Het begint op de basisschool Publicatie lesprogramma Gelijk=Gelijk? 2008-2011
Het begint op de basisschool Publicatie lesprogramma Gelijk=Gelijk? 2008-2011
Inhoud Voorwoord door Lieke Thesingh
5
Inleiding
7
Eerst: 2008-2009
9
Toen: 2009-2010
13
Nu: 2010-2011
19
Partners
27
Colofon
31
3
Voorwoord Praat met elkaar, niet over elkaar.
len laten zien dat ze niet van een andere
Dit stimuleren we in stadsdeel Oost. Door
planeet komen en vertellen wat het met je
met elkaar te praten, leren we dat er niks
doet als je gepest of gediscrimineerd wordt.
mis is met mensen die anders zijn. Dat we
Gelijk=Gelijk? werkt, omdat de jongeren
allemaal gewone mensen zijn en mis-
echt in gesprek gaan met kinderen en niet
schien veel minder van elkaar verschillen
alleen een riedeltje afdraaien. De methode
dan we denken. En dat het zelfs leuk is om
‘Discussiëren kun je leren’ sluit hier goed bij
verschillende mensen te kennen!
aan. Kinderen leren hoe ze hun mening
Het gesprek aangaan, elkaar leren ken-
kunnen delen, zonder anderen te kwetsen.
nen en hierdoor discriminatie voorkomen,
Door ook de ouders bij het programma te
begint bij de allerkleinsten. Jonge kinde-
betrekken, maken we het onderwerp ook
ren zijn kwetsbaar. Zij moeten weerbaar
thuis bespreekbaar.
gemaakt worden en leren wat de gevolgen
Gelijk=Gelijk? heeft een speelse opzet. Hier
zijn van discriminatie en pesten. ‘Jong
kunnen scholen gebruik van maken en
geleerd is oud gedaan’. Het tegengaan van
hun eigen draai aan geven, want iedere
discriminatie staat daarom hoog op onze
school is anders. Graag roep ik alle scholen
jeugdagenda JOOST (Jong Oost). Samen
in Amsterdam Oost op om met deze uitda-
met scholen en ouders werken we aan een
ging aan de slag te gaan!
positief opvoedklimaat, waarin kinderen zich sociaal en met respect voor de ander
Lieke Thesingh
gedragen. Het lesprogramma Gelijk=Gelijk?, dat in opdracht van het stadsdeel wordt uitgevoerd, is hier een goed voorbeeld van.
Wethouder Jeugd en Onderwijs van stadsdeel Oost
Gelijk=Gelijk? is een bijzonder project. Joodse, islamitische en homoseksuele jongeren geven samen lessen. Als geen ander kunnen deze peer educators of rolmodel5
Inleiding ‘Meester, alle homo’s dragen toch roze?’
weloverwogen een standpunt in te nemen
jectopzet aangepast en is de samenwer-
aldus een groep acht leerling van een
en vaardigheden die nodig zijn om respect-
king met Discussiëren kun je leren dit school-
basisschool uit de Indische buurt. Dat alle
vol met elkaar te discussiëren. De vaardig-
jaar nieuw. Het is in de combinatie van de
homo’s roze zouden dragen is, zoals velen
heden die de kinderen hierbij opdoen zijn
peer education methodiek en de methode
weten, een vooroordeel. Vooroordelen kun-
onder meer redeneren, argumenteren, je
van Discussiëren kun je leren waar de kracht
nen leiden tot discriminatie en pesten. En
verplaatsen in de ander en probleem oplos-
van Gelijk=Gelijk? ligt. De methodieken
discriminatie is, in tegenstelling tot pesten,
send denken.
sluiten naadloos op elkaar aan, versterken
wettelijk strafbaar. Maar hoe zit dit nou
De afsluiting van Gelijk=Gelijk? bestaat uit
elkaar enorm en het programma staat als
precies? Wat vind je hiervan? En wat zou
de Battle van Oost. Tijdens deze debatbattle
een huis.
je zelf kunnen doen om discriminatie en
ontmoeten leerlingen van de deelnemende
pesten tegen te gaan?
scholen elkaar, en debatteren ze over
Wij zijn zeer geïnspireerd door drie jaar
verschillende stellingen die te maken heb-
Gelijk=Gelijk? en geloven in de waarde en
Gelijk=Gelijk?
ben met discriminatie en pesten. Op deze
noodzaak van dit project. Daarom zijn we
Met deze, en meer vragen gaan basis-
manier brengen de leerlingen direct in de
heel blij dat we het project hebben kunnen
schoolleerlingen aan de slag wanneer
praktijk wat ze geleerd hebben. En geven
uitbreiden naar Amsterdam Nieuw West,
ze deelnemen aan het lesprogramma
de leerlingen tips mee aan het bestuur van
Zaandam, Haarlem, Utrecht en Nijmegen.
Gelijk=Gelijk? In dit programma wordt les
stadsdeel Oost voor de aanpak van discri-
Hopelijk kunnen we komend jaar ook heel
gegeven door jongeren, zogenaamde peer
minatie.
Amsterdam Oost veroveren.
de klas: een joodse, islamitische en homo-
Terug- en vooruitblik op Gelijk=Gelijk?
Al onze ervaringen van de afgelopen drie
seksuele jongere die samen lesgeven. Zij
Het project Gelijk=Gelijk? zag het levens-
jaar willen we graag met u delen. Hierover
vertellen over zichzelf en delen persoon-
licht in april 2009 op initiatief van Fatima
leest u in deze publicatie. Daarnaast komt
lijke ervaringen met de leerlingen. Want
Elatik, toentertijd stadsdeelvoorzitter van
u meer te weten over de ervaringen van
hoe was het om aan je ouders te vertellen
Zeeburg. Sindsdien heeft het ieder school-
leerlingen, docenten en peer educators.
dat je homoseksueel bent? Of hoe voelt het
jaar plaats gevonden. Na evaluatie zijn de
als je niet wordt geaccepteerd omdat je een
positieve en negatieve ervaringen die men
keppeltje of hoofddoek draagt?
heeft opgedaan tijdens het programma
De peer educators worden afgewisseld
meegenomen en is het programma verder
Het team van Gelijk=Gelijk?
door lessen van stichting Discussiëren kun
ontwikkeld. Zodoende zijn er verschillende
Diversion en stichting Discussiëren kun je
je leren. In deze lessen leren de leerlingen
veranderingen doorgevoerd. Zo is de pro-
leren.
educators. Er staat telkens een drietal voor
Veel leesplezier en hopelijk tot snel!
7
Eerst: 2008-2009
Leren van Gelijken Peer education betekent letterlijk 'leeftijdsgenoten onderwijs'. Het idee achter deze methodiek is dat een
Gelijk=Gelijk? is tot stand gekomen in
Naast de drie lessen bestond het pilot-pro-
jongere met een bepaalde achter-
opdracht van het toenmalige stadsdeel
ject Gelijk=Gelijk? ook uit een expertmarkt.
grond persoonlijke verhalen deelt
Zeeburg. De opdracht was helder: ont-
Tijdens deze markt kregen verschillende
met de leerlingen. De peer educator
wikkel een preventief antidiscriminatie
relevante (belangen)organisaties de moge-
staat door leeftijd, referentiekader
programma voor basisscholen waarin
lijkheid zich te presenteren aan de leerlin-
of culturele/ religieuze achtergrond
aandacht wordt besteed aan jong burger-
gen. Alle organisaties die aanwezig waren,
dichter bij de leerling dan de reguliere
schap. Verdere aandachtspunten waren
houden zich op een of andere manier bezig
docent. Hierdoor lukt het peer educa-
onder meer het betrekken van ouders bij
met het bestrijden van discriminatie. Het
tors vaak verrassend goed bepaalde
het programma, jongeren wijzen op de ver-
doel van de expertmarkt was enerzijds een
moeilijke onderwerpen bespreekbaar
schillende meldpunten voor discriminatie
ontmoeting tussen leerlingen en de organi-
te maken. In Gelijk=Gelijk? geven een
en een ontmoeting tussen kinderen met
saties tot stand brengen, en anderzijds om
homoseksuele, joodse en islamitische
een verschillende achtergrond tot stand
de leerlingen te wijzen op de verschillende
peer educator samen les over dis-
brengen. Diversion is met deze opdracht
meldpunten van discriminatie. Maar het
criminatie. Door samen les te geven
aan de slag gegaan en heeft het pilot-pro-
doel van de expertmarkt was ook om leer-
laten zij zien dat je ondanks een ver-
ject Gelijk=Gelijk? ontwikkeld.
lingen te inspireren tot het bedenken van
schillende achtergrond goed samen
hun eigen plan. De leerlingen van beide
kunt leven en werken.
Projectopzet
scholen gingen in groepjes aan de slag en
Aan de pilot van Gelijk=Gelijk? namen twee
ontwikkelden een plan om discriminatie
scholen deel; een school uit het Oostelijk
tegen te gaan.
Havengebied en een school uit de Indische buurt. Deze twee scholen werden aan
De afsluiting van de pilot Gelijk=Gelijk?
lijk uitgevoerd. Dit was om een filmpje te
elkaar gekoppeld en de leerlingen volgden
bestond uit een eindmanifestatie. Hier
maken over pesten. Het groepje, bestaande
samen het lesprogramma. De scholen ver-
presenteerden de leerlingen hun plannen
uit leerlingen van beide scholen, bedach-
schilden in samenstelling waardoor kinde-
aan alle genodigden: ouders, broertjes,
ten een script en maakte een storyboard.
ren met een verschillende achtergrond de
zusjes, medeleerlingen en buurtbewo-
Vervolgens zijn ze met een cameraploeg
mogelijkheid kregen elkaar te ontmoeten.
ners. De aanwezigen konden stemmen op
aan de slag gegaan en hebben ze zelf geac-
In totaal volgden zij drie lessen die zijn
het beste plan. Het plan wat daaruit naar
teerd. Het filmpje werd vertoond op beide
gegeven door peer educators.
voren kwam als winnaar, werd daadwerke-
scholen. Het doel van de leerlingen was om 9
De reacties van kinderen op
denken voordat ze een mening
het project waren volgens
geven. Wat vind ik, wat zeg ik,
Tessa positief: ‘Ik merkte dat
wat doe ik? Ik kan wel iets roe-
de leerlingen erg onder de
pen, maar wat zeg ik eigenlijk?
indruk waren van de lessen
Daarnaast hebben de leerlingen
van de peers en daar graag over
ook echt inhoudelijke kennis
wilden vertellen. Dat stimu-
over discriminatie opgedaan.’
leerde ze om mee te doen met de discussie.’
Over de samenwerking tussen Discussiëren kun je leren en
Tessa van Velzen —
10
docent Discussiëren kun je leren
De vormen van discriminatie
Gelijk=Gelijk? is Tessa enthousi-
waar Gelijk=Gelijk? op in gaat
ast. ‘Er is heel goed nagedacht
zijn volgens Tessa niet zozeer
op welke manier de lessen op
moeilijk bespreekbare onder-
elkaar aansluiten. De peer edu-
werpen. Eerder onderwerpen
cators verschaffen een goede
waar je juist met kinderen
basis voor onze lessen. Leerlin-
over moet praten. ‘Maar dan
gen maken kennis met hen en
wel stap voor stap zoals we
vormen al deels hun mening op
in Gelijk=Gelijk? doen. Kinde-
basis van deze ontmoeting. Dan
ren moeten eerst leren hoe
gaan wij met ze aan de slag. Ik
hun mening tot stand komt.
heb gemerkt dat deze combina-
Daarvoor is het essentieel dat
tie goed werkt. Maar natuurlijk
leerlingen voldoende voorken-
zijn er altijd verbeterpunten. Zo
nis opdoen en de ruimte krijgen
denk ik dat we nog meer ken-
Tessa van Velzen is al ruim 2,5
die graag wat willen zeggen.
om na te denken. Pas dan leren
nis kunnen delen en nog beter
jaar docent bij stichting Discus-
Ik merkte dat ze wel gewend
zij weloverwogen een stand-
van te voren kunnen afstem-
siëren kun je leren. Momenteel
waren om te discussiëren. Ze
punt in te nemen.’
men wat er precies in de lessen
studeert zij ‘Nederlands als
hadden overal hun mening over
tweede taal’ aan de UvA.
klaar en ik had het idee dat het
Tessa is ervan overtuigd dat de
het project dus daar zou ik me
In Amsterdam Oost gaf zij les
onderwerp discriminatie erg
leerlingen veel hebben geleerd
voor het vervolg op willen con-
aan leerlingen van de JP Coen
leefde. Ik zei iets over Marokka-
van het project. ‘Ik denk dat
centreren.’
school. ‘Het is een levendige
nen en de reactie was meteen:
de meeste leerlingen vooral
gezellige klas, met leerlingen
“waarom altijd Marokkanen?”
hebben geleerd om zelf na te
gebeurt. Hier ligt de kracht van
te laten zien hoe heftig pesten is zodat de
van de ene school ouders aanwezig, van de
pesters niet meer zo maar zouden pesten.
andere school niet. In een vervolg was voor dus een andere aanpak nodig.
Jona van Schie, docent basisschool de JP Coen
met alle betrokken partijen: docenten, (be-
Wat tijdens de evaluatie ook aan bod kwam
‘Als je met de leerlingen het ge-
langen)organisaties en leerlingen. Hieruit
was de inspraak van scholen bij de invul-
sprek aangaat en ze komen achter
bleek dat men over het algemeen positief
ling van het lesprogramma. Door de docen-
dingen die ze niet weten, bijvoor-
was over het project. De inzet van de peer
ten werd namelijk aangegeven dat ze het
beeld dat profeten die in de Bijbel
education methodiek werd positief beoor-
fijn hadden gevonden om meer vrijheid te
staan ook in de koran voorkomen,
deeld en ook over de projectopzet was men
hebben binnen het programma. De reden
dan zie je echt die oogjes wel op-
positief. Uiteraard waren er aanbevelingen.
hiervoor was dat er op elke school verschil-
lichten. Toen een meisje uit mijn
Zo kwam onder meer naar voren dat drie
lende dingen spelen op het gebied van
klas dit hoorde zei ze “o, dus we
lessen te weinig was om recht te doen aan
discriminatie. Door scholen in een vervolg
zijn eigenlijk allemaal broers en
de inhoud van het programma. Ook voor de
meer inspraak te geven zou dit kunnen
zusters”.’
ontmoeting met de peer educators en de
worden ondervangen.
het betrekken en informeren van ouders
Evaluatie Na afloop van het project is geëvalueerd
leerlingen onderling was meer tijd nodig. Als laatste werd door de docenten aangeVerder bleek het niet succesvol om kinde-
ven dat ze in de klas graag een vervolg had-
ren een vrijbrief te geven voor het beden-
den willen geven aan het lesprogramma
ken van een plan voor hun buurt. Het plan
door middel van bijvoorbeeld aanvullende
moest over discriminatie gaan en de plan-
opdrachten. Daar waren nu geen mogelijk-
nen die de leerlingen uiteindelijk bedacht
heden toe.
hadden waren meer gericht op de problemen rondom hangjongeren, hondenpoep
Naar aanleiding van de pilot van
en pesten. Een aandachtspunt voor het
Gelijk=Gelijk? en de positieve ervaringen is
vervolg was zodoende een intensievere be-
besloten een vervolg te realiseren. Met de
geleiding van de leerlingen bij het beden-
aanbevelingen vanuit de evaluatie zijn het
ken van hun plan.
stadsdeel en Diversion aan de slag gegaan, en hebben het project verder ontwikkeld
Het betrekken van ouders bij het project
en aangepast. Hierover meer in het vol-
bleek ingewikkelder dan vooraf was inge-
gende hoofdstuk.
schat. Op de eindmanifestatie waren er 11
Toen: 2009-2010 Projectopzet
een keuze maken waardoor het project
hun buurt en presenteerden dat. Aan de
Aan het vervolg van Gelijk=Gelijk? hebben
uiteindelijk meer aansloot bij de dagelijkse
begeleiding van de leerlingen bij het ma-
14 basisscholen deelgenomen, 380 leer-
actualiteit op school.
ken van hun plan is extra gewerkt. Leerlin-
lingen hebben het lesprogramma gevolgd.
gen werd een kader geboden van waaruit
De scholenkoppeling bleef onderdeel van
Voor het vervolg van Gelijk=Gelijk? werden
ze konden werken. Dit kader bestond uit
het programma waardoor er in totaal 7
er zes opdrachtenkaarten ontwikkeld
verschillen cases die te maken hadden met
scholenduo’s deelnamen. Bij de scholen-
met thema’s die goed aansluiten bij het
discriminatie en pesten.
koppeling werd rekening gehouden met de
programma. De thema’s van de kaarten
Het winnende plan werd ook weer uitge-
samenstelling van de scholen; scholen met
waren onder meer de drie monotheïstische
voerd. Kinderen bedachten een campagne
verschillen in leerlingen en hun achter-
godsdiensten, vrijheid en democratie, en
tegen pesten en discriminatie. Om mensen
grond werden aan elkaar gekoppeld. Naar
homo-emancipatie. Ze konden na afloop
bewust te maken van de nadelige gevol-
aanleiding van de evaluatie van de pilot
van het programma door de docent vrij
gen van discriminatie heeft het winnende
werd besloten het programma uit te brei-
gebruikt worden waardoor een vervolg kon
groepje samen met een vormgever pos-
den naar 4 lessen. De inhoud van de lessen
worden gegeven aan de lesstof.
ters en buttons ontwikkeld. Deze hebben
bleef op een aantal kleine aanpassingen
zij uitgedeeld in vrijwel alle buurten van
hetzelfde. En de lessen werden wederom
Aan een ander punt uit de evaluatie, het
gegeven door drie peer educators met een
betrekken van ouders bij het project, werd
joodse, islamitische en homoseksuele
in het vervolg extra aandacht besteed.
Externe evaluatie
achtergrond.
Omdat een lesprogramma als Gelijk=Gelijk?
Ten behoeve van de doorontwikkeling
Zeeburg.
geen grote invloed uit kan oefenen op de
van het programma en om beter inzicht te
De grootste wijziging die werd doorgevoerd
ouderbetrokkenheid op school, is besloten
krijgen in de aansluiting op de wensen en
was het vervangen van de expertmarkt
informatiepakketjes te ontwikkelen. Deze
behoeften van het onderwijs, is het vervolg
door een werkbezoek en gastles. Deze
pakketjes zijn bij de start van het project
van Gelijk=Gelijk? uitgebreid geëvalueerd
werden verzorgd door lokale (belangen)
meegegeven aan de ouders. Alle ouders
door stichting Voorbeeld en A.G. Advies. Er
organisaties waaronder de Politie, het
werden wederom uitgenodigd voor de
zijn vragenlijsten onder leerlingen afge-
Joods Historisch Museum, de Portugese
eindmanifestatie. De eindmanifestatie
nomen, voorafgaand en na afloop van het
Synagoge, het Meldpunt Discriminatie en
bleef ten opzichte van het pilot-project het-
project. Daarnaast hebben de onderzoe-
het COC Amsterdam. Scholen konden zelf
zelfde. Leerlingen maakten een plan voor
kers gesprekken gevoerd met docenten en 13
Khadeisha —
leerling groep 7 van de JP Coenschool
Khadeisha is 11 jaar en zit in
om je vooroordelen voor jezelf
groep 7 op de JP Coen school
te houden, anders kwets je
uit de Indische buurt. Ze vond
andere mensen.’
het heel erg leuk om les te krijgen van peer educators. ‘Ik heb er veel van geleerd. Meer dan ik al wist, en ze waren ook nog aardig.’ De lessen waarin zij en haar klasgenootjes met elkaar in discussie gingen vond Khadeisha leuk. ‘Je kon je eigen mening geven zonder dat iemand raar ging reageren.’ De Battle van Oost vond ze erg spannend, ze was zelf niet afgevaardigd maar heeft haar klas aangemoedigd. ‘Onze school deed het heel erg goed!’ Khadeisha heeft naar eigen zeggen veel geleerd van Gelijk=Gelijk? ‘Het is niet goed om te pesten. Ook is het beter
peer educators. Ook hebben de onderzoekers verschillende lessen bijgewoond. Uit
— Bied het programma nog meer op maat
‘Ik ben heel enthousiast over de
het onderzoeksrapport wordt de noodzaak
aan, rekening houdend met de context
peer educators. De kinderen von-
van het programma bevestigd.1 Zo ervaart
en vraagstukken van iedere specifieke
den hen heel interessant en wilden
ruim een kwart (36%) van de leerlingen
school;
hen allerlei vragen stellen. Bijvoorbeeld aan de homoseksuele peer
discriminatie. Ook blijkt dat Gelijk=Gelijk? in staat is om vooroordelen bespreekbaar
— Versterk de didactische vaardigheden
vragen of hij wel eens een meisje
te maken, met als resultaat dat een groot
van peer educators. Het theoretische
heeft gekust. Dat soort simpele din-
deel van de leerlingen minder vooroorde-
deel van het programma was niet in
gen leeft gewoon bij die kinderen.’
len heeft (54%). Peer education als metho-
alle gevallen goed overgekomen bij de
diek is daarbij als zeer positief beoordeeld.
leerlingen, en sommige peer educators
Door de gesprekken met de peereducators
hadden moeite in de omgang met leer-
en de mogelijkheid voor de kinderen om
lingen/ het voor de klas staan;
— Jona van Schie
hen vragen te stellen, kunnen in een open sfeer lastige thema’s worden besproken.
— Maak het theoretische deel van het
Dit maakt vooroordelen over bijvoorbeeld
progamma compacter maar inhoude-
homoseksualiteit bespreekbaar en tevens
lijker. Het lesboekje voor de leerlingen
‘Toen de leerlingen hoorden van de
wordt erin geslaagd de vertaalslag te ma-
behoefde meer theoretische diepgang en
joodse peer educator dat hij Neder-
ken naar de leefwereld van de leerlingen.
er was behoefte aan minder maar meer
lands kampioen hockey is gewor-
inhoudelijke lessen;
den met zijn team, vroegen ze: “Komt hij dan een keer hockeyles
Uit de evaluatie kwam ook naar voren dat het project op een aantal punten verbeterd
— Meer aandacht voor het onderdeel ou-
geven?” Geweldig dat ze een joodse
en versterkt kon worden. De belangrijkste
derbetrokkenheid. Nog steeds hadden
man vragen om les te komen ge-
aanbevelingen waren:
er weinig ouders de eindmanifestatie
ven! Dat terwijl ze elkaar aan het
bezocht;
begin van het jaar nog uitscholden voor ‘jood’.’
—M aak de scholenkoppeling optioneel. Een duurzame ontmoeting tussen kin-
— Maak de actieve onderdelen van het pro-
deren met een verschillende etnische
gramma uitgebreider. De actieve onder-
achtergrond bleek niet haalbaar via het
delen van het lesprogramma zijn door
lesprogramma. Zo leverde de koppeling
de leerlingen als meest positief ervaren.
— Jona van Schie
voor sommige scholen weinig winst op en kostte veel onderwijstijd. Andere
1
scholen waren wel enthousiast;
een antidiscriminatieprogramma op Zeeburgse basisscholen.
Gelijk=Gelijk? Onderzoek naar de effecten en aansluiting van
15
Ans en Ilse — docenten basisschool de Waaier
16
Ilse Müller en Ans Liesdek
pakten hun opdrachtenboekje
centen een groot succes. Ans:
gramma het idee dat het pittige
zitten allebei al ruim 40 jaar
ook op als er geen les was over
‘Voorheen bestond de afslui-
onderwerpen waren om met
in onderwijs. Nog steeds met
Gelijk=Gelijk? Dat zegt veel denk
ting uit een eindmanifestatie
hun leerlingen te bespreken.
heel veel plezier. Ilse: ‘Ik vind
ik, ze hebben er echt plezier in
waar de leerlingen hun maat-
Ilse: ‘Het viel achteraf erg mee
werken met kinderen nog altijd
gehad.’ Verder was de samen-
schappelijke plan presenteer-
eigenlijk. Ze kwamen toch op
geweldig. Het klinkt afgezaagd
werking met de peer educators
den. Dat was ook leuk maar de
andere gedachten en ik vond
maar ik vind het heel leuk. Heel
al een succes maar dit jaar
debatbattle is toch inhoudelijk
het heel erg positief hoor, wat
afwisselend!’ Ze geven allebei
stonden ze rustiger en zelfver-
sterker en intiemer. Een goede
er uit de kinderen kwam.’
les aan groep 8 van basisschool
zekerder voor de klas. ‘Dat vond
ontwikkeling dus!’
de Waaier uit de Indische buurt.
ik echt een verbetering’ aldus Ans. De toevoeging van Discus-
Ans en Ilse hebben beiden
De Waaier heeft dit schooljaar
siëren kun je leren vinden Ans en
het idee dat hun leerlingen
voor de derde maal deelge-
Ilse een groot pluspunt. Ans:
veel hebben geleerd van
nomen aan Gelijk=Gelijk? De
‘De discussie lessen waren echt
Gelijk=Gelijk? Ilse: ‘Het verraste
afgelopen jaren namen ze met
heel goed, de leerlingen gaan
ons dat gaandeweg het pro-
plezier deel maar waren ze ook
namelijk direct inhoudelijk
gramma onze kinderen ruim-
kritisch. Daarom hebben zij
met hun kennis aan de slag. Ik
denkender werden en minder
ieder jaar actief deelgenomen
denk dat ze daar veel aan heb-
vooroordelen leken te heb-
aan de evaluaties. Ze zien een
ben voor hun toekomst.’ Ilse:
ben. Niet meer dat nerveuze
grote ontwikkeling waar ze
‘Jazeker, onze kinderen hebben
gegiechel over het onderwerp
beiden zeer enthousiast over
leren debatteren. Ze hebben
‘homo’. Dat blijft toch bij isla-
zijn. Ans: ‘Dit jaar vond ik de in-
geleerd op een respectvolle
mitische kinderen een onder-
houd van de lessen nog sterker.
manier hun mening te ver-
werp waar je niet gauw over
Ook waren de lessen compac-
kondigen, dat vind ik een grote
praat, het ligt een beetje in de
ter en was het lesmateriaal
meerwaarde.’ Ook de afsluiting,
taboesfeer.’ Ilse en Ans hadden
beter ingedeeld. De leerlingen
de debatbattle, vonden de do-
voorafgaand aan het pro-
Met deze en meer aanbevelingen is Diversion aan de slag gegaan. Dit heeft geleid
Marieke van der Veer, adjunct directeur basisschool de Insulinde
tot belangrijke aanpassingen binnen het programma. Zo is samenwerking gezocht
‘Wij doen mee omdat wij het
met stichting Discussiëren kun je leren. Hun
belangrijk vinden dat kinderen
methodiek en werkwijze sluiten goed aan
in aanraking komen met andere
op de doelstellingen van Gelijk=Gelijk?,
culturen. Onze school is een ge-
en beide programma’s verstreken elkaar
mengde school, maar wel met over-
enorm. Hierdoor was samenwerking een
wegend islamitische leerlingen.
logische stap.
Wij zijn een oecumenische school, en daarom vinden wij ontmoeting
De opzet van het lesprogramma
en een goede omgang met elkaar
Gelijk=Gelijk? is aangepast. Het bestaat uit
belangrijk. Wij stimuleren de ont-
een basisprogramma en een maatwerkpro-
moeting met mensen met een an-
gramma. In het volgende hoofdstuk meer
dere achtergrond, cultuur of geloof.
over de nieuwe opzet en de keuzes die er
Bij deze gedachte sluit Gelijk=Gelijk?
zijn gemaakt.
goed bij aan.’
17
Nu: 2010-2011
Mounir, groep 8, basisschool de Insulinde ‘Je moet elkaar niet dissen, maar
Projectopzet
en kennismaking met de leerlingen staat
Na de uitgebreide evaluatie van het voor-
in de lessen door de peer educators cen-
gaande schooljaar is een aantal wijzigin-
traal. Zo mogen de leerlingen alles vragen
gen gedaan in het lesprogramma en de
aan de peer educators en de leerlingen
projectopzet. Maar er zijn ook een aantal
kunnen ook hun eigen ervaringen delen.
zaken gelijk gebleven. Zo wordt er nog
Er zit nog wel een deel theorie in de lessen
steeds gewerkt met drie peer educators en
maar het grootste deel wordt opgevan-
kan er gekozen worden voor een gastles
gen door de docent zelf. Hij/ zij geeft een
en/ of werkbezoek.
voorbereidende en afsluitende les. Op deze
juist je mening geven.’
manier wordt de docent actief betrokken
Basisprogramma
bij het programma.
Om scholen meer keuzevrijheid te bieden bestaat het programma uit een basispro-
Twee lessen worden gegeven door stichting
gramma en een maatwerkprogramma.
Discussiëren kun je leren. De DKJL docent
Wanneer een school deelneemt, is dit per
biedt een deel theorie aan, en gaat vervol-
definitie aan het basisprogramma. Dit
gens met de leerlingen aan de slag door te
programma kan uitgebreid worden met
oefenen met het voeren van een Lagerhuis
aanvullende maatwerkopties. Het basis-
discussie. In deze lessen werken de leer-
programma bestaat uit twee lessen door
lingen toe naar de afsluiting: de Battle van
peer educators, twee lessen door Discus-
Oost. Tijdens deze debatbattle gaan leer-
siëren kun je leren (DKJL) en twee lessen door
lingen van (alle) deelnemende scholen met
2
de docent zelf. Uit de evaluatie kwam naar
elkaar in debat. Op deze manier brengen de
voren dat het voor peer educators ingewik-
leerlingen hun kennis direct in de praktijk
2
keld is om theorie duidelijk over te bren-
en ontmoeten ze leerlingen van andere
king met DKJL. Alle aspecten van de evaluatie zijn meegeno-
gen. Daarom is ervoor gekozen om peer
scholen. De debatbattle en de lessen van
educators dat te laten doen waar ze goed
DKJL vervangen het ontwikkelen van een
in zijn, namelijk het overbrengen en delen
eigen plan voor de buurt, de aansluitende
van persoonlijke verhalen. De ontmoeting
eindmanifestatie en het uitvoeren van het
De ontwikkeling van het lesmateriaal is gebeurd in samenwer-
men en de lessen zijn meer inhoudelijk, compacter gemaakt. Voor meer informatie over de exacte inhoud van de lessen van Gelijk=Gelijk? verwijzen wij u graag naar het lesmateriaal. Er zijn voor het lesprogramma een docentenhandleiding, peer educators handleiding en opdrachtenboekje voor de leerlingen ontwikkeld.
19
Maxime van Gelder — joodse peer educator
Maxime van Gelder (20) is nu 2
delen. Er was zelfs iemand die
jaar peer educator bij Diversion.
toegaf dat hij wel eens had
Hij studeert algemene Econo-
gepest. Dat is een hele grote
mie en Future Planet Studies
stap, als je dat in het openbaar
aan de UvA.
toegeeft.’
Maxime heeft het idee dat de
Ook heeft Maxime gezien dat
leerlingen aan wie hij les heeft
kinderen na de lessen anders
gegeven al veel wisten van
tegen sommige zaken aan zijn
discriminatie. ‘Dat komt denk
gaan kijken. ‘Toen we in de les
ik omdat in dit geval alle kin-
een foto lieten zien van een
deren islamitisch waren. Dat is
jongetje met een keppeltje
natuurlijk al een minderheids-
reageerde een leerling daar
groepering in Nederland. Dus
vrij heftig op. Heel heftig zelfs.
die hebben vaak al wel te ma-
Daar hebben we hem toen mee
ken gehad met discriminatie en
geconfronteerd. We hebben
dat merk je aan hun verhalen.
geprobeerd hem te laten zien
En pesten, ja alle kinderen zijn
dat zijn gevoelens gebaseerd
daar op de basisschool wel mee
waren op vooroordelen. Want
in aanraking gekomen. Verder
hij wist natuurlijk niets van dat
vond ik het bijzonder om te
jongetje op die foto. Tijdens de
merken dat zoveel kinderen
tweede les, waarin wij als peer
hun ervaringen met ons wilden
vertellen over onze achter-
winnende plan. Hier is voor gekozen omdat
gebruiken om zodoende een vervolg aan
de lessen van DKJL en de debatbattle veel
het programma te geven.
Selim, basisschool de Waaier, groep 8, 12 jaar
sterk onderlegd zijn. Aspecten die goed
Scholen kunnen aangeven dat ze een
‘Ik vond het heel erg leuk dat we les
aansluiten op de aanbevelingen vanuit de
‘bijzondere’ peer educator bij de les willen
kregen van de peer educators. Ze
evaluatie.
betrekken. Nu geven een joodse, islamiti-
leerden ons echt, net zoals de naam
actieve onderdelen bevatten en inhoudelijk
sche en homoseksuele peer educator de
van het project, gelijk is gewoon
Maatwerkprogramma
lessen. Uit de evaluatie kwam echter naar
gelijk. Ze leerden ons onze mening
Aansluitend op het basisprogramma
voren dat sommige scholen discriminatie
te uiten en we deden heel veel din-
kunnen scholen kiezen voor aanvullende
breder willen bespreken en graag ook ver-
gen over discriminatie, gewoon van
maatwerkopties. Het maatwerkprogram-
halen van bijvoorbeeld een autochtone of
alles, ik vond het heel erg leuk.’
ma bestaat uit verschillende onderdelen.
Surinaamse peer educator willen horen.
Zo kunnen scholen aangeven of zij het lesprogramma willen uitbreiden met een
Ten slotte, om scholen de mogelijkheid
scholenkoppeling. Uit de evaluatie bleek
te bieden om na afloop van het pro-
dat voor een aantal scholen de koppe-
gramma verder te werken met de discus-
ling een meerwaarde was. Om aan deze
sievaardigheden die de leerlingen tijdens
behoefte tegemoet te komen is de scho-
Gelijk=Gelijk? hebben opgedaan, kunnen
lenkoppeling onderdeel gebleven van het
docenten zich opgeven voor een trainings-
maatwerkprogramma.
middag verzorgd door Discussiëren kun je leren. Tijdens deze middag worden docen-
Om meer rekening te houden met de speci-
ten getraind in de methodiek van DKJL en
fieke wensen en context van iedere school,
ontvangen zij materiaal waar zij in de klas
kan er een extra module toegevoegd
mee aan de slag kunnen.
worden aan het programma. Gedacht kan worden aan een module met als onder-
Ouderbetrokkenheid
werp cyberpesten.
Uit de evaluatie kwam naar voren dat ouders meer en beter konden worden inge-
De opdrachtenkaarten die eerder werden
licht over de inhoud van Gelijk=Gelijk? De
ontwikkeld blijven vast onderdeel van
doelstellingen van het programma kunnen
het programma. Deze kunnen docenten
beter bereikt worden als de ouders zich
tijdens hun laatste, afsluitende les behan-
betrokken voelen bij het programma. Veel
delen of na afloop van het programma
vooroordelen die kinderen hebben, komen 21
(vervolg interview Maxime van Gelder) grond, vertelde ik aan de klas dat ik joods ben. Toen merkte ik dat hij toch een beetje vreemd opkeek. Van goh, je bent een normale jongen, je bent zelfs misschien wel cool, maar ook joods? Dat was denk ik moeilijk te rijmen voor hem’ aldus Maxime. De succesfactor van Gelijk=Gelijk? is volgens Maxime de ontmoeting en kennismaking met de leerlingen en de peer educators. ‘Immers, onbekend maakt onbemind. Als je elkaar leert kennen dan kun je uiteindelijk meer begrip voor elkaar tonen. Daar ben ik van overtuigd!’
22
vaak bij de ouders vandaan. Door de kop-
traind. Ook in de handleiding van de peers
Vervolg
peling tussen school en thuis te maken,
zijn meer didactische tips opgenomen en
Momenteel wordt het huidige programma
neem je de ouders mee in het programma
wordt meer aandacht besteed aan hun
Gelijk=Gelijk? geëvalueerd. De eerste resul-
en weten ze waar hun kinderen op school
didactische rol. Daarnaast is hun basistrai-
taten zijn zeer positief. Het programma zal
mee bezig zijn.
ning uitgebreid met een extra bijeenkomst
dan ook in opzet hetzelfde blijven, eventu-
Daarom zijn er dit jaar naast informatie-
en persoonlijke evaluatie.
eel worden er in het materiaal een aantal kleine aanpassingen gedaan. Scholen die
pakketjes en de uitnodiging voor de debatbattle, informatieochtenden georganiseerd
Overzicht
aan het vervolg van Gelijk=Gelijk? deel-
op de deelnemende scholen. Tijdens deze
Hieronder een meer schematisch overzicht
nemen, zullen daarom aan bovenstaand
ochtend worden ouders geïnformeerd over
van het basisprogramma en het maatwerk-
programma deelnemen.
Gelijk=Gelijk?, maken ze kennis met peer
programma.
Het programma blijft echter wel in ontwik-
educators en is er ruimte voor het stellen
keling om aansluiting te houden op actua-
van vragen.
liteiten en ontwikkelingen in het stadsdeel.
Ten slotte wordt waar mogelijk samengewerkt met andere organisaties in Oost die
Basisprogramma
werken aan het voorkomen en tegengaan van discriminatie bij jongeren en/of volwassenen.
Peer educators Tijdens de evaluatie bleek dat enkele peer
— Geen scholenkoppeling: deelname per klas 1. Voorbereidende les door de reguliere 2. Les door drie peer educators (90 min.)
omgang met leerlingen. Hierdoor werd in
3. Les door DKJL docent (90 min.)
enkele gevallen voorbij gegaan aan knel-
4. Les door drie peer educators 5. Les door DKJL docent (90 min.)
liggen. Dit viel terug te leiden tot een tekort
6. Les door de reguliere docent
— Excursie — Extra themamodule — Inzet specifieke peer educators (in overleg)
(60-90 min) — Trainingsmiddag voor docenten
training voor peer educators aangepast en aangevuld. De peer educators werken in
— Gastles
(60-90 min.)
pingspunten voor interessante discussies in didactische vaardigheden. Daarom is de
— Scholenkoppeling
docent (20 min.)
educators soms moeite hadden in de
punten, gevoeligheden of bleven aankno-
Maatwerkprogramma kiezen uit:
— Afsluiting: de Battle van Oost
door DKJL
hun lessen met de lesopbouw en methodiek van DKJL en zijn door DKJL hierin ge23
pesten en discriminatie hoort
discriminatie. Het stadsdeel on-
bij elke school structureel op
dersteunt scholen hierbij met
de agenda te staan vindt Guido.
het lesprogramma Gelijk=Gelijk?
‘Ook vanuit het belang om een veilige en prettige schoolomge-
Guido: ‘Tijdens de lessen van
ving te creëren, waar kinderen
Gelijk=Gelijk? leren de kinderen
zich kunnen ontwikkelen en
dat ze deel uit maken van een
goed kunnen leren, willen we
samenleving waarin mensen
investeren in een duurzame
van elkaar verschillen. Zij mo-
aanpak en niet in eenmalige
gen zichzelf zijn, maar moeten
projecten die los staan van het
ook respect kunnen tonen voor
beleid rondom de veiligheid en
een ander. De leerlingen maken
burgerschap van scholen’.
kennis met persoonlijke verhalen van jongeren. Jongeren die
Guido Kroon — beleidsadviseur Jeugd & Opvoeden Stadsdeel Amsterdam Oost
ze niet zo snel tegen zouden komen, maar over wie ze mis-
invulling aan het begrip jong
schien wel een mening hebben.
burgerschap. In JOOST, de
Tijdens deze ontmoetingen
jeugdagenda van stadsdeel
komen de leerlingen erachter
Oost, worden kinderen en
dat ze meer gemeen hebben
jongeren uitgedaagd om zelf
met een ander dan ze in eerste
een bijdrage te leveren aan de
instantie hadden gedacht. Ze
omgeving waarin ze leven en
leren wat vooroordelen zijn en
Guido Kroon is beleidsadviseur
meldingen van discriminatie op
opgroeien. Juist omdat zij zich
hoe zij hun mening respectvol
Jeugd & Opvoeden bij stads-
grond van godsdienst en natio-
vaak verbonden voelen met de
kunnen uiten, zonder iemand
deel Oost. Hij is betrokken bij
naliteit neemt toe. Op scholen
buurt. Scholen zijn hierbij een
te kwetsen’.
Gelijk=Gelijk? sinds de start van
gaat het dan vaak om discri-
onmisbare partner. Zo werken
het project in 2008.
minerend taalgebruik tussen
scholen met het Ouder en Kind-
De school is een essentiële
leerlingen. Homo is een heel
centrum aan het ontwikkelen
schakel in de ontwikkeling van
‘In Amsterdam zien we toene-
normaal scheldwoord tegen-
van de sociale competenties bij
kinderen, maar belangrijker
mend geweld en intolerantie
woordig’.
leerlingen. Daarnaast hebben
nog is wat kinderen van huis uit
zij een verantwoordelijkheid in
meekrijgen. Guido benadrukt
het tegengaan van pesten en
het belang van de rol van ou-
tegenover joodse en homoseksuele bewoners, en het aantal 24
Het stadsdeel geeft samen met verschillende partners
Aandacht voor onderwerpen als
ders en opvoeders. ‘Ook ouders worden betrokken bij het programma Gelijk=Gelijk? Zij zijn hoofdverantwoordelijk voor de opvoeding van hun kinderen en daarom is het belangrijk om hen mee te laten doen. Tijdens gesprekken met ouders bleek dat onderwerpen die tijdens de lessen van Gelijk=Gelijk? aan bod komen, ook bij hen leven, maar dat er niet altijd over wordt gepraat. ‘De lessen kunnen een mooie aanleiding zijn om thuis verder over deze onderwerpen te praten. Ouders krijgen daarom informatie over het lesprogramma en we organiseren bijeenkomsten waarin zij met elkaar praten over thema’s als vooroordelen, pesten, discriminatie en diversiteit. Natuurlijk worden ze ook uitgenodigd voor de debatbattle’.
25
26
Yair da Costa, homoseksuele peer educator
Partners
‘De leerlingen die hebben deelgenomen aan Gelijk=Gelijk? weten nog Gelijk=Gelijk? wordt uitgevoerd door Diver-
Diversion heeft veel ervaring in het onder-
niet echt veel af van discriminatie
sion en stichting Discussiëren kun je leren.
wijs en met de inzet van de peer education
en pesten. Ik denk dat dit komt
In dit hoofdstuk leest u meer over beide
methodiek. Sinds haar oprichting heeft
omdat het een behoorlijk homo-
organisaties.
Diversion verschillende onderwijsprojec-
gene groep is waaraan ik les heb
ten ontwikkeld en uitgevoerd, en heeft zij
gegeven. Het waren vooral moslim
Diversion
zich gespecialiseerd in peer education. 26
kinderen met ongeveer dezelfde
Diversion bestaat sinds 2003 en is een jong
mei 2011 brengt Diversion een boek uit
cultuur die bij elkaar zaten. Dus ze
bureau voor maatschappelijke innovatie.
over deze methodiek: ‘Peer education 2.0,
hebben vooral veel met elkaar te
Om uitdagingen in de samenleving van
voor de klas op sneakers’ (SDU Uitgevers).
maken. Daarom vind ik het heel
verschillende kanten te kunnen bekijken,
Dit boek is onder meer een handboek voor
goed dat je hen kennis laat maken
nemen wij graag een andere weg. Dat is
scholen, organisaties en culturele instel-
met andere soorten mensen en
ook terug te zien in onze naam: Diversion
lingen die zelf een peer education project
ideeën.’
betekent ‘omleiding’ en staat voor een
willen opzetten.
nieuwe route! Met onze kennis en ervaring bieden wij
Discussiëren kun je leren (DKJL)
creatieve en bruikbare oplossingen voor
Over het algemeen wordt op scholen niet
nu, en de samenleving van de toekomst.
of nauwelijks tijd besteed aan het leren
Maatschappelijke innovatie betekent voor
van discussiëren. Vaak heeft dat te maken
Diversion niet alleen het bedenken van
met het feit dat leerlingen van huis uit niet
nieuwe oplossingen, maar vooral ook het
gewend zijn te discussiëren, en discussies
benutten van bestaand maatschappelijk
en meningsverschillen al snel leiden tot
potentieel. Wij werken aan inhoudelijke en
polarisatie en ruzie in de klas. DKJL brengt
strategische vraagstukken, maar zijn ook
hier verandering in. Dankzij DKJL ervaren
praktisch en niet bang om onze handen uit
leerlingen dat er openlijk over opvoeding,
de mouwen te steken. Deze wisselwerking
onderwijs, regels, seksualiteit, religie,
tussen beleid en praktijk biedt ons inzich-
burgerschap en normen en waarden
ten om te werken aan duurzame oplossin-
gesproken kan worden. Door middel van
gen.
de lesmethode en de debatbattle worden 27
Citaten van leerlingen die aan Gelijk=Gelijk hebben deelgenomen: ‘Het helpt omdat veel kinderen heel erg naar denken over mensen die anders zijn. Met de voorbeelden uit het project hebben we geleerd wat ‘Ik heb geleerd dat je elkaar moet
de gevolgen zijn, en die zijn heel
respecteren zonder dat je rekening
erg. Waarschijnlijk zijn veel kinde-
houdt met hoe diegene is. Want
ren er anders over gaan denken. Ik
niemand is perfect.’
hoop het ten minste wel’.
‘Ik vond homo’s eerst wat gek maar vind ze nu wel normaler’. ‘Voor gehandicapten vind ik het erg zielig dat ze gehandicapt zijn. Homo’s kunnen er niets aan doen dat ze homo zijn en iedereen heeft zijn eigen geloof. Dat heb ik geleerd van het project.’ Ik vond homo of joods raar en eigenlijk een schande, maar dat valt nu wel mee’.
28
Jela Keyany, islamitische peer educator leerlingen uitgedaagd te discussiëren met hun klasgenoten en leerlingen van andere
‘Ik denk dat kinderen vaak denken
scholen, zonder dat dit leidt tot een con-
“als ik homoseksualiteit accepteer,
flictsituatie.
dan denken ze dat ik ook homosek-
Discussiëren stimuleert de ontwikkeling
sueel ben”. Maar dat is natuurlijk
van communicatieve vaardigheden en de
niet zo.’
mondelinge taalvaardigheid. Het bevordert sociaal emotionele competenties waaronder zelfvertrouwen en inlevingsvermogen. Het draagt bij aan de bewustwording van de eigen lichaamstaal en dat van de ander. Kinderen leren omgaan met maatschappe-
‘Het succes van Gelijk=Gelijk? is
lijke problemen als agressie, extremisme,
denk ik dat de kinderen door dit
fundamentalisme en racisme. Daarnaast
project, mochten ze dat thuis niet
ontwikkelt het kind een eigen identiteit en
meekrijgen, leren over verschil-
een zeker politiek bewustzijn oftewel bur-
lende leefwijzen.’
gerschapscompetenties. De lessen worden gegeven door speciaal voor DKJL getrainde docenten en hebben een duidelijke structuur. Aan de hand van verschillende ‘spelregels’ en door middel van verschillende interactieve werkvormen leren kinderen hun mening vormen. De lessen hebben een attitudeverandering tot resultaat: leerlingen worden toleranter ten opzichte van elkaar en elkaars (cultureel bepaalde) verschillen. In Gelijk=Gelijk? heeft DKJL het lesmateriaal medeontwikkeld en een deel van de training
Voor meer informatie:
voor de peer educators verzorgd. Daarnaast zijn een deel van de lessen voor rekening
www.diversion.nl
van DKJL en organiseren zij de afsluiting van
www.peerprojecten.nl
het programma: de Battle van Oost.
www.discussierenkunjeleren.nl 29
30
Colofon
Projectpartners COC Amsterdam, Joods Historisch Muse-
Teksten en redactie: Diversion, stadsdeel
um, de Hollandse Schouwburg, Meldpunt
Oost en Discussiëren kun je leren
Discriminatie, Civic Zeeburg, de Politie
Portretfotografie: Hulya Kilicaslan Fotografie: Tomek Whitfield
Scholen
Diversion
Grafisch ontwerp: Jannemieke Oostra
De Waaier, de Insulinde, het Podium, de
T (020) 578 7997
Drukwerk: Platform P
Olympus, Montessorischool Steigereiland,
E info@diversion.nl
de Zuiderzee, de Achthoek, JP Coenschool,
W www.diversion.nl
© Diversion, Amsterdam 2011
Willibrordschool, Achtste Montessori-
W www.peerprojecten.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uit-
school, Neptunus, de Kleine Kapitein, de
Contactpersoon: Saskia Selen
gave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
Rietlanden, Flevopark, Piet Hein
in een gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voor-
Peer educators
afgaande schriftelijke toestemming van de
Saida Boudakhana, Bertine Moenaff, Kadir
uitgever.
Yilmaz, Esma Kilic, Rachida Abdellaoui, Fabienne Wikler, Cylia Engels, Daphna Pa-
Gelijk=Gelijk? wordt uitgevoerd door Diver-
lache, Lisa Marycheva, Tomer Gal, Nachson
Discussiëren kun je leren
sion en stichting Discussiëren kun je leren. De
Pereira, Yair da Costa, Johnny Bus, Leonie
T (020) 7794557 en 0619210535
uitvoering is mogelijk gemaakt door de vol-
Kamps, Tim Savenije, Jela Keyany, Nicole
E info@discussierenkunjeleren.nl
gende financiers, projectpartners, scholen
Chin Sie Jen, Toya Boot, Zineb Tihouna,
W www.discussierenkunjeleren.nl
en peer educators:
Maxime van Gelder, Juliette Boerboom,
Contactpersonen: Chantal Deken, Tessa
Evrim Yazgili, Ebru Aydin, Kubra Kocabas,
van Velzen
Financiers
Nazire Bocu, Esma Bentohami, Ikrame Talbi, Manel Milad, Jaouad Zaim, Yasmina Aboutaleb, Daisy Rodrigues, Naomi Golad Contactgegevens Stadsdeel Oost T 14 020 E info@oost.amsterdam.nl W www.oost.amsterdam.nl Contactpersoon: Guido Kroon 31