλωκάρια

127

Κόνιςμα =εικϊν αγίου Κονόνω = κενόνω Κοντυλϊ = ςκοντάφτω Κουλάκ = λζγεται επί των νεογνϊν Κουμπόνω =απατϊ Κουρφάσ =κρυφίωσ Κοφτάρ= μουςταλευριά Κρεμάηω =αναρτϊ Κρίμα =κρίματα, αμαρτίαι Κροφγω =τίπτω, και δζρνω Κυλϊ =κυλίω Κωκϊνι =αγγείο πιλινο Λαλϊ =ομιλϊ, επιπλιττω Λακκί =γοφρνα Λάμνω =αροτριϊ Λάποσ =είδοσ φαγθτοφ εκ ςταφίδοσ μετ’ άλευρου Λαχαίνω =εγγίηω, απαντϊ Λαχταρϊ =ποκϊ Λεγκζρ =χαλκοφν πινάκιον Λεγκοφρ =λάκκοσ Λιαρόσ =υγιισ Λογάρι= κζρδοσ Λονί =είδοσ πίκου χαμθλοφ Λοχοφςα =λεχϊ Μαγαρίηω =μιαίνω Μαγαριςςιά =το περίττωμα του ανκρϊπου Μάγγανοσ =το κτίριον και θ μθχανι δι θσ εξάγουςι το ζλαιον Μάηω =εκ του εμβάηω Μαλάηω =μαλάςςω

128

Μαλαχτό =θ κόπροσ των χορτοφάγων οικιακϊν ηϊων απεξθραμμζνθ χρθςιμεφουςα ωσ καφςιμοσ φλθ Μαντάλ =ξφλινοσ ςφρτθσ Ματ’ =οφκαλμόσ Μαλαςκενό =δαμάςκθνο Μερίδα =φυλλάδιον εν ω γράφονται τα ονόματα των ηϊντων και των νεκρϊν. Μελεντά= βελάηει το πρόβατο Μελετζ =επί ηϊων βελάηει Μελό =κατά ςυγκοπι του εκ του μυελό Μετάδοςθ= Κεία κοινωνία Μεταλλάηω =ανταλλάςςω Μετανίηομαι = κάμνω τον ςταυρό μου Μιςίδ =παρειά Μορμόρ =μνιμα Μοκόπωρ =φκινόπωρο Μοφκα =βουκα Μοφντηα =αράχνθ Μουςκοφ =κφριο όνομα γυναικόσ Μουχϊνω = κρφπτω τι εντόσ τθσ γθσ Ναγζλ =αγζλθ Ναίκα =εν του γυναίκα, γυνι Νάκρθ =θ άκρα Νανοφδ’= το λίκνο Νενζ =τιμθτικι προςφϊνθςισ αποδιδομζνθ υπό των μικροτζρων εισ τασ ενιλικασ γυναίκασ εκ του αρχαίου νζννοσ=κείοσ Νευλι =αυλι Νίβω =νίπτω Νιςτιά =το πυρ Νίςκουμαι =γίγνομαι

129

Νομάτ’=δυο άτομα Νουννόσ =ανάδοχοσ Νυχ’ =όνυχεσ Νυφ’ =θ νφμφθ Νυγγιά =ουγγιά Ξζβθν =εξιλκε Ξερόνω =ξθραίνω Ξφςτρα =όργανο ςιδθροφν Οβγό = το αυγό Πϊμα = αίμα Πλκοσ =πφον εκ του ζλκοσ Πργο =εργαςία Πρτόσ =όρκιοσ Πρωμα =όνειρο Ραγοφρ =πάγοσ, κρφςταλλοσ Ραγρί =πίκοσ Ραίνω= υπάγω Ρακαινί =φάτνθ Ραςπαλίηω =ψθλαφϊ Ραςτρικόσ =κακαρόσ Ρατόσ =το πατθτιρι τωνςταφυλϊν. Ρερπαίνω =κομίηω Ρετινάρ =πετεινόσ Ρεχτι =πθχτι Ρεςτζρ =περιςτζρα Ριντικό =ποντικόσ Ρλαντάηω =ςκάηω Ρράμμα = αγζλθ των προβάτων και γενικϊσ τα οικιακά ηϊα Ρόνοι =ωδίνεσ του τοκετοφ

130

Ροδάρ’ =πουσ Ρουρνό =πρωί Ρροςτιά =τρίπουσ οριηόντειοσ όςτισ τίκεται επί τθσ εςτίασ. Ρλυνίςκω =πλφνω ΢άμμα =ςχοινίον ΢όβι =είδοσ όςπριου όπερ τρϊγουςιν αι αγελάδεσ ΢οφάν =ρεπάνι Σαλάκα =ο κόλποσ ο ςχθματιηόμενοσ εισ τα αςιατικά ενδφματα άνωκεν τθσ ηϊνθσ Σάνω =εκ του ιςάηω Σεμάδευμα =αρραβϊν Σιςτρο =κόςκινο Σκετζλ =πιάτο Σιαμανίκο =καρποφηι Σινιάηω =κοςκινίηω Σόντελο =τράχθλοσ Σοροπάν =ςτεγνϊνω Σουγκϊ =κακαρίηω τα υγρά τα ευριςκόμενα επί τθσ τραπζηθσ Σταρ =ςίτοσ Στάχτ =ςτάκτθ Στειρό =ςτείρα Συβότθσ =καλλικάντηαροσ Σφντεκνοσ =λζγεται ο παρά τω γαμβρϊ ιςτάμενοσ μικρόσ παισ Σωροβϊ =μαηεφω Ταβρϊ =τραβϊ Ταγι =τροφι ηϊων Τάμα =ομοφ Ταντοφρι =εςτία εντόσ τθσ γθσ όπου ψινουςι Ταραξά =εκ του ταράςςω Τατά =νουνόσ, ανάδοχοσ

131

Ταρχανά =ςίτοσ βεβραςμζνοσ μετά γάλακτοσ και απεξθραμζνοσ Τηανεφω =γίνομαι παράφρων Τηανόσ= τρελόσ Τςίκνα =καπνόσ εν του κνίςςα Τςιντί =πιλινο δοχείο Τςιρπϊ =κουνϊ, τραντάηω Τςότρα =ξφλινο δοχείο Τραγϊδι= τραγοφδι Τρανϊ =παρατθρϊ μετά προςοχισ Τυρπι =τροπι Υά =υγεία Υλιςτιρ =διυλιςτιριο, τρίχινον πλζγμα εξ ιππείου ουράσ δι ου διυλίηουςι το γάλα προσ εκκακάριςιν εκ ξζνων ουςιϊν φψωμα (ο)=το αντίδωρο φαγί = ςθμαίνει ουχί τθν τροφιν αλλά τθν ςοφπα. Φακοφδ’ =φακι Φαρςί =τετράγωνο φφαςμα δι ου περιτυλίςςουςι το βρζφοσ Φκιάνω =ποιϊ Φορκάλ =ςάρωκρον Φουμίηω= Δυςχεραίνω, είμαι δυςαρεςτθμζνοσ Φτερ =λίκοσ Φφςκενε =κοχλίασ και βφςςινα Φτενό =λεπτό Φυλάκνω =αναμζνω Χάνουμαι =αποκνιςκω Χαρανι =λζβθσ Χατρά =ολίγον Χολι =οργι Χτινο =αγελάσ,

132

Χτθνά= τα κτινθ Χτεν =κτζνιον Χωματερί =καλείται το αγγείον εν ω ηζουςι το χϊμα Χωρίδ’ =το οφροσ Ψάλλω =αναγιγνϊςκω και ψάλω Ψθ =ψυχι Ψωφαρίηω =αποκτείνω, λζγεται κυρίωσ επί των ηϊων, επί δε των ανκρϊπων Υβριςτικϊσ Ωυγό =ωόν, παριχκθ εκ του άρκρου το και τθσ λζξεωσ το αυγό, τ’ ωυγό, ωυγό Ωτί =ουσ

Βεβαίωσ μιασ και επρόκειτο περί μιασ μεικτισ κοινότθτοσ, το ςφνολο των κατοίκων πλθν τθσ πατρϊασ γλϊςςθσ, ζςτω και παραφκαρμζνθσ, υιοκζτθςε και χρθςιμοποίθςε κακθμερινά αλλά κυρίωσ για τισ ςυναλλαγζσ του, εκφράςεισ δανειςμζνεσ από το τουρκικό λεξιλόγιο. Ραρακζτουμε μερικζσ από αυτζσ. Χοσ (γ)κελτιν= καλϊσ ιλκεσ Χοσ μπουλτοφκ= καλϊσ ςασ βρικα Τςοκ ςενελερζ= χρόνια πολλά Λςλίν ιλζ γιαςά= να ηιςεισ με τ’ όνομά ςου.(ονομαςτικζσ εορτζσ) Κοηουνοφη αϊτίν= φωσ ςτα μάτια ςασ, καλϊσ δεχτικατε. (όταν ερχόταν καποιοσ από τθν ξενιτιά) Αλλάχ γκιοςτζρμεςιν, αλλάχ μουχαφαηά ετςιν= Κεόσ να φυλάξει… Κολάϊ γκελζ= καλι ευκολία (εγκφουσ) Ουγοφρ ολά=καλι τφχθ (για τον ταξιδιϊτθ)

133

Μπερεκτλοφ ολςοφν= να είναι ευλογθμζνα Μποφγιουρουν= ορίςτε να φάμε Μπογάη ολά= καλι όρεξθ Κετςμισ ολά= περαςτικά Ντελί, ντιβανζ=τρελόσ… Αφοροςλοφ = αφοριςμζνοσ Σείτάν ογλάν= διαβολόπαιδο Μπουνταλά= χαηόσ Κοπζκ ογλοφ= παιδί ςκφλου Εςζκ ογλοφ= γαϊδουρόπαιδο Αλλαχτάν πουλάςθν= από το κεό να το βρεισ Κιουτί γιαρά= να ςε βρει κακό ςπυρί Μπαςινά γιλτιρίμ ντουςοφν= ςτο κεφάλι ςου (κατάρα) Χάϊρ κιόρμε γιεςίν= να μθ δεισ προκοπι Κίρκ γιαλάν = ψεφτθσ, ςαρανταψεφτθσ

134

Σα τραγούδια μας… Στθν πραγματικά εκπλθκτικι μελζτθ- ζρευνα του Γεωργίου Ραχτίκου,257 ενόσ φιλολόγουμουςικοφ που όργωςε κυριολεκτικά και τθν περιοχι τθσ Καππαδοκίασ καταγράφοντασ τα τραγοφδια τόςο των Ελλθνόφωνων όςο και των τουρκόφωνων χωριϊν,258δεν υπάρχει ουδεμία αναφορά πωσ τοφτο το τραγοφδι ι κάποιο άλλο «άδονταν» ιδιαίτερα ςτα Σφλλατα. Ενδεχόμενα να μθν μπόρεςε να πορευτεί προσ τα εκεί, εξάλλου οι ςυνκικεσ ιταν φοβερά δφςκολεσ… Μςωσ πάλι με ζναν άτυπο διαχωριςμό να ομαδοποίθςε χωριά και περιοχζσ. Για παράδειγμα οι κοινότθτεσ του Μπουντάκ Οβά είχαν κοινό γλωςςικό ιδίωμα με απειροελάχιςτεσ διαφορζσ, τα ίδια περίπου ικθ και ζκιμα… Εξάλλου ποιοσ κα μποροφςε να ιςχυριςτεί πωσ το τάδε τραγουδι, που ςφμφωνα με τον ερευνθτι το τραγουδοφςανε ςτθν Ανακοφ, να μθν το λζγανε και ςτα Σφλλατα, που απείχαν μόλισ και μετά βίασ 4 χιλιόμετρα. Αφοφ και οι δυο κοινότθτεσ είχαν το αυτό πολιτιςτικό γίγνεςκαι… Ασ μθν λθςμονοφμε, επίςθσ, πωσ θ μουςικι και το τραγοφδι είναι θ κορυφαία ζκφραςθ κάκε κοινωνικοφ ςχθματιςμοφ που ταυτόχρονα περιζχει τθν ιςτορικι ςυνζχεια, περιλαμβάνει τα «πιςτεφω» για τθν ελευκερία, τθν υπερθφάνεια, τθν ευγενι άμιλλα…μια κλθρονομιά που μεταφζρεται ςτο χρόνο ηωντανι, καταλυτικι, βιωματικι, γεμάτθ ςυγκινιςεισ και ομορφιά. Ραρακάτω, λοιπόν, παρουςιάηουμε τα τραγοφδια που λζγανε ςτθν κοινότθτα των Συλλάτων, τα οποία αντλοφμε από τισ μελζτεσ των Συλλατενϊν ερευνθτϊν Σάββα Χωλόπουλου, Συμεϊν Φαραςόπουλου259, μαρτυριϊν, με τθν επιςιμανςθ πωσ είναι κοινότατα και «αδόμενα»260 ςε όλθ τθν περιοχι του βαγδαονικοφ οροπεδίου.

257

Γ. Παχτίκοσ, 260 Δημϊδη Ελληνικά Άςματα από του ςτόματοσ του Ελληνικοφ λαοφ, Ακινα 1905

258

Γ. Παχτίκοσ, ό.π., ς. λθ, «…θ προκυμία δε των χωρικϊν ιτο τόςον μεγάλθ, ϊςτε πολλάκισ οι ηωθρότατοι τοφτων υπεχρζουν με όπωσ καταβϊ του ίππου κακ’ οδόν και γράψω τα άςματα τθσ πατρίδοσ αυτϊν…». 259

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π. ς. 322-326 και ΢υμεών Φαραςόπουλοσ, ό.π. ς. 106-111

260

Γ. Παχτίκου, ό.π., ς. ιη, «…Αναμφιςβιτθτον τυγχάνει ότι εν τοισ δθμοτικοίσ άςμαςιν εναργζςτατα διατυποφται θ κακαρωτάτθ και αλθκεςτάτθ ζκφραςισ των κοινϊν ιδεϊν και αιςκθμάτων λαοφ τινόσ…».

135

α Ιρταν εορταί ιρταν και του ςαςαγιοφ ’μζραι ιρτεν και κόρθ να ’μβθ ςτθν εκκλθςίτςα, ακλοκοφςαν τθν τρακόςια παλλθκάρια ξζνοσ πιρεν τθν και ςζμθν ’σ περιβόλι τθν εφίλανε τ’άςτρα ουλ’ αρματοφςαν, τθν ετςίμπανεν το φζγγοσ εκρυβόταν. Ζλα κοράςια ελ’ ασ’ρωτθκοφμεν. Ρεσ μου κοράςια, πε μου πα ποφ γζνοσ είςαι; -Ασ τουσ δυνατοφσ και ασ τουσ βαρυγρωνάτουσ. Μάννα δεν ζχω και κφρθν κ’ε’γνωρίηω αδελφόν ζχω σ’εκατόν καράβια πάνω είναι βοϊβοδασ, είναι καραβοκφρθσ, λεν και τ’ όνοματ’ Λουκάν Καβαλαρίτςθν. -Δόξας’ και Κεόσ πάντα ’μάρτια δεν π(θ)οίκα αν εφίλθςα, αν είν’ θ ξενιτειά μου αν ετςίμπθςα πάντα τ’ αδζλφια παίηουν.

β Σ(χ)ιρασ κόρθ τον ’γζννθςε και λζγουν τον Ρορφφρι ςτα ςίδθρα τον γζννθςε ςτα μάρμαρα τον άρδευςεν ςτα δυο πιάνει το ςπακί ςτα τρία το κλοντάρι, ςτα τρια και ςτα τζςςερα το μαφρο του γαλιεφει. Ωσ τ’ άκουςεν ο Βαςιλθάσ πολφ τοφτο ωργίςκθ γαλίκευουν τ’ αςκζρια του και πζφτουνε ςταισ ςτράταισ. -ακοφει τα και Ρορφφρισ αρνιοφ βοςκόσ ’γενοφ τοι, και ζβγαινε ςε ςτράταισ, να ζλκουν να τον πιάςωςι, τ’ αρτάν ομπρόσ επζραςαν και τα ’πίςω δεν ςυφτάςανε,

136

ςτάκθν ζνασ τυφλό-κουτςόσ ’ςτάκθν και αρωτά τον. -Εδϊ Ρορφφρισ ποιοσ είναι Ρορφφρισ ποιοσ ’να; -Το ποιο Ρορφφρι κρεφετε το ποιο Ρορφφρι ρωτάτε; -Τθσ Σιρασ τον υιόν κρεφομεν του Σάλλαντασ το (ε)γγόνι. -Σιρασ υιόσ εγϊ ’μαι του Σάλλαντασ το (ε)γγόνι τ’αρτάν ομπρόσ γυρίςτανε τα πίςω κ’ε ’ςυφτάνουν. Δεξιά αν βρουν πιάνουν το ηευριά αν εφρουν δζνουν το. –Ππου ν’απάτε άμτε με ςτθ Δφςι μθ με πζνετε. Στθ Δφςιν ζχω τθν μάννα του κλαίει και αναςτενάηει, ζχω κι’ μια ξανκ’ αδελφι κλαίει και αναπικροφται. -Τον το είδεν θ μάννα του κλαίει και τςιμουδιζται -Τον το είδεν θ αδελφι τ’κλαίει και μυριολογάει. -Τι κλαισ τικλαισ μανίτςα, τι κλαισ κι αναςτενάηεισ; –Τι κλαισ τι κλαισ ε αδελφιμ’ και τι αναπικροφςαι; Ασ αςτιςω ετα το βουϊνί ελάτ ’τρανάτ κατόψα μου. Τα καφματα του πορφφρι ςασ Άϊςαν εκείνο το βουϊνί και τράντςανε κατόψα τ’ ηευρά θυρζν ζκρουςε δεξιά εφρεν και κζρςεν, εφτά βορτόνια φόρτωςεν ωτίτςα και μυτίτςα.

γ Το Μάϊ αμπζλια φφτεψεν το Μάϊν επανδρεφκθν. Το Μάϊν εξενίτευςεν κι’ ωσ ςαράντα χρόνουσ, τθν νφμφθν μου τθν πείρανε και ςτθν βλόγθςι τθν πιγανε, παγζν κ’ εκείνου γζροντασ ασ του καρδιοφ του τον πόνον τ’αμπζλι κορμοκόφτει. –Καλι μζρα ςε γζροντα -καλϊσ το παλθκάρι –Ετό τ’αμπζλι τίνουσ ’ναι και ςφ το κορμοκόφτεισ;

137

-Ετό τ’αμπζλ’ είν’ του υιοφ μ’ του υιοφμ’ του Κωνςταντίνου. Το Μάϊ αμπζλια φφτεψεν το Μάϊν επανδρεφκθν Το Μάϊν εξενφτευςεν κι ωσ ςαράντα χρόνουσ. Σιμερον Τρίτθ τρία και Ρζμπτθ πζντε μζραι ωσ πείρανε τθν νφμφθν μου, και ςτ’θν βλόγθςι τθν πιγανε. –Αν να ςε πω βρε γζροντα, να πάγω να ςυφτάνω; -Αν ποίκθσ το μαφρο ςου πουλί και άγορο χελιδόνι παγζνεισ και ςυφτάνεισ ποτζ τθν ευλογίηουν. -Στα να ςε πω βρε γζροντα, ςε κλθςιά τθν πιγαν; -Σ’τθ μικρι κλθςίτςα, ςτον Άγιο Κωνςταντίνο. Ροίκεν το μαφρο του πουλί κι άγορο χελιδόνι, πιγεν πιγεν και γόντιςεν’σ τθσ εκκλθςιάσ τθν κφραν. –Καλι ’μζρα ςασ άρχοντεσ, μετάνοια ςασ παπάδεσ. -Καλϊσ το παλλθκάρι… κατζβα απ’ το μαφρο ςου και κάκιςε ςτο ςκαμνί, μαφροσ ασ κόψθ τθν ταγι τ’κ’ θμείσ ασ φαμ’ ασ πιοφμεν. Ρζρνει κ’εκείν’ ενιο-γαμβρόσ γιομόν καυκί τον δίνει. -Σ’ εμάσ ο νόμοσ δεν ορίηθ να κερνάθ ο βαςιλθάσ ςε μασ ο νόμοσ μασ ορίη’ενιόνυμφθ κεράνει. Ρζρνει τότε ενιόνυμφθ γιομόν καυκί τον δίνει. Και πζρνει τα καυκίτςι του, και ρίφτει το δακτυλίδι του το πρϊτο τ’αρραβϊνα. Άλλοσ κανείσ δεν λάλθςε ενιόνυμφθ ελάλθςεν ασ τα ςτακνάδια πκάτω. Ετό καλόσ τομόνα’ναι καλόσ μου Κωνςταντίνοσ ετό είναι το μον το πρϊτο μ’ αρραβϊνα. -Δεν κλάιω χίλια πρόβατα και πεντακόςια αρνίτςα (ο νεόνυμφοσ) δεν κρζμαςα αλχνιά παςτοφσ ςε νυφ’καμαρωμζνθν. –Δεν κλαίω χίλια πρόβατα και πεντακόςια αρνίτςια(ο αλθκισ ανιρ)

138

μόν’ κλαίω τ’ αμπελιοφ μ’ καρπό χιλιϊν λιτρϊν πικάρι.

δ Εννιά μαςτϊροι ζχτιναν,’σ τθν Άδανα γιοφφρι. Ολθμεριϊσ τθν ζχτιναν ολθνυκτά χαλοφςεν και κάτςαν και τηακίςτανε και κάντε και τηακιζνται. Το τηάκι τίνα ζπεςεν,’σ τον όλιον τον Γιαννάκθ. -Γιαννάκθ μ’ κζκνεισ τθν καλισ, ει δε τθν κεφαλιν ςου -Κ’ εγϊ δια τθν Καλάνα μου, τθν κεφαλιν μου κζκνω -Γιαννάκθ μ’ μετανοφεςε, Γιαννάκθ μ’ μετανοφςε, κουρβάσ κοραίσ ευρίςκονται και κεφαλι δεν βριςκιζται. Χαπάριτηιν τθν ζςτειλε με του πουλιοφ τθν γλϊςςαν. Αργ’ ασ λουςτι καλάνα μου αργ’ ασ πλυκι καλι μου. Αργ’ ασ φερ’ το γεφμα μου, γευμά μ’ το μεςμερνό μου. Καλάνα αναγροίκθτθ ασ του πουλιοφ τθν γλϊςςαν αψά λουςτιν αψά πλυκιν, αψά ’φερζ το γεφμα τ’ άμ τθν είδεν Γιαννάκθσ τον όλιον κοφπα πζφτει. -Τι κλαισ, τι κλαισ Γιαννάκθ μου κ’ ιςαι τον όλιον κοφπα; -Εκιά ’σ το μυριό χάλαςμα και δω’σ το Τερτερζνι ζπεςε το δακτυλίδι μου το πρϊτο μ’ αρραβϊνα και όπ’ καταβι και βγάλει το τό να το’χοφμεν ’ντάμα. Αναςκουμπϊκθ αψοφτςικα καμάρωςε και ηϊςκθ ςαν το περδίκι πλουμιςμζν’ παίηει και κατεβαίνει ςαν γφριςε και τράνθςεν απ’ κάτω ςκοτνιανοφτον, ςαν ϊρκωςε και τράνθςεν αρχινςεν και να λζγθ. Ωσ τρόμαξαν τα γόνατα μ’ να τρζμθ το γιοφφρι ωσ κονδυλοφν τα δάκρυα μ’ ασ κονδυλοφν διαβάται. Στεκά, ςτεκά Γιαννάκθ μ’ ςτεκά ςε παραγγζλω, παιδί εχοφμεν’σ το νανοφδ’ αμζρωτο και κλαίει,

139

παιδί αν θν ‘μερϊνουν το και αν κλαίει πάλαι μερϊνει. Χαϊφθν ςε Καλάνα μου, Χαϊφθν ’σ τοςόν τα νιάτα ς’ ………σ’ Άδανα γιοφφρι

ε Κάτω ς’ τον Αγιό Χριςτό Κεόδουλον πολλά καςτρά ντελλζςτα μικρά μεγάλα, ςαν τθσ Μαροφσ το κάςτρο κάςτρο δεν είδα, άνοιξε Μαροφ μ’άνοιξε να μπθ ξζνοσ άνοιξε και θ Μαροφ ςζμανε ξενοί σ’ τον ξζνον καταπόδι ςίλι ςζμανε, και τθν Μαροφ τθν πιάςανε άπ’ τα μάλλια τθσ ςίλι’ τθν παρεκάλναν δϊδεκα χρόνουσ και δεν πορ’ να τθν πάρουνε κ’ ουλ αφίνουντο, ξανκά ξανκά κορράςια ασ είναι ςκλάβαι ςου, γιαταγάννια παλθκάρια ασ είναι δοφλοι ςου και τθν Μαροφ τθν λεν’ ασ είμαι καλόσ ςου, διπλόν τριπλόν χτιςμζνο και παράδειςοσ, αςιμεν καρφωμζνον μολυβδόχρυςοσ.

η Εννιά αγγζλοι κατζβανε και δϊδεκα αρχαγγζλοι, κατζβαν και τηακίςτανε σ’ του Κωνςταντίν’ τα ςϊμια παπάδεσ εςείσ ψάλλετε διάκοι ανακρωςτάτε ασ παγ’ ασ διω τθν μάννα μου χαροφ καϊτι ζχει. Ριγεν θυρζν τθν μάννα του χαροφ καϊτια είχε. Μάννα ρίψε το ςτρϊμα μου ψιλά τθν προςκεφαλάδα μ’ φζρε μου και τον αδελφόν μ’ που παρομοιάη’ εμζνα,

140

ασ φορζςθ τ’αϊφόρι μου ασ ηωςκι τθν ηωςτριν μου, ασ καλικζψ’ το μαφρο μου και σ’ τθν χαρά ασ πάγθ. Εφόρεςε το φόρεματ’ εηϊςκθ τθν ηωςτιν του καλίκεψε το μαφρο τ’ και σ’ τθν χαράν παγζνει. Ελάλθςε ενιόνυμφθ ωμίλθςε και είπε. Ταϊφόρ του Κωνςταντί είναι ηωςτι του Κωνςταντά ’ναι. Το ςείςιμο του γφριςμα δεν μοιαη του Κωνςταντίνου, πιγαν πιγαν και ςτάκανε σ’ τθσ μάννασ του τθν κφραν, πιγεν θυρζν τθν μάννα του ς’ το κατζφλο και κλάιει. Τι κλαισ, τι κλαισ μανίτηα μου κ’είςαι βαρειακλαιμζνθ; Κλαίω τθν νφμφθ μ’τθν καλιντθν μικράν φεγγαρίνα που τθν αφικαμ’ ςε δυο ςτραταίσ ςε πζντε δρόμουσ μζςα261.

Συννζφιας’ ςυννζφιας’ και ο ουρανόσ και πάλι κε να βρζξθ. Ρερνάσ και περνάσ και δεν με χαιρετάσ και δεν καλθμερίηεισ. Καρςοφ για καρςοφ ’σ τα παρακφρια ςου

261

΢άββασ Χωλόπουλοσ, ό.π., ς.327, «Τα άςματα τζταρτον και πζμπτον ειςίν εμφανϊσ ελλειπι. Εάν αλλαχοφ τθσ Καππαδοκίασ απαντϊςι ταφτα ακζραια παρακαλοφμεν τουσ ειδότασ όπωσ πζμψωςιν θμίν ταφτα ςυμπεπλθρωμζνα».

141

κακοφταν δυο αδελφάδεσ (θμιτελζσ)

Ιρκ’ θ Μεγάλθ Κερεκι και το «Χριςτόσ Ανζςτθ», «Χριςτόσ Ανζςτθ» ’μμάτια μου, ζλα ασ φιλθκοφμε! Τα παλλικάρια ςιαίρονται κι’ οι γθόρ’ αναςτενοφνε, οφλα κθφαλιν ζκλιναν, Βαγγζλια ανακριοφνται. Κι ’γω κθφαλιν ζκλινα τθν κόρθ ςυντιchιζμαι. -Ραπά, κοινϊνθςζ κι εμζ, ’φφγαν τα κοραςοφλεσ, κοινϊνθςεσ, κοινϊνθςεσ τθν Ρλουμιςτιν αφικεσ. -Άμε αρνιςτ’ τον κφρκο ςου κι ζλ’ ασ ςε κοινωνιςω. -Δεν αρνιζμαι τον κφρκα μου, κι ζρουμαι με ταςζνα. Ραίνω εγϊ’σ το ςπίτι μου, ’μαίνω’σ τον εγκελιό μου. Ρζρνω καυκί το νάμα μου, ψθφϊ το’σ κοινωνιά μου τρϊγω μοφκα τθν προςφορά, ψθφϊ το’σ αντίδρο μου (θμιτελζσ)

ι Λάηαροσ ατίμθτοσ φίλοσ Χριςτοφ εγζνετο ζπεςεν κ’ απζκανε δυο, δυο, τρία, και άλλα δεκατρία Μάρκα και Μαρία κλαίει Λάηαρ Μάνα ςιρτηά ςιρτηά κεηελίμ τηιντηίκ ποντηοφκ τουηελίμ

142

πζντε αυγά και ζνα ψωμί262

κ Κάλανδα κάλανδα δϊςε μου ζνα κακαρό κατά(άρτοσ) το χτινοσ(αγελάδα) ςου να γεννιςθ ζνα κθλυκό τανά (μοςχάρι).

λ Ζρχιν Άρχιν τα Κάλαντα κιάρχιν καλά χρόνια. «Τα πουλιά λαλοφν και χερολόγια κράηνε» (δισ)

μ Άγιον Βαςίλειομ καλόν ηευγάρι λάμνει «καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον (δισ)

Ζχει και τα βόδια του παραδείςου πουλίτςθ ζχει και το τςίφτςι του παν όλιομ παλλθκάρι. Ζχει και τ’ αλζτιρθτ Σάγχου βουτυμζνο ζχει και το γφνι του Σαςιμι κονωμζνο. Καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον. Ζχει και το βζρκενιτ κιπρικιοφ καλζμι

262

Το τραγουδοφςαν οι μακθτζσ τθν θμζρα του Λαηάρου. Τα εισ τθν τουρκικι γλϊςςα ςε ελεφκερθ μετάφραςθ αποδίδονται ωσ εξισ: Γιάλινα, βραχιόλα, ασ περπατιςουμε να κοςμιςουμε…

143

ζχει και τα ηεφγουλατ κουκιά μαργαριτάρια. Ζχει και τα ράματα ξανά κλωςτιά μετάξια καλόνε ναφζντθμ καλόν κ’ ευλογθμζνον.

Στον ξερόν το πζτρα ζςπειρα πολφ φακουδίτςι δϊκεν ο Κεόσ και γζνεν παρουρίτςι. Ιρτεν να πουλίτςι τόκα τςάκωςα το κίτςθτ. Ιρτεν μαυρομάνατ κλζγ και καμουρίτςθ. (δισ)

Άκουτα Νουνάκαμ αν κείςαι κι αν κοιμάςε. Φψε το τςιρζκισ και ςζμα ςοκελάρθσ Σζμα ςοκελάρθσ και φϊτςε το φενζρθσ. Φϊτςε το φενζρμασ κι όλθ τθ γεννιά μασ Φϊτςε το φενζρ μασ κι αςζ φωτίς’ Κε’οσ Και του χρον…

ν Αρςιν αρςιν ντάϊ Κάλαντα, αρςιν αρςι ντάϊ χρόνια, τάϊ πουλιά λαλοφν ντάϊ ςιρολόνια κράηνε. Σο ξερόν ντο πζτρα, ζςπειρα φακουδίτςι δϊκεν Κεγόσ και γζνεν μπαρουδίτςι. Ιρτεν’ να πουλίτςι, τςάκωςα το κιτςι’τ ιρτεν μαφρο μάννα του κλάει καμουρίτςι, άγιοσ βαςίλθσ καλόν ηευγάρι λάμνει, καλόν’νε αφζντο’μ, καλόν κ’ευλογθμζνο. Εσ και το τςιφτςί του πανϊλιον μπαλλθκάρ εσ και τάϊ βοϊδίτςα’τ, παράδειςο μπουλίτςα. Εσ και το αλετιρι, τ’ςο χουρςό βουτμζνο. Εσ και το γυνίτςι’τ, ς’αςιμ’ κονωμζνο,

144

εσ και ταϊ τηυγόπαλα’τ κοκκιά μαγλατάρια. Εσ και τάϊ ηευγολάτ’ ξανάκλωςτα μετάξια εσ και τάϊ ηευλιάτ’τ παλθκαριοφ βραςζνια. Εσ και το βερκζνιτ’τ κιπρικιοφ καλζμι. Άκου ταϊ κελάτςα’μ, κι’αν κείςαι κι’ αν κοιμάςαι, άνοιξ’ μαννίτςα’μ άνοιξε, ιψε και το τςιρζκι. Φϊτ’ςε το φενζρ, ςεμα ςο κελλάρι, γιόμου και μαγειρκό κραςί, ντοσ μα σ το να πιοφμε, ασ φάμε κι’ασ πιοφμε και τάϊ χρόνια τάϊ μζρεσ.

Ραρατιρθςθ Σε πλζον κατανοθτι καταγραφι…

Αρχιν, αρχιν τα κάλαντα, αρχι αρχιν τα χρόνια, τα πουλιά λαλοφν τα χιρολόνια κράηουν, Στθν ξερι τθν πζτρα ζςπειρα φακι ζδωςε ο Κεόσ και ζγοιμνε καρπόσ. Ιρκεν’ να πουλάκι, ετςάκιςα το κόςτι’τ, ιρκεν μαφρθ θ μάννα του κλαίει μοιρολογάει, άγιοσ Βαςίλθσ καλόν ηευγάρι λάμνει, καλόν είναι’ αφζντθ μ’καλόν κ’ευλογθμζνον. Ζχει και τον ηευγά του, πανϊριο παλικάρι, ζχει και τα βόδια τ’, παραδείςου πουλιά. Ζχει και τ’αλζτρι του ςτον χρυςό το βουτθμζνο, ζχει και το γυνίτ’ ς’αςιμ’ το χυμζνο. Ζχει και τα ηευγοπάςςαλα, με χάνδρεσ μαργαριτάρια, ζχει και τα ηευγόλουρα, διπλόκλωςτα μετάξια, ζχει και τισ λοπάδεσ του, παλθκαρίςια μπράτςα, ζχει και το βουκζντρι του ςκατηόχερου αγκφλα.

145

Άκουτα κυρά’μ’ κι αν είςαι κι αν κοιμάςαι, άνοιξ’ μαννίτςα’μ άνοιξε, άνοιξε το λυχνάρι. Φϊτιςε το φανάρι’σ ζμπα και το κελλάρι. Γζμιςε τθν κανάτα με κραςί δοσ μασ το να πιοφμε, ασ φάμε και ασ πιοφμε και του χρόνου τζτοιεσ μζρεσ.

ξ Αποχωριςμόσ τθσ νφφθσ από το ςπίτι τθσ. Ραχτςενιηντζ τοφτ’ με εντζμ, καρνταςλαρζμ Ουςτουνουηντζ γιοφκ με εντζμ Αγζρ γιουκτζν κουρτουλουνοφη Νταρ γε ρινίη μπολ ολςοφν Κεναρντάν γκετ- τιγίμ γιόλ ςινίη ολςοφν.

Ντον γκερί ατζν μπαςενζ Σελαμζ μπιρ ςζιρ εντιγίμ.

Γκελ, ανά, οτοφρ γιανεμά Σουντουνοφ εμντίμ κανά-κανά Γκελ ςουντουνοφ χελάλ ειλζ Αρτζκ εκςίκ χελάλ εντίν, κομςουλάρ.

Δθλαδι: Μουριά ιμουν ςτον κιπο ςασ, βάροσ ιμουν ςτθ ράχθ ςασ. Φεφγω αδζλφια μ’ να γλιτϊςετε, από το βάροσ ςασ να ξελαφρϊςετε. Ράγω από το πεηοδρόμι Αφινω ςε ςασ το ςταυροδρόμι.

146

Γυρίςτε τ’ άλογό μου, ασ ξαναδϊ το χωριό μου.

Ζλα μάνα κάτςε κοντά μου το γάλα ςου βφηαξα χορτάτα.

Κάμε το χαλάλι, όπωσ εγϊ κάμνω τουσ μόχτουσ μου. Και ςεισ γειτόνοι ςχωρνάτε αν ποτζ ςασ πίκρανα.

ο ΢το ντφςιμο τθσ νφφθσ…

Κιη αναςί, κιη αναςί, γκουβεγινίν καϊναναςί ελιντζ μουμλάρ γιαναςί.

Κιντίγιορουμ εβινιηντεν, κουρτουλαγίμ ντιλινιηντζμ, γεςίλ μπαςλί ορντζκ ολςάμ ςου ιτςμζμ γκολουνουηντζν.

Ατλαντίμ γκετςτίμ εςιγί, ςουφραντά κοντοφμ ςαςιγί, μπουγοφκ εβλζρ γιακιςιγί.

147

Κιη αναςί κιηςίη καλντί, τουη καπί τουηςοφη καλντί, μπουγοφκ εβλζρ ιςςίη καλντί.

Ανά, ανά, τηανίμ ανά, ςουντουνοφ εμντίμ κανά κανά, χελάλ εϊλζ ονοφ μπανά.

Νακαράτ (επωδόσ) Ανά κιηίν τςόκμου ιτί; Ρεντζν γαϊρί γιοκ μου ιτί; Λςτζ κατοφμ γκιτίγιορουμ ςιλαγί τερκ ετίγιοροφμ

δθλαδι: Τθσ κόρθσ μάννα, τθσ κόρθσ μάννα και του γαμπροφ θ πενκερά ασ αναφκοφν ςτο χζρι ςου κεριά.

Φεφγω από το ςπίτι ςασ, δια να γλυτϊςω από τθν γλϊςςα ςασ, ακόμα κι αν γινόμουν πραςινοκζφαλθ πάπια πάλι δεν κάπινα νερό από τθν λίμνθ ςασ.

Ρθδϊντασ πζραςα το κατϊφλι. Άφθςα επάνω ςτο τραπζηι το κουτάλι

148

Εγϊ, του αρχοντικοφ ςπιτιοφ μασ το κόςμθμα .

Θ μάννα τθσ κόρθσ ζμεινε χωρίσ κορίτςι, θ αλατιζρα χωρίσ αλάτι, ςκοτεινό ζμεινε και το αρχοντικό ςπίτι.

Μάνα μου, μάννα μου, μαννοφλα μου, χορταςτικά εκιλαςα το γάλα ςου, χαλάλι να μου κάμεισ το κθλαςμό ςου…

Επωδόσ. Μάννα, πολλά κορίτςια είχεσ; Άλλθν από μζνα δεν είχεσ; Λδοφ, ς’ αφινω και φεφγω εγκαταλείπουςα τθν πατρικιν εςτίαν.

π Νανοφριςμα Νζνι, νζνι, ουγιουςοφντα, πόγιουμ ολςοφν νζνι. Σανά μομά βερετηζγιμ νζνι.

Δθλαδι: Νανι, νάνι, να κοιμθκεί και να μεγαλϊςει νάνι. Κα ςου δϊςω ψωμάκι, νάνι.

ρ Νανοφριςμα Νζνι ςινζ, νζνι ςινζ. Νζνι τςαλάρ κεντιςινζ.

149

Αθν Τάφομ γκεμιςινζ. Μπινζρ γκιντζρ ντεντεςινζ.

Νζνι ντεγίπ, ουγιουντουρντοφμ. Ππε ςεβζ μπουγιουντουρντοφμ. Νζνι ντεςζμ, νε χαλ ολοφρ. Γκιουλ ατςθλιρ μπαχάρ ολοφρ.

Νζνι ντεςζμ, μπενί γιακάρ. Ατεςίν τηθχανι γιακάρ. Μπεςιγιντζ γκιουλζρ κοκάρ. Σεντζν γκελντί ιλκ μπαχάρ.

Νζνι ντεελίμ αντθνά. Μπαλάρ καταλιμ τατθνά. Αλλάχ γετιςίν θμταντθνά. Γκιτί μπαμπάν Λςταμπουλά.

Νενί ντεγίμ ουγιουςοφν. Μπιρ γκιουν μπαμπαςιν γκιορουςοφν. Ουγιοφρ ουϊκουςοφ γκελίρ. Μπιρ γκιουν μπαμπαςιν γκελίρ.

Μπεμπζκ μπενί ντελί εϊλεντί. Καπθλαρά κιολζ εϊλεντί. Μπεμπεγιμί μπεςίκ τςαμντάν. Γιουβαρλαντι ντουςτοφ νταμντάν.

Μπεν γιαςτθκλάρ ντολντουρντοφμ.

150

Κουμά κουςοφ τουγιουντάν. Μπαγθρντακλάρ ιςλεντίμ. Αλτιν ςθρμά τελιντζν.

Δθλαδι:

Νάνι ςου, νάνι ςου. Νάνι τραγουδά για τον εαυτό του. Στου Αγίου Τάφου το καράβι. Ανεβαίνει, πθγαίνει ο παπποφσ ςου.

Νάνι λζγοντασ ςε κοίμιςα. Με φιλί αγάπθσ το μεγάλωςα. Νάνι να πω, τι κατάςταςθ είναι. ΢όδα ανοίγουν, άνοιξθ γίνεται.

Νάνι να πω, εμζνα καίει. Θ φωτιά ςου τον κόςμο καίει. Θ φωτιά ςου ρόδα μυρίηουν. Από ςζνα ιρκε θ άνοιξθ.

Νάνι να ποφμε ςτ’ όνομά του. Μζλι ν α ςμίξουμε ςτθ γλφκα του. Ο κεόσ ασ προφτάςει ςε βοικεια. Ζφυγε ο πατζρασ του ςτθν Ρόλθ.

Νάνι ασ πω, να κοιμθκεί. Μια μζρα ο πατζρασ του κα το δει. Κοιμάται, ο φπνοσ του ζρχεται.

151

Μια μζρα ο πατζρασ του ζρχεται.

Το μωρό εμζνα τρελι μ’ ζκανε. Στισ πόρτεσ δοφλθ μ’ ζκανε. Του μωροφ μου θ κοφνια από πεφκο. Κφλθςε ζπεςε από το δϊμα.

Εγϊ μαξιλάρια γζμιςα. Από αποδθμθτικϊν πουλιϊν ποφπουλα. Φαςκιζσ( ςπάργανα) κζντθςα. Από κλωςτζσ χρυςοφ ςφρματοσ.

ς Νανοφριςμα

Του χαγιαδιοφ μου τ’ άςλαμα τ’ αχτςερινιοφ μ’ το φιζδε. Νζνι νυνίμ ουγιοφρμουλα (άραγε κοιμάται το μωρό μου;) Γιαβριμ, κουτςοφκ πεγιοφρμουλα (άραγε μεγαλϊνει το μικρό μου;) Νάνι, νανί, μικρό μ’ νάνι. Νάνι το χαϊδεμζνο Νενί νανί ουγιοφτ τουγοφμ ( που ςε κοίμιηα με νανοφριςμα) Ελμά βεριά αβροφτ τουγοφμ (που το παρθγοροφςα μ’ ζνα μιλο)… τ Παναγιάμ ςανά γκελντίμ…

152

Ραναγιάμ ςανά γκελντίμ ρίτηαγιά.

Ραναγιά μου, ςε ςζνα ιρκα για δζθςθ.

Σενίν ογλοφν μερχαμετί Κοτηαγιά.

Στο γιο Σου τον εφςπλαχνο δάςκαλο.

Μπεν ςαφκθμι τεπτίλ ετμζμ γκετηεγιά. Το φωσ μου δεν ανταλλάςςω με τθ νφχτα. Κφριε ελζθςον ςεν μπιλίρςιν Ραναγά. Κφριε, ελζθςον, Συ γνωρίηεισ Ραναγιά.

Ραναγιάμ ςεν καμποφλ ετ ντοβαμι.

Ραναγιά μου, Συ δζξου τθν προςευχι μου.

Σεν ετ χανεμιντζ μποςμά γιουβαμι.

Εςφ δϊςε τθν κάκε ευτυχία ςτθν εςτία μου.

Σεντζν μπεκλζγιοροφμ χερ νταιμ ταθμι.Από Σζνα περιμζνω τον επιοφςιο άρτο. Ουμοχτοχμοφ κζςμεγεϊμ μπεν ςεντζν. Τθν ελπίδα μου δεν κόβω από Σζνα.

Σεν ςιν αηιηλερζ ςερβζτ Ραναγιάμ.

Εςφ ’ςαι ςτουσ Αγίουσ μεςίτρια, Ραναγιά μου.

Μπενί γιαραμπανά γιαλβάρ Ραναγιάμ. Για μζνα ςτον πλάςτθ δειςου, Ραναγιά μου. Μπενί ντε μπεραμπζρ αλβάρ Ραναγιάμ. Και μζνα μαηί Σου πάρε με, Ραναγιά μου. Σεν ςιν βαλιντζ Σουλτάν Ραναγιάμ.

Εςφ ’ςαι Μθτζρα Βαςίλιςςα, Ραναγιά μου.

Ακςάμ ντα, ςαμπαχά εκκλθςαγιά βαραγιμ. Ρρωϊ βράδυ ςτθν εκκλθςιά να’μαι. Ραναγιαντάν χαϊρλι ογοφρ αλαγιμ. Χζπεςι χοσ τηενετιμί αραγιμ.

Από τθν Ραναγιά προκοπι, τφχθ να πάρω.

Κάκε τι ευχάριςτο ςτον παράδειςο να λάβω.

Μερχαμετί μπογιοφκ Ραναγιάμ καντιν. Το ζλεόσ Σου μζγα Ραναγιά μου Κυρά.

υ Για τθ βροχι…

Εκίν εκντίμ γκιόβ ικζν ιτςινντζ μαβί ντικζν Γκιουκντζ πουλοφτ γιοκ ικζν

153

Κωνςτανντινζ μ’ ςελ αλντζ Σελ ιλζ γιαγμοφρ κελζ Βερ, Αλ- λαχζμ βερ.

Τεκνζ τεκνζ τεκ ιςτζρ Τςιφτςιλζρ γιαγμοφρ ιςτζρ Οκςουηλζρ εκμζκ ιςτζρ. Βερ, Αλ-λαχζμ βερ.

Δθλαδι: Σπόρο ζριξα ςτθ γθ και πραςίνιςε, μα μαβί αγκάκι τον ζπνιξε. Αςυννζφιαςτοι ιταν οι ουρανοί, μα τον Κϊςτα μου τον πιραν ποταμοί. Δϊςε, Κεζ μου, τουλοφμι βροχι.

Το ςκαφίδι κζλει ηυμάρι, οι ηευγάδεσ κζλουν βροχι, τα ορφανά ψωμάκι, ρίξε, Κεζ μου, ρίξε…

φ Λαηαροςοφν Χριςτόσ εφφζντι μίλετί.

Του Χριςτοφ Κυρίου ο λαόσ.

Εκκλθςαμιη τηουμαγιετί.

Τθσ εκκλθςίασ μασ το πλικοσ

Αηιη γκιουνλερί γιακλαςτι.

Άγιεσ θμζρεσ πλθςίαςαν.

Βάγια γκιουνλερί γκελντί.

Των Βαγιϊν θμζρεσ ζφταςαν.

Γιορτουνοφσ μουμπαρεκλί ολςοφν. Σαμπάχ ςερίν χαϊρ ολςοφν.

Οι γιορτζσ αίςιεσ να είναι. Θ πρωινι δροςιά ευλογθμζνθ να’ναι.

154

Ον ικιςί ογρετηιλζρ. Ετρανφλαρντά γκεηίορλάρ. Σιηζ ριτηά εντίγιορουμ.

Αυτοί οι δϊδεκα μακθτζσ. Ολόγυρα τριγυρίηουν. Σασ παρακαλϊ εγϊ.

Ηιαντζ γιαλβαρίορουμ.

Επί πλζον ςασ ικετεφω ςασ.

Καρντζςιμιη χαςταλαντι.

Ο αδελφόσ ςασ αρρϊςτθςε.

Μαρία Μάρκα ςοϊλεντί.

Θ Μαρία και θ Μάρκα είπαν.

Χριςτόσ εφφζντι ςοϊλεντί.

Ο Χριςτόσ Κφριοσ είπε.

Καλκιν Βθνανία γκιντελίμ.

Σθκωκείτε ςτθ Βθκανία ασ πάμε.

Μαρία Μάρκα ντιη τςεκερζκ.

Θ Μαρία Μάρκα γονάτιςαν.

Αγλαγιάρακ ςοϊλεντί.

Κλαίγοντασ είπανε.

Εφφεντιμίη ολςάϊντθν.

Κφριζ μασ, αν ιςουνα εδϊ.

Καρντεςιμίη ολμζηιντι.

Ο αδελφόσ μασ δε κα πζκαινε.

Μεηάρ ταςι καλντθρντθλάρ.

Τθν ταφόπετρα τθ ςικωςαν.

Μπιρ ταραφά τςεβιρντιλζρ.

Σε μια μεριά τθν τράβθξαν.

Λάηαροσ μεηαρντάν τςθκτι.

Ο Λάηαροσ από τον τάφο βγικε.

Χριςτόσ εφφζντι ςοϊλεντί.

Ο Χριςτόσ Κφριοσ είπε.

Λάηαροσ α γιεμζκ γιεςίν.

Στο Λάηαρο φαγθτό ασ φάει.

Μπθρακιν εβιντζ γκετςίν.

Αφιςτε τον ςτο ςπίτι του να πάει…

Γιαχουντιλζρ οφκερλιντιλζρ.

Οι Λουδαίοι οργιςκικαν.

Χριςτόσ ιςταυροςλαμαγιά.

Το Χριςτό για να ςταυρϊςουν.

Βε Λάηαροσ μπουνοφ εςιντίρ.

Και ο Λάηαροσ αυτό το άκουςε.

Κιπρθσ ανταςθνά γκετςζρ.

Στθ νιςο Κφπρο πθγαίνει.

Ορντά μπιρ εκκλθςά γιαπτθρντι.

Εκεί μια εκκλθςιά ζχτιςε.

155

Λτςιντζ οτοφη ςενζ γιαςλαντι.

Μζςα τριάντα χρόνια ζηθςε…

χ Λςταυρόσ Χριςτοηοφν Λςταυρόσ αγατςι.

Του Χριςτοφ του Σταυροφ το δζνδρο.

Γιαλβαριρ χακιρ ντοβατηι.

Ραρακαλά ο φτωχόσ δεόμενοσ.

Σεντζν μπουλοφρουη θλατηι.

Από ςζνα βρίςκουμε γιατρικό.

Σεβινγιά κθγμετλί Λςταυρόσ.

Αγαπθμζνε, ανεκτίμθτε Σταυρζ.

Χριςτόσ ουςτουνζ αςθλντι.

Ο Χριςτόσ πάνω ςτου κρεμάςτθκε.

Λπλιηίν μπαςι μπαςθλντι.

Του δαίμονα τθν κεφαλι πάτθςε.

Λανζτ πεντοβά κεςιλντί.

Αιςχρι κατάρα κομματιάςτθκε.

Σεμπζπ ολντοφν ςερίφ Λςταυρόσ. Αιτία ζγινεσ, τίμιε ςταυρζ.

Ουηεριντζ ντοκτοφ κανι.

Ράνω ςου χφκθκε το αίμα Του.

Κουρταντι τηινςί θνςανι.

Σϊκθκε το γζνοσ των ανκρϊπων.

Χριςτιανλαριν νθςςιανι.

Των χριςτιανϊν ο αρραβϊνασ.

Σεν ςιν για ομουρλοφ Λςταυρόσ. Εςφ ’ςαι πάντα, ηωοφόρε ςταυρζ.

Χριςτιανλαριν ςαλαχι.

Των χριςτιανϊν το όπλο.

Σεθτανλάρ τςεκζρ ατηι.

Οι δαίμονεσ τραβοφνε πίκρα.

Σιλιντί ανταμλαριν κιουναχι.

Σβφςαν των ανκρϊπων αμαρτίεσ.

Σεν ςιν αηιη Λςταυρόσ.

Εςφ είςαι, άγιε ςταυρζ.

Χεπ Χριςτιανλάρ τακτθρλάρ.

Πλοι οι χριςτιανοί τον φοροφν.

Σεϊτανλάρ τα κατςθςθρλάρ.

Και οι δαίμονεσ φυγαδεφονται.

Τηανςιη πουλτάρ ςατςθκθρλάρ. Άψυχα είδωλα διαλφονται.

156

Κθγμετιντζ αηιη Λςταυρόσ.

Στθ δφναμι ςου, άγιε ςταυρζ.

Κεντί μπιρ ντιρ ρεςςμί τςοκ τουρ.

Αυτόσ είναι ζνασ, τα ςχζδια πολλά.

Μπουλοφμαντθκ μπιρ γιζρ γιοκ τουρ. Δεν βρικαμε ζνα μζροσ χωρίσ αυτόν. Χακτάν μπιηζ τεμπερίκ τιρ.

Από το Κεό ςε μασ κειμιλιο είναι.

Μπου κθγμετί Λςταυρόσ.

Αυτόσ ο ανεκτίμθτοσ ςταυρόσ.

Μπθράκμαγθν ιςμινί ντιλντζν.

Μθν αφινετε το όνομά του από τθ γλϊςςα.

Τςθκάρμαγθν άςλα φθκρθντζν. Μθν τον βγάηετε ποτζ από τθ ςκζψθ ςασ. Γιαπάρθη ρεςςμινί ελντζν.

Κάνουμε το ςχιμα ςου με το χζρι.

Σενί κουβζτ βερ αηιη Λςταυρόσ. Εςφ δφναμθ δϊςε, άγιε ςταυρζ.

Ψ Τάντινι- τάντινι νταςτανά -το Κεοφανάκι μπικε ςτο μποςτάνι Τάντινι- τάντινι ταναντά- να μου το φυλάει ο Ρλάςτθσ. Τάντινι- τάντινι νταςτανά- το Κεοφανάκι βγικε ςτθν πλατεία. Τζτοια άςχθμθ μάνα- τζτοια όμορφθ γζννα263.

263

Νανοφριςμα των Συλλάτων

157

Οι χοροί…

264

Το χαρακτθριςτικότερο γνϊριςμα των χορϊν τθσ Καππαδοκίασ είναι πωσ διακρίνονται για τθ ςεμνότθτά τουσ και είναι πάντοτε αιςκθτικοί και όχι αιςκθςιακοί, αντικζτου δθλαδι φιλοςοφίασ με τουσ χοροφσ τθσ «ανατολισ», που κζλουν τθ γυναίκα, κυρίωσ, προικιςμζνθ με «κζλγθτρα» ικανά να προκαλζςουν. Συνεπϊσ ςφόδρα επθρεαςμζνοι από τθ κρθςκεία, αλλά και τθν επαφι τουσ με το μουςουλμανικό ςτοιχείο, κινοφνται «αεράτα» ςτο χϊρο ςφμφωνα με το ρυκμό, τελετουργικά και ςχεδόν μυςταγωγικά, εκφράηοντασ ςυναιςκιματα, θκικζσ αξίεσ, παράδοςθ αιϊνων. Στακερό, λοιπόν, πάτθμα του πζλματοσ, ςϊμα αλφγιςτο και χζρια να υψϊνονται μπροςτά ςτο ςτικοσ χωρίσ να υπερβαίνουν το κεφάλι, κινιςεισ προκακοριςμζνεσ, επαναλαμβανόμενεσ τζλεια, αρμονικά… Γνωρίηοντασ τθν πανάρχαια τάξθ των πραγμάτων κινοφνται αναλόγωσ, μπαίνοντασ ςτθ ςειρά, πιάνοντασ ο ζνασ τον άλλον, υπακοφοντασ ςε θκικοφσ κανόνεσ που τουσ μεταφζρουν ςτον ευρφτερο χϊρο όπου εκεί το κοινωνικό γίγνεςκαι ζχει κακορίςει τισ κζςεισ των φφλων και τθν απόςταςθ που πρζπει να υπάρχει μεταξφ αυτϊν265 Γι’ αυτό, λοιπόν, απαγορεφονταν αυςτθρότατα ςε όλα ςχεδόν τα χωριά οι μεικτοί χοροί, που κατά τθν άποψθ των πολλϊν αποτελοφςαν ςαφζςτατο δείγμα ανθκικότθτασ, κάτι που ιταν αδφνατον να «αντζξει» οποιαδιποτε τοπικι κοινωνία… Και γι’ αυτό, λοιπόν, μόνο ςε εξαιρετικά ςπάνιεσ ςτιγμζσ μποροφςε κάποιοσ ςεβάςμιοσ γζροντασ ι κανζνασ ευτράπελοσ νζοσ να χωκεί ανάμεςα ςτο χορό των γυναικϊν, αλλά και πάλι του ςτενοφ, οικογενειακοφ τουσ περιβάλλοντοσ, για να μθν υπάρξουν παρεξιγθςθ και ςχόλια266.

΢ουρουντίνα,ςονρουντίνα Στθν αρχι ο χορόσ ιταν αργόσ και ςε κφκλο, με τον κορυφαίο του χοροφ να κρατά πάντοτε ζνα μαντιλι, ενϊ ςτθ ςυνζχεια γρθγορότεροσ με τον κφκλο να χαλά από τθν ομάδα.

264

Λουκιανοφ, Περί ορχήςεωσ, «…Ενϊ δε τα άλλα είναι ζργα, τα μεν τθσ ψυχισ, τα δε του ςϊματοσ, εισ τθν όρχθςιν το ψυχικόν και το ςωματικόν ςτοιχείον αναμιγνφονται…», δθλαδι με άλλα λόγια ο χορόσ αποτελεί ζνα καλά οργανωμζνο ςφνολο ρυκμικϊν κινιςεων των άκρων και τθσ ψυχισ, μια από τθσ ςθμαντικότερεσ εκφράςεισ του. 265

Κ. Νίγδελθ-΢. Κοιμίςογλου, η Μαλακοπή, ό.π. ςελ. 68

266

Γ. Μαροχαλυβίδθσ, ό.π., ςελ. 305

158

Σφμφωνα με τθν παράδοςθ, αναπαριςτά τθν αρπαγι κάποιασ κόρθσ από τουσ Τοφρκουσ, από τθν περιοχι του Ανταβάλ, γι αυτό και το τραγοφδι με το οποίο ςυνικωσ χορεφεται λζγεται, ςε ελεφκερθ μετάφραςθ, «Ριγαν ςτα αμπζλια του Ανταβάλ…». Ο χορόσ πιρε το όνομά του από το ςφρςιμο των ποδιϊν.

Κόνιαλι, χορόσ των κουταλιών. Αντικριςτόσ χορόσ που χορευόταν ςε όλθ τθν Καππαδοκία από ηευγάρια γυναικϊν αργά και ςτακερά ι από ηευγάρια ανδρϊν γριγορα και εντονότερα. Τα κουτάλια, που τοποκετοφνταν ανάμεςα ςτον δείκτθ και τον αντίχειρα, είναι τριϊν ειδϊν: α- Τα ταχταδιϊνασ (ςανιδζνια) με ηωγραφιςμζνα λουλοφδια, β-Τα ςιδερϊνασ (μεταλλικά) και γ-τα κοκάλινα. Το κτφπθμα τουσ λειτουργοφςε ςτθ κζςθ των κρουςτϊν οργάνων.

Ο ςτρογγυλόσ

Γριγοροσ ανδρικόσ χορόσ ςε ανοικτό κφκλο, με λαβι των χεριϊν από τισ παλάμεσ κάτω.

΢ειτα-τα Κλαςικόσ γυναικείοσ χορόσ με τισ «νζεσ και τισ κυράδεσ» να χορεφουν υπό τουσ ρυκμικοφσ ιχουσ του ομϊνυμου τραγουδιοφ καλυμμζνεσ με μαντίλι και με ακάλυπτα μόνο τα μάτια. Σφμφωνα με τθν παράδοςθ ο χορόσ «μιλοφςε» για τθ ςυνάντθςθ τθσ κεάσ Διμθτρασ με τθν κόρθ τθσ τθν Ρερςεφόνθ, και πωσ κάπου εκεί, ανάμεςα ςε κεόρατα βουνά, απότομεσ πλαγιζσ, καταπράςινα λιβάδια, «υπιρχε το μεγάλο φαράγγι που οδθγοφςε ςτον κάτω κόςμο»

Ωνθμά Αντικριςτόσ και αποκλειςτικά γυναικείοσ χορόσ. Σφμφωνα με τθν παράδοςθ πιρε το όνομά του από τισ απελπιςμζνεσ φωνζσ κάποιασ κόρθσ που αρνιότανε το γάμο τθσ χιρασ μθτζρασ τθσ… « Ω μάνα , ω μάνα, γιατί το ζκανεσ αυτό, γιατί με ρεηίλεψεσ…»

159

Χαρμάν Γερί- Αλώνια. Κακαρά κφκλιοσ ανδρικόσ χορόσ τθσ περιοχισ με λαβι των χεριϊν ςταυρωτά. Ραλιά χορευότανε ςτα αλϊνια και με τον τρόπο αυτό πατοφςαν τθν παραγωγι τουσ ςυνοδεφοντάσ τον με τα λόγια: «…Το αλϊνι είναι υγρό, πάτα ςιγά, πάτα ςτακερά…»

Χορόσ των μαχαιριών Καμάϊ βουρντοφμ γιερζ «το ςπακί κτυπώ ςτθ γθ» Χορευότανε μόνο από τουσ νζουσ του χωριοφ με τθ ςυνοδεία μουςικϊν οργάνων κρατϊντασ μαχαίρια. Με πθδιματα, βίαιεσ κινιςεισ, κραυγζσ, ταχφτθτα και ακρίβεια που ςυναρπάηει…

Ο χορόσ του Αγίου Βαςιλείου. Τελετουργικόσ χορόσ κακιερωμζνοσ ςε ανάμνθςθ τθσ ςωτθρίασ του πλθκυςμοφ από τον Λουλιανό. Σφμφωνα με το κρφλο όλοσ ο πλθκυςμόσ ςα ςε λιτανεία ανζβθκε ςτο βουνό, ςτθ ςπθλιά, για να ευχαριςτιςει τθν Ραναγιά για το καλό που τουσ ζκαμε… Λζγεται πωσ πιγαιναν χορεφοντασ. Ζτςι τα βιματα του χοροφ είναι πολλζσ φορζσ ηωντανά και πθδθχτά, ςα να χαίρονται, άλλεσ φορζσ περιπατθτά, ςα να παίρνουν ανάςα ςτθ μακρινι τουσ πορεία ….Επί κεφαλισ ο γεροντότεροσ, κρατά πάντοτε ζνα μπαςτοφνι, ςα να οδθγεί τουσ προςκυνθτζσ…

Ραρατιρθςθ Στθ ςχετικι βιβλιογραφία καταγράφονται και άλλοι, λιγότερο γνωςτοί, χοροί τθσ Καππαδοκίασ, όπωσ: Ο Καλζ ( κάςτρο), ο Άγιοσ Γιάννθσ, ο αποχαιρετιςμόσ- Μζγα Ράςχα, τθν Κυριακι του Κωμά…κ.α.

160

Ενδυματολογικά… Οι ενδυματολογικζσ ςυνικειεσ των χριςτιανϊν κατοίκων τθσ Καππαδοκίασ ιταν ζνα κράμααποτζλεςμα πολλϊν παραγόντων που είχαν ςχζςθ με τισ κλιματολογικζσ ςυνκικεσ, του ςυγχρωτιςμοφ με το μουςουλμανικό ςτοιχείο αλλά και τισ αρχζγονεσ παραδόςεισ. Σε τζτοιο μάλιςτα ςθμείο που τουλάχιςτον ζωσ και το τζλοσ του 19ου αιϊνα ιταν περίπου όμοιεσ μεταξφ των δυο μεγάλων κοινωνικϊν- κρθςκευτικϊν ομάδων, με απειροελάχιςτεσ διαφορζσ, μεταξφ των οποίων ιταν το φζςι και θ απαγόρευςθ χρθςιμοποίθςθσ του ςαρικιοφ από πλευράσ χριςτιανϊν. Μόνο κατά το τζλοσ του αιϊνα και τισ αρχζσ του 20ου άρχιςαν να ειςάγονται δειλά-δειλά κάποιοι νεωτεριςμοί, από πλευράσ κυρίωσ των οικονομικϊν μεταναςτϊν. Ρου ηϊντασ ςτισ μεγαλουπόλεισ τθσ επικράτειασ «ζβλεπαν» τισ νζεσ ςυνκικεσ ηωισ και ςε τοφτο τον τομζα και φρόντιηαν να τον οικειοποιθκοφν, αλλά και να τον «μεταφζρουν» ςτουσ δικοφσ τουσ. Βεβαίωσ το κφμα των αντιδράςεων ιταν μεγάλο. Από τον ειρωνικό τρόπο αντιμετϊπιςισ τουσ, αρχικά, τισ «φωνζσ» μετά, ζωσ και τισ «απαγορεφςεισ» με «επιτίμια», από πλευράσ των ικυνόντων κρθςκευτικϊν μα και πολιτικϊν αρχϊν, για «το ξερίηωμα τθσ φυλισ από τουσ «Φράγκουσ». Εμείσ από τθν πλευρά μασ κατακζτουμε όςεσ πλθροφορίεσ ςυλλζξαμε για τισ ενδυματολογικζσ ςυνικειεσ των Συλλατενϊν από τουσ δικοφσ μασ ανκρϊπουσ…

Τα τθσ γυναικόσ… 1- Το «τουμάνι». Άςπρο βαμβακερό ςϊβρακο που ζφτανε μζχρι το γόνατο κεντθμζνο με δαντζλα τριγφρω. 2-Το «ιμάτι». Άςπρο βαμβακερό, φαρδφ και μακρφ ζνδυμα, που ζφτανε μζχρι το γόνατο. 3-Το «ηιμπίνι». Κοντό μάλλινο ιμάτιο που το φοροφςαν δεφτερο κατά τθ διάρκεια του χειμϊνα. 4-Το «Σαλβάρι». Το γνωςτό κυλινδροειδζσ τςουβάλι χωρίσ καβάλο με δυο οπζσ κάτω που ςουρϊνουν και δζνουν πάνω ι κάτω από τουσ αςτράγαλουσ. Στθ μζςθ ζδενε με ςοφρα και βρακοηϊνα… 5-Το «εντερί». ΢όμπα από ςκοφρο βαμμζνο βαμβακερό φφαςμα που τθν φοροφςαν πάνω από το ιμάτι και μζχρι το μζςον του ςαλβαριοφ. Τοφτο το ζνδυμα είχε δυο ςχιςίματα ςτα πλάγια μζχρι τθ μζςθ και ιταν αρκετά φαρδιά με τρία ι τζςςερα κουμπιά μπροςτά. 6-Το «ντολαμά- εντερί» 161

Ππωσ το ανωτζρω περιγραφόμενο ζνδυμα, όμωσ φτιαγμζνο με τςόχα καλισ ποιότθτασ και ςτολιςμζνο περιμετρικά με τα «καϊτάνια». 7-Θ «ςάλτα». Κοντό ςακάκι που δεν κοφμπωνε, ςτολιςμζνο με κεντιματα και μπορντοφρεσ. 8-Θ «μπροςτζλα». Τςόχινθ ποδιά που ζδενε ςτθ μζςθ με κορδονάκια. Σε μεγάλθ ποικιλία χρωμάτων και ανάλογθ με τθν θλικία τθσ γυναίκασ. Δθλαδι απλζσ και ςκοφρεσ για τισ θλικιωμζνεσ Συλλατινζσ και πολφχρωμεσ, κεντθτζσ, για τισ νζεσ. 9-Ο «Γιαςμάσ»- Καλφπτρα προςϊπου. Το μαντιλι τθσ κεφαλισ το οποίο φοροφςαν απαραίτθτα όλεσ οι γυναίκεσ και το ζδεναν μάλιςτα με τρόπο περίτεχνο αφοφ πρϊτα ζβαηαν «τοκά» ςτα μαλλιά και αναςικωναν τθν κορυφι. Τοφτο το μαντιλι κάλυπτε όλο το μζτωπο, το λαιμό και τουσ ϊμουσ τθσ γυναίκασ. Οι νζεσ το ςτόλιηαν με ποφλιεσ.

10- Τα «τερλίκια». Δθλαδι κοντζσ πλεγμζνεσ με χοντρό νιμα κάλτςεσ για μζςα ςτο ςπίτι.

Πλα ετοφτα με τθν πάροδο των ετϊν και τθν φράγκικθ «ειςβολι» αντικαταςτάκθκαν από: Το κλαςικό φουςτάνι (το ςαλβάρι), το ςακάκι (θ ςάλτα), τα μεςάτα, με ςτενά μανίκια και τουσ κλειςτοφσ γιακάδεσ ενδφματα…

Τα του άνδρα… 1-Το «τςακςίρι» ι βρακί. Απλό βαμβακερό και αρκετά φαρδφ ςϊβρακο που ζφτανε μζχρι τα γόνατα. 2-Το «ιμάτι». Άςπρο βαμβακερό φαρδφ και μακρφ ζνδυμα που ζφτανε λίγο κάτω από το γόνατο, όμοιο με το γυναικείο, αλλά πιο ςτενό. 3-Το «ποτοφρι». Κοντό ςαλβάρι φαρδφ πάνω που ςτζνευε και ζφτανε ςτθν κνιμθ. Το κενό το κάλυπτε το «ποδόρτι», δθλαδι μια μακριά μάλλινθ κάλτςα απαραίτθτθ για τουσ άνδρεσ. 4-Το «ηουνάρ». Ρλάτουσ 25 εκατοςτϊν και μικουσ τεςςάρων περίπου ςφικτϊν περιςτροφϊν γφρω από τθ μζςθ.

162

5-Το πουκάμιςο. Κλαςικό από βαμβακερό φφαςμα, άςπρο ςυνικωσ και χωρίσ γιακά. 6-Το γιλζκο. Τςόχινο κυρίωσ με μεγάλα ανοίγματα που κοφμπωνε ςταυρωτά. 7-Θ Ανδρικι «ςάλτα». Κοντό ελαφρφ ςακάκι που δεν κοφμπωνε. 8- Το «γουνί». Κοντι «πατατοφκα» από τςόχα με φαρδιοφσ γιακάδεσ και μανίκια.

Ραρατιρθςθ. Μετά το 1900 θ «φράγκικθ» μόδα αντικατζςτθςε το ποτοφρι με το κλαςικό παντελόνι και τθ ςάλτα με το κοινότατο ςακάκι που κοφμπωνε.

Υπόδθςθ 1- Τα «τςαροφχια», ιδιοκαταςκευζσ με δζρματα τθσ «κακιάσ» ϊρασ. 2- Τα «ταχτά ναλίν», δθλαδι, τα ξφλινα τςόκαρα. 3- Τα «καλίκια» δθλαδι, δερμάτινεσ καλοραμμζνεσ παντόφλεσ. 4- Τα «βακζτα», δθλαδι, παποφτςια από ςκλθρό δζρμα.

Καππαδοκικά… γνωστά… και πεντανόστιμα!

163

Και μπορεί μεν κατά τθν ερευνιτρια Σοφλα Μπόηθ267 «βαςικι διατροφι του πλθκυςμοφ τθσ Καππαδοκίασ να ιταν τα ςιτθρά, το ψωμί, το πλιγοφρι και τα παράγωγά τουσ…», όμωσ οι επιςιτικζσ και διατροφικζσ ςυμπεριφορζσ των Ελλινων, αλλά και των Τοφρκων, κακορίηονταν εν πολλοίσ από τισ γεωγραφικζσ και κλιματολογικζσ ςυνκικεσ του χϊρου όπου διαβίωναν. Με προεξάρχουςα όμωσ και αενάωσ επιτθροφςα τθν κυρίαρχθ ιδεολογία…αυτισ τθσ κρθςκείασ. Σθμαντικότατθ, επίςθσ, παράμετροσ, κακοριςμοφ τθσ όποιασ διατροφικισ ςυνικειασ ιταν και οι πολλαπλζσ επιρροζσ που δζχκθκαν από τισ πολυποίκιλεσ εκνότθτεσ με τισ οποίεσ ςυγκατοίκθςαν ςτο διάβα του χρόνου. Εμείσ, από τθν πλευρά μασ, κατακζτουμε τισ πολφτιμεσ τοφτεσ πλθροφορίεσ που ςυλλζξαμε από τουσ δικοφσ μασ ανκρϊπουσ, ωσ ελάχιςτο «αντίδωρον» τθσ αγάπθσ μασ, αλλά και με τθν ελπίδα πωσ, τοφτοι οι κθςαυροί γαςτρονομικισ γνϊςθσ κα μείνουν παντοτινοί! 1-Το ψωμί: Στα Σφλλατα κάκε νοικοκυρά ηφμωνε το ψωμί τθσ εβδομάδοσ. Σικαλζνια, φυςικά, τα οποία τα ζψθναν οι περιςςότερεσ ςτο πυρακτωμζνο ταντοφρι, με τα ςταρζνια άλευρα να χρθςιμοποιοφνται μόνο ι ςχεδόν μόνο από τουσ πλουςίουσ. Ψωμιά ςχιματοσ ςτρογγυλοφ και βάρουσ πάνω -κάτω 800 «δραμιϊν», τα οποία αφοφ τα ηφμωναν, τα τοποκετοφςαν ςε τάβλεσ, τα ςκζπαηαν με το πανί μζχρι να «ζρτουν» και ςτθ ςυνζχεια τα κολλοφςαν πλευρικά ςτο ταντοφρι ςε δυο ςειρζσ πάνω- κάτω…. Φυςικά πάντα χάραηαν το ςχιμα του ςταυροφ και πριν και μετά…. Με τθν τελευταία φουρνιά να γίνεται«γκεβρζκια», δθλαδι παξιμάδια αφινοντασ τθν να πζςει ςτθν χόβολθ του ταντουριοφ. Ο «μπαςμάσ»- (πατθμζνοσ-ςυμπιεςτόσ), ιταν ζνασ από τουσ πολυχρθςιμοποιοφμενουσ τφπουσ του ψωμιοφ. Δθλαδι λεπτότατεσ πίττεσ που παραςκεφαηαν με αλεφρι, μαγιά και νερό, τισ οποίεσ φυςικά ζψθναν ςτο ταντοφρι του ςπιτιοφ, αλλά πάνω ςε καυτό μπακιρζνιο «ςινί». Το ςφνολο τθσ «παραγωγισ» το αποκικευαν ςτο κελάρι ςτοιβαγμζνο και το χρθςιμοποιοφςαν τον χειμϊνα, αφοφ προθγοφμενα το ζβρεχαν για να μαλακϊςει.

2- Το πλιγοφρι- «μπλουγοφρ» Ρροϊόν που υποκακιςτοφςε το δυςεφρετο ρφηι. Θ παραγωγι του ιταν ευκολότατθ. Αφοφ μιςόβραηαν ςε μεγάλα καηάνια 30-40 οκάδεσ ςτάρι, ςε ςιγανι φωτιά, το παραςκεφαςμα το ςτζγνωναν ςτον ιλιο… ςτθ ςυνζχεια το ψιλόβρεχαν και το ξεφλοφδιηαν ςτο «ντίγκ»268.

267

΢οφλα Μπόηθ, Καππαδοκία-Ιωνία-Πόντοσ, γεφςεισ και παραδόςεισ, Ακινα, εκδ. Αςτεριςμόσ, 1997 ςελ 19 268

Μορφι πζτρινου μάγγανου

164

Για τισ μικρότερεσ ποςότθτεσ χρθςιμοποιοφςαν τα «τοκμάκια», δθλαδι χειροποίθτουσ κόπανουσ μζςα ςε μεγάλα πζτρινα «γουδιά» -«ςοχοφ». Αφοφ το «ζκοβαν», το κοςκίνιηαν και πάλι ςε ψιλό κόςκινο-«ιντηζ ελζκ» και παίρνανε το «χαβοφτ», δθλαδι το πρϊτο ψιλό αλεφρι… Θ εργαςία ςυνεχίηονταν με το «καλμποφρ»-χοντρό κόςκινο, για να πάρουν το ςιμιγδάλι«ντουγιοφ» και τζλοσ ότι απζμενε από τοφτθ τθ διαδικαςία ιταν το πλιγοφρι.

3- Το κορκότι. Το καλά βρεγμζνο ςτάρι το πατοφςαν ςτο «ντίγκ» για να λειϊςει. Τον παραγόμενο πολτό τον ςτζγνωναν καλά, τον λίχνιηαν ςτθ ςυνζχεια για να απομακρυνκοφν οι φλοφδεσ και τον χρθςιμοποιοφςαν για τθν παραςκευι διαφόρων αγακϊν όπωσ, κεςκζκι, τραχανά κ.α.

4-Κεςκζκι ι ςυλόσ. Βαςικό γιορτινό, γαμιλιο φαγθτό, μα ςυνάμα δοξαςτικό269 και ταυτόχρονα ευγονικό270… Ζβραηαν πολφ καλά το κρζασ, βοδινό ι προβάτου, ςε μικρά κομματάκια και ςτθ ςυνζχεια ζριχναν «κορκότι» με αποτζλεςμα όλα να γίνουν μια πθχτι μάηα τθν οποία όμωσ «ηεματοφςαν» με καυτό βοφτυρο271.

5- Το Λάποσ. Ζμοιαηε ςτον τρόπο παραςκευισ με το κεςκζςι, όμωσ αντί για κορκότι χρθςιμοποιοφςαν αλεφρι και ςτο τζλοσ προςκζτανε και λίγο πετμζηι.

6-Κουηοφ ντολμαςί ι «Αϊ Βαςίλθ ντολμαςί». Δθλαδι γεμιςτό αρνί με πλιγοφρι, μπόλικα κρεμμφδια, ςταφίδεσ, τςερζηια, κφμινο… και ςιγάςιγά ψθμζνο για πάρα πολλζσ ϊρεσ.

269

Τθσ Ραναγιάσ το φαί

270

Απαραίτθτο τθν πρϊτθ νφκτα του γάμου για ευγονία.

271

Κατά τουσ μφκουσ και τα μουχαμπζτια οι δοξαςτικζσ καταβολζσ του «ςυλοφ» μάλλον ςυνδζονται με τισ ανκρωποκυςίεσ κατά τουσ μθτριαρχικοφσ χρόνουσ, οι οποίεσ εξελίχκθκαν ςε «κουρμπάνια», ενϊ ο γονιμικόσ ςυμβολιςμόσ τουσ ταυτίηεται με τθ Κεά τθσ ευφορίασ και τθσ γονιμότθτασ «Μα»…

165

Ραραλλαγι του είναι ο Ανδριϊτικοσ «Λαμπριάτθσ», δθλαδι με γζμιςθ αυγϊν και μικρά τηιεράκια…που «μετζφεραν» οι Συλλατενοί ςτθν Άνδρο ωσ πρόςφυγεσ.

7-Το μπουςουροφκ. Ραςπάλιηαν το αλεφρι με το νερό και τθ μάηα τθν τρίβανε με τα χζρια τουσ για να γίνουν μικρά ςβωλάκια ςαν το κρικάρι. Στθ ςυνζχεια τα βράηανε ςτθ μικρι «τςοφκα» και τα ηεματοφςαν με φρζςκο βοφτυρο.

8- Σοφπεσ - «Κεμίκ ντομελζκ», με κορκότι ι πλιγοφρι, λίγο καβουρμά και ηωμό από κόκαλα. -«Σιμίντρι», με πολφ ψιλό πλιγοφρι, τςιγαριςμζνα κρεμμφδια, ξερό δυόςμο και κόκκινο πιπζρι. -«Ντιπζκι», φακζσ λιωμζνεσ και ψιλό πλιγοφρι. -«Κουροφ κεμικλζρ», με αποξθραμζνα και ςπαςμζνα κόκαλα, βραςμζνα με πλιγοφρι ι κορκότι. Ρολλζσ φορζσ ςτθ κζςθ τουσ χρθςιμοποιοφςαν και λαχανικά.

9-Μαχάρνια ι εριςτζδεσ. Σπιτικά μακαρόνια. Για τθν παραςκευι του φφλλου-«οχλαγοφ», χρθςιμοποιοφςαν «χαβοφτ», «ντουγιοφ», αυγά και γάλα. Το ηυμάρι το ζκοβαν ςε λουρίδεσ και το ξζραιναν ελαφρά ςτο ταντοφρι…

10- Γιαλαντηί μαντί. Το φφλλο «οχλαγοφ» το ζκοβαν ςε μικρά τετράγωνα κομμάτια τα οποία ςτζγνωναν ςτον ιλιο. Τοφτα τα κομμάτια- «μαντίδια», τα ζβραηαν με νερό, αλάτι, και τα περιζχυναν με καυτό βοφτυρο…ςτθ ςυνζχεια ηεςτά όπωσ ιτανε ζριχναν μζςα γιαοφρτι με μπόλικο ςκόρδο.

11-Κουλακλί Μαντί. Άνοιγαν το φφλλο «οχλαγοφ» με «χαβοφτ» και «ντουγιοφ». Κόβανε το ηυμάρι ςε μεγάλα τετράγωνα κομμάτια και ςτο κζντρο βάηανε μια κουταλιά γζμιςθ από καβουρντιςμζνο κιμά, πράςο, κφμινο και μπόλικο κρεμμφδι. Το ψθμζνο προϊόν το περιζχυναν με γιαοφρτι και μπόλικο κοπανιςμζνο ςκόρδο…

12-Σουλοφ μαντί.

166

Το ίδιο προϊόν αλλά βραςμζνο ςε ςιγανι φωτιά μζςα ςτθν τςοφκα με λίγο νερο.

13-Καριςτιμάσ. (ανάμεικτο) Κρεμμφδια ςε ψιλζσ ροδζλεσ με μπόλικο αλάτι τθγανιςμζνα με βοφτυρο και περιχυμζνα με αυγά…

14-Κανίγιαριχ. Καλοκαιρινό φαγθτό με μελιτηάνεσ γεμιςτζσ με κιμά, κρεμμφδια, ςκόρδο, μαϊντανό, και πολλζσ φορζσ με βραςμζνα ρεβίκια…ςκεπαςμζνα με φζτεσ ντομάτασ.

15-Ο παςτιρμπάσ -«Πψον το ταριχευτόν». Τα καλά κομμάτια του ηϊου με λίγο «γιαγλίν-γιαβαν»-παχάκι, προορίηονταν για τοφτο το παραςκεφαςμα. Θ διαδικαςία ιταν απλι. Τα βάηανε αλατιςμζνα μζςα ςε ξφλινεσ ςκάφεσ για μια εβδομάδα και ςτθ ςυνζχεια αφοφ τα ξαρμφριηαν πλζνοντασ τα καλά, τα τρυποφςαν με το «τςιβί» για να περάςουν το κατάλλθλο ςχοινάκι για να ςτραγγίςουν μια μζρα. Επάλειφαν τα κομμάτια με το εξωτερικό προςτατευτικό περίβλθμα, το οποίο ιταν αραιόσ κόκκινοσ πολτόσ από τςιμζνι, ςκόρδο, καυτερό πιπζρι, κφμινο, αλεφρι και μπαχάρι και όταν αυτό ζπθηε μετά από ςυνεχείσ τζτοιεσ επαλείψεισ το κρεμοφςαν ςτο κελάρι.

16-Το ςουτηοφκι. Μζροσ του κρζατοσ το ζκαναν ςουτηοφκι. Το κόβανε ςε μικρά κομμάτια και το κοπανοφςαν με το «χαβάν- τοκμακί»-γουδοχζρι, επάνω ςτο «πικόρι», κάνοντάσ το ςαν κιμά. Τοφτο το προϊόν το ηφμωναν με κοπανιςτό ςκόρδο, αλάτι, κόκκινο και μαφρο πιπζρι, μπαχάρι και τςεμζνι…και το άφθναν να «ψθκεί» δυο μζρεσ, επαναλαμβάνοντασ τθ διαδικαςία κατά διαςτιματα. Στθ ςυνζχεια γζμιηαν βοδινά ζντερα τα οποία κρεμοφςαν ςτισ αυλζσ τουσ μζχρι να ςτεγνϊςουν…

17- Κεφτζδεσ. Ηφμωναν και ζπλακαν τον κιμά μαηί με «ντουγιοφ»,ψιλοκομμζνο κρεμμφδι και πολλά μπαχαρικά ςε κεφτζδεσ τουσ οποίουσ ζψθναν ςτο «τςιπόκο» με το νερό «ςουλοφ- κεφτζ». Τισ μζρεσ των εορτϊν τα τθγάνιηαν με βοφτυρο.

18-Γιαλαντηί τςεμζν κεφτζ. Μείγμα όμοιο με το περίβλθμα του παςτιρμά αλλά περιςςότερο καυτερό και ςε ςχιμα αυγοφ.

167

19-«Γκιολεμζσ» ι «πουςά»- τυρόπιττα. Σχθματοποιοφςαν το ηυμάρι ςε μικρζσ ςτρογγυλζσ πίττεσ τισ οποίεσ γζμιηαν με τυριά, αυγά, άνθκο…τισ οποίεσ τθγάνιηαν ςε μπόλικο μπεηιρόλαδο.

20- «Σουγκάτοσ» Ομελζτα με αυγά, γάλα, και αλεφρι χτυπθμζνα. Τοφτο το μείγμα το τθγάνιηαν με βοφτυρο και ςτθ ςυνζχεια ζςτρωνα μζλι ι πετιμζηι.

21-Ρετιμζηι. Φτιαγμζνο ςε μεγάλα μπακιρζνια καηάνια και αποτελοφμενο από μοφςτο, αςπρόχωμα, ςτάχτθ κακαρι από κλθματςίδεσ…Το πετιμζηι «ετοιμάηεται» μετά από ςυνεχείσ βράςεισ αφοφ προθγοφμενα από κάκε μια αφαιρείται ο αφρόσ, ςουρϊνεται κλπ. 22-Γλυκά… -Το «ποφλαματσ». Ρολτόσ από αλεφρι και πετμζηι που χφλωνε ςε πολφ βραςτό νερό. –Το «κοφτοφρ». Τον πολτό από πετμζηι και πλιγοφρι αφοφ τον ξεραίνανε ελαφρά, τον κόβανε ςε τετράγωνα κομμάτια. -Το «αχςιντζ» ι «ουν χελβετζρ». Απλά ο χαλβάσ που γινότανε με καβουρδιςμζνο ςιμιγδάλι, λίγο βοφτυρο, και που ςτθ ςυνζχεια ζριχναν πετμζηι ϊςπου να πιξει. Στο τζλοσ προςζκεταν και λίγα καρφδια. -Το «καμπάκ λετςζρ». Ωραιότατο γλφκιςμα φτιαγμζνο ςε ςιγανι φωτιά με μοφςτο και κομμάτια κολοκφκασ. Μετά το ςιγοψιςιμο τα ςτράγγιηαν και τα ζβαηαν ςε μικρά «τςομλζκια»… -Το «βορκόκ εημζ» Δθλαδι λιωμζνα ξερά βερίκοκα ςε ηεςτό νερό προςφερόμενα με μπόλικο πετμζηι. Το «λαλάγγι». Απλι ηφμθ του ψωμιοφ τθγανιςμζνθ με καυτό μπεηίρι και περιχυμζνο με πετμζηι. -Το «ρετςζλι». Βαςικό γλυκό, προςφάγι για τα παιδιά αλλά και ιδιαίτερα κερμαντικι τροφι για τον χειμϊνα. Γίνονταν με πετμζηι και κομμάτια από μιλα, κυδϊνια ι και ρόγεσ ςταφυλιοφ.

23- Τουρςιά (ξινά) Σε πολλζσ ποικιλίεσ και ικανζσ ποςότθτεσ για όλο το χρόνο. Ζβραηαν νερό και ςε υψθλζσ κερμοκραςίεσ ηεμάτιηαν τα λαχανικά τουσ, πιπζρια, μελιτηάνεσ, καρότα, αγγοφρια κ.α., 5-10 λεπτά ανάλογα με το είδοσ.

168

Μετά τα ςτοίβαηαν ςε βακειά τςομλζκια και τα αλάτιηαν κατά ςτρϊματα ι τα ζβαηαν εξ ολοκλιρου μζςα ςτθν άλμθ. Μετά το «ψιςιμο», τισ περιςςότερεσ φορζσ ζριχναν δυνατό ξφδι και ζφραηαν το ςτόμιο του δοχείο με πζτρα…

24- Τυροκομικά

-Το «καϊμάκι». Το πιο φθμιςμζνο και αγαπθμζνο γαλακτοκομικό προϊόν τθσ Καππαδοκίασ ςε δυο τφπουσ. Το «γιασ καϊμάκ»-(νωπό καϊμάκι) και το «κουροφ καϊμάκ»-(ξερό καϊμάκι). Αμφότεροι ο τφποι προςφζρονταν με μζλι ωσ γλυκό μετά το φαγθτό… -Το γιαοφρτι. Θ παραςκευι του γίνονταν με τον κλαςικό τρόπο που ιςχφει ακόμα και ςιμερα. -Το αϊράνι. Αραιωμζνο γιαοφρτι με νερό ςτο οποίο ζριχναν μπόλικο αλάτι. -Το βοφτυρο. Το ζφτιαχναν από τον Μάρτθ ζωσ και τον Οκρτϊβρθ, δθλαδι τθν περίοδο τθσ γαλακτοφορίασ. Θ διαδικαςία ιταν απλι. Ζβραηαν το γάλα και παίρνανε το «άκοσ», δθλαδι τθν ςχθματιηόμενθ πζτςα που όταν κρφωμε τθν τοποκετοφςαν αλατιςμζνθ ςε πιλινα δοχεία. Θ εργαςία αυτι επαναλαμβάνονταν ςυνεχϊσ. Πταν ςυγγεντρϊνονταν αρκετι ποςότθτα τθν ςτράγγιηαν και τθν τοποκετουςαν ςτο «ντουρβάν» για περαιτζρω ψιςιμο (ομογενοποίθςθ του άκου)…ςτθν ςυνζχεια εναλλάξ τθν κρφωναν και τθ ηζςταιναν μζχρισ ότου ζπαιρναν το βοφτυρο που ανζβαινε… -Το ηωικό βοφτυρο. Ιταν το γνωςτό «κουηουροφκ», το λίποσ δθλαδι από τισ ουρζσ των προβάτων. -Το τυρί. Υπιρχαν πολλοί τφποι όπωσ: Το «γιαγλί», δθλαδι, αυτό που προζρχονταν από γάλα χωρίσ τθν αφαίρεςθ του βοφτυρου… Το «γιαβάν», δθλαδι, το άπαχο, το αποβουτυρωμζνο. Το «γιαγλί –γιαβάν», δθλαδι, αυτό που προζρχονταν από τθν πρόςμειξθ… Το «τςολμζκ πεϊνίρ», δθλαδι, το τυρί του πικαριοφ. Το «γιατιγί πεϊνίρ», με υπζροχθ γεφςθ το οποίο προςφζρονταν ςτισ γιορτζσ…

169

Ραρατιρθςθ Ραρόλθ τθν ζλλειψθ ςφγχρονων μζςων οι Συλλατενοί είχαν τθν δυνατότθτα τθσ διατιρθςθσ των τυριϊν τουσ ζωσ και του 18μθνου ςε αρίςτθ κατάςταςθ. Το «μυςτικό» βριςκόταν ςτθ διαδικαςία τθσ παραγωγισ. «Βράηανε το γάλα ςτο ταντοφρι και ςτθ ςυνζχεια και πάνω ςτθ φωτιά ζριχναν γιαοφρτι αραιωμζνο με αλατιςμζνο νερό, κατάλοιπο από προθγοφμενθ διαδικαςία πιξθσ, με ςυνεχζσ ανακάτεμα. Ζπειτα ςτράγγιηαν το τυρί που προζκυπτε και ςε μικρά κομμάτια τα ζβαηαν ςε μεγάλα πικαρια ςτθ «ςαλαμοφρα». Τθν ζφτιαχναν με “γράδο το φρζςκο αυγό”, δθλαδι ςε νερό ζριχναν ζνα φρζςκο αυγό, ςτθ ςυνζχεια αλάτι αναδεφοντασ και όταν το αυγό ανζβαινε ςτθν επιφάνεια θ άλμθ ιταν ζτοιμθ Κατόπιν και μετά από αρκετζσ θμζρεσ, όταν γζμιηε το πικάρι, ζβαηαν ςτο τυρί (τυρομάηα) αλάτι και αλεςμζνουσ ςπόρουσ από το φυτό αγριοανεμϊνθ του οποίου τα άνκθ είναι μωβ οι δε ςπόροι μαφροι ςε μορφι ςουςαμιοφ, και το ηφμωναν με τα χζρια. Στθ ςυνζχεια το ηυμωμζνο τυρί το τοποκετοφςαν ςε αρκετά βακιζσ πιλινεσ πιατζλεσ, «τςικί τςανάν», μεγαλφτερεσ από αυτζσ του γιαουρτιοφ, τισ ςκζπαηαν με φφλλα μουριάσ ι κλθματόφυλλα, από επάνω ηυμάρι και τα τοποκετοφςαν ανάποδα ςτο πιο υγρό μεροσ του κελαριοφ μζςα ςε ειδικοφσ λαξευμζνουσ πζτρινουσ λάκκουσ-«φοςί», ζτςι ϊςτε το μιςό να είναι επάνω από το επίπεδο του εδάφουσ, το δε υπόλοιπο ςκεπαςμζνο με χϊμα…

170

Σο παιχνίδι 272 για μικροφσ και μεγάλουσ, άνδρεσ, γυναίκεσ και παιδιά…

Ανζκακεν το παιχνίδι αποτελοφςε κάτι το ξεχωριςτό ςτθ ηωι των ανκρϊπων. Για τα παιδιά διζξοδο ςτθν ενεργθτικότθτά τουσ, αλλά παράλλθλα και ανάπτυξθ του ςϊματοσ και του ψυχικοφ τουσ κόςμου, φζρνοντάσ ςε επαφι το ζνα με το άλλο, βοθκϊντασ τα να διαμορφϊςουν μια αποδεχτι από τουσ άλλουσ προςωπικότθτα, να αποκτιςουν πνεφμα ςυνεργαςίασ. Και για τουσ μεγάλουσ, φυςικά, αφοφ τουσ χαρίηει μια ευχάριςτθ ανάπαυλα ςτο άγχοσ και ςτον κάματο τθσ κακθμερινισ εργαςίασ….μια κάποια φυγι, ζςτω και προςωρινι, από τα όποια προβλιματα, μια ςθμαντικότατθ ανανζωςθ. Ραρακζτουμε, λοιπόν, τα πατροπαράδοτα παιχνίδια, αυτά δθλαδι που διαςκζδαςαν και ψυχαγϊγθςαν τουσ δικοφσ μασ ανκρϊπουσ, τότε, ςτα χρόνια εκείνα τα παλιά, με τθν επιςιμανςθ πωσ τα «δουλζψαμε» και εμείσ…

1- Το «ντουβάρ εςεγί», δθλαδι τα γαϊδουράκια ι μακριά γαϊδοφρα… 2- Το «γιαηζ με, τουρά με», δθλαδι κορϊνα – γράμματα… 3- Το «ντίνω ντάλτιρ», δθλαδι το κουτςό ι κουτςαίνω… 4-Το «τςορντοφμ», δθλαδι το τςελίκ ι τςελίκι ι τςιλίκι… 5-Το «τοπ»-ι το «τςαλμαλί τοπ», δθλαδι το τόπι φτιαγμζνο με κουρζλια, κετςζδεσ, κλωςτζσ κλπ.. 6- Τα «γεςίρ», δθλαδι τα ςκλαβάκια… 7-Το «τηερζτ», δθλαδι τα ζφιππα ςκλαβάκια… 8-Θ «τςιμαν-ντόη», δθλαδι θ τυφλόμυγα…ι και «κιορ χοτηά», δθλαδι ο τυφλόχοτηασ. 9-Το «γιαλζ», δθλαδι το κρυφτό… 10-Τα «κότςιλα», δθλαδι τα κότςια…

272

« Μετά τθν γαλουχίαν ιτισ ςυνικωσ εκράτει επί εν ζτοσ, ι τίτκθ ι τροφόσ ζτρεφεν αφτθ το παιδίον δια διαφόρων υγρϊν (ςυχνοτάτθ υγρά τροφι ιτο το μζλι) ι ςτερεϊν τροφϊν, τθν οποίαν εμάςα αυτι πρϊτον, και είχε πάςαν τθν φροντίδα του παιδίου. Ρροσ φπνον εναπόκετον ταφτα εντόσ μικράσ ςκάφθσ- λίκνου και δια να αποκοιμίηουν αυτά ευκολϊτερον τα ζςειον, εξ ου διαςείειν ςκάφθν, ψάλλουςαι διαφόρουσ ωδάσ, καλουμζνασ βαυκαλιματα ι καταβαυκαλιςεισ. Ρροσ θςυχίαν και διαςκζδαςίν των ζδιδον εισ αυτά διάφορα παίγνια…».

171

11- Τα «κουτςοφγια», δθλαδι τα «κουτςοφjα»… πετραδάκια ι και βότςαλα, Το καλό βότςαλο, ο άνακασ, αιωρείται από τθν παίχτρια θ οποία προτοφ το αφιςει να ακουμπιςει το ζδαφοσ κα πρζπει να «χουφτϊςει» τα υπάρχοντα κάτω … 12-Το «γουμάρ» ι κουμάρι ι τηόγοσ με τα κότςιλα… 13- Το «ελ- λεμ , ελ- λεμ», (ςτο χζρι). Ραιχνίδι του χειμϊνα πάνω από το οικογενειακό ταντοφρι με τισ ακατάλθπτεσ για τουσ μθ μυθμζνουσ φράςεισ όπωσ: ςζϊτ- ςζϊτ( ςτο κοφτελο), μπίτ οςουρντοφ γιοργάλαντι, ντάμα τςεκτζ, ςιβρί ςιβρί, κλπ Ρρόκειται για παραλλαγι ανδρικοφ παιχνιδιοφ όπου ςφμφωνα με τθν οποία ζνασ, ο οποίο αποτελεί τθ βάςθ του παιχνιδιοφ, δζχεται αφοφ κλείςει τα μάτια ενοχλιςεισ, τςιμπιματα, αλλά και ερωτιςεισ, με τισ οποίεσ τον ελζγχουν- ρωτοφν, για τι « είδοσ φαγϊςιμο» κρατοφν… « εjα ςκόρda, εjα κρομμφjα, εjιά λάχανα»… 14- Το «νταχτυλίγια», δθλαδι το δαχτυλίδι Κάτω από αναποδογυριςμζνα φλιτηάνια ι από κουρελάκια κρφβανε ζνα δακτυλίδι. Εκείνοσ που αποτφγχανε να το ανακαλφψει κεωρείτο ωσ ο αποτυχϊν και άρα αντικείμενο τιμωρίασ όπωσ, το μουτηοφρωμα με κάπνα, ι τουσ μιμθτιςμοφσ ηϊων. 15- Τα «μαηγιά κι το κουτί»… 16- Το «τζκ μι; Τςίφτ μι;» ι το «τεκ-τςιφτ», δθλαδι μονά ηυγά…(αρχ. Αρτιαςμόσ)273 17-Το «μανγκζρ», δθλαδι το παιχνίδι με τα κζρματα… 18- Ο «άνιςκοσ» με τισ ομάδεσ των κοριτςιϊν να ςτζκονται αντικριςτά και να τραγουδοφν( παραλλαγι του «Χαραλάμπθ»): -Άνιςκοσ, άνιςκοσ ορντά πιρ γκιουηζλ βαρ, πεν ονοφ ιςτζριμ… (Εκεί είναι μια ωραία, άνιςκοσ, άνιςκοσ, εγϊ αυτιν τθ κζλω…) -Κιουρντοφμ τοπάλντερ, πιη ονοφ βερμζγιη…. (Είναι ςτραβι, είναι κουτςι, μα πάλι εμείσ δεν τθ δίνουμε…) -Κιοφρ ολςοφν τοπάλ ολςοφν πιη ονοφ ιςτζριη… (Ασ είναι ςτραβι, ασ είναι κουτςι, εμείσ τθ κζλουμε…) -Χεμ νταβουλςοφη χεμ ηουρναςζη πιη ονοφ βερμζγιη… (Οφτε δίχωσ νταβοφλια, οφτε δίχωσ ηουρνάδεσ εμείσ τθ δίνουμε…)

273

« Δραξάμενόσ τισ καρφων ι τι των τοιοφτων ερωτά, άρτιοσ ι περιττόσ ο εν τθ χειρί μου αρικμόσ;

Εάν μεν επιτφχθ λαμβάνει όςα εν τθ χειρί ζχει, εάν δε αμάρτθ αποτίει, όςασ ο ερωτιςασ ζχει.» Αριςτοφάνθσ. Ρλοφτοσ ςχ 816

172

-Χεμ νταβοφλουναν χεμ ηουρνάιναν πιη ονοφ ιςτζριη… (Και με νταβοφλια και με ηουρνάδεσ εμείσ τθ κζλουμε…) -Αραμπαςζη τεκερςίη πιη ονοφ βερμζγιη… (Δίχωσ αραμπά δίχωσ ρόδεσ εμείσ δεν τθ δίνουμε… -Αλτζν αραμπά ιλζν, γκιουμοφη τεκερί ιλζν πιη ονοφ ιςτζριη… ( Με μαλαματζνιο αραμπά και με αςθμζνιεσ ρόδεσ εμείσ τθ κζλουμε…) 19-Θ «ςάλεντηακ», δθλαδι κοφνια- αιϊρα 20-Το «κουν-ντϊ τερ», δθλαδι ρίχνω το λικάρι… 21- Το «τισ εν τω ντϊκε ςε», δθλαδι ποιοσ ςε βάρεςε… 22- Θ «ουτςκλοφ», δθλαδι θ τρίλιηα… 23- Το «Καλατηιά» Σε κφκλο όλα τα κορίτςια και τα μικρά παιδιά, όπου κάκε μια ζλεγε ςαν αίνιγμα ζνα προσ εφρεςθ αντικείμενο. Εκείνθ που το εφριςκε ζπαιρνε τθ ςειρά τθσ κλπ. 24- Θ «βουςβοφηα». Δζνανε με λεπτι κλωςτι μικουσ 2 περίπου μζτρων μια μθλολόνκθ (χρυςοκάνκαρο- ηίνα» θ οποία πετοφςε κυκλικά με το χαρακτθριςτικό ιχο βιηηη. 25- Ο «ουτςουρμάσ». Ο κλαςικόσ χαρταετόσ.274 26- Οι «κουτςοφνεσ», δθλαδι κοφκλεσ- μωρά με πελεκθτό ξφλο και τυλιγμζνο με πανιά. 27- Το «μπεςταςί», δθλαδι, τα γνωςτά πεντόβολα με μικρά πιλινα κομμάτια ι πιλινουσ κόκκινουσ βϊλουσ. 28- Το «γιάντεσ», με το ςτθκαίο κόκαλο τθσ όρνικασ. Θ μαγικι λζξθ του ξεγελάςματοσ ιταν «ακλιτάν»- (ςτο νου μου) 29- Το «τςοκοφρ- τςουλοφκ τοπ». Σκάβανε 7-8 λακκοφβεσ ςε ευκεία γραμμι με απόςταςθ 3 μζτρων περίπου θ μια από τθν άλλθ και προςπακοφςανε να βάλουνε μζςα τθν πάνινθ μπάλα. Πποιοσ είχε τισ περιςςότερεσ επιτυχίεσ ιταν ο νικθτισ... 30-Το «ηάρφι». Ιταν οι κικεσ μζςα ςτισ οποίεσ βάηανε τα πορςελάνινα φλυτηάνια του καφζ. Ζπαιρναν λοιπόν ζνα ηάφρι, το πετοφςαν ψθλά και αν ζπεφτε με το ςτόμιο προσ τα κάτω, δθλαδι ανάποδα, κζρδιηε ο παίχτθσ…

274

Μαρτυρία Σταματιάδθ Κεοφάνθ, ό.π., «Μια φορά ζνασ χαρταετόσ του οποίου το χαρτί ιταν παλαιό κρθςκευτικό βιβλίο πετοφςε ςτα Σφλλατα με πολφ δυνατό άνεμο. Ζςπαςε ο ςπάγκοσ και ο χαρταετόσ ζφταςε ςτα Φλογθτά. Οι Φλογθτανοί διάβαςαν τον χαρταετό και ζκαναν λιτανεία κεωρϊντασ το μινυμα του Κεοφ».

173

Ιατρικά και άλλα τινά Για τθν πρόνοια και τθν υγεία ζχουμε και αλλαχοφ αναφερκεί, ζςτω και αποςπαςματικά. Ζτςι, για τθν πρόνοια, για παράδειγμα, τον κφριο ρόλο τον είχε θ εκκλθςία βοθκοφμενθ πάντοτε από τθ δθμογεροντία, αλλά και βεβαίωσ από τισ αδελφότθτεσ και τισ ςυντεχνίεσ τθσ Ρόλθσ. Με ειςοδιματα αρκετά ςθμαντικά που προζρχονταν από τισ ενοικιάςεισ ακινιτων, γαιϊν, και τισ δωρεζσ των εφπορων Συλλατενϊν. Ζτςι μζροσ των κακθκόντων τθσ εκκλθςιαςτικισ επιτροπισ ιταν και θ ςτιριξθ των αδυνατοφντων παντιοτρόπωσ…Είτε με τθν χοριγθςθ των αναγκαίων χρθμάτων, είτε αναλαμβάνοντασ θ ίδια τθν επίλυςθ του προβλιματοσ. Το ίδιο φυςικά και με τθν ιατροφαρμακευτικι περίκαλψθ. Ζργο φοβερά επίπονο, μιασ και απουςίαηε πάντοτε ο γιατρόσ, αλλά και του δφςβατου τθσ περιοχισ. Να υπενκυμίςουμε πωσ τα Σφλλατα «ζβγαλαν» ζνα και μοναδικό γιατρό, τον Φαραςόπουλο, ο οποίοσ προςζφερε δωρεάν τισ υπθρεςίεσ του για μικρό χρονικό διάςτθμα… Βεβαίωσ ςε περίπτωςθ μεγάλθσ ανάγκθσ υπιρχε το νοςοκομείο τθσ Νεάπολθσ με τον «δικό» τουσ, τον Αρχάγγελο, που αποδιμθςε το 1917 από τον εξανκθματικό τφφο … ι τον Σιναςίτθ γιατρό- άνκρωπο Αρχζλαο Σαραντίδθ που δεν πιρε αμοιβι ποτζ…ι τον Μαλακοπίτθ Βαςλαματηι. Ιταν όμωσ όλοι οι προαναφερκζντεσ για τισ δφςκολεσ ζωσ τισ πολφ δφςκολεσ περιπτϊςεισ, μιασ και για τισ άλλεσ υπιρχαν οι «ειδικοί» του χωριοφ. Οι «εμπειρικοί», που αντιμετϊπιηαν τα «κακθμερινά», πάντοτε επιτυχϊσ, με τθ βοικεια του Κεοφ και των «γνωςτϊν» ιατρικϊν παραςκευαςμάτων, προϊόντα δικισ τουσ φυςικά ςκζψεωσ, ανακαλφψεωσ και τζχνθσ. Ζνα περίεργο κράμα χριςεωσ βοτάνων, αυτοςχεδίων αλοιφϊν για επικζματα, καταπλάςματα, αφεψιματα…και με βοικεια από το «υπερπζραν». Ζτςι ζχουμε και λζμε275: 1-Βλογιά-«ευλογιά». Αρχικά κάπνιηαν τον άρρωςτο με ξερά φφλλα ςκόρδου ι βάγια. Μετά, όμωσ, από τθν επιδθμία του 1895, επικράτθςε μια μορφι εμβολιαςμοφ. Σφμφωνα λοιπόν με αυτόν μια Τουρκάλα εμβολίαηε τουσ πάντεσ, μικροφσ και μεγάλουσ, τρυπϊντασ υποδόρια ψθλά ςτο μπράτςο και βάηοντασ «υγρό που είχε πάρει από άλλο μπόλι, αγνϊςτου προελεφςεωσ». 2-Δεφτερίτ- «διφκερίτιδα».

275

Μαρτυρίεσ και βλ Γ. Μαυροχαλυβίδθσ, ό.π. ςελ 305

174

Ζψθναν κοπριζσ ςκφλων, τισ ζκαναν ςκόνθ και τελικά τθν ζδιναν ςτον άρρωςτο ανακατεμζνθ με μζλι… 3-Κουλαγρί- «ωτίτιδα» Απαραίτθτο το ηεςτό λάδι από το καντιλι και πολλζσ φορζσ επίςθσ το ηουμί από το κρεμμφδι, ανακατεμζνο με μπόλικο κόκκινο πιπζρι. 4- Σαρθλίκι- «ίκτεροσ». Θ κεραπεφτρια «ζκοβε» τθ λεπτι ςάρκινθ μεμβράνθ κάτω από τθ γλϊςςα και ςτθ ςυνζχεια «γιτευε» το παιδί, δθλαδι του χάραηε ελαφρά το μζςα μζροσ του πάνω χείλουσ, ακολοφκωσ χάραηε ςε ςχιμα μικροφ ςταυροφ ανάμεςα ςτα φρφδια και κατόπιν του ζβαηε αλοιφι αποτελοφμενθ από ςκόρδο λιωμζνο και μζλι. Επίςθσ επιβοθκθτικά του φοροφςε ςτο λαιμό φλουρί και του ςκζπαηε το κεφάλι με κόκκινο πανί. 5-Μαγουλάδεσ-«παρωτίτιδα». Το ίδιο αλλά χωρίσ χάραγμα. Σκζπαηαν το κεφάλι του παιδιοφ με κόκκινο πανί και πίςω από τα δυο αυτιά και χαμθλά ςτα μάγουλα ηωγράφιηαν ςταυρουδάκια με χρϊμα που το ζφτιαχναν με ςκουριά και καπνιά από τθ τςοφκα, λζγοντασ ταυτόχρονα τισ ανάλογεσ ευχζσ- «ξόρκια» με ακαταλαβίςτικα μαγικά ςτιχάκια. Σφμφωνα με μια άλλθ κεραπεία, πάλι, τοποκετοφςαν φζτεσ από λεμόνι ςτο ςυγκεκριμζνο μζροσ. 6-Διάρροια. Άλεκαν καβουρδιςμζνο ρφηι με ξερά φραγκοςτάφυλλα, ζριχναν λίγο ρακί και ηουμί βραςμζνων φφλλων κρεμμυδιοφ…και το χορθγοφςαν ςε μορφι ςοφπασ. 7-Κακά ςπυριά- πρθξίματα. Το καλφτερο φάρμακο ιταν το «γιουροφχ γαπανζ», δθλαδι το «καπάκι τθσ ουράσ». Ράνω ςτο επίδικο μζροσ τοποκετοφςαν το πετςί τθσ ουράσ του αρνιοφ μαηί με το λίποσ… 8-Κοκίτθσ Το καλφτερο κεραπευτικό μζςο ιταν το γάλα τθσ γαϊδοφρασ το οποίο ζπαιρνε ο αςκενισ νθςτικόσ πρωί και βράδυ. 9- Ρριξιμο α-«γελζτσ μεχλεμί». Γενικά επί των πρθξιμάτων παραςκεφαηαν ζνα παχφρρευςτο υγρό που περιείχε ρετςίνι πεφκου«τςαμ ςακεηζ», λίποσ, λάδι και τριμμζνο ςαποφνι. Τοφτα, λοιπόν, τα «κεραπευτικά» υλικά τα λειϊνανε με κρεμμφδι και ςτθ ςυνζχεια τα ςτφβανε, το δε νζο προϊόν αποτελοφςε το καλφτερο φάρμακο με το οποίο καταπράυναν τα πρθξίματα γενικά και τουσ προερχόμενουσ από αυτά πόνουσ. β- όρχεων -«χεγιαρτςζκ» 175

Τοποκετοφςαν ςτο επίδικο μζροσ κοπανιςμζνα ςαλιγκάρια ι άνοιγαν τρφπεσ και τισ δουλεφανε φιτίλι… γ-πριξιμο πζλματοσ-«γάπαρτςζχ» Σχίηανε κάποιον βάτραχο και τον τυλίγανε μζνα κακαρό φφαςμα γφρω από το πζλμα… 10-Κιτρινάδα-«ςαρελζχ». Ο ειδικόσ κεράπευε τθν αςκζνεια με το «τςάνγκντεςμα», δθλαδι αφαίρεςθ αίματοσ με χάραγμα. Με ξυράφι το οποίο απολφμαινε ςτθ φωτιά χάραηε λίγο πάνω από το κοφτελο. Το αίμα που ζτρεχε ανακατωμζνο με μζλι το χορθγοφςαν ςτο «κιτρινιάρθ». Για τισ πολφ δφςκολεσ περιπτϊςεισ κοπάναγαν μαφρθ κότα και όπωσ ιταν με τα φτερά και τα αίματα τθν «ςτρϊνανε» ςτθν ςπονδυλικι ςτιλθ του αρρϊςτου για μια περίπου θμζρα. 11- Κρφωμα ι και κρφωμα ςτικουσ. Ηζςταιναν πίτουρα και τα τοποκετοφςαν ςτο ςτικοσ για να πάρει το «κακό». Στισ οξείεσ καταςτάςεισ, όταν δθλαδι ο αςκενισ είχε φοβεροφσ πόνουσ, τότε θ αντιμετϊπιςι τουσ γινότανε με άπλυτο μαλλί προβάτου, το οποίο αφοφ ηζςταιναν, τοποκετοφςαν ςτο πονεμζνο μζροσ… 12-Το κακό- «τζτανοσ» Επάλειψθ του κομμζνου ι τρυπθμζνου μζρουσ του αςκενοφσ που άρχιηε να κοκκινίηει- πριηεται με καυτό λάδι… 13-΢ευματιςμοί… Αφζψθμα αχφρου κρικισ ι βρϊμθσ. 14- Άςκμα. Ξζραιναν τον ςπόρο του απιγανου, τον κοπανοφςαν μζχρι να λιϊςει εντελϊσ και τον χορθγοφςαν ςτον αςκενι με λίγο μζλι. 15- Σωματικοί ερεκιςμοί. α- Τουσ καταπολεμοφςαν με κατάπλαςμα λιναρόςπορου. Το παχφρρευςτο αμυλϊδεσ παραςκεφαςμα το τοποκετοφςαν μζςα ςε λεπτό και αραιό φφαςμα και ςτθ ςυνζχεια το άπλωναν ςτο ςθμείο του ςϊματοσ που είχε τθν φλεγμονι β- Φαγοφρα- «γουρτεςζν». Ρλζνονταν καλά, ζπαιρναν μια κουταλιά ςκόνθ από τθν οποία προκαλοφνταν ο ερεκιςμόσ, κυλιότανε κάτω 2-3 φορζσ και ζλεγαν τα μαγικά, «γουρτεςζν ολντοφμ γουρτάρ μπενί», δθλαδι «γζνθκα, μ’ ζπιαςε φαγοφρα, γλίτωςε με…»

16- Στραμποφλιςμα…

176

Στοφμπιηαν κρεμμφδια και τοφτο το προϊόν το τοποκετοφςαν πάνω ςτο πρθςμζνο μζροσ του ποδιοφ. Ρίςτευαν ζτςι πωσ αφενόσ μεν κα ζπαυε ο πόνοσ, αλλά κα αφετζρου πωσ κα εξαφανιηόταν το «ςκοτωμζνο» αίμα… 17- Μικρά κοψίματα ι και καψίματα. Απολφμανςθ των πλθγϊν με ανκρϊπινα οφρα ι τοποκετϊντασ επάνω τουσ φφλλα καπνοφ… Λδιαίτερα για τα τρυπιματα χρθςιμοποιοφςαν ζνα παραςκεφαςμα που περιείχε βοφτυρο, αλεφρι από ςίκαλθ και γιαοφρτθ το οποίο επάλειφαν πάνω ςτο μζροσ που πονοφςε… 18 Κάταγμα- εξάρκρωςθ Δζνανε με λεπτζσ βζργεσ το χζρι ι το πόδι και ςτθ ςυνζχεια το επάλειφαν με μιασ μορφισ αλοιφι, μζχρι να ςκεπαςτοφν τα ξφλα, που τθν ζκαναν με: ςαποφνι τριμμζνο, λάδι, κοπανιςμζνεσ ςταφίδεσ, αςπράδι αυγοφ και ρακί. Μετά από αρκετζσ θμζρεσ, αφοφ το κακάριηαν, ςκζπαηαν το ςθμείο με ξίγκι και λίποσ ηϊου και το ζδεναν.

177

Η έξοδος… «Στθν αποβάκρα, από μακριά, φαινόταν ζνα ατζλειωτο, ομοιόμορφο μπουλοφκι, δίπλα ςτο τρζνο που αγκομαχοφςε δυνατά βγάηοντασ ζνα πυκνό μαφρο καπνό από τα ςωκικά του. Ρλθςιάςαμε με ανείπωτθ περιζργεια. Να δοφμε επιτζλουσ, τι «τςεςίτια» άνκρωποι είναι ετοφτοι, τισ όμορφεσ πιτςιρίκεσ που μασ περίγραφε ο Αποςτόλθσ, αυτοφσ που κα μασ ζπαιρναν τισ δουλειζσ και τα κτιματα, όπωσ ζλεγε ο πατζρασ. Μα ω κεοί! Τα είναι ετοφτο μωρζ; Ζνασ άμορφοσ όγκοσ. Άνδρεσ, γυναίκεσ ,παιδιά, ηεμπίλια, δεμάτια, οικοςκευζσ, ζνα πράγμα. Ζτςι ανάκατα… Τυλιγμζνοι κουρελιδεσ, πειναςμζνοι, άρρωςτοι, γεμάτοι ηωφφια, καταβεβλθμζνοι από τον κάματο, φαντάςματα του εαυτοφ τουσ, αποςτεωμζνοι ςκελετοί! Μάςκεσ πόνου, ατζλειωτθσ υπομονισ και προςμονισ για κάτι… Απόλυτθ θςυχία… κιςμζτ!»276

Τουσ υποςχζκθκαν πολλά, πάρα πολλά. Κερμι υποδοχι από τθ μθτζρα πατρίδα και τουσ ανκρϊπουσ τθσ, άμεςθ, δίκαιθ, και ςε τρζχουςεσ τιμζσ αποκατάςταςθ των εγκαταλειμμζνων περιουςιϊν, δουλειζσ, αςφάλεια, ελπίδα για ζνα καλφτερο μζλλον! Αλλά… Αλλά από εκεί τουσ «ζδιωξαν ωσ χριςτιανοφσ Ζλλθνεσ» και εδϊ τουσ δζχτθκαν ωσ «τουρκόςπορουσ», ωσ επικίνδυνουσ για τισ δουλειζσ και το βιόσ τουσ…κυριολεχτικά του «πζταξαν» κάπου εκεί277, ζξω, παραπζρα, παραδίπλα, παντοφ και πουκενά278.

276

Κων/νου Νίγδελθ, Και ζςτω εισ ενκφμθςιν, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Λεροφ ναοφ αγίου Δθμθτρίου, 2004, ςελ 13 277

«Εφθμερίσ των βαλκανίων», 26/10/1922, « Οι πρόςφυγεσ οι οποίοι ζμειναν εισ το φπαικρο, βλζποντασ ότι κινδυνεφουν να αποκάνουν από το κρφο και τθ βροχι επεχείρθςαν χκεσ να εγκαταςτακοφν βιαίωσ όπου ειςϊρμθςαν εισ διάφορα τουρκικά ςπίτια και εγκαταςτάκθκαν…» 278

«Εφθμερίσ των Βαλκανίων», 13/9/1922, « Φιλάνκρωποι κφριοι και κυρίεσ ζςπευςαν να πλθροφορθκοφν αν υπάρχει κανζνα κορίτςι να το πάρουν για ψυχοκόρθ. Και εξ άλλων περιςτάςεων ελάβομεν τθν ευκαιρίαν να γνωρίςουμε τι υποκρφπτεται υπό του φιλάνκρωπου τίτλου τθσ ψυχοκόρθσ. Απόκτθςθ δωρεάν ενόσ ανδράποδου, μιασ ςκλάβασ ιτισ άνευ μιςκοφ και διαμαρτυρίασ να υφίςταται μαρτφρια από μζρουσ τθσ ψυχομθτζρασ τθσ…»

178

Με μοναδικά εφόδια τθν αγάπθ για τθν πατρίδα, τθν πίςτθ τθν αγία, τθν ελπίδα για ζνα καλφτερο αφριο! Γιατί… Μα γιατί ο «τουρκομερίτθσ» είναι ο άνκρωποσ τθσ αντοχισ, τθσ υπομονισ, το φκθνό εργατικό χζρι…για όλεσ τισ δουλειζσ, για πενταροδεκάρεσ, δθλαδι! Αλλά…Αλλά, δόξα τον Αλλάχ, μπερεκζτ, κα τα βολζψουν! Αρκεί που είναι ςτθν πατρίδα. Αρκεί που τουσ «δζχτθκε» θ πατρίδα… Ραρακάτω παρακζτουμε δυο καταςτάςεισ Συλλατενϊν με τθν εκ των προτζρων υπόμνθςθ πωσ εμφιλοχωροφν λάκθ και παραλείψεισ... -Θ πρϊτθ, λοιπόν, αφορά τισ περιουςίεσ που εγκατζλειψαν αποτιμθκείςεσ από τθ μεικτι Εκτιμθτικι Επιτροπι και -Θ δεφτερθ, τουσ Συλλατενοφσ που εγκαταςτάκθκαν ςτθν νιςο Άνδρο

Α Ονοματεπϊνυμο

αξία περιουςίασ ςε χρυςζσ λίρεσ

Αλβανόπουλοσ Δ. Αγακάγγελοσ

5.260

Αλεκτορίδου ςφη. Γρ. Αποςτολία.

Άνδροσ Κυκλάδων 455

Αλεξιάδθσ Δ. Γεϊργιοσ

Αλεξίου Μωχςισ

Άνδροσ-Νζα Σφλλατα Ναφπλιον

1.600

Αλεξιάδου ςυη. Δ. Δζςποινα Αλεξιάδου Ραν. Κουλιςτζνθ

Κεςςαλονίκθ

Άνδροσ Κυκλάδων

Αλεξάνδρου Αλ. Χαράλαμποσ

Αλεξιάδθσ Ρρ. Μωχςισ

εγκατάςταςθσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Αλεκτορίδου ςφη. Ακ. Συμευτι.

Αλεξιάδθσ Ρρ Αλζξιοσ

τόποσ α-β

Νζα Σφλατα Άνδροσ Κυκλάδων

325

Νζα Σφλλατα

5.384

Νζα Σφλλατα

Αλτι-Κουλάντη Λορδ. Μακρίνα

187,50

Αγνϊςτου εγκατάςτας.

Ανκίμου Ρροδρ. Κυρκελίνα

300

Άνδροσ-Νζα Σφλλατα 179

Αντωνιάδθσ Ραρ. Λπποκράτθσ Ανυπαρίδθσ Δ. Ρρόδρομοσ

Άνδροσ Κυκλάδων 510

Καβάλα

Ανυπαρόπουλοσ Αμβρόςιοσ

Ακινα

Ανυπαρόπουλοσ Γ. Ραντελισ

100

Αμαλιάδα Θλ. *κακθγθτισ+

Αξενόσ Β. Απόςτολοσ

525

Νζα Σφλλατα

Αξενόσ Β. Κεόδωροσ

660

Άνδροσ-Ν Σφλλατα

Απαλίδθσ Σ. Γεράςιμοσ

890

Ρειραιάσ

Απαλίδθσ Σ. Γεράςιμοσ του

1.460

Ρειραιάσ

Αποςτόλ Λ. Σαγιρ

520

Νζα Σφλλατα

Αραβιςονλισ Χρ. Λορδάνθσ

590

Ακινα

Αργυρισ Λ. Κεοφάνθσ

285

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Αργυρόπουλοσ Γρθγόριοσ

Φλϊρινα

Αρετςανόπουλοσ Αγ. Δθμιτριοσ

375

Νζα Σφλλατα

Αρετςανοποφλου Γ. Ευκαλία Αρηοφσ Νικθφ. Κεοδόςιοσ Αρναοφτογλου Δ. Λεόντιοσ Ατηζμ Κ. Μαρία

Ακινα 388 10.485 670

Ρειραιάσ Νζα Σφλλατα Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ατηζμ Λ. Ραναγιϊτθσ

395

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ατηζμ Ρρ. Στζφανοσ

1.285

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

377

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ατηζμ-ογλοφ Λ. Κωνςταντίνοσ Αφκονίδθσ Ρρ. Αναςτάςιοσ

1.315

Θράκλειο Κριτθσ

Αφκονίδθσ Γ. Δθμιτριοσ

295

Κεςςαλονίκθ

Αφκονίδθσ Λ. Λεωνίδασ

760

Νζα Σφλλατα

Αφκονίδθσ Α. Ρρόδρομοσ

100

Αφκονίδθσ Στζφανοσ

2.850

Νζα Σφλλατα

Αφκονίδθσ Σ. Στζφανοσ

1.562

Νζα Σφλλατα

Θράκλειο Κριτθσ

Αφκονίδθσ Σ. Χριςτοσ

3.870

Ρειραιάσ *Κοκκινιά+

Αφκονίδου Αικατερίνθ

250

Νζα Σφλλατα

Βίηελθσ Δθμιτριοσ

960

Νζα Σφλλατα 180

Γαβριιλ ςυη. Γαβρ. Ευδοξία

Άνδροσ Κυκλάδων

Γανόπουλοσ Αη. Γεϊργιοσ

345

Νζα Σφλατα

Γανόπουλοσ Αη. Γρθγόριοσ

300

΢ωςικό Μετόχι

Γανόπουλοσ Αη. Σωτιριοσ

298

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Γανόπουλοσ Αη. Χαράλαμποσ

258

Άνδροσ Κυκλάδων

Γεωργάκ Βας. Σταματιανι

215,25

Νζα Σφλλατα

Γεωργάκ Β. Φίλιπποσ

923

Ρειραιάσ

Γεωργιάδθσ Ηάμπα Λωάννθσ

110

Νζα Σφλλατα

Γεωργιάδου Ηάμπα Μαγδαλθνι

302

Ρειραιάσ

Γεωργίου Β.Φίλιπποσ

1.390,25

Ρειραιάσ

Γιαγτηόγλου Λ. Βαςίλειοσ

Νζα Σφλλατα

Γιουμουςάκογλου Λ. Μαρία

328

Κεςςαλονίκθ

Δανιιλ Λγν. Μαγδαλθνι

323

Νζα Σφλλατα

Δανιιλ Νικθφόροσ

350

Νζα Σφλλατα

Δεδζ-ογλοφ Στεφ. Χριςτοσ

295

Κεςςαλονίκθ

Δελι-Δθμιτρ Γρ. Δθμιτριοσ

107

Νζα Σφλλατα

Δελι-Σάββα ςφη Μερκουρίου Μαρία

Άνδροσ Κυκλάδων

Δθλοποφλου ςφη Εφραίμ Ελιςάβετ

Άνδροσ Κυκλάδων

Δθμθτρίου Ευφροςφνθ

Νζα Σφλλατα

Δθμοςκζνθσ Νικόλαοσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Ελαιόπουλοσ Σάββα Ανζςτθσ

170

Ρειραιάσ

Ελευκερόπουλοσ Αβραάμ Γεϊργιοσ

395

Νζα Σφλλατα

Εμεκτζρ Γρ.Απόςτολοσ

107

Νζα Σφλλατα

Εμεκτζρ Γρθγόριοσ Μιςκόπουλοσ

361

Νζα Σφλλατα

Εξαρχίδθσ Γ. Βθκλεζμ

430

Νζα Σφλλατα

Εξαρχίδθσ Γ. Λωακείμ

2.554

Ρειραιάσ

Εξαρχίδθσ Γ. Λάηαροσ

2.715

Ακινα

Εξαρχίδθσ Λαη. Μάϊοσ

Νζα Σφλλατα

Εφραίμ Νικόλαοσ

Νζα Σφλλατα 181

Ηαφειρόπουλοσ Συμ. Αλζξανδροσ

Κεςςαλονίκθ

Ηαφειρόπουλοσ Ρζτρ. Ηαφείριοσ

2.250

Νζα Σφλλατα

Ηαφειρόπουλοσ Μθνάσ-Ματκαίοσ

140

Ακινα

Ηαφειρόπουλοσ Ρζτρου Κοςμά

295

Νζα Σφλλατα

Ηαφειρόπουλοσ Ρζτρου Συμεϊν

5.305,75

Κεςςαλονίκθ-Ακινα

Ηαφειρόπουλοσ Η. Τριαντάφυλλοσ

Νζα Σφλλατα

Ηαφειρόπουλοσ Συμ. Χριςτόδουλοσ

Ακινα

Ηαχαριάδθσ Λ. Δθμιτριοσ

Βουκουρζςτι

Θλιάδου Β Μαρία

235

Κεςςαλονίκθ

Κζμελθσ Ν. Κεόδωροσ

545

Κεςςαλονίκθ

Κωμαϊδου Γαβριιλ Συμευκι

520

Νζα Σφλατα

Λγνατιάδθσ Λγν. Μθνάσ

405

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Λςμθρλισ Λ. Απόςτολοσ

435

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Λωακειμίδθσ Ρρ. Αναςτάςιοσ

Νζα Σφλλατα

Λωαννίδθσ Κεοφ. Λωάννθσ

Νζα Σφλλατα

Λωάννου Μακρίνα

Ρειραιάσ

Καγιαλισ Γερ. Μιχαιλ

810

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Καϊμακάμθσ Τρ. Φίλιπποσ

528

Κεςςαλονίκθ

Καιςαρίδου αδελφοί

Κεςςαλονίκθ

Καράκθη Δ. Γεϊργιοσ

2.630

Νζα Σλλατα

Καράκθη Β. Δθμιτριοσ

780

Νζα Σφλλατα

Καράκθη Β. Χαράλαμποσ

4.710

Άνδροσ-Νζα Σφλλατα

Καρατςά Χρ. Μακρίνα

340

Καβάλα

Καρφόπουλοσ Κυρ. Νικόλαοσ

538

Κεςςαλονίκθ

Καςάπθσ*Καςςαπίδθσ+ Αναςτάςιοσ

267

Άνδροσ-΢ωςικό Μετόχι

Καςτρενόπουλοσ Γ Ακανάςιοσ

760

Κεςςαλονίκθ

Καςτρενόπουλοσ Γ. Γρθγόρθσ

610

Ρειραιάσ

Καςτρενοποφλου Ακ. Άννα

Κεςςαλονίκθ

Καςτρινόπουλοσ Γρ. Κωνςταντίνοσ

Ρειραιάσ-Ν. Σφλλατα 182

Κετςελισ Β. Ελευκζριοσ

Νζα Σφλλατα

Κεχαγιάσ Λ. Φίλιπποσ

200

Νζα Σφλλατα

Κιόρ-Θλία Ακ. Μιλτιάδθσ

430

Θράκλειο Κριτθσ

Κιόρ-Θλίασ Λαη. Γαβριιλ

300

Νζα Σφλλατα

Κιρτισ Μ. Γρθγόριοσ

155

Νζα Σφλλατα

Κλθρονόμοι Ακάςογλου

Ακινα

Κοντόπουλοσ Λ. Ραπαϊωάννθσ

870

Ακινα *ιερζασ+

Κοςμόπουλοσ Λ. Βαςίλειοσ

Κριτθ

Κοφλογλου Αντ. Ευκφμιοσ

573,50

Νζα Σφλλατα

Κοφλογλου Αντ. Χριςτοσ

1.050

Κωνςταντινοφπολθ

Κουντουράσ Ν. Λωακείμ

335

Άνδροσ-Ν.Σφλατα

Κουρουντερζκ Τιμ. Τρφφων

2.600

Νζα Σφλατα

Κωφίδθσ *Κουφίδθσ+Λωάννθσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Λάηπανάγ Συμ. Ραναγιϊτθσ

355

Τομπουρλοφ Χαλκιδικι

Λαμπρινοφ *Λαμπρινίδθσ+ Ευςτακ. Λωςιφ

228

Άνδροσ-΢ωςικό Μετόχι

Λαφτςόγλου Λγν. Κεόδωροσ

Νζα Σφλλατα

Μαγδαλθνισ Κοςμάσ

368

Ακινα

Μαΐου Μελζτιοσ

745

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Μαραγκόσ Ελ. Ρρόδρομοσ

528

Άνδροσ-Νζα Σφλατα

Μαρταβαλτηι Ραρ.Μενεξζσ

Βελεςτίνο Κεςςαλίασ

Μαυρίδθσ Ραυλου Θλίασ

Άνδροσ Κυκλάδων

Μαυρίδθσ Μάρκου Σταφροσ

820

Χανιά Κριτθσ

Μαυροβαςιλειάδθσ Απ. Αγάπιοσ

355

Κωνςταντινοφπολθ

Μαυροβαςιλειάδθσ Ανδρ. Ρρόδρομοσ

990

Νζα Σφλλατα

Μαυροβαςιλειάδθσ Σταφροσ

935

Κωνςταντινοφπολθ

Μαυροβαςιλειάδθσ Σωτιριοσ

5.100

Νζα Σφλατα

Μαυρόπουλοσ Ανδ. Ρρόδρομοσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Μελιτόπουλοσ *Μπαλτηισ+ Χαράλαμ.

17.130

Νζα Σφλλατα

Μενεξόγλου Μιχ. Αικατερίνθ

100

Καβάλα 183

Μενεξόγλου Μιχαιλ

1.000

Καβάλα

Μενεξόςολοσ Λουκά Δθμιτριοσ

1.750

Βζροια

Μεντζςογλου Ραρ. Στζφανοσ

785

Νζα Σφλλατα

Μεντζςογλου Μιχ. Γρθγόριοσ

943

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Μεντζςογλου Μιχ. Λωάννθσ

295

Άνδροσ Κυκλάδων

Μερκουρι Μερκουρίου Μαρίκα

595

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Μεταλίδθσ Ρινετίου Χριςτοσ

605

Ακινα

Μεταλίδου Χρ. Ραραςκευι του Χριςτου Μθτερίδθσ Ν. Σωτιριοσ

Κωνςταντινοφπολθ 1.200

Νζα Σφλλατα

Μιςκόπουλοσ Γρ. Απόςτολοσ

Νζα Σφλλατα

Μιςκόπουλοσ Κεοδ. Κεόδωροσ

Νζα Λωνία Αττικισ

Μιςκόπουλοσ Κεοδ. Λάηαροσ

320

Μοςχαρίδου ςυη. Λγν. Μαγδαλθνι

Νζα Φιλαδζλφεια Αττικ Άνδροσ Κυκλάδων

Μουράτ *Μουράτθσ+ Αλεξίου Ευδόκιμοσ

235

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Μουράτ Ρζρδικα

150

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Μπιντηελι ςφη. Δ Αρχόντα.

Άνδροσ Κυκλάδων

Νοταρίδθσ Λ. Ανάργυροσ

715

Αλεξανδροφπολθσ

Νοταρίδθσ Γρ. Ανζςτθσ

790

Νζα Σφλλατα

Νοταρίδθσ Ρ. Βαςίλειοσ

960

Ρειραιάσ

Ξανκόπουλοσ Αν. Αβραάμ

4.873

Ξάνκθ

Ξθροςτθλίδθσ Ραφλου Αναςτάςιοσ Ξθροςτθλίδθσ Τρ. Κεόδωροσ

Νζα Σφλλατα 1.870

Ξθροςτθλίδθσ Ραφλου Μθνάσ

Νζα Σφλλατα Νζα Σφλλατα

Ξθροςτθλίδθσ Κ. Ραφλοσ

1.707

Νζα Σφλλατα

Ξθροςτθλίδου Τρ. Κυριακι

1.800

Νζα Σφλλατα

Ραϊςιάδου Ραρκζνθ Κεοδϊρα

370

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Ραλτηόγλου Απ. Καλλίνικοσ

975

Νζα Σφλλατα

Ραναγιωτίδθσ Δθμοςκζνθσ

3.137,50

Άνδροσ

Ραναγιϊτου Ραν. Λάηαροσ

10,50

Χαλκιδικι 184

Ραπαδιονυςίου Χαρ. Κεοδϊρα

900

Ραπαδιονυςίου Λορδάνθσ Ραπαδιονυςίου Σωφρόνιοσ

Νζα Σφλλατα Νζα Σφλλατα

370

Νζα Σφλλατα

Ραπαδόπουλοσ Απ. Καλλίνικοσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Ραπαδόπουλοσ Γρ. Μιχαιλ

Ρειραιάσ

Ραπαδόπουλοσ Κ. Ραντελισ

265

Κωνςταντινοφπολισ

Ραπαδόπουλοσ Κ. Τρφφωνασ

1.155

Κεςςαλονίκθ

Ραπαδοποφλου Σωφρ. Κωνςταντινιά

1.000

Νζα Σφλλατα

Ραπαϊωάννου Συμεϊν

460

Άνδροσ

Ραπά-Λωάννου ςυη. Ν. Σϊτθρα

Άνδροσ Κυκλάδων

Ραςά Διον. Λορδάνθσ

710

Νζα Σφλλατα

Ραςά Βλ. Φωτεινι

Νζα Σφλλατα

Ραςουτηι ΢αχιλ-Δζςποινα

320

Νζα Σφλλατα

Ραςουτηισ Χρ. Ανζςτθσ

2.803,30

Νζα Σφλλατα

Ραςςά Λ. Ελιςάβετ

Φάρςαλα

Ραςχάλ Χρ. Μαρίνα

Χαλκιδικι

Ραςχαλίδου Κωνςταντίνα

270

Ραςχαλίδου Χρ. Κωνςταντινιά

Μαγνθςία Μαγνθςία

Ραςχάλου ςφη. Ραςχ. Αικατερίνθ

200

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ραςχάλου Ραςχ. Στζφανοσ

565

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ρατάτογλου Αντ. Ελιςάβετ Ραχωμιάδθσ Ανδρ. Άνκιμοσ

Άνδροσ-Ρειραιάσ 3.440

Ραχωμιάδου Ανδρ. Κουλιςτζνθ Ρεπζη *Ρεπζηθσ+Λάηαροσ

Νζα Σλλατα Νζα Σφλλατα

400

Ρερικλίδου ΢αχιλ και Δζςποινα του Γεωργ.

Άνδροσ-Φάρςαλα Άνδροσ Κυκλάδων

Ρετρίδθσ Στεφ. Γρθγόριοσ

574

Νζα Σφλλατα

Ρορφυρίδθσ Λ. Δανιιλ

510

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Ρορφυρίδθσ Δανιιλ Νικθφόροσ Ρορφφρογλου Μιχαιλ Μακρίνα

Άνδροσ Κυκλάδων 250

Καβάλα 185

΢ωςςόπουλοσ Λ. Λωςιφ

905

Κεςςαλονίκθ

Σαμοκαςίδθσ Γρ. Νικόλαοσ

Άνδροσ Κυκλάδων

Σαμουρκάςογλου Ραρ. Χαράλαμποσ

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Σαράφ *Σαράφθσ+ Ν. Χαράλαμποσ

775

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Σαράφ Ν. Ρινζτθσ

700

Νζα Σφλλατα

Σαράφ ςυη. Β. Σταματιανι

Άνδροσ Κυκλάδων

Σεχ-παςά Μάρκου Ακανάςιοσ

535

Νζα Σφλλατα

Σουχίδθσ Ραν. Αβζρκιοσ

575,50

Νζα Σφλλατα

Σταματιάδθσ Κεολ. Ραφλου

470

Κωνςταντινοφπολισ

Σταματιάδθσ Σταφρου Κεοφάνθσ

4.960

Άνδροσ

Σταματιάδθσ Ρρ. Λωάννθσ

1.300

Κόρινκοσ

Σταματιάδθσ Ρρ. Σταμάτιοσ

445

Άνδροσ-Νζα Σφλλατα

Σταματιάδθσ Σταμ. Συμεϊν

Άνδροσ Κυκλάδων

Σταματιάδου Στ. τοπάλ-Μαρία

410

Ρειραιάσ

Σταμάτογλου Ρρ. Χουρςάνα

565

Κωνςταντινοφπολισ

Σταφρου Ολυμπία

320

Νζα Σφλατα

Σταφρου Συμευκι

600

Κεςςαλονίκθ

Στζρναλθσ Χαρ. Γρθγόριοσ

1.160

Ρειραιάσ

Στζρναλθσ Χρ. Γρθγόριοσ

3.740

Ρειραιάσ

Ταρίτηαλθ ςυη. Λαη. Ραραςκευι

Άνδροσ Κυκλάδων

Ταρίτηαλθσ Δθμιτριοσ

390

Νζα Σφλλατα

Ταρίτηαλθσ Αγ. Ραραςκευάσ

223

Νζα Σφλλατα

Τερηισ Ελ. Λωάννθσ

345

Ακινα

Τηαμπάηογλου Γρ. Αριςτείδθσ

1.395

Ρειραιάσ

Τηαμπάηογλου Σάββα Βαςίλειοσ

755

Ρειραιάσ

Τηαμπάηογλου Γρθγόριοσ

1.740

Ρειραιάσ

Τηαμπάηογλου Φ. Κεοδϊρα

Άνδροσ-Ρειραιάσ

Τηαμπάηογλου Γρ. Λωακείμ

1.670

Άνδροσ Κυκλάδων

Τηαμπάηογλου Γρ. Λάηαροσ

1.080

Άνδροσ Κυκλάδων 186

Τηελζπογλου Αν. Δθμιτριοσ

235

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Τηερικτςόγλου Λωάννθσ

355

Κζρκυρα

Τηθγερςιη Χατηθαγαπίου

795

Κωνςταντινοφπολισ

Τηθγερςιηογλου Θρόδοτοσ

225

Καβάλα

Τηθγερςιηογλου Χατηθαγάπιοσ

420

Νζα Σφλατα

Τηθγερτηόγλου Αμβρόςιοσ του

735

Ακινα

Τηθλι Μιχαιλ Σταυριανι

375

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Τηθλιςιάδου ςφη Μιχαιλ Μαγδαλθνι

410

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Τθλι-ογλοφ Λ. Εφραίμ

703

Νζα Σφλλατα

Τθρχινογλου Λ.Χατηι-Σταφροσ

120

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Τοηακίδθσ Ακ. Γρθγόριοσ

660

Νζα Σφλλατα

Τοηάκογλου Αντϊνιοσ

690

Νζα Σφλλατα

Τοηάκογλου Μιχαιλ

300

Νζα Σφλλατα

Τοςοφηογλου Β. Αναςτάςιοσ

235

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Τοςοφηογλου Γ. Δθμιτριοσ

150

Νζα Σφλλατα

Τοςοφηογλου Λ. Εφραίμ

150

Νζα Σφλλατα

Τουϊςοφη Ηαχ. Κεόκριτοσ

765

Ρειραιάσ

Τουϊςοφη Μακρίνα

300

Νζα Σφλλατα

Τρυφερίδθσ Σπυρίδων

Ρειραιάσ

Τςολάκίδθσ Σάββα Μερκοφρ

492

Τρανςβάλ

Φαραςόπουλοσ Συμ. Ηαφείριοσ

920

Κωνςταντινοφπολισ

Φειδόπουλοσ Λαη. Γαβριιλ Φειδόπουλοσ Α. Μιλτιάδθσ

Άνδροσ Κυκλάδων 450

Χαραλάμπουσ Χαρ. Δζςποινα

Κριτθ Άνδροσ Κυκλάδων

Χάριςμασ Γεϊργιοσ

450

Κεςςαλονίκθ

Χαριτωνιάδου Λαη.Αναςταςία

310

Καβάλα

Χαριτωνίδθσ Λαη. Νικόλαοσ

315

Κωνςταντινοφπολισ

Χατηθ-Αγαπίου Ανδρζασ

908

Ξάνκθ

Χατηθ-Αγαπίου Λςαάκ Ελευκερίνθ

625

Κριτθ 187

Χατηθ-Αποςτόλ Σαγιρ Κακαρι

620

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Αποςτόλ Μιςαιλ Σοφία Αποςτόλ Γ. Φωτεινι

133

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα ΧατηθΆνδροσ-Ν. Σφλλατα

Χατηθ-Αποςτόλου Απ. Κακαρι

480

Άνδροσ-Ν. Σφλλατα

Χατηθ-Γεωργίου Μθνάσ

290

Κεςςαλονίκθ

Χατηθ-Γεωργίου Νεόφυτοσ

370

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Χατηθ-Γεωργίου Ραραςκευι

125

Βζροια

Χατηθ-Γεωργίου Σταυριανι

Κεςςαλονίκθ

Χατηθ-Λωακαείμ Ηαχ. Φϊτιοσ

617

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Κυριάκου Αντ. Κυριάκοσ

1.165

Ξάνκθ

Χατηθ-Νεοφυτιάδου Β. Ρρόδρομοσ

565,50

Κόρινκοσ

Χατηθ-Νεοφφτου Μθνάσ

100

Κεςςαλονίκθ

Χατηι-Ραραςκευά Δζςποινα

430

Άνδροσ

Χατηι-Ραραςκευάσ Ραφλοσ

735

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Σταφρου Μωχςισ

1.525

Κεςςαλονίκθ-Κριτθ

Χατηθ-Συμεϊν Φωτεινι

145

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Συμεωνίδθσ Συμεϊν Βαςίλειοσ

1.550

Κωνςταντινοφπολισ

Χατηθ-Συμεωνίδθσ Ραχϊμιοσ

375

΢ωςικό Μετόχι

Χατηθ-Φιλιππίδθσ Λαη. Απόςτολοσ

4.414

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Φιλιππίδθσ Απ. Βαςίλειοσ

1.049,85

Νζα Σφλλατα

Χατηθ-Φιλιππίδθσ Απ. Λάηαροσ Χατηθ-Φιλιππίδθσ Απ. Φίλιπποσ

Νζα Σφλλατα 410

Χατηθ-Φιλιππίδθσ Χατηθπαραςκευάσ

Νζα Σφλλατα Κεςςαλονίκθ

Χατηθ-Χριςτου Σαμουιλ

530

Νζα Σφλλατα

Χατηόπουλοσ Μωχςι Ραχϊμιοσ

1.417

Νζα Σφλλατα

Χόμπουρλου ςφη. Γρ. Αποςτολιά. Χρθςτίδθσ Χρ. Ανζςτθσ

Άνδροσ-Νζα Σφλλατα Άνδροσ Κυκλάδων

Χρυςοβζλογλου Κ Γεϊργιοσ

Αγνϊςτου εγκατάςτα.

Χρυςομαλλίδθσ Μιχαιλ

600

Ρειραιάσ

188

Χρυςομαλλίδου Χριςτου Γ

455

Κεςςαλονίκθ

Χρυςομάλλου Μαριγϊ

344

Κεςςαλονίκθ

Χρυςομάλλου Αντ. Χριςτοσ

540

Κεςςαλονίκθ

Χωλόπουλοσ Β. Στζφανοσ

3.170

Βζροια

Χριςτιανικι Κοινότθσ Συλλάτων

91.489

Β Ονοματεπϊνυμο

Πνομα πατζρα- ςυη.

Ζτοσ γζννθςθσ

Αβρααμίδου Κατερίνα

ςυη. Ευςτάκιοσ 1905

Αλεκτορίδου Ανάργυροσ Γρθγόριοσ

1919

Αλεκτορίδου Αποςτολία ςυη. Γρθγόριοσ 1887 Αλεκτορίδου Σοφία

Γρθγόριοσ

Αλεκτορίδου Συμευτι

ςυη.Ακανάςιοσ 1855

Αλεκτορίδου Χρυςάνκθ Γρθγόριοσ

1907

1912

Αλεξάνδρου Ελζνθ

Αλζξανδροσ

1913

Αλεξάνδρου Χαράλαμποσ

Αλζξανδροσ

1902

Αλεξιάδθσ Ελιςςαίοσ

Αλζξιοσ

1911

Αλεξιάδου Τριανταφφλλα

Αλζξιοσ

1915

Αλεξιάδου Τριανταφυλλιά

ςυη.Αλζξιοσ

1883 189

Ανκίμου Αγγελίνα

Νικόλαοσ

Ανκίμου Μθνάσ

ςυη. Νικόλαοσ

Αντωνιάδθ Αποςτολιά

ςυη. Λπποκράτθσ 1903

1887 1911

Αντωνιάδθσ Λπποκράτθσ Ραραςκευάσ

1897

Αξζνου Αγακι

1903

Κεόδωροσ

Αξζνου Βαςίλειοσ

Κεόδωροσ

1895

Αξζνου Δζςποινα

Κεόδωροσ

1905

Αξζνου Ειρινθ

Κεόδωροσ

1907

Αξζνου Λωάννθσ

Κεόδωροσ

1921

Αξζνου Κυριακι

ςυη.Κεόδωροσ

1870

Αξζνου Νικόλαοσ

Κεόδωροσ

1922

Αξζνου Σταυριανι

Κεόδωροσ

1895

Αξζνου Φωτεινι

Κεόδωροσ

1924

Αξζνου Χαράλαμποσ

Κεόδωροσ

1908

Αργυρίου Γεςκθμανι

Κεοφάνθσ

1909

Αργυρίου Κατίνα

Κεοφάνθσ

1911

Αργυρίου Συμευτι

ςυη. Μαΐοσ

Αργυρίου Φωτεινι

ςυη.Κεοφάνθσ

1873

Ατηζμθ Βαςιλικι

Κωνςταντίνοσ

1897

Ατηζμθ Μαρία

ςυη. Κωνςταντίνοσ

1870

Ατηζμθ Μαρία

ςυη. Στζφανοσ

1859

Ατηζμθ Χαρίκλεια

Κωνςταντίνοσ

1904

Ατηζμογλου Αναςταςία Βαςίλειοσ Ατηζμογλου Κωνςταντίνα

1852

1914

Ραναγιϊτθσ

1892

Ατηζμογλου Ραναγιϊτθσ Λωάννθ

1855

Γαβριιλ Ευδοξία

1880

ςυη. Γαβριιλ

Γαβριιλ Κεοφανεία

Γαβριιλ

1900

Γαβριιλ Μακρίνα

Γαβριιλ

1913

Γαβριιλ Μθνάσ

Γαβριιλ

1923

190

Γιαννόπουλοσ Σωτιριοσ Αηαρίασ

1877

Γιαννοποφλου Δζςποινα Σωτιριοσ

1905

Γιαννοποφλου Μάρκα

1912

Σωτιριοσ

Γιαννοποφλου Συμευτι ςυη. Σωτιριοσ

1878

Γιαννοποφλου Χαρίκλεια

Γρθγόριοσ

1905

Δαριτηαλθ Κατίνα

ςυη. Λάηαροσ

1909

Δαριτηαλθ Κωςτισ

Λάηαροσ

1910

Δαριτηαλθ Ραραςκευι ςυη. Λάηαροσ Δελι-Σάββα Μαρία

1875

ςυη.Μερκοφριοσ 1875

Δθλόπουλοσ Δθμιτριοσ Εφραίμ

1920

Δθλόπουλοσ Νικόλαοσ

1914

Εφραίμ

Δθλοποφλου Γραμματικι

Εφραίμ

Δθλοποφλου Δζςποινα Εφραίμ Δθλοποφλου Ελιςάβετ

1912 1908

ςυη. Εφραίμ

1880

Λγνατιάδθ Κυριακι

Λγνάτιοσ

1869

Λγνατιάδθσ Μθνάσ

Λγνάτιοσ

1853

Λημιρλι Ραραςκευι

ςυη. Απόςτολοσ 1860

Λημιρλισ Λωάννθσ

Απόςτολοσ

Καγιαλι *Ρεμποβολίδου+ Μάρκα Γεϊργιοσ Καγιαλισ *Ρεμποβολίδθσ+ Μιχαιλ

1902 1905

Γεράςιμοσ

1850

Καράκλθ Αναςταςία

Χαράλαμποσ

1917

Καράκλθ Ευγενία

Χαράλαμποσ

1915

Καράκλθ Ευφθμία

Χαράλαμποσ

1905

Καράκλθ Ηαχαρϊ

Χαράλαμποσ

1911

Καράκλθ Μαρία

Χαράλαμποσ

1907

Καράκλθ Ρελαγία

ςυη. Χαράλαμποσ

1885

Καράκλθσ Βαςίλειοσ

Χαράλαμποσ

1919

Καράκλθσ Χαράλαμποσ Βαςίλειοσ Καςςαπίδου Σεβαςτι

1877

ςυη.Αναςτάςιοσ 1865

191

Καςςαπίδου Αικατερίνθ ςυη. Κεόδωροσ 1893 Καςςαπίδου Αναςταςία Αναςτάςιοσ

1900

Καςςαπίδου Ρερδικοφλα

Κεόδωροσ

1920

Καςςαπίδου Σιμζλα

Κεόδωροσ

1922

Κουντουρά Άννα

ςυη. Λωακείμ

1891

Κουντουρά Φωτεινι

Λωακείμ

Κουντουράσ Λωακείμ

Νικόλαοσ

1855

Κωφίδθσ Λωάννθσ

Απόςτολοσ

1906

Κωφίδου Ελιςάβετ

Απόςτολοσ

1912

Κωφίδου Μαρία

Χριςτοσ

Λαμπρινίδου Άννα Λαμπρινίδου Ταττιανι

1858

1892

ςυη. Λωςιφ Λωςιφ

1880 1905

Μαραγκόσ Θλίασ

Ρρόδρομοσ

1912

Μαραγκόσ Λωακείμ

Δθμιτριοσ

1910

Μαραγκοφ Ηωι

Ρρόδρομοσ

1905

Μαραγκοφ Μαρία

ςυη. Ρρόδρομοσ 1875

Μαρκουρι Μαρία

Μερκοφριοσ

Μαυρίδθσ Θλίασ

Ραφλοσ

Μαυρίδου Καλλιόπθ

1907

1900 ςυη. Θλίασ

Μαυρόπουλοσ Aνδρζασ Ρρόδρομοσ

1905 1920

Μαυρόπουλοσ Ρρόδρομοσ

Ανδρζασ

1888

Μαυρόπουλοσ Φϊτιοσ

Ρρόδρομοσ

1922

Μαυροποφλου ΢ωξάνδρα

ςυη.Ρρόδρομοσ 1890

Μεντζςογλου Δζςποινα Γρθγόριοσ

1865

Μεντζςογλου Ηωι

ςυη. Γρθγόριοσ 1882

Μεντζςογλου Μάρκα

Γρθγόριοσ

1915

Μεντζςογλου Μαρία

Γρθγόριοσ

1905

Μουράτθ Αναςταςία

Ευδόκιοσ

1865

Μουράτθ Αναςταςία

Ευδόκιοσ

1917

192

Μουράτθ Ολυμπία

ςυη. Ευδόκιοσ

1888

Μουράτθσ Αλζξιοσ

Ευδόκιοσ

1909

Μουράτθσ Ευδόκιοσ

Αλζξιοσ

Μπινδηελι Αρχόντα

ςυη. Δθμιτριοσ 1885

Μπινδηελι Ελζνθ

Δθμιτριοσ

1915

Μπινδηελι Σταυριανι

Δθμιτριοσ

1907

Μπινδηελισ Ελευκζριοσ Δθμιτριοσ

1886

1916

Ραναγιωτίδθσ Δθμοςκζνθσ

Ραναγιϊτθσ

1855

Ραναγιωτίδου Ελευκερία

ςυη. Δθμοςκζνθσ

1862

Ραπαδόπουλοσ Δθμιτριοσ

Καλλίνικοσ

1915

Ραπαδόπουλοσ Καλλίνικοσ

Απόςτολοσ

1853

Ραπαδοποφλου Δζςποινα

Καλλίνικοσ

1908

Ραπαδοποφλου Ευδοξία Καλλίνικοσ

1880

Ραπαδοποφλου Κρζπαλθ

ςυη. Καλλίνικοσ 1855

Ραπαδοποφλου Ραραςκευι

Καλλίνικοσ

1909

Ραπά-Λωάννου Ελζνθ

Νικόλαοσ

1911

Ραπά-Λωάννου Σϊτειρα ςυη. Νικόλαοσ

1889

Ραςκάλου Ελζνθ

ςυη. Στζφανοσ

1880

Ραςκάλου Κατίνα

ςυη. Ραςκάλθσ 1870

Ραςκάλου Στζφανοσ

Ραςχάλθ

1859

Ρατάτογλου Δθμιτριοσ Αντϊνιοσ

1918

Ρατάτογλου Ελιςάβετ

1885

Ρατάτογλου Ραφλοσ Ρεπζηθ Μάρκα

ςυη. Αντϊνιοσ Αντϊνιοσ Λάηαροσ

1916 1887

Ρερικλίδου Δζςποινα

Γεϊργιοσ

1909

Ρερικλίδου ΢αχιλ

Γεϊργιοσ

1903

Ρορφυρίδθ Αικατερίνθ Νικθφόροσ Ρορφυρίδθ Ραρκενία

1907

ςυη. Νικθφόροσ 1887

Ρορφυρίδθσ Αναςτάςιοσ Νικθφόροσ

1918

193

Ρορφυρίδθσ Λορδάνθσ

Νικθφόροσ

1915

Ρορφυρίδθσ Λωάννθσ

Νικθφόροσ

1910

Ρορφυρίδθσ Νικθφόροσ Δανιιλ

1876

Σαμοκαςίδθσ Νικόλαοσ Γρθγόριοσ

1882

Σαράφθ Αννίκα

1905

Χαράλαμποσ

Σαράφθ Ευδοκία

ςυη. Χαράλαμποσ

Σαράφθ Σταματιανι

ςυη. Βαςίλειοσ 1845

Σαράφθσ Βαςίλειοσ

Χαράλαμποσ

Σταματιάδθσ Κεοφάνθσ Σταφροσ

1910

1857

Σταματιάδθσ Ραςχάλθσ Σταμάτθσ Σταματιάδθσ Συμεϊν

1912

Σταμάτθσ

1905

Σταματιάδου Αναςταςία ςυη. Σταμάτθσ

1870

Σταματιάδου Ευδοξία

1911

Σταμάτθσ

Σταματιάδου Φωτεινι

ςυη. Κεοφάνθσ 1857

Τηελζπογλου Αναςτάςιοσ

Δθμιτριοσ

Τηελζπογλου Βαςιλικι

ςυη.Αναςτάςιοσ 1900

Τηελζπογλου Λάηαροσ

Αναςτάςιοσ

Τηελζπογλου Μαρία

1865

1898

1913

Δθμιτριοσ

1859

Τηελζπογλου Χριςτοσ

Αναςτάςιοσ

1919

Τηιλιςιάδθσ Δθμιτριοσ

Γεϊργιοσ

1911

Τηιλιςιάδου Μαγδαλθνι ςυη. Μιχαιλ Τηιλιςιάδου Σταυριανι Μιχαιλ

1855 1885

Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Ανάργυροσ Λωακείμ Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Γρθγόριοσ

1900

Λωακείμ 1912

Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Λωακείμ Γρθγόριοσ

1873

Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Κλεονίκ Λωακείμ 1909 Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Μακρίνα

Λωακείμ 1903

Τηιντάρ *Τςαμπάηογλου+ Σταυριανι

ςυη. Λωακείμ

Τςαμπάηογλου Φωτεινι Λάηαροσ

1880

1920

194

Τςαμπάηογλου Αναςταςία

Λάηαροσ

1924

Τςαμπάηογλου Αναςταςία

Φίλιπποσ

1915

Τςαμπάηογλου Βαςίλειοσ

Φίλιπποσ

1911

Τςαμπάηογλου Βαςιλικι Λάηαροσ Τςαμπάηογλου Κεοδϊρα

1921

ςυη. Φίλιπποσ

Τςαμπάηογλου Μελετίνθ ςυη. Λάηαροσ Φιδόπουλοσ Γαβριιλ

1892 1896

Λάηαροσ

1867

Χαραλάμπουσ Δζςποινα ςυη.Χαράλαμποσ

1909

Χατηι-Αποςτόλου Βικτωρία

Μιςαιλ

1907

Χατηι-Αποςτόλου Κατίνα

Γεϊργιοσ

1910

Χατηι-Αποςτόλου Κωνςταντίνοσ Γεϊργιοσ

1919

Χατηι-Αποςτόλου Μθνάσ

Μιςαιλ

1909

Χατηι-Αποςτόλου Σάββασ

Γεϊργιοσ

1917

Χατηι-Αποςτόλου Σοφία ςυη. Μιςαιλ

1883

Χατηι-Αποςτόλου Σταματιανι Μιςαιλ

1912

Χατηι-Αποςτόλου Φωτεινι

ςυη. Γεϊργιοσ

1886

Χατηι-Αποςτόλου Φωτεινι

Γεϊργιοσ

1886

Χόμπουρλου Αντϊνιοσ

Γρθγόριοσ

1910

Χόμπουρλου Αποςτολιά ςυη. Γρθγόριοσ 1888 Χρθςτίδθσ Ανζςτθσ

Χριςτοσ

1850

Χρθςτίδου Δζςποινα

ςυη. Ανζςτθσ

1877

Χρθςτίδου Κατίνα

Λάηαροσ

1915

195

196

Μαρτυρίες atadede Σταματιάδθ Κεοφάνθ (1857-1934) που δόκθκε ςτον εγγονό του Κεοφάνθ (babacim) « Ο πατζρασ ςου Λάηαροσ, μου ζςτελνε ςτο χωριό τακτικά διάφορα ζντυπα αλλά και εφθμερίδεσ τθσ πόλθσ (Ανατολι και Νεολόγο) από τισ οποίεσ μακαίναμε τα “χαπάρια του κόςμου”. Χρόνια πολζμων ιταν τα τελευταία είκοςι χρόνια. Πλο το Μπαλκάν Γιαριμανταςί (βαλκανικι χερςόνθςοσ) αναςτατωμζνο. Μετά τον χαμό τθσ Σμφρνθσ το χωριό μασ βουβό, αμίλθτο, φοβιςμζνο. Και τι δεν άκουγεσ και τι δεν ζβλεπεσ. ΢ωμιοφσ βαςανιςμζνουσ να πορεφονται εξόριςτοι. Ζβλεπεσ τα καραβάνια, ζβλεπεσ τθ γενιά μασ ρακζνδυτθ να ςζρνει τα πόδια, άκουγεσ κλάματα, πονοφςε θ ψυχι ςου. Ιταν ο μινασ Μάρτιοσ του 1924 όταν ιρκε ςτο χωριό το “ταλιμάτι”=διαταγι, από τθ Νεάπολθ, το ζςτειλε ο καϊμακάμθσ ςτθ δθμογεροντία. Το είδα με τα μάτια μου. Πλα όςα άκουγα(ζρχεται ανταλλαγι-mubadele geliyor) τον τελευταίο χρόνο, τα είδα γραμμζνα ςε επίςθμο κρατικό τοφρκικο χαρτί. Και τι ζγραφαν οι ακεόφοβοι μεταξφ άλλων: Πτι όςοι δεν εμφανιςκοφν αυτοπροςϊπωσ ςτθν καταγραφι και ςτθν απογραφι των περιουςιϊν τουσ, αυτζσ δθμεφονται. Γνϊριηαν καλά ότι πολλοί ΢ωμιοί οικογενειακά ηοφςαν ςτθν Ρόλθ. Το χαρτί γραμμζνο ςτα τοφρκικα το διάβαςε ο παπά Γιάννθσ ςτθν εκκλθςία, αλλά δεν πρόλαβε να το τελειϊςει. Κραυγζσ πόνου παντοφ, μζςα και ζξω από το ναό, όλο το χωριό ιταν βλζπεισ εκεί. Πλοι οι χωριανοί, μα όλοι οι χωριανοί αγκαλιαςμζνοι κλαίνε. “Δεν ιταν διεσ κι εφκολο να αφιςουμε τα κόκαλα των παπποφδων μασ, τισ εκκλθςιζσ μασ, τα ςχολεία μασ, τα κτιματα και τα ςπίτια μασ εκεί.” Ιταν όμωσ και θ αγάπθ για τθν Ελλάδα γραμμζνθ μζςα μασ, βακειά ςτθν καρδιά μασ. Ζτςι μεγαλϊςαμε, ζτςι μακαίναμε τα παιδιά μασ. Ελλάδα λζγαμε και κλαίγαμε από χαρά. Ιταν πια οριςτικό και βζβαιο ότι κα φεφγαμε. Θ γιαγιά Φϊτα ζκλαιγε και παρακαλοφςε κάκε μζρα δεν ςταματοφςε το κλάμα και τα μοιρολόγια ςαν να είχαμε “ςεραντάμερνα”. “Αμά το Κεγό, τα δϊδεκα Αποςτόλ και οφλα τα Αγίουσ περικάλνε τα ετά”- (Το Κεό, τουσ δϊδεκα Αποςτόλουσ και όλουσ τουσ αγίουσ, αυτοφσ παρακαλοφςε). “Ραναϊα ςφφτα γλφτω μασ”(Ραναγιά ζλα γριγορα και γλφτωςε μασ). Σαν ξάπλωνα το βράδυ ποφ να κοιμθκϊ, όλο και ρωτοφςα και απάντθςθ δεν ζπαιρνα: Τι αμαρτίεσ κάναμε; Ροιον αδικιςαμε; Γιατί Κεζ μου μασ εξορίηεισ ςαν τουσ Λουδαίουσ; Οι νζοι του χωριοφ ανυπόμονοι περίμεναν τθ μζρα τθσ “Ελλάδασ” από τον χειμϊνα. Τραγουδοφςαν, χόρευαν, ζκαναν όνειρα. “Να (κα) ζρτουν μζρεσ λευτεριάσ”, φϊναηαν. Τισ επόμενεσ εβδομάδεσ ορίςτθκε θ επιτροπι του χωριοφ που κα βοθκοφςε να γραφτοφν οι περιουςίεσ των χωριανϊν. Ρρόεδροσ ο κείοσ Γιακείμθσ, γραμματζασ ο παπά Γιάννθσ, ο Δθμιτρθσ ο Καράκθη, ο Σωτιρθσ Μαυροβαςιελιάδθσ και ο Λάηαροσ Εξαρχίδθσ. Ρρϊτθ τουσ δουλειά: πλιρωςαν μαραγκό από τθ Νεάπολθ για να ετοιμάςει ξφλινα μεγάλα κουτιά, εκεί κα βάηαμε τα Λερά και πολφτιμα ςκεφθ τθσ εκκλθςιάσ.

197

Ιταν πια Απρίλιοσ του 1924, όμορφεσ μζρεσ ξθμζρωνε ο Κεόσ, χρόνια είχαμε να τισ δοφμε. Χαρά Κεοφ ιταν. Αρκετοί χωριανοί από τθν Ρόλθ “ιρτανε” ςτα ςπίτια τουσ. Με τουσ Τοφρκουσ ηοφςαμε αγαπθμζνα. Ιταν καλοκάγακοι. Αυτοί δοφλευαν τα κτιματά μασ και φρόντιηαν τα ηϊα μασ και τι ηθτοφςαν; ζνα πιάτο φαί. Το Ράςχα περίμεναν το κουλοφρι και το κόκκινο αυγό τουσ και τουσ το δίναμε χαλάλι, με τθν καρδιά μασ (helal olsun). Στον Τοφρκο αν δϊςεισ δυο φζτεσ παςτιρμά και μια “ποφκα”- μπουκιά ψωμί, δεν το ξεχνά ποτζ, όςα χρόνια και αν περάςουν κα το λζει ςαν παραμφκι ςτα εγγόνια του. Στα τζλθ του Λουλίου ζφταςαν ςτο χωριό οι πρϊτοι Τοφρκοι ανταλλάξιμοι από τθν Κοηάνθ. Ταλαίπωροι, νθςτικοί, άρρωςτοι, “βερζμθδεσ” και όμωσ, εμείσ ιμαςταν αυτοί που τουσ ταΐςαμε και τουσ ποτίςαμε. Ρολλοί ιξεραν και μιλοφςαν ελλθνικά. Οι ντόπιοι Τοφρκοι δεν τουσ ικελαν, μιλοφςαν με άςχθμα λόγια, τουσ ζδιωχναν. Ρολλοί Συλλατενοί πουλοφςαν τρόφιμα που περίςςευαν και μικροπράγματα ςτουσ νεοφερμζνουσ Τοφρκουσ. Στο ςπίτι μασ μπικαν οι Τοφρκοι μια δυο μζρεσ ςαν μπικε ο Αφγουςτοσ, εμείσ ζξω, από δω κι από κει. Εγϊ το βράδυ ςαν “μπεκτςισ” φυλοφςα τα “ντζγκια”-(ςυςκευαςμζνα κουτιά), περιμζνοντασ τθν “κομιςιόν” –επιτροπι από τθ Νίγδθ, θ οποία ιρκε δζκα μζρεσ περίπου πριν ξεκινιςουμε. Είδε το χαρτί που μασ μοίραςαν ςυμπλθρωμζνο, είδε τα “ταποφ” κα τα “χοτηζτια”- (τίτλοι) του ςπιτιοφ, του καηίν, του φοφρνου, τα ζγραψαν ςε νζα κατάςταςθ και αυτό ιτανε. Μετά φορτϊςανε ςε καμιλεσ και ςε μεγάλα αραμπάδια όλο μασ το “μπερεκζτι” και το πιγαν ςυνοδεία ςτο Ουλοφκιςλα ςτο τρζνο. Ζγραψα ςτο χαρτί: “Τοφτθ είναι χϊρα ΢ωμιϊν, χϊρα των ΢ωμιϊν Συλλατενϊν”, το ζβαλα ςε γυάλινο μπουκάλι και το ζκαψα βακειά, αλζτρι να μθν το φκάνει. Ιταν Κυριακι θ τελευταία μζρα. Ρρωί- πρωί χαράματα ιρκαν από τθ Νεάπολθ Τοφρκοι αραμπατηιδεσ, όλοι οι Συλλατενοί πριν ξεκινιςουμε κοινωνιςαμε ςτο ναό. Οι Τοφρκοι όλοι μαηεμζνοι, κλαίνε ομαδικά, μασ αγκαλιάηουν, μασ φιλοφν και ςτα δυο χζρια. “Ο Κεόσ να ςασ ανταποδϊςει τισ καλοςφνεσ που μασ κάνατε διπλά. Τι κα γίνουμε χωρίσ εςάσ, ποιο το χάλι μασ, κα πεινάςουμε”. Ο γιαςλί Αλι χίλιεσ φορζσ το είπε τρζχοντασ ςαν τρελόσ ξοπίςω:“Helal edin”(κάντε χαλάλι όςα μασ δϊςατε) Ξεκινιςαμε, τα βιματά μασ ςτον ίδιο δρόμο τθσ ξενιτιάσ που βθμάτιηαν τα παιδιά μασ για τθν Ρόλθ, ςε λίγο, πριν το μεςθμζρι φάνθκε θ Μαλακοπι. Ανάςτα όλοσ ο Κφριοσ. Πλθ θ Μαλακοπι ςτο πόδι, ετοιμάηονταν κι αυτοί για το ταξίδι. Σταματιςαμε λίγο να ξεκουραςτοφν τα ηϊα. Ρριν το απόγευμα περνοφμε από το Γκιολτηοφκ –(Λίμνα), το χωριό ζρθμο και μόνο, οφτε ψυχι και αργά το απόγευμα φκάςαμε ςτο Ανταβάλ. Ρολλοί ζδωκαν παράδεσ και κοιμικθκαν ςτα χάνια. Ρρωί- πρωί ξεκινιςαμε και λίγο πριν το βράδυ φκάςαμε ςτο ςτακμό του τρζνου ςτο Ουλοφκιςλα. Τρεισ μζρεσ αναμονι. Εν τζλει το απόγευμα τθσ τρίτθσ θμζρασ το τρζνο ξεκίνθςε και μετά από δυο μζρεσ φκάςαμε ςτθ Μερςίνα. Δίπλα ςτθ κάλαςςα ντουνιάσ- “αλάϊ- μαλάϊ”. Οι ρωμιοί τθσ χριςτιανικισ ανατολισ, εκπατριςμζνοι, αναμζνουν…Τα βάςανα μόλισ είχαν αρχίςει. “Neler geldi bu garip basima, daha da neler gelecek”- (και τι δεν ιρκε ς’ αυτό το ζρθμο κεφάλι μου και ακόμα τι κα ζρκει…) 198

Σε ςασ, ςτθ νζα γενεά κα ξθμερϊςουν καλλίτερεσ μζρεσ, να είςαι πάντα φίλοσ με τθν ελπίδα. Μεςαριά Άνδρου Λανουάριοσ 1934»

Απόςπαςμα Μαρτυρίασ Μάρκασ Καγιαλι Γεννικθκε ςτα Σφλλατα τθσ Καππαδοκίασ το ζτοσ 1905 και απεβίωςε ςτθ Νζα Φιλαδζλφεια το ζτοσ 1986. Ιταν παντρεμζνθ με τον Συλλατενό Ανάργυρο Τςαμπάηογλου ι Τςιντάρθ

…Δφςκολα εκείνα τα χρόνια παιδί μου αλλά και όμορφα ςυγχρόνωσ. Δφςκολα λόγω των πιζςεων, αλλά ευτυχιςμζνα γιατί ιμαςταν όλοι μαηί και τα καταφζρναμε καλά. Κυμάμαι, λοιπόν, εκείνεσ τισ άγιεσ μζρεσ… Και πρϊτα, πρϊτα, τα Χριςτοφγεννα τα λζγαμε «Χριςτοφ Ράςκα» με τισ προετοιμαςίεσ να ξεκινοφν από νωρίσ. Κακάριςμα ςπιτιϊν, αςβζςτωμα, λάτρα γενικά μα και προετοιμαςία ψυχικι… Τθ νφχτα τθσ παραμονισ, μεγάλθ μζρα παιδί μου, χτυποφςε τα μεςάνυχτα ακριβϊσ θ καμπάνα τθσ εκκλθςιάσ μασ, των Δϊδεκα Αποςτόλων, που ακοφγονταν παντοφ καλϊντασ όλουσ τουσ πιςτοφσ για το χαρμόςυνο γεγονόσ…Λυγοφςαν οι κορυφζσ των κυπαριςςιϊν ςτο άκουςμά τθσ, πρϊτεσ να προςκυνιςουν τον ερχομό του Κεανκρϊπου… Ξεκινοφςαμε, λοιπόν, γυναικομάνι, ντυμζνεσ ςτα γιορτινά και τα υπζροχα κεντθτά, κρατϊντασ τουσ «φάνουσ», χτυπϊντασ τισ πόρτεσ των διπλανϊν ςπιτιϊν, κάνοντασ μεγάλεσ παρζεσ… Οι άνδρεσ λιγοςτοί, τθσ ξενιτιάσ τα «κζλγθτρα» πολλά, οι ανάγκεσ περιςςότερεσ, θ Ρόλθ πανζμορφθ, ξελογιάςτρα. Μαγεία! Μζςα ςτον ζναςτρο ουρανό, το τςουχτερό αεράκι, να βλζπει κανείσ να κατθφορίηουν μικρζσ φλογίτςεσ, να ακοφσ τα τιτιβίςματα των κοριτςόπουλων, τισ αυςτθρζσ προςταγζσ των

199

μανάδων για τα «πρζπει» και ςτο βάκοσ, ω Κεζ μου, ολόρκθ θ εκκλθςιά μασ…οι Απόςτολοι του Κεοφ. Ακοίμθτοι φρουροί, προςτάτεσ τθσ «φφτρασ», τθσ αλθκινισ μασ πίςτθσ! Και κατά το ζκιμο και το πρζπον οι άνδρεσ να μπαίνουν από τθν κφρια είςοδο…οι γυναίκεσ, κακ’ όπωσ απαιτοφν οι αρχζγονοι κανόνεσ, από το πλάι. Τθν πφλθ του Αγίου Βαςιλείου που οδθγοφςε κατ’ ευκεία ςτον γυναικωνίτθ (ταχταλί). Και όλοι με απόλυτθ τάξθ και θςυχία να βοθκιςουν κακ’ όπωσ μποροφν. Με τουσ μακθτζσ, τα καμάρια του χωριοφ, ςε πρϊτο ρόλο, ιδιαίτερα αυτοφσ τθσ τελευταίασ τάξθσ. Άλλοι να κρατοφν τα κυματεριά, μερικοί κανοναρχοφςαν ςτο ψαλτιρι, κάποιοι άλλοι να κρατοφν τα εξαπτζρυγα όταν βγαίνανε τα «άγια», οι «βθματάρθδεσ» να βοθκοφν τον παπά ςτο Λερό… Να ξζρεισ, όλοι κοινωνοφςαν. Τζλοσ ο παπάσ ζβγαινε ςτθν Ωραία Ρφλθ και ευχότανε ςτο εκκλθςίαςμα τρεισ φορζσ «Χριςτόσ ετζχκθ», το δε εκκλθςίαςμα ανταπαντοφςε «αλθτινϊσ». Με το πζρασ τθσ κείασ λειτουργίασ, κατά τάξθ και πάλι, ξεκινοφςαμε για τα ςπίτια μασ κρατϊντασ αναμμζνα κεριά. Ρρϊτα οι γυναίκεσ και τα παιδιά και πίςω οι άνδρεσ, αφοφ προθγοφμενα παίρναμε το αντίδωρο και απολαμβάναμε τον προςφερόμενο χαλβά ι το κουροφ- καϊμάκ με μζλι, ι ρακί, για ςυγχϊρεςθ των ψυχϊν των πεκαμζνων προγόνων… Ζκιμο από τα παλιά, κανείσ δεν ξζρει πότε πρωτοξεκίνθςε, όμωσ όλοι το τθροφςαν και κα ζπρεπε ςε τοφτθ τθν κίνθςθ- προςφορά να απαντιςουμε «Κεγόσ ςυγχωρζσ’ τα ποκαμζνασ’». Το χριςτουγεννιάτικο φαγθτό ιταν παιδί μου μπερεκετλίδικο είτε επρόκειτο για φτωχοφσ είτε για ηενγκίνιδεσ. Το μεςθμεριανό, ε, γιατί τθν πρϊτθ βραδιά μετά τθ νθςτεία απζφευγαν όλοι να βαρφνουν το ςτομάχι με περιττά. Ζτςι ςυνθκιςμζνθ ιταν θ γεμιςτι όρνικα, οι παςτουρμάδεσ, τα ςουτηουκάκια, ςουγκάτοσ για τον κακζνα, κραςί, αχςιντζ, λετςζρια, πεςτίλια… Βεβαίωσ τθν ίδια μζρα, ιερό και επιβεβλθμζνο κακικον, ιταν το κυμάτιςμα των ηωντανϊν του ςπιτιοφ… Θ Ρρωτοχρονιά τϊρα ιταν κάτι το ξεχωριςτό, ειδικά για μασ τα παιδιά που τθν παραμονι τρελαινόμαςταν ςτα «κάλαντα». Οι επιτιδειοι ανζβαιναν ςτο δϊμα, αν ιταν προςβάςιμο, των ςπιτιϊν και κατζβαηαν με το ςχοινί ζνα φαναράκι μαηί με ζνα ςακοφλι πάνινο…εννοείται για τα «ςχετικά». Σε κανζνα δεν «χαρίηονταν» και τα λζγανε παντοφ, ακόμα, ακόμα και ςε ςπίτια καλοκάγακων μουςουλμάνων, που το χαίρονταν μάλιςτα. Να ξζρεισ πωσ τοφτθ θ γιορτι ιτανε θ «χαρά» τόςο του «ςθμαδεμζνου», όςο και του «κορίτη». Ο πρϊτοσ, ςφμφωνα με τθν εκιμικι υποχρζωςθ, αλλά και του πρζποντοσ, ζςτελνε καλάκι με όλα τα καλοφδια του κόςμου ςτθ “δικιά”του. Σφκα, βερίκοκα, χαλβά, γιαςμά, εντερί… Για να φιλευτεί άμεςα από το «κορίτη» και τουσ δικοφσ τθσ… Εκείνθ τθ βραδιά, παιδί μου, φωτιηότανε πάλι όλο το χωριό μασ. Βαςικι πίςτθ όλων μασ ιτανε πωσ τα μεςάνυκτα ακριβϊσ, με τθν αλλαγι τθσ χρονιάσ, ο ουρανόσ είναι ανοιχτόσ και πωσ ο κεόσ τείνει “εφθχον ουσ” καλλίτερα. Ζτςι, λοιπόν, κατεβαίναμε ςτον προφιτθ Θλία, ανάβαμε τα κεριά και ανθφορίηαμε προσ το χωριό.

200

Κεζ μου τι υπζροχο κζαμα…ατζλειωτεσ φωτιςμζνεσ γραμμζσ να κινοφνται ελικοειδϊσ, μζςα ςτθν απεραντοςφνθ του κόςμου… Στα πλουςιότατα τραπζηια που ακολουκοφςανε ο Άγιοσ Βαςίλθσ είχε το δικό του ταμπάκ (πιάτο). Με ικανό μερίδιο από το «Άϊ- Βαςίλθ- ντολμαςί», τισ πίττεσ, τα κουλοφρια… Τα Κεοφάνεια τϊρα ιτανε γιορτι Δεςποτικι. Τθν παραμονι προσ τα μεςάνυχτα ζβλεπεσ τθν ανακοφφιςθ ηωγραφιςμζνθ ςτο πρόςωπο των ςυγχωριανϊν μασ, αλλά και τουσ άκουγεσ ςυγχρόνωσ να λζνε με ζκδθλθ χαρά, «ζφ’γαν ντα ντωεκάρια» ι «ζφ’γαν ντα χιρολόνια». Αφοφ βεβαίωσ λάμβαναν μζροσ ςτισ ςχετικζσ τελετζσ για τθν αποφυγι τουσ. Ρου και ’γω δεν ξζρω από ποφ ’κε κρατάνε… Τθν παραμονι λοιπόν και μετά τον εςπερινό οι κοπελιζσ κυρίωσ κουβαλοφςανε κλθματόβεργεσ και ςίγρια279 και τα ςτοιβάηανε ςτον περίβολο του ναοφ. Ταυτόχρονα κάποιεσ άλλεσ κυράδεσ και κοριτςόπουλα κατθφόριηαν τα ςοκάκια προσ το νεκροταφείο όπου «ιφτιςκαν κεροφλια»280. Στο τζλοσ με τθν παρουςία όλων των ςυγχωριανϊν που κρατοφςαν ζνα αναμμζνο κερί και ενϊπιον των κρθςκευτικϊν και πολιτικϊν αρχϊν, λάβαινε μα παράξενθ δθμοπραςία. Το λόγο ζπαιρνε ο παπάσ που φϊναηε δυνατά και κακαρά: “Το ςυβότ’τα λάδια ςασ.”281Αυτόσ, λοιπόν, που προςζφερε τα περιςςότερα, κυρίωσ το λάδι τθσ εκκλθςίασ, είχε τθν τιμι να ανάψει τθ φωτιά για να καεί το κακό…αφοφ προθγοφμενα άφθναν μια μαφρθ γάτα κοντά ςτθν φωτιά τθν οποία κυνθγοφςαν φωνάηοντασ: “Συβότθσ κάθν κ’ζφυε”. Και μιασ και ιτανε γιορτι των υδάτων, τθν παραμονι άπαντεσ λοφςιμο υποχρεωτικό γιατί…μα γιατί “ταςφ κιρλί μθ είςαι, να μθ Συβότ’σ κλάς’ το κεφάλ’σ” …282

…Αλλά και οι “χαρζσ” παιδί μου είχαν κάτι το ιδιαίτερο. Και πρϊτα- πρϊτα θ “δόξα”, δθλαδι τα αρραβωνιάςματα. Ρου γίνονταν πάντοτε με τθν παρουςία του ιερζα και τισ ευλογίεσ τθσ εκκλθςιάσ. Τοποκετοφςαν μια εικόνα του ςπιτιοφ ςτο τραπζηι του αρραβϊνα με κουφζτα, φλουριά και ςταυρουδάκια… ο παπάσ κυμιάτιηε όλο το ςπίτι και ςτθ ςυνζχεια θ νουνά ζφερνε τθ νφφθ ςτολιςμζνθ και με ςκεπαςμζνο το πρόςωπό τθσ με μεταξωτό αςθμοκεντθμζνο “κιβρζκι.” Θ οποία μετά το τζλοσ των τφπων, δθλαδι ευχϊν, ανταλλαγισ δϊρων, χειροφιλιματοσ των ςυγγενϊν, υπάκουε τυφλά και αδιαμαρτφρθτα ςε όλο το ςόι του γαμπροφ…και πάντοτε με τθ “ςιωπι”.

279

Αυτοφυζσ φυτό, ο τραγάκανκοσ

280

Άναβαν μικϋρα κεριά

281

Συβότθσ=Καλικάτηαροσ

282

Ο εςτί μεκερμθνευόμενον: Αφριο να μθν είςαι βρϊμικοσ, για να μθν ςου κλάςει το κεφάλι ο Συβότθσ

201

…Ροφ να “βρεκοφνε” γαμπρόσ και νφφθ; Μοναδικι τουσ “επαφι” το χειροφίλθμα όταν ςυναντιόνταν και αυτό παρουςία των γονζων… Και κάτι άλλο. Θ “ςταφρωςθ”, δθλαδι θ “ςτζψθ”, γινότανε μόνο τθν Κυριακι, γιατί εμείσ είμαςτε χριςτιανοί ορκόδοξοι και όχι “γιαχουντιδεσ”- Εβραίοι για να τθν κάνουμε Σάββατο μζρα. …Ναι, για το γάμο είχαμε πολλζσ εκφράςεισ οριςμζνεσ από τισ οποίεσ κρατοφςαν από παλιά, χωρίσ να ξζρω το γιατί, τθν εξιγθςι τουσ. Για παράδειγμα λζγαμε “ςιμερα να ςταυρϊςουν τον…” ι “να παμ ςο εκκλθςά, ςθ ςτεφάνωςθ να βλογάνε τον…” Και το ςπουδαιότερο. Αργά το βράδυ και λίγο πριν τθν πρϊτθ νφκτα θ πεκερά ζφερνε ςοφπα κόκορα “horoz corbasi” για να γενοφν τα παιδιά “ερκζκια”- αγόρια και ςτθ ςυνζχεια ακολουκοφςαν οι “ςχετικζσ οδθγίεσ” για να ξεπεραςτοφν οι ντροπαλότθτεσ…τουσ κατατόπιηε θ “ςυντζξα” ι θ νουνά γιατί…μα γιατί τα περιςςότερα ηευγάρια ιταν μικρά παιδιά και “γιαβρουτηίκια και χαμπαρίμ γιοκ”. Ναι, ναι και τθν άλλθ μζρα τα τθσ παρκενίασ περιφζρονταν ςε γονείσ, πεκερικά και τισ νουνζσ283…

283

Σθμ. Το ματωμζνο ςεντόνι αποτελοφςε αδιάςειςτθ απόδειξθ τθσ τιμιότθτασ τθσ κόρθσ, πωσ ιταν θκικι και αγνι. Σε κάκε αντίκετθ περίπτωςθ ο γαμπρόσ είχε νομικό- κρθςκευτικό δικαίωμα, αλλά και υποχρζωςθ ζναντι τθσ κοινωνίασ να μθν δεχτεί τθ νφφθ…ηθτϊντασ μάλιςτα άμεςα διαηφγιο.

202

Απόςπαςμα μαρτυρίασ Κεοφάνθ Σταματιάδθ… Γεννικθκε ςτθν Ρόλθ το ζτοσ 1920 και απζκανε ςτθν Ακινα το 2003

Σεβγκιλί γιαβροφμ Λβανάκθ…αξίηει να ςου πω τον περίεργο, είναι αλικεια, τρόπο τθσ καταςκευισ μιασ οικίασ, τότε, ςτα χρόνια εκείνα τα παλιά. Και πρϊτα, πρϊτα, όλα γίνονταν με τισ ευχζσ τισ εκκλθςίεσ και τθν ευλογία του Κεοφ, γιατί εμείσ πιςτεφαμε ςτισ επουράνιεσ δυνάμεισ και τισ προςκαλοφςαμε ςε κάκε μασ κίνθςθ, προςτρζχανε ςε κείνεσ για βοικεια… Φυςικά και με τθν παράδοςθ αντάμα και μαηί, για να μθν ξεχνάμε τα παλιά, τθ φάρα μασ, τα ικθ και τα ζκιμά μασ, τισ όμορφεσ ςυνικειζσ τθσ. Ζτςι μετά τισ ευλογίεσ του παπά είχαμε το «χορόη κουρμπάν», δθλαδι το ςφάξιμο του κόκορα μζςα ςτο κεμζλι και το ςχετικό τάϊςμα των μαςτόρων για το καλι τφχθ του ςπιτιοφ…αλλά ζριχναν και τα μεταλίκια! Και κάτι ακόμα. Οι καλφτεροι μάςτορεσ και τεχνίτεσ, αυτοί δθλαδι που κάνανε τα πλζον γερά και ωραία ςπίτια, ιταν οι «Ουργκουπλιδεσ». Άξιοι καταςκευαςτζσ, τουσ ζκοβε το κεφάλι για τοφτα. Μόνοι τουσ, λοιπόν, ςχεδίαηαν τισ κατόψεισ, τισ όψεισ, γωνίαηαν τα κεμζλια και δθμιουργοφςαν τα εςωτερικά χωρίςματα. Το πιο ςθμαντικό όμωσ ιταν οι «βάςεισ» του ςπιτιοφ, με τθν δθμιουργία γερϊν και καλοφτιαγμζνων κεμελίων βάκουσ περίπου 0,90-1,00 μζτρα και πλάτουσ περίπου 0,60 μζτρα. Ράντοτε θ βάςθ ιταν πζτρινθ και με υλικό από τα νταμάρια τθσ περιοχισ του «τςαρντάκ». Ρζτρα όχι τόςο καλισ ποιότθτασ που όμωσ μποροφςε κανείσ να τθν μορφοποιιςει άμεςα και με περιςςι ευκολία.. Θ εξωτερικι τοιχοποιϊα, πάλι, χτιηότανε με πζτρα μαλακι, εφκολθ ςτο πελζκθμα, ςχιματοσ πάντοτε παραλλθλεπίπεδου, με διαςτάςεισ μικουσ 0,50 ζωσ 0,70, φψουσ 0,30 ζωσ 0,35 και πλάτουσ περίπου 0,25. Διπλι, παράλλθλθ, με κενό ενδιάμεςα, το οποίο γζμιηαν με χϊμα. Πμωσ το πλζον δφςκολο ζργο ιταν αυτό τθσ κολωτισ οροφισ. Ζτςι πρϊτα ζφτιαχναν τα τοξωτά πζτρινα δοκάρια (ςκελετό). Ο πρωτομάςτορασ ςχεδίαηε ςε επίπεδο ζδαφοσ ςτο οποίο είχε απλϊςει κοςκινιςμζνο άςπρο χϊμα, τθν καμπφλθ του πζτρινου τόξου που χρθςίμευε ωσ οδθγόσ του, για το πελζκθμα των κοίλων πετρϊν. Δθλαδι μοντάριηε κατά κάποιο τρόπο τισ πζτρεσ επί του εδάφουσ. Στθ ςυνζχεια 203

καταςκεφαηαν για κάκε ζνα τοξωτό πζτρινο δοκάρι μιασ μορφισ ξφλινθσ ςκαλωςιάσ και τοποκετοφςαν μια-μια εκατζρωκεν τισ ιδθ πελεκθμζνεσ πζτρεσ…Οι πζτρεσ ςτα άκρα τουσ είχαν αντίςτροφθσ κλίςθσ πλευρζσ, μθ επιτρζποντασ ζτςι τθν κατάρρευςθ. Τθν τελευταία του κεντρικοφ τοξωτοφ πζτρινου δοκαριοφ τθν πελεκοφςαν κατά τζτοιο τρόπο, ϊςτε να ταιριάξει ακριβϊσ, να εφαρμόςει με διάκενα ςχεδόν μθδενικά, αλλά και να ςφίξει καλά. Θ ςτζγαςθ πάλι γίνονταν με πζτρεσ πελεκθτζσ, τα «αραλίκια». Τισ τοποκετοφςαν ανάμεςα ςτα τοξωτά δοκάρια εν ςειρά και ζτςι ζκλεινε ο κόλοσ. Τα διάφορα διάκενα τθσ οροφισ τα κάλυπταν με τα περιςςεφματα των πελεκθμζνων πετρϊν ανακατωμζνα με χϊμα καλό, το οποίο αφοφ «κακότανε», το πατοφςανε κυλινδράροντασ το «γιουβαρλάκ», δθλαδι ζνα μικρό πζτρινο κφλινδρο…ρίχνοντασ ταυτόχρονα κοςκινιςμζνο κόκκινο χϊμα για να αποκτιςει ςτεγανότθτα. Εννοείται πωσ θ χριςθ του τςιμζντου ιταν μάλλον αδφνατθ, λόγω τθσ δυςβάςτακτθσ τιμισ του, ενϊ θ «άςβεςτοσ πζτρα=αςβζςτθσ», ςε ςυνδυαςμό με κοςκινιςμζνο αςπρόχωμα, ιταν το πλζον διαδεδομζνο υλικό που κάλυπτε και τισ τυχόν ατζλειεσ… Τζλοσ οι ςχετικζσ αμοιβζσ, για τθν χρονικι περίοδο 1890-1905, κυμαίνονταν: Εργάτθσ απλόσ= 4 γρόςια θμερθςία αποηθμίωςθ Ρετροπελεκθτισ= 8 γρόςια. Χτίςτθσ= 12 γρόςια. Και να το ξζρεισ. Βαςικι κατάταξθ ςτθ ςχετικι κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ, που πάντοτε υπιρχε, το πλζον βαςικό κριτιριο ιταν θ καταςκευι του ςπιτιοφ με τον εξοπλιςμό του. Το πράγμα φαινότανε. Στα Σφλλατα, αλλά φυςικά και ςε όλθ τθν Καππαδοκία, υπιρχαν οι εφποροι, λίγοι βζβαια, αλλά με ςπίτια αριςτουργιματα. Είχανε παράδεσ, άρα κάνανε και όμορφεσ καταςκευζσ χωρίσ να τςιγκουνευτοφν τίποτε. Με πάλλευκθ πζτρα, με ηωνάρια, το «κενζφ» δίπλα ακριβϊσ, με πολλοφσ χϊρουσ λάτρασ… Με τα όλα τουσ. Τα ζξω αλλά και τα μζςα, δθλαδι υπεραρκετό και «ςφγχρονο» εξοπλιςμό. Ρολλά δωμάτια, μπόλικα εντοιχιςμζνα ντουλάπια ςτα οποία τοποκετοφςαν μπαχαρικά, αλάτι, λάδι- (αναςι ντουλάπ) ι τα ςτρϊματα, τα ςκεπάςματα, τα χαλιά, τα ςεντόνια, τα μιντίλια(γιοκλοφκ ντουλάπ). Αλλά και το ςχετικό τηάκι-(οτηάκι), με τθν πζτρινθ καμινάδα που ζβγαινε ςτο δϊμα. Και ςτουσ τοίχουσ όμορφεσ ςκαμμζνεσ τετράγωνεσ ι κολωτζσ εςοχζσ- πζτρινα ράφια, όπου τοποκετοφςαν πρόχειρα τα χρειϊδθ….

Αρκετοί ιταν τθσ μεςαίασ οικονομικισ τάξεωσ. Πχι πωσ τουσ ζλειπε κι’ αυτονϊν τίποτε, αλλά να, τα «δικά» τουσ δεν ιτανε όπωσ των άλλων. Και βεβαίωσ τα ςπίτια τουσ είχανε πολλζσ ανζςεισ όμωσ δεν ιτανε όπωσ τ’ άλλα.

204

Τα περιςςότερα όμωσ ιτανε των φτωχϊν- (φακίρ φικαρζ). Ζβλεπεσ τθ διαφορά ςε όλα. Με κανζνα παλιό μιντζρι, τον λφχνο με το λυχνοςτάτθ, ψακιά ςτο δάπεδο, ενϊ οι άλλοι τα χαλιά τουσ, μιςοςπαςμζνα ι παμπάλαια τςανάκιατςομλζκια…ταντοφρι ετοιμόρροπο… Και όλα αραδιαςμζνα κάτω και περιμετρικά ςτον τοίχο, τα ροφχα κάτω ςε «μποχτςάδεσ», κάτω επίςθσ τςουβαλάκια από «κετςζ» με τα διάφορα «τςαρςί παηάρ= ατάκτωσ ερριμμζνα»…

Και κάτι ακόμα παιδί μου. Ραλαιότερα ι ςτισ φτωχζσ οικογζνειεσ μπροςτά από τισ ντουλάπεσ αντί για πόρτεσ κρζμονταν ςαν μπερντάδεσ χοντροί «κετςζδεσ» οι οποίοι όμωσ αντικαταςτάκθκαν, κυρίωσ ςτα ςπίτια των πλουςίων οικογενειϊν, με ξφλινα κουφϊματα αριςτοτεχνικά δουλεμζνα και ςυγχρόνωσ διάτρθτα- «γκιοςγκοφηια», για τον απαραίτθτο αεριςμό…

Απόςπαςμα μαρτυρίασ Λάηαρου Κεοδοςίου Μιςκόπουλου Σφλλατα 1893- Ν. Φιλαδζλφεια 1970

«…Και βζβαια φεφγανε για τθν Ρόλθ, ποφ αλλοφ να πθγαίνανε. Τα “φακοφδια” ςτο χωριό δφςκολα βγαίνανε, τα παιδιά ζπρεπε να “ψθκοφν”, να αντρζψουν, να μάκουν κάτι, μια δουλειά, λίγεσ οικονομίεσ και μετά....μετά παντρειά.

205

Οι προετοιμαςίεσ για το “φευγιό” άρχιηαν πάντα τθν άνοιξθ, γιατί τον χειμϊνα, λόγω των ςκλθρϊν καιρικϊν ςυνκθκϊν, ιταν περίπου αδφνατθ κάκε μεταφορά, όπωσ επίςθσ και το καλοκαίρι, λόγω τθσ αφόρθτθσ ηζςτθσ. Και ζπρεπε θ προετοιμαςία να γίνει καλά γιατί ο δρόμοσ τθσ ξενιτιάσ ιταν μακρφσ, απαιτοφςε πορεία θμερϊν…περίπου 5-6. Τον κφριο ρόλο τον είχε θ μάνα. Με ανάμικτα ςυναιςκιματα που πάντοτε τα ζκρυβε, ζτςι το πρζπον, προετοίμαηε το παλικάρι τθσ για το μεγάλο ταξίδι. Φράγκικο παντελόνι, πϊσ αλλιϊσ ςτθν Ρόλθ, παποφτςια από το Ρροκόπιο καλά, δυο πάνινα χοντρά ςακοφλια γεμάτα τρόφιμα, - του ’διναν του Κεοφ τα πράγματα-δθλαδι του “δίνιςκάν το του Κεγοφ τα μάλια”. Θ “φυγι” ζπαιρνε περίπου τελετουργικό χαρακτιρα. Τα αγόρια με τισ μανάδεσ και ςχεδόν όλο το χωριό μαηεφονταν ςτθν πλατεία του χωριοφ, εκεί ςτουσ ΛΒ Αποςτόλουσ. Ο παπάσ τα κοινωνοφςε, τα κυμιάτιηε, ζλεγε τισ κατάλλθλεσ προσ τοφτο ευχζσ και… και όλoι μαηί πορεία ςτο“ντοβατηί μεϊντανί”- πλατεία τθσ ευχισ, ςθμείο του αποχωριςμοφ, ςτο οποίο περίμεναν οι αραμπάδεσ… Ζνασ χϊροσ, αλάνα “εν τθ άκρα του χωρίου”, νοτιοανατολικά ςτον Άγιο Γεϊργιο, τον καβαλάρθ. Το κζαμα ςυγκινθτικό με τισ μανάδεσ να ξεςποφν ςε λυγμοφσ και ευχζσ για καλό κατευόδιο, να ρίχνουν με μικρά “τςορναδάκια” νερό ξοπίςω τουσ, για να “ανοίξει ο δρόμοσ”, να ςκορπίηουνε κορκότι για τα πουλιά που κα τουσ “ςυντρόφευαν ςτο μακρινό ταξίδι”. “Θ Ραναϊά δίπλα ςου γιαβρίμ, με τθν καλι τθν ϊρα, να ς’ ανοίγ’ το δρόμο…”, “selamet versin”καλό δρόμο!” Και όλα αυτά μζχρι το “κόπια ντερζ” που χάνονταν θ οπτικι επαφι με τα αραμπάδια. Θ διαδρομι γνωςτι. Σφλλατα, Κόπια Ντερζ (νότια τθσ Ανακοφσ), Μαλακοπι, Λίμνα, Νίγδθ, Ρόροσ, Ουλοφκιςλα όπου παίρνανε το τρζνο για το Ερεγλί, Καραμάν, Λκόνιο, Αφιόν, Εςκι Σεχίρ, Νικομιδεια, μζχρι το Χαϊδάρ Ραςά και μετά με το βαπόρι ςτθν Ρόλθ. Βζβαια μετά το 1900 μπορεί θ διαδρομι να ιταν δφςκολθ αλλά όχι τόςο όπωσ με αυτιν που ακολουκοφςανε ςτα χρόνια τα παλιά, που ικελεσ πάνω από μια βδομάδα να φκάςεισ και αν ζφτανεσ, μιασ και κυκλοφοροφςαν ανενόχλθτοι οι Τςζτεσ… …Αλλά και ςτθν Ρόλθ τα πράγματα ακολουκοφςαν μια εκ των προτζρων ςχεδιαςμζνθ πορεία.. Κανείσ, απολφτωσ κανείσ, δεν ζκαμε τίποτε παραπάνω, ζςτω και αν πατζρασ του ιταν ηενγκίνθσ, από “τςιράκι”. Ακόμα κι αν ο πατζρασ του είχε δικό τουσ μαγαηί. Μακριά του ςε ξζνο αφεντικό. Με αντικείμενο εργαςίασ ςκλθρό, ςχεδόν απάνκρωπο. Από το πρωί μζχρι το βράδυ ςτθ δουλειά, φορτοεκφορτϊςεισ, παραδόςεισ τροφίμων ςτα ςπίτια χωρίσ δικαιϊματοσ “μπαχτςίσ”, που φυςικά καρπϊνονταν το αφεντικό. Λιγοςτόσ φπνοσ μζςα ςτο μαγαηί, φωνζσ, “νουκεςίεσ”, και μιςκόσ μιςι λίρα.

206

Πταν “ψθνότανε” αρκετά και μετά τθν πάροδο ςχετικά μικροφ χρονικοφ διαςτιματοσ, δθλαδι μετά από 4-5 χρόνια, γινότανε “κάλφασ”, ζμπειροσ υπάλλθλοσ. Και πάλι θ δουλειά ιτανε ςκλθρι αλλά όχι τόςο, μιασ και ηφγιηε τα προϊόντα, τα ςυςκεφαηε με μιςκό μια λίρα. Θ φυςικι εξζλιξθ των πραγμάτων ιταν να αποκτιςει τον τίτλο και τθν ιδιότθτα του “τεηιαχτάρθ”, δθλαδι του υπαλλιλου που μποροφςε να ςυηθτά με τον πελάτθ, να τον ςυμβουλεφει, να τον εξυπθρετεί ςε κάκε του επικυμία. Τζλοσ, θ κορυφι τθσ επαγγελματικισ εξζλιξθσ του νζου ιταν να γίνει “μαςτόρ”, δθλαδι υπεφκυνοσ όλων των εργαηομζνων, να κάμει τουσ λογαριαςμοφσ, να κρατά τα λογιςτικά βιβλία, τθ μιςκοδοςία, τισ παραγγελίεσ κλπ. Σε κάκε του επίςκεψθ ςτα πατρϊα εδάφθ ιταν υποχρεωμζνοσ, ςφμφωνα με το πρζπον, να φζρει δϊρα ςτουσ οικείουσ. Αν, για παράδειγμα, ιταν παντρεμζνοσ ςίγουρα –υποχρεωτικά τουλάχιςτον ζνα «γιαςμά», για να μθν πζςει ςτα ςτόματα των ςυγχωριανϊν του πωσ, «ιρτε άδειο το ςο διςάκ’ τθ ναίκα δεν το ιφερε» Βεβαίωσ αντίςτοιχα δϊρα κα ζπρεπε να φζρει ςτθν μνθςτι του, πάντοτε ςφμφωνα με τα παράδια που είχε μαηζψει…

207

Αντί επιλόγου Μαρτυρία «Λςτορικόν δια τθν μζλλουςα γενεάν» Του πατρόσ Βαςιλείου Απ. Χατηθφιλιππίδθ, τθ 22 Σεπτεμβρίου 1925284 Πτε εςυηθτείτο εν Λωηάνθ τθσ Ελβετίασ θ ειρινθ μεταξφ Τουρκίασ - Ελλάδοσ και Ευρωπαϊκϊν δυνάμεων ( λζξθ δυςανάγνωςτοσ) ειςθγιςει των μεγάλων δυνάμεων και τθ ςυμφωνία Ελλάδοσ και Τουρκίασ τθ προςταςία τθσ Κοινωνίασ των εκνϊν όπωσ γίνει αναιξερζτωσ ανταλλαγι παντόσ ορκοδόξου Ζλλθνοσ, Τοφρκου υπθκόου και μεταφερκοφν εισ Ελλάδα και των Τοφρκων Ελλινων υπθκόων τανάπαλι, μετά κυελλϊδθ ςυηιτθςιν αποφαςίηεται θ Ανταλλαγι των πλθκυςμϊν τθ 30θ Λανουαρίου τω 1924 ζτει ςωτθρίω. Αςτραπιαίωσ μεταδόκθ εισ τα πζρατα τθσ οικουμζνθσ θ απάνκρωποσ αφτθ ξερίηωςισ των από αιϊνων οικοφντων ανκρϊπων τθσ Μικράσ Αςίασ, ωσ να ιτο, ο Ρανευρωπαϊκόσ πόλεμοσ, εκυριχκιθ δια τθν καταςτροφιν θμϊν. Ανζτειλεν θ 11 Φεβρουαρίου ε.ε. και επαλικευςεν θ κατ’ ουςίαν ανταλλαγι, ευρεκζντεσ δε προ τετελεςμζνου γεγονότοσ αποφαςίηομεν ίνα εγκαταλείψωμεν τθν γενζτειρα θμϊν πατρίδα Σφλλατα.( όνομα δοκζν υπό τινοσ ςτρατθγοφ Σφλα του Μεγάλου Αλεξάνδρου), τουρκιςτί δε λεγομζνθ Ηίλε, υπαγομζνθ πολιτικϊσ τθ Νομαρχία Λκόνιου τθσ υποδιοικιςεωσ Νζβςεχιρ (Νεάπολισ), τθσ διοικιςεωσ Νίγδθσ, θσ εκκλθςιαςτικϊσ υπαγομζνθ τθ Μθτροπόλει Λκονίω του κλίμακοσ του Οικουμενικοφ Ρατριαρχείου φζροντοσ τον 16 αρικμόν. Κοινι γαρ γνϊμθ και απόφαςισ πάντων των πατριωτϊν και διακαισ πόκοσ θν θ μετακόμθςισ πάντων των εκκλθςιαςτικϊν κειμθλίων και κοινοτικϊν τιμαλφϊν ςκευϊν, θ μετακίνθςισ πάντων των πτωχϊν και θ ομαδικι εγκατάςταςισ εν Ελλάδι. Δυςτυχϊσ μόνον θ ςχολι καταςχεκείςα εκ μζρουσ τθσ επιτροπισ των εγκαταλελλειμζνων περιουςιϊν, δεν θδυνικθμεν να λάβωμεν τίποτε εκ των αντικειμζνων, ζμειναν. Συγχρόνωσ δε ζμειναν ζγκλειςτοι και αι εικόνεσ τθσ Αγίασ Μαρίνασ εν τθ εκκλθςία. Αποφαςίηεται θ καταβίβαςισ όλων των Εικόνων του ναοφ των ΛΒ Αποςτόλων, του Αγίου Γεωργίου, του Κεςβίτου Θλιοφ, τθσ Αγίασ Ραραςκευισ. Αι υπό αρχαιολογικιν ζποψιν Βυηαντιναί εικόναι του Αγίου Γεωργίου, ο Ραντοκράτωρ, θ Ραναγιά, οι τρεισ Λεράρχαι και ο Άγιοσ Γεϊργιοσ μετεφζρκθςαν, αι των ΛΒ Αποςτόλων του τζμπλου ο Λθςοφσ Χριςτόσ Αρχιερεφσ, θ Ραναγία, οι ΛΒ Απόςτολοι, θ Κοίμθςισ, ο Λωάννθσ ο Ρρόδρομοσ, οι τρεισ Λεράρχαι, ο Άγιοσ Γεϊργιοσ, ο Άγιοσ Αντϊν, οι άγιοι Ανάργυροι, θ Ραναγία Ελαιοφςα, ο Άγιοσ Σπυρίδων του τζμπλου αι άνω τθσ νζασ Διακικθσ, άνω των 75 μικραί εικόνεσ μετεφζρκθςαν, αι δε άλλαι κατεςτράφθςαν κακϊσ και τθσ Αγίασ Ραραςκευισ. Μόνον ο Ραντοκράτωρ του προφιτου Θλιοφ ζμεινεν, εφζρκθ ο προφιτθσ Θλιοφ ων ολόκλθροσ αι εικόνεσ

284

Διατθρείται ςτο ακζραιο θ ορκογραφία και θ ςφνταξθ…

208

αι δορθκιςαι υπό του Λαη. Λγνατιάδου και των ςυν αυτϊν. Εφζρκθςαν οι τζςςαρεσ Ευαγγελιςταί του άμβωνοσ μετά τθσ περιςτζρασ. Ο Δεςποτικόσ Κρόνοσ, το παγγάριον, ο άμβων, το τριπόδιον, το κουβοφκλιον, το τζμπλοσ, τα ςταςίδια, όλα αφζκθςαν προσ βοράν των κθρίων. Ζφταςεν θ αποφράσ θμζρα τθσ 26 Λουλίου ότε παρουςιάηονται αίφνθσ 300 οικογζνειαι Τοφρκων Ανταλλαξίμων. Διατάςονται τότε ίνα όπωσ όλαι αι χριςτιανικαί οικογζνειαι εγκαταλείψωςιν τασ πατρικάσ των εςτίασ και τασ παραδϊςωςι άνευ λόγου εισ αυτοφσ. Κρινοσ και κλαυκμόσ και οδυρμόσ κατζλαβε απαξάνατασ τουσ κατοίκουσ, οίτινεσ εξοςκζντεσ των πατρικϊν οικιϊν αυτϊν, τινζσ μεν ζμειναν εισ τθν εκκλθςίαν και περιφζρειαν αυτισ, άλλοι δε εν τω ςχολείω και τινζσ δε εν υπζκρω. Καταιγίσ φοβερά ιρχιςε να καταβάλθ τουσ δυςτυχείσ ο φόβοσ των κακουχιϊν, ατιμϊςεων και εν γζνει κατζλαβε όλουσ ίνα πϊσ και πότε διαφφγομεν τουσ κεμαλικοφσ όνυχασ. Ιλκεν θ επιτροπι τθσ Ανταλλαγισ, θ 12 υποεπιτροπι τθσ Νίγδθσ, εδρεφουςα εν τθ πόλει ταφτθ, διζταξε τθν γενικι καταγραφιν όλων των Συλλατενϊν ατόμων, ανδρϊν 435 και γυναικϊν 495, ςυγχρόνωσ δε διάνειμαι αυτοίσ δελτία δθλωτικϊν ίνα περιγράψωςι τασ εγκαταλθφκείςασ εν Τουρκία κτθματικάσ περιουςίασ κινθτάσ τε και ακινιτουσ, διατάξασ ςυγχρόνωσ και τα τθσ μετακινιςεωσ εισ Ελλάδα δια του λιμζνοσ Ρειραιϊσ μζςου Νίγδθσ, Ουλοφκθςλά, Μερςίνθ λιμιν. Μετακινοφμεκα δι αμαξϊν εν όλω οικογζνειαι 185 από τασ 26 Λουλίου 1924 εγκαταλείποντεσ τα οςτά των προγόνων μασ, τασ γενζτειρασ οικίασ μασ και τζλοσ το πρϊτον φωσ που είδομεν, τθν πεφιλθμζνθν πατρίδα μασ και ερχόμεκα δια του ατμοπλοίου «Βαςίλειοσ Δεςτοφνθσ», όπου κατά το οδοιπορικόν πλουν μεταξφ Μερςίνθσ- Ρειραιϊσ υπζςτθμεν τρομερά μαρτφρια, υπζςτθμεν τρικυμία και ναυάγια αλλά ςυν Κεϊ ςϊοι και αβλαβείσ μείναντεσ 135 οικογζνειεσ, ιλκομεν εισ το λοιμοκακαρτιριον Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνοσ, ζνκα ζκανον πολλοί εκ των πατριωτϊν. Επιςφραγίςαντοσ τουσ τάφουσ των γονζων μασ οι ςυμπατριϊται θμϊν Χαράλαμποσ Μελιτόπουλοσ και Λ. Χ#Εξαρχίδθσ. Εκ του λοιμοκακαρτθρίου κυβερνθτικι μερίμνθ τθ 14 Σεπτεμβρίου 1924 μετθφζρκθμεν εν νιςω Άνδρω, άλλοι διεςκορπίςκθςαν τινζσ εν Καματερϊ τθσ Σαλαμίνοσ, άλλοι εν Ακιναισ- Ρειραιεί και Κεςςαλονίκθ. Τθ ενεργεία και πρωτοβουλία τινϊν των εν Κεςςαλονίκθ ευριςκομζνων πατριωτϊν, ενεργοφντων όπωσ τφχωςι μερίμνθσ κυβερνθτικισ και αποκαταςτθκϊςιν εν γζνει όλοι οι Συλλατενοί εισ εν και το αυτό μζροσ, τθ 25θ Νοεμβρίου του 1924ου ζτουσ κατακυροφται εν τθ επιτροπι αποκαταςτάςεωσ προςφφγων του Εποικιςμοφ Μακεδονίασ εν Κεςςαλονίκθ, θ τουρκικι Ζπαυλισ υπό το όνομα «Καρβιά», ωσ Νζα Σφλλατα. Ευριςκομζνθ αφτθ εισ τον μυχόν του Κερμαϊκοφ κόλπου, απζχουςα τθσ μεν Κεςςαλονίκθσ δι αμαξιτοφ δρόμου περί τασ 6 ϊρασ και εισ τθσ παραλίασ περί ϊρασ ςχεδόν, χωρίον κατοικοφμενον υπό 29 οικογενειϊν κολλιγων, άλλοτε υπθρετοφντων τοισ Τοφρκοισ, νυν δε ακτθμόνων μετά 35 οικογενειϊν προςφφγων παλαιϊν Κρακϊν. Ζχουςα μιαν εκκλθςίαν τιμωμζνθν επ’ ονόματι τθσ Κοιμιςεωσ τθσ Κεοτόκου μετά 3 πθγαδιϊν ποςίμου φδατοσ διαςχίηουςα τθν χϊραν χείμαροσ αςβεςτοφχου και κειοφχου φδατοσ ρζοντοσ εκ τινοσ βουνοφ Κατςίκασ λεγομζνθσ, απζχουςα τθσ χϊρασ ωριαίασ αποςτάςεωσ, υπαγομζνθ τθ 209

Μθτροπόλει Καςςανδρείασ. Ζχει δε 16 χιλιάδασ ςτρεμμάτων γαιϊν, ςχεδόν 8500 καλλιεργουμζνων μθδζν δε καρποφόρου δζνδρου ευριςκομζνου!! Εκτόσ ςπανίων τινϊν αχλαδιϊν ων θμζραν παρ’ θμζραν καταςτρζφουςι οι κολλιγοι. Υδρόμυλοι ευρίςκονται εν ενεργεία πζντε κατεχομζνων υπό των κολλφγων. Εκ των καρπϊν μόνον ςιτθρά ευδοκθμοφν, όςπρια (λζξθ δυςανάγνωςτοσ), δυςτυχϊσ άμπελοσ μία!!! Οικίαι μόνον δυο εν καλι καταςτάςει, ςταφλοι και αχυρϊνεσ 35, κακότι είναι τρία τςιφλίκια θ του Χαςάν Βζθ, θ τθσ Μαςκουρζ χανοφμ μετά μφλου και θ του Θμπραχιμ. Κλίμα ανκυγεινόν, θ ελονοςία κατζχει τθν πρϊτθν κζςιν αποδειχκείςθσ κανατθφόρου. Τεκνοποιϊα αδφνατοσ, άνκρωποι καχεκτικοί και το δρζπανον του χάρου ιρχιςεν κερίηουςα μθ φειςκζν οφτε νζουσ, οφτε παιδιά, εντόσ δε μικροφ χρονικοφ διαςτιματοσ ζκανον αρκετοί ςυμπατριϊται ων παρακάτω κα καταχωρίςω τα ονόματα των ευθπολίπτων οικογενειϊν. Άμα καταχυρϊςει τθσ Καρβίασ δια τα Σφλλατα τθσ Καππαδοκίασ δεξιά κα αριςτερά ζςπειρον τον ςπόρον τθσ προπαγάνδασ όπωσ προκάμωςιν και ζλκωςιν όλοι οι Συλλατενοί προσ βορράν Λεόντων. Εν Καματερϊ τθσ Σαλαμίνοσ ευρίςκοντο περί τασ 54 οικογενείασ, μεταξφ αυτϊν ευρίςκετο και ο τασ γραμμάσ ταφτασ χαράττων, ελκϊν εκ Κωνςταντινουπόλεωσ κοινι γνϊμθ αποφαςίηεται ίνα αςμζνωσ μετακινθκοφν εισ Καρβία. Δια κυβερνθτικισ ενιςχφςεωσ τθ 22 Λανουαρίου του 1925ου ζτουσ μετακινοφνται εκ Καματεροφ, ςυγχρόνωσ ςυναποκομίηοντεσ και τα εκ 24 καςςϊν εκκλθςιαςτικϊν ςκευϊν (άνευ των τιμαλφι ιερατικϊν αντικειμζνων, εξαπτερφγων κλπ άτινα ευρίςκοντο εν Άνδρω πλθςίων των εκεί πατριωτϊν), τθ δε 29 Λανουαρίου ε.ε. ζρχονται εν Καρβία όπου εγκαταςτιςονται γεωργικϊσ, γράφοντεσ εισ τα πζρατα τθσ οικουμζνθσ ευριςκομζνουσ Συλλατενοφσ ίνα ζλκουςι μετακινοφνται και οι εν τθ νιςω Άνδρω ευριςκόμεναι 64 οικογζνειαι και ςυμποςοφνται εν Καρβία 147 οικογζνειαι Συλλατενϊν απάντων εγκαταςτθμζνων. Ανζτειλλεν θ17 Λουλίου 1925 θ αποφράσ αφτθ θμζρα των Συλλατενϊν ο κακόσ αυτόσ οιωνόσ, εκτόσ ωρϊν τινϊν κάνατοι. Αςκζνειαι, ελονοςία μαςτίηουςα, τφφοσ, γαςτρικόσ τφφοσ, γαςτρικόσ πυρετόσ μθνιγγίτθσ, τφφοσ εντζρων, ο αιμοςφονδο ουρικόσ πυρετόσ, ο οποίοσ εντόσ ωρϊν τινϊν εκανάτωνεν και ο κακοικθσ πυρετόσ, μθ ελλίποντοσ και αυτισ τθσ φκίςεωσ. Οικογζνειαι ολόκλθραι κατάκοιντω εν νοςοκομείω αςκενισ, άνκρωποσ εν υγιείασ αδφνατον. Το μοιραίο τζλοσ μασ ιγγιηεν, θ απογοιτευςισ απ’ άκρου εισ άκρον ιρχιςεν να διαλφεται ο ςυνοικιςμόσ. Το όνειρον των νζων Συλλάτων δυςτυχϊσ εναυάγθςεν. Θ κυβζρνθςισ απεφάςιςεν τθν ανζγερςιν 150 γεωργικϊν οικιϊν, αναλαβόντοσ τθν εργολαβίαν αυτϊν ο πατριϊτθσ Άνκιμοσ Ραχωμιάδθσ, κανόντοσ και τοφτου. Κακι εντφπωςισ επροξζνθςεν ο κάνατοσ τοφτου. Τότε ιρχιςεν θ κατάρρευςισ. Ιρχιςαν να αναχωριςουν εκ του ςυνοικιςμοφ Καρβιάσ. Γενικι ζξοδοσ πάντων των κατοίκων. Εκ μεν των οποςοφν ευποροφντων κατοίκων υπζρ τασ πζντε δεκάδασ ανεχϊρθςαν αυκαιρζτωσ εν Ρειραιεί, Κεςςαλονίκθ, Βερροία, Κριτθ, Άνδρω και άλλων μερϊν τθσ Ελλάδοσ, εκ δε των πτωχϊν οικογενειϊν υπζρ τασ εξ δεκάδασ εγκρικείςθσ τθσ Σεβαςτισ κυβερνιςεωσ, μετακομίςκθςαν εισ Γενι –Κιόϊ του Δεδζαγατσ, μετονομαςκείςθσ,

210

Λωάννα Αλζλαξανδρουπόλεωσ, αφείνοντεσ εν Καρβία υπζρ τουσ 117 κανόντασ ςυμπατριϊτασ μασ. Λυπθρόν μα τθν αλικειαν θ τοιαφτθ κατάρρευςίσ μασ. Εγζνετο δε εκ των πρωταιτίων, των κακϊν διευκυνόντων τασ τφχασ των ταλαιπόρων τοφτων παλαι με ακμαηόντων Συλλατενϊν. Θ ωραία αφτθ Σφλλατα, θ οποία ανυψϊκθ εισ τθν κοιτίδα τθσ κεντρϊασ Μικράσ Αςίασ, ακμάηουςα μετά πολλϊν και τιμαλφϊν κειμθλίων, μερακλθδικϊν εκκλθςιαςτικϊν αντικειμζνων, εμόρφωςε ιερείσ, διδαςκάλουσ, επιςτιμονασ, κακθγθτάσ, εμπόρουσ, επιχειρθματίασ, αναδείξαςα ευεργζτασ και δωρθτάσ, ςιμερον χείμαροσ θν και εχάκθ, καπνόσ ιτο και διελφκθ. Αλλά φευ τθσ ςκλθράσ ταφτθσ αποδοκμαςίασ οι καλλφτεροι ςυμπατριϊται εχάκθςαν, ο δε εν Κωνςταντινουπόλει πολλάσ υπθρεςίασ προςφζρων Άνκιμοσ Ραχωμιάδθσ του Ανδρζου ζρχεται ίνα αναλάβθ τθν εργολαβίαν προκαταςκευιν εκατόν πεντικοντα οικογενειακϊν γεωργικϊν οικίςκων, πίπτει κφμα του κακικοντοσ. Και άλλοι φιλοπάτριδεσ κνιςκουςι οισ ο Βθβλεζμ Εξαρχίδθσ, ο Τρφφων Καγμακάμθσ, ο Γρθγόριοσ και Αντϊνιοσ Τοηακίδθσ, ο Γεϊργιοσ Καιςαρεφσ, ο Κεόδωροσ και Απόςτολοσ Αξενόπουλοσ, ο πολφσ γεωργόσ Γεϊργιοσ Καράκθσ, ο Μιχαιλ Καγιάλθσ, ο Χ#Ραχϊμοσ, ο Ραναγιϊτθσ Ρερςίδθσ, ο Λωακείμ Κουντουράσ, ο Μθνάσ Λγνατιάδθσ, ο Στζφανοσ Ραςχάλ, ο επί ςειράν ετϊν διατελζςασ επίτροποσ Μθτερίδθσ Σωτιριοσ εφρον κανατθφόρον άμοιρον τζλοσ. Θ Ελζνθ Εξαρχίδου, θ Σεβαςτι Ραχωμιάδου, θ Ευδοξία και Σαματιανι Γεωργάκθ, θ Στρατίτςα Χ# Φιλιππίδου, θ Χουριτινι, θ Δζςποινα Κυπριανοφ, θ κορυφαία των ρθτόρων Καδζρ, θ ατρόμθτοσ τοπάλ Φωτεινι, θ Αναςτά, θ Κρζπαλθσ, θ Λουνία, θ Ευδοκία Χ#Γεωργίου, θ Βαςιλικι Τηελζπογλου, θ Κακαρι, θ Ραραςκευι Λςμιρλι και Ραραςκευι Τηιλ, θ Ρλουμιςτι Ραχωμιάδου, θ Βαρβάρα και Μαγδαλθνι Χ#Ραραςκευά, θ τοπάλ Μαριγϊ και Αικατερίνθ, θ Αικατερίνθ Αφκονίδθ, θ Αρχόντςα Καράκθσ, θ Αποςτολία Μθτερίδθ, αι τρεισ κυγατζρεσ Κελ ογλάν, θ Μανουςία, θ Κεοδϊρα και Αικατερίνθ Ηαφειροποφλων, θ Κυριακι, θ Τατιανι Σεχ παπά, θ Ελευκερίνθ Κουλεντζρ, θ Συμευκι Κεχαγιά, θ Φωτίκα, θ Σοφία Χ#Αποςτόλου, θ Ακελίνθ ΢οφάν, θ Αναςταςία Μουράτ, θ Μαργαρίτα θ Κυριακοφ, θ Σωτθρία Ραπαδοποφλου, θ Άννα Λαμπρινοφ και πολλϊν άλλων τθν φπαρξιν εςτερικθ θ πατρίσ, το δε δρζπανον του χάρου δεν εφείςκθ εισ αυτά, εκζριςε όλα τα ανιλικα παιδιά. Ζκλαυςε δε πικρϊσ τθν ςτζρθςιν των τεςςάρων τζκτων αυτισ Βαςιλείου Καράκθ, Γρθγορίου Νοταρίδθ, Φωτίου Αρετςανόπουλου και Χαράλαμπου Σουηίδου αμφοτζρων καλλιφϊνων ψαλτϊν και φωςτιρων τθσ εκκλθςίασ μασ, μθ διαφφγουςαν τθ ςκλθράν τφχθν ταφτθν και θ περιβόθτοσ καλογρθά του αγίου Χαραλάμπουσ και Κεςβίτου Θλιοφ θ καθμζνθ Μαρίγκω. Ω παμφάγε κόςμε, εισ τι μασ κατζλθξεσ, είκε με αυτά να ζκλειεσ τθν ςυμφοράν. Ταφτα ζγραφον εν Καρβία Χαλκιδικισ τθ 22α Σεπτεμβρίου 1925

211

Πηγές και βιβλιογραφία… Αςβζςτθ Μαρία, Επαγγελματικζσ αςχολίεσ ων Ελλήνων τησ Καππαδοκίασ, Ακινα, εκδ Επικαιρότθτα, 1980 Πατριάρχου Κυρίλλου, Ιςτορική περιγραφή του εν Βιζννη προεκδοθζντοσ χωρογραφικοφ πίνακοσ τησ Μεγάλησ Αρχιςατραπείασ Ικονίου, Εν τω Ρατριαρχικϊ τυπογραφείω 1815 Ν. Ρίηου, Καππαδοκικά, ήτοι δοκίμιον ιςτορικήσ περιγραφήσ τησ αρχαίασ Καππαδοκίασ και ιδίωσ των επαρχιϊν Καιςαρείασ και Ικονίου Κωνςταντινοφπολθ, 1856 ΢υμεών Φαραςόπουλοσ, Τα Σφλλατα. Μελζτη του νομοφ Ικονίου υπό Γεωγραφικήν Φιλολογικήν και Εθνολογικήν ζποψιν, Εν Ακιναισ, 1895. Αναςταςίου Λεβίδθ, Αι εν Μονολίθοισ Μοναί τησ Καππαδοκίασ και Λυκαονίασ, Κωνςταντινοφπολθ, 1899. Αναςταςίου Λεβίδθ, Ιςτορικόν Δοκίμιον, περιζχον την θρηςκευτικήν και πολιτικήν ιςτορίαν, την χωρογραφίαν και αρχαιολογίαν τησ Καππαδοκίασ, Εν Ακιναισ, 1885 Ρίηου Ελευκεριάδθ, Συναςόσ, ήτοι μελζτη επί των ηθϊν και εθίμων αυτήσ, Εν Ακιναισ 1879 Παντ. Κοντογιάννθ, Γεωγραφία τησ Μικράσ Αςίασ, Ακινα 1921. Λ. Κάλφογλουσ, Ιςτορική Γεωγραφία τησ Μικραςιατικήσ Χερςονήςου Ακινα, Κζντρο Μικραςιατικϊν Σπουδϊν. Π. Καρολίδθ, Καππαδοκικά, 1874 ΢αραντίδθ Ι. Αρχελάου, Η Σιναςόσ, ήτοι θζςισ, ιςτορία, και διανοητική κατάςταςισ, ήθη, ζθιμα και γλϊςςα τησ εν Καππαδοκία κωμοπόλεωσ Σιναςοφ, και ςφντομοσ περιγραφή των εν ταισ επαρχίαισ Καιςαρείασ και Ικονίου Ελληνικϊν κοινοτήτων, Εν Ακιναισ 1899 Χατηθκυριακίδθσ Κυριάκοσ, Μεταλλείο Ταφρου-Μπουγά Μαντζν 1826-1924, Κεςςαλονίκθ, εκδ. Αφοί Κυριακίδθ 1999

Κοιμίςογλου ΢υμεών, Καππαδοκία, μνημείο παγκόςμιασ πολιτιςτικήσ κληρονομιάσ, Ελλήνων, ιςτορία, πίςτη, πολιτιςμόσ, Κεςςαλονίκθ, εκδ ναυσ 2006 Καρατηά Ελζνθ, Καππαδοκία, ο τελευταίοσ ελληνιςμόσ τησ περιφερείασ Ακςεράι

212

Γκζλβερι (Καρβάλησ) Ακινα, εκδ. Γνϊςθ 1985 Μ. Μαραβελλάκθ- Α. Βακαλόπουλου, Οι προςφυγικζσ εγκαταςτάςεισ ςτην περιοχή τησ Θεςςαλονίκησ, Κεςςαλονίκθ εκδ. Βάνιασ, 1993 Κ. Νίγδελθ, Ζςτω εισ ενκφμθςιν, Κεςςαλονίκθ Λερόσ Ναόσ Αγίου Δθμθτρίου Συκεϊν, 2000 Νίγδελθσ Κων/νοσ, τα Φλογητά τησ Καππαδοκίασ, Κες/νίκθ, Νομαρχία Χαλκιδικισ, 2006 Κ. Νίγδελθ- ΢. Κοιμίςογλου, Θ Μαλακοπι τθσ Καππαδοκίασ, Κες/νίκθ, Διμοσ Συκεϊν,2003 Κ. Νίγδελθ- ΢. Κοιμίςογλου, Το Ανταβάλ τθσ Καππαδοκίασ» Κες/νίκθ, διμοσ Συκεϊν, 2003 Γεωργίου Παχτίκου, 260 Δημϊδη Ελληνικά Άςματα, Ακινα 1905 Γ. Μαυροχαλυβίδθ, Θ Αξόσ τθσ Καππαδοκίασ, Ακινα, Κζντρο Μικραςιατικϊν Σπουδϊν ΢οφλα Μπόηθ, Καππαδοκία-Ιωνία-Πόντοσ, γεφςεισ και παραδόςεισ, Ακινα, εκδ. Αςτεριςμόσ, 1997 ΢άββασ Χωλόπουλοσ, «Μονογραφικι Λςτορία Ηιλθσ ι Σφλατασ», περιοδικόν Ξενοφάνησ, 1905 Νικολάου Φωτιάδθ, Οδοιπορικό-μνήμεσ Κωνςταντινοφπολη, Πόντοσ, Καππαδοκία, Κεςςαλονίκθ, αφοί Κυριακίδθ, 1996 Ακανάςιοσ Καρακανάςθσ, Καππαδοκία, Κεςςαλονίκθ, εκδ Μαίανδροσ 2001

Αρχεία- εφθμερίδεσ-θμερολόγια- λεξικά- κϊδικεσ

1-Λ.Α.ΥΡ.ΕΞ πρεςβεία Κωνςταντινοφπολθσ 1916 Β/59 «Ρροξενικι Αναφορά για τθν Καππαδοκία», αρ 57 2- Γ Μαυροχαλυβίδθσ «Κϊδικασ κοινότθτοσ Σιλάτων ςτο Κ.Μ.Σ.», δακτυλογραφθμζνο αντίγραφο κ 32 3- Κανονιςμόσ Σχολικισ Εφορίασ περί θκϊν και εκίμων τθσ εν επαρχία Λκονίου Ηιλθσ τθσ 10/9/1897, αντίγραφο χειρογράφου 4-«Ζκνοσ» εφθμερίδα

Καππαδοκία ταξιδιωτικόσ οδθγόσ

5- Ρεριοδικόν «Θ λζξθ» τ. 112 Δεκζμβρθσ 1992 6- Μικραςιατικόν θμερολόγιον «Αςτιρ» 1914, Κωνςταντινοφπολισ 7- Εγκϊλπιον Θμερολόγιον Μαλακοπισ1922 8- «Εφθμερίσ Βαλκανίων», 13/9/22 και 26/10/22

213

Μαρτυρίεσ ξεχαςμζνων γερο-προςφφγων, που αντί για παραμφκια και βαςιλόπουλα, διθγοφνταν τθ ηωι για τισ αλθςμόνθτεσ πατρίδεσ! «Ζςτω εισ ενκφμθςιν» ςτθν μνιμθ των προγόνων μασ :

Σταματιάδθσ Κεοφάνθσ του Λαηάρου Καγιαλι-Ρεμποβολίδου Μάρκα, ςφηυγοσ Ανάργυρου Τςαμπάηογλου Μιςκοποφλου Βαρβάρα του Κεοδοςίου Σταματιάδου Σωφρονία Μαξιαμιάδθσ Χαράλαμποσ (Γαρελζμ) Αλεξιάδθσ Ηαφείρθσ του Τρφφωνα. Aslan Ozcan, ξεναγόσ τθσ Νομαρχίασ Νεάπολθσ Bayram Dalci, κάτοικοσ των ςθμερινϊν Συλλάτων 9- Γζρο Ahmet Sivritepe… Λάηαροσ Μιςκόπουλοσ

214