Vakdidactiek Informatica Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs
vakdidactiek informatica
Arteveldehogeschool (www.arteveldehs.be) EHSAL (www.ehsal.be) Karel de Grote-Hogeschool (www.kdg.be) KATHO (www.katho.be) Katholieke Hogeschool Leuven (www.khleuven.be) Katholieke Hogeschool Mechelen (www.khm.be) Katholieke Hogeschool Sint-Lieven (www.kahosl.be) KHBO (www.khbo.be) KHK (www.khk.be) KHLim (www.khlim.be) VVKHO (www.vvkho.be) VVKSO (www.vvkso.be)
Deze cursus vakdidactiek kwam tot stand door een intensieve samenwerking van alle Vlaamse katholieke lerarenopleidingen informatica, het VVKSO en het VVKHO.
2
Hier komt de inhoudsopgave.
Inhoudsopgave
3
vakdidactiek informatica
Inhoudsopgave
vakdidactiek informatica
4
Inhoudsopgave
Hier komt het woord vooraf.
Woord vooraf
5
vakdidactiek informatica
Woord vooraf
vakdidactiek informatica
6
Woord vooraf
1.1
Inleiding
In dit hoofdstuk schetsen we de huidige visie op het informatica-onderwijs in het katholiek secundair onderwijs en een aantal factoren die bij deze visieontwikkeling een belangrijke rol hebben gespeeld. Achtereenvolgens worden volgende invloedfactoren besproken: visietekst Ronde Tafel Informatica met antwoord en standpunt van het VVKSO; eindtermen, raam- en leerplannen ICT en informatica; ICT-beleidsplan 2007-2009 van Frank Vandenbroucke; verwachtingen vanuit andere vakken in het secundair onderwijs; vragen uit het hoger onderwijs en de maatschappij. Ten slotte komen we tot een aantal kenmerkende aspecten in de huidige visie op het informatica-onderwijs.
1.2
RTI-visietekst met standpunt van het VVKSO
Een kwaliteitsvol informatica-onderwijs vereist een goed onderbouwde visie. Dergelijke visie is uitgewerkt tijdens de Ronde Tafel Informatica (RTI) die tijdens de schooljaren 2003-2004 en 2004-2005 is samengekomen. Het VVKSO formuleerde hierop een antwoord om vervolgens een officieel standpunt in te nemen ten aanzien van ICT en informatica in het katholiek secundair onderwijs. Omdat de besluiten van deze Ronde Tafel Informatica samen met het antwoord en standpunt van het VVKSO als krachtlijnen moeten dienen voor de verdere uitbouw van het informatica-onderwijs in het katholiek secundair onderwijs, willen we deze documenten hierna uitvoerig belichten.
1.2.1
Synthesenota van de Ronde Tafel Informatica
bron: RTI, Synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, VVKSO RTI/DOC/05/05ter, 2005-05-18. (bijlage 1) In december 2002 nodigde de secretaris-generaal van het VVKSO de begeleiding informatica uit om in breed overleg antwoorden te formuleren op enkele prangende vragen die gerezen waren rond de leerplannen informatica. Een zestigtal onderwijsmensen, gerekruteerd uit pedagogische begeleiding informatica, directieleden, ICT-coÜrdinatoren, leerkrachten informatica, docenten hogescholen, leden leerplancommissies, nascholers, afgevaardigden van andere onderwijsnetten, ‌ hebben zich verenigd in de Ronde Tafel Informatica (RTI) om fundamenteel te reflecteren over de plaats van ICT en informatica in het katholiek secundair onderwijs. De Ronde Tafel Informatica (RTI) is tijdens de schooljaren 2003-2004 en 2004-
Visie
7
vakdidactiek informatica
1
Visie op het informatica-onderwijs
vakdidactiek informatica
2005 trimestrieel samengekomen om een visienota over ICT en informatica in het katholiek secundair onderwijs uit te werken. In een synthesenota formuleerden de RTI-leden haar adviezen naar het VVKSO in 34 standpunten. Opvallend in deze adviezen is: Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de begrippen ICT en Informatica. In de visienota wordt enerzijds ICT omschreven als alles wat betrekking heeft op het verwerven van utilitair georiënteerde competenties (zowel basis als gevorderd) ten behoeve van het professioneel, maatschappelijk en persoonlijk functioneren van de doorsnee burger. Anderzijds wordt onder Informatica de autonome vormingsdiscipline bedoeld waarin onder meer het ontwikkelen van algoritmen en programma’s, de architectuur van computers, de werkingsprincipes en het beheer van systemen en netwerken, de organisatie en de opslag van gegevens en kunstmatige intelligentie aan bod komen. De specifieke plaats van ICT en Informatica in het curriculum van het secundair onderwijs hangt af van de onderwijsgraad, de onderwijsvorm en de studierichting. De 3 verwerkingsniveaus gebruiken – begrijpen – maken vormen een geschikte leidraad voor de didactische uitbouw van de curricula ICT en Informatica in het secundair onderwijs, waarbij in elk van de drie onderwijsgraden de niet-exclusieve klemtoon komt te liggen op één van deze verwerkingsniveaus. Er is een lijst met ICT-basiscompetenties goedgekeurd die elke leerling hoort te beheersen bij het verlaten van het secundair onderwijs. Hierbij ligt de nadruk op het inzichtelijk, probleemoplossend denken. Ook de ICT-basiscompetenties voor leerkrachten werden opgelijst. Om de basiscompetenties voor de leerlingen op een verantwoorde manier te kunnen aanbrengen en te laten inoefenen werden minstens 100 lesuren ICT en/of Informatica vooropgesteld. Dit zou in praktijk neerkomen op 1 uur per week gedurende 4 jaar. Dit impliceert dat in de eerste graad een apart vak ICT moet ingericht worden om deze doelstellingen te kunnen realiseren. In de tweede graad zou – afhankelijk van de studierichting – enerzijds ICT worden aangeboden wanneer de nadruk moet liggen op de meer utilitair georiënteerde competenties (ICT gebruiken); anderzijds Informatica worden aangeboden wanneer de nadruk ligt op het inzichtelijke, probleemoplossend aspect (Informatica begrijpen en maken). In de derde graad zou, afhankelijk van de studierichting in doorstroomrichtingen: nadruk op begrijpen en maken – AV informatica; in meer praktisch gerichte studierichtingen: nadruk op toegepast gebruik in functie van de doelen van de studierichting. Bespreek 1 RTI-standpunt waarmee je akkoord gaat en geef de nodige argumenten?
Opdracht
Bespreek 1 RTI-standpunt waarmee je niet akkoord gaat en geef de nodige argumenten?
8
Visie
Antwoord van het VVKSO op de RTI-synthesenota
bron: VVKSO, Antwoord van het VVKSO op de synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, RTI/DOC/06/01, 2006-03-01. (bijlage 2) In het antwoord van het VVKSO op de RTI-synthesenota haalt het VVKSO een aantal pluspunten aan waaronder: keuze voor vormend onderwijs; maatschappelijke opdracht om leerlingen de kans te bieden om ICTbasiscompetenties te verwerven op school; nadruk op probleemoplossend denken en handelen; pleiten voor meer samenwerking tussen basis- en secundair onderwijs en scholen in de scholengemeenschap; belang van ICT-basiscompetenties bij leraren; uitzuivering van begrippen ICT en informatica; nadruk op competenties en niet op vaardigheden. Maar het VVKSO legt de nadruk op het feit dat de huidige visie op leren wil uitgaan van studierichtingsprofielen om hieruit competenties te omschrijven en vervolgens na te gaan in welke vakken of vakoverstijgend deze best kunnen bereikt worden. Dat in tegenstelling tot de vroegere aanpak waarbij men de lessentabel, bestaande uit vertrouwde vakken, als uitgangspunt nam om zo tot een urenverdeling per vak te komen. Het VVKSO stelt dat de RTI-vragen met betrekking tot de plaats van ICT en informatica in het curriculum en in de lessentabellen vanuit dit veranderde uitgangspunt moeten bekeken worden. Het VVKSO wijst er in haar antwoord ook op dat ze uitdrukkelijk kiest voor lokale autonomie van schoolbesturen en scholen. De scholen moeten zelf keuzes maken: bijvoorbeeld in de eerste graad moet de school zelf kiezen of ICT als apart vak of geïntegreerd of als remediëring aangeboden wordt; in de derde graad kiest de school of ICT/informatica al of niet geïntegreerd wordt in de vrije ruimte). Het VVKSO is niet bereid die keuze op te leggen zoals in de RTI-nota voor gepleit wordt.
1.2.3
Standpunt VVKSO ten aanzien van ICT en informatica
bron: VVKSO, Standpunt van het VVKSO ten aanzien van ICT en informatica, M-VVKSO-2006-092, 2006-09-01. (bijlage 3) Vanuit deze nieuwe pedagogisch-didactische visie, uitgelegd in het antwoord op de RTI-nota, formuleerde het VVKSO een officieel standpunt ten aanzien van ICT en informatica. Opdracht
Welke RTI-adviezen werden wel/niet weerhouden in het standpunt van het VVKSO? Welke motivatie geeft het VVKSO hiervoor aan?
1.3
Eindtermen, raam- en leerplannen ICT en informatica
De eindtermen, raam- en leerplannen ICT en informatica spelen een belangrijke rol in de visievorming op het informatica-onderwijs.
Visie
9
vakdidactiek informatica
1.2.2
vakdidactiek informatica
1.3.1
ICT-eindtermen in het basisonderwijs en 1ste graad secundair onderwijs
bron: VVKSO, ICT-eindtermen, M-VVKSO-2007-047, 2007-09-13. (bijlage 4) Vanaf 1 september 2007 worden tien vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen ICT van kracht in de eerste graad van het secundair onderwijs. Voor het basisonderwijs behoren vanaf dan ook acht van deze tien eindtermen en ontwikkelingsdoelen tot de na te streven leergebiedoverschrijdende eindtermen informatie- en communicatietechnologie voor het basisonderwijs. Bovendien gelden deze eindtermen ook voor het buitengewoon basisonderwijs m.n. type een, twee, zeven en acht evenals voor het buitengewoon secundair onderwijs opleidingsvorm drie. Het invoeren van deze eindtermen heeft de bedoeling om alle leerlingen, ongeacht hun afkomst een gelijkwaardige basisvorming ICT te garanderen en hen tot competente ICT -gebruikers te vormen. De ICT-eindtermen moeten: kansenongelijkheid helpen tegengaan; tegemoet komen aan de vraag van de samenleving om een onderwijs dat rekening houdt met de mogelijkheden van ICT; ten goede komen aan de participatie aan de arbeidsmarkt en aan de maatschappelijke participatie in het algemeen. De eindtermen en ontwikkelingsdoelen zijn niet geformuleerd als instrumentele vaardigheden, maar als digitale competenties om ICT voor de eigen ontwikkeling aan te wenden. De tien vakoverschrijdende ICT - eindtermen en - ontwikkelingsdoelen zijn: 1
De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren. 2 De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. 3 De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving. 4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving. 5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeĂŤn creatief vorm te geven. 6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. 7 De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen. 8 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren. 9 De leerlingen kunnen afhankelijk van het te bereiken doel adequaat kiezen uit verschillende ICT-toepassingen. 10 De leerlingen zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over hun eigen en elkaars ICT-gebruik.
1.3.1.1
Verwachtingen tegenover het basisonderwijs
Van de scholen van het basisonderwijs wordt verwacht dat binnen een tijdsverloop van 2 jaar het volgende wordt gerealiseerd:
10
Visie
2
3
4
Opdracht
Opstellen van een ICT-beleidsplan Omdat er in deze fase van de implementatie van de ICT-eindtermen nog geen resultaatsverplichting is maar enkel een inspanningsverplichting, gaat het hier meer om een ICT-visietekst dan een ICT-beleidsplan. Inventariseren van bestaande ICT-activiteiten Reeds bestaande ICT-activiteiten moeten worden geïnventariseerd en gesitueerd binnen de nieuwe ICT-eindtermen. Oplijsten van toekomstige ICT-activiteiten Voor de niet-bereikte ICT-eindtermen moeten bijkomende ICT-activiteiten gepland en opgelijst worden. Ontwikkelen ICT-leerlijn Alle ICT-activiteiten moeten in een ICT-leerlijn worden voorgesteld.
Scholen worden ondersteund bij de ontwikkeling van dit ICT-beleidsplan d.m.v. de e-tool pICTos. Bestudeer de werking van dit hulpmiddel op http://www.ictbeleidstool.be/
1.3.1.2
Consequenties voor de huidige ICT – aanpak in de eerste graad
Heeft de invoering van deze eindtermen en ontwikkelingsdoelen gevolgen voor de huidige ICT- werking in de eerste graad? In de eerste graad bestond al een ICT-raamplan waarin de raamdoelstellingen voor ICT in de eerste graad werden omschreven. Deze doelstellingen passen perfect in het kader van de nieuwe ICT-eindtermen. Het ICT-raamplan 1e graad SO bleef daarom inhoudelijk ongewijzigd. Het VVKSO maakte wel een herwerkte versie (versie sept 2007) met de vertaling naar onderliggende leerprocesgerichte competenties en verwijzingen naar de nieuwe ICT-eindtermen. 1.3.1.3
Verwachtingen tegenover de lerarenopleidingen
Het spreekt voor zich dat de invoering van ICT-eindtermen voor basisonderwijs en 1e graad SO nieuwe verwachtingen zal scheppen tegenover de lerarenopleidingen1: lesgevers in de lerarenopleiding moeten zelf over de ICT-competenties beschikken; toekomstige leraren moeten basisvaardigheden ICT én didactische ICTvaardigheden bezitten; lerarenopleiding moet ICT-didactiek verder ontwikkelen; ICT integreren in de nieuwe basiscompetenties van de lerarenopleiding; nascholing moet zich richten op de implementatie van de nieuwe eindtermen.
1.3.2
ICT-raamplan 1e graad
bron: VVKSO, ICT-Raamplan eerste graad D/2007/7841/051, LICAP, 2007. (Bijlage 5) “Op 1 september 1991 werd het vak AV Informatica verplicht ingevoerd in de meeste studierichtingen van de 2e graad ASO, KSO en TSO. Op dat ogen1
Bron: “Competenties voor de kennismaatschappij” Jan De Craemer Departement Onderwijs – Cel beleidscoördinatie
Visie
11
vakdidactiek informatica
1
vakdidactiek informatica
blik bleek dit de meest geschikte benadering om alle leerlingen verplicht te laten kennismaken met informatica. Bijna 10 jaar later bleek de situatie echter – zoals overigens van meet af aan verwacht werd – in aanzienlijke mate geëvolueerd te zijn. Er heerste een vrij algemene consensus dat alleleerlingen de basisvaardigheden ICT (Informatie en communicatietechnologie) op veel jongere leeftijd horen te verwerven. Daarom werd een raamplan uitgeschreven dat vanaf 1 september 2001 het kader bood om de basisvaardigheden ICT aan alle leerlingen van de eerste graad aan te bieden op basis van ongeveer 25 wekelijkse lestijden in de 1e graad van de A-stroom, bij voorkeur in het eerste leerjaar. In de loop van 2006-2007 besliste de Vlaamse overheid over de invoering van vakoverschrijdende eindtermen ICT voor het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Deze treden op 1 september 2007 in voege. In dit raamplan vindt u een overzicht van de 10 eindtermen ICT, evenals de leerprocesgerichte competentiesen attitudes die het verwerven van digitale competentie ondersteunen. Daarnaast vindt u in dit raamplan de opsomming van doelstellingen en leerinhouden van ICT in de eerste graad en werden deze voorzien van pedagogisch-didactische wenken. Tenslotte wordt ook aan de evaluatie en aan de minimale materiële vereisten aandacht besteed. In dit raamplan vindt u geen verwijzingen meer naar het VIA (Vlaams ICTattest). De zeer kleine impact van het EDCL (European Computer Driving License) en het verzet van het onderwijs tegen bijkomende attesten of certificaten voor delen van de opleiding die in de leerplannen vervat zijn, maken het VIA overbodig. Een leerling die het leerplichtonderwijs met succes beëindigt, heeft immers de basiscompetenties ICT verworven. Deze verworvenheid hoeft niet meer getest te worden, want ze blijkt uit het diploma of het studiegetuigschrift dat de leerling gekregen heeft. Een leerling die met succes het leerplichtonderwijs afrondt, hoeft dus niet, al dan niet tegen betaling, een bijkomend certificaat te verwerven om aan te tonen dat hij of zij de ICT-competenties beheerst. Het Verbond zal daarom het VIA-attest niet langer promoten.” Om deze raamdoelstellingen te bereiken in de eerste graad heeft de school de autonomie om te kiezen uit volgende opties: ICT als apart vak ICT geïntegreerd in andere vakken ICT als remediëring Uit ervaring is gebleken dat ICT, aangeboden als apart vak, het beste resultaat geeft. In de scholen die een andere optie hebben gekozen, zijn de ICT-raamdoelstellingen niet altijd optimaal verworven en kunnen bijgevolg niet als beginsituatie gesteld worden voor 2de graad.
1.3.3
Nieuw leerplan informatica 2e graad
bron: VVKSO, Leerplan Informatica tweede graad D/2007/0279/046, LICAP, 2007. (Bijlage 6) Vanuit de nasleep van de RTI, formuleerde het VVKSO de vraag om het leerplan informatica 2de graad te ‘ontstoffen’. Om zoveel mogelijk in de geest van de RTI-visietekst en VVKSO-standpunt te werken, zetelden een aantal RTI-leden in de leerplancommissie om dit nieuwe leerplan te ontwikkelen.
12
Visie
Het gaat om een ontstoffing, dus er zijn geen fundamentele inhoudelijke wijzigingen! (van 64 naar 24 blz) De pedagogisch- didactische raadgevingen van 2003 werden behouden gezien deze nog steeds actueel zijn. Daar vinden de leraren ook verschillen tussen de ASO en de TSO richtingen (twee verschillende documenten), wat toch belangrijk is in hun lespraktijk. Het Vlaams ICT-attest (VIA) werd geschrapt uit het leerplan wegens te utilitair, dus niet passend binnen de vooropgestelde visie. De twee leerplannen uit vorige leerplanbrochure: één voor ASO en één voor KSO-TSO, werden samengevoegd tot één leerplan ASO-KSO-TSO (incl. Grafische communicatie). Twee leerplanonderdelen: “Oplossing ontwerpen en beschrijven m.b.v. toepassingsgericht softwarepakket” en “Taakgericht werken met softwarepakketten” werden samengevoegd tot één: “Inzichtelijk werken met softwarepakketten (systeem- en toepassingssoftware)” De nadruk ligt op inzichtelijk werken i.p.v. “vlot en efficiënt”. Meer nadruk op transfereerbare kennis, vaardigheden en attitudes. Er wordt verder gebouwd op het raamplan. De doelstellingen uit het raamplan worden nu echt als verworven beginsituatie beschouwd. Andere volgorde van leerplanonderdelen. “Ontwerpen en beschrijven van oplossingen (zonder toepassingssoftware)” komt tussen toepassingssoftware en maatschappelijk-ethische aspecten. De algemene doelstellingen die in het vorige leerplan verspreid stonden werden in één lijst verzameld waarin één algemene doelstelling werd toegevoegd: “gestructureerde probleemanalyse bij het oplossen van problemen”. Het leerplanonderdeel gegevensbeheer werd behouden maar opgesplitst in: begrippenkader overal verplicht inzichtelijk werken met gegevensbeheer overal facultatief Verschillende doelstellingen werden geactualiseerd: vb Ontwerpen en beschrijven van oplossingen: een “actuele” ontwikkelomgeving gebruiken i.p.v. variant A en B ASO verplicht TSO, KSO facultatief Richtlijnen onder overzichtstabel met sterk advies om: “Inzichtelijk werken met gegevensbeheer” in bepaalde studierichtingen wel aan te bieden “Ontwerpen en beschrijven van oplossingen met een actuele ontwikkelomgeving” in sommige TSO-richtingen (IW) wel aan te bieden Vrijgekomen ruimte in te vullen met actuele toepassingen toegespitst op studierichting (vb Multimedia in KSO en Grafische communicatie) Gebruik van raamdoelstellingen
Visie
realisatie raamdoelstelling verplicht verfijnd door concrete doelstellingen niet verplicht de/alle concrete doelstellingen te behandelen geen afvinklijst!!! studierichting en klas is bepalend
13
vakdidactiek informatica
In september 2007 kwam het nieuwe leerplan informatica D/2007/0279/046 in voege. De belangrijkste vernieuwingen hierin zijn:
vakdidactiek informatica
Onderzoek in welke mate rekening gehouden is met de RTI-adviezen en het VVKSO-standpunt in dit nieuwe leerplan Informatica D 2007 0279 046 in vergelijking met het vorige leerplan informatica? Fundeer met voorbeelden.
1.4
Opdracht
ICT-Beleidsnota
Bron: VANDENBROUCKE F., Competenties voor de kennismaatschappij Beleidsplan ICT in het onderwijs 2007-2009, Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2007. (Bijlage 7) De invoering van de ICT-eindtermen in het basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs en de verhoogde aandacht voor ICT-basiscompetenties in het volwassenenonderwijs betekent een nieuwe mijlpaal in het ICTbeleid en vormt het uitgangspunt van de beleidnota “ICT in het onderwijs� van Frank Vandenbroucke. In deze beleidnota vind je: de visie van de minister van onderwijs op onderwijstechnologie en zijn verwachtingen ten aanzien van alle onderwijsactoren op dit vlak; de krachtlijnen van zijn ICT-beleid met onderwijsvernieuwing en gelijke kansen als belangrijkste; concrete maatregelen om de ICT-integratie in het onderwijs te verdiepen en te ondersteunen. De nota is bedoeld voor een ruim onderwijspubliek voor een periode van 2007-2009. Maak een mindmap van dit ICT-beleidsplan met de bedoeling hierover een presentatie te geven.
1.5
Opdracht
Verwachtingen vanuit andere vakken in het secundair onderwijs
In het secundair onderwijs wordt ICT steeds meer (verplicht) gebruikt als leermiddel binnen andere vakken. Dit schept natuurlijk verwachtingen tegenover het informatica-onderwijs. Enkele voorbeelden van inhoudelijke verwachtingen t.o.v. het informaticaonderwijs vanuit het gebruik van ICT als leermiddel in andere vakken: In het leerplan economie staat als doelstelling dat de leerlingen een grafiek moeten kunnen maken in een spreadsheetprogramma. De vaardigheden hiervoor moeten worden aangeleerd binnen het vak informatica. In een les Nederlands moet een voorstelling gemaakt worden m.b.v. een presentatieprogramma. De basismogelijkheden hiervan worden het best aangebracht in het vak informatica. In het vak wiskunde is het gebruik van een aantal toepassingen op pc verplicht. Hiervoor moeten de leerlingen een aantal pc basisvaardigheden bezitten.
14
Visie
Om dit ICT-gebruik vlot en als meerwaarde te kunnen laten verlopen moeten de vakken waarin ICT als leermiddel gebruikt wordt en de vakken met ICT/Informatica als leerdoel op elkaar afgestemd worden. Opdracht
Ondervraag de ICT/Informaticaleerkracht tijdens jouw stage op welke manier zij/hij met deze afstemming rekening houdt?
1.6
Vragen uit het hoger onderwijs en de maatschappij
De huidige visie op het informatica-onderwijs wordt ook bepaald door vragen en verwachtingen uit het hoger onderwijs en de maatschappij.
1.6.1
Vragen uit het hoger onderwijs
Vanuit het hoger onderwijs zijn de verwachtingen naar het secundair informatica-onderwijs als volgt te omschrijven: Het hoger onderwijs verwacht van de instromer uit het secundair onderwijs een aantal basiscompetenties inzake ICT ĂŠn Informatica, zodat op basis daarvan verder gespecialiseerd kan worden. Nu zijn deze basiscompetenties nog te weinig verworven, zodat er in het hoger onderwijs nog teveel aandacht moet aan besteed worden en geen tijd meer overblijft voor specialisatie. Het hoger onderwijs verwacht ook dat de leerling in het secundair onderwijs kennis kan maken met de brede waaier van ICT en Informatica en niet enkel de ICT-component voorgeschoteld krijgt. Pas als de leerling heeft kunnen proeven van deze veelheid aan mogelijkheden kan er een gegronde studiekeuze in het hoger onderwijs worden gemaakt.
1.6.2
Vragen vanuit de maatschappij
Onze samenleving wordt hoe langer hoe meer een dynamische kennismaatschappij waarin ICT en informatica een steeds belangrijker plaats innemen. Het informatica-onderwijs staat natuurlijk onder hoge druk vanuit dergelijk evoluerende samenleving. Hierdoor ontstaan er specifieke noden ten aanzien van het informaticaonderwijs in het algemeen:
Visie
15
vakdidactiek informatica
In het vak fysica worden gegevens van een proefopstelling verwerkt met een rekenblad en voorgesteld met grafieken. Leerlingen moeten hiervoor de basis kennen van het invoeren van gegevens, het maken van eenvoudige berekeningen en de correcte keuze en opmaak van grafieken. In de derde graad wordt in het kader van de ontwikkeling van onderzoekscompetenties een enquĂŞte opgesteld en afgenomen. De resultaten worden verwerkt met de pc. Hierbij komen aan bod: basisvaardigheden database en/of rekenblad, tekstverwerking, eventueel voor een presentatie een presentatiepakket gebruiken. In diverse vakken is rapportering met tekstverwerking en/of via een elektronisch leerplatform courant. De basis hiervan wordt aangeleerd in het vak informatica.
vakdidactiek informatica
kansenongelijkheid (verschillen in toegang tot ICT, ICT-gebruik en/of verschillen in competenties om met ICT om te gaan) helpen tegengaan; tegemoet komen aan de vraag van de samenleving om een onderwijs dat rekening houdt met de mogelijkheden van ICT; ten goede komen aan de participatie aan de arbeidsmarkt en aan de maatschappelijke participatie in het algemeen. Specifiek inhoudelijke verwachtingen tegenover het informatica-onderwijs worden vooral gesteld naar het hoger onderwijs toe. Vermits de leerlingen van vandaag allicht later met heel andere software en hardware aan de slag zullen moeten in de maatschappij, is het van belang dat het informatica-onderwijs de nadruk legt op het aanleren van transfereerbare kennis en vaardigheden. Initiatie toegespitst op gebruik van één bepaalde omgeving dient vermeden te worden. Probleemoplossend werken en soepel omgaan met verschillende omgevingen verdient de voorkeur.
1.7
Besluit
Uit dit alles kunnen we besluiten dat de visie op het informatica-onderwijs in het katholiek secundair onderwijs in het bijzonder wordt beïnvloed door het VVKSO-standpunt (2006) ten aanzien van ICT en informatica als antwoord op de synthesenota van de Ronde Tafel Informatica (2003-2005); de invoering van de ICT-eindtermen (sept 2007); het ICT-raamplan herwerkt (sept 2007) op basis van deze eindtermen; leerplan informatica ontstoft (sept 2007) op basis van RTI en VVKSO-standpunt en het ICT-beleidsplan 2007-2009 van Frank Vandenbroucke. Maar ook de verwachtingen vanuit andere vakken, hoger onderwijs en de samenleving zijn belangrijke invloedfactoren. We kunnen stellen dat de huidige visie op het informatica-onderwijs vooral gekenmerkt wordt door: maatschappelijke opdracht om alle leerlingen de kans te bieden om ICTbasiscompetenties te verwerven op school en dit steeds vroeger in de schoolloopbaan; nadruk op transfereerbare competenties i.p.v. louter utilitaire vaardigheden; klemtoon op inzichtelijk probleemoplossend denken en handelen; onderscheid tussen ICT en informatica en de verantwoordelijkheid van het onderwijs om deze aan te bieden afhankelijk van het studierichtingprofiel; drie verwerkingsniveaus: gebruiken – begrijpen – maken als leidraad voor de didactische uitbouw van de curricula ICT en Informatica in het secundair onderwijs, waarbij in elk van de drie onderwijsgraden de nietexclusieve klemtoon komt te liggen op één van deze verwerkingsniveaus; noodzakelijke doorlopende leerlijnen van kleuter tot einde secundair; digitale didactiek als basis van verantwoord ICT/Informatica-onderwijs; samenwerking en afstemming op tussen vakken (ICT als leermiddel/ICT als leerdoel), scholen en onderwijsniveaus op vlak van ICT en Informatica; ICT als motor van onderwijsvernieuwing: creëren van krachtige leeromgeving, differentiatie, remediëring, motivatie, interactie, participatie… ;
16
Visie
1.8
Bijlagen
Bijlage 1: RTI, Synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, VVKSO RTI/DOC/05/05ter, 2005-05-18. Bijlage 2: VVKSO, Antwoord van het VVKSO op de synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, RTI/DOC/06/01, 2006-03-01. Bijlage 3: VVKSO, Standpunt van het VVKSO ten aanzien van ICT en informatica, MVVKSO-2006-092, 2006-09-01. Bijlage 4: VVKSO, ICT-eindtermen, M-VVKSO-2007-047, 2007-09-13. Bijlage 5: VVKSO, ICT-Raamplan eerste graad D/2007/7841/051, LICAP, 2007, (http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc//ICT-2007-037.pdf). Bijlage 6: VVKSO, Leerplan Informatica tweede graad D/2007/0279/046, LICAP, 2007, (http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc//Informatica-2007-046.pdf). Bijlage 7: VANDENBROUCKE F., Competenties voor de kennismaatschappij Beleidsplan ICT in het onderwijs 2007-2009, Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2007. Deze bijlagen zijn in digitale vorm beschikbaar in bijgevoegde bestandenmap.
1.9
Bronnen
RTI, Synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, VVKSO RTI/DOC/05/05ter, 2005-05-18. VANDENBROUCKE F., Competenties voor de kennismaatschappij Beleidsplan ICT in het onderwijs 2007-2009, Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2007. VLAAMS MINISTERIE VAN ONDERWIJS EN VORMING, Informatie- en communicatietechnologie in het onderwijs, http://www.ond.vlaanderen.be/ICT/ VVKSO, Antwoord van het VVKSO op de synthesenota van de Ronde Tafel Informatica, RTI/DOC/06/01, 2006-03-01.
Visie
17
vakdidactiek informatica
kansengelijkheid via ICT: wegwerken van verschillen betreffende ICTgebruik, toegang tot technologie en competenties om met ICT om te gaan.
vakdidactiek informatica
VVKSO, Standpunt van het VVKSO ten aanzien van ICT en informatica, MVVKSO-2006-092, 2006-09-01. VVKSO, ICT-eindtermen, M-VVKSO-2007-047, 2007-09-13. VVKSO, ICT-Raamplan eerste graad D/2007/7841/051, LICAP, 2007, (http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc//ICT-2007-037.pdf). VVKSO, Leerplan Informatica tweede graad D/2007/0279/046, LICAP, 2007, (http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc//Informatica-2007-046.pdf). PALMANS J., De plaats van ICT in het secundair onderwijs, M-VVKSO-2000057, 2000-02-26.
18
Visie