2012 kocaeli

TÜRKİYE ULUSAL ÇALIŞMA GRUBU POSTER SUNUŞLARI

Türkiye Mimarlığında MODERNİZMİN YEREL AÇILIMLARI VIII

12-14 Ekim 2012 Kocaeli Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Anıtpark Yerleşkesi

İzmit/KOCAELİ

DÜZENLEME KURULU Elvan ALTAN ERGUT Orta Doğu Teknik Üniversitesi, DOCOMOMO Ankara Temsilcisi Nilüfer BATURAYOĞLU YÖNEY İstanbul Teknik Üniversitesi, DOCOMOMO Sekreteri Doğancan DEMİR Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü Emre KİSHALI Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü Gül KÖKSAL Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü Nurdan KUBAN Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü Ebru OMAY POLAT Yıldız Teknik Üniversitesi, DOCOMOMO Eş-Başkanı Elif Yeşim ÖZGEN KÖSTEN Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü Yıldız SALMAN İstanbul Teknik Üniversitesi, DOCOMOMO Eş-Başkanı Funda TAN Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü İrem USLU Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü

İletişim Adresleri: posta:

e-posta: http:

DOCOMOMO TÜRKİYE Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları VIII Düzenleme Kurulu Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Anıtpark Yerleşkesi 41300 İzmit/KOCAELİ docomomokocaeli@gmail.com http://docomomo.kocaeli.edu.tr

İÇİNDEKİLER TEMA............................................................................................................................................................. 1 Adana, Milli Mensucat Fabrikası ................................................................................................................ 2 Burcu Gönenbaba Ankara, 100. Yıl Çarşısı ............................................................................................................................... 3 Yiğit Acar Ankara, Danıştay Binası.............................................................................................................................. 4 Süreyya Topaloğlu Ankara, Demirlibahçe’de İkiz Apartmanlar ............................................................................................... 5 Yeşim Uysal Ankara, Etiler Sitesi ..................................................................................................................................... 6 Nuray Bayraktar, Aslı Tuncer, Emine Asrav Ankara, İş Bankası Evleri ............................................................................................................................ 7 Umut Şumnu Ankara, Konservatuar Evleri ...................................................................................................................... 8 Nuray Bayraktar , Bülent Batuman Ankara, Merbank Yapı Kooperatifi Evleri .................................................................................................. 9 Nuray Bayraktar / Umut Şumnu / Ece Akay Şumnu Ankara, Mintrak Yapı Kooperatifi ............................................................................................................. 10 Tezcan Karakuş Candan Ankara, B. Rıfat Akar Evi .......................................................................................................................... 11 Nuray Bayraktar / Elif Selena Ayhan Ankara, Kumrular İkamet Sitesi ............................................................................................................... 12 Nur Yaren Ankara, Muammer Aksoy Apartmanı....................................................................................................... 13 Yıldız İpek Mehmetoğlu Ankara, Tekdal Apartmanı ........................................................................................................................ 14 Seda Sokullu Ankara, Vakıflar Bankası T.A.O. Genel Müdürlüğü ................................................................................ 15 İlkay Dinç-Uyaroğlu Ankara, Yapı ve Kredi Bankası Binası ..................................................................................................... 16 Bilge Köse Aydın, Hacı Kâzımoğlu İlköğretim Okulu ................................................................................................ 17 Gülşen Özaydın, Prof. Dr./ A. Derin Öncel MSGSÜ, Yrd. Doç. Dr. Aydın, Fehime Kocagöz Anaokulu .......................................................................................................... 18 Gülşen Özaydın, Prof. Dr. / A. Derin Öncel, Yrd. Doç. Dr. Aydın, Merkez Postanesi .......................................................................................................................... 19 Eylem Şimşek Balıkesir, Erdek 2.Birlik Sitesi .................................................................................................................. 20 Hatice Günseli Demirkol Burdur, Ziraat Bankası Burdur Şubesi Binası ............................................................................. 21 Güler Özyıldıran Denizli, Babadağlılar Çarşısı Binası ........................................................................................................ 22 Güler Özyıldıran Isparta, Devlet Hastanesi .......................................................................................................................... 23 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr.

Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta, Hükümet Konağı ve Hükümet Meydanı ..................................................................................... 24 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta, Kız Teknik ve Meslek Lisesi........................................................................................................ 25 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta P.T.T. Binası .................................................................................................................................. 26 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. / Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta, Yalvaç Eski Deri Fabrikası .............................................................................................. 27 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. /Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta, Yalvaç Müzesi .............................................................................................................................. 28 M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. / Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör. İstanbul, Adnan Kunt Villası ..................................................................................................................... 29 Nezih R. Aysel, Dr. İstanbul, Eski Moda Deniz Kulübü ........................................................................................................... 30 Büşra Ünver, Arş. Gör. İstanbul, Eyüp ÜçŞehitler İlköğretim Okulu............................................................................................ 31 Füsun Seçer Kariptaş, Yrd.Doç.Dr. İstanbul, Hava Harp Okulu Askeri Havaalanı Hangar Yapıları .............................................................. 32 Ebru Harman Aslan / Ahmet Suvar Aslan İstanbul, MSGSÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Binası [Cemile Sultan Sarayı Yenilemesi, 1952] ............... 33 Nezih R. Aysel, Dr. / Efe Emre Usman / Dilvin H. Akkaya İstanbul, GSA (MSGSÜ) Konferans Salonu ............................................................................................ 34 Nezih R. Aysel, Dr. / Dilvin H. Akkaya / Efe Emre Usman İstanbul, Radi Birol Evi ............................................................................................................................. 35 Arbil Ötkünç, Dr., Ar. Gör. İstanbul, Ziraat Bankası Bakırköy Şubesi Feride Önal, Serhat Başdoğan………………………………………………………………………… …..36 İzmir, Beyaz Apartmanı ............................................................................................................................. 37 Gülnur Ballice, Yrd.Doç.Dr. İzmir, Karşıyaka Kalyoncu Apartmanı ..................................................................................................... 38 Malike Özsoy, Yrd.Doç.Dr. İzmir, Osmanlı Bankası Bergama Şubesi ................................................................................................ 39 Nağme Ebru Aydeniz İzmir, TCDD 3. Bölge Müdürlüğü Alsancak Garı Lojman Binası........................................................... 40 Nağme Ebru Aydeniz Karabük, Ahmet Gökçü Evi ..................................................................................................................... 41 Kadriye Başkan / Muradiye Çelik Karabük, Muhsin Ganioğlu Evi................................................................................................................. 42 Tümay Güneş Kayseri, Örnekevler Mah. 67 Evler Yapı Kooperatifi / Emin Boduroğlu Evi .................................................................................................................................. 43 Neşe Yılmaz Bakır, Öğr.Gör.Dr. /

Umut Doğan, Arş. Gör.

Kayseri, T.C. Sağlık Bakanlığı Verem Savaş Dispanseri ....................................................................... 44 Buket Büber Kocaeli, Bayramoğlu Maruf Önal Evi ....................................................................................................... 45 Feride Önal / Serhat Başdoğan Kocaeli, Derince Palas Otel ...................................................................................................................... 46 İbrahim Türkeri, Arş.Gör. / İrem Uslu, Arş.Gör.

Kocaeli, Hereke Sümerbank İşçi Lojmanları ........................................................................................... 47 Doğancan Demir, Arş.Gör. / Funda Tan, Arş.Gör. / İbrahim Türkeri, Arş.Gör.

Kocaeli, Hereke Sümerbank Fabrikası Yerleşkesi ................................................................................. 48 Funda Tan, Arş.Gör. / İrem Uslu, Arş.Gör. / Doğancan Demir, Arş.Gör.

Konya Eski Gar Binası .............................................................................................................................. 49 Özlem Karakul Konya İstasyon Lojmanları ....................................................................................................................... 50 Özlem Karakul Mersin, Kadir Ekenler Evi ......................................................................................................................... 51 İpek Durukan, Yrd. Doç. Dr. / Merve Yollu / Şeyda İnce Nevşehir, Avanos Asma Köprü ................................................................................................................ 52 Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. / Melek Enterili Nevşehir, Avanos Hükümet Konağı......................................................................................................... 53 Z. Özlem Parlak Biçer Yrd. Doç. Dr. / Burak Asiliskender, Yrd. Doç. Dr. Nevşehir, Avanos Taş Köprü.................................................................................................................... 54 Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. / Melike Aykutlu Nevşehir, Avanos Venessa Otel ............................................................................................................... 55 Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. / Abdülkadir Kaçan Nevşehir, Avanos Kızılırmak Venessa Otel............................................................................................. 56 Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. / Selen Öztürk Ordu, Fidangör Apartmanı Neşe Nur Akkaya………………………………..…………………………………………… ………..….…..57 Samsun, Büyükşehir Belediye Binası ..................................................................................................... 58 Fatih Us

TÜRKİYE MİMARLIĞINDA MODERNİZMİN YEREL AÇILIMLARI VIII TEMA DOCOMOMO_Türkiye Çalışma Grubu’nun “Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları” konulu etkinlikler dizisinin sekizincisi, 12- 14 Ekim 2012 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nün ev sahipliğinde Kocaeli’de düzenlenmektedir.

Toplantıya katkıda bulunmak isteyenlerin; erken 20. yüzyıldan 1970’lere kadar devam eden süreçte üretilmiş olan modern mimarlık örneklerine ilişkin yapı/yerleşim tanıtım formlarını en geç 10 Eylül 2012 gününe dek iletmeleri beklenmektedir. Başvurunun kabul edilmesinin ardından önerilen örnekleri görsel ve yazılı belgelerle tanıtan veya yorumlayan poster sunuşları yapılacaktır.

Sunulacak yapıyı / yapı grubunu / yerleşimi tanıtan posterler etkinlik boyunca sergilenecek, ayrıca katılımcılar hazırladıkları yapıyı tanıtan kısa bir sözlü sunuş yapacaklardır.

Davetli konuşmacıların sunuşlarının ve tartışma oturumunun da yer alacağı etkinliğin, 20. yüzyıl Türkiye mimarlığının bugüne kadar belgelenememiş olan örneklerine, özellikle de Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük kentler dışındaki üretime dikkat çekmesi ve oluşacak yeni bakış açılarıyla dönem mimarlığının yeniden yorumlanacağı bir tartışma ortamı yaratması amaçlanmaktadır.

DOCOMOMO_Türkiye Çalışma Grubu Hakkında Kamunun dikkatini 20. yüzyılda öne çıkan Modernizm’e çekmek ve “modern mimarlık, tasarım ve şehir plancılığı ürünlerini belgelemek ve korumak” amacıyla 1990 yılında oluşturulan uluslararası bir kuruluş olan DOCOMOMO (DOcumentation and COnservation of Buildings, Sites and Neighborhoods of the MOdern MOvement) bünyesinde oluşan Türkiye Çalışma Grubu 2002 yılında kurulmuş ve böylece Türkiye’deki modern mimarlık örneklerinin belgelenmesi ve korunması amaçlı bir girişim başlatılmıştır. Üniversitelerin, Mimarlar Odası’nın ve çeşitli mimarlık yayın organlarının da benzer girişimlerinin son yıllarda hız kazandığı gözlenmektedir. Varolan literatürün sınırlarını aşmayı hedefleyen geniş kapsamlı bir belgeleme çalışması, dönem mimarlığının daha iyi anlaşılması ve korunması yönünde etkin rol oynayacaktır.

DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu, ilk kez 2004 yılında ODTÜ Mimarlık Fakültesi ev sahipliğinde gerçekleştirilen “Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları” başlıklı Poster Sunuşları ile bu tür geniş katılımlı bir çalışmayı başlatmayı hedeflemiştir. Bu etkinliğin ikincisi, 2005 yılında İzmir Mimarlar Odası’nın desteğiyle Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’nde, üçüncüsü 2007 yılında Erciyes Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Kayseri’de, dördüncüsü 2008 yılında Uludağ Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Bursa’da, beşincisi 2009 yılında Dicle Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Diyarbakır’da, altıncısı 2010 yılında Anadolu Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Eskişehir’de, yedincisi de 2011 yılında Mersin Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Mersin’de yapılmıştır.

Yoğun bir katılımla süreklilik kazanan Poster Sunuşları ile DOCOMOMO girişiminin hedeflediği belgeleme ve tescil çalışmasının yaygınlaştırılmasının yanı sıra, girişimin ülkemizdeki modern mimarlık mirasına dikkat çekmek amacının duyurulması ve geniş çevrelerce paylaşılması yönünde de önemli gelişme sağlanacağı umulmaktadır. Düzenlenen bu toplantılarda sunulan ürünlerden seçilenlerin, gezici bir sergi düzenlenerek, mimarlık okulları ve Mimarlar Odası Şubeleri başta olmak üzere, çeşitli kurumlarda sergilenmesi ve katılan tüm ürünlerin de bir katalog ve CD hazırlanarak derlenmesi planlanmaktadır.

1

Adana, Milli Mensucat Fabrikası Burcu Gönenbaba

Milli Mensucat Fabrikası 1907 yılında tesis olmuş günümüzde Adana'da mevcut en eski sanayi yapısıdır.

Fabrika Ermeni Simyonoğlu ailesi tarafından kurulduktan sonra ailenin Fransa'ya göç etmesi ile bir süre İttihat ve Terakki hükümetinin sanayide millileştirme politikasına göre iaşe nazırı Kara Kemal'in başlattığı bir teşebbüs tarafından çalıştırılmıştır. 1.Dünya Savaşı’ndan sonra atıl durumda kalan fabrika 1927 yılında, Cumhuriyet'in Adana'da ilk olarak Türk girişimciler ile oluşturulan Milli Mensucat TAŞ tarafından satın alınmıştır. Milli Mensucat TAŞ Atatürk'ün Adana'daki sahipsiz fabrikaların değerlendirilmesi direktifi üzerine 1. Dönem milletvekili Nuh Naci Yazgan ve üç ortağı ile kurulmuştur.

1935 yılında şehir plancısı Herman Jansen, fabrikaların çoğunlukla bulunduğu şehrin bu bölümünü 'endüstri alanı' olarak belirlemiştir. Jansen'in bu tarihteki planlarında henüz fabrikadaki ek birimlerin inşa edilmediği görülmektedir. 1937 yılında ressam Sururi Taylan fabrikanın suluboya resmini çizmiştir. Bu suluboya çalışmanın tadilat öncesi canlandırma olarak çizildiği düşünülmektedir. 1939 yılında fabrikanın komşu parselindeki devlet demiryollarına ait arazi satın alınmış, fabrika arazisi genişletilmiştir. Dokuma bölümünün de bu dönemde bugünkü boyutlarına ulaştığı düşünülmektedir.

Fabrikada dokuma bölümlerinin çatısı, kuzeyden ışık alan şed çatı sistemi ile geçilmiştir. Çatılardaki özgün ahşap makas sistemi dikkat çekmektedir. Fabrikanın pencere ve kapıları özgünlüğünü korumaktadır.

Fabrikada üretilen kumaşların satışı için giriş bölümüne büyük bir mağaza birimi inşa edilmiştir. Ambar bölümünün orta avlusunda yangın havuzu yer almaktadır. Fabrika Miili Mensucat TAŞ tarafından 1977 yılına dek işletilmiştir. 1977 yılında Milli Mensucat TAŞ ekonomik nedenlerden dolayı faaliyetine son vermiş ve fabrika bina ve tesisleri el değiştirmiştir.

1983 yılında 49 yıllığına Milsan Mencucat olarak şahsa kiralanan fabrikanın SSK 'ya olan borçları sebebiyle kapandığı bilinmektedir.

Fabrika taşınmazları 2006 yılında Adana Koruma Kurulu tarafından 2. dereceden risk grubunda yer almak üzere tescillenmiştir. 2011 yılında ise belediye imar planındaki değişiklikte üzerinden yol geçmesi sebebiyle fabrikanın ambar bölümünde yer alan 13 depo binası tescilden çıkarılmıştır. Günümüzde koruma sorunlarıyla karşı karşıya olan fabrika, ambar bölümündeki 13 yığma depo ile birlikte mimari ve işlevsel açıdan bir bütünlük göstermektedir. Fabrikanın bütüncül niteliği gözardı edilmeden yeniden işlevlendirme kararları verilmelidir.

2

Ankara, 100. Yıl Çarşısı Yiğit Acar

1967 yılında Ankara Valiliği’nin açtığı ulusal bir yarışma ile kazanılmış olan yapı, Semra Dikel ve Orhan Dikel tarafından tasarlanmıştır. Anafartalar Çarşısı ve Uluş İşhanı ile birlikte Ulus Meydanı’nın çevresindeki üçüncü modernist çarşı ve ofis kompleksi olan 100. Yıl Çarşısı, bu üçlünün hep daha az bilineni olmuştur.

Yapıldıkları dönemin Türkiye’sindeki modernist anlayışı yansıtan bu üç yapının da günümüzde yıkılması ya da dönüştürülmesi gündemdedir. Çarşının orijinal tasarımında zemin katta kentle güçlü bir ilişki kuran parçalı bir yapı önerilmiş, bu parçalı yapı kademeli teraslar ve iç avlularla desteklenmiştir. Yapının cepheleri ise geniş cam yüzeyler, bant pencereler ve sürekli beyaz yüzeylerle tasarlanmıştır. Yapının ilk meclis tarafına bakan tarafında Ankara Palas, ilk ve ikinci Meclis’ler, Radison Otel ve Gençlik Parkı’nın görülebildiği bir teras, güney kısmında ise 6 katlı bir ofis kütlesi vardır. Bir çok niteliğiyle hem döneminin modernist anlayışının çağdaş bir örneği olan, hem de bağlamıyla kuvvetli ilişkiler kuran 100. Yıl Çarşısı 14 yıl süren uzun inşaa sürecinden başlayarak bir çok talihsizliğin yaşandığı bir proje olmuş ve sonuçta yapının bir çok değeri günümüzde ilk bakışta farkedilemez hale gelmiştir. Zemin kattaki kente açık geçirgen yapı proje değişiklikleri ile kapalı bir hal almış, yapının cephesi önce reklam panoları ardından da yapının cephe diliyle hiç bir şekilde uyuşmayan kompozit cephe elemanlarıyla kaplanmıştır.

Bu çalışmaya kaynak oluşturan araştırma ODTÜ Mimarlık Bölümü’nde, Yrd. Doç. Dr. Elvan Altan Ergut tarafından yürütülen Arch 544 Architectural History Research Studio dersi kapsamında üretilmiştir.

3

Ankara, Danıştay Binası Süreyya Topaloğlu

Danıştay binası başkent Ankara’nın merkezinde Atatürk Bulvarı üzerindeki üç önemli noktadan biri olan Zafer Meydanı’nın karşısında yer alır. Yapının bulunduğu alan, Kızılay ve Sıhhiye’ye kıyasla daha tanımlı bir kamusal alan olan Zafer Meydanı ve Zafer Park’ın bir uzantısı gibidir. Bulvar üzerinde yer alan yeşil alanlardan biri olan Zafer Park’ın çeperinde yer alan ve onu tanımlayan bir binadır.

Yapı, birlikte çalışan iki alçak ve bir yüksek kütle bloğundan oluşmaktadır. Yüksek blok bulvar üzerinde Emek İşhanı’ndan sonra gelen ikinci en yüksek binadır. Danıştay Başkanlığı, daireler ve bürolar çok katlı kısımda yer almaktadır. Alçak blokların birinde duruşma salonları ve bir konferans salonu, diğerinde ise kütüphane, kamuya açık işlem birimleri ve Necatibey caddesine bakan bir kafeterya bulunmaktadır. Bunun dışında çok geniş bir Ankara manzarasına sahip en üst katın tamamı çalışanların öğle yemeği yedikleri bir kafeterya olarak kullanılmaktadır.

Tasarım sürecinde yapının tüm işlev alanlarının kendi kimlikleriyle dışarıdan algılanabilmesi amaçlanmıştır.

Tasarımın çıkış noktası yapının işlev, strüktür ve malzemenin doğrudan bir dışavurumu niteliğinde olmasıdır. Ancak inşası sürecinde mesleki kontrollüğün proje sahibi ofise verilmemesi sebebiyle pek çok değişiklik yapılmış, amaçlanan görsellikten oldukça uzaklaşılmıştır.

1966 – 1969 yılları arasında Tekeli – Sisa Mimarlık Ortaklığı tarafından projelendirilen ve 1978 yılında yapımı tamamlanan Ankara Danıştay Binası Türkiye’de inşa edilmiş ilk çok katlı brüt beton bina örneklerindendir. İş alımı, tasarım ve inşa aşamasında özel bir ofisin Bayındırlık Bakanlığı’yla olan çalışma sürecinin incelenmesi açısından önemli bir örnektir.

Danıştay Binası’nın ofis tarafından hazırlanan çizimleri ve özgün maketi incelendiğinde bugünkü haliyle aradaki fark anlaşılabilir. İnşaat sırasında sıvanan bina amaçlanan brüt beton görünümünü kaybetmiştir.

Ayrıca bina için düz çatı tasarlanmasına rağmen inşası sırasında çatıya eğim verilmiş ve projede yer almayan metal bir malzemeyle kaplanmıştır.

Türkiye’de uzun yıllar birlikte önemli projelere imza atmış olan Tekeli –Sisa Ortaklığı’nın bir projesi olarak “Danıştay Binası” ilginç bir hikayeye sahiptir. Geçen yıl Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yeni bir Danıştay Binası inşa edildiğinden bu yıl boşaltılan bina şu an boş durumda, hiçbir kurum ya da kuruluş tarafından kullanılmamaktadır.

4

Sivil Mimari Bellek* Ankara, Demirlibahçe’de İkiz Apartmanlar Yeşim Uysal

Ankara Mamak’ta Demirlibahçe semtinde bulunan ikiz apartmanların tasarımı 2. Dünya Savaşı sonrası Türkiye’de mimarlık ortamını şekillendiren ve önemli modern mimarlık ürünleri veren Nejat Ersin’e aittir. İkiz Apartmanlar 1956 yılında inşa edilmiştir. Ancak mimarın yapıyı, 1955 yılında, Türkiye mimarlık tarihi literatüründe önemli bir yeri olan Cinnah 19 apartmanı ile eşzamanlı olarak tasarladığı göze çarpmaktadır.

Her iki yapının projelerinde aynı dilin yakalandığı ifade edilebilir ise de, İkiz Apartmanlar projesinin uygulama aşamasından itibaren oldukça büyük değişikliklere uğradığı, sonunda özgün kimliğinin farklı bir biçimde değiştirildiği görülmektedir. Nejat Ersin’in Cinnah 19’da –kısıtlı bütçeye rağmen- kendisi ve çalışma arkadaşları için yaptığı tasarım ve uygulamanın özgürlüğünü bulamamış olduğu açıktır. Bu dönemde bölgede inşa edilmiş olan yapılar 1940’lı yılların mimarlık anlayışı uyarınca, geniş saçakları, simetrik cepheleri, cephede giriş katlarında kullanılan kesme taşları, dökme demirden korkulukları ve yığma tuğla sistemleri ile geçmişe referansla tasarlanmış ya da doğrudan uygulanmış yapılardır. Bu çerçevede İkiz Apartmanlar projesi “Türkiye modernizminin yerel uzlaşmalarını” yansıtması bakımından büyük önem taşımaktadır. * Sivil Mimari Bellek başlıklı yazılar Doç.Dr. Nuray Bayraktar’ın yürütücü, Doç.Dr. Bülent Batuman, Dr. Umut Şumnu ve Tezcan Karakuş Candan’ın araştırmacı, Ece Akay, Elif Selena Ayhan, Y.Yeşim Uysal ve Aslı Tuncer’in bursiyer olarak görev aldığı Ankara’da 1930-1980 Yılları Arasında Sivil Mimari Kültür Mirası: Araştırma Belgeleme, ve Koruma Ölçütleri Geliştirme adlı TÜBİTAK projesi kapsamında yapılan araştırmalar ve elde edilen veriler sonucunda yazılmıştır.

5

Sivil Mimari Bellek Ankara, Etiler Sitesi

Nuray Bayraktar, Aslı Tuncer, Emine Asrav

Türk Eti Yapı Kooperatifi tarafından gerçekleştirilmiş olan yerleşim bir adada dört blok-A, B, D, E bloklar -ve bir adada bir blok –F blok - olmak üzere toplam beş bloktan oluşmaktadır. A ve D bloklar iki girişli B, E, ve F bloklar tek girişlidir. Yerleşimde düşeyde sağlanan yükseklik ile zemin yoğun yapılaşmadan arındırılmış, C bloğun inşa edilmemesi sonucu açık alan yüz ölçüm olarak artmıştır. Eti Blokları, yoğun yeşil dokusu ile ve konut yapılarının mimari özellikleri ile dikkat çekmektedir.

Eti Blokları yerleşiminin mimarı Haluk Berksan’dır. 05.02.1957 onay tarihli projeye uygun olarak inşa edilmiş olan yapılar aynı plan şemasına sahip, ön ve arka cepheli , oldukça büyük dairelerden oluşmaktadır. Her katta iki daire olan bloklarda yüksek giriş nedeniyle bodrum kat tam kat olarak algılanmakta, zemin kat ve bodrum kat cephe görünümleri açısından tip katlardan ayrışmaktadır.

Eti Blokları konut yapılarında her iki cephede de eşit olmayan büyüklükte balkon vardır. Yemek bölümüne açılan ve arka cephede yer alan balkon bağımsızdır. Salona açılan ve ön cephede yer alan balkon ise cephenin bir elemanı olarak ele alınmıştır. Kooperatif üyeleri arasında eşitlikçi bir yaklaşımla aynı plan şeması uygulanarak blokların yan cepheleri sağır bırakılmıştır.

Konut yapılarının plan şemasında bir ana koridor yer almakta ve tüm mekanlar bu koridorla ilişkilenmektedir. Ana koridor girişte antre işlevindedir. Mutfak ,w.c , ve salon ilişkisi antreden sağlanmaktadır. Antrenin devamında oluşan koridor yemek odası ve salonu bağlamakta, sandık odası, banyo ve üç yatak odası yine ana koridorun devamında özelleşmektedir. Plan şeması genel kullanımdan, özel kullanıma geçişi öngörmektedir.

Eti Blokları konut yapılarını önemli kılan özellik prizmatik kütle biçimlenmeleri ve yalın cephe görünüşleridir.

Yapıların yatayda ki etkisi cephede büyük bir hareketlenme sağlayan balkonlar ile güçlendirilmiş, düşeyde yer alan bağımsız prizmatik sirkülasyon çekirdeği ile yatay ve düşey dengesi sağlanmıştır. Cephelerde yer alan pencere parapetleri yine yatay etkiyi güçlendirmek üzere kat silmeleri ile okunur kılınmıştır. Bloklarda kırma çatı kullanılmış ancak, teras parapetleri ile çatı algılanamaz hale getirilerek yatay etkinin kaybolmaması sağlanmıştır.

Eti Blokları konut yapılarında sirkülasyon çekirdeği merdiven kovası ve asansörden oluşmaktadır. Düşey etkiyi güçlendiren, merdiven kovasını vurgulayan ve ışık almasını sağlayan ızgaralar bloklarda her ayrıntının özenle ele alındığının göstergesidir. Aynı özen iç mekanlarda da devam etmekte, balkon korkulukları, merdiven korkulukları özgün tasarımları ile öne çıkmaktadır. Eti Blokları gerek biçimlenme özellikleri, gerek kullanılan malzemeler, gerek detaylardaki bu özen nedeniyle dönem yapıları içinde önemli bir yere sahiptir.

6

Sivil Mimari Bellek Ankara, İş Bankası Evleri Umut Şumnu

Lemi Varnalı tarafından tasarlanan ve Çankaya Güzeltepe Mahallesi’nde (çoğunluğu Ahmet Mithat Efendi Sokak’ta) yer alan, aynı tipte tasarlanmış, bahçelerle birbirlerine bağlı, her biri 5 katlı (1 bodrum, 1 zemin, 3 normal kat) toplam 8 apartman yapısından oluşan İş Bankası Evleri, İş Bankası’nın 1951 İkramiye Planıyla başlattığı ve İhap Hulusi Görey’in tasarladığı posterle halka duyurusunu yaptığı “ikramiye evleri” sürecinin bir parçasıdır. İş Bankası Evleri’nin dışarıdan görünüşü son derece mütevazi, ekonomik ve sadedir. İlk göze çarpan özellikleri geniş pencere açıklıkları, geniş ve yatayda uzanan balkonları, bu balkonlara paralel bir çizgiyle tasarlanan balkon demirleri ve taş-kaplamalı şömine bacalarıdır.

Yapıların cephedeki sadeliği giriş mekanında da devam eder. Ancak giriş mekanı cephelere göre daha zengin mimari detaylar barındırır. Yapıların girişleri ön cepheden yaklaşık 3 metre yan cepheden yaklaşık 1 metre kadar içeri çekilerek tanımlanmış ve girişin önünde saçak işlevi gören yarı açık bir mekan oluşturulmuştur. Bu yarı açık mekanda en dikkat çeken mimari eleman içeri çekilen girişin etrafını saran havuzlardır. Şu anda tamamen kapatılmış olan ya da kumla doldurulan bu havuzların içinden özgün projede tamamı cam, sadece yerden 60.cm yüksekliğinde kalın metal bir bantla bölünen bir doğrama yükselir. Şeffaf giriş, iç mekanı, özellikle de mimar tarafından tasarlanan posta kutularının yer aldığı antreyi görünür kılar. Posta kutularının yer aldığı antre geçildikten sonra, kullanıcıyı, içinden merdivenin yükseldiği ve tüm kat hollerini birbirine bağlayan 570cm x 335cm büyüklüğünde bir galeri boşluğu karşılar.

Apartmanların ortak mekanlarını özel mekanları kadar değerli kılan bu galeri boşluğunun tepesinde galeri boşluğuyla aynı büyüklükte bir çatı-penceresi vardır.

Galeri boşluğunun katlar arasında sağladığı hacimsel ve görsel ilişki galeri boşluğunun etrafını saran düşey metal profillerle daha da kuvvetlenir. Merdivenler, galeri boşluğu ve düşey metal profillerle katlar arasında sağlanan görsel ve hacimsel ilişkiyi fiziksel olarak da destekler. U-tipindeki iki kollu orta sahanlıklı düz merdivenin bir kolu galeri boşluğuna bakarken diğer kolu duvar tarafındadır. Fakat merdiven duvardan 15cm. kadar koparılmış ve kendi kendini taşıyacak şekilde tasarlanmıştır. Merdivenin her bir kolunu bir omurga kirişi taşır, yapıların en güzel mimari detaylarından biri bu omurga kirişlerinde görülür: Mimar sahanlıkta buluşan iki omurga kirişinin arasında, sahanlığın duvarla buluştuğu yerde, yaklaşık 5 cm.’lik bir boşaltma yapmıştır. Sahanlıkta dururken yaklaşık 2 metre yüksekliğinde bulunan ve yapıların genel mimari diliyle uyumlu olan aydınlatma elemanı Lemi Varnalı tarafından iki yönlü ışık verecek şekilde tasarlanmıştır.

Siyah metal taşıyıcı üzerine beyaz plexi-glass malzemeden yapılmış olan aydınlatma elemanı hem bulunduğu sahanlığı aydınlatmakta hem de iki omurga arasındaki boşluktan sızarak bir üst kattaki sahanlığın yüzeyinde gizli-hafif bir ışık oluşturmaktadır. Sözü edilen mimari özellikleriyle Lemi Varnalı tarafından tasarlanan İş Bankası Evleri Ankara’da belgelenmesi ve korunması gereken önemli sivil mimarlık örneklerinden biridir.

7

Sivil Mimari Bellek Ankara, Konservatuar Evleri Nuray Bayraktar , Bülent Batuman

Konservatuar Evleri oldukça yoğun bir konut dokusuna sahip olan Keçiören’de açık ve kapalı alanlar dengesi ve yapıların dış mekanla oluşturduğu bütüncül ilişki nedeniyle özgün bir yerleşim yeri olarak öne çıkmaktadır.

A,B,C,D olmak üzere toplam dört bloktan oluşan yerleşimde yapıların konumlanışında içe dönük bir yaklaşımın benimsendiğini söylemek mümkündür.

Konservatuar Evleri A ve B blokları 1 bodrum kat+zemin kat+3 normal kat olmak üzere C ve D bloklar 1 bodrum kat+ zemin kat+2 normal kat olmak üzere düzenlenmiştir.Bu yanı ile yerleşim Keçiören’de bağ evi geleneğine benzer bir ele alışla tasarlanan müstakil ve tek/iki katlı konutlardan oluşan Ucuz Subayevleri Kooperatifi , Kalaba Mebus Evleri Kooperatifi ve Merkez Bankası Mensupları Kooperatifi evlerinden ayrışmakta, bölgede çok katlı yapılaşma ile elde edilen site düzeninde ilk yerleşim yeri olma özelliği taşımaktadır.

Yerleşimde A ve B bloklar birbirleri ile “L” formu oluşturacak şekilde tasarlanmışlardır. Açık alan ile birincil ilişkili kurgulanan yapılarda servis mekanları yol cephesine alınmış, salonlar ve salonların açıldığı balkonlar açık alan ile ilişkili olarak kurgulanmıştır. C ve D bloklar ise her iki bloktan ve birbirlerinden bağımsız biçimde ele alınmış, yapılarda birincil ilişki sokak ile kurulmuştur. Açık alanda yer alan otopark nedeniyle servis mekanları açık alana , yaşam mekanları sokağa bakmaktadır.

Konservatuar Evleri yerleşiminde tüm bloklarda aynı plan şeması uygulanmıştır. Dairelere giriş küçük bir antre ile, yatak odalarına geçiş ise bir hol ile sağlanmaktadır. Hol antre ile ilişkilenmez, salonda yemek bölümü olarak ayrılan bölüme açılır. Balkon, salona aittir ve salonun yanındaki yatak odasından bu balkona çıkış yoktur. Ancak balkon cephede süreklilik gösterir ve böylelikle yapının yatay etkisini güçlendirir. Öte yandan mutfakla ilişkili, sadece mutfağa ait bir balkon daha vardır, ancak bu balkon vurgulanmaz.

1960 yılında tamamlanan Konservatuar Evleri’nin mimarı mimarlık ortamı açısından önemli bir isim olan Şevki Vanlı’dır. 1992 yılında, Mimarlar Odası III. Ulusal Mimarlık Ödülleri'nde Büyük Ödül (Sinan Ödülü) Şevki Vanlı'ya verilmiştir.

Konservatuar Evleri yerleşimini önemli kılan bir husus Konservatuar Evleri’nin 1955 yılında açılan bir yarışmada 1. lik ödülüne uygun görülen bir proje uyarınca gerçekleştirilmiş olmasıdır. Konservatuar Evleri yerleşimini önemli kılan diğer bir husus özelleşmiş kullanıcı grubudur. Kooperatif mensupları dönemin konservatuar hocaları, sanatçılar ve entelektüel aydınlardır. Mithat Fenmen, Mahir Canova, Ayten Gökçer gibi sanatçılardan Mahmut Makal gibi edebiyatçılardan oluşan kullanıcı grubu ile de yerleşim, modernleşme anlatısının yaşamsal ipuçlarını barındıran bir özelliğe sahiptir.

8

Sivil Mimari Bellek Ankara, Merbank Yapı Kooperatifi Evleri

Nuray Bayraktar, Umut Şumnu, Ece Akay Şumnu

Merbank Yapı Kooperatifi yerleşimi konut biçimlenmeleri, farklı tip konutlarla elde edilen çeşitlilik, benzer kullanıcı grubu ile sağlanan yaşamsal ilişkiler ağı ve en önemlisi yoğun konut dokusuna sahip bir bölgede halen varlığını koruyan açık yeşil alanları ile dikkat çekmektedir. Yerleşim bu açıdan Keçiören bölgesinde önemli bir referans noktasıdır. Merbank Yapı Kooperatifi yerleşiminin geçmişte bölgede kooperatifler aracılığı ile gerçekleştirilmiş müstakil toplu konut yerleşimlerinin bir parçası ve bağ evleri geleneğinin bir devamı olduğunu söylemek mümkündür. Sanatoryum Caddesi ile sınırlanmış yerleşimde ana yolda yer alan evler sıra evler biçiminde, ara sokaklarda yer alan evler ise bağımsız müstakil evler biçiminde yapılmıştır.

Merbank Yapı Kooperatifi yerleşimi, Merkez Bankası çalışanları için Merbank Mensupları Yapı Tasarruf Kooperatifi tarafından 6 farklı tip projeye uygun olarak gerçekleştirilen toplam 195 konut yapısından 2 2 oluşmuştur. Tip projeler A,B,C,D,E, G tipi olarak adlandırılmıştır. 116 m ve 315 m arasında değişen oldukça büyük bir kullanım alanına sahip olan konut yapıları 29 Ekim 1961 tarihinde çekilen bir kura ile sahiplerine dağıtılmıştır.

Yerleşimde yer alan konutlardan B ve D tipi iki katlı, A, C, E ve G tipleri tek katlıdır. Konutların plan şemalarında göze çarpan husus giriş ile ilişkilenen bir holün varlığı ve hol ile ilişkilenen özel ve genel kullanım mekanları ayrışmasıdır. Özel kullanımlar kendi içlerinde ayrıca bir koridorla bağlanmaktadır. Konut yapıları iki , üç ve dört yatak odalı olarak ele alınmış, salon ve en az bir yatak odasının balkon ile dışa açılması sağlanmıştır.

Merbank Yapı Kooperatifi Evlerini özgün kılan biçimlenme kararlarıdır. Konutlar modern mimarlık vurgularında önemle yer alan “kübik” biçimlenme özelliği gösterirler. Sade ve yalın cepheleri ile dikkat çekerler. Çatı, biçimlenme kararları açısından büyük önem taşır. Tek eğimli olarak düzenlenen çatıyı saklamak üzere konutlarda bir cephede parapet yükseltilir. Dolayısı ile üçüncü boyutta eğimli parapetler ile konut yapıları hareketlenir. Aynı hareketlenme cephelerde de görülür. Cepheler düz bir satıh oluşturmaz, zemin ve çatı arasında eğimli bir satıh oluşturur. Cephede elde edilen bu hareketlenme balkon korkulukları ile dengelenir. Sade ve yalın cephelerde yer alan balkon korkulukları konutları hafifletir,cephelere zarafet katar.

Merbank Yapı Kooperatifi Evleri gerek konut yapılarının iç mekan kurgusu, gerek biçimlenme özellikleri ve gerekse de detaylara ve iç mekana yansıyan zengin tasarım kararları ile özgün bir örnek olarak büyük önem taşımaktadır

9

Sivil Mimari Bellek Ankara, Mintrak Yapı Kooperatifi

Tezcan Karakuş Candan

Yapının yeri, dönemde “Deliller Tepesi” olarak kayıtlara geçmiştir. Ankara’dan Hacca gidenlerin uğurlandığı bu mevkii şimdi Esat Caddesi Dörtyol olarak bilinen bölgedir 3-4 katlı yapıların bulunduğu bölgede, Mintrak Yapı Kooperatifi’ne, 2,5 emsalli yoğunluk ve hmax 24 .00 metre verilmiştir. 40.00 metre cephesi olan yapı 70/A ve 70/B kapı numaralı, simetrik olarak tasarlanan A ve B bloklardan oluşmaktadır. Yapı yoldan 10.00 metre içeride konumlanmış, bu konumlanma yapının yoğun kütle etkisini hafifletmiştir.

Demirtaş Kamçıl - Rahmi Bediz tarafından konut olarak tasarlanmış olan yapının zemin katı ilk projelendirmede dairesel formda kolonları olan bir açık alan olarak ele alınmış, yapı boşluklu davetkar, ön ve arka cephe çevresinin sürekliliğini sağlayan bir geçirgenlik oluşturacak şekilde kurgulanmıştır. Sosyal paylaşım mekanı olarak işlevlendirildiği tahmin edilen bu alan 1960 yılında dükkan olarak ruhsata bağlanmıştır. 1962 yılında tamamlanmış olan yapının şu andaki kullanımı konut+dükkandır Yapının ön ve arka cephelerinde tüm cephe boyunca devam eden ve yatay etkiyi güçlendiren balkonlar ve balkonlarla birlikte ele alınan açıklıklar düşeyde bir denge oluşturarak, yapıyı anıtsallıktan ve abartılı duruştan kurtarmıştır. Balkonlara açılan pencere kayıtları boşluk ve doluluk oranlarıyla cephe ile bütünleşen geometrik bir ögeye dönüşmüştür. Yapı girişine cephe veren merdiven çekirdeğinin estetize edilerek balkonlarla birleşmesi ise yapı bütünlüğünü bozmayan, tamamlayan bir tasarım yaklaşımının ifadesi olarak öne çıkmaktadır.

Yapının her katında tek tip daire planı kullanılmıştır. Orta dairelerde iki yan duvar sağırdır, yanlarda yer alan daireler ise sadece banyo pencereleri ile dışa açılmıştır. Dairelerde antre, salon, yemek bölümü ve koridorla mutfağa bağlanan bir yaşam alanı birlikte tasarlanmıştır. Yatak odaları ve banyo başka bir koridor ile kendi içerisinde bağımsızlaştırılmıştır. Yapının mimarları tarafından bu tasarımdan bir yıl önce projelendirilen Yeşiltepe Blokları’ndaki T biçimli salon şemasının bu yapıda da tekrar edildiği görülmektedir. Kullanım çeşitliliği açısından karakteristik formunu taşımakla birlikte , salondaki dairesel kolon, açık mekan olmasına rağmen antreyi tanımlayarak gizli bir T formunu yakalamaktadır.

Mintrak Yapı Kooperatifi, kütle etkisi, cephe bütünlüğü, sadeliği, balkonların her iki cephede yatayda ve düşeyde oluşturdukları denge, tasarımdaki yalınlık, gündelik yaşamın tasarıma yansıması ve en ince detayların tasarlanması gerekliliği fikrinin oluşmasına olanak sağlayan kurgusuyla özgün bir örnek olarak durmaktadır.

10

Sivil Mimari Bellek Ankara, B. Rıfat Akar Evi Nuray Bayraktar , Elif Selena Ayhan B. Rıfat Akar Evi kütle etkisi ve cephe özellikleri ile dönem yapıları açısından önemli bir örnektir.

Ankara’da gerçekleştirilen çok sayıda konut yapısının mimarı Bekir İhsan tarafından tasarlanmış olan B.Rıfat Akar Evi’ne ait iki proje mevcuttur.

1936 tarihli projede yapının bodrum kat+zemin kat+1 normal kat olarak tasarlandığı görülmektedir.

Zemin kat ve 1. kat aynı plan şemasına sahiptir, sadece zemin kattaki giriş mekanı 1. katta odaya dönüşmüştür. Bodrum katı aynı zamanda kullanım mekanı olarak düzenlenmiş olan projede, dairelere küçük bir antreden girilmekte, bu antre mutfak, w.c ve banyo gibi servis mekanlarının yer aldığı bir başka antreye ve odaların bağlantılı olduğu bir hole açılmaktadır. Servis mekanlarının yer aldığı antre hol ile ayrıca ilişkilenmekte,banyonun yatak odası olarak düşünülen oda ile ayrıca bağlantısı bulunmaktadır. Şemada genel kullanım mekanları ve servis mekanları ayrımı oldukça net bir biçimde okunabilmektedir. İki cepheli olarak tasarlanan yapıda üç balkon vardır. Balkonlardan birisi mutfak ile bağlantılıdır. Arka cephede yer alan diğer balkona sadece yatak odasından çıkılmakta, banyo, w.c ve mutfak pencereleri bu balkona açılmaktadır. Ön cephede yer alan diğer balkon tek bir oda ile ilişkilidir. Yapıda en büyük oda baş oda geleneğinin bir devamı olarak değerlendirilebilecek biçimde cephede çıkma yapmakta, aynı odada yer alan köşe pencereleri bu savı güçlendirmektedir.

1951 yılına tarihlenen proje ile yapıya aynı plan şeması üzerinden bir tam kat ve ön ve arka cephe sınırı içeri çekilmek suretiyle elde edilmiş bir çatı arası katı ilave edilmiştir. Cephedeki bütünlüğü bozmamak üzere ön cephede yer alan balkonun korkulukları cephede aynı biçimde devam ettirilerek balkon odaya eklenmiştir. Yine banyo küçültülerek sadece antreden giriş sağlanmış, yatak odası bağlantısı iptal edilmiştir.

B .Rıfat Akar Evi, Sözen ve Tapan tarafından “İkinci Ulusal Mimarlığa Geçiş Dönemi” olarak adlandırılan dönemde tasarlanmıştır. Dönemin, geleneksel konut mimarlığının biçimsel özelliklerini hatta iç organizasyonunu önemseyen yaklaşımı B.Rıfat Evi’nin kütle etkisinde ve cephe düzeninde açık bir biçimde görülür. En büyük odadaki çıkma ve çıkma pencereleri geleneksel konut mimarlığının önemli referanslarıdır. Bu durum yapının mimarı tarafından yapının tanıtıldığı yazıda “evin dış görünüşünde hareket ve nispete ehemmiyet” verildiği biçiminde ifade edilmiştir. Ancak yapının geleneksel konut mimarlığının öğelerine gönderme yapan kütle etkisi ve cephe özellikleri balkon korkulukları ile çelişir. Çağdaş bir malzeme ile, net ve yalın çizgisel bir eleman olarak korkuluklar yapının ulusal- çağdaş ikileminde bir yerde durmasına yol açar. Bekir İhsan’ında aslında bu ikilemde konumlandığını söylemek mümkündür.

Yapının iç mekanlarında özgün düzenlemeler ve geleneksel konut mimarlığının referansları yer almaz.

Dönemin malzemeleri ile düzenlenmiş iç mekanlarda tasarım açısından önemli ayrıntılar yoktur. En önemli ayrıntı yapının dairesel bir form arayışı ile düzenlenmiş merdiven korkuluklarında görülür.

B.Rıfat Akar Evi gerek mimarlık tarihi okumalarındaki yeri, gerek -değişimine karşın- günümüze dek ulaşabilen dönem temsili bir konut yapısı olarak özellikleri ve gerekse de mimarının literatürde bildik bir isim, Bekir İhsan olması nedeniyle önemli bir yapı olarak değerlendirilmektedir.

11

Ankara, Kumrular İkamet Sitesi Nur Yaren

Kumrular İkamet Sitesi, 1956 yılında Ankara’da Kızılay Mahallesi Kumrular Caddesi üzerinde inşa edilmek üzere bir konut projesi olarak tasarlanmıştır. O dönemde konutların çoğunlukta olduğu bir bölge olan fakat merkezin yer değiştirmeye başlamasıyla ticari yapıların çoğalmaya başladığı bir bölge olan Kızılay’da inşaatına başlanan yapının, inşaat sürecinde işlevinde ve tasarımında bir takım değişiklikler olmuş ve yapı ilk tasarlandığı şekilde inşa edilememiştir. Merkezin Kızılay’a kaymasıyla birlikte çoğalan ticaret yapılarına karşılık olarak ‘Kumrular İkamet Sitesi’ de işlev değiştirip inşasının hemen ardından ofis yapısı olarak kullanılmıştır.

Döneminin mimarisine bir çok referans veren yapı grubu ikisi beş katlı, biri on üç katlı olan üç ana prizmatik kütleden ve bunları birbirine bağlayan tek katlı kütlelerden oluşmaktadır. Yapı grubunu oluşturan bu prizmatik kütlelerde hareketlilik cephelerdeki balkonlar ile sağlanmıştır. Cephe düzeninde kullanılan geniş açıklıklar, strüktür sistemi gridinin cepheden okunması ve tüm cephelerdeki renkli mozaik kaplama da yapının inşa edildiği dönemdeki tasarımlarda sıkça görülen detaylardır.

1956 yılında tamamlanan projeye bakıldığında, yapı grubu içerisinde bulunan her mekan; konut birimleri ve farklı nitelikteki eğlence mekanları gibi, işlevin getirdiği gerekliliklere göre tasarlanmış ve tefriş edilmiştir. İç mekanda katlarda tek, iki ya da üç odalı apartman daireleri bulunmaktadır. Yapı grubunun bu özelliği yapıların aynı anda farklı niteliklerde kullanıcılara hitap etmesinin düşünüldüğünün bir göstergesidir.

Tasarıma gösterilen bu özen, yapının mekansal tasarımıyla birlikte bu yapı grubu içerisinde bir yaşam tarzı da öngörüldüğünü göstermektedir. Aynı zamanda bu tasarım, yapının bulunduğu çevrede döneminin yaşam tarzına ilişkin izler de taşımaktadır. Yapı grubu, tasarımı, inşa süreci ve günümüzdeki durumu ile Ankara’nın bugünkü kent merkezlerinden biri olan Kızılay’ın geçirdiği dönüşüm sürecine tanıklık etmektedir.

12

Ankara, Muammer Aksoy Apartmanı Yıldız İpek Mehmetoğlu

1954 yılında tasarlanmış olan bina, Muammer Aksoy ve akrabaları için yapılmış 2 katlı, 6 daireden oluşan ve köşe parselde bulunan 2 bloktan oluşmaktadır. Zemin kat bir giriş holü, 2 daire, kömür odaları ve depolardan oluşmakta ve bir servis girişiyle direkt olarak dışarıya bağlanmaktadır. Zemin seviyesinden yaklaşık yarım kat yüksekte olan birinci kata ise giriş holünden erişilmektedir. Birinci ve ikinci katlar aynı plan tipine sahip olup, 3 odalı iki daireden oluşmaktadırlar. Ankara Bahçelievler mevkiinde yer alan bina, öncelikle 50ler dönemi bölge transformasyonunu göstermesi açısından kıymetlidir. Bölgenin tek / iki katlı yapılarından apartman bloklarına dönüştüğü döneme denk gelmekte ve modern mimariye dönüşte önemli bir örnek teşkil etmektedir. Aynı zamanda, dönemde hakim olan yap-satçı piyasadan etkilenmeyip profesyonel mimar-işveren ilişkisini gösteren iyi bir örnektir. Bunun yanında esas önemini, mimarın inşa edilmiş ilk yapısı olmasından alır. İşveren-mimar ilişkilerinin en sancılı dönemleri sayılabilecek bir dönemde inşa edilmiş yapı, genel olarak mimarın etkisini yitirdiği ve piyasada söndürüldüğü bu döneme tezat oluşturacak şekilde, Muammer Aksoy’un kişisel isteği doğrultusunda tamamen mimar Şevki Vanlı tarafından tasarlanmıştır ve inşaat süreci yine yanlız Vanlı tarafından sürdürülmüştür. Öyle ki, mimarın profesyonel hayatında da kilit taşı rolü oynar. Vanlı’nın mimariyi iç, dış, form, işlev, teknoloji ve malzemenin ayrılamaz bir bütünü olarak gören algısının ilk ve belirgin bir ürünüdür, güncel teknolojinin ve malzemelerin mimari çözümlemelerle bütünsel olarak kullanıldığı gözlemlenir. Bu anlamda yapı hem dönemin modern mimari hareketinde konut tipolojisinin aldığı yönü, hem de mimarın kişisel ve profesyonel hayatında oynadığı rolü göstermesi açısından oldukça önemlidir. Tüm bunlar göz önüne alındığında bu tek konut yapısı üzerinden, dönemin işveren-mimar ilişkileri, mimarın profesyonel hayatındaki yeri, genel bir çerçeveden bakıldığında yine bulunduğu yerleşimin tarihinde oynadığı rol izlenmekte, ve kendi içinde barındırdığı mimari özellikleri, yapım teknikleri, plan çözümlemeleri ve yarattığı modern yaşam alanları açısından döneme yerleştirildiğinde farklı bir noktada durduğu görülmektedir.

13

Ankara, Tekdal Apartmanı Seda Sokullu

Adını Dalokay-Tekelioğlu ortaklığının kısaltmasından alan Tekdal apartmanı Cinnah Caddesi’ne paralel eski adıyla Çevre Sokak’ta konumlanmıştır. Bu apartman dönemin özelliklerini yansıtması ve döneme ışık tutması açısından önemlidir. Ayrıca kendine has karakteristikleriyle birlikte modern mimarlık pratiğinde de yerini almıştır. Yapı, şehrin güney bölgesinde konumlanmış olup konut dokusu içinde yer almaktadır. Bu bölge nüfus artışlarıyla birlikte şehrin büyüme eksenlerinden birini oluşturmuş ve Lörcher planının ekonomik ömrünü tamamlamasından sonra öneriler Jansen ve Yücel&Uybadin planlarıyla şekillenmiştir.

1950lerde endüstriye yabancı sermayenin gelmesi, özel sektörün gelişmesi ve arazi mülkiyeti kavramının oluşması gibi değişiklikler yüzünden sosyo-kültürel ve ekonomik bağlamda şehir yeni bir kimlik kazanmaya başamıştır. Ayrıca yeterli konut stoğunun ve arazinin olmaması, arazi fiyatlarını arttırarak yeni bir kentsel dinamiğin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Maksimum kar, rant arayışı içinde yapılardaki standardizasyon ve tekrarlar baskın hale gelerek mekânsal organizasyonlarda değişiklikler olmuştur. 1965’te kabul edilen kat mülkiyeti kanunu ile birlikte de yap-sat mekanizması konut pratiğinde ağırlığını hissettirmeye başlamış ve müteahhit evi (kira evi) denilen apartman blokları artmıştır. 1962’de inşaatı tamamlanan Tekdal apartmanı da 1968’de Dalokay-Tekelioğlu tarafından verilen bir dilekçeyle kat mülkiyetine geçiş yapmıştır.

Ayrıca 1951’de çıkan yasaya göre artan kat ihtiyaçları doğrultusunda konutlarda teras katı olabilecektir. Bu özellik 1955’te tanımlı bir konut bölgesi haline gelen Cinnah’ta çok yaygın olmakla birlikte Tekdal apartmanında da gözlenebilir.

Genel imar kurallarına uyan bu yapının yapı sistemi ve planı genel apartman plan tipolojisinden çok da farklı olmamakla birlikte ikiz bir yapı olması ve cephe organizasyonundaki anlayış sayesinde çevresindeki yapılardan farklılaşmakta ve bir özgünlük kazanmaktadır. Ayrıca yap-sat sistemindeki müteahhit-mimarmüşteri ilişkisi sorgulandığında bu yapıda bir farklılık görmekteyiz. Müteahhit, mimar ve müşterinin aynı kişiler olması bu ilişkinin anonimliğini ortadan kaldırırken, sonradan eklenen daire sahipleri müşterinin anonimleşmesi sürecini göstermesi açısından önemlidir. Bütün bu özelliklere bakarak bu yapının bir geçiş dönemi yapısı olduğunu ve artan yoğunluklu konut ihtiyacına nasıl özgün bir cevap verilebileceğini görmemiz açısından önemli olduğunu söyleyebiliriz.

14

Ankara, Vakıflar Bankası T.A.O. Genel Müdürlüğü İlkay Dinç Uyaroğlu

Atatürk Bulvarı (Ankara) üzerinde bulunan Vakıflar Bankası Genel Müdürlük yapısı 1972 yılında yapılan sınırlı bir yarışma sonucu Ertur Yener, Erdoğan Elmas ve Zafer Gülçur tarafından projelendirilmiş, 1975 yılı itibariyle kullanılmaya başlanmıştır.

Proje ekibinin, o dönemde ürettiği projelerde de hakim olan rasyonel/akılcı çözümler üretmek üzerine odaklaşan mimari yaklaşımın, Vakıflar Bankası Genel Müdürlük yapısının tasarımında da hakim olduğu görülmektedir. Bulvar nizamına ve çevresinde bulunan yapılarla uyum içinde olan yapı, genel olarak üç bloktan oluşmaktadır. Bulvar cephesine bakan alçak katlı yapı genel müdürlük ve merkez şube bloğu olarak tasarlanmış ve yapının temsili özelliğinin öne çıkarıldığı bir araç olarak kullanılmıştır. Yüksek olan blok ana ofis bloğu olarak projelendirilmiştir. 1987 yılında ofis bloğuna mekan yetersizliği nedeniyle 2 ilave kat inşa edilmiştir.

Proje mimarları, arazinin alanı ve biçimini en akılcı yolla kullanmak amacıyla, alçak katlı Alman Okulu yapısının bulunduğu kuzey yönünün Ankara’ya açılmak için en uygun yön olduğunu düşünerek ana ofis bloğunu kuzey-güney yönünde konumlandırmıştır. Doğu yönünde ise konferans salonu önerilmiştir.

Projenin özgün halinde, bu bloklar merkezde, güney yönü açık bir avluyla dış mekana açılabilmektedir.

Günümüzde avlunun dışa açılan güney cephesi iki katlı ofis birimiyle kapatılmıştır.

Yüksek yoğunlukta yapılaşma problemini çözmek amacıyla, merkezi bir iç avlu yaratma fikri, Cemil Topçubaşı, Coşkun Erkal, Aligül Ayverdi, Ersen Gömleksizoğlu’ndan oluşan jüri ekibinin, yapıyı birinci proje olarak görmelerindeki en önemli nedenlerden birisidir. Yarışmada ikinci olan İlhami Ural ve üçüncülüğü kazanan Mustafa & Gönül Aslaner ekibi onların tam aksine araziyi komple kullanma eğilimine gitmişlerdir.

Yapı betonarme karkas sistemle inşa edilmiştir. Yapının uzun yıllar hizmet vermesi ve yapının prestij unsuru açısından da öne çıkması arzulandığı için, yapının inşaatında dönemin en kaliteli ve dayanımı yüksek yapı malzemeleri kullanılmıştır. Projenin mimarlarının genel yaklaşım ilkelerinden birisi de tasarım sürecinin başlamasıyla birlikte yapının sistem detaylarını oluşturma çabalarıdır. Bu yaklaşımla devam eden projelendirilme süreci, inşaat aşamasının aksamadan yürümesine neden olan etkenlerden birisidir. Diğer önemli etken ise, yatırımcı olan Vakıflar Bankası, inşaat yüklenicisi, inşaat denetçileri ve proje mimarları arasında olumlu bir işbirliği sağlanmış olmasıdır.

Vakıflar Bankası Genel Müdürlüğü’nün 2013 yılı sonuna kadar İstanbul’a taşınması kararlaştırılmıştır. Bu amaçla, genel müdürlük ve bazı birimler 2012 yılında taşınmıştır. Yapı şu an Vakıflar Bankası Ankara Ek Hizmet binası olarak hizmet vermektedir.

15

Ankara, Yapı ve Kredi Bankası Binası Bilge Köse

Yapı ve Kredi Bankası Ankara Binası, Kızılay Meydanı’nda, Ziya Gökalp Caddesi ile Atatürk Bulvarı’nın kesiştiği noktada yer almaktadır.

Mimarları Mukbil Gökdoğan, Sabri Oran ve W. Tiedje olan bina, üçü bodrum katı olmak üzere toplam 14 katlıdır. Özgün programında, zemin katta halka açık Atatürk Kitaplığı ve bir sanat galerisi bulunmaktadır. En üst katta ise 275 kişilik bir yemek salonu mevcuttur.

Betonarme iskelet ve dolu plak döşeme olarak inşaa edilmiş olan yapının cephesi, güneş kırıcı özelliği taşıyan metal profiller ile bölüntülenmiştir. Günümüzde cephe üzerindeki bölüntülenme oranları korunmuş fakat güneş kırıcıların yerini cam paneller almıştır. Özgün plan çizimlerimde, dolaşım ve ıslak hacimlerin tek bir çekirdek içinde çözümlendiği görülmüştür.

Zemin katta, iki ana mekan bulunmaktadır ve bu mekanlara iki ayrı giriş verilmiştir. Üst kat planında ise açık ofisler ve toplantı odası görülmektedir. Yapı içindeki dikey dolaşım üç adet merdiven ve dört adet altışar kişilik asansör ile sağlanmaktadır. Ayrıca, bodrum kattan başlayıp mutfağa kadar ulaşan bir servis asansörü de mevcuttur. Bunlara ek olarak, bodrum katlardan biri Sakarya Caddesi’ne kışın ısıtılabilen kar ve buz tutmaz bir rampa ile bağlanır ve otopark olarak çalışır. Banka yetkilileri tarafından yapının içine girilmesi izin verilmediği için yapının günümüzdeki kullanım şemasıyla ilgili gözlemde bulunulamamıştır.

Binada, dönem yapılarında sık rastlanan heykel ve mimari birlikteliği söz konusudur. Yapının güney cephesinde, Şadi Çalık tarafından Yapı ve Kredi Bankası için tasarlanmış olan paslanmaz çelik rölyef mevcuttur. Fakat bu rölyef, günümüze ulaşamamıştır. İlaveten, binanın giriş mekanının kuzey cephesinde de yine Şadi Çalık’a ait, diabaz ortasında pirinç küreden oluşan bir rölyef bulunmaktadır. Dış cephedeki rölyefin aksine bu rölyefin günümüze ulaştığı tespit edilebilmilştir.

Yapının üzerinde bulunduğu Atatürk Bulvarı, Ankara’nın başkent oluşundan sonra hazırlanan tüm kentsel planlarda kentin ana aksı olarak tanımlanmıştır. Dolayısıyla, bulvar üzerinde, 1950-1980 arası dönemin ticari, idari, eğitim, sağlık gibi yeni kamusal yapı tipolojilerinin en özgün örneklerinin sıralanmaktadır. Yapı ve Kredi Bankası Ankara Binası da, bu ana aks üzerinde sıralanmış olan dönemine özgü kamusal yapı dizisinin bir elemanıdır. Bu nedenle, yapı, yapısal karakteristiğinin yanısıra konumsal durumu itibariyle de dönemi içerisinde önemli bir yere sahip yapılardandır.

16

Aydın, Hacı Kâzımoğlu İlköğretim Okulu Gülşen Özaydın, Prof. Dr. A. Derin Öncel MSGSÜ, Yrd. Doç. Dr.

yapılmıştır.

Hacı Kâzımoğlu İlköğretim Okulu; Aydın’ın Söke ilçesinde yer alan bir eğitim yapısıdır. Mimarı; tasarlamış olduğu yapıları daha çok Ege kentlerinde görülen ve modern mimarlığın önemli temsilcilerinden biri olan Ziya Nebioğlu’dur. Yapıyı yaptıran ve günümüzde de onarım ve bakımını üstlenen aile ise Söke’de yaşayan Göktepe ailesidir. Yapı 1961 yılında tamamlanmış bir modern mimarlık dönemi yapısı olup o günden beri orijinal işlevini sürdürmektedir. Ancak zaman içinde oluşan bazı gereksinimlere bağlı olarak yapıya birtakım eklemeler

Bu yapı taşıdığı özellikler nedeniyle nitelikli bir tekil mimari öğe olmasıyla birlikte, öte yandan kentsel dizgeyi tamamlayıcı bir öğe olmasıyla da ayrıca önem taşımaktadır. Kemal Ahmet Arû’nun 1947 yılında Söke için yaptığı imar planı, söz konusu kentsel dizgenin modernleşme süreci içindeki oluşumunu belirlemede önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle mimari yapıtları içinde bulunduğu bağlamla birlikte değerlendirmek doğru bir yaklaşım olacaktır.

Hacı Kâzımoğlu İlköğretim Okulu, Söke kent merkezindeki ticaret bölgesi içinde konumlanmış olup, Şakir Akay ve Çamlık Sokaklar arasındaki yapı adası üzerinde yer almaktadır. Çamlık Sokağın karşısında Zahire Pazarı ve yapının doğusunda Büyük Pazar yeri (Çarşamba Pazarı) bulunmaktadır. Zahire Pazarı ve okulun bulunduğu adanın daha önce mezarlık olduğu bilinmektedir. Okulun bahçesinde kalan Kavas Dede Türbesi dışında mezarlık kentin dışına nakledilmiştir. Yapının çevresi 1980’li yıllarda otogarın yapımına kadar seyrek daha sonra ise giderek yoğun yapılaşmıştır.

Yapı bahçe içinde iki katlı bir eğitim yapısıdır. Okulda iki adet idari personel odası, bir adet öğretmenler odası, on adet derslik, bir adet laboratuar, bir adet çok amaçlı salon, bir adet mutfak ve arşiv bulunmaktadır . İlkokulu yaptıran ailenin verdiği bilgiye göre okul önce tek katlı iken daha sonra ikinci katı eklenir. Giriş katında idare bölümü (bir adet müdür, bir adet müdür yardımcısı odası), altı adet derslik, ıslak hacimler, merdiven holü, bahçe çıkışları bulunmaktadır. İkinci katta dört adet derslik, konferans salonu, bir adet laboratuar, ıslak hacimler bulunmaktadır. Projenin ilk tasarımında bahçede bugün kullanılmayan havuzlar planlanmıştır, bu havuzlar bugün çiçeklik olarak kullanılmaktadır. Yapım sistemi betonarmedir. Binanın mimarisinde ön plana çıkan taş duvar dışında diğer duvarlar sıvalı tuğladır. Yer kaplaması karo mozaik, doğramalar ahşaptır.

Nebioğlu’nun bilinen birçok yapısında, modern mimarinin unsurlarını izlemek mümkündür. Hacı Kâzım İlkokulu’nda bu unsurlardan biri olan düşey bölücülerin bina kompozisyonundaki önemi giriş bölümünde izlenmektedir. Yapıda malzeme olarak kesme taşın kullanıldığı düşey bölücü duvar, giriş hacmini belirlemek için kullanılmıştır. Benzer tutum diğer yapılarında da izlenmektedir. Ayrıca binanın plan organizasyonunda rasyonel ve modüler şema, modern mimari etkisini belirleyen unsurlardan biridir. Tevfik Göktepe’nin aktardığı bilgiye göre mimarın, binanın planlamasında dikkate aldığı, derslikleri kullanacak öğrenci sayısına göre hava hacmi hesabı, çok amaçlı salon planlaması gibi kriterler de modern planlama ilkelerinden sayılabilir.Hacı Kâzım İlköğretim Okulu’nun yöneticileri binada ek mekânlara ve onarıma gereksinim duyulduğunu dile getirmektedirler. Diğer taraftan okulun bakımında sorumluluk hisseden ve finansal kaynak aktaran Göktepe Ailesi ise yapının özgün halinin korunması gerektiğini düşünmekte, yapılacak müdahaleleri olabildiği kadar mekânsal özellikleri koruyarak planlamaktadırlar.

Sonuç olarak modern mimarlığın 20. yüzyıl ortalarında, Türkiye’de büyük kentlerin dışında da örneklerinin bulunduğunu gösteren bu yapı, binayı yaptıran ailenin çabalarıyla bugün özgün halini büyük ölçüde koruyabilmiştir. Binanın yukarıda tanımlanan mekânsal değerleri mimari kimliğini oluşturmakta ve yapıyı aynı tipte üretilen eğitim yapılarından ayırmaktadır. Yapının mimari değeri, kent tarihine ve kimliğine dair de bilgiler içerirken, Söke’ye özgü mimari imgelerden birini oluşturmaktadır.Yapının özgün mimari niteliklerine karşın modern mimarlık örneği olarak tescil edilmemiş olması nedeniyle binanın belgelenmesi ve hakkında bulunan tüm bilgilerin arşivlenmesi gerekmektedir.

17

Aydın, Fehime Kocagöz Anaokulu Gülşen Özaydın, Prof. Dr. A. Derin Öncel, Yrd. Doç. Dr.

Fehime Kocagöz Anaokulu; Aydın’ın Söke ilçesinde yer alan, günümüzde eğitim yapısı olarak kullanılan, orijinal işlevi tek aile konutu olan bir yapıdır. Mimarı; tasarlamış olduğu yapıları daha çok Ege kentlerinde görülen ve modern mimarlığın Türkiye’deki önemli temsilcilerinden biri olan Ziya Nebioğlu’dur. Bu yapı da, Söke’deki dönemin diğer yapılarının çoğunluğunda görüldüğü gibi mimarlara sipariş edilerek yaptırılmış yapılardan biri olup, Söke’nin tanınmış aileleri arasında yer alan Kocagöz ailesi tarafından yaptırılmıştır.

Bu yapı da tıpkı diğer dönem yapılarının taşıdığı özellikler nedeniyle, bir taraftan nitelikli bir tekil mimari öğe olmasıyla birlikte, öte yandan kentsel dizgeyi tamamlayıcı bir öğe olmasıyla da ayrıca önem taşımaktadır.

Kemal Ahmet Arû’nun 1947 yılında Söke için yaptığı imar planı, söz konusu kentsel dizgenin modernleşme süreci içindeki oluşumunu belirlemede önemli bir rol oynamıştır. Yapının yakın çevresi 1950-1960 yılları arasında planlanan bir bölgedir. Burada kentsel ölçekte yapılan düzenlemelerin dönemin planlama ilkelerini yansıttığı ve çevrenin mimari niteliğinin oluşmasında belirleyici olduğu görülmektedir. Yapının karşısında o dönemde planlanmış Atatürk Parkı ile yanında Kaymakamlık konutu bulunmaktadır. Ayrıca yakın çevrede Söke’nin tanınmış ailelerinin bahçe içinde konutları bulunmaktadır. Yapı çevresinin bu özellikleri, alanın kentin itibarlı bir bölge içinde kaldığını ve mimari yapıtları içinde bulunduğu bağlamla birlikte değerlendirmenin doğru bir yaklaşım olacağını göstermektedir.Mimarın Söke’de yapmış olduğu birçok konuttan biri olan bu yapı, modern dönemin tipik mimari özelliklerini göstermekle birlikte, kentsel ölçekte de bulunduğu ortamla bir bütünlük oluşturmaktadır. Yapının hemen yakınındaki modern yaşamın göstergelerinden biri olan Atatürk Parkı, Kaymakamlık Konutu, bahçe içinde diğer tek aile evleri, modern kent konutunun o dönemin ilk örneklerini oluşturan “kat evleri”, yeni eğlence mekânı olarak sinemalar, Söke’deki modern kent olgusunun gerçekleşme sürecini göstermektedir. Yakın çevrenin bu özellikleri, yapıyı tek bir mekânsal nesne olarak değerlendirmek yerine bu bütünsellik içinde görmek gerektiğini çok iyi ortaya koymaktadır.

Yapı bahçe içinde iki katlı, Kocagöz Ailesi’ne ait tek aile konutudur. Bahçede araba için yarı kapalı bir garaj bulunmaktadır. Binanın zemin katında yaşama mekânları, üst katta yatak odaları planlanmıştır. Zemin ve üst katta geniş terasların bulunduğu görülmektedir. Binanın zemin katında giriş holüne bağlanan salon ve bir oda, salondan geçilen bir yemek odası ve yemek odasına bağlanan ve asıl girişi arka koridorda olan ve bahçeye çıkışı da olan bir mutfak, merdiven altında wc. ve depo, ayrıca üç basamakla ulaşılan merdiven ara sahanlığına açılan bir banyo bulunmaktadır. Üst katta bir banyo ve yatak odaları bulunmaktadır. Yapıda banyolar üst üste konumlanmış, ayrıca yatak odalarında yerli depolama alanları (gömme dolaplar, yüklükler) planlanmıştır. Binanın gerek planimetrik, gerekse cephe düzeninde modern mimarlık unsurları izlenmektedir. Bunlar ikili kolonlar, gridal saçakların baskın etkisi, teras ve korkulukların yatay etkileri, dairesel pencereler, prese tuğla duvarlar olarak tanımlanabilir. Kocagöz evinin planlamasında izlenen gündüz-gece (yaşama-yatma) ayrımı, salon-yemek odası kullanımı ve yemek odası mutfak bağlantısı, ıslak hacimlerin üst üste gelmesi, geniş teraslarla kentsel ortama açılımı, üstü kapalı garaj ve garaj-mutfak bağlantısı ile oluşan mekân organizasyonu modern planlama ilkeleri olarak tanımlanabilir.

Yapım sistemi betonarmedir. Duvarlar sıvalı tuğla, ön cephede pencere kenarlarını belirleyecek biçimde dış cephe prese tuğla kullanılmıştır. Yer kaplaması karo mozaiktir, doğramalar ahşaptır. Islak hacimlerde dairesel pencere bulunmaktadır. Binanın gridal betonarme saçakları bulunmaktadır, ikinci katın bir bölümünde teras bulunmaktadır. Konut anaokuluna dönüştürülürken bina bazı kullanım değişikliklerine maruz kalmakla birlikte özgün plan şeması korunmaktadır, ancak işlev değişikliği nedeniyle yapılan geçici düzenlemeler (boya renklerinin değişimi, pano ve grafik eklemeler) mekânın özgün atmosferini dönüştürmüştür. Ayrıca fiziksel yıpranma nedeniyle tadilata ihtiyaç duyulmaktadır.Sonuç olarak Kocagöz Evi, yapının mimari değeri kadar, içinde bulunduğu kentsel ortamın (fiziksel ve sosyal) özellikleri ile de bir anlam taşımaktadır. Bu yapı ve yakın çevresi Türkiye’deki modernleşme sürecinin büyük kentler dışındaki varoluşunun bir örneğini oluşturmaktadır.

18

Aydın, Merkez Postanesi Eylem Şimşek

Aydın Merkez Postanesi 1950’li yıllarda Aydın şehir merkezindeki Gençlik Caddesi (eski adı Hükümet Bulvarı 16.sokak) üzerinde inşa edilmiştir. PTT mülkiyetindeki yapı, Hükümet Bulvarı çevresindeki tarihi kent merkezi ile uzantısı olan Adnan Menderes Bulvarı çevresindeki modern betonarme yapılaşmayı birbirinden ayıran demiryolu hattına paralel cadde üzerinde konumlanmıştır. 1994 yılında tescillenen yapı bulunduğu cadde üzerindeki Ziraat Bankası hizmet binası (İkinci Ulusal Mimarlık akımı örneği) ve Macar ustaları tarafından inşa edildiği bilinen eski bir tescilli konut ile birlikte yamaca yerleşmiş kentsel sit olarak tanımlanmış tarihi dokunun siluetine dair ipuçları vermektedir.

Arşivlerde mimarına dair bir bilgiye ulaşılmamakla birlikte yapım yılı ve mimari üslubu göz önünde bulundurulduğunda İkinci Ulusal Mimarlık akımı örneği sayılabilir. Bodrum, zemin ve birinci kattan oluşan yapı, yığma beden duvarları ve betonarme kolon taşıyıcılar üzerine betonarme döşemeler şeklinde, karma sistemde inşa edilmiştir. Geniş saçaklı Marsilya kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür. Yapıya ön cephesinden iki kademede içeriye çekilerek oluşturulmuş nişten girilmektedir. Zemin kat kuzey doğu köşesinde duvarlarla ayrılmış merdiven kovası dışında müşteri holü mekanından ibarettir. Bodrum katta kolon akslarını takip eden duvarlarla bölünmüş arşiv ve depo mahalleri vardır. Birinci kat santral salonu ve onun içinde beden duvarlarına sırt vermiş, bölme duvarlarla ayrılmış servis mahallerinden oluşmaktadır.

Yapının en özenli cephesi doğal taş ile kaplanmış giriş-ön cephesidir. Subasman hattı boyunca geçen silmenin altı kaba yonu üstü ise kesme taş ile kaplıdır. Pencereler ve giriş nişi sövelerle vurgulanmıştır.

Zemin kat pencereleri ve giriş kapısındaki demir dökme korkuluklar sade stili ile dikkat çekmektedir. 2005 yılında PTTbank kapsamında tadilat gören yapı işlevini sürdürmektedir. Telekomünikasyon hizmetlerinin PTT bünyesinden ayrılmasıyla üst kattaki santral donanımları sökülmüş ve santral salonunun farklı işlevlerde kullanımı gündeme gelmiştir.

Aydın Merkez Postanesi, yapıldığı yıl itibari ile genç devletin ideolojisini yansıtan mimari üslupla inşa edilmiş bir kamu binasıdır. Postane, geçimini tarımla sağlayan ve genellikle pazarın kurulduğu günlerde kamu ile ilgili işlerini halletmek için şehir merkezine gelen Aydın halkının dış dünya ile iletişimini sağlayan işlevi ile toplumsal bellekte önemli bir yere sahiptir. Postane, gelişen teknoloji sonucunda telefon ve telgraf servisleri açısından kısmen yoğunluğunu yitirmiş olmasına karşın PTTbank konseptiyle parasal işlemler, posta ve kargo servisleriyle kamu hizmetini sürdürmektedir.

19

Balıkesir, Erdek 2.Birlik Sitesi Hatice Günseli Demirkol

Yapı grubu Erdek Çuğra mevkiinde deniz kıyısında Şeker Kampı’nın yanındaki 10 dönümlük arazide yer almaktadır. Bir tarafında Şeker kampı diğer tarafında başka konut siteleri yer almaktadır. Şeker Kampı’ndan sonra 1. Birlik Sitesi yer almaktadır. Bu iki site aynı mimar tarafından projelendirilmiş ve aynı kooperatif için peş peşe inşa edilmişlerdir. Kooperatif Hürriyet Partisi kurucularından Artova Kaymakamlığı yapmış Selahattin Toker tarafından Kenet ismiyle kurulmuştur. Günümüzdeki adlarıyla 1. Birlik ve 2. Birlik siteleri aynı mimar tarafından Kenet Yapı Kooperatifi adına daha sonra TBMM Atatürk Anıtı Mimari Yarışmasını kazanacak olan müelliflerden mimar Naim Bekitoğlu tarafından projelendirilmiştir. Yapı yüklenici inşaat mühendisi Cevdet Yılmaz Türkkan tarafından 1969-1971 yılları arasında inşa edilmiştir.

Mimar bir dönem kontrollüğünü üstlenmiştir. Yapı bitirilmeye yakın kooperatif yasal problemler yaşamış, daha sonra Özana Kenet ismiyle tekrar kurulmuştur. Proje birçok ortak yaşam öğesi taşır. 150 dairelik kooperatif dairelerde 6 kişi barınabileceği esasıyla içinde 6 kişilik ranza, tezgâh altı mini buzdolabı, tezgâh üstü mini ısıtma cihazı, perde ile ayrılan duş, WC alanı ve açık lavabo bulunduracak şekilde tasarlanmıştır.

Burada amaç insanları dinlenme dışında daireler dışında ortak alanlarda tutabilmektir. Sitede 150 dairede kalacağı düşünülen 6 kişiden oluşacak 900 kişilik bir gruba hizmet verecek büyüklükte restoran ve mutfak yapısı yer almaktadır. Bu alanların üstündeki açık alanda hiç gerçekleştirilemeyen açık hava sineması, ortak binanın yanında bulunan çadır sosyal alan, orta alanda projelendirilen ancak yapılmayan açık havuz, sıcak su sistemi ile dönemin tatil ve sayfiye anlayışına birçok yenilik getirmek üzere tasarlanmıştır.

Betonarme karkas yapı arkada bir yay yapı, ona teğet ve denize paralel üç kısa blok ve restoran kütlesinden oluşur. Denize karşı olan kısa blokun altında sonradan daireye çevrilen zemin kotunda pastane gibi fonksiyonların bulunduğu satış mağazaları yer alır. Restoranda kullanılan tabak, bardak, çatal kaşık ve bıçaklar, evlerde kullanılan perdeler, battaniyeler site için özel üretilmiştir. Site çoğunluğu Ankara bürokrasisinden gelme kooperatif üyeleri, başlangıçta Hilton otelinden getirilen aşçıları, yazlık gazinosunda sahne alan dönemin ünlü sanatçıları ile 1970-1980 arası siyasi ve sosyal hareketlilik adreslerinden birisi olmuştur.

2. Birlik sitesi tescilsiz durumdadır. Cephelerde balkon korkulukları değiştirilmiş, kimilerinde panjur kullanılmış, dış duvarlarda klimalar yerleştirilmiştir. İç mekânlarda kapalı banyo ve mutfak alanları yapılmış, orijinalde açık plan şeklinde tasarlanan dairelerde perde ile ayrılan uyuma/yatma mekânları duvarla kapatılmıştır. İç mekânda yer ve banyo kaplamaları genelde değiştirilmiştir. Kazan dairesi, pastane, berber gibi yerler zemin kotta konutlara dönüştürülmüştür. Sosyal merkez içinde bulunan restoran oyun ve eğlence alanına, önündeki restorana ait açık veranda ise basketbol sahasına dönüştürülmüştür.

20

Burdur, Ziraat Bankası Burdur Şubesi Binası Güler Özyıldıran Türkiye’nin ilk bankası olarak 1888 yılında resmen kurulan Ziraat Bankası, il ve ilçe merkezlerindeki ilk şubelerini 1889 yılında açmıştır. Türkiye sınırları içerisindeki satın aldığı veya bizzat yaptırdığı binalardan, deprem, yangın gibi afetlerle kaybedilenler dışında, bankanın şube binalarını elden çıkarmadığı, elinde olan binaların da, belli dönemlerde düzenli uygulanan tadilat ve bakım çalışmaları sayesinde bugün iyi durumda olduğu belirtilmektedir.

Binalar, il merkezlerinde “hükümet konağı” ve “postane” binalarının, ilçelerde de “kaymakamlık” ve “postane” binalarının bulunduğu en merkezi noktalara yapılmışlardır. Bu nedenlerle Ziraat Bankası’nın şube binaları, dönem dönem “tip tadilat projeleri” uygulanmış olsa da, Türkiye’deki mimarlık tarihini ve kent tarihini anlamak açısından önemli yapılardır.

Ziraat Bankasının bugünkü şubeleri arasından, 1889 yılında açılmış olan 205 adet şubeden birisi de Burdur şubesidir. 1914 yılında yaşanan büyük depremle kentte çok sayıda yapı yıkılmış, 1916 yılında kentin yeniden imar edilmesi için çalışmalar başlamıştır. Kente ilk trenin geldiği 1936 yılında, istasyon yolu ve bu yolun hükümet konağı ile birleştiği alanda cumhuriyet meydanı düzenlenmiştir. Eski kent merkezi de, bugün kentsel ve ticari sit alanı olan, bir tepe üzerindeki Ulu Cami çevresindeyken, 1950’lerde Cumhuriyet Meydanı çevresinde toplanmaya başlamıştır. Yeni ticaret merkezleri de, Cumhuriyet Meydanında İstasyon Caddesi’yle dik kesişen, Gazi Caddesi üzerine kaymaya başlamıştır. Ziraat Bankası da 1967 yılında, Gazi Caddesi üzerindeki bugünkü yerini satın alarak, yeni şube binası yaptırmak için hazırlıklara başlamıştır.

Arazi satın alındıktan sonra, dönemin bankalarından Akbank Şubesi de aynı cadde üzerinde faaliyete başlamış, Yapı Kredi ve Vakıflar Bankası da aynı cadde üzerine taşınmak için 10’ar yıllık hizmet binaları kiralamıştır. 1956 yılında Ankara da kurulan Orta Doğu Teknik Üniversitesi, o yıl tek bölümü olan mimarlık bölümüne ilk öğrencilerini almış ve 1960 yılında ilk mezunlarını vermiştir. Üniversitenin ilk mezunu, “001” diploma sıra numaralı Doruk Pamir, önce M.I.T., sonra Harvard’da lisansüstü eğitimini tamamlamıştır.

Amerika’daki eğitimi sırasında, Walter Gropius ve arkadaşlarının kurduğu ‘The Architects Collaborative’ (TAC) ofisinde de çalışma tecrübesi olmuştur. Türkiye’ye dönünce, yine ODTÜ’nün ilk öğrencilerinden olup, Amerika’da lisansüstü eğitimini tamamlayan Kemal Aran ile ODTÜ’de asistan olarak göreve başlamış ve birlikte proje yarışmalarına da girmeye başlamışlardır. Aldıkları ilk birincilikten sonra Kemal Aran ile birlikte “Stüdyo14” isimli bürolarını açıp, yarışmalardan dereceler almaya devam etmişlerdir. Ancak bu yarışma projelerinden hiçbirisi uygulamaya geçmemiştir. Kemal Aran’ın yurtdışına gitmesiyle, Doruk Pamir, öğrencisi Fahrettin Ayanlar ile ortak olarak Stüdyo14’te çalışmaları sürdürmüştür. O yıllarda Ziraat Bankası, yaptıracağı yeni şube binalarını, Ankara’daki bürolara doğrudan verme kararı almış, bu uygulamayla Stüdyo14’e de “Burdur Şubesi ve lojmanları” binası verilmiştir. Stüdyo14, uygulanacak ilk binaları için heyecanla tasarıma başlamış, binanın 1/20 ölçekli maketini bile hazırlamıştır.

Burdur Şubesi arsası, kuzey tarafı Gazi Caddesi, doğusu ve batısı sokak olan dikdörtgen formlu bir arsadır.

Bina 21,40m x 14,00m ebatları ve 13,35m yüksekliği olan bir dikdörtgen prizma formunda tasarlanmıştır.

Bodrum, zemin kat ve asma katı banka şubesi, onun üstündeki iki kat lojmanlar olmak üzere toplam beş kattan oluşmaktadır. Lojmanlar her kata iki tane simetrik yerleştirilmiş, iki oda bir salonlu, toplam dört tane lojmandır. Her lojman hem ana caddeyi hem de yan sokaklardan birini görmektedir. Lojmanların arasında kalan dar kısımda ise içten dubleks olarak müfettiş misafirhanesi tasarlanmıştır. Dubleksin alt katında mutfakcık ve salonu, üst katında yatak odası ve banyosu yer almaktadır. Lojman dairelerinin planda simetrik yerleştirilmiş olması, dış cepheden de okunmaktayken, ortada tasarlanmış olan misafirhane dış cephedeki bu simetrikliği kırmaktadır. Cadde ve sokaklara bakan cephelerinde arsa sınırına tam dayanan binanın, arka cephesinde otopark için yer bırakılmıştır. Bina betonarme karkas sistemle yapılmıştır. Dış cephesi tarak sıvalıdır. Üstü kiremit örtülü kırma çatı olmasına rağmen, saçaksız yüksek parapetler binayı sanki düz teras çatılı gibi göstermektedir. Farklı fonksiyonları içeren bina programı, bir prizma içerisine rasyonel bir şekilde yerleştirilmiş, son derece sade malzemelerle ve iyi işçilikle uygulanmıştır. Dönemin uluslararası modernist stilinden izler taşımaktadır. Tasarım lisanı olarak, yapıldığı dönemde Türkiye için yenidir.

21

Denizli, Babadağlılar Çarşısı Binası Güler Özyıldıran Türkiye’nin en önemli tekstil merkezlerinden biri olan Denizli’de, dokumacılık geçmişi antik çağlara kadar uzanmaktadır. Denizli merkezi dışında, Babadağ, Buldan gibi köklü dokumacılık geleneği olan bölgelerde haftalık dokuma pazarları kurulmuş, Anadolu’ya ve yurtdışına satış yapacak tüccarlar, dokumacıya hammadde satmak ve dokumalarını satın almak için bu pazarlara gelmiştir. 1950’li yıllara kadar Denizli yöresindeki dokumacılık, ev ve atölye tipi küçük sanayi şeklinde yapılmıştır. 1950-1970 yılları arasında, ilk olarak çırçır fabrikaları ve iplik fabrikalarının açılmasıyla hammadde temini kolaylaşmış, motorlu dokuma tezgahlarının kullanılmaya başlamasıyla da üretimde büyük artış olmuştur. 1970’lerden itibaren devlet teşviklerinin de katkısıyla dokuma sanayi önemli bir sıçrama yaşamıştır. Üretimin artmasıyla yeni pazar ihtiyacı doğmuş, tüccarların artık sadece il merkezini tercih etmeleriyle, kasabalardaki pazarlar önemini kaybederek Denizli merkezdeki dokuma pazarlarına kaymaya başlamıştır.

Denizli kentinin, 1. Dünya savaşı ve sonrasında gelişmesinin tamamen durduğu, 1950’li yıllara kadar kasaba görünümünde olduğu söylenmektedir. Sanayileşmeyle birlikte, 1955 yılından sonra kent merkezine büyük göçler başlamıştır. 1955 yılında 29.889 olan kent nüfusu, 1975 yılında 112.000’e ulaşmıştır.

Dokumanın merkezi olan Denizli’de, o yıllara kadar dokumacıların ürünlerini birlikte sunabilecekleri yer olmadığı söylenmektedir. Bunun üzerine Babadağlı 21 işadamı bir araya gelerek Denizli’de “Babadağlılar Çarşısı”nı yaptırmaya karar vermişlerdir. Bina, Denizlili mimar Cengiz Bektaş tarafından 1973 yılında tasarlanmış, 1976 yılında da yapımı tamamlanmıştır. Bir cephesi Denizli’nin en önemli caddelerinden İstasyon Caddesi’ne bakan, bir cephesi de Bayramyeri Meydanı’na doğru çıkan sokağa bakan köşe parseldeki bina, aynı meydanda Ulu Cami ve Atatürk Evi ile karşılıklı komşudur.

Bektaş’ın tasarımında ilham kaynağı, Denizli’nin (ortaçağlardan beri kullanılmakta olduğu söylenen) en eski çarşısı “Denizli Çarşısı”dır. Bektaş, tasarım öncesinde yaptığı incelemede Denizli’de 2-3 kata çıkılmadığını, bir basamağın bile ticari anlamda kayıplara neden olduğunu tespit etmiştir. Tarihi yapılarda olduğu gibi asıl yaşanacak hacim iç hacim olacak şekilde düşünülmüş, binanın orta kısmı geniş bir galeri boşluğu olarak tutularak, tüm dükkanlar çeperlere yerleştirilmiştir. Bina içerde soyut ortogonal formlarda tasarlanıp, dışa doğru arsanın şeklini almıştır. Bina bodrumla beraber toplam 10 kattan oluşmaktadır. Müşterilerin sanki Denizli Çarşısı’nın sokaklarında dolaşıyormuş gibi üst kata kadar varabilmesi istenmiş, bu nedenle dükkanların önündeki yollar, galeri boşluğunun etrafını dolanan %5 eğimli yollar olarak helezon formunda tasarlanmıştır. Dükkanlar da, girişlerinde bu helezon formlu yol ile aynı kotu tutacak şekilde, ama düz zeminli olarak tasarlanmıştır. Yapının orijinalinde, taşıyıcı olan kısımlar cephelerde brüt beton olarak bırakılmış, yalnızca taşınan duvarlar sıvayla kapatılmıştır. Dükkan döşemelerinin kademe kademe yükseliyor olması, cephelerde çok az fark edilmektedir. Dükkanlar için gün ışığından ziyade rafların önemli olduğu düşünülerek, dış cephe mümkün olduğunca kapalı tutulmuş, havalandırma için içeride doğal hava cereyanı sağlanmaya çalışılmıştır. Galeri boşluklarının zemininde iki adet havuz tasarlanmış, bu alan alışveriş edenlerin dinlenmesi için düşünülmüştür. Bu alan, çarşı esnafının belli dönemlerde kendi arasında organize ettiği ‘lokma dağıtma’ etkinliklerinde de kullanılmıştır. Son üç yıldır da çarşı esnafı bu etkinliği genişleterek çarşı önündeki alanda binlerce kişiye hayır yemeği dağıtma şeklinde sürdürmektedir. Bina, bugün Denizli’nin birçok bölgesinden gelen el dokumaları ve fabrika dokumalarının satıldığı, yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeri, Denizli’nin simgelerinden biri olmuştur.

22

Isparta, Devlet Hastanesi M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta Memleket Hastanesi günümüzdeki adıyla da Devlet Hastanesi Taş Binası, Isparta'nın Cumhuriyet Dönemine ait sağlık yapılarından günümüze gelen tek örnektir. Doğancı Mahallesi, Yokuşbaşı Sokağı üzerinde bulunmaktadır. Yapı, Sağlık Bakanlığı'na aittir ve tescili yoktur. Memleket Hastanesi (Taş Bina) Isparta'nın zenginlerinden Hacı Mustafa Atabakan, Kâzım Aydar, Belediye Reisi Hilmi Çakmakçı, Ispartalı hayırseverler ve Hastane Yaptırma Derneği tarafından yaptırılmıştır.

Isparta Memleket Hastanesi’nin yetersiz kalması sonucu, yakın çevresine farklı tarihlerde yapılar eklenmiş ve bir sağlık kompleksi haline getirilmiştir. 1959’da Onkoloji Polikliniği, 1970’de Diş Polikliniği, 1980’de Kreş, 1986’da yeni hastane binası ve 1998’de Kalp Merkezi yapıları inşa edilerek, bu sağlık kompleksi farklı dönem yapılarının bir arada olduğu bir sergi alanı haline gelmiştir. Isparta Memleket Hastanesi ve ek yapıları, Isparta'nın ilk kurulan mahallesi olan Dere Mahallesi ile tarihi kent merkezi arasındaki geçiş bölgesi üzerinde yer almaktadır. Kuzeyde adını verdiği Hastane Caddesi, doğuda Hilmi Çakmakçı Caddesi ve kuzeyinde yoğun olarak kullanılan bir kavşak ile sınırlanmaktadır. Isparta Memleket Hastanesi (Taş Bina) inşaatı 1945'de başlamış,1946 yılında tamamlanmış, 1948 yılında hizmete açılmıştır. 1954 yılında Memleket (Millet) Hastanesi, Özel İdare’den Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na geçerek Isparta Devlet Hastanesi adını almıştır.

Isparta Memleket Hastanesi binası (Taş Bina), 1993-2002 tarihleri arasında Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi olarak kullanılmıştır. 1968-1969 yıllarında binaya bir kat daha ilave edilmek sureti ile hastaneye modern bir ameliyathane kazandırılmış, yatak adedi 375’e çıkartılmıştır. 1972 yılında Devlet Hastanesi bodrum katında bir Halk Sağlığı Laboratuarı açılmış, daha sonra 1975 yılında kan merkezi binasına nakledilerek çalışmalarını burada sürdürmüştür. Isparta Memleket Hastanesi’nin yakınına inşa edilen ve 1986 tarihinde hizmet vermeye başlayan yeni binası ile hastanenin yatak kapasitesi 600’e çıkarılmıştır.

Yapı kütlesi, kuzeybatı - güneydoğu doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir prizmadır. Simetrik bir planlamaya sahiptir ve ortasında yapıyı vurgulayan kübik bir kütle yapıyı ikiye bölmektedir. Ana giriş de bu kübik kütlenin doğu cephesi üzerindedir. Taş Bina adlı yapı, sonradan eklenen kat ve bodrum katı ile birlikte dört katlıdır. Daha önce kuşgözü pencerelerinin yer aldığı çatıda da kullanılan mekânlar varken, çatı kaldırılmış yerine bir kat eklenmiştir. Günümüzdeki üst örtüsü, kiremitli kırma çatıdan yapılmıştır. Taş Bina, sarımsı renkli, Isparta'ya özgü bir yerel malzeme olan kövke (küfeki) cinsi düzgün kesme taş bloklardan yığma tekniği ile inşa edilmiştir. Cephe karakteri Cumhuriyet Dönemi’nin izlerini yansıtmaktadır. Batı cephesinde (ön cephe) yüzeyde monotonluğu bozmak için kütle ile oynanmıştır. Dikdörtgen pencereler sövelerle çerçevelenmiştir. Kapı ve pencere boyutları İkinci Ulusal Akım’ın izlerini taşımaktadır. Giriş kapısı ve bu kapı üzerinde yer alan çini kitabe içeri çekilmiş ve üç sıra söve ile vurgulanmıştır. Daha küçük ebatlı bodrum pencereleri demir parmaklıklıdır. Giriş on iki basamakla yükseltilmiştir.

Isparta Devlet Hastanesi Taş Binası halen sağlık yapısı işlevini sürdürmektedir. Zaman içerisinde çeşitli tadilatlar geçirmiş ve hatalı müdahalelere maruz kalmıştır. Bu müdahalelerin en önemlileri kat ilavesi yapılması ve yakın çevresindeki binalara iki cephesinden köprü ekleriyle ikinci katlarından bağlanmasıdır.

Ayrıca girişindeki merdivene yandan bir rampa, arka cephede ikinci kata betonarme bir balkon eklenmiştir.

Böylece hem yapıya ek yükler eklenerek taşıyıcı sistemi zorlanmış, hem de yapının cepheleri değiştirilmiştir.

Bütün bu hatalı müdahalelere rağmen Isparta Memleket Hastanesi, Isparta'nın tarihsel gelişiminde günümüze gelen en eski sağlık binası olması ve Cumhuriyet Dönemi Mirası olması bakımından önemlidir.

Bu nedenle acilen tescillenmesi ve koruma altına alınması gerekmektedir.

23

Isparta, Hükümet Konağı ve Hükümet Meydanı M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta Hükümet Konağı, günümüz adıyla Valilik Binası, Isparta’nın Cumhuriyet Dönemi sonrası tarihi kent merkezinde yer almaktadır. Kutlubey Mahallesi’nde, İstasyon Caddesi (114.Cadde) üzerinde bulunmaktadır. Tescilli bir yapıdır. Maliye Hazinesi’ne aittir.

Hükümet Konağı, Isparta’nın sit alanı içerisinde yer almakta olup, yakın çevresinde Firdevs Bey Bedesteni, Dalboyunoğlu Hamamı ve Ulu Cami gibi tarihi binalar bulunmaktadır. Ayrıca yapının ana girişi Isparta’nın Cumhuriyet Dönemi kentsel gelişiminin önemli simgelerinden birisi olan Hükümet Meydanı’na (Cumhuriyet Meydanı) açılmaktadır. Bu meydan da tarihi Bey Hamamı, Atatürk Parkı, Cumhuriyet Dönemi simgelerinden İstasyon Caddesi ile sınırlandırılmıştır ve bütün milli etkinlikler de bu yapıya ait meydanda gerçekleşmektedir.

Isparta’nın Cumhuriyet Dönemindeki ilk Hükümet Konağı inşası,1937 yılında başlamış 1939 yılında tamamlanmıştır. İhale yoluyla inşa edilmiştir. Nafia Vekâleti Yapı İşleri Umumi Müdürlüğü Proje Bürosu tarafından maliye hazinesinden verilen tahsilâtla yapılmıştır.

Yapı kuzeybatı - güneydoğu doğrultusunda uzanmaktadır. Hareketli ve simetrik bir plana sahiptir. Yapıdaki hareket ana cephede her iki yandan dışa taşkın kütleler ile sağlanmıştır. Yapının güneybatı (arka) cephesinde, ortada yer alan dışarı taşan kütle, çatı seviyesini geçmiş ve simgesel bir etki yaratmıştır.

Cumhuriyet Dönemi yapılarının genel özelliği olan girişin bir kaç basamakla yükseltilmesi bu yapıda da görülmektedir.Binanın iç mekânlarının özgün hali oldukça sadedir. Herhangi bir duvar ya da tavan süslemesi bulunmamaktadır. Döşeme kaplamaları mermerdir.

Biri Valiye özel, diğeri genel giriş olmak üzere iki ana girişi vardır. Girişler güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda uzanan geniş bir koridora açılmaktadır. Kuzeydoğu cephesinde yer alan giriş Hükümet Meydanı’na açılmaktadır. Ana giriş kapılarının üzerinde kilit taşları vardır. Üst katlara çıkış, Hükümet Meydanı'na açılan ana giriş kapısının karşısında ve koridor sonunda yer alan merdivenlerle sağlanmıştır.

Bu iki ana girişe ek olarak yapının güneybatı (arka) cephesinde sağlı sollu iki adet yan girişi vardır.

Yapı bodrum kat ile birlikte dört katlıdır. Cumhuriyet Dönemi mimari üslubunda yapılmıştır. Sarı renkli, Isparta'ya özgü bir yerel malzeme olan kövke (küfeki) cinsi düzgün kesme taş bloklardan yığma tekniği ile inşa edilmiştir. Üst örtüsü, kırma çatı sisteminde yapılmış olup kiremitle kaplanmıştır.

Cephe karakteri, Cumhuriyet döneminin izlerini yansıtmaktadır. Kuzeydoğu (ön) ve güneybatı (arka) cephelerde yüzeyde doluluk boşluk etkisi veren sütunlar dikkati çekmektedir. Ayrıca eşit büyüklükteki dikdörtgen pencereler sövelerle çerçevelenmiştir. Yapının girişlerinin yer aldığı cephelerde zemin katlarda yuvarlak pencereler bulunmaktadır. Daha küçük ebatlardaki bodrum pencereleri demir parmaklıklıdır.

Hükümet Konağı, aktif olarak kullanılmakta ve idari işlevini sürdürmektedir. Büyük ölçüde özgünlüğünü koruyan yapı, zaman içerisinde çeşitli tadilatlar geçirmiştir. Vali ve Özel Kalem odaları dekore edilmiştir. Bu mekânların kapı boşlukları değiştirilmiş ve tavanlarına Yunan Sanatı’na özgü süslemeler eklenmiştir. Diğer taraftan özgün olduğu anlaşılan yan giriş kapı boşlukları sonradan demir kapılarla sabitlenerek kapatılmıştır. Yapının içine sonradan asansör eklenmiştir.

Isparta Hükümet Konağı binası kentin tarihsel gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Isparta’nın Cumhuriyet Dönemi’nde imar edilişini doğrudan etkilemiştir. Ayrıca Isparta’nın günümüze ulaşabilen tek Cumhuriyet Dönemi yönetim binası olması ve bir Cumhuriyet Dönemi mimari mirası olması bakımından önemlidir.

Hükümet Konağı’nın önündeki Hükümet Meydanı da, Cumhuriyet Dönemi’nden günümüze kadar her türlü milli kutlama ve etkinliklerin yapıldığı bir kamusal alan olarak dikkate alınması gereken bir yerdir.

24

Isparta, Kız Teknik ve Meslek Lisesi M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta Kız Enstitüsü ya da Akşam Sanat Okulu, günümüzde Isparta Kız Teknik ve Meslek Lisesi adıyla anılmaktadır. Isparta' nın Cumhuriyet Dönemi sonrası kent oluşumunun bir parçası olan Kepeci Mahallesi'ndeki, İstasyon Caddesi (114. cadde) üzerinde bulunmaktadır. Tescili yoktur. Milli Eğitim Bakanlığı, Isparta İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne aittir.

Isparta Kız Teknik ve Meslek Lisesi, İstasyon Caddesi' nin 116. cadde ile birleştiği kavşak üzerindeki köşede yer almaktadır. Bu kavşak cadde üzerinde en yoğun olarak kullanılan noktadır. Lisenin hemen karşısında bulunan Atatürk Stadyumu da yoğunluğu artıran diğer bir etkendir. Kız Teknik ve Meslek Lisesi eğitim kompleksinin güneybatısında Ülkü İlköğretim Okulu (Cumhuriyet Dönemi yapısı olan Ülkü İlkokulu yerine yapılan okul) ve güney doğusunda Isparta Ticaret Meslek Lisesi yer almaktadır.

Isparta’da ilk Akşam Kız Sanat Ortaokulu’ nun açılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Nuri Katırcıoğlu’ na (1958) göre 1923 yılında, Okulun günümüzdeki web sayfasına göre 1939-1940 yılında açılmış ve eğitim - öğretime başlamıştır.1942-1943 Öğretim Yılında aynı binada açılan Kız Enstitüsü, Akşam Kız Sanat Okulu ile birleşmiştir.1951-1952 Öğretim Yılında çevreden gelen öğrenciler için pansiyon kurulmuştur. 1959-1962 yılında enstitünün birinci devresi olan Kız Sanat Ortaokulu açılmıştır. Köy Kursları Öğretmen Yetiştirme Merkezi de 1969-1970 Öğretim yılında okul bünyesinde açılmıştır. 1972-1973 Öğretim yılında Köy Kursları Öğretmeni Yetiştirme Merkezi, Kız Sanat Ortaokulu’yla birleştirilmiştir. 1978–1979 Öğretim yılında Kız Meslek Lisesi adını almıştır. 1993-1994 Öğretim yılında Anadolu Kız Meslek ve Kız Meslek Lisesi adını almış. 2001-2002 Öğretim yılında Anadolu Meslek ve Meslek Lisesi adını almıştır.

2002-2003 yılları arasında ek binanın inşaatı tamamlanmıştır. 2005–2006 Öğretim yılında Anadolu Kız Meslek ve Kız Meslek Lisesi adını almıştır. 2008-2009 Öğretim yılında Kız Teknik ve Meslek Lisesi adını almıştır. Ek bina 2011-2012 Öğretim yılında bağımsız olarak 2. Kız Teknik ve Meslek Lisesi olarak ayrılmıştır.

Günümüzde Isparta Kız Teknik ve Meslek Lisesi Kompleksi üç binadan meydana gelmektedir. Birincisi esas okul binası, ikincisi yurt binası ve üçüncüsü de spor salonudur. Okul binası halen eğitim yapısı işlevini sürdürmektedir. Zaman içerisinde çeşitli tadilatlar görmüştür. Aynı bahçe içerisinde ek binalar yapılmıştır.

Yapı kütlesi, kuzeydoğu - güneybatı doğrultusunda uzanmaktadır. Hareketli ve simetrik dikdörtgen bir plana sahiptir. Dört girişi vardır. Ana girişi İstasyon Caddesi'ne açılmaktadır. güneydoğu cephesinde yer alan diğer üç giriş de eğitim kompleksinin bahçesine açılmaktadır. Yapı, bodrum katı ile birlikte üç katlıdır.

Betonarme yapım tekniği ile inşa edilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi' nin klasik üsluptaki mimari tarzında yapılmıştır. Yapı yalın, düzgün dikdörtgen biçimli sade bir cephe karakterine sahiptir. Zemin ve üst kat arası yatay eksende devam eden bir bant vardır.

Cephelerin genelinde eşit büyüklükte dört yada beş pencere yan yana dizilmiş ve altta bir denizlik ile birleşmiştir. Daha küçük ebatlardaki bodrum pencereleri demir parmaklıklıdır. Girişler Cumhuriyet Dönemi yapılarında olduğu gibi bir kaç basamakla yükseltilmiştir. Üst örtüsü kiremitli kırma çatıdan yapılmıştır.

Yapının kentin ilk sanat okulu olması, Cumhuriyet sonrası kent gelişiminde etkili olan İstasyon Caddesi’nin üzerinde yer alması ve Cumhuriyetin ilanı ile birlikte ülke genelinde kadınlara tanınan okuma hakkının bir göstergesi olması açısından önemlidir.

25

Isparta P.T.T. Binası M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta P.T.T. Binası, Cumhuriyet Dönemi sonrası kentleşme hareketlerinin başlamasıyla açılan İstasyon Caddesi üzerinde yer almaktadır.

Kutlubey Mahallesi'nde, İstasyon Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Tescili yoktur. Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü'ne aittir.

P.T.T. Binası, İstasyon Caddesi ile 1002 nolu sokağın kesiştiği alanda yer almaktadır.

Binanın girişi İstasyon Caddesi üzerindedir.

Yapının çevresinde çeşitli kamu yapıları bulunmaktadır. Yapı parseli Türk Telekom ve askeri lojmanlara ait parsellere bitişiktir. Şehrin ilk P.T.T. binası, eski hükümet konağının içinde yer almıştır. P.T.T.’nin mevcut yeri kullanım açısından yetersiz kaldığı için, yeni bir yapı yapma ihtiyacı doğmuştur. Bu nedenle İstasyon Caddesi’nin üzerinde P.T.T. için ahşap bir bina inşa edilmiştir, ancak 1898’de Talimhane Meydanı’nın açılması sırasında bu bina yıktırılmıştır. Bunun üzerine Ceza Evi ile Askeri Kumandanlık Dairesi arasına kâgir bir P.T.T. binası inşa edilmiş, ancak bu yapı da imar plânında gösterilmiş olan yeni açılacak cadde için yıktırılmıştır. Son olarak 1956 tarihinde günümüzdeki Hükümet Konağı’nın kuzeyine üç katlı kagir bir bina inşa edilmiştir. P.T.T. bu tarihten itibaren günümüze kadar bu binasında etkinliğini sürdürmektedir.

Yapı kuzeydoğu - güneybatı doğrultusunda uzanmaktadır. Girişin bulunduğu cepheden bakıldığında, tam bir dikdörtgen olarak gözüken yapı, kuzeydoğuda daha küçük bir kütle ile L plana sahiptir. Yapı girişi binanın güney köşesinden verilmiştir. Giriş geniş bir hizmet salonuna açılmaktadır. Bu mekandan çeşitli servis birimlerine geçiş sağlanmaktadır. P.T.T. Binası, Bodrumla birlikte üç katlıdır. Betonarme karkas tekniğinde inşa edilmiştir.Isparta P.T.T. Binası, iç mekanda ve dış cephede çeşitli tadilatlar geçirmiştir. Bu tadilatlar esnasında iç mekan ve özellikle dış cephelerinin özgünlüğünün bozulduğu dikkati çekmektedir.

Ancak yapı kütle, ölçü ve gabari olarak korunmuştur.

Yapının tarihi fotoğraflarından Cumhuriyet Dönemi mimarisinin izlerini taşıdığı gözlemlenmektedir. Ancak cepheler özgün karakterine göre oldukça değişmiştir. Özgün halinde zemin kattaki pencereler geniş, karesel ve güneş kırıcılara sahipken, üst kat pencereleri alt kata göre küçük ve dikdörtgen olarak tasarlanmıştır. Ancak günümüzde giriş katındaki cephede yer alan pencere boşlukları genişletilmiş ve güneş kırıcıları kaldırılmıştır. Bu pencere boşlukları alüminyum doğramalarla kaplanmıştır. Üst kattaki plasterların arasındaki dolu duvarlar açılmış, burada da geniş pencereler elde edilmiş ve yeni pencereler pvc malzemeden yapılmıştır. Tepe pencereleri de özgün halini kaybetmiş ve kapatılmıştır. Cephede yatay ve düşey hatıllar dikkati çekmektedir. Ancak günümüzde çeşitli cephe kaplamaları ve pencere açıklıklarının değiştirilmesi ile çok farklı bir hal almıştır. Üst örtüsü kiremitli kırma çatıdan yapılmıştır. Kentin Cumhuriyet Dönemindeki gelişiminin ana arteri olan İstasyon Caddesi üzerinde yer alması ve döneme ait kamu yapılarının bir parçası olması açısından önemlidir. Ayrıca, Cumhuriyet Dönemi’nin Isparta'daki ilk haberleşme yapılarından birisi olması açısından önem arz etmektedir.

26

Isparta, Yalvaç Fabrikası

Eski

Deri

M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta Yalvaç Eski Deri Fabrikası yada halk arasında bilinen adıyla Şirket, günümüz adıyla Yalvaç Deri Sanayi Açıkhava Müzesi, Cumhuriyet’in ilanıyla Anadolu’ da inşa edilen ilk 124 fabrikadan birisidir. Isparta' nın Yalvaç İlçesi' nde yer almaktadır. Kızılca Mahallesi, Hisarardı Köyü yolu ve mesire alanı üzerindedir. Çayboyu ve Medeniyet Caddeleri kesiştiği kavşakta yer almaktadır.

Yalvaç Çayı'nın doğusundadır. Yalvaç Eski Deri Fabrikası, debbağlar (dericiler) in yaşadığı bölgeye yakın bir alanda inşa edilmiştir. 1017 ada, 30.L. II-c pafta, 5 parselde inşa edilmiştir. Tescillidir. Yalvaç Belediyesi' ne aittir. Belli dönemlerde Milli Eğitim Müdürlüğü, Yalvaç Sanayi ve Ticaret T. A. Şirketi ve Sümerbank Deri ve Kundura Sanayi Şirketi gibi çeşitli kurum ve kuruluşlara hizmet vermiş ya da bağlanmıştır.

Yapının yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber Isparta Kültür Envanteri’ne (2010) göre 1924, Kadir Temuçin’e (2004) göre 1929 yılında inşa edilmiştir. Ancak sermaye yetersizliği nedeniyle üretime geçilmesi 1940’lı yıllarda olabilmiştir. 12.07.1940 tarihinde, Sümerbank Deri ve Kundura Sanayi Müessesesi tarafından faaliyete geçirilmiştir. 16.10.1944 tarihinde yürürlüğe giren 543 sayılı Koordinasyon kararıyla fabrikanın tasfiyesi yapılmış ve fabrika eski sahipleri olan Yalvaç Sanayi ve Ticaret T. A. Şirketi namına Yalvaç Belediyesi'ne devredilmiştir. 33 ortaklı kurulan fabrikanın ortak sayısı 77'ye yükselmiştir.

Daha sonra fabrika çalışamaz duruma gelmiş ve makineler durmuştur.

Yapı kütlesi kuzeydoğu - güneybatı doğrultusunda uzanmaktadır. Dikdörtgen planlıdır. Birden fazla girişi mevcuttur. Yapı 31.50 x 51.50 m. ölçülerindedir. Duvar kalınlığı 75 cm. dir. Yalvaç Eski Deri Fabrikası, zemin ile birlikte iki katlıdır. Civarda bulunan devşirme taşlardan, harç kullanılarak, yığma tekniğinde inşa edilmiştir. Tuğla malzeme ile açıklıklar (pencere ve kapılarda) çerçevelenmiş ve yapının köşelerinde kullanılmıştır.

Yapının cephe karakteri, Isparta merkezde yer alan Eski Deri Fabrikası Binası'nın cephe karakteri ile benzerlik göstermektedir. Pencere ebatları, pencere formu, kat arasındaki şerit şeklinde uzanan silme ve kullanılan malzemeler birebir aynı olmamakla birlikte oldukça benzerdir. Pencereler ve kapılar yarım daireli, tuğla çerçeveli açıklıklardır. Cumhuriyet Dönemi yapısı olmasına karşın, cephe duvarlarında Roma döneminden kalma devşirme taş malzemenin varlığı dikkati çekmektedir.Yapının güneydoğu duvarı tamamen yok olmuştur. diğer duvarları ise tam olarak ayakta değildir. Tarihi fotoğraflardan anlaşıldığı üzere, üst örtüsü kiremitli kırma çatıdan yapılmıştır.

Deri fabrikası olarak tasarlanan yapı özgün işlevini yitirmiş durumdadır. Yalvaç Belediyesi tarafından sadece dış duvarları korunup içine betonarme strüktür inşa etmek yoluyla 4 yıldızlı otel haline getirilmek istenmiştir. Ancak 2011 tarihinde fabrikanın otele dönüştürülme kararı iptal edilmiştir. Günümüzde Açık Hava Sanayi Müzesi olarak kullanılmaktadır. Fabrikanın özgün teçhizatları yapının önünde sergilenmektedir. Günümüzde yapının sadece beden duvarları kalmıştır. Tadilat nedeniyle, temel hafriyatı yapabilmek için belediye tarafından güneydoğu duvarı tamamen, kuzeydoğu ve kuzeybatı duvarının bir kısmı yıkılmıştır. Çatı ve iç duvarları kaldırılmıştır. Betonarme iskelet üç kata göre inşa edilmiştir.

Yapı kentteki Cumhuriyet sonrası sanayinin gelişiminde etkili olmuştur. Bulunduğu mahallede pek çok kişiye istihdam sağlamış ve hemen batısındaki mahalleye ve güneyindeki caddeye adını vermiştir.

Isparta'nın tarihsel gelişiminde yer alan debbağcılık, dericilik üretim kültürünü yansıtan, Cumhuriyet Dönemi'ne ait endüstri mirasının önemli örneklerinden birisidir.

27

Isparta, Yalvaç Müzesi M.Elif Çelebi Yakartepe,Y.Doç.Dr. Ayşe Betül Gökarslan, Ar. Gör.

Isparta Yalvaç Müzesi, Isparta'nın Yalvaç İlçesi'nde yer almaktadır. Hükümet (Gazipaşa) Caddesi ve Müzeardı Sokak'ın kesiştiği köşede bulunmaktadır.

Güneyinde Hükümet Konağı vardır.

Müze, konum itibariyle İlçenin merkezi ve yoğun olarak kullanılan bir bölümünde yer almaktadır. 131 ada, 8 pafta, 1 nolu parselde inşa edilmiştir. Tescili vardır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yalvaç Müze Müdürlüğü'ne aittir.

Yalvaç Müzesi kurulmadan önce 1947 yılında yöreden toplanan arkeolojik ve etnoğrafik eserler bir depoda bir araya getirilmiştir. Daha sonra bu eserlerin korunması ve sergilenmesi için bir binaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle, 1963 yılında Yalvaç Müzesi’ nin yapımına başlanmış ve bina 1966 yılında ziyarete açılmıştır. Yalvaç Müzesi 1975 yılına kadar memurluk, 1975'ten sonra müdürlük haline getirilmiştir.

1980 yılından itibaren Pisidia Antiocheia’da yapılan kazılar sonucu elde edilen eserler, satın alma yoluyla müzeye kazandırılan müze sergisine eklenmeye devam etmiştir. Eser sayısının çok artması ve yapının sergi tanziminin yetersiz kalması nedeniyle 1998 yılında iç ve dış mekan düzenleme çalışmalarına başlanmış ve tümüyle yenilenmiştir. Tümüyle yenilenen teşhir ve tanzimi tamamlanan Müze, 16 Temmuz 2000 yılında halkın hizmetine sunulmuştur. Yine de mekan yetersizliği nedeniyle 2004 yılında revakın bir bölümünün üzeri kapatılarak yeni bir salon daha oluşturulmuştur.

Yalvaç Müzesi, günümüzde de özgün işlevini sürdürmektedir. Yapı kütlesi doğu - batı doğrultusunda uzanmaktadır. Dikdörtgen planlıdır. Yapının giriş bölümü, ana kütleden kaydırılmak suretiyle belirgin hale getirilmiştir. Yapı özgün halinde tek girişlidir. Ancak günümüzde revaklar bölümünde de giriş açılmıştır.

Yalvaç Müzesi, bodrumuyla birlikte üç katlıdır. Bodrum katta depo, atölye ve kalorifer dairesi gibi servis birimleri bulunmaktadır. Birinci katta teşhir salonu, memur ve uzman odaları, ikinci katta ise müdür odası ve kütüphane yer almaktadır. Betonarme yapım tekniği ile inşa edilmiştir.

Cepheler sıvanmış ve boyanmıştır.Yapının ana girişi, Cumhuriyet Dönemi yapılarında olduğu gibi birkaç basamakla yükseltilmiş ve giriş saçağı dört adet mermer sütunla taşıtılmıştır. Giriş cephesinin ikinci katında yer alan sıralı sekiz adet pencere sivri kemerlidir. Revaklar bölümü de kolonlar tarafından taşınan basık kemerlerle örtülmüştür. Üst örtüsü kiremitli kırma çatıdır. Saçak bütün cepheler boyunca profillidir.

Yalvaç Müzesi Cumhuriyet Dönemi’nin müze mimarisini yansıtmaktadır. Dönemin müze mimarisi, ülke genelindeki bir çok ilde tip proje olarak uygulanmıştır. Örneğin 1965 yılında yapımına başlanmış ve 1969 yılında faaliyete geçirilmiş olan Kayseri Arkeoloji Müzesi de Yalvaç Müzesi ile benzer mimari karaktere sahiptir. Giriş cephesinde bir kaç basamakla yükseltilmiş girişin üzerindeki saçak benzer şekilde 4 adet mermer sütunla taşıtılmıştır. Yine aynı cephede ikinci katta yer alan pencereler sıralı ve toplam 8 adettir. Üst örtü ve saçak karakteri de Yalvaç Müzesi ile aynıdır.

Yalvaç Müzesi, Roma Dönemi’ne özgü bir antik kent olan Psidia Antocihea’nın kalıntılarının sergilenmesi açısından önemlidir. Müze bahçesinde Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait mezar stelleri, lahitler, ostotekler, sunaklar, yazıtlar, heykeller ve mil taşları sergilenmektedir.

Yalvaç’ın turizm açısından gelişmesine katkı sağlaması, bölgenin kültürel değerlerinin korunması ve tanıtılması, aynı zamanda Cumhuriyet Dönemi’nin bir yapısı olması açısından da önemlidir. Ayrıca yapı, Isparta'nın en büyük ve en eski müzesidir.

28

İstanbul, Adnan Kunt Villası Nezih R. Aysel, Dr.

GSA Yüksek Mimarlık Bölümü hocaları; Utarit İzgi, Asım Mutlu ve Esad Suher tarafından tasarlanan Adnan Kunt Yalısı, Temenye koyunun merkezinde, güneye geniş cepheli bir arazide, aynı arsada yer alan üçüncü konut olarak inşa edilmiştir. Kunt Yalısı, 1980’li yıllarda yapılan sahil yolu nedeniyle kıyıdan yaklaşık 120 metre uzaklaşmış ve çevre değerleri ile ilişkisini yitirmiştir.

Büyük fıstık çamlarının gölgelediği bir bahçe içinde, iki katlı galerili bir sofa üzerine kurulu eve, üst kottan girilmektedir. Alt katta deniz yönü yaşama mekanı olarak ayrılmıştır. Cephe, betonarme iskelet sistemine asılı ahşap panolarla oluşturulmuştur. Deniz yönünde büyük yüzeyli kayar sürme doğramalar yer almaktadır.

Doğramaların sürülmesi ile evin iç mekânı bahçe ile bütünleşmektedir. Kara yönündeki cephe; her iki katta da genellikle servis mekânlarına ayrıldığından, düşey ahşap lambri kaplı panolar üzerinde yatay pencereler ile kurulmuştur. Yapıldığı dönem ve yapım sistemi açısından, mimarların GSA Konferans Salonu’nda yaptıkları uygulama ile benzerlikler taşımaktadır.

Evin mimarisini belirgin kılan, dışı beyaz çimento kullanılarak çift kalıpla dökülen brüt betonarme taşıyıcı sistem ile bütünleşen ahşap döşeme ve panolardır. Yapı; kolon ve kirişlerden oluşan betonarme karkas ızgaranın, modüler ahşap karkas döşeme ve ahşap sandviç panolarla giydirilmesiyle oluşturulmuştur.

Ahşap döşeme kirişlerinin betonarme kirişlerle kurduğu ilişki, döşemeler arasında kot farklılıklarının yaratılmasında kullanılmıştır. Böylelikle betonarme karkas sistem aynı düzlemde kurulmuşken, yapıda mekânsal olarak ayrılmak istenen alanlar için kot farklılıkları, ahşap döşeme detaylarında çözümlenmiştir.

Yapı ön üretimli yapım sistemi ile inşa edilmiş, cephe ve döşemeler atölyede hazırlanarak yerinde monte edilmişlerdir.

Mimarların diğer işlerinde de yer verdikleri mekân-sanat ilişkisi, bahçe katında servis mekânlarını yaşama alanından ayıran beyaz beton duvar üzerine Füreya Koral’ın yerleştirdiği seramik panolar ile sürdürülmüştür.

Adnan Kunt Yalısı, mimarların özgün malzeme kullanımını gösteren, yapım tekniği açısından olduğu kadar planlamasıyla da döneminin çok ötesinde bir anlayışla tasarlanmış olan en nitelikli uygulamalarından biridir.

Malzeme kullanımı ve detaylandırılması, yapının çevre ile kurduğu ilişki ve peyzaj detayları brütalist bir tasarım anlayışının ürünüdür.

29

İstanbul, Eski Moda Deniz Kulübü Büşra Ünver, Arş. Gör.

1910 yılından beri faaliyetlerini Moda İskelesi’nde sürdüren Türk – İngiliz Yat Kulübü, Cevdet Tahir Bey tarafından betonarme bir eve dönüştürülen ve hemen iskelenin yanında yer alan bu yapıya kiracı olarak taşınmıştır. Kuruluş emri Mustafa Kemal Atatürk tarafından verilen Moda Deniz Kulübü ise, 8 Nisan 1935'te bu yapıda faaliyete geçmiştir. İnşa edildiği ilk yıllarda odun deposu olarak kullanılan ve hemen deniz kenarında yer alan bu yapı, gerek mimarisi ve gerekse konumu itibariyle etkileyici bir yat kulübü görünümü vermektedir. Bu yapının yanında yer alan kayıkhane binasının yapımı ise kulübün kuruluşundan sonraki yıllara rastlamaktadır. Kayıkhanenin inşası kulübe büyük bir hareketlilik kazandırmış, insanları denizciliğe teşvik eden önemli bir unsur olmuştur. Yıllarca yelken yarışları, yüzme, sutopu, tramplen atlama yarışları ve çeşitli gösterişli balolara ev sahipliği yapan kulüp binası zaman içinde yıpranınca mimar Prof. Dr. Emin Onat tarafından onarılmış ve dekore edilmiştir. Döneminin önemli sosyal alanlarından biri olan kulüp, İngiltere Veliaht Prensi Edward, Irak Kralı Faysal, İran Şahı Rıza Pehlevi ve birçok büyük devlet adamlarını ağırlamış, çeşitli sosyal faaliyetlere ev sahipliği yapmış, sosyal ve kültürel gelişimin İstanbul'daki en önemli noktalarından biri olmuştur. Fakat günümüzde yeni binasına taşınmış olarak faaliyetine devam eden Moda Deniz Kulübü'nün geride bıraktığı yapı "2. derece tarihi eser" olarak sınıflandırılmasına rağmen, camları kırılmış, etrafını sarmaşıklar sarmış, ağır biçimde hasar görmüş, yıkılmak üzere olan kapısı paslı sac levhalarla kapatılmış bir şekilde ayakta durmaya çalışmaktadır. Günümüzde yıkık dökük bir görüntü içerisinde olan Eski Moda Deniz Kulübü binası Moda'da bulunan diğer bakımlı yapılar arasında hemen göze çarpmakta ve neden bu durumda olduğu hakkında merak uyandırmaktadır. Duvarlarında yasa dışı şekilde sprey boyalarla yapılmış resimler, kırık camları ve birkaç doğraması, çatı ve taşıyıcılarının hasarlı, iç mekan ve dış cephe boyalarının tamamen yok olduğu, çürümekte olan bir yapı görünümünde olan Eski Moda Deniz Kulübü, sosyo-kültürel ve tarihi değeri göz önünde bulundurulduğunda özene ve bakıma gereksinim duyduğu açıkça görülmektedir.

30

İstanbul, Eyüp ÜçŞehitler İlköğretim Okulu Füsun Seçer Kariptaş, Yrd.Doç.Dr.

İstanbul Eyüp ilçesi, Üçşehitler Mahallesi’nde yer alan okul binası dört katlı betonarme bir binadır. Okul adını 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un yabancı devletler tarafından işgali sırasında, Şehzadebaşı karakolundan süngülenerek şehit edilen üç askerin buraya defnedilmesinden dolayı almıştır. Okul konutların ortasında yüksek bir noktada konumlanmıştır. Hatta burası semtte Üçşehitler tepesi olarak adlandırılmaktadır. Okulun bulunduğu yer boş arsa iken 67.177 liraya satın alınmış, 35.000 lirası Ahmet Lütfü Tan isminde bir vatandaş tarafından karşılanmış, geri kalanı da özel idare tarafından ödenerek tamamlanmıştır. Bina ilk yapıldığı tarihten itibaren okul olarak tasarlanmıştır. Eğitim ve öğretime 1964 yılında başlayan bina halen aynı işlevini sürdürmektedir. 1969 yılında ilkokul ve ortaokul olarak işlevini sürdüren bina, yaklaşık yirmi sene bu şekilde devam etmiş, 1992 yılından sonra ise değişen eğitim sistemiyle ilköğretim olarak işlevlendirilmiştir. 2012 yılında ise son eğitim sistemindeki değişikliklerle birlikte ilköğretim ve ortaokul olarak hizmet vermektedir. Okul binasının iç mekanında zamanla birçok değişim yaşandığı görülmektedir. Okulun ihtiyaçları doğrultusunda bölmeler yapılmış, ek sınıflar ve odalar oluşturulmuştur. Dış cephede ise binanın ilk yapıldığı zamanlardaki cepheyi oldukça koruduğu gözlenmektedir. Yaklaşık elli yıllık geçmişe sahip olan okul binasının yakın bir zamanda güçlendirme çalışması ile yıkılıp yeniden yapılması gündemdedir. Bu nedenle poster çalışmasının Üç Şehitler İlköğretim Okulu binasının belgelenmesi adına önemli olduğu düşünülmektedir.

31

İstanbul, Hava Harp Okulu Askeri Havaalanı Hangar Yapıları Ebru Harman Aslan Ahmet Suvar Aslan Türkiye’deki sivil havacılığın ana merkezi olarak kabul edilebilecek Yeşilköy’ün geniş hinterlandının oluşmasını sağlayan ilk tesisler arasında, 1926 yılında CIDNA Şirketi tarafından inşa edilerek, Bükreş-İstanbul seferlerinin daha o tarihlerde yapılmasına katkı sunan 2 adet “hangar yapısı” da bulunmaktadır.

Günümüzde Hangar Yapıları, Maliye Hazinesi mülkiyetinde olup, Milli Savunma Bakanlığı’na tahsislidir. Yapılar, 05.01.2010 tarih ve 176 sayılı Koruma Kurulu kararı ile korunması gerekli kültür varlığı olarak tescillenmiş ve koruma grupları II olarak belirlenmiştir. Mevcut durumda, yapılardan biri Uçak Bakım Hangarı, diğeri Araç Bakım Hangarı olarak kullanılmakla birlikte yapıların, yeni inşa edilecek askeri müze binasıyla ilişkili sergi salonları olarak yeniden işlevlendirilmeleri gündemdedir.

Hangar Yapıları günümüzde, Hava Harp Okulu Komutanlığı Yerleşkesi, Askeri Havalimanı sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu alanın kuzey sınırında Atatürk Havalimanı bulunmakta olup, askeri ve sivil havalimanları birlikte bir bütün oluşturmaktadır. İki Hangar Yapısı, aralarında yaklaşık 14.50 m mesafe bırakılarak, uzun kenarları birbirine paralel olacak şekilde konumlandırılmıştır. Hangarlar, özgün durumda kontur, gabari, plan, cephe, malzeme yapım sistemi vb. mimari özellikleri ile birbirine eş iki yapı şeklinde tasarlanmış ve inşa edilmişlerdir. Yaklaşık 20.50 m. × 25.25 m. boyutlarında, dikdörtgen biçiminde plan şemasına sahip olan yapıların çelik taşıyıcı sistemi, yatayda araları yaklaşık 5.00 m. olan 6 aks, düşeyde ise arası 20.30 m. olan 2 akstan oluşmaktadır. Yapı açıklığı çelik çatı makası ile geçilerek beşik çatı oluşturulmuştur. Çatı ve duvar kaplama malzemesi olarak sac ondüline kullanılmıştır.

Günümüze ulaşıncaya kadar, hangar yapılarının özgün tasarımlarına çeşitli müdahaleler yapıldığı gözlenmektedir. İki hangar yapısının arasında kalan alana, 1970’li yıllarda tek katlı barakalar inşa edilmiş; Uçak Bakım Hangarı’nın doğu kısmına, yapıya bitişik VIP Salonu olarak kullanılan tek katlı, betonarme bir yapı ilave edilmiştir.

Hangar yapılarının inşa edildiği dönemin Türkiye’sinde benimsenen ideoloji ile modernizm arasında kuvvetli bağlar bulunmaktaydı. Bu ideolojinin kendini gösterebileceği mekânlar ise mimarlık disiplini aracılığıyla oluşturulmaktaydı. Bu bağlamda, havacılık alanı ile ilişkili mekânların da yine modernist anlayışa uygun olarak tasarlanması, hem dönemin ruhuna hem de ihtiyaca en uygun cevabı vermekteydi.

1926 yılında çelik konstrüksiyon ile inşa edilen hangar yapıları, dönemin Türkiye’sinde sivil havacılığın ilk nüvelerinin oluşmasında önemli paya sahip olmuşlardır. Bilindiği kadarıyla bu tarih öncesinde, sivil havacılık ile ilişkilendirilebilecek herhangi bir yapı inşa edilmemiştir. Günümüzde ana iskeleti halen sağlam durumda olan bu yapılar, gerek Türkiye modernleşmesinin, gerekse de Türkiye sivil havacılık tarihinin canlı birer kanıtı olarak varlıklarını sürdürmektedirler.

32

İstanbul, MSGSÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Binası [Cemile Sultan Sarayı Yenilemesi, 1952] Nezih R. Aysel, Dr. Efe Emre Usman Dilvin H. Akkaya Günümüzde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi kullanımında olan Fındıklı Çifte Sarayları; Sultan Abdülmecid’in kızları Cemile ve Münire Sultan için 1856-1859 yılları arasında inşa edilmiştir. Cemile Sultan Sarayı 1913-1920 yılları arasında Meclis-i Mebusan Binası olarak kullanılmış, 1926 yılında Güzel Sanatlar Akademisi’ne devredilmiştir.

Akademi’ye tahsis edilen Cemile Sultan Sarayı; 1948 yılında geçirdiği yangına kadar küçük ek ve tadilatlarla kullanılmıştır. Ortada iki eyvanlı büyük bir sofa ve iki küçük yan sofa ile oluşturulmuş özgün planlara sahip olan sarayın, yangın sırasında ahşap olan döşemeleri yanmış, yalnızca kâgir duvarları ayakta kalmıştır. Bir süre harabe halinde kalan yapının yeniden kullanılabilmesi için, 1950’li yılların başında Akademi yönetimi ve proje hocalarından oluşan bir komisyon kurulmuş ve yenileme çalışmalarına başlanmıştır.

Komisyona teklif edilen iki projeden Sedad Hakkı Eldem ve Mehmet Ali Handan birlikteliği ile hazırlanan proje, oy çokluğu ile kabul edilmiştir ve 1952-53 yıllarında uygulanmıştır.

Yenileme projesi ile yanan döşemeler ve yapının orta aksı tamamen boşaltılmış, kâgir duvarlara mesnetlenen, yeni betonarme döşemeler inşa edilmiştir. Projedeki esas fikir; eski binanın karakterini koruyarak, Akademi’nin geçmiş ve gelecekte alacağı şekle uygun, modern anlayışta bir plan ortaya çıkartmaktır. Saraya ait iki eyvanlı merkezi sofa başarılı bir biçimde kullanılmış, eğitim binası için gerekli işlevler bu mekânın etrafında yeniden kurgulanmıştır. Merkezi sofanın birinci kat döşemesi kaldırılarak; iki kat yüksekliğindeki eyvanlardan biri girişe ayrılırken, diğeri boğaza açılmıştır. İkinci kattaki sofa ise; ikisi denize ve caddeye bakan dört eyvanlı, esnek kullanımlı bir salon olarak tasarlanmıştır. Merkezi sofa ve yan sofaların arasına aydınlık boşlukları açılmış, yanlarına çapraz merdivenler yerleştirilmiştir. Son derece narin tasarlanan, denize paralel ve aynı aksı takip eden betonarme kolon sistemi, iç mekâna derin bir perspektif kazandırmıştır. Yangında hasar gören dış cephe yenilenirken; silme ve işlemelerden arındırılarak binaya yalın bir görünüm kazandırılmıştır. Çifte Sarayların Akademi’ye dönüşümünde; saraydan gelen sofalar yeniden yorumlanırken, modern, dinamik, yalın ve olabildiğince serbest bir iç mekân çözümlemesine gidilmiştir. Binada açılan avlular, yapıya etkileyici bir iç mekân ışığı kazandırmıştır. Planlamaya ve cephede yenilenen detaylara bakıldığında; tasarımın güçlü, yalın, modernist tutumu bütünden detaya yapının her köşesinde kendini göstermektedir.

Zaman içinde yapılan çeşitli müdahalelerle iç mekân perspektifleri değişmeye başlamış, 2012 yılında deprem güçlendirme projesi ile narin tasarlanan taşıyıcı sisteme, betonarme perdeler eklenmiş, kolon genişletmeleri yapılmıştır. Bunların sonucu olarak özgün tasarımdaki mekân ölçü ve oranları, derinlik, geçirgenlik, şeffaflık ve aydınlık kaybedilmiştir.

33

İstanbul, GSA (MSGSÜ) Konferans Salonu Nezih R. Aysel, Dr., Dilvin H. Akkaya, Efe Emre Usman

Güzel Sanatlar Akademisi Konferans Salonu, 1948 yılında yanan Akademi binasının, (eski Cemile Sultan Sarayı) Sedad H. Eldem ve Mehmet Ali Handan tarafından yapılan tasarımında, “üst hol” olarak tanımlanan merkezi sofanın Utarit İzgi tarafından 1962 yılında yapılan düzenlemesidir.

Salon, Akademi yaşantısında etkin bir rol üstlendiği dönemde yerli ve yabancı bir çok konuk ağırlamış, konferans, konser, tiyatro oyunlarına ev sahipliği yapmıştır. Eğitimde diploma jürileri ve sergileri, ortak dersler ve hatta bir dönem jimnastik derslerinin yapıldığı salon, hafta sonları müzikli danslı çay partileri ile öğrencilerin belleklerinde yer etmiştir.

Eldem ve Handan projesinde (1952) eski Saray Sofası, giriş katında bir karşılama-temsil mekânı olarak kara ile denizin arasında, yüksek tavanlı bir hol olarak biçim kazanırken, bu holün üzerinde yer alan merkezi sofa çok amaçlı kullanılan bir hol (projede üst hol) olarak kurulmuştur.

Merkezi sofa/salon kısa bir süre ilk yapıldığı koşullarda kullanılmış (1953-62), daha sonra ana karakteri korunarak farklı kullanımları karşılayacak ve bina içindeki iki kanadı bağlayan bir geçişe olanak sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. (1962) Toplantı sırasında mekânın mahremiyetinin korunabilmesi için Utarit İzgi, kara tarafında yer alan eyvan cephesine ve koridor izindeki karşılığına büyük boyutlu (630/520 cm ölçülerinde) hareketli iki duvar yerleştirmiştir. Toplantı sırasında, hareketli duvar kapatılarak T plânlı bir salon oluşması sağlanmıştır.

Tasarım, kara ve denizi buluşturan haçvari sofa karakterini, gerektiğinde açılan hareketli duvarlar ile sürdürmeyi ilke edinmiştir. Hareketli duvarlar 40x40 mm profil karkas üzerine ahşap kaplanarak yapılan sandviç panellerdir. Eldem ve Handan tarafından yapılan ve gerektiğinde salonun kapatılmasına olanak veren metal doğramalar işlevleri sürdürülerek korunmuştur. Proje ile eklenen duvarlar yapının taşıyıcı sistemi ve bölme cam duvarından bağımsız tutulmuştur. İzgi’nin yeniden düzenlediği salon; teknik ve estetik çözümü ile Eldem ve Handan tasarımı iç mekâna adeta dokunmaktadır. Aynı zamanda içinde var olduğu bina ile uzlaşan, binanın bünyesine sonradan eklendiğini belli eden, mekânın ilk tasarımındaki malzeme, detay ve uygulama ilkelerini sürdüren, teknik çözümü ile üst kat sofasının çok amaçlı kullanımına olanak sağlayan bir çözümdür.

34

İstanbul, Radi Birol Evi Arbil Ötkünç, Dr. Arş. Gör.

Mimar Mustafa Radi Birol (1927-2011)’un tasarladığı Birol Evi, İstanbul’da modernizm etkisinde inşa edilmiş ve özgün biçiminde günümüze ulaşmış sayılı konuttan biridir. Birol tarafından İDGSA Mimarlık bölümünde öğrenci olduğu yıllarda (1946?) tasarlanmış; kariyerinin başlangıcında, yaklaşık 1950 yılında uygulanmıştır.

Konut, Sarıyer Merkez Mahallesi’nde, Afiyet sokak ile Yar sokağın kesişiminde, yaklaşık 50 m2’lik küçük bir köşe parselde yer almaktadır. Giriş cephesi yaklaşık 11m, yan cephesi ise 4,75 m uzunluğundadır. Zemin katta, giriş holünün hemen karşısında bütün katları birbirine bağlayan, 1m çapında, rıhtları açık, ortadan taşınan hafif bir döner merdiven göze çarpar. Girişin sağ tarafında oturma odası, solunda ise mutfak ve WC vardır. Mutfak, Birol tarafından tasarlanıp, karşılıklı iki tezgâhlı olacak şekilde uygulanmıştır. Özelliği doğal ışık ve havayı tezgâh üstü dolapların üzerindeki yatay bant pencereden almasıdır. Merdiven, 1. katta orta sofaya çıkmaktadır. Ebeveyn yatak odası, banyo ve soyunma odası bu mekâna açılmaktadır. Son kattaki merdiven holü geniş bir teras oluşturacak şekilde geri çekilmiştir ve cepheleri şeffaftır. Bodrum katta ise basit bir WC ve çalışma ya da oyun odası olarak değerlendirilebilecek bir mekân bulunmaktadır.

Betonarme yapının ayırt edici mimari özelliği adeta de Stijl dönemine ait bir kompozisyon gibi ele alınmış beyaz cepheleridir. Bir bütün oluşturan iki cephede de doluluk boşluk oranları dengeli bir biçimde düzenlenmiştir. Pencereler, cephelerin modernist anlayışa uygun biçimde taşıyıcı sistemden bağımsız olması ve daire kesitli kolonların içeride kalması sayesinde, süreklidir. Ön cephe, yatay bant pencerelerinin, kalın teras korkuluğunun, kiriş biçimindeki teras saçağının etkisi ile yatay etkilidir. Pencerelerin oluşturduğu yatay yırtıklar ve birinci kattan itibaren çıkan konsolların yatay sağırlıkları yan cepheye bağlanmaktadır.

Birol’un pencerelerin storları için yaptığı mavi, sarı, kırmızı renk etütleri Mondrian tablolarını anımsatmaktadır.

Birol Evi’nin Cumhuriyet mimarlık tarihindeki önemi, modernizmi özümsemiş, onu yorumlayabilmiş olmasıdır. Yapı, özgün haliyle korunmasını günümüzde mülkiyetinin aynı aileye ait olmasına borçludur.

Ancak 1985 yılından beri “işlevini kaybetmiş” diyebileceğimiz kadar seyrek kullanılmaktadır. Yeniden işlevlendirmeye gidilmesi kullanıcıları tarafından düşünülen alternatifler arasındadır.

35

İstanbul, Ziraat Bankası Bakırköy Şubesi Binası Feride Önal, Serhat Başdoğan

Ziraat Bankası Binası; Maruf Önal’ın Modernist çizgide devam ettiği mesleki yaşantısında geleneksel/yerel vurgularının en fazla hissedildiği kamusal yapılarından birisi olarak görülebileceği gibi o günkü Bakırköy’ün kentsel dokusu ile uyum içinde kalacak bir yorum getirdiğinden de bahsetmek mümkündür. Günümüzde çevrenin değişen hatta dönüşen kentsel dokusu içinde ikinci olasılığın görülebilmesi artık mümkün olmamakla birlikte yapı bu izlenimi hala verebilmektedir. Mekân kurgusu, yalın ve esnek mekan çözümleri, iç mekanların dışa yansıtılması ve yapının kamusal dış mekan yaratması yapıyı, kentsel ölçekte de önemli ve değerli kılmaktadır.

Bakırköy’ün yaya ulaşım ve ticaret akslarından birisi olan İstasyon caddesinde yer alan yapı; bodrum, zemin,1 arakat ve iki tam kattan oluşmaktadır. 14.32m.x43.12m. Ölçülerindeki bir arsa üzerinde inşa edilmiştir. Bodrum, zemin ve arakat arsanın tamamını kullanırken diğer 3 kat arsanın ½ sini kullanmıştır. Yapının son katında lojman ve sağlık birimi yer almaktadır. Cadde cephesindeki ilk iki katın arsa sınırlarından içeriye çekilmesi ile zeminde kamusal bir alan yaratan yapı; yakın çevresinde yer alan geleneksel dokunun mimari yaklaşımı ile de ilişki kurmaya çalışılarak yorumlamıştır. Yapıldığı tarihten bu yana fonksiyonunu değiştirmeyen yapıda cephe doğrama kayıtları ve iç mekânda değişiklikler yapılmıştır.

Tasarım aşamasında çevre yapıların oranları, çıkmaları, saçakları ve birbirleriyle ilişkilerinin yorumlanması ile oluşan yapı bugün son kırk yılın sosyal ve kültürel değişiminin, çarpık kentleşmenin izlerinin sessiz bir tanığı gibi kentte yerini almaktadır.

36

İzmir, Beyaz Apartmanı Gülnur Ballice, Yrd.Doç.Dr.

1964 yılında çıkarılan Kat Mülkiyeti Kanunu öncesinde İzmir’de yaygınlaşmış bir konut biçimi olan “aile apartmanları”, mülkiyeti tek bir aileye ait olan, daireleri kira karşılığında çeşitli ailelere kiralanan bir konut biçimidir. Ailelerin prestij göstergesi olarak algıladıkları bu yapılar, dönemin önde gelen mimarları tarafından tasarlanarak inşa edilmiş; hem tasarımlarıyla hem de inşaat kaliteleriyle öne çıkmışlardır. Fahri Nişli’nin Talatpaşa Bulvarı üzerinde konumlanan yaklaşık 20 adet konut yapısından günümüze ulaşabilmiş birkaç yapısından biri olan Beyaz Apartmanı da 1954 yılında Arditi ailesi için tasarlanmış bir aile apartmanı örneğidir.

Yapı, İzmir’in Alsancak semtinde Cumhuriyet Bulvarı ile Talatpaşa Bulvarı üzerinde yer almaktadır. Çevresinde benzer nitelikte zemin katları ticaret işlevli çok katlı konut yapılaşması bulunmaktadır.

Her katta tek dairenin bulunduğu yapının plan şemasına bakıldığında, metropol yaşam kültürüne ait birtakım mekanlara rastlanmaktadır. Bunlar arasında salon-yemek mekânlarının birbirine eklemlendiği salon-salle á manger ile çamaşır-ütü odasını sayabiliriz. Bodrum hariç beş katlı olan yapıda asansör gibi teknolojik yenilikler de bulunmaktadır. Betonarme karkas sistemle inşa edilmiş olan yapıda, tuğla, sıva, ahşap ve demir gibi malzemeler kullanılmış; modern mimarinin dinginliğine başarılı bir biçimde ulaşılmıştır.

Yapıda ulusalcı üsluptan daha soyut bir modernizme doğru yaşanan dönüşümün yansımaları açıkça görülmektedir. Masif cepheden öne fırlayan çerçevelenmiş balkon konsolu ve modernist asimetrik kitle estetiği bu dönüşümün izleri olarak söylenebilir.

37

İzmir, Karşıyaka Kalyoncu Apartmanı Malike Özsoy, Yrd.Doç.Dr. İzmir’in Karşıyaka ilçesi 1850’li yıllarda bahçeli tek katlı Levanten mimarisinden, Cumhuriyet dönemi yapılarına,1950lerin modernizminden etkilenen ve 1965 kat mülkiyeti yasasıyla şekillenen çok katlı apartmanlara, 1990 sonrası birbirini tekrarlayan cephe ve plan şemalarıyla şekillenmiş toplu konutlara, 2000 sonrası parkları, terasları ve havuzları ile bir bütün olarak tasarlanmış kapalı sitelere kadar çok çeşitli mimari dile sahip yapıyı barındırmaktadır.

1950’lerde Karşıyaka’da yalıda ve yalıya yakın iç bölgelerde daha çok levanten mimarisiyle biçimlenmiş tek yada iki katlı bahçeli konutlar yavaş yavaş yok olarak kentsel bir dönüşüm başlamış, modern mimarlık diline uygun, 4-5 katlı apartmanlar, konut kooperatifleri yada yine modern dili benimsemiş iki katlı modern villaların sayıları artmaya başlamıştır. Türkiye’de artan nüfus, yükselen arsa fiyatları, kat mülkiyeti yasası, çekirdek aile yapısına dönüş, değişen yaşam standartları, farklı üretim teknikleri ve inşa malzemeleri apartman olgusunu güçlendiren ve ona ivme kazandıran dinamikler olmuştur.

Kat mülkiyeti yasasının çıkartılmasından önceki dönemde kent içerisinde herhangi bir arsa üzerinde inşa edilen binanın mülkiyeti tek kişiye ait olabildiğinden, apartmanların inşası da tek kişi tarafından finanse edilmek zorunda kalmıştır. Bu durum maddi yönden güç olduğundan, yasa öncesi döneme ait aile apartman sayısı azdır. Karşıyaka’ da Çamlık Sokak (1743) olarak anılan bölge, modern mimarinin yapısal özelliklerini taşıyan çok sayıda yapıya ev sahipliği yapmaktadır. Kalyoncu apartmanı 1963 yılında Yüksek mimar Cahit Akan tarafından Çamlık Sokak(1743) sokak ile 1743/1 sokak kesişimin de inşa edilmiş modern mimarinin güçlü özelliklerini taşıyan köşe, dört katlı bir aile apartman yapısıdır.

Kalyoncu apartmanı iki yatak odası, mutfak, bir banyo, salon, bir misafir odasından oluşan her katta iki dairesi bulunan bir apartmandır. Dairelerin büyüklüğü 120 m² civarındadır. Ön daireler Çamlık sokağa ve tam karşısında bulunan Orman Fidanlığı’na bakarken arka daireler, yan sokağa ve komşu parsele bakmaktadır. Plan şemasının o döneme ait en belirgin özelliği salona açılan, salon ile arada kapısı bulunmayan ancak ayrı bir mekan olarak özelleşen misafir odasıdır.

Kütlesel anlamda prizmatik kompozisyona sahip yapı geniş pencere yüzeyleri, düz çatı ve simetrik cephe kurgusu ile modernist bir dili sergilemektedir. Tüm cephelerde gözlemlenen cephe kurgusunun yarattığı güçlü geometrik etki ön ve yan cephelerde iç balkon boşluklarıyla hafifletilmeye çalışılmıştır. Ön ve yan cephelerde balkon altlarında ve pencere altlarında birbirini tutan aks ve genişliklerde tasarlanmış yatay bantlar yine modernist tutuma vurgu yaparken, dönemin moda malzemesi olan (yeşil mozaik kaplama btb) ile kaplanarak yapıya renk ve doku kazandırılmıştır. Binanın girişi 1743/1 sokağa bakan yan cephedendir.

Bu cepheye bakan tuvalet pencereleri iki farklı boyutta dört küçük boşluktan oluşup kendi aralarında asimetrik bir düzene sahiptir. Bir üst katta da bu düzenin yer değiştirdiği tüm cephe geneline bakıldığında ise ritmik bir tekrar oluşturduğu ve cepheye dikkat çekici bir tasarım anlayışı getirdiği görülür. Giriş cephesini güçlü ve çekici kılan bir diğer tasarım öğesi ise giriş kapısı üstünden başlayarak bina bitimine kadar devam eden dar uzun dikdörtgen geometrik biçimlerle hazırlanmış ahşap panodur.

38

İzmir, Osmanlı Bankası Bergama Şubesi Nağme Ebru Aydeniz

Osmanlı Bankası Bergama Şubesi, 1950 yılında Bankalar Caddesi üzerinde bir köşe parselde, betonarme sistemde ve bitişik nizam olarak inşa edilmiş, köşeleri yuvarlatılmış dörtgenler prizması şeklinde 5 katlı bir yapıdır. Zemin katı banka, üst katları işhanı olarak tasarlanan yapının zemin katında günümüzde ING Bank yer almaktadır. Ön cephede zemin katta şeffaflık hakimdir. Üzerindeki katlarda dikdörtgen düşey pencerelerin yan yana dizilmesi ve aralarına düşey betonarme elemanların yerleştirilmesiyle oluşan gridal cephe düzeniyle, dolu-boş yüzeyler ve yatay-düşey çizgiler dengelenmiştir. Bu yapı abartısız yalın geometrisi ve ön cephede düzenli bir betonarme ızgara ile ifade edilen modüler cephe düzeniyle rasyonalistpürist bir yaklaşım sergilemekte, ülkemize özgü koşullara bağlı olarak cam perde duvarların kaldırılmasıyla oluşan farklı bir biçimlenmeyi örneklemektedir.

Köşelerdeki eğrisel yüzey denemesi ise, bağımsız bir biçimlenme tutumunu yansıtmaktadır.

Zemin katta ön cepheden girilen müşteri holünde bekleme yerleri, servis bankosu ve hemen arkasında servis holü yer almakta, bu mekanlar ön ve yan cephelerdeki yuvarlatılmış betonarme perde bloklar ile sınırlandırılmaktadır. Servis holünün sağ tarafında müdür odası, arkasında ise bir tarafta bodrum kata inen merdiven holü ve tuvaletler, diğer tarafta yan cephedeki giriş ile üst kata erişim sağlayan merdivenler yer almaktadır. Bodrum katta iş hanına ait kalorifer dairesi, depo ve sığınak ile bankaya ait kiralık kasalar, arşiv, depo ve soyunma odaları yer almaktadır. Üst katlarda ise ön cepheye paralel uzanan bir koridorun ön tarafında betonarme perde bloklar ile sınırlandırılan dört adet ofis mekanı, koridorun karşısında müdür odasının üzerine denk gelen kısımda bir adet ofis mekanı, koridorun arkasında ise merdiven, tuvaletler, ışıklık ve ışıklığa bakan bir adet ofis mekanı bulunmaktadır. Özetlemek gerekirse, Osmanlı Bankası Bergama Şubesi günümüz bankacılık sisteminin gerektirdiği değişiklikler dışında özgün durumunu korumakta, plan şeması ile cephe niteliği bakımından yapıldığı dönemin karakteristik özelliklerini yansıtmakta ve bu özellikler yapıyı belgeleyerek korumaya değer kılmaktadır.

39

İzmir, TCDD 3. Bölge Müdürlüğü Alsancak Garı Lojman Binası Nağme Ebru Aydeniz

Yapı İzmir ili Konak ilçesi, Alsancak Mahallesi’nde konumlanan Alsancak Gar yerleşkesi içinde yer almaktadır. 1969 yılında tamamlanan yapı, betonarme karkas sitemde bodrum ve iki normal kat olarak inşa edilmiş, üzeri ahşap konstrüksiyonlu oturtma sistemde beşik çatı ile kapatılarak kiremit kaplanmıştır.

Yapının TCDD arşivlerindeki projesinde Celal Erel (çizen), M. Hepbayraktar (yapan, kontrol) ve Servet Öztap (servis Md.) isimleri yer almaktadır. Yapıya simetri aksında bulunan bir kapıdan girilmekte, burada bulunan merdiven ile bodrum kattaki depolara ve üst katlardaki dairelere ulaşılmaktadır. Her katta merdiven sahanlığının iki yanında yer alan dairelerde, giriş holünün bir tarafında mutfak ve tuvalet, diğer tarafında salon yer almakta, karşısında ise yine küçük bir holden dağılan banyo ve iki yatak odası bulunmaktadır.

Yapı plan ve cephe özellikleri bakımından 1950’li yıllardan başlayarak devlet eliyle üretilen yerleşkelerde yer alan lojman tipolojisine uymaktadır. Tip proje olarak üretildiği ve başka yerlerde de inşa edildiği tahmin edilmekte, fakat tip proje ile üretilen yapıların üzerinde bir mimari nitelik taşımaktadır. Ön cephede simetri aksındaki giriş, ferforje bir kapı ve üzerinde yer alan ince bir betonarme saçak ile tanımlanmıştır. Saçağın üzerinde merdiven holünü aydınlatan beyaz söveli dikdörtgen bir pencere konumlanmaktadır. Girişin iki yanında konumlanan simetrik dairelerin panjurlu salon pencereleri ve ince balkon korkulukları yapıldığı dönemin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Yapı dengeli plan şeması, yatay-düşey çizgilerin ve doluboş oranlarının dengelendiği prizmatik kütlesi ve bu kütleden dışarı fırlayan ince giriş saçağı, balkon çıkması vb. elemanlarıyla sadelik ve rasyonelliğin ön planda olduğu bir tutum sergilemekte, inşa edildiği dönemin ve ait olduğu yapı tipinin mimari, sosyal, kültürel özelliklerini taşımaktadır. Yapının geçen yıllarda gördüğü onarımlar sırasında döşeme kaplamaları ve bazı doğramaları değişmiş, banyo, mutfak gibi kullanım alanları ise tamamen yenilenmiştir. Bunların dışında yapının korunmuş durumda olması ve özgün işlevini devam ettirmesi, yapıyı araştırmaya ve belgelemeye değer kılmaktadır.

40

Karabük, Ahmet Gökçü Evi Kadriye Başkan Muradiye Çelik

Ahmet Gökçü Evi Safranbolu’nun Bağlar mahallesinde, yerel halkın yazlık olarak kullandığı konut bölgesinde yer almaktadır. Yapı cumhuriyet döneminde sanayileşmenin etkisi ile inşa edilmiş bir konuttur.

Yapının bulunduğu çevrede, geleneksel evlerin yanı sıra kendi ile aynı dönem inşa edilmiş konutlar da bulunmaktadır. Çevresindeki geleneksel evlerden modernist çizgisi ile ayrılan bu yapı, iki katlı ve bahçeli olup Bağlar mahallesi Aslanlar Mevkii’nde 46 ada 10 parsel de bulunmaktadır. Toplamda 1327 m2 olan bu konut bahçelidir. Ev özgün halinde fakat bakımsız bırakılmıştır. Taşıyıcı sistemi betonarmedir.

Yapı Safranbolu’da bulunmakta olan geleneksel dokudan farklı bir çizgiye sahip olsa da çevresi ile bir uyum içindedir. Kat sayısının az olması, bahçeli bir yapıya sahip olması uyumun sağlanmasında önemli etkenler olmuştur. Fakat yapı, geniş pencereleri, balkonu, kullanılan yapı malzemeleri ve girişi vurgulayan cephe hareketiyle farklılıkları göstermektedir. Yapıda göze çarpan en önemli unsurlardan biri zemin katta bir terasın ve üst katta bir balkonun bulunmasıdır. Terasın büyük bir kısmı üst kattaki kapalı kullanım alanlarına dahil edilmiştir. Bu yüzden zemin kattaki düşey taşıyıcı elemanlar belirgin bir biçimde cephede görülmekte ve yapıya önemli bir etki kazandırmaktadır.

Teras, balkon ve yapının yan cephe pencerelerindeki korkuluk demirleri sanayileşmeye geçiş döneminin izlerini taşıyan önemli detaylardır.

Yapının ön cephesi yerden yükseltilmiş bir biçimde inşa edilmiştir. Ayrıca giriş, düşey sirkülasyon ile ortak çözülmüş, yapıdan bağımsız bir birim şeklinde cephede çıkma yaparak vurgulanmıştır. Girişe ulaşım basamaklarla sağlanmıştır. Yapıda ahşap sistemli kırma çatı uygulanmış, çatı örtüsü olarak kiremit tercih edilmiştir.

Ahmet Gökçü Evi geleneksel Türk evlerinin bulunduğu çevrede onlarla benzer özellikler taşıyıp uyumu yakalayan, bir yandan da modernizmin etkisi ile farklılık gösteren bir yapı olarak günümüze kadar gelmiştir.

41

Karabük, Muhsin Ganioğlu Evi Tümay Güneş

Muhsin Ganioğlu Evi, Safranbolu’nun Bağlar mahallesinde, yerel halkın yazlık olarak kullandığı konut bölgesinde yer almaktadır.Çevresinde yapıyla aynı döneme ait sınırlı sayıda konutlar ve geleneksel Safranbolu evleri mevcuttur.46 ada 8. parselde bulunan ev 3461 m2dir. Kagir sistemli olarak 3 katlı inşa edilen yapı, bahçeli ve süs havuzludur. Yapı, konut olarak inşa edilmesine rağmen günümüzde depo olarak kullanılmaktadır; bakımsızlıktan bahçesinde yabani otlar ve çalılar oluşmuştur. Yapı malzemesi olarak beton, ahşap, cam ve tuğla malzeme tercih edilmiştir.

Safranbolu evleri ahşap karkas ve yığma sistemle yapılması, taş ve kerpiç örgülü duvarlar, tavan ve kapı süslemelerinde çokça rastlanan ahşap işleri, küçük dar ve uzun pencereler, zemin kattan dışa taşkın üst katlar, yakın plan cephelerinin kör uzak plan cephelerinin ise açık ve birbirini izleyecek konumda olması ile özgün bir karakteristiğe sahiptir. Ancak yapı yerel mimari dokudan modern çizgileriyle ayrılmaktadır.

Yapının dış cephesi geleneksel Safranbolu evlerinden farklıdır. Daha büyük boyutta olan pencereleri, dekoratif beton merdiven ve balkon korkulukları, zemin kattan son kata kadar çıkan ve evin içerisindeki merdiveni aydınlatan uzun pencere detayı, cephelerde bulunan balkonlar ve yapının zeminden kompakt düz bir biçimde yükselmesi ilk etapta göze çarpan geleneksel yapıdan uzaklaşan detaylardır. İç mekanda ortak bir holden odalara ve salona dağılım olmakla birlikte tuvalet ve banyo bağımsız bir birim olarak planlanmıştır. Ahşap dönel merdiven ile düşeyde katlar arası sirkülasyon sağlanmıştır. Merdiven zemin kattan son kata kadar çıkan bir pencere ile aydınlatılmıştır. Oda ve ara holden balkona çıkış vardır.

Kapılardaki dekoratif camlar, duvarlarda asılı fotoğraflar, işlemeli ve oymalı mobilyalar ve avize evin iç dizaynında yer alan unsurlardır.

Safranbolu’nun kentsel mimari dokusu doğaya, çevreye ve insana saygılı olmakla birlikte, insan sokak ev çarşı ilişkileri de düzenlidir. Evler birbirinin güneşini, bakış açısını kesmeyecek şekilde konumlandırılarak yerleştirilmiştir. İncelenen yapı da doğayla bütünleşmiş, çevresine saygılı ve niteliklidir. Beyaz badanalı dış cephe ve bahçede bulunan fıskiyeli süs havuzu, salondaki duvarda uğur getirdiğine inanılarak asılan geyik boynuzu geleneksel Safranbolu evleriyle benzerlik göstermektedir.

Muhsin Ganioğlu Evi, Osmanlı konut dokusu içinde yapılan bir modern yapı olarak geleneksel mimariden farklılıklar göstermesinin yanı sıra bu yapılarla taşıdığı paralellikler açısından da incelemeye değer bir örnektir.

42

Kayseri, Örnekevler Mah. 67 Evler Yapı Kooperatifi / Emin Boduroğlu Evi Neşe Yılmaz Bakır, Öğr.Gör.Dr. Umut Doğan, Arş. Gör.

Kayseri kenti için bilinen ilk bütüncül imar planı 1944 yılında Doç. Dr. Kemal Ahmet Aru ve Prof.Dr. Gustav Oelsner tarafından hazırlanmıştır. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda 1933 yılında, dönemin Vali-Belediye Başkanı Nazmi Toker tarafından Burhanettin Çaylak’a hazırlatılmış, 1/8000 ölçekli avan proje ile 1935 yılında tamamlanan 1/2000 ölçekli kesin projelerin varolduğu ve kentin Cumhuriyet sonrası özellikle kentsel anlamda modernleşme sürecinin 1945 yılına kadar geçen süreçte bu planlar doğrultusunda biçimlendiği ortaya çıkmıştır. Çaylak Planı Raporunda, Kayseri kent dokusu eski ve yeni şehir olmak üzere ayrılmış, kentin gelişme yönü kuzey olarak belirlenmiş, bu modern, yeni konut alanlarının merkezden istasyona uzanan Atatürk Bulvarı ve İstasyon Caddesi boyunca oluşması kararlaştırılmıştır. Bu amaçla, Hacıkılıç Camisi’nin devamındaki geleneksel dokunun bazı adaları yok sayılarak, 140 metrelik bir geçiş bandı bırakılmış, sonrasında 450 metre genişliğinde ve 950 metre uzunluğunda gridal bir doku ile biçimlenen kuzey gelişme alanı oluşturmuştur.

Hazırlanan plan doğrultusunda, kent merkezinde 1938-1945 yılları arasında merkezi yönetim eliyle Kız Enstitüsü, Vali Konağı, PTT, TEKEL, Halkevi, Hükümet Konağı, Devlet Hastanesi, Erkek Sanat Enstitüsü gibi çok sayıda resmi bina yapımı gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte özellikle Hastane yapısının yapılmasının ardından kentin yeni gelişme alanı olarak tanımlanan bu bölgede, Çandır Mahallesi ile İstasyon Binası arasında 14 Mayıs 1946 yılında Kayseri’nin modern anlamda “ilk ve örnek” konut yapılaşması olan “Kayseri Örnekevler Yapı Kooperatifi” kurulmuştur. Çaylak Planı’nda Atatürk Bulvarı ile İstasyon Caddesi arasında kalan alanda bitişik nizamda, bu yolların dışında kalan gelişme alanlarında ise 2 katlı villa ve sayfiye evi şeklinde olması kararlaştırılmıştır. Bu nedenle kooperatif kapsamında yapılaşan konutlar, bahçeli, tek katlı, Çaylak’a göre” yeni zevkleri tatmin edecek tarzı mimaride binaların bulunması şartı”nı yerine getirecek biçimde tasarlanmıştır. Kooperatife 67 civarında şehrin ileri gelenleri üye olmuştur. Bu kooperatifin ismi de bu nedenle “67 Evler” olarak anılmıştır.

Belediye Yapı ve Yollar Kanunu’nda belirtilen ölçütler çerçevesinde, dönemin anlayışına uygun, gridal geometrik ada büyüklüklerinin 50x150 veya 80x250m, ayrık düzende yeni yapı yapılabilmesi için parsel cephesinin 20 m’den, bitişik nizamda ise 10 m’den az olmaması ve parsel derinliğinin ada derinliğinin yarısı kadar olması öngörülmektedir. 67 Evler’de geometrik, ızgara planlı, ada doğrultuları yol eksenlerine bağlı olarak doğu-batı ya da kuzey-güney yönünde, yaklaşık olarak 5 m. ön bahçe mesafesi ve arka bahçe derinliği 10-15 m. gibi değişik ölçülerde yapılanmıştır.

1944 Aru-Öelsner planında yapılanma koşulları korunmuş, ancak 1970’lerden itibaren yeni imar planı ile kat artışı için hak tanınmasının ardından tek katlı olarak gerçekleştirilen bu örnek yapılar yıkılmış, yine aynı parselde 3 katlı, bitişik ve yer yer ayrık nizam olarak biçimlenen apartmanlar yapılandırılmıştır. Bu yıkım sürecinde tek katlı kooperatif evlerinden Doktor Emin Boduroğlu Evi ayakta kalabilmiştir. Konutun yapım sistemi karma sistemdir. Temelleri taş; lento, çatı altı kirişleri betonarmedir ve dolu tuğla ile örülmüştür. Çatı kırma çatı ve çatı örtüsü Marsilya kiremittir. Yapıya yan bahçeden girilmekte, yapı girişinde markiz bulunmakta, yapı içerisinde hol, 3 oda, mutfak, ve banyo yer almaktadır. Konutun arka bahçesinde müştemilat bulunmaktadır. Bölgede su seviyesinin yüksek olması (-0.80 ve -2.00 m) nedeniyle, döneminde yapılanan diğer konutlardan farklı olarak bu bölgedeki konutlarda bodrum yapılamamıştır.

Günümüzde Örnekevler mahallesi, gridal yapı düzeni içerisinde, 67 evler’in yapılanma koşullarının izlerini sürdürmektedir. Kayseri’nin bu ilk toplu konut uygulaması ile örnek bir mahalle yaratılmak istenmiş, avludan bahçeli, sokakla doğrudan bağlantılı, mahalle ölçeğinde komşuluk ilişkileri ile güçlenmiş, gelenekselden modern yaşama geçişte “örnek” bir yapı hedeflenmiştir.

43

Kayseri, T.C. Sağlık Bakanlığı Verem Savaş Dispanseri Buket Büber

Kayseri Verem Savaş Dispanseri 1960'lı yılların mimari anlayışını gözlemlemek adına iyi bir örnek teşkil etmektedir. Bu yapı Sağlık Bakanlığı'ndan herhangi bir ödenek alınmadan Verem Savaş Derneği'ne yapılan bağışlarla inşa edilmiştir. Verem Savaş Derneği’ne bağışlanan arsa üzerine inşa edilen yapı inşa edildiği günden bugüne TC Sağlık Bakanlığı’na veremli hastaların teşhisi ve tedavisi için kullanılmak üzere kiralanmıştır. 1970'li yıllardan itibaren yataklı tedavi gören hastaların göğüs hastalıkları hastanesinde tedavilerine devam edilmesiyle, hastane ayakta tedavi gören hastalar için hizmet vermeye başlamıştır.

Kayseri'nin Melikgazi ilçesinde Seyitgazi Mahallesi'nde 1964 tarihinde tek katlı hastane yapısı olarak yığma sistemle inşa edilmiştir. Yapının mülk sahibi Verem Savaş Derneği’dir. 1980 yılında hastanede çalışan personelin ikamet etmesi amacıyla bir ek kat inşaasına başlanmıştır. Ancak inşa edilen bu ek kat hiçbir zaman lojman olarak kullanılmamıştır. 1982 yılında tamamlanan 1. kat özel şirketlere kiralanmıştır. Yapının zemin kata 2, 1. kata 1 adet girişi vardır. 1. kata çıkan merdiven kovasının zemin kat ile ilişkisini sağlayan geçiş günümüzde kapatılmıştır ve kullanılmamaktadır. Zemin katın plan şeması simetrik ve dikdörtgen prizma şeklindedir. Dispanser planı iki bekleme salonu, iki poliklinik, sorumlu tabip ve tabip odaları, hemşire odası, laboratuvar, iki arşiv odası dâhil olmak üzere kendi içinde iki blok ve toplam on dört odadan oluşmaktadır. Zemin kattaki iki ayrı giriş iki ayrı bekleme salonuna açılmaktadir. Hasta bakım ve tabip odaları bu bekleme salonunun etrafında konumlandırılmıştır. Yakın dönem mimari eserleri arasında önemli bir yer tutan Verem Savaş Dispanseri'nin cephe tasarımında yöresel kesme taşlar kullanılmıştır.

44

Kocaeli, Bayramoğlu Maruf Önal Evi Feride Önal , Serhat Başdoğan

Tuzla ve Darıca arasında yer alan Bayramoğlu, 1950li yıllarda denizle ilişkisi, doğal ve iklimsel çevre verileri nedeni ile yazlık konut biçiminde oluşmaya başlamış bir yarımada yerleşimidir. İdari olarak Kocaeli’ne bağlı olmasına karşın İstanbul’a yönelik bir sayfiye yeri olarak gelişmiştir. Yarımadada yer alan döneminin yapılarının bir kısmı orijinal durumunu korumakla birlikte 1980li yıllardan itibaren dokuda bozulmaların başladığı görülmektedir. Parsel bazında yapı yoğunlukları arttırılarak yeşil ve kamusal alan kullanımları olumsuz gelişim göstermiştir. Yerleşim; tüm olumsuz gelişmelere rağmen konut ve yeşil dokusu, sokak ölçeği, kamusal kullanımları, kıyı ilişkisi ile bir açık modern mimarlık müzesine yönelik güçlü ipuçları taşımaktadır.

Maruf Önal Evi; 15mx25m dikdörtgen bir arsa üzerinde 7.5mx6.0m. lik bir taşıyıcı sistem üzerinde kurgulanmıştır. Kare kesitli 6 adet kolonun tanımladığı yapı; alanın güneyde bahçe ve açık mekan kullanımları için sokaktan geriye doğru çekilerek kuzey sınırına yerleşmiştir. İki kattan oluşan yapının bahçe katında açık ve kapalı yaşam alanları yer alırken açık bir merdivenle dışarıdan üst katta bağlantı sağlanmaktadır. Yarı açık bir terastan girilen üst katta ise çalışma nişi ve yatma birimleri yer almaktadır.

Modern mimarinin temel yaklaşımlarından yola çıkarak tasarlanan yapıda kullanılan hareketli ve sabit tüm mobilyalar yapının özgün kimliğini destekleyen bir anlayışla tasarlanmıştır.

Betonarme karkas sistem modüler bir kurgu içinde karşılık bulmuş, yapıya yönelik elemanter çözümler (döşeme/ kolon/ kiriş çerçeve sistem) bileşenler (kapı/pencere/güneş kırıcı panjurlar) yapı yerinde değil mimarın başka bir şantiye ortamındaki çalışmalar sırasında projelendirilmiş ve hazırlanmış yerine getirilerek ön yapım üretim mantığı içinde konvansiyel olarak uygulanmıştır.

Mimarın ailesi için tasarladığı ve yazlık konut olarak kullanılan yapı Avrupa'daki çağdaşlarına benzer şekilde rasyonel plan anlayışı, kapalı, açık, yarı açık alan kullanımları ve malzeme seçimi ile döneminin mimari özelliklerini taşıyan önemli bir modern mimarlık örneğidir. Günümüzde yazlık konut kullanım anlayışının tersine minimum / sınırlı iç mekan kullanımı ile doğa ve peyzajla bütünleşmiş dış mekan anlayışı yapıyı değerli ve önemli kılmaktadır.

45

Kocaeli, Derince Palas Otel

İbrahim Türkeri, Arş.Gör., İrem Uslu, Arş.Gör.

Yapı, Kocaeli-Derince ilçesinde inşa edilen en erken tarihli modern mimarlık örneklerinden birisidir.

Cumhuriyet döneminin ortaya çıkardığı yeni yerleşim yeri olan Derince, 19. yy’ın sonlarında yapımını Almanların üstlendiği Derince Limanı ile biçimlenmeye başlamıştır. Liman yapımı için gerekli olan iş gücü, bölgede yerleşim olmadığı için Anadolu ve Rumeli’den toparlanmış göçmen işçilerin bölgeye getirilmesi ile sağlanmıştır. Liman işçilerinin bölgeye yerleşmeye başlamasıyla Derince’de ilk konutlaşma başlamıştır. Bu süreç bağlamında Derince Palas Otel, Derince Limanı’na çalışmaya gelen bekar işçilerin barınma ihtiyacını karşılamak amacıyla 1948 yılında Hacı Celal Balcı tarafından yaptırılmıştır.

Derince’nin ilk oteli olan bu yapının zemin katı, Derince’nin ilk ekmek fırını olarak kullanılmıştır. 1960’lı yıllarda zemin katta bulunan fırın kapandıktan sonra otel kapasitesinin artırılması amacıyla yapıya betonarme bir bünye eklenmiştir. Zemin katta bulunan ticari birimler 80’li ve 90’lı yıllarda bankalara kiralanmıştır. Yapı, betonarme ve yığma sistem bir arada kullanılarak inşa edilmiştir. 1999 Marmara Depremin’de hasar gören yapının otel olarak kullanılan kısmı faaliyetini yitirmesine rağmen zemin katı günümüzde ticarethane olarak kullanımını sürdürmektedir. Yapı aynı zamanda İzmit’in ilk kaloriferli otelidir.

Bu özelliğinden dolayı İzmit gelen sanatçılarca da (Ayhan Işık, Hulusi Kentmen, Türkan Şoray) tercih edilmiştir. Zemin katta bulunan kalorifer dairesinde ki kalorifer makinaları hala durmaktadır.

Otel yapısı, ticari birimlerin bulunduğu zemin katı, altışar oda olmak üzere iki tipik oda katı ve iki farklı boyuttaki odası ile teras katı olmak üzere 4 kattan oluşmaktadır. Kaloriferli bu otel yapısında odaların ıslak hacim kullanımı ortaktır. Hasarlı olarak özgün yapısını koruyan otel, yığma tuğla olarak inşa edilmiştir.

Birinci ve ikinci katında bulunan odalar, ortak kullanılan sofaya açılmaktadır. Yapıldığı dönemde çatı katından deniz görülebilmektedir ve bu katta ki odalar daha pahalı bir ücrete kiralanmıştır. Yapının özgün durumunda simetrik bir plana sahip olduğu ancak terastaki betonarme eklemeler ile bu simetrinin bozulduğu düşünülmektedir. Merkezi aksta tipik oda katlarında çıkma yapan bina, demir korkuluklarla desteklenen şerit balkonlara sahiptir.

46

Kocaeli, Hereke Sümerbank İşçi Lojmanları

Doğancan Demir, Arş.Gör.

Funda Tan, Arş.Gör. İbrahim Türkeri, Arş.Gör.

Sümerbank’ın İşçi Lojmanları, 1923-1960 dönemindeki sanayileşme sonucunda ortaya çıkan konut açığının giderilmesi için devlet eliyle oluşturulan lojman modeline bir örnektir. Yerleşimin önemi, sanayinin devlet eliyle yapıldığı bu dönemde, çevresi için bir modernleşme modeli teşkil etmesi üzerinden düşünülebilir. Bu modelin temellerini Sanayi Devrimi Dönemi sonrası işçi durumunu düzeltmeye yönelik çalışmalara dayandırabiliriz.

Sümerbank İşçi lojmanlarının 1938-1941 yılları arasında 96 ailelik apartmanlar olarak inşa edildiği tahmin edilmektedir. Bu lojmanlar tek katlı, iki katlı ve üç katlı olmak üzere üç tiptedir. Altı adet tek katlı, altı adet iki katlı, sekiz adet üç katlı olmak üzere 20 bloktan oluşmaktadır. Bloklar ışınsal bir vaziyet planına göre yerleştirilmiştir. Özgün halinde kagir olarak inşa edilen bu yapılar ahşap kırma çatı ile sonlanmaktadır.

Yapıların beden duvarlarının kalınlığı yaklaşık 65 cm’dir. Konutların özgün planlarında kısmen iki oda bir salonlu, kısmen ortak ıslak hacim kullanımlı ikişer odalı birimler olduğu bilinmektedir. Bu yapılar ayrıca, odalar arasında fonksiyonel bir bölünmeye sahip olması ve boyutlarının buna göre ele alınması ile rasyonel bir tutum içinde gerçekleştirilmiştir. Yapıların hem iç planlarındaki yenilik, hem de yerleşke modeli olarak Hereke kasabası toplumsal yaşantısına etkisi nedeniyle Türkiye modernizminde önemli bir yer tuttuğu düşünülmektedir.

Yerleşkenin modernizm ile olan ilişkisini iki katmanlı olarak ele alabiliriz. Bunlardan biri yerleşkenin Hereke ilçesi toplumsal yaşantısı ile olan direkt ilişkisi iken, diğeri de yerleşke de yaratılmakta olan yaşam biçimi ile ilgilidir. Bu yaşam ise, medeni durum, vasıf gibi veriler ile oluşturulan hiyerarşik bir yapının yardımı ile fabrikanın verimliliğinin arttırılmasını amaçlamaktadır.

Yerleşkenin 1995 yılında Kocaeli Üniversitesi’ne devredilmesinden sonra gördüğü tadilatlarda strüktürel sistemlerinde değişiklik olmamasına rağmen ince yapı elemanları ve malzemelerinde farklılık olduğu gözlenmektedir. Özgün plan şeması değişen yapıların mevcut halinde orta bölümlerinde katlar arası sirkülasyonu sağlayan bir merdiven ve bunu çevreleyen derslikler yer almaktadır.

47

Kocaeli, Hereke Sümerbank Fabrikası Yerleşkesi

Funda Tan, Arş.Gör., İrem Uslu, Arş.Gör., Doğancan Demir, Arş.Gör.

Osmanlı döneminde kurulmasıyla bölgedeki kıyı yerleşiminin oluşmasını sağlayan Hereke dokuma fabrikası bölge ile özdeşleşmiş, endüstri ile birlikte beliren modern yaşam biçiminin Hereke’deki yansımasının kurucu faktörü olmuştur.

Fabrika 1843 yılında Osmanlı devletinin sanayileşme çabaları sonucu, o dönemde devletin mali ve ekonomik işlerinde önemli rol oynayan Ohannes ve Boğos Dadyan kardeşler girişimi ile Hereke Fabrika-i Hümayunu adıyla kurulmuştur. Osmanlı sanayileşmesinin önemli örneklerinden olan fabrika 1933’de Osmanlı hazinesinden Sümerbank’a devredilen 4 fabrikadan biridir.

Osmanlı döneminde saray için ipekli dokuma üretimi yapılmış, 1891 yılında halı üretimine başlanmış, fabrikanın 1933’te Sümerbank’a devredilmesiyle yünlü dokuma ve halı üretimi devam etmiştir. Dolayısıyla yerleşke içerisindeki yapılar zaman içerisinde ihtiyaca bağlı mekansal değişikliklere uğramıştır. Fabrika yerleşkesi içerisindeki yapılardan ilki üretim yapısı olarak, 1843’te demir yolunun güneyinde, kıyı şeridinde inşa edilmiştir. İpek ağırlıklı üretim yapan bu ana birim ahşap dikmeler ile desteklenen yığma kâgir bir yapıdır. Bugün müze-fabrika olarak kullanılan bu birim ve yanındaki servis birimleri (misafirhane, depo, vb.) restore edildiği için özgün görünümlerine sahip değillerdir. 1918 yılı itibariyle bugün demiryolunun kuzeyinde kalan çuha, şayak, iplik üretimi yapan diğer birimler inşa edilmiş, fabrika büyük bir yerleşke haline gelmiştir. Kuzey yerleşkesi lineer ana aks etrafına dizilen farklı boyutlarda 4 ana birim ve tahminen diğer yapılardan sonra yapılan betonarme 2 birimden oluşmaktadır. Ana birimler beşik çatılı yığma kâgir yapılardır, ancak farklı zamanlarda betonarme ekler ile desteklenmişlerdir. Bu 4 birimin 3’ü üretim birimi, 1’i depolama birimi iken lineer aksın en güneyindeki fabrika ana kapısının dışında daha sonraki bir zamanda inşa edildiği düşünülen betonarme yönetim birimi bulunmaktadır. Diğer betonarme birim ise fabrikanın Sümerbank’a devrinden sonra yapıldığı düşünülen sosyal tesis yapısıdır. Tesisin 1995 yılında özelleşene kadar üretime devam ettiği bilinmektedir. Bugün ise özel bir kuruma ait olan kuzeydeki tesisler, bir kısmı depo olarak kullanılmakta bir kısmı da yünlü üretime kısmen devam etmektedir. Yapılar orijinal donanımı ve özgün görüntüsü ile varlığını sürdürmektedir. Çalıştığı tüm süre boyunca bölge ekonomisinin temel unsuru olan fabrika aynı zamanda yerel halıcılık ve dokumacılığın gelişmesini sağlamıştır. Özellikle Sümerbank döneminde Hereke kentinde yerleşik bir modern işçi yaşamı oluşmuştur. Fabrikanın kurulmasından 95 yılına kadar Hereke’de yaşayan her aileden en az bir kişi hayatını bu fabrikada çalışarak sürdürmüştür. Yerleşke içerisindeki gerek Osmanlı döneminde inşa edilen yapılar gerekse 1933 sonrası inşa edilen birimler dönemsel özellikler taşımakta, yoğun olarak kullanıldıkları dönemin toplumsal yaşamına ait bir bellek oluşturmaktadırlar. Hem mimari ve mekansal yapıları, hem bölge yaşamı üzerindeki etki ve değerleri bu yapı topluluğunu modern bir miras olarak önemli kılmaktadır.

48

Konya Eski Gar Binası Özlem Karakul Konya Gar Binası, Avrupa’nın 19.yy’da sosyal, endüstriyel ve teknolojik gelişiminin sembolü olan demiryollarının, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde gelişimiyle birlikte önem kazanan istasyon mimarisinin ilk örneklerindendir.

II. Abdülhamit döneminde, Almanya’ya verilen demiryolu imtiyazı ile, Alman Bankası finansörlüğünde, Georg Kawerau tarafından tasarlanan Konya Gar Binası, 1896 yılında Eskişehir-Konya demiryolu hattının tamamlanmasından sonra hizmete girdiği düşünülmektedir. Konya eski gar binası, aynı dönemde ve benzer mimari dille inşa edilmiş istasyon lojmanları, lokomotif deposu ve bakım onarım yapısı, atölye ve ambar binaları ile 1912 yılında açılan Bağdat Oteli ve sonradan eklenen yeni istasyon yapısından oluşan yapı grubunun bir parçası olarak, geniş ve kentle bütünleşmiş bir yerleşkede yer almaktadır. Eski gar binası, kuzey-güney yönünde 31,40x18,65 m’lik dikdörtgen bir alan üzerinde inşa edilmiştir. Yapı, iki katlı olup, cephe ve plan kurgusu açısından, orta hattın öne çıktığı üç bölümden oluşan simetrik bir düzene sahiptir. Doğuya bakan giriş ve batıdaki peron cepheleri kapı-pencere açıklıkları ve dekoratif unsurları ile birbirine benzer düzendedir. Kuzey ve güney yönlerdeki dar cepheler pencere sayısı bakımından birbirlerinden farklıdır. Üst örtü, kuzey-güney doğrultusunda uzanan ve dört cephede oluşturduğu üçgen alınlıklarıyla yapının Batılı mimari karakterini güçlendiren, yüksek eğimli çatıyla kaplıdır.

Doğu ve batı yönündeki cephelerde, kapı-pencere açıklıkları zemin katta yarım daire kemerli olup, üst katta dikdörtgen çerçevelidir. Üst katta ki pencerelerden, orta sahındakilerle, yan sahınların ortasındaki dikdörtgen söveli pencerelerin üstünde basık kemer şeklinde taş kaplama bezemeler bulunmaktadır.

Cephenin üçgen alınlığında, çatı katına açılan yuvarlak bir tepe penceresi, ikinci bir kat silmesinden sonra, çatı katına açılan, yassı dikdörtgen şekilli havalandırma pencereleri bulunmaktadır.

Konya Gar Binası, döneminin modern Alman mimari tekniğiyle, yerel malzeme, olanak ve sosyal yapısının sentezini yansıtan özgünlüğünü korumakla birlikte, 20 yy da yaşanan değişim sürecinin izlerini de taşımaktadır. Yöresel malzemelerden taş, tuğla, ahşap ve çelik kullanılarak inşa edilen yapıda taşıyıcı duvarlarda, moloz taş örgü içinde tuğla malzemeden yapılmış hatıllar ve pencere ve kapı üstlerinde kemerler bulunmaktadır. Kat döşemeleri ahşap kirişlemeli olup, geniş açıklıların üzerinde çelik elemanlar kullanılmıştır. Yapının dış cephelerinde, kapı-pencere söveleri ile duvar kenarlarında kesme taşlar, dekoratif olarak cephe bölmelerini vurgulayacak şekilde kabartmalı ve farklı renkte kullanılmıştır. Eski fotoğraflarda, koyu renk taşlarla, cephe kenarları ve pencere kapı sövelerinde yapılan bezemeler, yapının açık doğal taş rengi dokusuyla uyum içinde görülmektedir. Onarım sonrası durumunda, koyu renkli bordürler beyaza, yapının diğer kısımları sarıya boyanmıştır. Yapının eski fotoğraflarında görülen, üçgen çatı alınlıklarındaki ahşap dekoratif elemanlar onarımlar sırasında yok olmuştur. Bunun dışında, eski fotoğraflarda peron bölgesinin üzerini örten ve yapı uzunluğunca devam ettiği gözlenen saçak elemanı da günümüze ulaşamamıştır.

49

Konya İstasyon Lojmanları Özlem Karakul Konya İstasyon Lojmanları, Anadolu’da Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde önem kazanan istasyon mimarisinin ilk örneklerinden, 1896’da Eskişehir-Konya demiryolu hattının tamamlanmasıyla hizmete girdiği düşünülen Konya Gar Binası ile aynı dönemde inşa edilmiştir. İstasyon lojmanları, Konya Gar binası ve hizmet yapılarından oluşan yapı grubunun kuzeyinde, kentin merkezinde, ticari, ekonomik ve kamusal işlevler taşıyan yapılar ile konutların bulunduğu bir bölgede yer almaktadır.

Geniş bahçeler içerisinde konumlanmış, ana cepheleri caddeye yönlendirilmiş lojman yapılarında üç farklı yapı tipolojisi göze çarpmaktadır. İstasyon lojmanları, bodrum, zemin ve çatı katları olmak üzere üç katlıdır. Bahçe seviyesinden birkaç basamakla çıkılan lojman girişleri önünde rüzgârlık mekanları vardır. Rüzgarlıktan, merdiven holünün de bulunduğu giriş mekanına geçilir. Bodrum katlar, iki ayrı depo mekanı ile bir kilerden oluşmaktadır. Her üç tipte de zemin katta iki oda bulunmaktadır. Mutfak, tuvalet ile sonradan ilave edilen banyo yine zemin kattadır.

Lojmanların çatı katlarında ikişer yatak odası vardır. Oldukça dik olan çatı eğimleri üst kat odalarının, mekansal özelliklerini etkilemektedir. İstasyon lojmanları, yapım sistemi ve malzeme kullanımı açısından gar binası ile uyum içinde görülmekle birlikte, yapı tipolojisindeki çeşitlilikle, kendine özgü mimarisini ortaya koyarak, gardan bağımsız olarak da incelenebilecek zengin mimari özellikler sunmaktadır. Temel ve bodrum seviyesinde taş ve üstte yığma tekniğinde tuğla malzemeyle inşa edilen bu lojman grubunun dış cepheleri sıvalı olup, belirli seviyelerde yatay tuğla bantlarına yer verilmiştir. Döşemeler, ahşap kirişler üzerinde tuğla ve şap sıvasıyla kaplıdır.

Pencerelerin üstündeki, basık kemerlerde kullanılan tuğlalar, renk ve dokusal farklılığıyla öne çıkarılarak cepheler bezenmiştir. Kuzeyde ki yüksek eğimli kırma çatılı lojmanların cephe düzenlerinde, üçgen çatı alınlıklarında, kiriş ve aşık uçlarının iki yanda ahşap payandalarla desteklenen kemerden oluşan ahşap süslemesi oldukça dikkat çekici bir mimari eleman olarak öne çıkmaktadır.

Günümüzde, “İstasyon lojmanları”, “Demiryolu lojmanları” yanı sıra, “Alman Evleri” olarak da tanımlanan yapı grubu, yakın zamana kadar lojman amaçlı kullanılmış, ancak, konfor koşulları açısından, günümüz yaşam biçimlerindeki değişimlere ayak uyduramadığından, hizmet işlevi yüklenmiş olanlar dışında, boşaltılarak, kullanım dışı kalmışlardır. Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü ve Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından imzalanan protokol gereğince, istasyon lojmanlarının kullanım hakları yirmi beş yıl süreyle Büyükşehir Belediyesi’ne devrolmuştur. Yapıların, yakın zamanda restore edilerek, turizme yönelik kullanılması planlanmaktadır.

50

Mersin, Kadir Ekenler Evi

İpek Durukan, Yrd. Doç. Dr. Merve Yollu / Şeyda İnce Kadir Ekenler Evi, 1950’li yıllar sonrasında, bölgedeki sermaye birikimine bağlı olarak özellikle sanayi ve tarım sektörlerinin önde gelen aileleri (bunlar arasında Boro, Ekenler, Eliyeşil, Karamehmet aileleri sayılabilir) tarafından 1960-1970 yılları arasında inşa ettirilmiş dönemin mimari anlayışını ve ailelerin yaşam tarzlarını yansıtan konut yapılarından biridir.

Yapı, Türkiye’nin ilk iplik dokuma fabrikası olan Rasim Dokur Fabrikası’nın kurucusu ve sahibi Rasim Dokur tarafından 1960 yılında, oğlu için yaptırılmıştır. 1970’lerin ikinci yarısında el değiştirmiş yine bölgede büyük öneme sahip olan Berdan İplik Dokuma Fabrikası kurucusu ve sahibi Kasım Ekenler tarafından oğlu Kadir Ekenler’in ikameti için satın alınmıştır. Kadir Ekenler’in 1983 yılında vefatının ardından kapsamlı bir bakım ve onarım geçiren ve aile tarafından kullanılmaya devam eden yapı yaklaşık on yıldır boştur.

Yapı Rasim Dokur Caddesi üzerinde ve şehir stadyumu karşısındadır. Yapı arsasını çevreleyen taş duvarlar ve üzerinde yer alan demir parmaklıklar özgündür. Bu duvar üzerinde arsanın kuzey doğu köşesindeki çift kanatlı metal kapıdan, hem araba hem de yaya girişi sağlanmıştır. Arsanın kuzeyi boyunca uzanan yapı ve duvar arasında yer alan yolun sonunda, bir kısmı çamaşırlık olarak kullanılan garaj mevcuttur. Girişi garaja bağlayan bu yol üzerinden mutfağa servis kapısı ve arka cephedeki balkonlara üçer basamakla ulaşmak mümkündür. Arsanın güney batısında yer alan bahçede bir havuz olduğu ve sonradan doldurulduğu ifade edilmektedir. İki prizmatik kütlenin birbirine saplanması ile oluşturulan ana kütle, bir tarafta tek diğer tarafta iki katlı olacak şekilde düzenlenmiştir. Zeminden üç basamakla yükseltilen giriş katında, birinin mutfağa yakın kısmı resmi yemekler için ayrılmış olan iki salon, mutfak, wc ve kiler yer almaktadır. Giriş katındaki salonlardan daha çok günlük yaşama ayrılmış olan ve doğuda yer alan kütleyi oluşturanı, diğer mekânlardan üç basamak yükseltilmiştir. Üst kata erişim yine bu mekânın içinden çıkan merdivenden sağlanmaktadır. Üst katta üç yatak odası, bir giyinme odası, bir yardımcı odası ve bir banyo bulunmaktadır.

Doğuda yer alan salon kütlesinin altında düzenlenen bodrum katı, kalorifer dairesi ve depo olarak kullanılmaktadır. Her iki salon, yükseltilmiş salon üzerindeki teras ve ebeveyn yatak odasında şömine vardır. Kagir ve betonarme sistem birlikte kullanılarak inşa edilmiş yapının duvarlarında delikli tuğla kullanılmıştır. Zeminde siyah granit, seramik ve parke kaplıdır.

Yapının giriş kapısı üzerinde dalgalı bir giriş saçağı mevcuttur, zemin ile birinci katı ayıran kat silmesi belirginleştirilmiş, bazı kısımlarda balkon döşemesini oluşturarak tüm kat boyunca devam ettirilmiştir.

Cephelerde güneş kırıcı saçaklar, alt üst kat balkonlarını bağlayan düşey duvarlar, yaşam alanlarının geniş pencerelerinin yanı sıra servis mekânlarının yatay söveleri vurgulanmış bant pencereleri, dışa taşan ve taş kaplanan şömine bacaları, balkonlardaki düşey demir elemanlar cepheyi zenginleştiren ve modern mimariyi simgeleyen ana elemanlardır.

51

Nevşehir, Avanos Asma Köprü Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. Melek Enterili

Eski-yeni arasındaki bağı hem konumu hem de kendini oluşturan malzemelerin farkı ile sağlayan Asma Köprü Avanos’un kamu yapılarından en önemlisidir. Bugün halen yaya ulaşımını sağlayan köprü, aynı zamanda turistik bir cazibe merkezi olmuştur. Yakın çevresinde kullanıma açık kafeler, restoran, aile çay bahçeleri ve yürüyüş parkurları düzenlenmiş durumdadır. Bu proje AB desteği ile yapılmıştır. Asma Köprü, 1973 yılında Belediye Başkanı Ahmet Çekgeloğlu döneminde, eski Avanos ve yeni Avanos olarak isimlendirilebilecek yerleşimler arasında yaya ulaşımını gerçekleştirebilmek için inşa edilmiştir. Köprü eskiyeni bağlantısı ya da ayrımını sağlama bakımından da önem arz etmektedir. Yapının ana taşıyıcıları çeliktir. Yaya geçişinin sağlandığı kısım ise ahşap kalaslardan oluşmaktadır. Asma-germe sistemin ilk örneklerindendir. Asma-germe sistem çelik ayaklar ve kablolardan oluşmaktadır. Ahşap yaya yolu 3 ayak tarafından asılarak taşınmaktadır. Ahşap yol, çelik I putrellerin kablolar vasıtası ile taşınması ile yükünü 3 çelik ayağa aktarmaktadır. Kızılırmak üzerine 180 metre uzunluğunda 2.30m genişliğinde yaptırılan Asma Köprü, 1994 yılında genel ve daha sonraları da kısmi tadilatlar görmüştür. Köprünün yarısı nehir üzerinde yer alırken diğer yarısı ise nehrin taşma sınırları olan kara üzerinde yapılmıştır. Bu alan şu anda park olarak düzenlenmiş ve halkın kullanımına açılmıştır. Bu yüzden Asma Köprünün ikinci ayağından bu parka merdivenlerle inilen bir çıkış verilmiştir. Geçen süre içinde çeşitli defalar tamirat gören Asma Köprü, üzerinde bulunan tahtaların eskimesi sonucu bir kısmı yan yatmış ve geçişlerde tehlike oluşturmuştur.

Bunun üzerine Avanoslu hayırsever bir işadamı, köprünün onarımını yaptırmak için gönüllü olmuştur.

Belediye Başkanı Mustafa Körükçü döneminde son bakım ve onarımı gerçekleştirilmiştir. Bakım onarımı sonrasında boya vb işlerinin yanı sıra köprünün sonradan ışıklandırılması da yapılmıştır.

52

Nevşehir, Avanos Hükümet Konağı Z. Özlem Parlak Biçer Yrd. Doç. Dr. Burak Asiliskender, Yrd. Doç. Dr.

Avanos Hükümet Konağı, betonarme taşıyıcı sistemi olmasına rağmen yöresel taş kaplamaların modern mimaride kullanılması ile geleneksel yapım malzemesini öne çıktığı bir yapıdır. 1970’li yılların başında büyüyen Avanos’un kamu işlevlerinin gerçekleştirilmesi amacı ile inşa edilen Hükümet Konağı, bodrum ve 4 adet normal kata sahiptir. Cephede kullanılan geniş pencere açıklıkları modern mimarinin bir göstergesi olarak görülmektedir. Yapı Avanos kent merkezinde bulunmaktadır. Kuzeyinde ana cadde güneyinde ise ikinci derecede araç ulaşımını sağlayan bir cadde geçmektedir. Ayrıca güneyinde eski Avanos Belediye binası bulunmaktadır. Batı yönünde ise Avanos çarşı içi olarak tanımlanan eski kent meydanı ve bu meydanı çevreleyen iki katlı dükkanlar yer almaktadır. Yapıya kuzeyinde bulunan ana yoldan girilen bir avlu ile ulaşılmaktadır. Yapı simetrik gibi görünmesine karşın, kuzeyde yer alan ana giriş batı yönüne çekilmiş ve bu durum giriş katında cephede, tüm katlarda ise plan şemasındaki simetriyi bozmaktadır. Kuzey güney yönünde geniş cepheler yer almakta ve betonarme sistem algılanmakta iken doğu ve batı yönlerinde dar cepheler oluşturulmuş ve 40 cm’lik taş duvarlar yapılmıştır. Günümüzde ise her yönden çıkan klimaları ve giriş cephesine sonradan eklenen ahşap-bakır karışımı giydirmesi olan giriş kapısı ile yapının modern cephesi zedelenmektedir. Yapı planında girişin her iki yanında koridor ve üzerinde çalışma odaları yer almaktadır. Planda yapının güney-batı bölümünde ıslak hacimlerin yerleştirildiği görülmektedir. Yapının ana taşıyıcıları betonarme iskelet sistemdir. Dış yüzeyden çoğunlukla betonarme ve taş duvarlar algılanmaktadır. Kuzey ve güney cephelerinde yöresel taşlardan kaplamalar görülmektedir. Modern mimarinin yakın geçmiş örneklerindendir. 1980’lerde yapının bahçesine Atatürk heykeli yerleştirilmiştir. Milli bayramlarda ve günlerde Hükümet Konağı ve Avanos Meydanı tören alanı olarak kullanılması yönü ile de önemlidir. Yapıldığı yıldan sonra büyük bir tadilat geçirmiştir. Özellikle cephelerin bazı bölümlerinde orijinalinde olmayan taş kaplamalar eklenmiştir. Ayrıca pencereler pvc esaslı malzemeler ile değiştirilmiş ve yapay havalandırma için klimalar eklenen yapı halen kamu yapısı olarak aktif kullanımını sürdürmektedir.

53

Nevşehir, Avanos Taş Köprü Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. Melike Aykutlu

Taş köprü, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerinde, modern yapılara ve modern hayata geçişin bir başlangıcı olarak, Kızılırmak nehrinin iki yakası arasında araç ve yaya ulaşımını gerçekleştirebilmek için inşa edilmiştir. Macar mühendis ve ustalar tarafından 1928’de yapıldığı bilinen köprünün ilk yapımında taş taşıyıcı ayaklar üzerine ahşap kalaslarla inşa edildiği bilinmektedir. Köprü, taş yığma tekniğinin modern döneme geçişte bir su yapısında kullanılması bakımından da önem arz etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin Anadolu’da başlattığı kalkınma hareketi ve Anadolu’ya verilen önemin bir anıtıdır. Ayrıca taş köprü, İpek Yolu’ndan günümüze kadar kullanımı süre gelen bir ticaret yolu üzerine de inşa edilmiş durumdadır. Bu önemli ticaret yolları üzerinde bulunan yapının ana taşıyıcı ayaklarının malzemesi taştır. Köprünün ilk yapıldığı dönemlerde köprü ayakları arasında yatay olarak ahşap kalaslar yerleştirilmiştir. Önceleri ahşap büyük kesitli kalasların oturduğu taş ayaklar üzerine daha sonra yıpranmalar da düşünülerek günümüz yol kaplama malzemesi olan asfalt uygulanmıştır. Yaya geçişinin sağlandığı dar kısımlar ise yakın geçmişte beton dökülerek yapılmıştır. Su yapılarında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönem modern su yapısının taş yapım malzemesi ile gerçekleştirilmiş eserlerinden olması bakımından önemli yere sahiptir. Köprü belirli dönemlerde bakım-onarım çalışmaları ile güçlendirilmiş ve yaya yolu eklenerek 20 cm gibi konsol genişlemeler yapılmıştır. Araç ve yaya köprüsü olarak halen kullanılmaktadır. Araç geçişlerinde büyük araçların tek yönlü olarak geçişi de sağlanmaktadır.

Yakın çevresinde kullanıma açık kafeler, restoran, aile çay bahçeleri ve yürüyüş parkurları düzenlenmiş durumdadır. Ayrıca köprünün eski Avanos olarak tanımlanan kuzey kısmındaki başlangıcında eski Avanos Venessa Oteli bulunmaktadır. Bu durum ulaşım aksının yönlendirilmesinde görsel bir etki de sağlamıştır.

Köprü, sadece ulaşımı sağlayan bir geçiş elemanı değil aynı zamanda yeni-eski yerleşimler arası, malzeme ve kullanımlar açısından da bir önemli bağlantı öğesidir.

54

Nevşehir, Avanos Venessa Otel Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. Abdülkadir Kaçan

Venessa Oteli, 1960 yıllarının başında, Belediye Başkanı Ahmet Çekgeloğlu döneminde, gelişen turizm ihtiyaçlarını Kapadokya yöresinde, Avanos merkezli olacak şekilde karşılayabilmek amacı ile inşa edilmiştir.

1964 yılında turizm işletmesi olarak belge alan Venessa Oteli, Kapadokya bölgesinde ilk yapılma ve bir belediye girişimi olma yönü ile önem arz etmektedir. Venessa Oteli yapıldığı dönemde, 3 yıldız almış büyük bir işletme olarak görülmektedir. Otel, 96 oda, 198 yatak kapasitesine sahiptir. Ayrıca restoran ve toplantı salonu bulunan yapının ana taşıyıcıları betonarme iskeletli sistemdir. Yüzeyinde yöresel taşlardan kaplamalar görülmektedir. Zemin+4 kattan oluşan otel bloğunun hemen önünde eskiden otelin restoranı olarak kullanılan mekanlar, günümüzde, belediyece özel mülkiyete satılmış ve ticari amaçlı kullanıma açılmıştır. Yapının giriş katı lobi ve üst katlar ise otel odası olarak düzenlenmiştir. Ana yapı iki kollu olarak tasarlanmıştır. Bu kollar üzerinde karşılıklı otel odaları yerleştirilmiştir. Restoran olarak kullanılan bölüm ise bu kanatların orta bölümünde yüksek katlı tek bir birim olarak yer almaktadır. Yapının ana taşıyıcıları betonarme iskelet sistemdir. Yüzeyinde yöresel taşlardan kaplamalar görülmekte ve çoğunlukla bu taş duvarlar algılanmaktadır. Otel olduğu dönemlerde bakım-onarım çalışmaları ile güçlendirilmiştir. Şimdi Nevşehir Üniversitesi öğrencileri için yurt olarak düzenlenmiştir. 2008 yılında bu dönüşüm için kapsamlı bir onarımdan geçirilmiştir. Yakın çevresinde kullanıma açık kafeler, restoranlar, aile çay bahçeleri ve yürüyüş parkurları düzenlenmiş durumdadır. Yapının bir köprünün başlangıcında olması ve köprüye yönelimi belirlemesi önemlidir. Ayrıca bulunduğu yerde bir meydan oluşturması bakımından kentsel ölçekte de önemli bir etkisi vardır.

55

Nevşehir, Avanos Kızılırmak Venessa Otel Z. Özlem Parlak Biçer, Yrd. Doç. Dr. Selen Öztürk

Kızılırmak Venessa Oteli, gelişen turizm ihtiyaçlarını Kapadokya yöresinde, yapıldığı dönemde yüksek standartlarda karşılayabilmek amacı ile 1960’lı yılların sonunda inşa edilmiştir. Kızılırmak Venessa Oteli, Kapadokya’da önemli bir turizm kenti olan Avanos’ta yapılan ilk otellerdendir. Venessa Oteli gibi bu yapı da bir belediye girişimi olma yönü ile önem arz etmektedir. Otel, 75 oda kapasitesine sahiptir. Ayrıca büyük bir restoranı, toplantı salonu, açık yüzme havuzu ve havuz servis mekanları bulunan yapının ana taşıyıcıları betonarme iskelet sistemdir. L plan şemasına sahip olan otel, zemin ile birlikte bir bölümü 3, bir bölümü 2 kat olarak tasarlanmıştır. Bu durum cepheye de hareket getirmiştir. L planın kısa kenarına bitişik biçimde ve L formun ortasında kapalı restoranı birimi bulunmaktadır. Şu anda bu kısımlar öğrenci yemekhanesi ve sosyal mekanları olarak kullanılırken giriş katı yurt idaresine, otel odaları da öğrenci odalarına dönüştürülmüştür. Yapının ana taşıyıcıları betonarme iskelet sistemdir. 1995 yılında kapsamlı bir tadilat yapılmış ve belediyece özel sektörün işletmesine verilmiştir. Bir süre daha otel olarak kullanılan yapı daha sonra atıl durumda kalmıştır. 2009 yılından sonra geçirdiği bakım-onarımla yurda dönüştürülen yapının orijinalinde olmayan bir renk ve cam kaplamalar kullanılmış, özgün cephesi tahrip edilmiştir. Yakın çevresinde kullanıma açık kafeler, restoranlar, aile çay bahçeleri ve yürüyüş parkurları düzenlenmiş durumdadır. Yapı Avanos Asma Köprü’nün sağında yer almaktadır. Kızılırmak Venessa Oteli Avanos’un yeni Yerleşim yeri olarak tabir edilebilen Bahçeli Evler Mahallesi’nin doğu yönündeki bitişinde bulunmaktadır. Çevresinde 2 katlı bahçeli konut dokusu bulunmaktadır. Yapının kuzeyinde Kızılırmak nehri ve nehrin taşma mesafesi bulunmaktadır. Bir mahalle dokusu içerisinde yer alması ve bu mahallenin bitiminde bulunması ile yerleşiminde dikkat çekmektedir.

56

Ordu, Fidangör Apartmanı Neşe Nur Akkaya

Geç Osmanlı Dönemi’nde gözlemlenen teknolojik düzey, çimento, demir ve betonarme kullanımının ve ilişkin malzemenin oldukça tanınmış olması göz önünde bulundurulduğunda yapı, betonarme yapım sistemi ile yapılmış; yapımında çimento, demir ve ahşap kullanılmıştır. Ayrıca apartman dairelerinde bulunan taş ocak, özelliğini hala korumakta; mutfaklardaki ahşap terek de o dönemden bozulmamış olarak günümüze ulaşmış bulunmaktadır. Ordu’nun ilk apartmanı olan yapı, bulunduğu dönemde yalnızca sahip olduğu aileyi ağırlamakla kalmamış, toplumun önemli kesimi olan memurların da kiracı olarak kalmasına olanak sağlamıştır. Bulunduğu konum itibariyle de önemli bir caddede bulunan yapı, yalnızca Ordu’dan değil, çevre bölgelerden de ilk apartman olma özelliğiyle birçok kişinin de bu yapıyı görmeye gelmesine sebep olmuştur. Bu özelliğiyle birçok ziyaretçiyi karşılamış ve toplumun odak noktası olmuştur. Planlaması, kalabalık ve zengin bir aile olan Yaraş ailesinin fertlerine göre yapılmış, tamamen o dönemin estetik özelliklerini barındırması üzerine tasarlanmıştır. Yapı, neredeyse modernist diyebileceğimiz bir planlamaya sahiptir. Güney cephesinden çift girişi bulunan yapının ana kapısı büyük bir salona açılır. Apartman dairelerinin diğer odaları da bu salonlar çevresinde konumlandırılmıştır.

Ayrıca evde fazlasıyla hasar görmüş şekilde döneme ait eşyalar da bulunmaktadır. Yapının hem kuzey cephesindeki hem de güney cephesindeki odalar balkona açılmaktadır. Dış duvarlardaki yapıyı çevreleyen silmeler, demir balkon korkulukları, ahşap pencere-kapı üzerindeki estetik hareketler ve balkona açılan kapıların neredeyse bir insanın geçemeyeceği darlıkta olması gibi ince detaylar dönemin mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Apartmanın ana caddeye bakan güney cephesinde bulunan iki girişi merdivenlerle sokağa açıldığından herhangi bir kapı bulunmamakta, yalnızca dairelerin girişlerinde kapı tasarlanmıştır. Güvenlik sebebiyle de kapılar değiştirilmiş ve demir kapılar yerleştirilmiştir. Yapı, denizin yaladığı kuzey cephesinin dayandığı kumluk ile de ayrı bir estetik oluşturmaktadır. Kuzey cephesindeki balkonlar ve yatak odaları denizi doğrudan gördüğü gibi; güney cephesindeki yatak odaları ve balkonlar da o dönemin en önemli caddesi olan ana yola bakmaktadır. Zemin katta bulunan Kuğu Pastanesi ilk olarak bir apartman dairesi olarak tasarlanmış olup, gelir seviyesi düşük ailelerin kalmasına olanak sağlamıştır.

Fakat kısa bir süre sonra pastaneye dönüştürülmüş ve ana caddeye bakan giriş kısmındaki tavan seviyesi dışında neredeyse özelliği tamamen korunmuştur. Pastanenin denize bakan kuzey cephesinde kalan odalarda, yalnızca ufak tefek tadilatlar yapılmış, yapının özgün tavan seviyesi günümüze kadar korunmuştur. Yapı, geçmişten günümüze çok az değişim geçirerek gelmiştir ve o günkü özelliklerini büyük ölçüde korumaktadır.

57

Samsun, Büyükşehir Belediye Binası Fatih Us

Binanın yapımının düşünüldüğü imar adasında Eski Belediye Binası ile Elektrik ve Su İşletme Binası bulunmaktaydı. 1971 yılında binanın yapımı için ulusal bir yarışma açılmış ve 20.12.1972 tarihinde sonuçlanmıştır; katılan 60 eser arasından Mimar Orhan DİNÇ’ e ait eser birinci seçilmiştir. Başlangıçta yıkılması düşünülen Eski Belediye Binası, tarihi eser olarak yıkılamamış ve birinci olan projede değişikliğe gidilmiştir. Örneğin üç katlı olarak düşünülen bina revizyondan sonra altı kata çıkartılmıştır. Yapı, 27 Mart 1976 tarihinde o zamanki Başbakan Süleyman Demirel tarafından hizmete açılmıştır.

Tarihi eser niteliğindeki eski belediye binası ise 1911 – 1913 yılları arasında inşa ettirilmiştir. İtalyan Mimar Mühendis Mösyö Riçi tarafından inşa edilen yapı, üç katlı olup yöresel bir malzeme olan Ünye taşından yapılmıştır. Cephe süslemeleriyle ön plana çıkan yapının girişinde ikinci katın balkonunu taşıyan kolonlar görülmektedir. Girişin yan taraflarında dükkan olarak kullanılan mekanlar bulunmaktadır. Günümüzde Belediye Başkanlık binası olarak kullanılmaktadır.

Yeni belediye binası ile eski belediye binasının yan yana olması dönemsel mimari farklılıkları da göz önüne sermekte, Cumhuriyet dönemi modern mimari örneği olan yeni belediye binası bu özelliği ile de öne çıkmaktadır. Binada, modern mimarinin özelliklerinden geniş pencere açıklıkları ve süslemesiz cepheler bulunmaktadır. Dış cephe kaplaması ve giriş önü yer döşemesi travertendir. Cephelerde alüminyum pencereler, iç mekanların sirkülasyon alanlarında karo döşeme, ofislerde laminant parke uygulanmıştır.

Günümüzün en büyük sorunlarında biri olan cephede klima görüntüleri bu yapıda yoğun bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle başta yapının havalandırma sistemi olmak üzere dış cephe kaplamasında da değişiklikler yapılması düşünülmektedir.

58