Kenniskaart circulaire economie het groene brein copy

Wat is een circulaire economie?

Hoe werk ik in een circulaire economie?

Waarom is er noodzaak tot een circulaire economie?

Hoe creëer ik een businessmodel voor een circulaire economie?

Wat is de definitie van een circulaire economie?

Hoe implementeer ik circulaire economie in mijn bedrijf?

Wat zijn de cirkels van circulariteit?

Hoe creëer ik waarde in een circulaire economie?

Wat zijn de principes achter een circulaire economie?

Hoe ontwerp ik in een circulaire economie?

Wat zijn theoretische perspectieven op transities naar een circulaire economie?

Hoe produceer ik in een circulaire economie?

Hoe verzamel ik afval in een circulaire economie?

Wat is het verschil tussen een circulaire economie en een lineaire economie met kringlopen?

Hoe financier ik, als MKB'er, de transitie naar een circulair bedrijfsmodel?

Wat zijn andere, gerelateerde gedachtestromingen?

Hoe realiseer ik circulaire inkoopprocessen?

Hoe toets ik circulariteit?

Hoe internaliseer ik interne kosten?

Wat zijn voordelen van een circulaire economie?

Wat zijn de grondstofbesparingen in een circulaire economie?

Wat is de potentie van een circulaire economie in Europa?

Wat is de potentie van een circulaire economie in Nederland?

Hoe leid ik op voor een circulaire economie?

Circulaire economie

Wat is de potentie van specifieke sectoren?

Welke soorten materiaal hebben een hoge potentie in de circulaire economie?

Waarom zou ik circulaire economie binnen mijn bedrijf toepassen?

Wie zijn voorlopers in circulaire economie?

Wat zijn voorlopende regio's die werken aan circulaire economie?

Wat zijn voorlopende kennisnetwerken die werken aan circulaire economie?

Hoe bereiken we een circulaire economie?

Welk beleid ondersteunt een circulaire economie nu al?

Welke elementen komen terug in een routekaart naar een circulaire economie?

Hoe kan circulaire economie mainstream worden?

Welk beleid is er nog nodig om een circulaire economie verder te ondersteunen?

Hoe kunnen financiële instellingen een circulaire economie stimuleren?

Wat zijn barrières voor een circulaire economie? ... met betrekking tot bedrijfsmodellen?

Wie zijn voorlopers in circulair inkopen?

... met betrekking tot financiering?

Wat zijn vooroplopende landen in de ondersteuning van circulaire economie?

... met betrekking tot technologie?

... met betrekking tot beleid, wet- en regelgeving? ... met betrekking tot de maatschappij?

Het doel van deze Kenniskaart Circulaire Economie is om een overzicht te geven van de op dit moment beschikbare kennis over circulaire economie. Hierin zijn publicaties tot en met december 2014 opgenomen. Is er een rapport of studie die ontbreekt in de huidige beantwoording van de vragen, of zijn er andere onderzoeksvragen aangaande een circulaire economie beantwoord? Neem in dat geval contact op met Het Groene Brein.

Per vraag is een korte samenvatting opgenomen, met daaronder uitgewerkte antwoorden uit verschillende publicaties. Via de klikbare literatuurlijst is er direct toegang tot de betreffende publicaties.

Nederlands

English

Literatuurlijst

Waarom is er noodzaak tot een circulaire economie?

Er zijn meerdere redenen voor een transitie naar een circulaire economie: er is een grote groei in de hoeveelheid consumenten in de middenklasse, en de flexibiliteit lineaire systeem staat onder druk door groeiende materiaalvraag. Winstwaarschuwingen zijn in toenemende mate gerelateerd aan de beschikbaarheid van grondstoffen, en de vraag naar kritische materialen neemt toe.

Timing - Het idee achter een circulaire waardeketen is niet nieuw. Veel onderliggende concepten - denk aan cradle to cradle, industriële ecologie, biomimicry - bestaan al jaren. Wat de circulaire economie zo geschikt maakt voor grootschalige implementatie nu, zijn de technologische ontwikkelingen die grootschalige en snelle verandering mogelijk maken. Het belangrijkste voorbeeld is de opkomst van digitale communicatie over de hele wereld.

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.10-11 Veerkracht systeem - In een circulaire economie neemt hergebruik van grondstoffen toe ten opzichte van een lineaire economie. Een veerkrachtig systeem kan schokken en verandering omzetten in het denken naar innovatieve oplossingen. Deze oplossingen zullen vooral liggen op het snijvlak van het sociale en het ecologische domein.

Stockholm Resilience Centre (2014),What is resilience? P.12-16 Consumenten - Het aantal consumenten in de middenklasse, met een hogere vraag naar materiële consumptie, zal toenemen met drie miljard tot 2030. Alle trends lijken aan te tonen dat de relatieve ontkoppeling van groei en materiaalgebruik slechts het tempo van grondstofuitputting verlaagt, en dat scherpe stijgingen in materiaalkosten door zullen zetten.

Tim Jackson (2010), Prosperity without Growth Toekomstige materiaalvraag - De toekomstige vraag naar materialen is moeilijk te voorspellen, en daarom bestaat er een risico in de aanvoer van grondstoffen. Deze aanvoer van grondstoffen is een combinatie van fysieke risico's (kwaliteit, tijdsverschil tussen vraag/aanbod) en geopolitieke risico's (toegankelijkheid). Het grondstofgebruik is verdubbeld in de periode 1980-2020, en zal verdrievoudigen in de periode tot 2050 wanneer business-as-usual modellen worden gevolgd.

DEFRA (2012), Resource Security Action Plan, p.12-13 UNEP (2011), Decoupling natural resource use and environmental impacts from economic growth, p.7-11 Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.14-17 Kritische materialen - Er is een aantal industrieën dat intensief gebruik maakt van kritische materialen voor hun productieprocessen. Dit zijn de metaalindustrie, de computer- en elektronica-industrie, de elektrische apparatenindustrie en de auto- en voertuigenindustrie. In Nederland vormen deze sectoren een significant percentage van de economie. Een economie met gesloten grondstofkringlopen kan de afhankelijkheid sterk reduceren.

CBS (2013) - Monitor Materiaalstromen, p.21-22 Winstwaarschuwing - Bijna een derde van de winstwaarschuwingen in 2011, gedaan door de FTSE (Financial Times Stock Exchange) aan bedrijven, was het gevolg van stijgende grondstofprijzen. Als gevolg daarvan zal grondstofefficiëntie een van de kernelementen zijn van economisch succes in de 21e eeuw.

Ernst & Young (2011) Analysis of profit warnings issued by UK quoted companies, in Aldersgate (2012), Beyond Carbon Afnemende levensduur producten - De afgelopen jaren is de levensduur van producten drastisch afgenomen. Dit is een van de drijfveren achter de toenemende materiaalconsumptie in de Westerse wereld. De levensduur van producten neemt nog steeds af, door een proces van positieve feedback: consumenten willen sneller nieuwe producten, gebruiken hun "oude" producten dus korter, waardoor er minder kwaliteit nodig is voor lange-termijn gebruik van een product, wat er weer toe leidt dat consumenten nóg sneller nieuwe producten hebben willen.

Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Risico's voor MKB - Ieder systeem dat gebaseerd is op consumptie in plaats van op herstel, creëert waardeverlies en negatieve effecten door de hele materiaalketen. Recentelijk beginnen veel bedrijven zich te realiseren dat het lineaire systeem hen blootstelt aan risico's, vooral hogere grondstofprijzen en onderbrekingen in de grondstofaanvoer. In 2012 had 32% van het MKB in Nederland problemen met de aanvoer van grondstoffen, wat leidde tot hogere prijzen en lagere winst. Op de lange termijn voorziet 40% van het MKB grondstofschaarste als een belangrijk probleem.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.14-20 Panteia (2013), Grondstoffenschaarste? p.3, 6-7, 10

Wat is de definitie van een circulaire economie?

In de literatuur zijn ermeerdere definities van een circulaire economie; deze worden hieronder genoemd.

Een circulaire economie is een levend systeem waarin waarde-ontwikkeling plaats vindt op basis van gebruik in plaats van verbruik. Dat betekent dat herbruikbaarheid van producten en grondstoffen ontstaat en dat waardevernietiging voorkomen wordt. Essentiele elementen hierbij zijn het gebruik van zuivere en niet toxische materialen, ontwerp voor demontage en het volledig gebruiken van duurzame energie.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1 Een circulaire economie is een industriële economie die herstellend is, en waarin er twee soorten materiaalstromen zijn: biologische materialen, ontworpen om veilig terug te stromen naar de biosfeer, en technische (niet-biologische) materialen, waar product(onderdelen) zo zijn ontworpen en vermarkt dat deze op kwalitatief hoogwaardig niveau opnieuw gebruikt kunnen worden.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.5 Een circulaire economie is een industriële economie die veerkracht als intentie heeft en verbruik waar mogelijk verruilt voor gebruik. De circulaire economie is gebaseerd op het sluiten van ketens en het (waar mogelijk oneindig) verlengen van cycli.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.11 Een circulaire economie is een economisch systeem dat de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen en het behoud van natuurlijke hulpbronnen als uitgangspunt neemt en waardecreatie voor mens, natuur en economie in iedere schakel van het systeem nastreeft.

Het idealiter oneindig kunnen laten circuleren van grondstoffenstromen maakt een economie circulair. Dat houdt in dat de inrichting van het economisch systeem functioneert via ecologische principes, waarbij: –Alle grondstoffen ergens anders in het economische systeem kunnen worden ingezet op een duurzame manier (schoon, veilig, sociaal) en alle afval als grondstof wordt ingezet; –Hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen en het slim benutten van bestaande fysische processen de basis worden van de economie; –De onttrekking van biologische en geologische hulpbronnen duurzaam plaatsvindt; –Er duurzame energie gebruikt wordt, en; –Er nieuwe organisatievormen en businessmodellen ontstaan om dit mogelijk te maken Kamerstuk Tweede Kamer 35 750 XIII

Wat zijn de cirkels van circulariteit?

In een circulaire economie zijn er vijf technische cycli van circulariteit. De kleinste cyclus heeft de hoogste restwaarde; de grootste cyclus de laagste.

1. Reparatie product 2. Hergebruik / herdistributie product 3. Opknappen product 4. Recyclen va onderdelen van het product 5. Hergebruik van technische grondstoffen uit het product Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.24

Wat zijn de principes achter een circulaire economie?

Een circulaire economie is gebouwd op enkele basisprincipes. Ook systeemdenken is van belang bij het nadenken over een circulaire economie. Kantelpunten zijn plaatsen om in te grijpen in een systeem.

Vijf principes - Circulaire economie is gebaseerd op vijf principes: 1. Ontwerpen om afval te vermijden 2. Bouwen aan veerkracht door diversiteit 3. Gebruik maken van hernieuwbare bronnen 4. Denken in systemen 5. Gebruiken van afval als grondstof Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1 Systeemdenken - Systeemdenken is het belangrijkste principe achter circulaire economie. Systeemdenken is "het begrijpen hoe onderdelen elkaar be誰nvloeden binnen het grotere geheel, en de relatie tussen onderdelen binnen een systeem." Dit geldt niet alleen in plaats, maar ook in tijd.

IMSA, Unleashing the power of the Circular Economy, p.16,45 Meadows (1999), Leverage points: places to intervene in a system

Wat zijn theoretische perspectieven op transities naar een circulaire economie?

Er zijn theoretische perspectieven op het maken van een transitie naar een circulaire economie. Kantelpunten zijn plekken om in te grijpen in een systeem; Transitiemanagement beschrijft transities in sociaal-technische systemen; het Multi-Level Perspectief beschrijft interactie tussen levels in zulke sociaal-technische systemen; Strategic Niche Management kijkt naar de ontwikkeling van nieuwe technologieën in niches en Innovatiesystemen geven inzicht in wanneer innovatie optimaal plaats kan vinden.

Kantelpunten - Kantelpunten zijn plaatsen om in te grijpen in een bepaald systeem. Er zijn twaalf kantelpunten geïdentificeerd: in toenemende mate zijn deze moeilijk om te implementeren, maar hebben ze ook een groter effect op systematische verandering.

1. Constanten, parameters en getallen 2. Het formaat van buffers en andere voorraden 3. De structuur van materiaalstromen 4. De duur van vertragingen in het systeem 5. De sterkte van negatieve feedback loops 6. De sterkte van groei door positieve feedback loops 7. De structuur van informatiestromen 8. De regels van het systeem 9. De kracht om structuren in het systeem aan te passen 10. De doelen van het systeem 11. De mindset of het paradigma waaruit het systeem voortkomt 12. De kracht om paradigma's te overstijgen Meadows (1999), Leverage points: places to intervene in a system Transitiemanagement - Duurzame ontwikkeling vraagt om veranderingen in socio-technische systemen en in de maatschappij als geheel - in geloof, waarden en sturing die mee-evolueert met technologische veranderingen. Transitiemanagement biedt een multi-level raamwerk dat processen van co-evolutie stuurt gebruik makend van visie, transitie-experimenten en cycli van leren en adaptatie. Transitiemanagement helpt hiermee maatschappijen om geleidelijk te veranderen, gebruik makend van de voordelen van incrementele verandering (gebaseerd op gemeenschappelijke aanpassing) met de voordelen van planning (gebaseerd op lange-termijn doelen).

Rotmans, J. (2012), In het Oog van de Orkaan

Multi-level perspectief - Het multi-level perspectief geeft een methode waarop er gekeken kan worden naar hoe innovaties vanuit niches de stap kunnen maken naar het bestaande sociaal-technische regime, gebaseerd op de gezamenlijke ontwikkeling van technologieën, instituties en sociale en economische subsystemen. In een MLP wordt onderscheid gemaakt tussen niches, regimes en landschappen. Niches zijn veilige plekken op micro-niveau, waar technologieën zich kunnen ontwikkelen, zo lang zij zich nog niet competitief op de markt kunnen begeven. Regimes zijn de structuren op meso-niveau, die innovatie- en transitieprocessen beïnvloeden - dit zijn vooral bestaande instituties en technologieën. Het landschap bestaat uit de invloeden op macro-niveau, die de diffusie van technologieën beïnvloeden.

Geels, F. (2010), Ontologies, socio-technical transitions (to sustainability), and the multi-level perspective, Research Policy 39 (2010) 495-510 Strategisch Niche Management - Strategisch Niche Management geeft een perspectief op hoe veranderingen kunnen worden doorlopen zonder transitieproblemen te creëren. In een niche, een tijdelijke, veilige plaats, kunnen nieuwe technologieën ontwikkeld worden met als doel om te leren over zowel de wenselijkheid van de nieuwe technologie als de mate waarin de ontwikkeling van de technologie versneld kan worden. Niches zijn belangrijk in transities, omdat volwassen technologieën schaal- en lock-in voordelen hebben.

Kemp, J., e.a. (1998), Regime shifts to sustainability through processes of niche formation: The approach of strategic niche management.

Innovatiesystemen - Om voortgang te bereiken door innovatie, is het nodig dat een innovatiesysteem goed functioneert. Een innovatiesysteem bestaat uit partijen, ofwel uit een bepaald kennisveld, ofwel uit een geografisch afgebakend gebied.

Om een innovatiesysteem optimaal te laten functioneren, is het van belang dat er zeven functies aanwezig zijn.

1. Ondernemende activiteiten 2. Kennisontwikkeling 3. Kennisuitwisseling door netwerken 4. Sturing van zoeken naar vraag 5. Creëren van een markt 6. Verzamelen van middelen 7. Creëren van legitimiteit / het tegengaan van weerstand tegen verandering Hekkert, M. (2007), Functions of innovation systems: A new approach for analysing technological change, p.421-425

Wat is het verschil tussen een circulaire economie en een lineaire economie met kringlopen?

Het belangrijkste verschil tussen een circulaire economie en een lineaire economie met feedback cycli is het formaat van de grondstofstromen die het systeem in en uit gaan. Dit heeft te maken met de intensiteit van de cycli, maar ook met businessmodellen en grondstofefficiĂŤntie.

Intensiteit van kringloop - In een lineaire economie is het hebben van recyclingstromen ook mogelijk.

Het verschil tussen een lineaire en een circulaire economie is de intensiteit van die stromen. In een lineaire economie zijn er grenzen aan deze intensiteit; een circulaire economie is de integrale aanpak waarbij ook over ontwerp en levenseinde wordt nagedacht, om volledig gesloten cirkels mogelijk te maken.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p.iv-vi Lineaire economie met feedback - Een lineaire economie met kringlopen is de transitiestaat tussen een volledig lineaire economie en een volledig circulaire economie. In ons huidige lineaire economische model kunnen veel elementen al circulair gemaakt worden. Denk hierbij aan gereduceerde grondstoffenwinning, toenemende recycling, veranderende businessmodellen van product naar dienst en andere methoden van financiering. Hoewel veel kringlopen relatief eenvoudig kunnen worden geĂŻmplementeerd, is een volledig circulaire economie nog niet binnen bereik.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1

Wat zijn andere, gerelateerde gedachtestromingen?

Door de jaren heen zijn er veel denkrichtingen geweest over grondstofefficiëntie, het reduceren van afvalstromen en het sluiten van kringlopen. Deze denkrichtingen, die gerelateerd zijn aan een circulaire economie, worden hieronder benoemd.

Herstellend ontwerp - Het idee achter herstellend ontwerp, ontwikkeld door de Amerikaanse professor John T. Lyle in de jaren '70, is dat processen binnen alle systemen hun eigen energie en materialen opnieuw kunnen gebruiken. De vraag vanuit de maatschappij wordt geleverd binnen de limieten van de natuur.

Meer informatie op de Regenerative Design website Prestatie-economie - Walter Stahel ontwikkelde de visie van een gesloten-cirkel-economie, inclusief de principes van levensduurverlenging en het herstellen van producten, en het voorkomen van afval. Het verkopen van diensten in plaats van producten is een belangrijk onderdeel van zijn denken: iedereen betaalt voor de prestatie dat een product levert. Dit leidt tot het concept prestatie-economie.

Meer informatie op de Performance Economy-website; Stahel (2010), Performance Economy, p.1-8 Cradle to cradle - In het cradle-to-cradle model, ontwikkeld door Michael Braungart, worden materialen in industriële en commerciële processen beschouwd als grondstoffen voor technologisch en biologisch hergebruik. Ontwerp is letterlijk van wieg tot wieg - in het ontwerpproces wordt de hele levenscyclus van het product en de gebruikte grondstoffen beschouwd. Technische grondstoffen bevatten geen componenten die schadelijk zijn voor het milieu; biologische grondstoffen zijn volledig afbreekbaar.

Meer informatie op de Cradle-to-Cradle website Industriële ecologie - Industriële ecologie is de studie van materiaal- en energiestromen, waar afval binnen industriële cycli dient als grondstof. Productieprocessen zijn op zo'n manier ingericht dat ze lijken op ecologische processen.

Meer informatie op de Industrial Ecology website Biomimicry - Biomimicry is een aanpak, ontwikkeld door Janine Benyus, waarin inspiratie voortkomt uit de natuur. Biomimicry imiteert ontwerpen uit de natuur en past deze toe voor oplossingen in de menselijke maatschappij.

Meer informatie op de Biomimicry website Groene Economie - De Groene Economie, gedefinieerd door het UNEP (United Nations Environmental Platform), is een economie die resulteert in toenemend welzijn en toenemende sociale gelijkheid, terwijl hij tegelijkertijd de milieurisico's en ecologische schaarsten sterk vermindert.

Meer informatie op de UNEP Green Economy website Blauwe Economie - De Blauwe Economie, ontwikkeld door Günter Pauli, is een economische filosofie die zijn kennis haalt uit de manier waarop natuurlijke systemen zich vormen, produceren en consumeren. Deze kennis wordt toegepast op uitdagingen waar wij voor staan, en wordt omgezet in oplossingen voor lokale omgevingen met specifieke fysieke en ecologische eigenschappen.

Meer informatie op de Blue Economy website Biobased Economie - Een biobased economie is een economie die niet draait op fossiele brandstoffen, maar een economie die draait op biomassa als grondstof. In een biobased economie gaat het over het gebruik van biomassa voor niet-voedsel toepassingen.

Meer informatie op de bio-based economy website

Wat zijn de grondstofbesparingen in een circulaire economie?

Een circulaire economie kan tot 70% besparen op materiaalgebruik. Deze besparingen kunnen het meest eenvoudig bereikt worden door het beprijzen van grondstoffen. Verder onderzoek is noodzakelijk om met specifiekere getallen en randvoorwaarden te komen.

Tot wel 70% - Een circulaire economie kan leiden tot materiaalbesparingen van ruim 70% wanneer dit vergeleken wordt met grondstoffenwinning in business-as-usual-modellen. Rekening houdend met de groei van de wereldbevolking en vooral de middenklasse, zal de totale vraag naar materialen nog steeds toenemen, maar in een lager tempo dan zonder circulaire economie. Dit leidt tot een lagere totale materiaalbehoefte in een circulaire economie dan onder BAU, met wel nog steeds enige noodzaak tot afvalstorting.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 3, p.17-23 Besparing door beprijzen - Naast de potentiĂŤle besparing van grondstoffen is het belangrijk na te denken over hoe deze grondstoffen bespaard kunnen worden. Een van de methoden hiervoor is het beprijzen van grondstoffen, ofwel door de directe kosten van de producent te meten, ofwel door een compleet inzicht in de totale kosten van grondstoffen te krijgen.

PBL (2014), The share of raw materials in total production costs, p.22-25

Wat is de potentie van een circulaire economie in Europa?

Een circulaire economie kan tot $630 miljard genereren voor Europa, deels omdat reductie van de benodigde hoeveelheid grondstoffen kan leiden tot groei van het BNP. Verder onderzoek is noodzakelijk om met specifiekere getallen en randvoorwaarden te komen. $630 miljard - In Europa loopt de netto kostenbesparing in een transitiescenario op tot $380 miljard per jaar, en in een vergevorderd scenario zelfs tot $630 miljard per jaar. Hierbij wordt alleen gekeken naar productiesectoren binnen de Europese Unie.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.64-76 Impact per percentage - Een reductie van de totale hoeveelheid benodigd materiaal met 1% zal voor de EU27 een toename van â‚Ź12-23 miljard in BNP betekenen, en een stijging van de werkgelegenheid met 0.04 tot 0.08% - wat vergelijkbaar is met 100.000 tot 200.000 banen.

Meyer, B. (2011), Macroeconomic modelling of sustainable development and the links between the economy and the environment, p.12

Wat is de potentie van een circulaire economie in Nederland?

Een circulaire economie kan voor Nederland €7.3 miljard opleveren, en leiden tot 54.000 extra banen.

Daarnaast wordt de ecologische voetafdruk sterk verlaagd. Verder onderzoek is noodzakelijk om met specifiekere getallen en randvoorwaarden te komen. €7.3 miljard & 54.000 banen - In Nederland kan de totale marktwaarde van kansen binnen de circulaire economie oplopen tot €7.3 miljard per jaar, wat vergelijkbaar is met 54.000 banen. Om dit te bereiken, moeten meerdere stappen genomen worden, waarvan sommige lange-termijn onderzoek, grote gedragsveranderingen of wijzigingen in wet- en regelgeving nodig hebben, waar andere stappen relatief eenvoudig kunnen worden geïmplementeerd.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.51-53 Verlaging van ecologische voetafdruk - Een circulaire economie kan leiden tot een CO2-reductie van 17,150 kt (8%), een reductie van landgebruik met 2180 km2, een reductie van het watergebruik met 700 miljoen m3 en het vermijden van 100,400 kt (meer dan 25%) van geïmporteerde grondstoffen. Andere indirecte voordelen zijn de ontwikkeling van kennis, een meer constante aanvoer van grondstoffen, nieuwe mogelijkheden voor de recycling- en maakindustrie, innovatie in de logistieke sector, en de ontwikkeling van nieuwe economische activiteiten.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.55-57

Wat is de potentie van specifieke sectoren?

Voor sommige sectoren is de potentiële opbrengst berekend. Niet alle potentiële opbrengsten zijn van toepassing op Nederland; echter, omdat ze een idee kunnen geven van de orde van grootte, zijn ze wel genoemd. Het is onmogelijk te zeggen welke sectoren een hoger potentieel hebben voor het toevoegen van waarde, omdat vergelijking tussen sectoren op veel verschillende manieren gedaan kan worden.

Sectoren met prioriteit - Vanuit de Europese Unie zijn een aantal sectoren aangemerkt als "prioriteit", vanwege hun hoge potentiële impact. Dit zijn de verpakkings-, voedsel-, elektronica-, transport-, meubel- en bouwsector.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 25-26 Voedsel & drank - Het is mogelijk om circulaire business modellen te creëren die gebruik maken van voedselresten. In Europa wordt het totale potentieel geschat op €64-118 miljard. Specifiek het verwerken van voedselafval in het Verenigd Koninkrijk kan een inkomensstroom van $1.5 miljard per jaar genereren.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.41-53 European Commission (2014), The opportunities to business of improving resource efficiency, p. iv Kleding - Er zijn winstgevende circulaire mogelijkheden om gebruikte kleding opnieuw te gebruiken, of door het opnieuw te dragen, maar ook door het te verwerken tot grondstoffen voor andere industrieën als isolatie of opvulling. In het Verenigd Koninkrijk kan een ton verzamelde en gescheiden kleding $1295 winst opleveren. Ook zijn er mogelijkheden voor huur en lease van kleding.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.53-63 Verpakkingsmateriaal - Het verzamelen van verpakkingsmateriaal kan enorme besparingen en winst opleveren in vergelijking met het huidige, lineaire model.

Aan het einde van de levensduur van verpakkingen kan het materiaal volledig worden gerecycled. Biologisch afbreekbare verpakkingen zijn ook een mogelijkheid.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.63-73 Afvalverwerking - De afvalverwerking in het Verenigd Koninkrijk heeft de mogelijkheid om zijn infrastructuur met €25-30 miljard uit te breiden, en daarmee 84.000 nieuwe banen te creëren. Daarnaast levert het verbranden van niet-recyclebaar afval grote hoeveelheden elektriciteit op.

SITA UK (2012), Driving Green Growth, p.14-25 Biotische afvalstromen - Biotische afvalstromen kunnen significant bijdragen aan een circulaire economie in Nederland door de toepassing van nieuwe technologieën als bioraffinage, biogas en verbeterde methoden om huishoudelijk afval te scheiden. Dit kan €1 miljard bijdragen aan de Nederlandse economie, met een CO2-reductie van 150 kt in de energieproductie en een reductie van de ecologische voetafdruk van 2000 km2.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.42-47 Metaal- en elektronicasector - De totale toegevoegde marktwaarde van een circulaire economie voor de metaal- en elektronicasector in Nederland kan groeien tot €573 miljoen per jaar. Als de afname in verkoop van nieuwe producten wordt meegeteld, komt dit bedrag uit op €387 miljoen. De waarde van de feedbackloop neemt dan toe tot €960 miljoen. In Europa wordt de totale jaarlijkse winst in de metaalsector geschat op €44-82 miljard. De besparingen in Nederland worden geschat op 747 kt CO2 (9.7%), 37 miljoen m3 water (13%), 20 km2 landgebruik en 5.2 ton ruw materiaal (6.3%).

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.31 European Commission (2014), The opportunities to business of improving resource efficiency, p. 19-34 Conflictmaterialen - Conflictmaterialen zijn aanwezig in bijna alle consumentengoederen. Een circulaire economie reduceert de vraag naar deze materialen, en daarmee neemt ook de bron voor conflict af. Gebieden waar voortgang geboekt is zijn het traceren en certificeren; gebieden waar nog veel moet gebeuren zijn auditen, samenwerken binnen sectoren en het opzetten van een sluitend certificeringssysteem.

CBS (2013) - Monitor Materiaalstromen, p.21-22 Logistiek - In de logistieke sector zijn er mogelijkheden door agrifood, high-tech en chemische industrie te clusteren. De Raad voor de Infrastructuur & Leefomgeving heeft specifieke aanbevelingen opgesteld voor zowel bedrijven als overheden.

RLI (2013), Dutch Logistics 2040: Designed to last

Welke soorten materiaal hebben een hoge potentie in de circulaire economie?

Er zijn vier categorieën materialen bepaald met een hoge potentie. Daarnaast heeft de Europese Unie bepaalde materialen tot prioriteit benoemd in de transitie naar een circulaire economie.

Vier categorieën - Er zijn vier materiaalcategorieën die geschikt zijn voor het demonstreren van een circulaire economie. Dit zijn "Golden Oldies", herkenbare materialen met een groot volume die nu al gerecycled worden, zoals papier; "High potentials", materialen die nu in grote volumes worden gebruikt, maar nauwelijks gerecycled worden, zoals polymeren; "Rough Diamonds", bijproducten die in grote volumes worden geproduceerd, zoals CO2 en voedsel, en "Future Blockbusters", innovatieve materialen die herstellende eigenschappen hebben.

Ellen MacArthur (2014), Towards the Circular Economy 3, p.54 Materialen met prioriteit - Vanuit de Europese Unie zijn een aantal materiaalsoorten en sectoren aangemerkt als "prioriteit", vanwege hun hoge potentiële impact. Binnen materialen zijn dit landbouwproducten en -afval, hout en papier, plastic, metaal en fosfaat.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 19-24

Waarom zou ik circulaire economie binnen mijn bedrijf toepassen?

Er zijn meerdere redenen om een circulaire economie toe te passen: er is een toenemende noodzaak vanuit de beschikbaarheid van grondstoffen, er liggen economische kansen en er zijn risico's wanneer er door wordt gegaan met bestaande businessmodellen.

Noodzaak - Er zijn vier redenen om principes van circulaire economie in bedrijfsmodellen te implementeren. Allereerst bestaan er in huidige bedrijfsprocessen nog steeds mogelijkheden om de efficiency te vergroten, maar zijn de opbrengsten vooral incrementeel en onvoldoende om een echt competitief voordeel te behalen. Ten tweede wordt de marge van fabrikanten onder druk gezet door langzame groei van de vraag, toenemende kosten en hogere prijsfluctuaties van grondstoffen. Ten derde neemt de landbouwproductiviteit langzamer toe dan in het verleden, en neemt de vruchtbaarheid van de bodem af, net als de voedingswaarde van voedsel. Ten vierde nemen de risico's omrent voedselzekerheid en veiligheid toe.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.14-24 Creatieve destructie - Voor achterblijvers zal het concept creatieve destructie van toepassing zijn, wat betekent dat er nieuwe businessmodellen zullen ontstaan, ten koste van bestaande businessmodellen.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.34 Kansen - Er zijn veel kansen voor circulaire businessmodellen binnen het bedrijfsleven. Dit zijn: 1. Een nieuwe waardepropositie 2. Intensievere relaties met de klant 3. Nieuwe businessmodellen 4. Toenemende efficiëntie 5. Marktinnovatie 6. Sterkere positie in waardeketen 7. Risicoreductie TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.10 Voordelen - Het verschuiven naar een circulaire economie heeft veel voordelen voor bedrijven, waaronder: 1. meer mogelijkheden voor groei en productiviteit 2. verzekeren van continuïteit in aanvoer 3. het creëren van nieuwe markten 4. het toevoegen van waarde voor consumenten 5. het optimaliseren van energieconsumptie en afvalreductie Dit kan een groter competitief voordeel creëren, innovatie versnellen en de relatie met andere partijen versterken. Een stappenplan om een bedrijf om te vormen naar circulariteit komt hier tevens terug.

WBCSD (2011),Collaboration, innovation, transformation

Wat zijn voorlopende regio's die werken aan circulaire economie?

Regio's die voorlopen op het gebied van circulaire economie lijken vooral in Europa en Azië te vinden. Dit overzicht bevat enkele praktische voorbeelden van steden / gemeenten. Meer informatie over voorlopende gebieden is ook te vinden onder Landen. Er zijn nog meer voorlopende regio's verspreid over de wereld.

Amsterdam - De gemeente Amsterdam werkt momenteel aan circulaire economie in een brede samenwerking tussen de Dienst Milieu en Bouwtoezicht, de Dienst Ruimtelijke Ordening, Waternet en het Afval Energiebedrijf. Amsterdam heeft haar huidige situatie en wenselijke toekomst omschreven voor voedsel, fosfaat, afval, water, elektriciteit en warmte. De gemeente Amsterdam heeft ook haar ambitie voor de periode 2014-2018 uitgewerkt op de domeinen Samenhang, Energie & Grondstoffen.

City of Amsterdam (?): Towards the Amsterdam Circular Economy City of Amsterdam (2014), De Circulaire Metropool Rotterdam - De Rotterdam/Delta-regio wil zich ontwikkelen tot een circulaire economie. Dit wordt gedaan in samenwerking tussen de gemeente en vele andere partijen. Paden naar een circulaire economie zijn omschreven voor de energiesector, de metaalsector, de chemiesector en de voedsel- en landbouwsector. De haven van Rotterdam speelt een centrale rol in het geheel.

Port of Rotterdam & Rabobank (2012), Pathways to a circular economy, p.29-60 Haarlemmermeer - De gemeente Haarlemmermeer werkt samen met de Arizona State University in het programma Global Sustainability Solutions. De gemeente heeft het programma Haarlemmermeer Beyond Sustainability ontwikkeld, met daarin onder andere het eerste volledig cradle-to-cradle bedrijventerrein en meer dan 100 duurzame initiatieven.

Meer informatie op de Walton Global Sustainability Solutions website.

Guiyang (China) - De stad heeft zich er in 2002 aan gecommitteerd om de mogelijkheden voor een circulaire economie te verkennen, wat heeft geresulteerd in het aannemen van het Guiyang Circular Economy Development Plan. Dit plan heeft duurzame economische ontwikkeling als doel en heeft een routekaart ontwikkeld om deze doelen te behalen door op zes sectoren te focussen: de kolenindustrie; de fosfor-industrie; de aluminiumindustrie; de kruidenmedicinale industrie, het toerisme en organische landbouw. Om dit plan te implementeren is een belangrijke verschuiving nodig van overheidsbeleid en van het economische systeem.

UNEP (2006), Circular Economy: An alternative model for economic development, p.6-7 Phoenix (Verenigde Staten) - In het gebied rond Phoenix (Verenigde Staten) werkt het Resource Innovation and Solution Network (RISN) programma aan geïntegreerd grondstofmanagement. Geïnitieerd door Walton Sustainability Solution Services, in partnerschap met de stad Phoenix, werkt het project met een wereldwijd netwerk van publieke en private partners samen in onderzoek, innovatie en toepassing van technologieën om economische waarde te creëren en een circulaire economie te stimuleren.

Meer informatie op de RISN website.

Kalundborg (Denemarken) - Kalundborg is een van de meest geciteerde voorbeelden geworden op het gebied van industriële symbiose.

Volgens de deelnemers aan het industriële park zorgen open en goede relaties ervoor dat het afval van de ene partij eenvoudig de grondstof voor een andere partij kan worden. Voorbeelden zijn warmte, vliegas (waar gips van wordt gemaakt) en hooi (wat wordt geconverteerd tot ethanol).

Meer informatie op de Kalundborg Symbiosis website.

Masdar (Verenigde Arabische Emiraten) - Masdar, onderdeel van Abu Dhabi, heeft tot doel de eerste klimaatneutrale "stad" ter wereld te worden. De stad zal een levend laboratorium zijn voor schone technologieën. Hoewel de stad zich primair richt op energie, vormt ook grondstoffenefficiëntie een speerpunt van onderzoek dat zal worden gedaan en toegepast in Masdar.

Meer informatie op de Masdar City website.

Wat zijn voorlopende kennisnetwerken die werken aan circulaire economie?

CE100 - De Ellen MacArthur Foundation heeft een netwerk ge誰nitieerd met als doel kennisuitwisseling over circulaire economie tussen de leden van het netwerk. Leden zijn vooral grote bedrijven, regio's en overheden.

Meer informatie op de Ellen MacArthur Foundation CE 100 website.

Circle Economy - Circle Economy is een non-profit open platform dat tot doel heeft de circulaire economie te versnellen door kennis uit te wisselen tussen deelnemers aan het netwerk.

Meer informatie op de Circle Economy website.

MVO Nederland - MVO Nederland verbindt en versterkt bedrijven en sectoren om steeds verdere stappen te zetten in hun MVO-beleid. Op het gebied van circulaire economie is MVO Nederland een belangrijk netwerk binnen het Nederlandse bedrijfsleven.

Meer informatie op de MVO Nederland website.

Plan C - Het Belgische netwerk Plan C heeft een Business model innovation grid ontwikkeld, waar goede voorbeelden van circulaire businessactiviteiten zijn te vinden.

Plan C (2013), Business Model Innovation Grid SuMMA - Het Belgische SuMMA is het ondersteunende netwerk voor duurzaam materiaalbeheer, dat de rol van beleid in een transitie naar duurzaam materiaalbeheer onderzoekt. De missie kan in drie punten samengevat worden: 1. Verschaffen van wetenschappelijke inzichten over beleidsrelevante uitdagingen voor Duurzaam Materialenbeheer 2. Vanuit een interdisciplinaire werking ondersteuning geven aan stakeholders zoals Vlaamse beleidsmakers, middenveldorganisaties en industrie 3. Bruggen bouwen tussen stakeholders zodat kennis beter doorstroomt en samenwerkingsverbanden tot stand kunnen komen Meer informatie op de Steunpunt SuMMa website.

REBus - Rijkswaterstaat en WRAP (Waste & Resources Action Program, Verenigd Koninkrijk) werken samen in REBus, waar zij ruim 30 projecten over circulaire economie demonstreren.

Meer informatie op de REBus website.

Wie zijn voorlopers in circulair inkopen?

In Nederland is er een koplopersovereenkomst tussen de publieke en private sector - de Green Deal Circulair Inkopen. Deelnemers aan de Green Deal voeren twee pilots uit in 2014, delen hun kennis en integreren circulair inkopen structureel in hun strategie en beleid vanaf 2016.

Rijksoverheid (2013), Green Deal Circulair Inkopen

Wat zijn vooroplopende landen in de ondersteuning van circulaire economie?

Het principe circulaire economie krijgt steeds meer aandacht over de hele wereld, zowel in gebruik van het concept als in implementatie.

Vooral in Duitsland, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, maar ook in China en Japan krijgt het onderwerp steeds meer aandacht.

Verspreid over de wereld - De term circulaire economie wordt momenteel het meeste gebruikt in China, dat een uitgebreid wet- en regelgevingskader aan het ontwikkelen is. Japan heeft al een wet om recycling te stimuleren, die vooral is gebaseerd op afvalreductie.

Duitsland is het eerste land dat een circulair-economische wet aanneemt die zich richt op afvalmanagement. De gesloten grondstoffencyclus-wet in Duitsland is een voorbeeld voor grondstofbeleid, en leidt nu tot gehele uitfasering van het storten van onbehandeld afval.

Ifas (2006), Circular Economy Related International Practices And Policy Trends, p.95-96 Duitsland - De Circulaire Economie en Afvalwet, gebaseerd op de afvalhiërarchie "vermijden, reduceren, herbestemmen", is reeds geïmplementeerd in de jaren '90. Sindsdien heeft er in de afvalwereld een verschuiving in denken plaatsgevonden richting circulaire economie. Dit betekent dat producenten en verkopers nu verplicht zijn om hun producten op basis van de volgende criteria te ontwerpen: 1. Minimaliseren van de hoeveelheid afval uit productie- en gebruiksproces 2. Bieden van de mogelijkheid tot hoge-kwaliteit hergebruik van het afval 3. Haalbaarheid van milieuvriendelijke afvoer van onbruikbare afval SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.8-9 Zwitserland - In juni 2013 heeft de federale overheid een herziening aangevraagd van de Milieuwetgeving om een wetgevend raamwerk te ontwikkelen voor alle activiteiten die een circulaire of groene economie ondersteunen. Deze herziening is later gepresenteerd als een tegenvoorstel door het initiatief "Green Economy", dat door de Groenen werd voorgesteld in september 2012.

SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.10-11 Verenigd Koninkrijk - Het Verenigd Koninkrijk focust op de reductie van afval binnen het kader "Circulaire Economie". Het WRAP (Waste Research and Action Programme) is het overkoepelende overheidsprogramma om een toekomst met lage grondstoffenvraag te stimuleren.

Meer informatie op de WRAP website.

China - De Ontwikkelingsstrategie Circulaire Economie, die zich richt op duurzame consumptie en productie, werd geïmplementeerd in 2002.

Sindsdien is deze verder ontwikkeld in een aantal pilotgebieden in China. Het concept circulaire economie is geïntroduceerd als nationale ontwikkeling om China te transformeren naar een meer duurzame economische structuur. De focus van circulaire economiebeleid in China is verschoven van afval naar een bredere, efficiëntie-georiënteerde controle in ieder stadium van productie, distributie en consumptie. Buiten grondstof- en afvalproblemen leidt de verbrede strategie ook tot economische groei en energie-efficiëntie, ruimtelijke ordening, grondbescherming en watermanagement.

UNEP (2006), Circular Economy: An alternative model for economic development, p.2-3 SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.6-7 Japan - Ontworpen rondom het "bouwen van een materiaalarme samenleving", heeft Japan zich in de jaren 2000 gefocust op afvalmanagement en het voorkomen van grondstofuitputting. Een belangrijke wet in dit kader was de Wet voor de Promotie van Efficiënt Materiaalgebruik, in 2000 goedgekeurd en erop gericht om de hoeveelheid afval bij producenten en consumenten te minimaliseren. Deze wet was de eerste in de wereld die de volledige levensduur van het product omvatte.

Ellen MacArthur (2014), Towards the Circular Economy 3, p.35

Hoe creëer ik een businessmodel voor een circulaire economie?

Er zijn verschillende manieren om businessmodellen voor een circulaire economie te creëren. Een aantal nieuwe businessmodellen is nodig; ook moet waardedefinitie herzien en circulair denken gestimuleerd worden.

Vijf soorten businessmodellen zijn noodzakelijk - In een circulaire economie ontstaan nieuwe businessmodellen. Er is behoefte aan volumehandelaren, die markten creëren voor rest- en bijproducten; aan technologische bedrijven, die nieuwe technologieën beschikbaar maken, aan micro-marketeers, die op lokaal niveau vraag en aanbod aan elkaar koppelen; aan circulaire dienstverleners, die circulaire stromen binnen steden creëren, en aan product-naar-service vertalers, die zoeken naar structurele relaties met de klant in plaats van een eenmalige verkoop.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.94-101 Vijf soorten businessmodellen bieden kansen - Er zijn vijf soorten businessmodellen geïdentificeerd die kansen bieden in een circulaire economie. Dit zijn: 1. Circulaire leveranciers, die duurzame energie, biologisch afbreekbaar of volledig recyclebaar materiaal leveren om eenmalig-te-gebruiken-materialen te voorkomen.

2. Grondstoffen-verzamelaars, die nuttige grondstoffen terughalen uit bijproducten of producten aan het einde van hun levenscyclus.

3. Levenscyclusverlenging, wat er door reparatie en doorverkoop voor zorgt dat producten langer in de markt blijven.

4. Deelplatforms, waar effectiever gebruik van producten mogelijk wordt door gedeeld gebruik mogelijk te maken.

5. Product-naar-dienst, waar het laten gebruiken van producten tot positieve waarde leidt voor de eigenaar.

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.12-15 Verandering van product naar dienst - In de transitie naar een circulaire economie veranderen verkopen van product naar dienst. Businessmodellen kunnen variëren van een product tot een volledige dienst, met hybride product-dienst systemen daar tussen in. Deze product-dienst-systemen bieden een combinatie van producten en diensten, en kunnen product-gericht, gebruiks-gericht of resultaat-gericht zijn.

In zo'n verandering van product naar dienst veranderen consumenten naar gebruikers.

Plan C (2013), Product-Service Systems Herdefinieer waardecreatie - Alhoewel het maken van winst een belangrijk doel is van bedrijven, slaat het geen acht op de kansen om duurzaamheid te omarmen. Conventionele businessmodellen vangen niet de waarde van sociale- en milieuwinst, noch stimuleren ze de ontwikkeling van businessmodellen die gefocust zijn op duurzaamheidsissues, terwijl dat wel kan leiden tot nieuwe kansen voor het bedrijfsleven. Er zijn vijf principes voor businessmodellen naast het maken van winst: 1. Meervoudige waarde creëren 2. Logica zoeken 3. Strategische keuzes maken 4. Netwerken gebruiken 5. Coöperatief organiseren Jonker, J. (2013), Business Modeling for Sustainability: Identifying Five Modeling Principles and Demonstrating Their Role and Function in an Explorative Case Study Denk circulair - Wanneer een circulair businessmodel ontworpen moet worden, denk circulair. Om circulaire waarde te vangen, is het van belang om te denken over de waardepropositie (het product), over het management van de keten, over interactie met de gebruiker en over het verdienmodel. Kansen voor een circulaire business liggen in de bedreigingen van een lineaire economie (aanbod van grondstoffen, toenemende overheidsrichtlijnen) en in sociale trends (circulaire aanbesteding, meervoudige waarde-creatie, co-creatie van waardeproposities).

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.31-33

Hoe implementeer ik circulaire economie in mijn bedrijf?

Meerdere rapporten spreken over de implementatie van circulaire principes in businessmodellen. De meeste rapporten geven een aantal elementen; anderen kijken naar waardebepaling of geven goede voorbeelden.

Vier elementen - Er zijn vier elementen die van belang zijn om circulaire economie in een bedrijf te integreren.

1. Circulair en innovatief ontwerp 2. Nieuwe, service-gerichte bedrijfsmodellen 3. Het versterken van kennis over circulariteit, inclusief inzameling en hergebruik van producten 4. Het verbeteren van de samenwerking tussen cycli en tussen sectoren, waarmee ook de onderlinge relaties binnen het systeem veranderen EMF 2, p.74-77; Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p. 10 Negen elementen - Om een circulair businessmodel te ontwikkelen, is het van belang om na te denken over negen elementen: 1. Ontwerp 2. Logistiek & recycling 3. Financiering 4. Productie 5. Materiaalketen 6. Kosten 7. Beleid & regelgeving 8. De consument 9. Kennis- en informatievoorziening The Natural Step (2011), A hitchhiker’s guide to the Circular Economy, p.16-19 Negen principes - Voor het overstappen naar een circulair bedrijfsmodel zijn negen principes van toepassing.

1. Zie het potentieel 2. Benut circulaire kansen 3. Stem de strategische keuzes af op financiën, mate van externe feedback en vaardigheden van uw organisatie 4. Hanteer heldere KPI’s 5. Vermijd een focus op technische details 6. Bouw feedback en ruimte in voor verkenning strategie 7. Houd rekening met weerstand 8. Stel budgetruimte en capaciteit ter beschikking 9. Geef medewerkers de ruimte om te leren en om fouten te maken OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.66

Bepalen van waarde - Nieuwe businessmodellen kunnen gebalanceerde sociale, ecologische en economische waarde creëren door duurzaamheid meer in de kern van hun bedrijf te integreren. Een waardebepalend instrument ondersteunt het opzetten van een duurzaam businessmodel, daarbij gebruik makend van drie soorten waarde: waarde die al benut wordt, waarde die gemist of verspild wordt, en waarde die nog benut kan gaan worden. Ook wordt onderscheid gemaakt tussen waarde voor het milieu, de maatschappij, de klant of partijen in het netwerk.

Bocken, N. (2014), A value mapping tool for sustainable business modelling, p.482 Succesvolle voorlopers - Kijkend naar succesvolle leiders in de circulaire economie, zijn er vijf capaciteiten die opvallen.

1. Strategie: van focus op kernactiviteiten naar het managen van complexe netwerken met meerdere partijen 2. Innovatie & productontwikkeling: van ontwerp voor eenmalig gebruik naar ontwerp voor vele cycli en gebruikers 3. Productie: van een heterogene keten naar een efficiënt grondstofgebruik 4. Verkoop & gebruik: van het nooit meer zien van je product naar vermogensbeheer 5. Recyclingketens: van verplichting tot economische kansen voor productinname Accenture (2014); Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.18-19 Voedselsector 1. Leg structurele nadruk op het reduceren van voedselafval door vrijwillige overeenkomsten met retail, hospitality en catering 2. Verplicht gescheiden inzameling van voedsel voor huishoudens en bedrijven die zich met voedselproductie bezig houden 3. Introduceer eenvoudiger en gestandaardiseerde labels op verpakkingen om consumenten te stimuleren geen eten weg te gooien wanneer het nog geschikt is voor consumptie 4. Leg meer nadruk op communicatie om specifieke onderwerpen aangaande voedselverspilling aan te pakken (denk aan vreemd gevormd fruit en groenten) 5. Pas de hiërarchie binnen voedselafval toe als principe voor vermindering van afval 6. Verspreid voedselafval voor zover mogelijk aan hen die het nodig hebben 7. Herzie de benodigdheden van de ABPR om ervoor te zorgen dat voedsel, niet meer geschikt voor menselijke consumptie, voor dierlijke consumptie beschikbaar wordt RWM (2014), Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.20-21

Hoe creëer ik waarde in een circulaire economie?

Er zijn meerdere manieren om waarde te creëren met een circulair businessmodel: enerzijds door het gebruik van de kracht van cycli, anderzijds door circulaire waarde te creëren.

Kracht van cycli - Er zijn vier manieren van circulaire waardecreatie. Dit zijn: 1. De kracht van de korte cyclus. Onderhoud, reparatie en aanpassing van bestaande producten en diensten.

2. De kracht van de lange cyclus. Het verlengen van de gebruiks- en levensduur van bestaande producten en processen.

3. De kracht van cascades. Het creëren van nieuwe combinaties van grondstoffen en materiaal componenten en de ver- en inkoop van opgewaardeerde reststromen.

4. De kracht van pure cirkels. Het 100% gebruik van zuivere grondstoffen en materialen.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.33-36 Circular value - Circulaire waarde wordt gecreëerd op vier gebieden.

1. Grondstoffen worden blijvend opnieuw gebruikt, en worden dus niet efficiënter, maar oneindig (voorbeeld: hernieuwbare energie).

2. Vloeibare markten ontstaan, waarin producten optimaal gebruikt worden door uitwisseling tussen gebruikers (voorbeeld: deeleconomie).

3. Producten worden ontworpen om een lange levenscyclus te hebben (voorbeeld: overstappen van product naar prestatie).

4. Waardeketens zijn verbonden, waardoor er geen afval wordt geproduceerd in productieprocessen (voorbeeld: recycling, nieuwe materiaalstromen).

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.6

Hoe ontwerp ik in een circulaire economie?

Ontwerpen voor een circulaire economie kan op verschillende manieren. Ontwerpmethoden, ontwerpstrategieën en belangrijke principes worden hieronder samengevat.

Vier ontwerpmethoden - Er zijn vier ontwerpmethoden in een circulaire economie: 1. Ontwerp voor lange levensduur 2. Ontwerp voor lease of dienstverlening 3. Ontwerp voor hergebruik in fabricageproces 4. Ontwerp voor materiaalterugwinning RSA (2013), The Great Recovery: investigating the role of design in a circular economy, p.4 Ontwerpstrategieën - Ontwerpen voor een circulaire economie kan gedaan worden door zes strategieën toe te passen.

1. Ontwerp voor gehechtheid en vertrouwen door gebruikers 2. Ontwerp voor langdurig gebruik 3. Ontwerp voor standaardisatie & compatibiliteit met andere producten 4. Ontwerp voor eenvoudig onderhoud en reparatie 5. Ontwerp voor toekomstige aanpassingen 6. Ontwerp voor demontage Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Ontwerp in systemen & nieuwe businessmodellen - Ontwerpen in een circulaire economie draait om vijf principes: 1. Til ontwerp naar een systeemniveau.

2. Streef naar integriteit van het product.

3. Sluit grondstoffencycli in hoog tempo.

4. Ontdek nieuwe relaties en ervaringen met producten.

5. Genereer je inkomen met een nieuw soort businessmodel.

Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Ontwerp voor recycling - Ontwerp voor recycling is mogelijk door waar dat kan, materialen te gebruiken die eenvoudig te recyclen zijn. Ook het ontwerpen van subcomponenten, die apart gerecycled kunnen worden, en het reduceren van de diversiteit in materialen kan bijdragen aan eenvoudige recycling.

Kennisplatform Duurzaam Grondstofbeheer, Duurzaam grondstoffenbeheer en productontwerp, p.14-20 Ontwerp voor demontage - Ontwerp voor demontage is ook een mogelijkheid in de circulaire economie. Dit kan door verschillende modulaire onderdelen te gebruiken, die eenvoudig gescheiden kunnen worden, daarbij rekening houdend met de complexiteit (gereedschap, tijd, mankracht) van demontage.

Kennisplatform Duurzaam Grondstofbeheer, Duurzaam grondstoffenbeheer en productontwerp, p.21-26

Werk samen met afvalsector - De afval- en grondstoffensector kan helpen ervoor te zorgen dat alle producten en hun verpakking ontworpen worden om eenvoudig te worden hergebruikt, uit elkaar gehaald en gerecycled.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.4 Circulariteit in producten op alle tijdsschalen - Circulariteit moet in producten van alle tijdsschalen worden geïntegreerd om het mainstream te maken. Dit zijn korte-tijdsschaal-producten, vooral bulkgoederen, gemiddelde-tijdsschaal-producten, veelal technische apparatuur, en lange-tijdsschaal-producten, vooral gebouwen en infrastructuur. Bij de lange-tijdsschaal-producten heeft nadenken over circulariteit een hogere prioriteit, vanwege de levensduur van het product.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.15-16 Circulair ontwerp mobiele toestellen - Voor het circulair ontwerpen van een mobiel toestel, zijn de principes samengevat tot: 1. Produceren voor lange levensduur 2. Eenvoudig uit elkaar te halen 3. Bouw in modulaire gedeelten 4. Gebruik van standaard-componenten 5. Gebruik van componenten die onafhankelijk van elkaar aangepast kunnen worden 6. Gebruik van onvervuilde materiaalstromen 7. Materialen volgen door de verschillende cycli van circulariteit (waarbij afval een grondstof is) 8. Geef de voorkeur aan kleinere cycli van circulariteit tijdens de levensduur van het product Poppelaars, F. (2013), Developing a mobile device for a circular economy

Hoe produceer ik in een circulaire economie?

Produceren in een circulaire economie heeft verbanden met ontwerp, verkoop en afvalinzameling, maar elementen die specifiek van toepassing zijn op fabricage zijn de rol van fabrikanten, materiaalterugwinning en het berekenen van de levenscyclus.

Rol van fabrikanten - Fabrikanten kunnen ervoor zorgen dat producten ontworpen en gefabriceerd worden met een minimale impact op de omgeving door de hele levenscyclus van het product. Fabrikanten hebben ook de mogelijkheid om waarde toe te voegen, door producten te repareren, her te gebruiken, op te knappen en als dienst te verkopen.

Meer informatie op de Circular Economy Toolkit website Materiaalterugwinning & restafval - In een circulaire economie levert de afvalindustrie grondstoffen aan productieprocessen, waardoor de noodzaak om materiaal te importeren afneemt. Terwijl de terugwinning van materialen maximaal is, wordt restafval gebruikt als brandstof om energie te leveren aan producenten.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.5 Bereken een LCA - Een van de belangrijke elementen in het productieproces is het maken van de LCA van een product. De resultaten van de LCA kunnen het ontwerpproces vervolgens weer be誰nvloeden.

Een website die een instrument geeft om de LCA te bepalen voor elektrische, elektronische, verwarmings- en koelproducten, is PEP Ecopassport.

Meer informatie op de RIVM & PEP Ecopassport websites

Hoe verzamel ik afval in een circulaire economie?

Bij het ophalen van afval in een circulaire economie is samenwerking essentieel; het scheiden van afvalstromen is een ander belangrijk element.

Samenwerking - Lokale autoriteiten werken in een circulaire economie samen met afvalverwerkers. Huishoudelijk afval wordt optimaal gescheiden om grondstoffen maximaal te kunnen hergebruiken. Afvalverwerkers investeren in nieuwe technologie en ophaalsystemen om nieuwe materiaalstromen van huishoudens en industrie te kunnen verwerken.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.7 Retailers staan centraal - Grote retailers werken samen met de afvalindustrie. Afvalstromen van retailers worden geminimaliseerd, en vervolgens opnieuw verwerkt. Organisch materiaal wordt gescheiden ingezameld en verwerkt, waardoor waardevolle voedingsstoffen kunnen worden gewonnen en energie kan worden geproduceerd. De afvalindustrie levert de recyclinginfrastructuur aan de retailers, waarmee zij aan hun klanten de mogelijkheid bieden om materialen binnen het economisch systeem te houden.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.6 Recycling - De recycling van alle afvalstromen is maximaal. Dit vindt plaats op een daarvoor ingerichte materiaalrecyclingfaciliteit (in het Engels: Material Recovery Facility, MRF), die innovatieve technieken gebruikt om materialen te scheiden in diverse stromen van hoge kwaliteit, of op kleinere faciliteiten die één afvalstroom kunnen verwerken.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.8 Beleid & kansen zien - Het Chartered Institute of Wastes Management (CIWM) heeft een vierstappenplan opgesteld.

1. Ontwikkel een beleidsdocument aangaande Circulaire Economie, dat signalen aan andere partijen in de grondstoffenketen verstuurt om hen hun rol te laten nemen 2. Identificeer kansen om circulaire economie in huidige activiteiten, structuren, strategieën en planning mee te nemen 3. Gebruik alle communicatiekanalen om de potentiële rol van het bedrijf als katalysator en facilitator van een circulaire economie uit te dragen 4. Investeer tijd en ondersteuning in externe initiatieven, zoals het bij elkaar brengen van ontwerpers met afval- en grondstofmanagers CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.27

Hoe financier ik, als MKB'er, de transitie naar een circulair bedrijfsmodel?

Om financieringsproblemen te voorkomen, wordt MKB-bedrijven aangeraden om hun circulaire businessmodel te financieren door: 1. te starten met en hybride model 2. de samenwerking met andere partijen in de keten op te zoeken 3. risico's te spreiden over meerdere producten 4. subsidies aan te vragen TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.9

Hoe realiseer ik circulaire inkoopprocessen?

Om circulaire inkoopprocessen te bereiden, zijn de totale kosten van eigendom belangrijk om te weten.

Ook wordt een tien-stappenplan om C2C-inkopen te bereiden gepresenteerd, is er een Raamwerk circulair inkopen en een Wegwijzer circulair inkopen beschikbaar.

Totale kosten van eigendom - Duurzaam inkopen kan alleen succesvol zijn als niet alleen rekening wordt gehouden met de laagste prijs van een product of dienst. Het perspectief "totale kosten van eigendom" (in het Engels: Total cost of ownership), dat ecologische en sociale kosten meeneemt en negatieve externaliteiten integreert, geeft een hoger rendement op de lange termijn, zowel financieel als op duurzaamheidsgebied.

The Terrace (2011), C2C loont, p.12-16 Tien-stappenplan - Een tien-stappenplan voor cradle-to-cradle inkopen kan ook worden toegepast op circulair inkopen. Deze stappen zijn: 1. Bepaal de thema's waarop de organisatie waarde wil toevoegen.

2. Zorg voor voldoende inhoudelijke kennis intern.

3. Betrek de juiste collega's bij de inkoop.

4. Organiseer een creatieve sessie over hoe de inkoop waarde kan toevoegen en formuleer globale ambities.

5. Werk dit nader uit en onderbouw met cijfers.

6. Onderzoek wat de markt te bieden heeft.

7. Bepaal de meest geschikte inkoopstrategie.

8. Bepaal wat in ieder geval moet, en wat optioneel is.

9. Start de aanbesteding.

10. Blijf aandacht besteden aan contractbeheer.

PIANOo (2012), Stappenplan C2C inkopen, p.2 Raamwerk - Een raamwerk voor het succesvol bepalen van de impact van circulair inkopen bestaat uit vier elementen: 1. Een instrument om de vraag en het aanbod te bepalen.

2. Een raamwerk om de circulariteit van aanbieders te toetsen.

3. Een raamwerk om impact claims te kunnen bepalen.

4. Een beleids-evaluerend raamwerk om de voortgang te bewaken.

Copernicus Institute (2014), Advies over een Raamwerk voor Impactmeting voor Circulair Inkopen, p.13-14 Instrument - Er is een Wegwijzer Circulair Inkopen ontwikkeld door MVO Nederland, met vragen als Wat? Waarom? Hoe?, met gebruikelijke routes en praktijkvoorbeelden van circulair inkopen.

MVO Nederland (2014), Wegwijzer Circulair Inkopen

Hoe toets ik circulariteit?

Momenteel zijn er nog geen professionele evaluatie-instrumenten beschikbaar om te bepalen of een bedrijf, regio of land circulair is. Zowel de Ellen MacArthur Foundation als Circle Economy werken hier momenteel aan. Het is wel mogelijk om verbeteringen te bepalen ten opzichte van prestatie in het verleden.

Bepalen van verbeterpunten - Een goede evaluatie kijkt naar het ontwerp, de fabricage en distributie van een product, en naar het gebruik door de consument, het benodigde onderhoud, het hergebruik, het opknappen, de product/dienst verhouding en de recycling van het product aan het einde van de levenscyclus. Met een eenvoudig evaluatie-instrument is het mogelijk om verbeterpotentieel te vinden in een organisatie.

Meer informatie op de Circular Economy Toolkit website

Hoe internaliseer ik interne kosten?

Externe kosten kunnen alleen worden geïnternaliseerd door overheden. Dit kan gedaan worden door een Belasting Ontnomen Waarde, of via toenemende milieubelastingen. Als voorbeeld worden de externe kosten van emissies weergeven.

Belasting Ontnomen Waarde - In plaats van een Belasting Toegevoegde Waarde, die zowel op producten als diensten wordt geheven, wordt een Belasting Ontnomen Waarde voorgesteld: als er waarde wordt onttrokken aan een grondstof, moet er belasting betaald worden. Op deze manier is het altijd economisch aantrekkelijk om producten en materialen te recyclen op hun hoogste restwaarde. Dit systeem reduceert ook de kosten van arbeid, en zal daardoor leiden tot verschuivende prikkels. Het internaliseren van externe kosten is eenvoudiger, omdat externe kosten vaak gerelateerd zijn aan waarde-onttrekking. Bedrijven bereiden zich al voor op zo'n scenario, en er is wereldwijde ondersteuning.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.59-57 Milieubelastingen - Wanneer realistische schattingen van externaliteiten bekend zijn, zou het mogelijk moeten zijn om deze in markttransacties te internaliseren door milieubelastingen en -toeslagen te introduceren. Uit economisch oogpunt zou dit werken, omdat: 1. Marktpartijen verantwoordelijkheid nemen voor hun producten 2. Marktpartijen de meest efficiënte maatregelen zullen nemen - wanneer de kosten voor belastingen hoger zijn, zullen zij hun efficiëntie verhogen 3. Er een continue incentive is om schonere technologieën en producten te blijven ontwikkelen 4. Iedere partij voor zichzelf een flexibele oplossing kan bepalen Andersen (2006), An introductory note on the environmental economics of the circular economy, p.137 Externe kosten van emissies - Het ExternE-project van de EU heeft de externe kosten van energieproductie en transport berekend, en heeft daarbij vooral gekeken naar het effect van luchtvervuiling in de omgeving. Er is voortgang op het bepalen van de impact van luchtvervuiling op landbouw, op bossen, op bouwmaterialen en op menselijke gezondheid. Externe kosten voor Nederland zijn €7000/ton voor SO2, €4000/ton voor NOx, €18000/ton voor fijnstof kleiner dan 2,5 micrometer en €2400/ton voor agressieve koolwaterstoffen.

Andersen (2006), An introductory note on the environmental economics of the circular economy, p.138.

Meer informatie op de website van ExternE

Hoe leid ik op voor een circulaire economie?

Onderwijs is essentieel in de transitie naar een circulaire economie. Onderwijs moet gericht zijn op de behoeften van de toekomst, en zou duurzaam burgerschap en basale wetenschappelijke kennis voor iedereen moeten omvatten.

Toekomstgericht - De context van educatie over circulaire economie moet toekomstgericht zijn.

Productontwerp, economische systemen en kwaliteit van leven zijn heironderdelen van. Het heroverwegen van huidige aannames kan leiden tot een ontwerp voor de samenleving van de toekomst. Vooral de associaties met het begrip binnen het onderwijs zijn van belang: circulaire economie heeft een nieuw, positief imago, in vergelijking met bijvoorbeeld "Leren van de natuur".

OPAi (2012), Leren van de natuur: de weg naar de circulaire economie, p.21 Duurzaam burgerschap - Circulaire economie is een nieuwe manier van denken, en wordt gezien als kwaliteit voor duurzaam burgerschap. Acht competenties die horen bij dat duurzame burgerschap, en die ge誰ntegreerd zouden moeten worden in educatie, zijn: 1. ondernemend denken 2. vakmanschap 3. systeemdenken 4. toekomstgericht denken 5. waarderen van diversiteit 6. omgaan met onzekerheden 7. ontwerpen voor circulariteit 8. creatief en innovatief zijn OPAi (2013), Ecologie van de economie, p.14-15 Basale wetenschappelijke kennis - Een van de voorwaarden voor het begrijpen van een circulaire economie, is het hebben van basale wetenschappelijke kennis. Kennisdomeinen, die in al het onderwijs terug zouden moeten komen, zijn ecologie, thermodynamica, biologie en systeemdenken. Deze kennis zou dan op een toepassingsgerichte manier moeten worden onderwezen.

OPAi (2013), Ecologie van de economie, p.16-24

Welk beleid ondersteunt een circulaire economie nu al?

Er zijn verschillende beleidsmaatregelen die een circulaire economie stimuleren, zowel op Europees als op Nederlands niveau. Op Europees niveau zijn er verschillende beleidspakketten; op Nederlands niveau is het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG) leidend.

Europees niveau - Er is een serie aan beleid en maatregelen van toepassing op EU-niveau die de transitie naar een circulaire economie versnellen. Door hervormingen is voor sommige van deze beleidspakketten de toekomst onduidelijk.

1. Het Circulaire Economie Pakket, wat een communicatiestrategie en een voorstel om onderdelen van zes EU-afvalrichtlijnen te wijzigen bevat 2. De Roadmap to a Resource Efficient Europe, het zevende Environmental Action Program en de aanbevelingen uit het European Resource Efficiency Platform 3. Ambities om een groene economie te realiseren binnen en buiten de EU, daarbij de post-2015 development goals meenemend 4. De bio-economie in de EU verder ontwikkelen 5. Implementatie van de Europese 2020 Strategy, inclusief relevante stappenplannen en initiatieven rondom grondstofefficiĂŤntie 6. Het doorlopende European Semester Process, dat jaarlijks economisch beleid 7. Het Zero-Waste-programma van de Europese Unie European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p.29-45 European Commission (2014), Towards A Circular Economy: A Zero Waste Programme For Europe, p.4-14 Nationaal niveau - In Nederland geeft het document "Van afval naar grondstof" acht beleidsdoelstellingen om een circulaire economie te bereiken. Deze beleidsdoelstellingen zijn uitgewerkt met voorstellen voor beleidsimplementaties. Dit zijn: 1. Verduurzaming aan de voorkant van de keten 2. Verduurzaming consumptiepatronen 3. Verbetering afvalscheiding en -inzameling 4. Bestaand afvalbeleid richten op circulaire economie 5. Aanpak specifieke ketens en afvalstromen 6. Het ontwikkelen van financiĂŤle en marktprikkels 7. Kennis en onderwijs verbinden aan de circulaire economie 8. Vereenvoudigen van meetmethoden, indicatoren en keurmerken.

Rijksoverheid (2014), Van afval naar grondstof, p.4-22 De Groene Zaak, een nationaal netwerk van wetenschappers, werkt momenteel aan een Global Scan omtrent succesvol beleid op het gebied van circulaire economie. De resultaten zullen in de eerste helft van 2015 beschikbaar zijn.

Welke elementen komen terug in een routekaart naar een circulaire economie?

Verschillende partijen hebben routekaarten ontwikkeld om een circulaire economie te bereiken.

Hieronder staan de meest prominente routekaarten benoemd.

Rijksoverheid (Nederland) - In het plan "Van Afval naar Grondstof" worden acht stappen geïdentificeerd om een circulaire economie te bereiken.

1. Verduurzaming aan de voorkant van de keten 2. Verduurzaming van consumptiepatronen 3. Verbetering van de afvalscheiding en inzameling 4. Bestaand afvalbeleid richten op circulaire economie 5. Aanpak specifieke ketens en afvalstromen 6. Het ontwikkelen van financiële en andere marktprikkels 7. Kennis en onderwijs verbinden aan een circulaire economie 8. Vereenvoudigen van meetmethoden, indicatoren en keurmerken Rijksoverheid (2014), Van afval naar grondstof, p.4-22 IMSA (Nederland) - Om een circulaire economie te bereiken, is er een 14-stappenplan opgesteld met daarin zowel acties voor het bedrijfsleven als voor de overhead. De eerste negen stappen zijn niche-stappen door individuele partijen; de laatste vijf stappen zijn mainstream-stappen.

1. Ontwikkel een eenvoudige index voor circulaire prestatie 2. Stimuleer experimenteren, innovatie en vernieuwing 3. Verzamel en verspreid succesvolle businesscases 4. Integreer principes van circulaire economie in onderwijs en trainingen 5. Ontwikkel een lange-termijn bedrijfsvisie 6. Zoek naar nuttige materiaalstromen 7. Promoot circulaire producten 8. Ontwikkel stappenplannen voor gevestigde economische sectoren 9. Initieer en stimuleer overleg tussen alle betrokkenen 10. Vervang traditionele financiële verantwoording door een geïntegreerde rapportage met het True Value-concept 11. Creëer een verschuiving van belastingen van arbeid naar grondstoffen 12. Implementeer een nieuwe economische indicator naast het BNP 13. Ontwikkel internationale onafhankelijke systemen om materiaalstromen te organiseren 14. Pas nationaal en internationaal beleid aan zodat deze een circulaire economie stimuleren IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.19-28 Aldersgate Groep (Verenigd Koninkrijk) - Er zijn zeven stappen in de transitie naar een circulaire economie, die niet noodzakelijk elkaar in deze volgorde opvolgen.

1. het creëren van businessmodellen voor een circulaire economie 2. het creëren van consumptie voor een circulaire economie 3. het ontwerpen van producten voor een circulaire economie 4. het creëren van een infrastructuur voor een circulaire economie 5. het creëren van beleidsraamwerken voor een circulaire economie 6. het creëren van aanbestedingen voor een circulaire economie 7. het creëren van vaardigheden voor een circulaire economie Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.17-19

Green Alliance (Verenigd Koninkrijk) - Om een circulaire economie te realiseren, zijn drie stappen noodzakelijk, waarin zowel bedrijven, investeerders als de overheid een rol spelen. Eerst moet duidelijk worden wat het risico is van de huidige, lineaire economie. Vervolgens is het van belang om in alle sectoren ketensamenwerking op gang te brengen. Tot slot moet systeemontwikkeling mogelijk gemaakt worden, ter vervanging van de productontwikkeling die op dit moment overheerst.

Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.34-38 ESA (Verenigd Koninkrijk) - Actie op vijf gebieden is noodzakelijk om de circulaire economie te helpen van de grond te komen.

1. Ontwerp voor demontage 2. Optimaliseer ophaalsystemen van afval 3. Stimuleer het gebruik van gerecycled materiaal door producenten 4. Creëer veerkrachtige markten voor gerecycled materiaal 5. Biedt een stabiel beleidsraamwerk.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.9 MVO Nederland - Een routekaart naar de circulaire economie bestaat uit vier stappen: eco-efficiëntie, het kiezen van de juiste richting, het transformeren van de manier van denken, en samenwerking binnen de keten.

MVO Nederland (2012), De circulaire economie: laat u zich verrassen, of plukt u de vruchten? Een routekaart voor transformatie van de maakindustrie, p.10-21 China - In China zijn er zeven stappen bepaald om een circulaire economie dichterbij te brengen.

Dit zijn: 1. Het ontwikkelen van een rechtssysteem dat circulaire economie promoot 2. Het aanpassen van de industriële structuur om de economische lay-out te optimaliseren 3. Het sturen van de ontwikkeling van circulaire economie door stimulerend beleid 4. Het gebruiken van economische middelen om een prikkel te ontwikkelen die de circulaire economie stimuleert 5. Het ontwikkelen van een gezamenlijke en toepasbare technologie om de circulaire economie te ondersteunen 6. Het versnellen van demonstratieprojecten 7. Het integreren van circulaire economie in onderwijs en publiekscampagnes om een geschikte houding te creëren Hongchun, Z. (2006), Circular economy in China and recommendations, p.110-114

Hoe kan circulaire economie mainstream worden?

Een circulaire economie kan mainstream worden door belastingsystemen en gedrag aan te passen, en zo fundamentele verandering op diverse vlakken te bewerkstelligen.

Verander belastingen - Het mainstreamen van een circulaire economie wordt eenvoudiger wanneer belastingen andere prikkels geven. Het is daarom van belang om belastingen te verschuiven van arbeid naar grondstoffen. Belasting op grondstoffen leidt tot toenemende recycling en een vermindering van grondstoffendelving, waardoor ook gerelateerde milieuproblemen verminderd worden. Lagere belasting op arbeid maakt het mogelijk om meer gebruik te maken van de diversiteit aan capaciteiten van mensen.

Hoewel een belastingverschuiving budgettair neutraal is voor een overheid, verandert het de prikkels van bedrijven, consumenten en overheden structureel.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.9 RWM, Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p. 9 Greyson, J. (2006), An economic instument for zero waste, p.1385-1388 Reduceren van schadelijke subsidies - Bijna alle landen geven direct en indirect subsidies (denk aan belastingverlagingen) voor activiteiten die schade veroorzaken aan het milieu. Het reduceren van deze subsidies leidt tot gelijkwaardige competitie met schone technologieĂŤn.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.45 Bewustzijn, tracking en gedrag - Om een circulaire economie van marge naar mainstream te krijgen, zijn drie zaken van belang. Allereerst moet het besef ontwikkeld worden dat grondstofschaarste serieus is, en dat strengere milieurichtlijnen zullen blijven. Daarnaast moet informatietechnologie ontwikkeld worden om materialen te kunnen blijven volgen. Tot slot is een verschuiving in consumentgedrag van belang.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, ch. 5 Fundamentele verandering - Fundamentele verandering op vijf thema's is noodzakelijk om de circulaire economie te bewerkstelligen: wonen, eten, transport, productie en energie. Urgenda heeft een actieplan voor de periode tot 2030 gepubliceerd, met als doel om een "100% duurzame economie" te creĂŤren.

Urgenda (2014), 100% Duurzaam in 2030: het kan, als we het willen

Welke elementen komen terug in een routekaart naar een circulaire economie?

Er zijn nog een aantal beleidsstappen die genomen kunnen worden om de ontwikkeling van een circulaire economie verder te stimuleren. Verschillende partijen hebben geïdentificeerd op welke gebieden actie noodzakelijk is. Het herzien van het belastingsysteem en toenemende verantwoordelijkheid van producenten zijn hier onderdeel van.

Negen beleidsstappen - Om een circulaire economie te bereiken, zijn de volgende stappen aan te bevelen aan de overheid: 1. creëer een heldere, interdepartementale en consistente strategie voor het bouwen aan een circulaire economie 2. ontwikkel een coherent onderwijs- en onderzoeksplan voor een circulaire economie 3. maak een analyse van de bestaande wet- en regelgeving omtrent afval 4. vergroot kennis en bewustzijn over grondstoffen in iedere waardeketen 5. verzeker dat voorlopers een permanent voordeel ontvangen 6. herzie de effectiviteit van fiscale en financiële incentives om circulariteit te stimuleren 7. bepaal de impact van afvalverbrandingsinstallaties op de levensvatbaarheid van circulaire businessmodellen 8. ontwikkel de rol van de overheid als actieve launching customer 9. gebruik kennis in het internationale speelveld om de circulaire economie verder te ontwikkelen TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.83-92 Herzie, ondersteun & prikkel - Er is noodzaak voor beleid: 1. dat bestaande activiteiten en kansen kan stimuleren (door bestaand beleid te herzien en barrières te verwijderen) 2. dat op huidige inspanningen in afvalmanagement en recycling verder kan bouwen om gesloten stromen te stimuleren (bijvoorbeeld hergebruik, herstel en herfabricage) 3. dat ondersteuning biedt aan huidige initiatieven vanuit de maatschappij, en vaardigheden en prikkels ontwikkelt om innovatie en ketensamenwerking te stimuleren European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economyactions, priority sectors, material flows and value chains, p.viii Verander belastingen - Het is van belang om belastingen te verschuiven van arbeid naar grondstoffen. Belasting op grondstoffen leidt tot toenemende recycling en een vermindering van grondstoffendelving, waardoor ook gerelateerde milieuproblemen verminderd worden. Lagere belasting op arbeid maakt het mogelijk om meer gebruik te maken van de diversiteit aan capaciteiten van mensen. Hoewel een belastingverschuiving budgettair neutraal is voor een overheid, verandert het de prikkels van bedrijven, consumenten en overheden structureel.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.9 RWM, Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.8 Toenemende verantwoordelijkheid producenten - Een duidelijker beeld van productverantwoordelijkheid door producenten is noodzakelijk. Om dit mogelijk te maken, kan aan zes stappen worden gedacht 1. Productverantwoordelijkheid kan worden uitgebreid tot materialen en afvalstromen als kranten, meubels en medicijnen 2. Beleid aangaande productverantwoordelijkheid kan meer financiële verantwoordelijkheid voor het ophalen en behandelen van afval leggen bij de producenten 3. Productverantwoordelijkheid kan ook worden gebruikt om producenten verantwoordelijk te maken voor hun materiaalgebruik 4. Voor geschikte producten kan productverantwoordelijkheid leiden tot het stellen van doelen voor hergebruik 5. Productverantwoordelijkheid kan bijdragen aan betaalstructuren die de eenvoud reflecteren waarmee producten of onderdelen van producten kunnen worden hergebruikt 6. Het ontwerp van productverantwoordelijkheidsmechanismen zou gemaakt moeten zijn om individuele producenten te stimuleren hun eigen oplossing te zoeken RWM (2014), Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.14-15 VANG 2.0 (specifiek voor Nederland) - Het huidige VANG-programma (Van Afval Naar Grondstof) van de Nederlandse overheid heeft positieve impact, maar additionele maatregelen zijn nodig om de doelen te halen. Deze additionele aanbevelingen zijn: 1. Ontwikkel een visie van een circulaire samenleving om eenvoudiger tot gezamenlijke doelen te komen 2. Focus op economische kansen en hou rekening met grondstofschaarste, en werk samen met de Ministeries van Milieu, Economische Zaken en Buitenlandse Zaken om kansen voor het bedrijfsleven te vergroten 3. Focus op internationale samenwerking, bijvoorbeeld binnen de EU 4. Focus ook op duurzame productie, consumptie en andere businessmodellen (zoals lease), in plaats van alleen op afval en grondstoffen 5. De overheid moet niet alleen stimulerend, maar ook regulerend optreden om de doelen te halen 6. Ondersteun lokale overheden en schaal succesvolle voorbeelden op 7. Geef aandacht aan gevestigde belangen die een transitie belemmeren 8. Herzie de doelen om de kwaliteit van recycling te waarborgen 9. Blijf gefocust op maatregelen die de doelen in het VANG-programma daadwerkelijk ondersteunen PBL (2014), Reflectie op Van Afval naar Grondstof, p.2-3

Hoe kunnen financiële instellingen een circulaire economie stimuleren?

Financiële instellingen hebben een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Door zich te richten op meervoudige waardecreatie door hun kapitaal te activeren, wordt een transitie gestimuleerd.

Het creëren van parallelle financiële systemen kan leiden tot toenemende stabiliteit van het economisch systeem.

Meervoudige waardecreatie - Financiële instellingen moeten hun doelstelling verleggen naar meervoudige waardecreatie. Bestaande indicatoren hiervoor moeten verder worden ontwikkeld en de governance aangepast.

Sustainable Finance Lab (2014), Een schuldbewust land, p.5-6 Activeer vermogens - Veel financiële instellingen hebben vermogens in bestaande economische verdienmodellen. Het risico is groot dat een aantal van deze bestaande verdienmodellen in de toekomst niet meer rendabel zijn, met als belangrijkste voorbeeld fossiele brandstoffen. Investeren in nieuwe verdienmodellen heeft risico's, maar biedt ook kansen om de transitie naar een circulaire economie te versnellen.

Sustainable Finance Lab (2014), Een schuldbewust land, p.5-6 Creëer parallelle financiële systemen - In de huidige maatschappij kennen we vooral het financiële systeem "geld". Falen van dit systeem zou leiden tot het instorten van de wereldeconomie. Om de veerkrachtigheid van het systeem te vergroten, wordt het creëren van parallelle financiële systemen op lokale of regionale schaal gestimuleerd.

Litaer (2012), Geld en duurzaamheid: Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem

Barrières met betrekking tot bedrijfsmodellen?

Er zijn diverse barrières met betrekking tot businessmodellen in onder andere bestaande belangen van bedrijven, verkeerde prikkels in grondstofprijzen en beperkte samenwerking in de productieketen. Voor het MKB zijn specifieke barrières benoemd.

Gevestigde belangen & culturen - De voornaamste barrières zijn: 1. gevestigde belangen van bedrijven met lineaire businessmodellen 2. culturele acceptatie dat eigendom van een product geen noodzaak is 3. de afhankelijkheid van bedrijven van externe leveranciers Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14 Verkeerde prikkels - Grondstofprijzen creëren niet de juiste prikkels door het onvoldoende internaliseren van externaliteiten. Dit leidt tot onvoldoende afstemming van macht en prikkels tussen actoren om samenwerking in de keten te verbeteren.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14; IMSA, Unleashing the power of the Circular Economy, p.39-40; Samenwerken in de keten - Samenwerking in de keten is vaak moeilijk vanwege complexe, internationale ketens en laag vertrouwen tussen bedrijven onderling.

Preston (20120 A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 Barrières voor het MKB - De voornaamste barrières voor circulaire businessmodellen binnen het MKB zitten in: 1. belemmerende wet- en regelgeving 2. benodigde investeringskosten 3. accountancy is gericht op lineaire economie 4. het veranderen van marktperceptie door marketing 5. het vinden van partners in de keten 6. bewustwording bij klanten wat circulaire economie is 7. wetenschappelijke kennis over circulaire economie sluit niet aan bij wensen en behoeften van het MKB TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.10

Barrières met betrekking tot financiering?

Met betrekking tot financiering zijn er barrières in gelimiteerde investeringen, in korte-termijn denken en in grondstofprijzen.

Onvoldoende investeringen - Er zijn onvoldoende investeringen in het genereren van vaardigheden voor circulair ontwerp en circulaire productie, in afvalscheiding bij de bron en in circulaire productie en de recycling- en ophaalinfrastructuur.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 Korte-termijn denken - Korte-termijn denken is op dit moment dominant bij het maken van beslissingen.

Dit heeft te maken met: 1. Hoge voorinvesteringskosten 2. Aandeelhouders met een korte-termijn-agenda domineren de beursgenoteerde wereld 3. Hoge kosten voor management en planning IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.39-40 Preston (2012) A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 Grondstofprijzen - Financiële barrières zijn onder andere het kleine verschil in prijs tussen gerecyclede materialen en nieuwe materialen - soms zijn nieuwe materialen zelfs goedkoper. Ook zijn financiële raamwerken gebouwd om een lineaire economie, wat leidt tot het afschrijven van producten terwijl het product nog waarde heeft. Ook kunnen bedrijven niet de volledige marktwaarde van herwonnen materialen verkrijgen door marktbarrières, waaronder verkeerd ingeschat risico, split incentives en een inadequate herwinningstructuur voor materialen.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de circulaire economie, p.48-49 Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.22-23

Barrières met betrekking tot beleid, wet- en regelgeving?

Met betrekking tot bestuurlijke zaken zijn de instituties voor een oude economie de voornaamste barrière.

Afvalwetgeving, het belastingstelsel en Europese beleidsbarrières zijn hier voorbeelden van.

Instituties voor een oude economie - Met betrekking tot de instituties, zijn de barrières: 1. Een ongelijk speelveld, gecreëerd door huidige wet- en regelgeving 2. Financiële prikkels vanuit de overheid stimuleren de lineaire economie 3. Circulariteit is niet effectief geïntegreerd in innovatiebeleid 4. Competitiewetgeving verbiedt samenwerking tussen bedrijven 5. Recyclingbeleid is ineffectief om hoge kwaliteit recycling te stimuleren 6. Bestuurlijke barrières aangaande verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en bezit IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.41-42 Afvalwetgeving - Afvalwetgeving is niet gemaakt voor hergebruik of herfabricage, maar voorziet in het met minimale maatschappelijke schade afvoeren van afval.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Belastingstelsel - Een belangrijke barrière is dat het huidige belastingsysteem een lineaire economie stimuleert en de recycling van materialen niet beloont. Ook slaagt beleid, gericht het na laten denken van bedrijven over hun verantwoordelijkheid in circulariteit, er niet in hen te belonen.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14; Preston (2012) A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p. 9 Europese beleidsbarrières - Beleidsbarrières in de Europese Unie zijn: 1. Ruimte voor discussie in definities binnen het afvalbeleid 2. Gebrek aan duidelijkheid in de toepassing van de afvalhiërarchie 3. Stimuleren van het gebruik van biologische grondstoffen als biobrandstof 4. Stimuleren van een lagere BTW, wat kan leiden tot toenemende consumptie (noot: een hogere BTW zou een circulaire economie stimuleren; een lagere BTW is daarom een barrière) 5. Gebrek aan kennis en zorgen over voedselhygiënewetgeving met betrekking tot voedseldonaties 6. Verbod om dieren te voeden met cateringafval dat in aanraking geweest is met dieren 7. Het labelen, presenteren en adverteren met voedsel is een belangrijke bron voor voedselverspilling 8. Richtlijnen over consumentgoederenverkoop stellen te korte standaardperiodes European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority

Barrières met betrekking tot technologie?

Met betrekking tot technologie, bestaan er barrières in de kwaliteit van grondstofstromen, in ontwerptechnologie, in kennismanagement en in de beschikbaarheid van goede voorbeelden om op te schalen.

Grondstofkwaliteit - Materiële barrières, vooral in de kwaliteit van de herwonnen materialen, maken de herwinning moeilijk of onmogelijk.

Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.24-26 Ontwerp - De barrières in ontwerptechnologie, zijn: 1. Beperkte aandacht voor het einde van de levensduur in ontwerpproces van producten 2. Beperkte beschikbaarheid en lage kwaliteit van gerecycled materiaal 3. Nieuwe uitdagingen om de bio- en techocyclus te scheiden 4. Lineaire technologieën zijn diep geworteld.

IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.44-45 Kennismanagement - Obstakels in de transitie naar een circulaire economie liggen in gefragmenteerd kennismanagement; het gebrek aan coherente training, vaardigheidsontwikkeling en kennis binnen bedrijven, en de slechte uitwisseling van die kennis tussen partijen. Ook is er beperkte informatie en kennis om toenemende samenwerking in de productieketens te stimuleren.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.63-65 European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14; IMSA (2013) Unleashing the power of the Circular Economy, p.42-43 Noodzaak tot voorbeelden - Op het moment ontbreekt geschikte infrastructuur om het beste uit grondstoffen te halen. Dit relateert aan de noodzaak om heldere, herhaalbare goede voorbeelden, en voor case studies van uiteenlopende soorten bedrijven.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Afvalsector - De afvalsector zelf wordt gezien als hindernis, in termen van samenwerking, ondersteuning van het concept circulaire economie en hulp om afvalstromen te reduceren. Dit leidt tot onvoldoende grondstoffen om een circulaire economie op lokaal niveau te ontwikkelen.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Afvalstort-industrie - Het beleid ter vermindering van afval heeft een negatieve impact gehad op de afvalstort-industrie. In 2013 bracht deze industrie €40 miljoen op, maar door hoge kosten werd er €18 miljoen verlies geleden. Tijdens de transformatie van een weggooi- naar een recyclingmaatschappij, is het van belang om de capaciteit en reorganisatie van de afvalstort-industrie goed te plannen.

Scharff, H. (2014), Landfill reduction experience in The Netherlands

Barrières met betrekking tot de maatschappij?

Met betrekking tot de maatschappij zijn barrières het gebrek aan bewustzijn, acceptatie van nieuwe businessmodellen door consumenten en het optreden rebound effecten.

Gebrek aan bewustzijn - Barrières binnen de maatschappij zijn: 1. Het gebrek aan bewustzijn en noodzaak tot verandering, ook binnen bedrijfsleven 2. BNP toont niet de echte voor- of achteruitgang van een maatschappij 3. Weerstand van machtige partijen met grote belangen in de status quo.

IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.43-44 Consumentenacceptatie - Het in bezit hebben van een product geeft een positiever gevoel dat het gebruiken van een product dat niet van jou is. Ook voelt het hebben van tweedehands producten (door leasing) anders dan het zelf kopen van nieuwe producten. Er is beperkte acceptatie en enthousiasme van consumenten voor nieuwe businessmodellen; communicatie en marketing speelt hier een belangrijke rol in.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de circulaire economie, p.50 Rebound effecten - Hoewel grondstofefficiëntie anders is dan een circulaire economie, is het een belangrijk element van circulariteit. Over rebound effecten van een circulaire economie is weinig bekend; echter, van grondstofefficiëntie is bekend dat de reboundeffecten niet verwaarloosbaar zijn. Het is echter moeilijk een schatting te geven. Rebound effecten kunnen direct zijn (door een lagere prijs worden meer producten verkocht) of indirect zijn (met het bespaarde geld kopen consumenten andere producten).

IVM (2013), Het reboundeffect bij resource efficiency, p.11-16

Literatuurlijst Rapporten Accenture 2014 Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth

Ellen MacArthur Foundation 2014 3 - Towards the Circular Economy: Accelerating the scale-up across global supply chain Enough 2012 Taking conflict out of consumer gadgets

Aldersgate 2012 Resilience in the Round

ESA 2013 Going for Growth

Aldersgate 2012 Skills for a New Economy C2C Bizz 2013 Guided Choices towards a circular economy

European Comission 2014 Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains

CBS 2013 Monitor Materiaalstromen

European Commission 2014 Manifesto for a resource-efficient Europe

Circle Economy 2012 Transforming professional service industry towards circular service

European Commission 2014 The opportunities to businesses of improving resource efficiency

City of Amsterdam 2012 Towards the Amsterdam Circular Economy

European Commission 2014 Towards A Circular Economy: A Zero Waste Programme For Europe

City of Amsterdam 2014 De Circulaire Metropool

European Environmental Agency 2014 Environmental Impact Report 2014

Copernicus Instituut 2014 Advies over een Raamwerk Circulair Inkopen

European Parliament 2012 Leasing Society

DEFRA 2012 Resource Security Action Plan

Green Alliance 2013 Resource Resilient UK

The Ex'tax Project 2014 New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy.

IfaS 2006 Circular Economy Related International Practices And Policy Trends

edie.net 2013 Closing the Loop: Risk or Reward

IMSA 2013 Unleashing the Power of the Circular Economy

Ellen MacArthur Foundation 2013 1 - Towards the Circular Economy

IVM 2013 Het reboundeffect bij resource efficiency

Ellen MacArthur Foundation 2013 2 - Towards the Circular Economy: Opportunities for the Consumer Goods Sector

JWT 2013 The Circular Economy

Rapporten

Rapporten

Rapporten / Boeken

Artikelen

Websites

Literatuurlijst Rapporten KNCV 2012 Scarcity of Rare Earth Elements

PWC 2011 Minerals and Metal Scarcity: the ticking time bomb

MVO Nederland 2014 Wegwijzer Circulair Inkopen

Rijksinstituut voor Leefomgeving & Infrastructuur 2013 Dutch Logistics 2040

MVO Nederland 2012 Een routekaart voor transformatie van de maakindustrie

Rijksovereid 2013 Green Deal Circulair Inkopen

NVMP 2012 Naar een gesloten kingloop voor electronica

Rijksoverheid 2014 Van afval naar Grondstof

OPAi 2012 Leren van de natuur

RSA 2013 Investigating the role of design in the Circular economy

OPAi 2013 Ecologie van de Economie

RWM 2014 Ever decreasing circles - Closing in on the circular economy

OPAi & MVO Nederland 2014 Ondernemen in de Circulaire Economie

SATW 2014 Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources

Panteia 2013 Grondstoffenschaarste? Urgentie bij industriĂŤle MKB-bedrijven

SITA UK 2012 Driving Green Growth: the role of the waste management industiry in the circular economy

PBL 2014 Share of raw material costs in total production costs

Sustainable Finance Lab 2014 Een schuldbewust land

PBL 2014 Reflectie op "Van afval naar grondstof"

Steunpunt SuMMa 2014 Verkennende Analyse van het economisch belang van afvalbeheer, recyclage en de circulaire economie voor Vlaanderen.

PIANOo 2012 C2C inkopen? Hoe doe je dat in de praktijk?

Stockholm Resilience Institute 2014 What is resilience?

Plan C 2013 Product-Service Systems

TBT Consultancy 2012 De Circulaire Economie Trends & Ontwikkelingen bij het MKB | Niet online beschikbaar

Plan C 2013 Business Model Innovation Grid

The Chartered Institution of Wastes Management (CIWM) 2014 The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector?

Port of Rotterdam & Rabobank 2012 Pathways To A Circular Economy: What Is Possible In The Rotterdam/Delta Region

Rapporten

Rapporten

The Natural Step 2011 The Hitchhikers Guide to a Circular Economy

Rapporten / Boeken

Artikelen

Websites

Literatuurlijst Rapporten

Boeken

The Terrace 2011 Cradle to Cradle loont!

Bakker, C., e.a. 2014 Products that Last

TNO 2013 Opportunities for a Circular Economy in the Netherlands

Jackson, T. 2009 Prosperity without growth

UK Parliament 2014 Growing a Circular Economy: ending the throwaway society

Lietaer, B. 2012 Geld en duurzaamheid: van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem

UNEP 2011 Decoupling

Rotmans, J. 2012 In het oog van de Orkaan, Uitgeverij Aeneas

UNEP 2006 Circular Economy: An alternative model for economic development

Stahel, W. 2010 Performance Economy

Urgenda 2014 100% Duurzaam in 2030: het kan, als we het willen!

WBCSD 2011 Collaboration, innovation & transformation

Rapporten

Rapporten

Rapporten / Boeken

Artikelen

Websites

Literatuurlijst Artikelen Andersen, M.S. 2006 An introductory note on the environmental economics of the circular economy Sustain Sci (2007), p.133–140

Preston, F 2012 A Global Redesign? Shaping the Circular Economy Chatham House Briefing Paper

Bocken, N. 2013 A value mapping tool for sustainable business modelling Corporate Governance 13 (2013) p.482 – 497

Kemp, J., e.a. 1998 Regime shifts to sustainability through processes of niche formation: The approach of strategic niche management.

Technology Analysis and Strategic Management, pp. 175-195.

Geels, F.W. 2010 Ontologies, socio-technical transitions (to sustainability), and the multi-level perspective Research Policy 39 (2010), p.495-510 Greyson J. 2006 An economic instrument for zero waste Journal of Cleaner Production 15 (2007), p. 1382-1390 Hekkert, M. 2007 Functions of innovation systems: A new approach for analysing technological change Technological Forecasting & Social Change 74 (2007) p.413 – 432 Hongchun, Z. 2006 Circular economy in China and recommendations Ecological Economy (2006), p.102-114 Jonker, J. 2013 Business Modeling for Sustainability: Identifying Five Modeling Principles and Demonstrating Their Role and Function in an Explorative Case Study Meadows, D. 1999 Leverage points: places to intervene in a system The Sustainability Institute Meyer, B. 2011 Macroeconomic modelling of sustainable development and the links between the economy and the environment European Commission Poppelaars, F. 2014 Developing a mobile device for a circular economy

Reportages

Reportages

Reportages / Boeken

Artikelen

Websites

Literatuurlijst Websites Aldersgate Group www.aldersgategroup.org.uk

Money and sustainability www.money-sustainability.net

Biobased Economy www.biobasedeconomy.nl/

MVO Nederland www.mvonederland.nl

Biomimicry www.biomimicrynl.org/ & www.asknature.org

One Planet Architecture Institue www.opai.eu

Blue Economy www.theblueeconomy.org/blue/Home.html

PBL www.pbl.nl

Circle Economy www.circle-economy.com

PEP Ecopassport www.pep-ecopassport.com

Circular Economy Toolkit www.circulareconomytoolkit.org/

Performance Economy www.product-life.org/en/major-publications/performance-economy

Cradle2Cradle www.mbdc.com/

Plan C www.plan-c.eu

Ellen MacArthur Foundation www.ellenmacarthurfoundation.org

Products that Last productsthatlast.nl/

European Commission ec.europa.eu/environment/index_en.htm

RIVM www.rivm.nl

Global Sustainability Solutions - Arizona State University sustainabilitysolutions.asu.edu/ Green Alliance www.green-alliance.org.uk/

Stockholm Resilience Centre www.stockholmresilience.org/ The Natural Step www.naturalstep.org

Industrial Ecology emnie.weebly.com/emnie.html

Waste Resources Action Programme (WRAP) www.wrap.org.uk/

Kennisplatform Duurzaam Grondstoffenbeheer www.duurzaamgrondstoffenbeheer.nl/ Metabolic Amsterdam http://www.metabolic.nl/

Reportages

Reportages

Reportages / Boeken

Artikelen

Websites

What is a circular economy?

How do I work in a circular economy?

Why is there need for a circular economy?

How do I create a business model for a circular economy?

What is the definition of a circular economy?

How do I implement circular economy in my business?

Why is there need for a circular economy?

How do I create value in a circular economy?

What are the principles behind a circular economy?

How do I design in a circular economy?

What are theoretical perspectives on transitions to a circular economy?

How do I manufacture in a circular economy?

How do I collect waste in a circular economy?

What is the difference between circular economy and linear economy with feedback loops?

How do I, as an SME, finance the transition to a circular business model?

What are other, related schools of thought?

How do I achieve circular purchasing processes?

How do I assess circularity?

How do I internalize external costs?

What are benefits of a circular economy?

What are the resource savings in a circular economy?

What is the potential of a circular economy in Europe?

What is the potential of a circular economy in the Netherlands?

What is the potential of specific sectors?

How do I educate for a circular economy?

Circular economy

Which types of materials have a high potential for a circular economy?

Why should I apply circular economy in my business?

How do we arrive at a circular economy?

Which policies are already in place supporting circular economy?

What are elements in a roadmap towards a circular economy?

How can circular economy be mainstreamed?

Which policies are still required to support a circular economy?

Who are frontrunners in circular economy?

What are frontrunner regions who are working on circular economy issues?

What are frontrunner knowledge networks who are working on circular economy issues?

What are the examples of circular purchasing?

What are the frontrunner countries which are supporting circular economy?

How can financial institutions stimulate a circular economy?

What are barriers for a circular economy? ... with regard to business models? ... with regard to financing? ... with regard to governance? ... with regard to technology? ... with regard to society?

The aim of this Knowledge Map Circular Economy is to present an overview of the present-day knowledge on circular economy issues. In this knowledge map, publications up to december 2014 have been included. Is there a report or study lacking in answering the current questions, or are other research questions related to a circular economy already answered? In that case, please contact Het Groene Brein.

Per question, a short summary is provided, with more comprehensive answers below. Direct access to the publications is provided via the clickable literature list.

Nederlands

English

Literature list

Why is there need for a circular economy?

There are multiple needs for the transition to a circular economy: there is a large growth in the amount of middle-class consumers, and the resilience of the linear system is at risk due to increasing material demand. Profit warnings are increasingly related to resource flows, and the demand for critical materials is rising.

The time is right - The intent of circular value chains is nothing new. The underlying concepts - cradle to cradle, industrial ecology, biomimicry and others - have been around for decades. What makes the circular economy so ripe for widespread adoption now are the disruptive technologies that allow massive and fast change. The most obvious example is the emergence of digital communication around the world.

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.10-11 System resilience - A circular economy increases reuse of resources over a linear economy, thereby increasing resilience of the system. A resilient system is better able to deal with change and use shocks and disturbances, and can spur renewal and innovative thinking. Consequently, many opportunities arise for social-ecological innovations.

Stockholm Resilience Centre (2014),What is resilience? P.12-16 Growth middle-class consumers - The amount of middle class consumers, with demand for more material consumption, will increase with three billion by 2030. All current evidence suggests that the relative decoupling of growth and resource use will only slow the rate of resource depletion and sharp rises in material costs will continue.

Tim Jackson (2010), Prosperity without Growth Future material demand - The future material demand is difficult to predict and therefore there is a risk in security of supply of materials. This security of supply is a combination of physical risks (quality, demand/supply lag) and geopolitical risks (accessibility). Resource extraction is expected to double from 1980 to 2020, and when continuing with business-as-usual business models, will have tripled in 2050 compared to the current situation.

DEFRA (2012), Resource Security Action Plan, p.12-13 UNEP (2011), Decoupling natural resource use and environmental impacts from economic growth, p.7-11 Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.14-17 Critical materials - There are a number of industries who intensively use critical materials for their production processes. These are the metal industry, the computer- and electronics industry, the electrical appliances industry and the car industry. In the Netherlands, the sectors that rely on these materials form a significant percentage of the economy. A closed loop economy can strongly reduce the dependency on these materials.

CBS (2013) - Monitor Materiaalstromen, p.21-22 Profit warnings - Nearly a third of profit warnings issued by FTSE (Financial Times Stock Exchange) in 2011 were attributed to rising resource prices. As a result, resource efficiency will be one of the key determinants of economic success and human well-being in the 21st century.

Ernst & Young (2011) Analysis of profit warnings issued by UK quoted companies, in Aldersgate (2012), Beyond Carbon Decreasing product lifespan - During the past years, the lifespan of products has drastically decreased. This is one of the drivers of increased materials consumption in the Western world. The lifespan of products still decreases through a positive feedback process: consumers want new products more quickly, therefore use "older" products shorter, therefore the quality gets lower, which leads to consumers wanting new products even more quickly.

Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Risks for SMEs - Any system based on consumption rather than on the restorative use of non-renewable resources entails losses of value and negative effects along the material chain. Recently, many companies have also started to notice that a linear system increases their exposure to risks, most notably higher resource prices and supply disruptions. In 2012, 32% of the small or medium sized enterprises in the Netherlands has had problems with purchasing resources, leading to increased prices and lower profits. On the long term, 40% of the SMEs consider resource scarcity as a large problem.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.14-20 Panteia (2013), Grondstoffenschaarste? p.3, 6-7, 10

What is the definition of a circular economy?

There are multiple definitions of a circular economy to be found in literature; these are shown below.

A circular economy is a living system which creates value based on usage, instead of consumption.

Durability of products and resources is key. Basic principles of the circular economy are using pure and non-toxic products, design for disassembly and use only renewable energy.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1 A circular economy is a restorative industrial economy in which materials flows are of two types: biological nutrients, designed to re-enter the biosphere safely, and technical nutrients (non-biological materials), which are designed to circulate at high quality, with their economic value preserved or enhanced.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.5 A circular economy is an industrial economy, which has resilience as intention and replaces usage by using. The circular economy is based on closing loops and (where possible, infinitely) extending cycles.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.11 A circular economy is an economic system that takes the reusability of products and materials and the conservation of natural resources as starting point. It also strives for value creation for people, nature and the economy in each part of the system.

Ideally, making materials circulate infinitely makes an economy circular. This means that the economic system functions through ecological principles, whereby: - All resources can be used in other parts of the economic system in a sustainable way (clean, safe, social) and all waste is used as resource; - Renewable resources and the usage of present-day physical processes in a smart way will become the basis of the economy; - The mining of biological and geological resources is done in a sustainable manner; - Renewable energy is used; and - New types of organisations and business modes arise to make this possible.

Kamerstuk Tweede Kamer 35 750 XIII

What are the cycles of circularity?

In the technical aspect of the circular economy, there are five cycles of circularity. The tightest cycle has the highest value; the least tight cycle has the lowest value.

1. Product maintenance 2. Product reuse / redistribution 3. Product refurbishment / remanufacture 4. Product recycling 5. Reprocessing of technical nutrients Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.24

What are the principles behind a circular economy?

A circular economy is built on five principles. Also, system thinking is of high importance when considering a circular economy.

Five principles - A circular economy is based on five principles.

1. Design out waste 2. Build resilience through diversity 3. Rely on energy from renewable sources 4. Think in systems 5. Waste is food Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1 Systems thinking - Systems thinking is the key principle of circular economy. System thinking is “the ability to understand how parts influence one another within a whole, and the relationship of the whole to the parts�, not only in place, but also in time.

IMSA, Unleashing the power of the Circular Economy, p.16,45 Meadows (1999), Leverage points: places to intervene in a system

What are theoretical perspectives on transitions to a circular economy?

There are some theoretical perspectives on making the transition to a circular economy. Leverage points are places to intervene in a system; Transition Management describes transitions in socio-technical systems; the Multi-Level Perspective describes interaction between levels in such socio-technical systems; Strategic Niche Management goes into the development of new technologies through niches and Innovation Systems provide insight in when innovation can take place in an optimal way.

Leverage points - Leverage points are places to intervene in a system. Twelve leverage points have been identified: they are increasingly difficult to implement, but have increasing impact on systemic change.

1. Constants, parameters, numbers 2. The sizes of buffers and other stabilizing stocks 3. The structure of material stocks and flows 4. The length of delays 5. The strength of negative feedback loops 6. The gain around positive feedback loops 7. The structure of information flows 8. The rules of the system 9. The power to add, change, evolve or self-organize system structure 10. The goals of the system 11. The mindset or paradigm out of which the system arises 12. The power to transcend paradigms Meadows (1999), Leverage points: places to intervene in a system Transition Management - Sustainable development requires changes in socio-technical systems and wider society - in beliefs, values and governance that co-evolve with technology changes. Transition Management provides a multilevel model of governance which shapes processes of co-evolution using visions, transition experiments and cycles of learning and adaptation. Transition management helps societies to transform themselves in a gradual, reflexive way, combining the advantages of incrementalism (based on mutual adaptation) with the advantages of planning (based on long-term objectives).

Rotmans, J. (2012), In het Oog van de Orkaan Multi-level Perspective - The Multi-Level-Perspective provides a model of how innovations in niches can enter the existing socio-technical regime, based on the co-evolutionary development of technologies, institutions and social and economic subsystems. In a MLP, niches, regimes and the landscape are described. Niches are micro-level safe places, where technologies can develop, as long as they are not competitive to enter the market. Regimes are the meso-level structures that influence innovation and transition processes, and are mainly established technologies and institutions. Landscapes are macro-level influences, which influence the diffusion of a technology.

Geels, F. (2010), Ontologies, socio-technical transitions (to sustainability), and the multi-level perspective, Research Policy 39 (2010) 495-510

Strategic Niche Management - Strategic Niche Management provides a perspective on how to manage change processes without creating transition problems. In a niche, a temporary protected space, new technologies can be developed with the aim of learning about the desirability of the new technology and enhancing the further development and the rate of application of the new technology. Niches are important in transitions, as mature technologies still hold the advantages of lock-in and scale.

Kemp, J., e.a. (1998), Regime shifts to sustainability through processes of niche formation: The approach of strategic niche management.

Innovation Systems - In order to achieve progress through innovation, an innovation system needs to function properly. An innovation system exists of stakeholders in a certain field of expertise or geographical area. For an innovation system to work optimally, seven functions need to be present.

1. Entrepreneurial activities 2. Knowledge development 3. Knowledge diffusion through networks 4. Guidance of the search 5. Market formation 6. Resource mobilization 7. Creating legitimacy / counteract resistance to change Hekkert, M. (2007), Functions of innovation systems: A new approach for analysing technological change, p.421-425

What is the difference between circular economy and linear economy with feedback loops?

The main difference between a circular economy and a linear economy with feedback loops, is the size of in- and outflow of materials in the system. This has to do with the intensity of the loops but also with business models and resource efficiency.

Loop intensity - In a linear economy, it is also possible to initiate recycling loops. The difference between a linear and a circular economy is the intensity of those loops. In a linear economy, there are limits to the size of loops; a circular economy is the integrated approach to also think about design and end-of-life, in order to make closed loops possible.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p.iv-vi Linear economy with feedback - A linear economy with feedback loops is the transition state between a completely linear economy and a completely circular economy. In our current linear economic model, many elements can already be made partially circular. Think of reduced resource extraction, of increased recycling, of changing business models from product to service, of increased cooperation in the production chain and of different financing methods. Although many feedback loops can be implemented relatively easy, a complete circular economy is not yet within reach.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1

What are other, related schools of thought?

Throughout history, there have been quite some schools of thought on resource efficiency, reducing waste streams and closing loops.

These schools of thought, which are related to a circular economy, are shown below.

Regenerative design - The idea of regenerative design, developed by American professor John T. Lyle in the 1970s, is that processes within all systems renew or regenerate their own sources of energy and materials they consume. All needs of society are fulfilled within the limits of nature.

More info on the Regenerative Design website Performance Economy - Walter Stahel coined the vision of an economy in loops, including the principles of product-life extension, long-life goods, reconditioning activities and waste prevention. Selling services instead of goods is an important notion in his thinking: one pays for the performance products deliver. This resulted in the notion of ‘performance economy’.

More info on the Performance Economy-website; Stahel (2010), Performance Economy, p.1-8 Cradle to cradle - In the cradle to cradle model, developed by Michael Braungart, materials involved in industrial and commercial processes are considered to be nutrients for both technical solutions as biological reutilisations. Design is literally from cradle to cradle - in the design process, the whole lifecycle of the product and its materials are considered. Technical nutrients should not have components that harm the environment, and biological nutrients should be biodegradable.

More info on the Cradle-to-Cradle website Industrial Ecology - Industrial Ecology is the study of material and energy flows through industrial systems. Again, waste within industrial cycles serves as an input. Production processes are shaped in such a way that they perform as close to living systems as possible.

More info on the Industrial Ecology website Biomimicry - Biomimicry is an approach by Janine Benyus, inspired by nature. Biomimicry imitates nature’s designs and processes for solutions in human society.

More info on the Biomimicry website Green Economy - The Green Economy, defined by UNEP, is an economy that results in improved human well-being and social equity, while significantly reducing environmental risks and ecological scarcities.

More info on the UNEP Green Economy website Blue Economy - The Blue Economy, initiated by Gunter Pauli, is an economic philosophy that gains knowledge from the way natural systems form, produce and consume. This knowledge is applied on challenges that we face, finding solutions for local environments with specific physical or ecological characteristics.

More info on the Blue Economy website Bio-based Economy - A bio-based economy is an economy that does not run on fossil fuels, but an economy that runs on biomass as a resource. In a bio-based economy, it is about using biomass for non-food applications.

More info on the bio-based economy website

What are the resource savings in a circular economy?

A circular economy can save up to 70% of materials in the long run. These savings can most easily be achieved through pricing. Further studies have to be done to come up with more specific numbers and preconditions.

Up to 70% - A circular economy can lead to material savings of at least 70% in the long run, compared to resource extraction in business-as-usual models. Considering the growth in world population and especially the middle class, the total demand of materials required will still rise in a circular economy, but much slower than without circularity in the system. This will lead to a lower total material stock in a circular economy than under BAU, still with some need for landfill.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 3, p.17-23 Savings through pricing - Next to the potential of saving, an important aspect is how to save resources.

The most obvious way to do so, is to price natural resources, either by measuring the producers direct resource costs, or by a complete insight in the costs of natural resources.

PBL (2014), The share of raw materials in total production costs, p.22-25

What is the potential of a circular economy in Europe?

A circular economy can generate up to USD 630 billion in Europe, partially because reductions in material requirement can lead to GDP growth. Further studies have to be done to come up with more specific numbers and preconditions.

USD 630 billion - In Europe, an annual net material cost savings opportunity of up to USD 380 billion a year in a transition scenario and of up to USD 630 billion a year in an advanced scenario can be achieved, looking only at a subset of EU manufacturing sectors.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, p.64-76 Impact per percentage - A reduction of total material requirement by 1% is accompanied by rise of GDP between â‚Ź12-23 billion and a rise of employment between 0.04% and 0.08%, which for EU27 means between 100,000 and 200,000 people Meyer, B. (2011), Macroeconomic modelling of sustainable development and the links between the economy and the environment, p.12

What is the potential of a circular economy in the Netherlands?

A circular economy can provide â‚Ź7.3 billion for the Netherlands, and lead to 54,000 additional jobs. Also, the environmental footprint is strongly reduced. Further studies have to be done to come up with more specific numbers and preconditions. â‚Ź7.3 billion & 54,000 jobs - In the Netherlands, the total market value of opportunities presented by the circular economy could amount to â‚Ź7.3 billion a year. This corresponds to 54,000 jobs. In order to arrive here, a number of steps need to be taken, some of which require long-term research, drastic changes in behaviour or amendments to laws and regulations, while others could be implemented relatively quickly.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.51-53 Reductions in environmental footprint - A circular economy can lead to a reduction in CO2-emissions by 17,150 kt (8%), a reduction in land use of 2,180 km2, reduced fresh water use of 0.7 billion m3 and avoided use of raw materials of 100,400 kt (over 25% of import). Other indirect benefits are knowledge development for export, a more secure supply of raw materials, new incentives for the manufacturing and the recycling industry, innovation in the logistics sector and the development of new economic activity.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.55-57

What is the potential of specific sectors?

For some sectors, the potential savings are calculated. Not all potentials are applicable to the Netherlands; however, as they can give an idea of the order of magnitude of the potential, they are mentioned. It is impossible to say which sectors have a higher potential for adding value, as comparison between different sectors can be done in many different ways.

Priority sectors - From the European Union, a set of sectors is defined as "priority", because of their higher potential impact. These sectors are packaging, food, electronic and electrical equipment, transport, furniture, buildings and construction.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 25-26 Food & Beverages - It is possible to build profitable circular business models that make good use of the food waste. The average annual benefit of the food & beverages sector in Europe can be €64-118 billion. Specifically, processing food waste in line with circular principles in the UK could generate an income stream of $1.5 billion per year.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.41-53 European Commission (2014), The opportunities to business of improving resource efficiency, p. iv Clothing - There are profitable circular opportunities to reuse end-of-life clothing, which, in addition to being worn again, can also be cascaded down to other industries to make insulation or stuffing. In the UK, a tonne of collected and sorted clothing can generate a profit of $1,295. There are also opportunities for ‘clothing-for-hire’.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.53-63 Packaging - Recovery for reuse will deliver dramatically greater material savings and profit than the traditional linear one-way system. At the end-of-life of packaging, the material should be recycled. Biodegradable packaging is another option.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.63-73 Waste - The waste sector in the UK could increase its infrastructure by €25-30 billion, create up to 84,000 new jobs, and generate large amounts of electricity by incinerating remaining, non-recyclable waste.

SITA UK (2012), Driving Green Growth, p.14-25 Biotic waste streams - The area of biotic waste streams can significantly contribute to a circular economy by application of new technologies such as bio refining, biogas extraction and improved means of sorting household waste. This could add €1 billion to the Dutch economy, reducing CO2 emissions of energy production by 150 kt and reducing the ecological footprint by 2000 km2.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.42-47 Metal & electronics sector - The total increase in market value of the circular economy for products from the metal and electronics sector in the Netherlands amount to €573 million per year. If this figure takes into account the decline in purchases of new products, this will amount to approximately €387 million. The value of the feedback loops will then increase to €960 million. In Europe, the average annual benefit of the Fabricated Metal Products sector is €44-82 billion.

The savings in the Netherlands have been specified to 747 kt of CO2 (9.7%); 37 million m3 of water (13%); 20 km2 of avoided land use and 5.2 billion tonnes of raw material (6.3%).

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.31 European Commission (2014), The opportunities to business of improving resource efficiency, p. 19-34 Conflict materials - Conflict materials are still present throughout the vast majority of consumer products. A circular economy reduces the demand for materials, and therefore also the cause of conflict. Areas of progress are tracing, auditing and certification; remaining gaps are auditing, sector-wide involvement and setting up a certification system.

CBS (2013) - Monitor Materiaalstromen, p.21-22 Logistics - In the logistics sector, there are opportunities by clustering agrifood, high-tech and chemicals sectors. The Dutch Council for the Infrastructure & Environment has developed specific recommendations for both government & businesses.

RLI (2013), Dutch Logistics 2040: Designed to last

Which types of materials have a high potential for a circular economy?

Four material categories are determined to have a high potential. Additionally, the European Union has defined "priority" materials in the transition to a circular economy.

Four categories - There are four material categories which are well suitable for demonstrating a circular economy. These are the Golden oldies, well-established, high-volume recyclates such as paper; High potentials, materials used in high volumes which lack systematic reuse, such as polymers; Rough diamonds, large-volume by-products, such as CO2 or food, and Future blockbusters, innovative materials that have fully restorative capabilities.

Ellen MacArthur (2014), Towards the Circular Economy 3, p.54 Priority materials - From the European Union, a set of materials and sectors are defined as "priority", because of their high potential impact. These materials include agricultural products and waste, wood and paper, plastics, metals and phosphorus.

European Comission (2014): Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 19-24

Why should I apply circular economy in my business?

There are multiple reasons to apply circular economy in business: there is a need from resource availability, there are economic opportunities and there are risks of continuing existing business models.

Needs - There are four reasons for implementing circular economy principles in a business. First, in modern manufacturing processes, opportunities to increase efficiency still exist, but the gains are largely incremental and insufficient to generate real competitive advantage or differentiation. Second, manufacturers’ margins are being compressed by slow growth in demand, increasing costs, and higher price volatility for resources. Third, agricultural productivity is growing more slowly than ever before, and soil fertility and even the nutritional value of foods are declining. Fourth, the risks to food security and safety associated with long, ‘hyper-optimised’ global supply chains appear to be increasing.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.14-24 Creative destruction - For laggards, the concept of creative destruction will apply, what means that new business models will rise, at the expense of existing business models.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.34 Opportunities - There are many opportunities for a circular business model for SMEs. These are: 1. a new value proposition 2. more intense customer relations 3. new business models 4. increased efficiency 5. market innovation 6. stronger position in product chain 7. risk reduction TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.10 Advantages - Moving towards a circular economy has many advantages for businesses, among which fuelling top-line growth and productivity; assuring continuity of supply; creating new markets; adding value to customers and consumers; optimizing energy consumption and reducing waste. This can create more competitive advantage, advance innovation and enhance stakeholder relationship. A step-by-step framework to transform a business is provided.

WBCSD (2011),Collaboration, innovation, transformation

What are frontrunner regions who are working on circular economy issues?

Frontrunner regions seem to be primarily present in Asia and Europe. This overview provides some practical examples of cities / municipalities. More information can also be found under Countries. There are more frontrunner regions worldwide.

Amsterdam - The City of Amsterdam currently works on circular economy issues in a broad collaboration between the City of Amsterdam’s Environmental and Building Department (Dienst Milieu en Bouwtoezicht), the Department of Physical Planning (Dienst Ruimtelijke Ordening), Waternet (water provider) and the Waste and Energy Company (Afval Energie Bedrijf). Amsterdam has identified their current and desirable future systems of food, phosphate, waste, water, electricity and heat. According to the results, the reports points out the intermediate steps for Amsterdam to achieve the future vision for food, phosphate, waste, water, electricity and heat cycles. The City of Amsterdam has also elaborated its ambition for 2014-2018 on the domains Coherency, Energy & Resources.

City of Amsterdam (?): Towards the Amsterdam Circular Economy; City of Amsterdam (2014), De Circulaire Metropool Rotterdam - The Rotterdam / Delta region aims to develop to a circular economy. This is done in collaboration between the municipality and many stakeholders. Circular economy pathways are described for the Energy sector, the Metals sector, the Chemicals sector and the Food and Agricultural sector. The Port of Rotterdam is at the heart of these developments.

Port of Rotterdam & Rabobank (2012), Pathways to a circular economy, p.29-60 Haarlemmermeer - The municipality of Haarlemmermeer works together with the Arizona State University in the program Global Sustainability Solutions. The municipality has developed the program Haarlemmermeer Beyond Sustainability, with amongst others the first fully cradle-to-cradle business park and 100 more sustainable initiatives.

More information on the Walton Global Sustainability Solutions website.

Guiyang (China) - In 2002, the city government committed to exploring the circular economy approach, which resulted in the adoption of the Guiyang Circular Economy Development Plan. The plan has defined sustainable economic development goals and has laid out a road map on achieving these goals by focusing on six sectors: coal-based industry, phosphorus- based industry, aluminium industry, herbal medicine, tourism and organic agriculture. To implement this plan, a significant shift in government policy and economic system has been required.

UNEP (2006), Circular Economy: An alternative model for economic development, p.6-7 Phoenix (USA) - In the Phoenix area, the Resource Innovation and Solutions Network (RISN) is a program to advance integrated resource management. Initiated by the Walton Sustainability Solutions Services, in partnership with the city of Phoenix, the project works through a global network of public and private partners using research, innovation and application of technologies to create economic value, driving a sustainable circular economy More information on the RISN website.

Kalundborg (Denmark) - Kalundborg has become one of the most widely cited examples of industrial symbiosis. According to participants in the industrial park, open communication and strong relationships are key factors enabling transformation of one company's waste into another company's new product. Examples include excess heat, fly ash (turning into gypsum) and straw (converting into ethanol).

More information on the Kalundborg Symbiosis website.

Masdar City (United Arab Emirates) - Masdar City, a part of Abu Dhabi, aims to become the first climate-neutral "city" on the planet. The city will be a real-life testing ground for all kinds of cleantech. Although primarily about energy, resource efficiency forms one of the spearheads of the research that will be done and applied in practice in Masdar.

More information on the Masdar City website.

What are frontrunner knowledge networks who are working on circular economy issues?

There are quite some knowledge networks on circular economy issues. The most prominent networks in the Netherlands and Europe are CE100, Circle Economy, CSR Netherlands and Plan C. SuMMA provides support in material management and REBus exchanges knowledge on projects. However, other networks are present over the world.

CE100 - The Ellen MacArthur Foundation initiated a network, aiming to exchange knowledge on circular economy issues among the members of the network. Members are mainly corporates, regions and governments.

More information on the Ellen MacArthur Foundation CE 100 website.

Circle Economy - Circle Economy is a non-profit open platform that aims to accelerate the transition to the circular economy by sharing knowledge among its members.

More information on the Circle Economy website.

CSR Netherlands - CSR Netherlands (in Dutch: MVO Nederland) connects and empowers companies and sectors to continue improving their CSR-policy. Regarding circular economy, CSR Netherlands is an important network for Dutch businesses.

More information on the MVO Nederland website.

Plan C - The Belgian network Plan C has developed a business model innovation grid, in which best-practices of circular economy business cases are shown.

Plan C (2013), Business Model Innovation Grid SuMMa - The Belgian SuMMa is the supportive network for sustainable material management, researching the role of policy in a transition to sustainable material management. Its mission summarized in three points: 1. Providing scientific insights in policy challenges for sustainable material management.

2. Support stakeholders like the Flemish government, companies and industry from an interdisciplinary perspective 3. Building bridges between stakeholders to stimulate knowledge exchange and to initiate co-operation More information on the Steunpunt SuMMa website.

REBus - Rijkswaterstaat (national infrastructure organisation, Netherlands) & WRAP (Waste & Resources Action Program, UK) work together in REBus, demonstrating over 30 projects on circular economy.

More information on the REBus website.

Who are frontrunners in circular purchasing?

In the Netherlands, there is a frontrunner agreement between the public and private sector - the Green Deal Circular Purchasing. Participants perform two pilots in 2014, share the knowledge they gain and integrate circular purchasing in their strategies and policies from 2016.

Rijksoverheid (2013), Green Deal Circulair Inkopen

What are frontrunner countries which are supporting circular economy?

The principle of circular economy is getting increasingly attention around the world, both in using the concept as in implementation. Especially in Germany, Switzerland, the United Kingdom, but also in China and Japan, circular economy is increasingly being used.

Across the world - The term circular economy is most widely used in China, which is developing an extended regulatory package for implementing it. Japan already has a law for establishing the recycling based society stemming, based mainly on waste management. Germany is the first country to enact a kind of circular economy law, which mainly focuses in the waste management field. Germanys Closed Substance Cycle law was a highlight of resource policy, now leading to phasing out landfill for untreated waste.

Ifas (2006), Circular Economy Related International Practices And Policy Trends, p.95-96 Germany - The Circular Economy and Waste Law based on the political credo of waste hierarchy through “Avoidance, Reduction, Disposal”, was implemented in the 1990s. Since, there has been a paradigm shift from the waste management policy approach towards a circular economy model. This meant that producers and sellers were now obliged to design their products to meet the following criteria: 1. Minimization of the amount of waste arising from production and use; 2. Possibility of maximum high-quality waste recovery and 3. Feasibility of environment-friendly disposal of unusable waste.

SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.8-9 Switzerland - In June 2013, the Federal Council suggested a revision of the Environment Protection Law (USG) in order to build a regulatory framework for all activities and support plans for a circular/green economy. This revision was presented as a counter-proposal to the people’s initiative “Green Economy” launched by the Green party in September 2012.

SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.10-11 United Kingdom - The United Kingdom is focusing on waste reduction in the framework of Circular Economy. The WRAP (Waste and Resources Action Program) is the overarching governmental program to stimulate a low-resources future.

More information on the WRAP website.

China - The Circular Economy initiative Development Strategy, focused on sustainable consumption and production, was implemented in 2002. Since then, it has been developed in a number of pilot areas in China. The concept of circular economy has been introduced as a development model to help China leapfrog to a more sustainable economic structure. The focus of circular economy policy in China has shifted from waste recycling to broader efficiency-oriented control at every stage of production, distribution and consumption. Besides resource and waste problems, the improved strategy also encompasses energy efficiency and conservation, land management and soil protection and integrated water resource management as key issues.

UNEP (2006), Circular Economy: An alternative model for economic development, p.2-3 SATW (2014), Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources, p.6-7 Japan - Devised around the concept of ‘establishing a sound materials-cycle society,’ Japan’s system of policies in the 2000's focussed on waste management and resource depletion. An important law in this perspective was the Law for the Promotion of Efficient Utilization of Resources, ratified in the year 2000 and aimed at minimizing waste by producers and consumers alike. The law was the first in the world to cover the entire product life span from upstream to downstream.

Ellen MacArthur (2014), Towards the Circular Economy 3, p.35

How do I create a business model for a circular economy?

There are multiple ways to create business models for a circular economy. A number of new business models are required; also, value definition needs to be redefined and circular thinking has to be promoted.

Five business models are required - In a circular economy, there is need for five new business models. These are volume aggregators, who create markets for residues and by-products; for technology pioneers, who develop new technologies; for micro-marketeers, who adapt supply to local demand; for urban-loop providers, who create circular streams within cities, and for product-to-service convertors, who seek customer relationships beyond the point of sale.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.94-101 Five business models offer opportunities 1. Circular Supplies: Provide renewable energy, bio based- or fully recyclable input material to replace single-lifecycle inputs.

2. Resource Recovery: Recover useful resources/energy out of disposed products or by-products.

3. Product Life Extension: Extend working lifecycle of products and components by repairing, upgrading and reselling.

4. Sharing Platforms: Enable increased utilization rate of products by making possible shared use/access/ownership.

5. Product as a Service: Offer product access and retain ownership to internalise benefits of circular resource productivity.

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.12-15 Shift from product to service - When moving towards a circular economy, sales shift from products to services. Business models can vary from full-products to full-service, with hybrid product-service systems in-between. These product-service systems provide a combination of products and services, and can be product-oriented, use-oriented or result-oriented. When shifting from product to service, consumers become users.

Plan C (2013), Product-Service Systems Redefine value creation - Although profit generation is an important business outcome, it tends to overlook the business opportunity of embracing issues of sustainability. Conventional business model theories do not capture the value of social and environmental assets, nor do they stimulate the development of business models focused on the solution of sustainability issues (i.e. not on earning money), while this can lead to new business opportunities. Five additional principles of business modelling next to the principle of profitability are proposed: 1. multiple value creation.

2. basic logic.

3. strategic choice.

4. value network.

5. cooperative organizing.

Jonker, J. (2013), Business Modeling for Sustainability: Identifying Five Modeling Principles and Demonstrating Their Role and Function in an Explorative Case Study Think circular - When developing a circular business model, start to think circular. To create, deliver and capture circular value, think about the value proposition (product), supply chain management, customer relations and about the business model. Opportunities for circular business models lie in linear threats (supply risk of resources; increased governmental intervention) and in societal trends (circular procurement; multiple value creation; co-creation of value propositions).

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.31-33

How do I implement circular economy in my business?

Multiple reports have addressed the implementation of circular economy principles in business models. Most reports provide a set of elements; others go into determining value or provide good examples.

Four elements - Circular economy can be integrated into business through four elements.

1. Circular and innovative design 2. New and service-oriented business models 3. Improving competences along reverse cycles and cascades, including product collection & re-use 4. Enhancing cross-cycle and cross-sector performance, thereby also changing mutual relations in the system EMF 2, p.74-77; Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p. 10 Nine elements - To come up with a circular business model, it is required to think about: 1. Design 2. Logistics & Recycling 3. Financing 4. Production 5. Supply Chain 6. Cost structure 7. Policy & regulations 8. Consumer 9. Knowledge & information The Natural Step (2011), A hitchhiker’s guide to the Circular Economy, p.16-19 Nine principles - For moving towards a circular business model, nine principles apply.

1. See the potential 2. Take circular opportunities 3. Adjust strategic choices on finances, the amount of external feedback and competences of your organisation 4. Use clear KPIs 5. Avoid a focus on technical details 6. Build space and feedback for developing a strategy 7. Take resistance into account 8. Offer budget and capacity 9. Give employees the opportunity to make mistakes OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de Circulaire Economie, p.66

Determining value - New business models can create balanced social, environmental and economic value through integrating sustainability more fully into the core of their business. A value mapping tool supports sustainable business modelling, introducing three forms of value: value captured, missed/destroyed or wasted value, and opportunity value. Also, four major stakeholder groups are identified: environment, society, customer, and network actors.

Bocken, N. (2014), A value mapping tool for sustainable business modelling, p.482 Successful leaders - Looking to successful circular economy leaders, five capabilities stand out.

1. Strategy: from focus only on core business to manage complex and collaborative circular networks.

2. Innovation & product development: From designing for single use to designing for many life cycles and users.

3. Sourcing and manufacturing: From homogenous supply chain to an efficient resource flow.

4. Sales & product use: From never seeing your product again to customer and asset life cycle management.

5. Return chains: From compliance to opportunity-driven take-back Accenture (2014); Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.18-19 Food Sector 1. Placed continuous emphasis on reducing food waste through the Voluntary Agreements in place with retail, hospitality and catering industries.

2. Mandatorize separate collection of food waste for both households and businesses producing food waste.

3. Introduce more clear and standardised labelling on packaging and food items to encourage people not to discard food fit for human consumption.

4. Put further emphasis on communication to address specific issues that contribute to food waste, such as misshapen fruit and vege tables.

5. Adopt the food waste hierarchy as a principle for orienting decisions regarding food waste.

6. Redistribute food waste as far as possible to those in need.

7. Revise the requirements of the ABPR to enable food that is no longer considered fit for human consumption to be fed to animals.

RWM (2014), Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.20-21

How do I create value in a circular economy?

There are multiple ways of creating value in a circular business model: these are the power of cycli, and the creation of circular value.

Power of cycli - There are four ways of circular value creation. These are: 1. the power of short cycli: maintenance, repair and adjustment of existing products and services.

2. the power of long cycli: extending lifetime of existing products and processes.

3. the power of cascades: creating new combinations of resources and material components, and the purchasing of upcycled waste streams.

4. the power of pure circles: 100% reusing resources and materials.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 2, p.33-36 Circular value - Circular value is created in four areas.

1. Lasting resources that can be continuously regenerated over time to not only last longer (effi ciency) but last forever (effectiveness) (e.g., renewable energy).

2. Liquid markets where products are optimally utilized by becoming easily accessible and convertible between users (e.g., sharing / trading idle product and asset capacity).

3. Long life cycles where products are made to last (e.g., monetizing product longevity through service, upgrade and remanufacturing).

4. Linked value chains where zero waste is generated from production to disposal (e.g., boosting recycling and resource efficiency).

Accenture (2014), Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth, p.6

How do I design in a circular economy?

Designing for a circular economy can be done in different ways. Design models, design strategies and basic principles are shown below.

Four design models - There are four design models in a circular economy: 1. Designing for Longevity 2. Designing for leasing/service 3. Designing for re-use in manufacture 4. Designing for material recovery RSA (2013), The Great Recovery: investigating the role of design in a circular economy, p.4 Design strategies - Designing for a circular economy can be done using six strategies: 1. Design for product attachment and trust 2. Design for product durability 3. Design for standardization & compatibility 4. Design for ease of maintenance and repair 5. Design for upgradability & adaptability 6. Design for dis- and reassembly Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Design in systems & new business models - Designing in a circular economy is about five principles: 1. Elevates design to a systems level 2. Strives to maintain product integrity 3. Is about cycling at a different pace 4. Explores new relationships and experiences with products 5. Is driven by different business models Bakker, C., e.a. (2014), Products that Last Design for recycling - Design for recycling is possible by preferring materials and components which can be recycled easily; by developing subcomponents for recycling and by minimizing the diversity in materials.

Kennisplatform Duurzaam Grondstofbeheer, Duurzaam grondstoffenbeheer en productontwerp, p.14-20 Design for disassembly - Design for disassembly is also a possibility in a circular economy. This is done by creating multiple modular parts, which can be easily separated from each other, and taking into account the complexity (tools, time, manpower) required for the disassembly-process.

Kennisplatform Duurzaam Grondstofbeheer, Duurzaam grondstoffenbeheer en productontwerp, p.21-26

Work with waste sector - The waste and resources sector can help to ensure that all products and their packaging are designed to be easily reused, dismantled and recycled. The use of difficult to recycle composite materials can be minimised.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.4 Circularity in products on all timescales - Circularity needs to be integrated in products of all timescales to achieve mainstreaming. These include short timescale-products, mainly fast mover consumer goods; medium-timescale products, mainly appliances and equipment; and long-timescale products, mainly buildings and infrastructure. With regards to the long-timescale-products, thinking about circularity has a higher priority because of the product lifetime.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.15-16 Circular Mobile Device Design - For designing a mobile device, the characteristics for circular design have been summarized to: 1. Produce to last 2. Easy to disassemble 3. Build in modular parts 4. Use standardised components and joints 5. Use upgradeable components 6. Use uncontaminated material flows 7. Materials cycle through the various cycles of circularity (‘waste’ is used as input) 8. Prefer more tight cycles of circularity throughout the life of the product Poppelaars, F. (2013), Developing a mobile device for a circular economy

How do I manufacture in a circular economy?

Manufacturing in a circular economy has links to design, sales and waste recovery, but some elements that specifically apply for manufacturing are the role of manufacturers, material recovery and LCA calculation.

Role of manufacturers - Manufacturers can ensure products are designed and manufactured with minimal impact to the environment throughout the product’s life cycle. Manufacturers also have the opportunity to offer additional value-added services like repair/maintenance, reuse/redistribution, refurbishment/remanufacture and selling products as a service.

More information on the Circular Economy Toolkit website Material recovery & residual waste - In a circular economy, the waste and resources industry provides raw materials into the manufacturing process, reducing the need to import materials. While the recovery of materials is maximised and fed into production processes, some residual waste is processed into fuels and used as energy, providing heat and power to manufacturers.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.5 Calculate LCA - One of the important elements in manufacturing is determining environmental impact of a product through life cycle assessment (LCA). The results of such an LCA can influence the design process. One website which provides a tool for determining LCA's for electric, electronic, heating & cooling products, is PEP Ecopassport.

More information on the RIVM & PEP Ecopassport websites

How do I collect waste in a circular economy?

In collecting waste in a circular economy, co-operation with other stakeholders is essential; another important element is separating waste streams.

Collaboration - In a circular economy, local authorities work in collaboration with waste and resources contractors. Household collection systems are optimally designed to maximize the quality of recycling. The waste industry invests in new technology and new collection systems to enable the capture of new material streams from the household waste sector.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.7 Retailers are key - Large retailers work in partnership with the waste and resources industry. Waste flows from retailers are minimized and then captured for recovery. Organic material is collected separately and sent through processes which can recover valuable nutrients and also to generate energy. The waste and resources industry provides recycling infrastructure for retailers, enabling their customers to return materials to the economy as they shop.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.6 Material Recovery Facilities - The recycling of all waste streams is maximised. This either takes place at multi-stream Material Recovery Facilities (MRFs), using innovative machinery to sort materials into high quality streams, or at smaller single-stream facilities.

Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.8 Policy & identifying opportunities - The Chartered Institution of Wastes Management (CIWM) developed four steps.

1. Develop a Circular Economy Policy Statement that clearly signals their role in the supply chain to outside stakeholders 2. Identify opportunities to embed the circular economy into day to day activities, strategies and future planning 3. Utilise all communication channels to focus on the potential role of a company as a catalyst and facilitator, for engagement and dissemination of circular economy developments 4. Invest further time and support in initiatives, linking i.e. designers with waste and resource managers CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.27

How do I, as an SME, finance the transition to a circular business model?

To avoid financing problems, SMEs are advised to finance their circular business model by: 1. Starting with a hybrid model 2. co-operation with others 3. spread the risks 4. apply for subsidies TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.9

How do I achieve circular purchasing processes?

For achieving circular purchasing processes, the total cost of ownership is important to know. Also, a ten-step roadmap to C2C purchasing, a framework and a tool for circular purchasing are provided.

Total cost of ownership - Sustainable purchasing can only be successful if not only the lowest price of a product or service is taken into consideration. The perspective of “Total Cost of Ownership”, which includes ecological and economical costs, and integrates negative externalities, gives a higher return on the long run, both financially as regarding sustainability.

The Terrace (2011), C2C loont, p.12-16 10-step roadmap - A 10-step roadmap for C2C purchasing can also be applied for ‘circular purchasing’.

The steps are 1. Determine the themes at which your organisations wants to deliver added value 2.ensure enough knowledge 3. involve responsible employees 4. organize a creative session on how purchasing can have added value, and formulate global ambitions 5. underpin this added value with numbers 6. do market research, see what options are available 7. develop purchasing strategy 8. determine what are must-haves and what are nice-to-haves 9. start the tender 10. keep paying attention to contracts PIANOo (2012), Stappenplan C2C inkopen, p.2 Framework - A framework for successfully determining the impact of circular purchasing consists of four components: 1. a tool for determining supply and demand 2. a framework for determining circularity of suppliers 3. a framework for determining impact claims 4. a policy-evaluating framework to determine progress Copernicus Institute (2014), Advies over een Raamwerk voor Impactmeting voor Circulair Inkopen, p.13-14 Tool - There is a tool on Circular Purchasing, developed by CSR Netherlands (in Dutch: MVO Nederland), with questions like What? Why? How, with frequently-used routes, and with good practices.

MVO Nederland (2014), Wegwijzer Circulair Inkopen

How do I assess circularity?

At the moment, there are no professional assessment tools available yet for determining the circularity of a company, country or region. Both the Ellen Macarthur Foundation and Circle Economy are working on tools. It is however possible to determine improvements compared to previous performance.

Determining improvements - An assessment includes the design, manufacture and distribution of the product, the usage by the consumer, the required maintenance, the reuse/redistribution, the remanufacturing/refurbishment, the product/service ratio and the product recycling at end of life. In a simple assessment tool, it is possible to find potential for improvement in an organisation.

More information on the Circular Economy Toolkit website

How do I internalize external costs?

External costs can be internalized only by governments. This can be done through either a Value Extracted Tax, or via increased environmental taxes. An example is provided of the external costs of emissions.

Value Extracted Tax - Instead of a Value Added Tax, which is both on labour and on services, a Value Extracted tax is proposed: when value is extracted from a resource, tax has to be paid. In this way, it is always economically attractive to recycle products and materials at their highest value. This also reduces the costs of labour, and will consequently lead to changing incentives. Internalisation of external costs will be easier, as external costs are often related to value extraction processes. Businesses are already preparing for this scenario, and there is worldwide support to do so.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.59-57 Environmental taxes - Once reasonable estimates are available for the external costs, it would be possible to internalise these in market transactions by introducing relevant environmental taxes and charges. From an economic point of view, this would work, because 1. Market actors will take account for their products 2. Market actors will take measures with regard to their abatement efficiency - i.e. if the costs for measures are lower than for taxes 3. There is a continuous incentive to develop cleaner technologies and products 4. The company can come up with a flexible solution for its own situation Andersen (2006), An introductory note on the environmental economics of the circular economy, p.137 External costs of emissions - The ExternE research projects of the EU have determined the externalities of energy production and transport and have primarily focused on the air pollution effects in the environment. Progress has been accomplished in quantifying the impacts of air pollution on crops, forests, building materials as well as on human health. External costs for the Netherlands are €7,000/tonne for SO2, €4,000/tonne for NOx, €18,000/tonne for particulate matter under 2.5 micrometres and €2,400/tonne for volatile organic carbons.

Andersen (2006), An introductory note on the environmental economics of the circular economy, p.138.

More information on the ExternE website

How do I educate for a circular economy?

Education is key in the transition to a circular economy. Education should be focused on future needs of society, and should address sustainable citizenship and basic scientific knowledge for all.

Future-driven - The context of education on circular economy should be future-driven. This includes product design, economic systems and quality of life. Re-thinking current assumptions can lead to a design for the future society. Associations with the image of education are important: circular economy has a new, positive image, in comparison with i.e. learning from nature.

OPAi (2012), Leren van de natuur: de weg naar de circulaire economie, p.21 Sustainable citizenship - Circular economy is a new way of thinking, and is seen as a quality for sustainable citizenship. Eight competences that belong to such citizenship, and that should be integrated in education, are: 1. entrepreneurial thinking 2. craftsmanship 3. systems thinking 4. future-driven thinking 5. valuing diversity 6. handling insecurities 7. designing for circularity 8. being creative & innovative OPAi (2013), Ecologie van de economie, p.14-15 Basic scientific knowledge - One of the requirements for understanding the circular economy, is basic scientific knowledge. The knowledge themes, which all education should encompass, are ecology, thermodynamics, biology and systems thinking. This knowledge should then be taught in an applicationdriven way.

OPAi (2013), Ecologie van de economie, p.16-24

Which policies are already in place supporting circular economy?

There are multiple policy measures already in place stimulating a circular economy, both at the European and Dutch level. On the European level, there are multiple policy packages; on the Dutch level, the "From Waste to Resources"-program (in Dutch: VANG) is leading.

European level - There is a range of policies and measures already in place at the EU level that address part of the transition to a circular economy. Due to reforms, for some of these policy packages the future is unclear.

1. The Circular Economy Package, which includes a communication strategy and a proposal to amend six EU waste Directives 2. The Roadmap to a Resource Efficient Europe, the 7th Environmental Action Programme and the recommendations of the European Resource Efficiency Platform 3. Ambitions on advancing the green economy within and beyond the EU, including the post-2015 development framework 4. Taking forward the bio economy in the EU 5. Implementation of the Europe 2020 Strategy, including resource efficiency 6. The on-going European Semester process, which yearly reviews economic policies 7. The EU Zero Waste-program European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p.29-45 European Commission (2014), Towards A Circular Economy: A Zero Waste Programme For Europe, p.4-14 Dutch national level - In the Netherlands, the document "From waste to resource" (Dutch: Van afval naar grondstof) offers eight governmental aims to arrive at a circular economy. These aims are elaborated upon with policy implementation suggestions. These are: 1. Making the front end of the supply chain sustainable 2. Making consumption patterns sustainable 3. Improving waste separation and collection 4. Targeting current waste policies on circular economy 5. Tackling specific chains and waste streams 6. Developing financial and market incentives 7. Connect knowledge and education to the circular economy 8. Simplifying measurement tools, indicators and labels Rijksoverheid (2014), Van afval naar grondstof, p.4-22 The Groene Zaak (Green Brain, Dutch scientific network) is currently performing a Global Scan on successful circular economy policies. The results will be available in the first half of 2015.

What are elements in a roadmap towards a circular economy?

Multiple institutions have developed roadmaps to arrive at a circular economy. Below, the most prominent roadmaps are displayed.

Government of the Netherlands - In the plan "From Waste to Resource", eight steps to arrive at a circular economy have been identified.

1. Making the front end of the supply chain more sustainable 2. Making consumption patterns more sustainable 3. Improving waste separation and collection 4. Targeting waste policies towards a circular economy 5. Tackling specific supply chains and waste streams 6. Developing financial and market incentives; 7. Connecting knowledge and education to a circular economy 8. Simplifying methods, indicators and labels Rijksoverheid (2014), Van afval naar grondstof, p.4-22 IMSA (Netherlands) - In order to achieve a circular economy, a 14-step guideline is provided on actions to be taken by both businesses as governments. The first nine steps are niche-steps by individual actors; the last five steps are mainstreaming steps.

1. Set up a simple index for circular performance.

2. Encourage experimentation, innovation and redesign.

3. Gather and spread successful business examples.

4. Integrate circular economy principles in education and training.

5. Develop a long-term company vision.

6. Search for material pooling opportunities.

7. Promote circular products.

8. Prepare roadmaps for established economic sectors.

9. Initiate and stimulate stakeholder for a about the circular economy.

10. Replace traditional financial reporting by integrated reporting and develop the True Value Concept.

11. Create a tax shift from labour towards natural resources.

12. Implement a new economic indicator beyond GDP. 13. Establish international independent systems to organize material flows.

14. Adjust national and international government policies to stimulate a circular economy.

IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.19-28 Aldersgate Group (UK) - There are seven elements of a transition to a circular economy, which are not necessarily sequential.

1. creating business models for a circular economy 2. creating consumption for a circular economy 3. design for a circular economy 4. create infrastructure for a circular economy 5. create policy frameworks for a circular economy 6. create procurement for a circular economy 7. create skills for a circular economy Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.17-19

Green Alliance (UK) - To end up with a circular economy, three steps need to be taken, in which both business, investors and governments play a role. First, clarify the exposure to the risk of the current, linear economy. Second, co-operate with brokers in the whole supply chain throughout all sectors. Third, enable system design instead of product design.

Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.34-38 ESA (UK) - Action is needed in five areas to help the circular economy lift off: 1. Designing products for dismantling 2. Optimising collection systems 3. Incentivising the uptake of recylate amongst manufacturers 4. Creating resilient markets for recyclates 5. Providing a stable policy framework Environmental Services Association (2013), Going for Growth, p.9 CSR Netherlands - A roadmap to the circular economy consists of four steps: eco-efficiency, choosing directions, transforming thinking, and in-chain co-operation.

MVO Nederland (2012), De circulaire economie: laat u zich verrassen, of plukt u de vruchten? Een routekaart voor transformatie van de maakindustrie, p.10-21 China - In China, seven steps are determined to arrive at a circular economy. These are: 1. Building a legal system on the promotion of circular economy 2. Readjusting the industrial structure to optimize economic layout 3. Guiding the development of circular economy through policy guidance 4. Using economic means to build an incentive mechanism for circular economy 5. Developing common and applicable technologies to form the technological support system for the circular economy 6. Quickening demo projects and push for circular economy in an all-round way 7. Carrying out education and publicity activities to create a favourable atmosphere Hongchun, Z. (2006), Circular economy in China and recommendations, p.110-114

How can circular economy be mainstreamed?

A circular economy can be mainstreamed by adapting taxation regimes and behaviour in order to realise fundamental change in multiple fields.

Change taxation - Mainstreaming a circular economy becomes easier when taxations give other incentives. Therefore, there is a need to change taxation from labour to natural resource use and consumption.

Taxes on resources increase recycling and reduce resource extraction. Lower taxes on labour would make it possible to tap into the abundance of talents and capacities of people. Although a tax shift is budget neutral for governments, it fundamentally changes the margins within which business, consumers and governments operate.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.9RWM, Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p. 9 Greyson, J. (2006), An economic instument for zero waste, p.1385-1388 Reducing Environmentally Harming Subsidies - Almost all nations apply direct and indirect subsidies (tax breaks and lower tariffs) for environmentally damaging activities. Reducing these subsidies leads to fair competition with clean technologies.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.45 Awareness, tracking & behaviour - To mainstream circular economy, first one needs to realize that resource scarcity is serious, and tighter environmental standards are to stay. Second, information technology should be developed to track materials. Third, a pervasive shift in consumer behaviour is required.

Ellen MacArthur (2013), Towards the Circular Economy 1, ch. 5 Fundamental change - Fundamental change on five themes is required to mainstream the circular economy: living, food, transport, production and energy. In order to mainstream these themes, changes in behaviour, policy and business models are required. Urgenda published a detailed action plan for the period up to 2030, in order to arrive at a "100% sustainable economy".

Urgenda (2014), 100% Duurzaam in 2030: het kan, als we het willen

What are elements in a roadmap towards a circular economy?

There are still policy steps which can be taken to further support the development of a circular economy. Multiple stakeholders have identified in which policy areas action is required. This includes changing taxation and extending producer responsibility.

Nine policy steps - In order to arrive at a more circular economy, a government could work with the following steps: 1. create a clear, cross-departmental, consistent strategy for building a circular economy 2. develop a coherent education and research plan for the circular economy 3. make a comprehensive assessment of the existing rules and regulations regarding waste 4. increase knowledge and awareness of raw materials in each value chain 5. ensure that frontrunners receive a permanent and true advantage 6. review the effectiveness of a broad set of fiscal and financial incentives to promote circular behaviour 7. determine the impact of incineration plants on the viability of circular business cases 8. develop the role of the government as an active ‘launching customer’ 9. use knowledge in the international playing field to help the circular economy forward TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.83-92 Revising, supporting and incentivizing - There is a need for policies which can: 1. support existing efforts and opportunities (by revising existing policies, removing barriers) 2. build on current efforts in waste management and recycling to support other loops in the circular economy (i.e. expanded reuse, remanufacturing and refurbishment) 3. provide support for bottom-up initiatives, develop skills and provide incentives for innovation and closer collaboration between actors along the value chain.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economyactions, priority sectors, material flows and value chains, p.viii Change taxation - There is a need in changing taxation from labour to natural resource use and consumption. Taxes on resources increase recycling and reduce resource extraction. Lower taxes on labour would make it possible to tap into the abundance of talents and capacities of people. Although a tax shift is budget neutral for governments, it fundamentally changes the margins within which business, consumers and governments operate.

The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p.9 RWM, Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.8 Product responsibility - A better implication of Product Responsibility is needed. To enable this, the following can be applied: 1. Product responsibility can be extended to other materials, such as paper, furniture and pharmaceuticals 2. Product responsibility schemes could place financial responsibility for collection and treatment on the organisation(s) which represents the producers’ interest.

3. Product responsibility could be used to make producers responsible for using the materials which are collected.

4. For suitable products, product responsibility could include targets for reuse and preparation for reuse.

5. Product responsibility schemes should encourage fee structures which reflect the ease with which products can be reused / remanufactured / recycled, thereby encouraging eco-design principles.

6. The design of product responsibility mechanisms should encourage individual producers to adopt their own models.

RWM (2014), Ever decreasing circles- closing in on the circular economy, p.14-15 VANG 2.0 - The current VANG -program ("From waste to resource") of the Dutch government has some positive impacts, but needs additional steering measures if it wants to succeed. Additional recommendations are: 1. Develop a vision of a circular society to arrive more easily at common ground 2. Focus on economic opportunities regarding resource scarcity 3. Focus on international co-operation, for example in the EU 4. Focus also on consumption and other business models (i.e. leasing), instead of only on waste and resources 5. The government should not only be stimulating, but also regulating in order to achieve the targets 6. Support local governments and scale up successful practices 7. Increase attention for vested interests that hinder the transition 8. Review targets with regards to the quality of recycling 9. Remain focus on measures that actively support the targets in the VANG-program PBL (2014), Reflectie op Van Afval naar Grondstof, p.2-3

How can financial institutions stimulate a circular economy?

Financial institutions can have an important role in the transition to a circular economy. By focusing on multiple value creation by activating capital, a transition can be stimulated. Creating parallel financial systems can increase the resilience of the economic system.

Multiple value creation - Financial institutions should shift their targets to multiple value creation.

Existing indicators need to be developed and governance structures have to be adjusted to be able to do so.

Sustainable Finance Lab (2014), Een schuldbewust land, p.5-6 Activate capital - Many financial institutions have capital in existing economic business models. The risk exists that a number of these business models will not be profitable in the future any more, with fossil fuels as most important example. Investing in new business models has risks, but also provides opportunities for the transition to a circular economy.

Sustainable Finance Lab (2014), Een schuldbewust land, p.5-6 Create parallel financial systems - In the current society, we primarily use the financial system "money".

System failure would imply a crash of the world economy. To increase system resilience, the creation of parallel financial systems on a local or regional scale is stimulated.

Litaer (2012), Geld en duurzaamheid: Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem

Barriers with regard to business models?

With regard to business models, there are barriers in the vested interests of companies; wrong incentives in resource prices and limited co-operation in the supply chain. For SMEs, specific barriers have been identified.

Vested interests & culture - The main barriers are: 1. vested interests by companies with linear business models 2. cultural acceptance that ownership of products is not a requirement 3. the dependence of companies on external suppliers.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14 Wrong incentives - Resource prices do not create the right incentives due to the insufficient internalization of externalities. This results in non-alignment of power and incentives between actors to improve cross-cycle performance.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14; IMSA, Unleashing the power of the Circular Economy, p.39-40; Supply chain co-operation - Co-operating in the supply chain often proves difficult due to complex, international supply chains and low levels of trust among companies.

Preston (20120 A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 Barriers for SMEs - The main barriers for a circular business model for SMEs are: 1. hindering regulations 2. the requirement of investment costs 3. accounting is still on linear economy 4. convincing customers through marketing 5. finding partners to cooperate with 6. realization with customers that circular economy is the way forward 7. scientific knowledge on circular economy issues does not match knowledge demand of SMEs TBT (2014), De Circulaire economie: trends & ontwikkelingen bij het MKB, p.10

Barriers with regard to financing?

With regard to financing, barriers are in limited investments, in short-term thinking and in resource prices.

Unsufficient investments - There are insufficient investments in generating skills in circular product design and production, in waste separation at the source, and in investments in both circular production as the recycling and recovering infrastructure.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 Short-term thinking - Short-term thinking is dominant in current decision-making. This is related to: 1. Major up-front investment costs 2. Shareholders with short-term agenda dominate corporate governance 3. Higher costs for management and planning in a circular economy IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.39-40 Preston (2012) A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 Resource prices - Financial barriers include the small difference in price between recycled materials and virgin materials - sometimes, virgin materials are even cheaper. Also, financial frameworks are built around a linear economy, leading to economic depreciation while the product still has value left. Also, Businesses cannot capture the full value of recovered resources due to market barriers, among which misprices risk, split incentives and an inadequate recovery structure.

OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de circulaire economie, p.48-49 Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.22-23

Barriers with regard to governance?

With regard to governance, the institutions for a linear economy prove a barrier for circular development.

Waste regulations, taxation laws and European policy barriers are more specific examples.

Institutions for a linear economy - With regard to institutions, the barriers are 1. A level playing field created by current institutions 2. Financial governmental incentives support the linear economy 3. Circularity is not effectively integrated in innovation policies 4. Competition legislation inhibits collaboration between companies 5. Recycling policies are ineffective to obtain high quality recycling 6. Governance issues concerning responsibilities, liabilities and ownership IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.41-42 Waste regulations - Waste regulation is not designed for reuse, remanufacture, or upcycling, but ensures the safe and clean elimination of waste.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Taxation laws - An important barrier is that current taxation laws stimulate a linear economy and do not reward recycling of materials. Also, the current producer responsibility schemes fail to incentivize companies that design with end-of-life in mind.

Aldersgate (2012), Resilience in the Round, p.13-14 Preston (2012) A Global Redesign? Shaping the Circular Economy, p.14-16 The Ex'tax Project (2014), New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy, p. 9 European policy barriers - Policy barriers in the European Union are: 1. Room for discussion in definitions in EU waste legislation 2. Lack of clarity in the application of the waste hierarchy 3. Incentivising the use of biological resources (including food) as biofuels 4. Stimulating measures for a lower VAT, which can lead to increased consumption and decreased circularity (note: a higher VAT would stimulate a circular economy; a lower VAT is a barrier) 5. Lack of knowledge and concerns on Food Hygiene Legislation with regard to food donations 6. Prohibition to feed animals with catering waste that contains animal by-products 7. Labelling, presentation and advertising of food products is an important cause of food waste 8. Directives on the sale of consumer goods set too short timeframes European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 36-40

Barriers with regard to technology?

With regard to technology, barriers exist in resource quality, in design technology, in knowledge management and in the availability of scalable examples.

Resource quality - Material barriers, mainly in the resource quality, make recovery difficult or impossible.

Green Alliance (2013), Resource resilient UK, p.24-26 Design - The barriers in design technology are: 1. The limited attention for end-of-life-phase in current product designs 2. Limited availability and quality of recycling material 3. New challenges to separate the bio- from the techno cycle 4. Linear technologies are deeply rooted IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.44-45 Knowledge management - Obstacles for a transition to a circular economy lie in fragmented knowledge management: the lack of an information exchange system, the lack of coherent training and skill development and the lack of knowledge within businesses, and the poor dissemination of that knowledge between stakeholders. Also, there is limited information and know-how to stimulate an increase in co-operation in the supply chain.

TNO (2013), Opportunities for a circular economy in the Netherlands, p.63-65 European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 IMSA (2013) Unleashing the power of the Circular Economy, p.42-43 Need for examples - At the moment, there is no appropriate and adequate infrastructure in place to get the best out of resources. This relates with a need for replicable examples of good practice, and for case studies that a wide range of organisations and businesses can understand and apply.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Waste industry - The waste industry itself is perceived as a hurdle in terms of whether it is seen as a legitimate partner or whether it can gain legitimacy to go into industry and assist them in their processes and their supply chains to minimise material flow. This leads to insufficient resources to commit to developing the circular economy at local government level.

CIWM (2014), The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector? p.21-23 Landfill industry - The reduction policies of waste have had a negative impact on the landfill industry. In 2013, the Dutch landfill industry had â‚Ź40 million in revenues, but a loss of â‚Ź18 million due to high costs.

During the transformation from a disposal society to a recycling society, it is important to carefully plan required capacity and to guide the reorganisation of the landfill sector.

Scharff, H. (2014), Landfill reduction experience in The Netherlands

Barriers with regard to society?

With regard to society, barriers exist in the lack of awareness, consumer acceptance for product ownership and rebound effects.

Lack of awareness - Barriers with regard to society, are: 1. The lack of awareness and sense of urgency, both in society as in business 2. GDP does not show real progress or decline of society 3. Resistance from powerful stakeholders with large interests in status quo IMSA (2013), Unleashing the power of the Circular Economy, p.43-44 Consumer acceptance - Owning a product gives a more positive feeling then using a material that is not yours. Also, products which are second-hand (due to leasing) might not feel as comfortable as buying new products yourself. There is therefore still limited consumer acceptance and enthusiasm around circular business models; marketing and communication plays an important role in this process.

European Commission (2014), Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains, p. 11-14 OPAi & MVO Nederland (2014), Ondernemen in de circulaire economie, p.50 Rebound effects - Although resource efficiency is different from a circular economy, it is still an import element of circularity. Rebound effects of a circular economy are not known yet; however, rebound effects of resource efficiency are not negligible. It is however difficult to give an estimation. Rebound effects can be direct (due to a lower price, more products are sold) or indirect (with the money saved, other products are bought).

IVM (2013), Het reboundeffect bij resource efficiency, p.11-16

Literature list Reports Accenture 2014 Circular Advantage: Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth

Ellen MacArthur Foundation 2014 3 - Towards the Circular Economy: Accelerating the scale-up across global supply chain Enough 2012 Taking conflict out of consumer gadgets

Aldersgate 2012 Resilience in the Round

ESA 2013 Going for Growth

Aldersgate 2012 Skills for a New Economy C2C Bizz 2013 Guided Choices towards a circular economy

European Comission 2014 Scoping study to identify potential circular economy actions, priority sectors, material flows and value chains

CBS 2013 Monitor Materiaalstromen

European Commission 2014 Manifesto for a resource-efficient Europe

Circle Economy 2012 Transforming professional service industry towards circular service

European Commission 2014 The opportunities to businesses of improving resource efficiency

City of Amsterdam 2012 Towards the Amsterdam Circular Economy

European Commission 2014 Towards A Circular Economy: A Zero Waste Programme For Europe

City of Amsterdam 2014 De Circulaire Metropool

European Environmental Agency 2014 Environmental Impact Report 2014

Copernicus Instituut 2014 Advies over een Raamwerk Circulair Inkopen

European Parliament 2012 Leasing Society

DEFRA 2012 Resource Security Action Plan

Green Alliance 2013 Resource Resilient UK

The Ex'tax Project 2014 New era. New plan. Fiscal reforms for an inclusive, circular economy.

IfaS 2006 Circular Economy Related International Practices And Policy Trends

edie.net 2013 Closing the Loop: Risk or Reward

IMSA 2013 Unleashing the Power of the Circular Economy

Ellen MacArthur Foundation 2013 1 - Towards the Circular Economy

IVM 2013 Het reboundeffect bij resource efficiency

Ellen MacArthur Foundation 2013 2 - Towards the Circular Economy: Opportunities for the Consumer Goods Sector

JWT 2013 The Circular Economy

Reports

Reports

Reports / Books

Articles

Websites

Literature list Reports KNCV 2012 Scarcity of Rare Earth Elements

PWC 2011 Minerals and Metal Scarcity: the ticking time bomb

MVO Nederland 2014 Wegwijzer Circulair Inkopen

Rijksinstituut voor Leefomgeving & Infrastructuur 2013 Dutch Logistics 2040

MVO Nederland 2012 Een routekaart voor transformatie van de maakindustrie

Rijksovereid 2013 Green Deal Circulair Inkopen

NVMP 2012 Naar een gesloten kingloop voor electronica

Rijksoverheid 2014 Van afval naar Grondstof

OPAi 2012 Leren van de natuur

RSA 2013 Investigating the role of design in the Circular economy

OPAi 2013 Ecologie van de Economie

RWM 2014 Ever decreasing circles - Closing in on the circular economy

OPAi & MVO Nederland 2014 Ondernemen in de Circulaire Economie

SATW 2014 Circular Economy: Improving the Management of Natural Resources

Panteia 2013 Grondstoffenschaarste? Urgentie bij industriĂŤle MKB-bedrijven

SITA UK 2012 Driving Green Growth: the role of the waste management industiry in the circular economy

PBL 2014 Share of raw material costs in total production costs

Sustainable Finance Lab 2014 Een schuldbewust land

PBL 2014 Reflectie op "Van afval naar grondstof"

Steunpunt SuMMa 2014 Verkennende Analyse van het economisch belang van afvalbeheer, recyclage en de circulaire economie voor Vlaanderen.

PIANOo 2012 C2C inkopen? Hoe doe je dat in de praktijk?

Stockholm Resilience Institute 2014 What is resilience?

Plan C 2013 Product-Service Systems

TBT Consultancy 2012 De Circulaire Economie Trends & Ontwikkelingen bij het MKB | not available online

Plan C 2013 Business Model Innovation Grid

The Chartered Institution of Wastes Management (CIWM) 2014 The Circular Economy: what does it mean for the waste and resource management sector?

Port of Rotterdam & Rabobank 2012 Pathways To A Circular Economy: What Is Possible In The Rotterdam/Delta Region

Reports

Reports

The Natural Step 2011 The Hitchhikers Guide to a Circular Economy

Reports / Books

Articles

Websites

Literature list Reports

Books

The Terrace 2011 Cradle to Cradle loont!

Bakker, C., e.a. 2014 Products that Last

TNO 2013 Opportunities for a Circular Economy in the Netherlands UK Parliament 2014 Growing a Circular Economy: ending the throwaway society UNEP 2011 Decoupling

Jackson, T. 2009 Prosperity without growth Lietaer, B. 2012 Geld en duurzaamheid: van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem Rotmans, J. 2012 In het oog van de Orkaan, Uitgeverij Aeneas

UNEP 2006 Circular Economy: An alternative model for economic development

Stahel, W. 2010 Performance Economy

Urgenda 2014 100% Duurzaam in 2030: het kan, als we het willen!

WBCSD 2011 Collaboration, innovation & transformation

Reports

Reports

Reports / Books

Articles

Websites

Literature list Articles Andersen, M.S. 2006 An introductory note on the environmental economics of the circular economy Sustain Sci (2007), p.133–140

Preston, F 2012 A Global Redesign? Shaping the Circular Economy Chatham House Briefing Paper

Bocken, N. 2013 A value mapping tool for sustainable business modelling Corporate Governance 13 (2013) p.482 – 497

Kemp, J., e.a. 1998 Regime shifts to sustainability through processes of niche formation: The approach of strategic niche management.

Technology Analysis and Strategic Management, pp. 175-195.

Geels, F.W. 2010 Ontologies, socio-technical transitions (to sustainability), and the multi-level perspective Research Policy 39 (2010), p.495-510 Greyson J. 2006 An economic instrument for zero waste Journal of Cleaner Production 15 (2007), p. 1382-1390 Hekkert, M. 2007 Functions of innovation systems: A new approach for analysing technological change Technological Forecasting & Social Change 74 (2007) p.413 – 432 Hongchun, Z. 2006 Circular economy in China and recommendations Ecological Economy (2006), p.102-114 Jonker, J. 2013 Business Modeling for Sustainability: Identifying Five Modeling Principles and Demonstrating Their Role and Function in an Explorative Case Study Meadows, D. 1999 Leverage points: places to intervene in a system The Sustainability Institute Meyer, B. 2011 Macroeconomic modelling of sustainable development and the links between the economy and the environment European Commission Poppelaars, F. 2014 Developing a mobile device for a circular economy

Reports

Reports

Reports / Books

Articles

Websites

Literature list Websites Aldersgate Group www.aldersgategroup.org.uk

Money and sustainability www.money-sustainability.net

Biobased Economy www.biobasedeconomy.nl/

MVO Nederland www.mvonederland.nl

Biomimicry www.biomimicrynl.org/ & www.asknature.org

One Planet Architecture Institue www.opai.eu

Blue Economy www.theblueeconomy.org/blue/Home.html

PBL www.pbl.nl

Circle Economy www.circle-economy.com

PEP Ecopassport www.pep-ecopassport.com

Circular Economy Toolkit www.circulareconomytoolkit.org/

Performance Economy www.product-life.org/en/major-publications/performance-economy

Cradle2Cradle www.mbdc.com/

Plan C www.plan-c.eu

Ellen MacArthur Foundation www.ellenmacarthurfoundation.org

Products that Last productsthatlast.nl/

European Commission ec.europa.eu/environment/index_en.htm

RIVM www.rivm.nl

Global Sustainability Solutions - Arizona State University sustainabilitysolutions.asu.edu/ Green Alliance www.green-alliance.org.uk/

Stockholm Resilience Centre www.stockholmresilience.org/ The Natural Step www.naturalstep.org

Industrial Ecology emnie.weebly.com/emnie.html

Waste Resources Action Programme (WRAP) www.wrap.org.uk/

Kennisplatform Duurzaam Grondstoffenbeheer www.duurzaamgrondstoffenbeheer.nl/ Metabolic Amsterdam http://www.metabolic.nl/

Reports

Reports

Reports / Books

Articles

Websites