100 KESHILLA Dr.Besi me 100 keshilla praktike ne situatat urgjente mjekesore & njerezore per Jeten & Mbijetesen Tuaj
Londer, Gusht 2018
TE GJITHA TE DREJTAT E REZERVUARA Kopirajt © Dr. Bestar Braha, 2018 Lajmerim per librin elektronik sipas te Drejtes te Autorit. © B. Braha Gusht 2018. Te gjitha te drejtat e rezervuara per: 100 Keshilla Ndalohet marrja e materialeve te ketij libri, ndryshimi, riprodhimi, kopjimi, shperndarja dhe publikimi i tyre; ne cdo forme, nga kushtdo tjeter, pervec © Dr. Bestar Braha / DBMI, Londer, Britani e Madhe e-Book copyright notice: an ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death. Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted. Copyright prevents anyone from: copying author’s work distributing copies of it, whether free of charge or for sale renting or lending copies of intellectual work performing, showing or playing other’s work in public making an adaptation of anyone else’s work putting it on the internet Only the author owns the copyright, unless the author has legally transferred the rights to another party (in writing).
UK, copyright protection is enforced by IPO, Intellectual Property Office. Copyright is an automatic right protects eBook authors for 70 years following death.
In the USA, copyright protection is enforced by U.S. Copyright Office. Copyright is an automatic right and protects eBook authors for 70 years following death.
Intellectual property is protected by copyright in other countries through international agreements, The Berne Convention
All rights reserved for: 100 Keshilla Copyright © Dr. Bestar Braha, London, United Kingdom, 2018. No part of this book may be used, reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews. Book & Cover design by Dr. Besi/DBMI. For information contact: DBMI 1st ed. August 2018
Parathenie DBMI eshte e vetmja platforme mjekesore online qe ka sjelle mbi 80 situata te urgjencave mjekesore ne 2014-2018, nisur se ne 4 shtete (Shq. Ks, Maqedoni & Mali i Zi) s’ka 1 fq. te vetme institucionale te mjekesise s’mund te presim te kete per Urgjencat; ndaj jam ndalur disa here ne muaj e vite te sqaroj situata te tilla per lexuesit e mi.
Kam shkruar me pare (klik) Urgjencat ku ne parathenien e tij, nje autoritet jo me i paket ne mjekesise Shqiptare se Prof Tritan Kalo thote (shkepus par. e fundit me print-screen)
Gjithmone jam nisur nga ana praktike ne dobine e DBMI, jo vetem cfare do studiojne studentet & profesionistet e mjekesise por si do u sherbejne publikut materialet e mia. Ne kete e-book kam sjelle 100
keshilla per Jeten & Mbijetesen bazuar ne mjekesi, dhe jo vetem.
Ne gjuhen Angleze ka plot te tilla
(life saving tips, emergency advice)
ne
gjuhen Shqipe per fat te keq keto s’diskutohen online. Duhet te ndajme eksperienca & dijet per te theksuar ku do te perqendrohemi ne te tilla urgjenca dhe si te veproje cdonjeri nga ne. Kur gjindesh ne situate te tille, mbaj parasysh se cdo gje fillon nga siguria juaj, jo me nxitim e panik por duke vepruar sakte qe ju e viktima nuk jeni ne rrezik te metejshem.
Nese nuk siguron veten nuk i duhesh askujt tjeter! Pastaj merren ne telefon sherbimet e urgjences dhe i ofron ndihme viktimes. Jane disa arsye pse duhet te mesosh dhe te pergatitesh paraprakisht me skenare te tille; duke mbaruar nje kurs te ndihmes se I-re qe s’te kushton me shume se 1-2h per urgjencat e zakonshme.
Teston aftesine tende ne ato cfare ke mesuar
Di qe me para hapat qe do zbatosh
Vepron me mbikqyrjen e instruktorit, sipas skenareve te ndryshem.
Vrojton, analizon e demonstron qarte levizjet e sakta qe duhen bere pas evaluimeve perkatese.
Ne 2 dekadat e fundit, vendet e zhvilluara i kane shtuar fushatat edukative ne institucione e shkolla, si dhe ne profesionet ku jane ‘pergjigjesit e I-re’ (policia, mjekesia, zjarrfiksit etj) me qellim qe aftesite jete-shpetuese ne situatat urgjente te perhapen sa me shume ne cdo komunitet, duke shtuar shancet per mbijetesen e Viktimes.
besi, londer, 3 gusht, 201
Jeta e pare nen Prizmin e Etikes se Urgjencave Ne fillim do ju keshilloj kunder alarmisteve, have a go heroes (sic) qe s'dine cfare po bejne e njerezve qe mendojne se jeta eshte nje zinxhir konstant tragjedish per te cilat duhet te jesh i pergatitur. Me lejoni t’ju garantoj: asnje s’mund ta beje kete, le te jete nder me te pergatitur te kerkim-shpetimeve e dhenies se ndihmes se pare. Gjithmone do dale nje e re ose dicka qe ne kontekstualitet krijon problem ku cdo individ mund te deshtoje. Pse ofroj kete garanci? Sepse garanci per shpetim te jetes 100% pas cdo aksidenti nuk ka as ne spitale, mjekesia kuron por nuk ben mrekulli. Dua t’ju jap dhe nje leksion, te mbani mend se te ndihmoni dhe / ose shpetoni dike s'eshte do or die, sakrifiko veten a ate, futu mes zjarrin e krijo precedente ekstreme. S’flitet per konflikte morale ku jeni gabim a mire, dhe zgjedhje te veshtira ku ju duhet te demtoni dicka/dike (qofte veten) te ndikoi per mire ne jeten e tjetrit. Lexues, jeta eshte me prozaike se adrenalina konstante e ngjarjeve qe lexoni ne media a ju thonte te tjeret. Ka nje fare harmonie ne situata te tilla pa kaluar te abstraktja e as frika. Urgjencat jane jo-frekuente dhe ndodhin rralle, sidomos per nje njeri mesatar qe s’ka lidhje me shendetesine e sherbimet e urgjences. Si do e pershkruaja nje urgjence: eshte nje situate ku se shpejti ose aty per aty do/ po kercenohet shendeti e jeta, ne disa raste jeta njerezore mund te behet e pamundur. Ndihma me e mire eshte te parandalohet e largohet stimuli ne eshte e mundur, te qetesohet e ndihmohet viktima e te lajmerohet personeli i kualifikuar mjekesor. Ne esence, urgjencat jane me afat te shkurter e te rrezikshme.
100 KESHILLA
Qellimi ne jeten tuaj s'duhet te jete si te mesojme urgjencat por si ti evitojme ato. Nese te ndodhin, si ti mbyllim sa me shpejt qe eshte e mundur.
Le te ndalemi per nje moment ne urgjencat ekstreme, pjesen e parandalueshme te tyre duke pranuar se ne jete ka situata tragjike por dhe te parandalueshme. Ne te gjithe marrim vendime. Ka raste qe dalin me konsekuenca te demshme. Disa prej ketyre pasojave jane anomali por shumica e tyre vijne nga vendimet tona te gabuara. Kur ecen ne nje zone te ndaluar [rreshqitje, gure, stuhi, korente detare etj] hyn naten ne territor qe dihet se ka probleme, shancet per gjerat te shkojne gabim rriten ne menyre eksponenciale. 7
DR BESI
Parandalimi eshte ideja me e mire per cdo qytetar, me mend ne koke e duke perdorur sensin e mases. Po filloj nje cikel konciz me keshilla praktike per urgjencat e zakonsheme. Me ndiq, DBMI Cikel i Ri nga #DBMI ne #Urgjencat, #Keshilla_Praktike, #Jeta e #MbijetesaJuaj.
Nese mendoni te shtoni dicka, komentet me te vlefshme do i risjell si postime me vete.
Mjekesia e Urgjences A & E Aksidentet e Urgjenca, A & E, me pare mbuloheshin nga ortopedet, kirurget e doktore te tjere. Sot njihen si specialiteti i mirefillte. Zakonisht hasen tre praktika. Ne vendet Anglishtfolese ka disa dekada [me mos gaboj nga 1972] qe njihet si specialitet me vete. Ne praktiken Frankofone e Gjermanike nuk shihet si e tille por i mbulon anestezisti e mjeke te tjere. Ne vendet ne zhvillim akoma nuk eshte specialitet, punen e mbulojne kirurget, patologet etj. 8
100 KESHILLA
Nga problematika komplekse futet ne pjeset me te veshtira te mjekesise moderne; vuajtjet e traumat e pacienteve, oraret e gjata, puna me turne, mungesa ne llogjistike, mjete e personel [kudo ne bote ankohen] shpesh arrijne kur pacienti vdes ose vdes ne punes e siper, s’kane lidhje te gjate as feedback [pacienti kalon ne pavion tjeter] stresi, problemet familjare, shpejtesia, atmosfera e tensionuar per kohe te gjate, pa llogaritur pagat, paciente e familjare hostile (sic) alkoholiket, te droguarit e rreziqe te tjera diten a naten. Sa here kam shkruar te DBMI respekto personelin e urgjences, hapi rruge ambulances e vleresoni punen e tyre, me ka humbur numri. Personel i Urgjences Mjekesore gjindet ne departamentin e urgjences dhe ne dhomat e kujdesit intensiv, ata shohin pacientet qe vijne pa pritmas, me semundje shpesh te paparashikuara, qe kerkojne vemendje te menjehershme. Hetojne, analizojne e diagnostikojne, duke dhene ndihme ne vend, bere intubime e nderhyrje te ndryshme, duke mbajtur paciente nen vezhgim, ose percjelle ne pavjone te tjera. Duke qene se marrin vendimet fillestare, duhet te kene aftesi te larta praktike e spekter te gjere njohurishe ne shume fusha te mjekesise, qe perfshijne kirurgjikale, mbeshtetje te avancuar kardiake, te rrugeve te frymemarrjes, shokut, sistemit nervor, kockat, shtatzania, femijet, interpretim analizash, EKG, grafishe, kujdesin ne situata kritike etj. DBMI
9
DR BESI
[1] Rregulli i 3-it ne Situatat Jete-Kercenuese
[2] Kurre NUK hiqen syte nga femijet ne uje. Per prinder e mbikqyres duhet te jete rregulli no.1 i pushimeve; pavaresisht distances, njerezve, thellesise (dhe ne vaske) shqetesimit, kohes, vemendje-terheqjes e cdo rrethane. Femija ne uje eshte (ne) rrezik potencial, femijet e pelqejne ujin qe i terheq si magnet, por ata nuk e kuptojne rrezikun
10
100 KESHILLA
[3] Nese ndjen se korentet nen-ujore po te terheqin drejt detit te hapur MOS shko direkt kunder tyre. Gradualisht noto paralel me bregun, deri kur nuk e ndjen me forcen shtytese te ujit. Pastaj, noto drejt bregut.
[4] Kur nje person po mbytet, skena nuk eshte si ne TV. Viktimat rralle mund te bertasin, nuk mund te tundin krahet, zhyten e dalin disa here. Hapin gojen e marrin uje nga paniku, perpara se te hyne nen uje. Kjo ka rendesi sidomos per femijet.
11
DR BESI
[5] Nese bie ne uje evito panikun, ideja primare nuk eshte te notosh por te pluskosh [qendrim mbi uje] Mbaje frymen e do shohesh se uji te nxjerr ne siperfaqe. Densiteti i trupit te njeriut eshte me i ulet se uji (985Kg/ m³me 1000Kg/ m³) cfare na vret ne eshte paniku e kur s’arrijme te mbajme gojen e frymen mbi uje.
[6] FAKTI me i rendesishem per tu mbajtur mend ne ekuacionin: Viktima + Ju + Uji. Nese dikush eshte ne rrezik ne uje duhet shume KUJDES. Gjate panikut ata do ju mbysin dhe Ju.
12
100 KESHILLA
[7] Nese Nderhyn, mbaj DISTANCE. ofro litar, shkop, komardare, peshqir e mjete rrethanore; dhe pastaj i terheq drejt bregut. Hedhja ne uje pas nje personi qe po mbytet, mund jete vendimi fatal i jetes tuaj – kjo nuk stresohet mjaftueshem. Ndaj duhet ta perserisim te gjithe.
[8] Nese do besh kontakt direkt, dil nga pas viktimes. Futja duart nen sqetulla. Terhiqe ne gjoks. Mbaja krahet larg teje. Kujtese: ne keto momente nje 10 vjecar ka force te mjaftueshme te te fuse ne ‘death grip’ [sic] e te mbyse dhe ty. Nese ai te kap, keshilla eshte te shkosh ne fund te ujit, nga refleksi & frika viktima do ju leshoje. Edhe nje notar forte e i tranjuar ne shpetime, duhet te jete i vetedijshem cdo here qe hyn te shpetoje nje njeri, po rrezikon jeten e tij.
13
DR BESI
[9] Meso notin me shpine. Ekspertet thone se eshte menyra me eficente qe te shpeton jeten. Duket sikur nuk ka progres – pasi nuk sheh ku po shkon e sa shpejt – por konservon energji dhe te nxjerr ne breg ne rastet kur jeni larguar shume.
14
100 KESHILLA
[10] #Mbytja_nga_Uji #Ndihma_e_Pare #e_Arkivat_DBMI
Dobia e #DBMI ne Mjekesine Shqipe Online - sa me erdhi ky njoftim. Ne 1 jave rubrika: Keshilla per Urgjencen, Jetesa & Mbijetesa, ka arritur ~32.000 Shqiptare ne bote.
15
DR BESI
Si kerkohet Ndihma e Pare, ruaje karten ne tel. Vazhdojme me ciklin: Jeta & Mbijetesa Juaj, keshilla per #urgjencat_mjekesore, e jo vetem. KUJTESE themelore. Je perfshire ne urgjence mjekesore. Ke nevoje per informacion per veten e viktimen. Do beje GABIMIN TE MADH TE KERKOSH online ne Shqip. NUK ka 1 fq. zyrtare. Me copa te paverifikuara ne media e andej kendej, do HUMBESH kohe vitale. Kerko vetem te DBMI. Shih karten si do veprosh… Mund ta provosh vete para se te gjindesh ne nje urgjence. kerko nje situate online dhe shikoje cfare del e sa kohe humbet dhe ne cfare niveli eshte sot mjekesia zyrtare Shqiptare online [gati inekzistente] ke vetem nje rruge te sakte e pa humbur asnje sekonte.
Google: " dr.besi + dbmi + termi i urgjences qe te duhet'
Klik ne Google Images - e gjen aty ne forme karte.
Ne 15-20 sek. ke ne dore udhezimet me te sakta te urgjences nga platforma no1. mjeksore ne gjuhen Shqipe - DBMI
16
100 KESHILLA
Kur Mjekesia Shqipe Online s'ka 1fq. zyrtare s'kemi si presim dicka per Urgjencat. Pse shteti (4 shtete) me spitale, personel, helikoptere e ambulanca; se ben kete - une nuk e di. Perdorim cfare kemi, libri DBMI URGJENCAT nga 2015. Vec librit jane 60-70 situata shtese qe i kam postuar ne vite; gjinden pas kerkimeve ne Google Images. Klik ketu 17
DR BESI
Ne qetesi e per arsye studimore, une e kam JASHTEZAKONISHT te veshtire te orientohem nese kerkoj Urgjencat ne Shqip. Te del nje klip ketu e nje aty, media gjithmone [algoritmat ne Shqip peshojne fjalen, zhurmen, sasine e jo CILESINE - SE NUK MUNDEN KUR SKA 1FQ ZYRTARE TE MJEKESISE] sa te gjesh cfare thuhet, si duhet bere [pa e ditur kush e ka thene, si dhe pse, e as saktesine] do humbje minuta vitale. Kerkimi behet keshtu: "Dr. Besi + DBMI + TERMI perkates" (termi: infarkti, korenti, helmimi, hemorragjia, manovra heimlich) sic them me lart jane 60-70 situata qe i kam sjelle me Karta, me qellim ti gjeni lehte e ti ruani ne tel. Sa kohe kane logon e DBMI - jane te sakta, koncise e te hartuara nga une bazuar ne protokollet me te mira boterore te A & E [Britanik] Familjarizohu edhe me DBMI-TWITTER, pasi aty shume karta qe te dalin nga rezultatet ne Google dhe motorat e tjere te kerkimit.Ne 2016 am pergatitur dhe nje video ne Youtube, mund te ndaloni sipas kartes perkatese e te zbatoni udhezimet qe ju duhen ne situaten e urgjences. Ndihma e Pare - Si Veprohet ne Situatat e Urgjences - nga DBMI-Youtube 18
100 KESHILLA
[11] Nderhyrjet ne aksidente & situata urgjente bazohen ne kete trinom keshillash.
[12] historia e familjes eshte historia juaj mjekesore e ARDHSHME. Tregoja doktorit per anamnezen gjate vizitave. Kontrollo tensionin e gjakut, perdor CDO GJE te ruash parametrat (120/80mm Hg) Vetem kjo e fundit, ul ndjeshem potencialin per nje infarkt e hemorragji cerebrale.
19
DR BESI
[13] Xhamat e makines nese bini ne uje- klik per video
[14] Mbani gomat drejt kur prisni te ktheheni ne trafik. Nese jane te kthyera po ju ra dikush nga mbrapa ju shtyn ne trafikun perballe (paralel) kjo sjell aksident ose vdekje. Ne disa vende eshte pyetje kyce per patenten. Gomat mbahen DREJT deri kur te jete rruga e lire ose semafori i hapur per ju.
20
100 KESHILLA
[15] Kur kthehesh majtas [Britani djathtas] mos i beso shoferit perballe qe ta ben me dore te kalosh. Rruga mund te kete 2 korsi ose tjetri pas tij nga padurimi vendos te hapet pak e te vazhdoje rrugen. Mund te kete motore, biciklete a kembesore; qe ju nuk i shihni. Kujdes, shoferin qe ben me dore - KALO, te ben te ndihesh nen presion te futesh sa me pare. Mos hyni ne rruge pa u siguruar
[16] MOS freno
nese fillon te rreshkasesh ne rruge me akull. Kur frenon, bllokohen gomat (this will only lock the tires) Humbet kontrollin. Hiq kemben nga pedalet. Luaj timonin ne drejtim nga shkon makina (kunder-intuitive se frika tenton te kunderten) deri sa gomat te arrijne ferkimin e ju te merrni kontrollin.
21
DR BESI
[17] MOS hiqni helmeten e motorciklistit pas nje aksidenti, eshte mbeshtetje ideale per zonen delikate cervikale (pasqafes) Lirohet rrypi. Hapet vizorja. Lihet helmeta deri sa vijne specialistet e urgjences. Monitoro frymemarrjen. Helmeta e plote (full-face) hiqet kur personi ka ndaluar se marruri fryme ose kompromentohen rruget e ajrit.
Klik per librin Aksidentet, shtator 2017 22
100 KESHILLA
[18] Femijet e vegjel ne aksidentet rrugore, vlen e njejta keshille si per helmeten e motorciklistit [nuk hiqet] Mos hiq femijen nga karrikja persa kohe qe makina s'eshte ne rrezik te metejshem (pozicioni ne rruge, zjarri etj) Nuk ka rendesi sa qajne ata, gjithmone pritet te vije personeli i urgjences. Karta nga DBMI_2015
Lexues print-screen nga #SotNews ne 2013 jep shifra qe konkurrojne me nje low -intensity civil war (sic) Ne 2 dekada. Ne 18.000 aksidente. Me >35.000 te vdekur e te plagosur; Jane (Ă—4) ~120-140.000 familje te ndikuara. Nese keto stats s'klasifikohen si tragjedi ne nje vend prej 3M banoresh. Vendi duhet te ndertoje strategji institucionale qe perfshin (a) edukimin e individeve qe ngasin mjetet motorike (b) edukime per kembsoret e ciklistet qe ne shkolla 23
DR BESI
(c) lidhje me te afert te policise me komunitetin persa u perket aksidenteve rrugore (d) edukim te qytetareve per ndihmen e pare pas aksidenteve; klik per burimin
24
100 KESHILLA
[19] 6 Keshilla per Zjarrin
Nese ka zjarr pas nje dere, NUK duhet hapur dera. Zjarri, tymi ose shperthimi menjehere do kalojne ne hapesiren ku jeni ju.
Gjate evakuimit NUK duhet te perdorni ashensorin; zjarri mund te kete demtuar kabllot, tymi futet ne hapsire te vogel dhe ashensori mund te bllokohet duke sherbyer si kurth per ju.
NUK hidhet uje ne tenxheret qe kane marre zjarr. Uji peshon me shume se vaji, vaji [me flaket] do derdhet duke perhapur zjarrin.
25
DR BESI
NUK duhet te pini cigare ne krevat. Mund t’ju marre gjumi ose nje shkendije ne mbulesa/ pambuke digjet ngadale [delayed fire]
NUK duhet te mbani shume solvente, kimikate, produkte flokesh (aq me teper karburante) ne shtepi, dhe jo se bashku ne nje vend. Shumica e tyre jane highly flamable (sic) marrin zjarr shpejt, kane karakter shperthyes dhe zjarri del nga kontrolli menjehere.
NUK duhet te fshiheni gjate zjarrit, jo vetem qe ju arrin ne dollape e nen-krevate por do jete e veshtire per zjarrfikesit qe t’ju gjejne.
[20] Aksidentet – NQSKV - Pergatitija Situational awareness – preparation (sic) Aksidentet, nga perkufizimi kane te perbashket ‘mungesen e qellimit te keq’ Sic i themi ne te foluren e perditshme: pa dashje. Statistikat e vertetojne, se ne shumicen e tyre perberesi kryesor eshte faktori/ gabimi njerezor. Ndoshta ka ardhur koha ta ndryshoje termin, duke e quajtur: Njerezit Qe Se Kane Vemendjen. Per te mbijetuar situatat e parpritura ndikojne 3 perberes: *Vigjilenca, * pergatitja mendore & dijet * pergatitja fizike & praktikaliteti
Pra, te kesh mendjen, te dish dhe te mundesh. 26
100 KESHILLA
Ne shkolle ne kishin sherbim ushtarak te detyrueshem e duke pasur titullin formal [pas diplomimit] Oficer ne Rezerve do mundohem te kujtoj disa udhezime nga manualet e ushtrise e praktika, si dhe cfare keshillojne ekspertet Perendimore ne rastet kur duhet te shpetosh veten dhe/ose nje te plagosur. Pergatitja fizike qe gjithmone ka qene nder qellimet primaret te shkollave dhe gjimnazeve, duket se eshte harruar tashme dhe nxenesit jane lene ‘te kujdesen per veten’ pa programe fiskulturore dhe ne shendetin te tyre fizik. 27
DR BESI
Nje mashkull duhet te jete i afte: * Te vrapoje minimumi 150 m me ngarkesa (ne kishim pajisje lufte) pa pushim deri sa te largohet nga rreziku, * Te ngjitet ne nje gardh / pengese minimumi 1.5 m te larte dhe ta kaloje ne anen tjeter * Te mbaje mbi shpine nje person afer peshes se tij per te pakten 20m derisa te kaloje rrezikun. * Te notoje per te pakten 100m ose 10 minuta, sa te kaloje rrezikun. * Te mbaje frymen per te pakten 1 minute * Te ece pa u ndaluar, me hap te shpejte 4-6 km * Te reagoje ne forma te shpejta, decisive dhe te sakta per te eleminuar stimujt dhe parandaluar demtimet jetekercenuese [korenti, hemmoragjia, helmimi, bllokimi i frymes, fraktura etj.] Te gjitha keto perdoren edhe ne kohe paqe, per t’ju shmangur zjarrit, larguar ne raste fatkeqesishe natyrore ose kur duhet te shpetoni veten dhe / ose te tjeret. Ndaj eshte imperative – per shendetin e jeten tuaj – qe nese ju qellon nje situate problematike, qe nga ato me faktor njerezor tek fatkeqesite natyrore duhet te keni njohurite bazike dhe aftesite fizike; gjithmone duke qene vigjilent ne ambjentin tuaj, per te parandaluar, shmangur, reaguar ne kohe ose perballuar pasojat ne format me optimale qe te lejojne rrethanat. Emeruesi i perbashket eshte: MBIJETESA ME CDO KUSHT,
pa u dorezuar asnjehere 28
100 KESHILLA
[21] Si veprohet ne raste ZJARRI
[22] Si veprohet ne zjarret masive
29
DR BESI
[23] DJEGIA - kur publikova te DBMI librin Mjeku & Komuniteti
(173 fq.) me materiale nga 20 profesioniste te mjekesise, nje nga temat ishte Djegia (fq 52-60) nga Dr. Nafije Kucana. Ne raste djegiesh serioze nga zjarre masive, shancet jane gati zero per ju te beni dicka ne ambjente shtepiake ose me mjete rrethanore. Gjithsesi parimet e veprimeve te para jane njesoj e besoj se duhet te dini keshillat e doktoreshes per djegiet aksidentale ne shtepi e si veprhet deri sa te vijne paramediket. Klik pne titull per ta lexuar; Mjeku dhe Komuniteti
[24]Varesia te qeveria, teknologjia e mjetet; sjell topitje mendore e fizike ne raport me SIGURINE. Harrojme se eshte e pamundur te legjislojme sjelljen e Natyres & ka raste qe do bazohesh te Vetja. Nese s'arrin te besh minimumi 20 Push-Ups, te lutem na i kurse idete 'si do e ndryshosh boten' Fillo te rregullosh veten!
30
100 KESHILLA
[25] (para) Pergatitja per Urgjencat – 5 Keshilla Ne jeten e cdo qytetari vjen nje moment qe ka probleme te urgjencave personale, familjare, te zones e qytetit ku banon. Asgje nuk mund te parashikohet por asgje s’ndihmon me shume sa parapergatitja e pergjithshme dhe nje plan veprimi. (1) Harto nje plante thjeshte per veten/familjen. Mbaj nje cante me disa mjete esenciale (ushqim e thate, kutine 1st aid, markoni qarte emrat a adresen tuaj, kontakte tel per urgjencat, miqte etj. Mbyllni korentin, gazin, ujin etj (2) Kujdesi per femijet, te vjetrit e te semuret prane teje dhe/ose komshinjte ne nevoje per ndihme. Kujdesi per kafshet shtepiake ne rast evakuimesh. (3) Mesoni disa veprime esenciale per Ndihmen e I-re, keshtu do ndihmoni te tjeret ne raste urgjence. (4) Ne zone te re do ishte veprim pragmatik, para se te filloni punen a pushimet te mesoni si veprohet dhe si kontaktohen autoritetet ne rastet e urgjencave. (5) Lidhja me tv, radion, internetin; te mesoni progresin e per te ndjekur udhezimet qe japin autoritetet
31
DR BESI
[26] Goditja nga Dielli, c'eshte Goditja nga Dielli? Dr. Fredi Cuedari, anestezist - reanimator Eshte nje gjendje akute qe ve ne rrezik jeten ne te cilen sistemi rregullues i temperatues se trupit nuk funksionon ne menyre fiziologjike per shkak te ekspozimit te zgjatur ne temperatura te larta ose kryen aktivitet fizik ne tempertura te larta. Ne keto kushte mekanizmi i eliminimit te ngrohjes (djersitja) pushon se funksionuari.
Kategorite me te rrezikuara jane: 1.te moshuarit 2.femijet e vegjel 3.obezet 4.personat qe vuajne nga tensioni i larte 5.kardiopatet 6.pacientet me diabet te cilet trajtohen me insuline 7.pacientet qe trajtohen me medikamente neurologjike psh antidepresivet 32
100 KESHILLA
Grupe te tjera ne rrezik jane: te alkolizuarit dhe personat qe vuajne nga semundje kronike(patologji te veshkave,patologji te mushkrive etj) Kur temperatura e gjakut ngrihet mbi normalen(hipotalamusi) sinjalizon sistemin qarkullues te rrisi flusin e gjakut dhe te zgjeroje enet vecanerisht ato ne lekure. Simptomat: 1.Tharje e lekures dhe nxehje e saj 2.mosdjersitje(zakonisht) 3.lekura eshte fillimisht e skuqur pastaj e zbehte ose e mavijosur 4.frymarrje e shpeshte dhe e shkurter 5.pulsi i shpejte dhe me shkeputje 6.temperatura e trupit mbi 40 grade ose me lart 7.dhimbje koke 8.krampe muskulare 9.pupila te zgjeruara 10.shenja te crregullimit mental si: disorientim,konfuzion,axhitim dhe halucinacione 11.pergjumje ose gjendje stupori 12.konvulsione Si mund te diagnostiohet goditja nga dielli? Shikohen shenjat dhe simptomat qe paraqet pacienti,matet tensioni arterial dhe temperatura(matje e temperatures rektale eshte e preferueshme),merren analizat e gjakut dhe te urines. Trajtimi i goditjes nga dielli eshte nje emergjence mjeksore ne varesi te shkalles se goditjes. 33
DR BESI
Nqs ju mendoni se dikush ka goditje nga dielli telefononi ambulancen ose cojeni personin ne spital urgjentisht. Trajtimi primar eshte ulja e temperatures se rritur te trupit sa me shpejt te jete e mundur.Keshtu nese ju jeni duke pritur urgjencen mjeksore qe te mberrije tek ju jepni ndihmen e pare si me poshte: 1.Hiqini personit veshjet dhe vendoseni ne nje banje me uje te ftohte,nqs jo mbulojeni personin me carcaf ose peshqir me uje te ftohte dhe vendosni akull ne sqetull dhe ne qafe. 2.Beni masazh te ekstremiteteve(duarve dhe kembeve) per te inkurajuar kthimin e gjakut ne tru. 3.Nqs personi eshte koshient jepini atij uje dhe lengje te ftohta.Nese personi nuk eshte koshient vazhdoni me vendosjen e akullit dhe te ftohtave duke shpresuar qe personi te rikuperohet mjaftueshem. 4.Ngrijini kembet mbi trupit ne menyre qe te permirsohet qarkullimi i gjakut te trupit. 5.Ndersa temperatura ulet matini temperaturen cdo 10minuta dhe mos lejoni qe ajo te bjere nen 38.5 grade ne menyre te menjehershme. 6.Nqs ju nuk keni termometer vazhdoni proceduren si me siper derisa te ndjeni ulje te temperatures me dore.
Kur personi mberrin ne spital masat mjeksore konsistojne ne monitorimin e temperatures se trupit,tensionit arterial, diurezes, analizave si eloktroliti dhe dhenieve e likideve ultravenos si soluzion fiziologjik,ringer etj. Monitorimi i temperatures behet per shmangien e hipotermise. 34
100 KESHILLA
Prognoza:Goditja nga dielli vret ne >10% te rasteve te prekura. Si mund ta parandalojme? 1.Pini shume uje kur ju kaloni shume kohe ne diell ose punoni ne kushte me temperature te larte.Mos prisni derisa ju te ndjeheni te etur dhe pini me shume sesa ju e ndjeni te nevojshme. 2.Pushoni gjate oreve me te nxehta te dites. 3.Nqs ju jeni nje vrapues i rregullt ose ciklist duhet te punoni ne tempratura te tille ne menyre qe organizmi te mesohet.Merrni shume lengje gjate stervitjes. 4.Evitoni ekspozimin ne diell. 5.Vendoni kapele. 6.Vishni rroba me ngjyre te celur dhe te lirshme(pambuku keshillohet) 7.Hapni dritaret ose perdoni ventilator per qarkullimin e ajrit kur punoni ne ambiente te mbyllura. 8.Hani lehte,vakte te vogla dhe limitoni alkolin ne temperatura te larta. 9.Shmangni alkolin para,gjate,dhe menjhere pas ushtrimeve fizike. 10.Limitoni aktivitetin gjate mesit te dites qe jane temp. me larta. 11.Pyesni doktorin tuaj nese ndonje nga medikamentet qe ju jeni duke marre ndikon ne temperaturen e trupit tuaj.
Kur ju duhet ta telefononi doktorin? Kerkoni ndihme mjeksore ne rast se ju ose dikush tjeter paraqet nje nga shenjat qe jane te lidhura me ekspozimin ne temperature te larte: 1.konfuzion 2.lodhje ekstreme 3.axhitim 4.dhimbje muskulore intense 5.temperature te larte 6.konvulsione 35
DR BESI
[27] 4 mundesi per te shmangur Panikun ne Urgjenca Paniku - eshte njerezore te frikesohesh, te hutohesh e te kalosh ne panik por duhet te mbledhesh veten, sepse kjo eshte rruga qe te con drejt deshtimit e rrezikut.
Jane 4 mundesi per ta korrigjuar kete: (1) nese vepron gjate panikut shton rreziqet per demtime te metejshme per veten e viktimen. Vendimet s’jane te drejta dhe e perkeqesojne situaten, prit, shiko dhe gjyko me ngadale… (2) pergatitja paraprake, leximet, kurset e ndihmes se shpejte e kerkimi i ndihmes se kualifikuar ne telefon / personeli i urgjences. (3) distancimi mendor, nese jeni ne shok e panik mundohuni te ‘largoheni nga ajo situate’ Mendohet keshtu: cfare do te bente X ose Y? Dikush qe e njihni/ a jo, si do vepronte nje mjek, zjarrfikes, paramedik etj, kjo ju jep kohe te perqendroheni. (4) asistenca ne distance, kerko ne internet ‘dbmi+dr.besi +termi’ (termi – urgjenca perkatese, infarkt, helmim, shok, korekt, frakture, mbytje nga uji, bllokim i frymemarrjes etj) Klik Google Images ne jo me shume se 1-2-3-4 fjali, ke udhezimet precize. Zbatoji sipas renditjes. 36
100 KESHILLA
[28] Cfare NUK duhet bere ne nje Situate Urgjence mos-kerkimi i ndihmes se Kualifikuar nga profesionistet e urgjences Ndodh qe familjaret apo njerezit qe gjinden prane nje personi ne rrezik nuk e kuptojne te plote situaten, ata mendojne se duhet ‘pritur edhe pak’ ose rreziku ka kaluar. Si rregull: cdo minute qe kalon gjate nje urgjence, qe nuk mbikqyret nga profesionistet eshte minute e humbur ne disfavor te jetes! Ndaj secili duhet te kete prioritet kerkimin e asistences nga personeli i kualifikuar ne cdo rast, semundje, zjarre, zona te veshtira [bregdet, mal, shpella etj] bore, aksidente rrugore etj. Mos prezumo: (a) gjendja eshte mire a do behet me mire (b) s’te ndikon ty e viktimen. Ka raste qe dhe profesionistet s’jane ne gjendje te kuptojne impaktin e plote, kerkohet evaluimi dhe viktimat mbahen per observim ne spitale.
Ata jane tranjuar, kane aparatura e mjete, llogjistike e ndihme shtese nese u duhet. Kjo vlen dhe ne rastet kur po beni dicka vete [CPR, fikje zjarri, pozicioni i sigurise] GJITHMONE i kerkohet dikujt te telefonoje Urgjencen. 37
DR BESI
[29] Cfare NUK duhet bere ne nje Situate Urgjence mos-ndjekja e udhezimeve nga personeli i urgjences. Si ne telefon si ne person, eshte e rendesishme qe ata te degjohen e te kuptohen, qofte ti perserisesh fjalet e tu tregosh cfare ben. Kjo vlen ne cdo situate, n e rruge, evakuime, rreziqe nga uji e gazi, etj; Nje oficer policie, zjarrfikes, paramedik, infermier apo mjek ne keto raste degjohet me seriozitet dhe ‘nuk dilet nga rreshti’ duke u bere i veshtire e shtuar panikun. Ne urgjence komunitare prioriteti s’jeni vetem ju, bashkepunoni me autoritetet sa te kaloje situata. Njeriu do cuditej sa raste paraqiten ku individe te ndryshem, ne tel. a ne person NUK ZBATOJNE KESHILLAT E PERSONELIT TE URGJENCES. Jane shume ti listoj por kur thuhet: MOS jep uje, ushqime, mos e leviz te aksidentuarin etj DEGJO e zbato keshillen Kujtese: ‘pavaresisht deshires, dhimbjes, lidhjes me personin, kerkesave nga viktima e si bejne te tjeret; s’ka arsye e as shtyse; ku njeriu mesatar te shkoje kunder keshilles se personelit te urgjences, ndryshe perkeqeson gjendjen e viktimes dhe rrezikon te tjeret. Ne momentin qe ATA arrijne, ju terhiqeni dhe i lini te punojne.
38
100 KESHILLA
[30] Cfare NUK duhet bere ne nje Situate Urgjence mos mbani brenda mjete qe kontribojne ne tymrat me monoksid karboni(CO) Gjeneratoret, zgarat per barbecue (sic) mangallet per ngrohje etj etj, duhet te mbahen jashte ose ne zona te mire-ventiluara. CO eshte vrases i heshtur dhe viktimat nuk e ndjejne. Ka pasur raste qe familje te tera kane rene ‘ne gjume’ pa e kuptuar cfare ndodh. Nese jeni ne situate te tille, mendja rrotullohet, ndiheni letargjike etj, hap nje dere a thyej nje xham sa me shpejt qe mundesh. Shancet jane sh te pakta qe do e kuptoni, pasi CO eshte gaz pak me i lehte se ajri, pa ngjyre, pa ere, pa shije.
keshille: kur blini shtepi te re dhe nderroni banese, investoni ne nje carbon monoxide detector (sic) nje dite mund t’ju shpetoje jeten.
39
DR BESI
[31] Mos perdorni ashensoret gjate urgjencave
[32] Nese ju del para nje kafshe e eger mos vraponi. 1. Asnjehere s’ja kaloni dot. 2. Kur largoheni me shpejtesi, te predatoret aktivohet ‘chase reflex’ (sic) Shikoni perreth, perplasni duart, duartrokitni, tentoni te dukeni sa me te medhenj, bertitni e beni zhurme dhe zakonisht ata terhiqen. Shpesh, shfaqja e tyre eshte ne mbrojtje te territorit. Largohuni ngadale por kurre nuk kthehet kurrizi.
40
100 KESHILLA
[33] Nese sulmoheni nga nje kafshe eger, duhet te luftoni me cdo mjet dhe me cdo kusht, sa kohe keni energji dhe me ashpersine maksimale. Duke perdorur shkopinj, gure e mjete rrethanore, njerezit kane arritur ti mbijetojne kontaktit me predatore te ashper. Predatoret tentojne te shikojne per pre te lehte. Shumica e specieve nuk rrezikojne sigurine per nje vakt ushqim. Ne natyre nje plagosje eshte gati vdekje e sigurte per ta, ndaj zgjedhin viktimen me te dobet. Lufto me cdo KUSHT
41
DR BESI
[34] Keshilla gjate Kampingut Gjate kampingut ne fushe te hapur, pyll apo mal duhet mbajtur parasysh se pergatitija, parandalimi dhe evitimi jane rregulli me i mire.
Merrni informacione paraprake per zonen, kafshet e egra dhe rreziqet qe mund t’ju dalin. Lexoni guidat lokale-turistike, kerkoni ne itnernet dhe flisni me banoret
Mbani paster kampin, duke lare mjetet e gatimit, duke mbyllur/paketuar mbeturinat ushqimore dhe duke mos mbajtur ushqime brenda ne tenda.
Rrobat qe kishit gjate gatimit, duhet te hiqen naten dhe te lihen jashte tendes.
Mos ushqeni kafshet qe ju duken simpatike [lepuj, ketra etj] pasi ata mund te terheqin predatoret e medhenj.
Po ashtu, ne situata te tilla duhet te keni disa mjete per vetembrojtje ne rastet ekstreme, arme zjarri [nese lejohen] thike, shkop, pepper spray (sic) etj.
42
100 KESHILLA
[35] Qente e Sherbimit Nese afrohet nje qen sherbimi, mendo se po te kerkon ndihme. Po u largove, qeni te ndjek. Merr dike me vete e shiko nga shkon ose telefono urgjencen. Jane te urte e te tranjuar, me xhaketa dhe/ ose rrypa me shenja identifikuese, perfshire adresa e telefona. Ndoshta personi ka humbur ndjenjat e qeni kerkon te terheqe vemendjen tuaj.
[36] Nese ju prishet makina larg zonave te banuara
43
DR BESI
[37] Si veprohet kur te ka kontaktuar Meduza ne uje.
[38] Kafshimi/ Helmimi nga Gjarperi MOS lani zonen e demtuar, duhen ca gjurme helmi per identifikim. Mos e cani ate. Mos tentoni te thithni helmin. Te gjitha jane legjenda urbane, keshilla te gabuara e te demshme. 44
100 KESHILLA
MOS aplikoni turnikete me siper (lidhese te shtrenguar) nuk ’jane efektive dhe gjate lirimit mund te rezultojne fatale.
MOS lejo viktimen te ece a te levize. Imobilizo gjymtyren te minimizohen levizjet.
Vereni pacientin ne barrele ose sillini transportin prane.
Lidheni zonen me fort me fasho, imobilizoje (shih figuren) te ndalosh perhapjen e helmit.
Te gjithe organizmat mjekesore sot rekomandojne te vihet mbi plage nje garze e palosur disa here, pastaj mbeshtjellje e forte; sepse kjo ndalon perhapjen e helmit pa ndaluar qarkullimin e gjakut.
Fashatura hiqet vetem ne ambjente mjekesore.
Menjehere kerkoni ndihme mjekesore, helmi mund te demtoje seriozisht shendetin ose te sjelle vdekjen.
Nese mundet te mbani mend karakteristikat ose te beni foto te gjarprit, akoma me mire por s’eshte esenciale (mos tentoni te kapni gjarprin ju) se spitalet kane edhe anti-venom gjenerik e polivalent.
45
DR BESI
[39] Insektet - ka plot insekte rreth nesh; merimanga, blete, mushkonja, miza, miza te kalit, pleshta, grenxa, rriqna etj, te cilat na piskojne por pa pasoja serioze. Ne disa raste mund te sjellin reagim ekstrem alergjik (shok anafilaktik) dhe insektet transmetojne semundjen Lyme dhe malarjen. Pickimet, kafshimet e thumbimet nga insektet kane keto
Simptoma: zona skuqet, enjtet e mund te kete dhimbje. Ne disa raste shoqerohet me ndjesine e te kruarit. Simptomat largohen ne pak ore ose dite. Disa njerez provojme reagim alergjik te dobet, me simptomat me siper por me te theksuara, qe zakonisht iken pas nje jave. Ka dhe raste kur reagimi alergjik eshte serioz duke sjellemarrje mendesh, marrje fryme, dhe enjtje te nivelit te larte ne goje, fytyre, krah e cdo pjese te prekur. Kjo kerkon vemendje te menjehershme mjekesore. Si trajtohen pickimet/ thumbimet nga insektet?
Hiq thumbin nese e sheh ne lekure
Laje zonen me uje e sapun
Apliko komprese te fotohte ose me akull per ~10 min per te minimizuar enjtjen.
Mundohu te mos e kruash vendin e demtuar
Mos perdor solucione shtepiake [uthull, sode, vajra]
Skuqja e enjtura dhe krurja mund te zgjasin per disa dite, ne farmaci mund te gjeni kremera pa receta si she disa preparate anti-histaminike.
46
100 KESHILLA
Kur kontaktohet Doktori pasi jeni pickuar nga nje insekt.
Simptomat s’permiresohen brenda pak diteve
Simptomat po perkeqesohen me kalimin e diteve
Jeni pickuar ne zona delikate, si goje, afer syrit, qafe etj
Zona e demtuar po zgjerohet dhe perkuqet me teper
Keni ndjesi ‘rrahje ne plage’ shihni qe ka grumbulluar qelb.
Duket sikur keni infeksion, me temp., gjendra te enjtura etj
Kur kerkohet ndihme Urgjente Mjekesore
Nese ju ose dikush prane jush, manifeston keteo shenja menjehre ose pak ore pas nje pickimi/thumbimi, duhet marre ne teleon sherbimet e urgjences dhe viktimat te cohet ne spital
Marrje e frymes
Enjtje te medha ne fytyre, qafe, sy dhe goje
Marrje mendesh, temperature dhe te vjella
Rritje e pulsit dhe djersitje
Ndjesi te fiketi ose humbje ndjenjash.
Veshtiresi ne gelltitje dhe te folur
Si ti parandalojme pickimet dhe kafshimet nga insektet.
Realisht eshte a pamundur te parandalohen cdo kafshim nga insektet, ato gjinden ne cdo lloj ambjenti dhe nuk thuhet me kot: ‘planeti eshte i insekteve’ por ju mund te merrni disa masa paraprake per te ulut rrezikun e pickimeve te tyre.
S’eshte ide e mire te ngacmoni fole bletesh e grerezash, nese i hasni ne fluturim e jane ne numer te shumte, largohuni pa panik, pa tundur duart a rroba, pa u munduar to vrisni ato.
Ne ambjentin tuaj, udhetime, makina, shtepi, piknik etj,
mos lini ushqime te hapura pasi terheqin blete, grenza etj.
Mbani te mbuluar lekuren, ne ambjente ku ka shume insekte, vishni kemisha me menge te gjata dhe pantallona te gjata.
Perdorni preparate qe largojne insektet (Ang, insect repellent) 47
DR BESI
ne pjeset e ekspozuara te lekures. Me te mirat jane ato per permbajne 50% DEET (diethyltoluamide)
Evitoni parfumerat e forta, shampoapo deodorantet qe terheqin insektet
Kujdes ne ambjetet ku konsumohen ushqime jashte [restorante, party] zonat me lule, mbeturina, uje te ndenjur dhe komposto/pleh ne fshatra.
Nese udhetoni ne zona ku ka rrezik te semundjeve serioze konsultohuni me mjekun per te marre ilace parandaluese [p.sh. anti-malariket, per te parandaluar malarien.
Po ashtu,perdoren rrjetat per udhetimet, tendat, dritaret etj, dhe medikamente ose mjete qe mbajne insektet
Gjithsesi, eshte e rendesishme per ju te kuptoni 3 fazat me siper; kalimtare, shqetesuese & serioze, dhe te silleni sipas rastit perkates. Veprimet e sakta nje dite mund te parandalojne demtime te metejshme tek ju dhe ne viktimat e tjera. Burime: nhs - britanik, emedicinehealth.com, bestpractice.bmj.com,
48
100 KESHILLA
[40] Si perdoret shiringa e Adrenalines/ Epipen.
“Emri i pare per kete hormon eshte adrenaline, megjithese sipas OBSH-se epinefrine eshte emri zyrtar generic (sic) per kete substance. OBSh - Organizata Boterore e Shendetesise, ndersa ne Angl., The World Health Organization-WHO. Adrenalina eshte hormon qe prodhohet nga gjendrat adrenale sipas udhezimit te pjeses simpatike te sistemit nervor autonom. Kur nje person eshte ne situate eksitimi apo stresi, hipotalamusi ne tru nis sinjale te gjendrat adrenale per te leshuar ne gjak adrenalinen e hormone te tjera. Per me teper lexo nga e-Arkivat e DBMI, 18. 12. 2015 klik adrenalina 49
DR BESI
[41] Cfare eshte Alergjia
50
100 KESHILLA
[42] Alergjia – keshille per Nenat e Reja
Referencat jane ne Anglisht, sa per idene titujt po i sjell ne Shqip:
Studim Suedez: Alegjia & femijet, klik ketu
Studim Amerikan, New England Journal of Medicine, klik ketu
Liber nga Jack Gilbert Ph.D dhe Rob Knight Ph.D me Sandra Blakeslee: Pislleku eshte mire: avantazhi i mikrobeve ne zhvillimin e sistemit imunitar te femijes tuaj. Klik ketu Time: Femijet e ekspozuar ndaj pisllekut kane me pak shance per alergji, klik ketu Eshte pastertia shkaktari i alergjive? Klik ketu
51
DR BESI
[43] Beso te Instinkti Natyror i Rrezikut Nese ke ndjesine se je ne rrezik, kjo vjen se Je Ne Rrezik. Kurre mos injoro intuiten natyrore qofte ne rastet kur se artikulon dot dhe se kupton pse je ne rrezik. Eshte me mire qe 1-2x intuita juaj te jete gabim dhe ju te largoheni, se te rrini aty ‘per ta verifikuar’ dhe te provoni pasojat...
Evolucioni e ka ‘mprehur’ kete sens qe s’dime ta shpjegojme qarte, per te ndihmuar/ shpetuar jeten tuaj. Mos lejoni asnje mesim, paragjykim, llogjike a detyrim te edukates; te shtype kete ndjesi qe mund t’ju shpetoje jeten tuaj. Predatoret i zgjedhin viktimat e tyre praprakisht, bazuar ne disa faktore. Metoda e tyre bazohet te: Shoqerizimi i forcuar. Futet ne grupin tuaj ose te terheq ne grupin e tij, duke implikuar se keni te perbashketa. Ai perdor ‘Ne’ ‘te dy’ ose ‘grupi yne’ duke vepruar sikur keni predikament te njejte [qe s’eshte e vertete] per t’ju ulur vigjilencen e artificialisht t’ju rrise ndjesine e sigurise dhe besimit tek ta. 52
100 KESHILLA
Sharmi dhe Miresia. Sillet mire me viktimen per ti fituar besimin e per ta manipuluar. Jane te afrueshem e disa sillen dhe si klloune, pasi buzqeshja carmatos rezitencen. Shume detaje. Predatoret menjehere japin detaje te panevojshme tek viktima, per te treguar se jane te besueshem. Provokime. Sipas rastit predatoret perdorin injorime ose ngacmime e sharje thumbuese; qe personi te behet kurioz dhe ti flase dikujt qe ne rrethana normale nuk do merrej me te. P.sh. ‘ti qenke tip shume serioz, ose shume i qeshur, ose i terhequr’ etj etj, the viktima ‘ndihet si ne faj’ kalon ne mbrojtje, fillon te justifikohet dhe te shpjegoje veten .... Premtimet e pa-kerkuara. Predatoret japin premtime te pakerkuara, qe me pas do i thyejne. Hajde se ka edhe te tjere, asgje nuk do ndodhe, te premtoj se pas 5 minutash do largohem...aq duhet per te mbajtur viktimen dhe krijuar lidhjen. Nuk e pranojne fjalen Jo. Ata refuzojne tu thuash jo! Te ndjekin pas, perdorin sharm agresiv e lidhje te paqena dhe rrine prane teje a ne periferi gati te vazhdojne sapo tu jepet rasti. Menyra me e mire eshte te largohesh nga ai ambjent. Kujdes me individet te premtojne: se nuk do ju demtojne! Kur personi thote Nuk Do Ju Bej Gje, ai e ka ne mendje se do te bej dicka kunder jush. Mos i degjoni, mos u jepni me kohe dhe largohuni sa me pare prej individeve te tille, pasi asnjehere s’kane qellime te mira. 53
DR BESI
[44] Triada e Erret – beni shume kujdes me individe te tille Te DBMI kam folur per personalitetin e Triades se Erret, ne individe ku hasen keto 3 karakteristika: (1) psikopatia (2) makiavelizmi (3) narcisizmi. Sjell kete material nga libri Psikologjia, se per psikopatine kam shkruar disa here te dbmi ne facebook, google blog e twitter. Keta individe jane shume te rrezikshem ndaj duhet te mos shoqeroheni me ta fare.
54
100 KESHILLA
[45] Vetembrojtja Ne dekadat e fundit ka pasur shume keshilla; disa krejt te pavlera e disa te tipit kung-fu; futi gishtat ne sy, bjeri ndervete, qelloje ne qafe e me rradhe. Ne nje situate dinamike, me stres te larte, ku ju po luftoni per jeten tuaj – asnje plan apo goditije s’percaktohet dot. Sot ka nje keshille, te mund ta aplikosh nga cdo pozicion (ulur, shtrie, ne kembe etj) godite agresorin ne gju, ne forme me pak kend lateral [anesore] me fuqine maksimale.
Nese arrini te jepni nje goditje te forte, mundesisht me thember dhe pak lateral te gjuri i agresorit, pavaresisht gjendjes fizike s’ka njeri qe do vazhdoje agresionin a t’ju ndjeke nese i dislokoni gjurin. Eshte strukture shume delikate, ndaj konsiderohet pike ideale per ta inkapacituar dike qe ju sulmon dhe per ju te mbroni jeten tuaj! dbmi ne keshilla per urgjencat, jeten dhe mbijetesen tuaj 55
DR BESI
[46] Mos u be Viktime me Edukate! (f*ck that!) Turpi, edukata e ndjesite qe ke marre gjate shkolles, rritjes dhe konvencioneve sociale KURRE nuk duhet te supresojne instinktin tuaj primar te vete-prezervimit & MBIJETESEN! Askush e asgje, ne cdo rrethane dhe me kedo, nuk duhet t’ju ‘detyroje’ ju te silleni mire kur dikush po ju vjedh apo ju godet.
Bertit.
Terhiq vemendje.
Kerko ndihme.
Raise hell [sic]
Siguro qe te tjeret shohin cfare po ndodh,
Mblidh prova ne mundesh,
Shty, picko, kafsho, cirr e godit me mjete rrethanore, sepse PO LUFTON PER JETEN TENDE,
Llogjika dhe edukata nuk funksionojne me predatoret qe do i perdorin keto kunder teje. MOS KI FRIKE ta besh agresorin te ndihet jo-mire apo te qellosh dike per vetembrojtje.
56
100 KESHILLA
[47] MOS racionalizo Demtimet Fizike qe te ka shkaktuar partneri / partnerja. Dikush qe te godet me shuplake, grusht a shkelm, me mjete si shkop, tigan a c’ti zere dora, ose te kercenon me arme - edhe pa te demtuar ne ate moment; nuk mbahet me prane dhe nuk eshte per ju ‘te mendoni se cfare do ndodh ne polici, gjykata apo jete’ Ata pergjigjen per vete. Ju MBRONI VETEN TUAJ.
Goditesh nje here, SHPETO VETEN.
Sapo ata te kuptojne qe mund t’ju godasin pa pasur pasoja, dhuna do shfaqet serish ne ditet dhe ne muajt qe do vijne. 57
DR BESI
[48] Dhuna eshte problem kompleks mos rrini ne vorbullen e saj e shkruaj duke stresuar dhe si kulture, Shqipja ka fjale te
tipit “ te rreh se te do’ ose sot ne internet ‘bashkim ala, zihemi se duhemi’ S’ka rendesi se kush eshte, ju nuk meritoni te rriheni, sado t’ju duan ‘lunatiket’ Ngaqe kam shkruar shpesh per dhunen, sidomos te femrat, vajza e gra Shqiptare nga disa vende te botes me kane shkruar per vuajtjet e tyre. Me kujtohet nje rast nga 2015, nje nene me 2 femije ne Greqi me shkruante si dhunohej nga burri permbi 16 vite me rradhe. Katalogu i demtimeve te saj – ishte nje tragjedi me vete [demtim shikimi, degjimi, goditje ne stomak, pasoja psikologjike etj] problemi eshte shume kompleks te diskutohet me nje faqe por keshilla ime ngelet e njejte: MOS VUAJ NE HESHTJE – Kerko ndihme kudo, ne familje, shoqeri dhe shtet.
Nese shkruan ne Google: “drbesi+dbmi+dhuna ndaj femres” ne Google Images sheh nje mori materialesh. Si dhe kam sqaruar si ta dallojne mjeket e pacientet. Per analiza te metejshme, klik ne titullin nga e-book qe kam publikuar ne 2015, Fenomeni i Dhunes 58
100 KESHILLA
[49] Nese ke nevoje per ndihme nga URGJENCA, ne nje situate dinamike (te shpejte, ne progres e qe ndryshon) si dhuna, te shtena, zjarri, te grabisin makinen etj e s’ke kohe te flasesh; MERR ne telefon e thuaj vetem ADRESEN VENDIN KU JE. Ne kete menyre, nese s’vazhdoni te flisni (ju marrin telefonin) ata jane te tranjuar te mos e injorojne kete thirrje, cohet policia per te kontrolluar c’ka ndodhur, keshtu vjen ndihma te ju.
[50] Siguria ne Makine [A] Nese jeni ne zone me rrezik a keni dyshime (parkim i erret, dhe i izoluar gjate nates) shtype butonin 1x, kjo siguron qe hapen vetem dera ne anen tuaj/ te shoferit dhe askush tjeter nuk hypen ne makine. [B] kur jeni brenda gjithmone mbyllni te gjitha dyert nese ato s’mbyllen ne menyre automatike. 59
DR BESI
Kjo parandalon hapjen e dres nga dikush dhe rrit sigurine tuaj ( carjackings)
[51] Nese mendoni se po ju ndjekin ne makine, kthehu majtas 4x. Keshtu arrin ne vendin ku ishe. Cdo person qe pas teje ne kete moment, po te ndjek.
Keshilla ka qene te shkoni ne stacionin e policise; tani ka ndryshuar sepse dicka mund te ndodhe gjate udhetimit.
Merr ne telefon e fol direkt me policine.
Cdo gje te besh mos ik ne shtepi ose ne pune, shancet jane ky person po te ndjek prej kohe.
2. Stresohet - nga policia Britanike – gjate kesaj kohe mos kerkoni te vijne prane jush persona nga familja, kolege e shoke; 60
100 KESHILLA
dhe te konfrontoni se bashku individin pas jush. Ka pasur raste qe keta persona jane te armatosur dhe konfrontimet ne rruge kane sjelle viktima/ deri ne vdekje.
[52] Ndihma ne Telefon Vlen sidomos per viktimat femra, gjate nje dhune domestike ose perdhunimi nga te panjohur, nese ka kaluar pak kohe dhe arrini te fitoni besimin e tyre – dhe kerkoni te beni nje telefonate ‘te thjeshte’ kini mendjen dhe bejeni ne kete forme: telefeno sherbimet e urgjences, duke e justifikuar sikur po pyet per bileta [avion, tren, autobuz] porosit ushqime t’jua sjellin ne shtepi ose flet me nje mikeshe ‘nuk do vij ne pune sot/neser’ Mbajuni ketij skenari deri ne fund [agresori ju degjon] dhe operatori ne telefon e kupton se ju jeni ‘under duress’ [nen presion] Mjafton te konfirmoni kur ju pyesin nga ana tjeter, dhe ata do cojne sherbimet policore ne drejtimin tuaj. 61
DR BESI
[53] CPR Nuk Ndalohet (nga Ju)
Ne Dartmoor, nje grua qe ndodhej vetem, perfundoi ne spital (nga lodhja) pasi per ore me rradhe kishte bere CPR tek i shoqi dhe nuk hiqte dore (Dartmoor eshte park i madh kombtar ne Devon te Anglise)
Nje rast tjeter kur CPR vazhdon per 7.5h ne nje femije nga e-Arkivat e DBMI klik ketu
62
100 KESHILLA
[54] Goditja ne zemer, arresti kardiak, hemorragjia cerebrale
[55] Asnjehere MOS hiqni objekte nga plaget e thella
63
DR BESI
[56] Ndihma e I-re, Hemorragjia / Gjakrrjedhja
[57] Epistaksis - Gjakrrjedhja nga Hunda
64
100 KESHILLA
[58] Objektet ne Sy
[59]Goditjet ne Koke
65
DR BESI
[60] Ne turma rri ne kembe me cdo kusht
[61] Nese ju ndjekin shkoni ne vende publike
66
100 KESHILLA
[62] Cfare jane dhe si veprohet ne Krizat Epileptike
67
DR BESI
68
100 KESHILLA
[63] Kur dhe si duhet bere Manovra Heimlich
69
DR BESI
70
100 KESHILLA
[64] Kur humb rrugen, ndalo.
[65]Perdor pasqyren per sinjale
71
DR BESI
[66] Kur je nen kercenim - leviz
[67] Kujdes ne zona te vetmuara
[68] Mos lejoni t’ju cojne ne vendin e 2-te.
72
100 KESHILLA
[69] Mbani / perdorni rrypin e pantallonave ne urgjenca
[70] Pergatitu kunder te ftohtit
73
DR BESI
[71] kur kerkon ndihme sinjalizo me te dyja duart
[72] Evakuimet ne raste te urgjencave. Disa vende Perendimore kane programe (Amerik-smart traveler program, UK- registered traveler etc) pavaresisht interpretimeve dhe qellimit origjinal nga shteti ne shtet, siguron gjene kryesore qe ju duhet:ne rast fatkeqsishe natyrore ose trazirash politike, shteti juaj e di se keni nevoje per evakuim. Shih fq perkatese te Ministrise se Jashtme ne vendin Perendimor ku keni marre shtetesine.
74
100 KESHILLA
[73] Krizat Diabetike. Nese dikush ka problem mjekesor eshte mire ta pyesni cfare mund te beni ju per ta ne raste krizash dhe urgjencash; situatat jane te shumta nga goditje paniku, semundje te zemer, diabet, epilepsi etj.
Nese personi ‘e humb dhe duket gati me marrje mendesh’ eshte dikush qe e dini se ka diabet, jepi dicka me sheqer sa me shpejt qe mundesh. Nese kjo i vjen nga hipergliecemia [sheqeri I shtuar] te dhenit e dickaje s’eshte aq e demshme se ne rastet kur nuk i jepet asgje. Duhet shume pak sheqer per te nxjerre dike nga hipoglicemia [sheqeri I ulet] pastaj kerkoni ndihmen mjekesore. 1-2 luge te vogla me sheqer, 1-2 biskota ose ti jepet leng coca-cola apo leng frutash per te pire. Nese personi duket i coientuar, rrezohet e cohet dhe sikur s’kupton; mos prezumo se eshte i pire, deri ne vitet 70-te diabetiket vdisnin ne spitale se personeli mendonte qe jane alkoholiste dhe injoroheshin] Pyeti nese jane ne rregull, dhe ofroni dicka te embel per ta, sheqer, biskote, pije te embela etj.
75
DR BESI
[74] Nese gjindesh jashte gjate nje stuhie me rrufe dhe floket fillojne t’ju levizin, cohen, kerko strehim menjehere, sepse shpejt do goditesh nga rrufeja. Mund te kesh 10-20 sekonta kohe. Nese strehim nuk gjen dot: mblidh kembet se bashku. Ulu ne gjunje. Kap kycet e kembeve me duar. Nese te bie rrufeja ke siguruar nje rruge direkte e me te shpejte qe te shkarkohet ne toke. Me shprese qe demtimi te ju eshte minimal. Kjo eshte shenja e urgjences qe nuk duhet injoruar, te floket e ngritura.
76
100 KESHILLA
[75] Perdor teknologjine ne avantazhin tend. Nese ke infeksione ne lekure [kembe e duar] dhe jane te nxehta ne prekja ose pulsuese, beje nje foto dhe shko ne spital. Eshte mire te besh foto ne disa ore, 3h, 6h 9h, 24h, Doktori qe i sheh keto te urgjenca e kupton me shpejt c’po ndodh dhe ju jep ndihmen e menjehershme [zakonisht serume me antibiotike]
Vizat e kuqe tregojne se infeksioni po perhapet nga nje vend te tjetri
[76] Nese te akuzojne per cdo lloj arsye, mos fol me policine pa prezencen e nje avokati. Jep emrin, adresen e profesionin, sillu korrekt por insisto ne te Drejtat Ligjore: me vjen keq por s’mund te flas pa pranine e avokatit. Te jesh i pa-fajshem s’garanton qe s’do akuzohesh e arrestohesh nga organet ligjore Njerezit perballe NUK JANE ATY TE NDIHMOJNE TY por te gjejne provat kunder teje per te plotesuar c’kane thene deshmitaret ose konfirmuar dyshimet. Provimi i pa-fajsise ne te ardhmen kushton me shume se nje avokat ne ate moment e te mbash gojen mbyllur duke inkriminuar vetveten qofte pa dashje.
77
DR BESI
[77] Semundjet s’jane turp – njofto njerezit prane teje.
Per te ndjekur DBMI_Twitter, klik ketu
78
100 KESHILLA
[78] Ndihma - guide per ju dhe semundjet tuaja
[79] Kur kerkohet ndihme - specifikohet personi
79
DR BESI
[80] Sigurimi i Shtepise kur largoheni me Pushime
80% e vjedhjeve ndodhin kur s’ka persona ne banese. Shumica jane vjedhje oportuniste (hajdutet se njohin personin, vjedhin c’fare shohin me te lehte ne ate zone)
Investimi ne nje alarm elektronik, kamera digjitale dhe drita qe ndizen automatikisht kur erresohet; eshte ide e mire kur do ikni me pushime dhe do lini shtepine vetem.
Nje mik apo komshi mund te ndihmoje duke bere kontrolle here pas here ne banesen tuaj.
Mos lini ne vende te dukshme asgje qe mund ta perdorin hajdutet (vegla pune, shkalle etj) per te hyre brenda.
Gjerat me vlere ne mund ti coni diku per ruajtje si dhe mund te sigurohen nga shoqerite e Siguracioneve.
Beni foto te gjerave ne shtepi. Nese merren nga dikush e gjinden me vone nga policia, te provoni se jane tuajat.
80
100 KESHILLA
[81] Konfrontimi me Arme, Megjithese eshte situate e rralle, nese ndodh e dikush do t’ju grabise ka disa menyra per te rritur shancet qe ju te dilni gjalle nga konfrontimi:
Mundohu te ruash qetesine, sado e veshtire te duket.
Fol me ze te qarte dhe pa nxitim.
Nese ben levizje – per te nxjerre portofonlin a telefonin – tregoji grabitesit ta dije cfare po ndodh dhe mos te qelloje nga levizjet e papritura e nervozizmi.
Mos ja largo syte dhe mos kthe shpinen, studimet provojne se eshte shume me e veshtire te qellohet dikush qe sheh drejt teje se dikush qe te kthen kurrizin.
Ne fund, mos u beni heronj duke u munduar te merrnin armen a te perlesheni trup me trup, gjerat me vlere qe keni ne xhepa do zevendesohen por jeta juaj nuk zevendesohet.
81
DR BESI
[82] Keshilla per femijet ne shtepi:
Siguroni mjetet qe shkaktojne zjarr; cakmake, shkrepse, produkete karburanti, alkohol etj
Siguroni ilacet, duke i mbyllur ne kabinte dhe mbajtur larg femijeve.
Siguroni substancat korrozive dhe acide. Duhet te jeni vigjilente qofte me lengjet qe duken te pademshme per te rriturit (laresit e rrobave e te pjatave) pasi femijet mund ti konsumojne pa e kuptuar cfare bejne.
Kujdes kur valoni dicka ne sobe, lengjet, gatimet e cdo gje ne valim e siper jane rrezik potencial per femijet, te cilet i terheq zhurma e avulli, duke u afruar te hetojne mund te permbysin mjetin [tenxhere, xhevze etj] dhe uji i valuar bie ne trupin e tyre.
Mesoni femijet per rreziqet e kafsheve, qofte nje kafshe shtepiake [mace, qen, pule] e mesuar me njerez, nese ngacmohet shume nga femijet mund ti demtoje ata.
Mbaj larg tyre dhe siguroni ne kushtet me optimale armet e zjarrit. Sipas licenses, arma duhet te jate larg femijes dhe te mbyllet ne kabinet me celes.
Mos u nis per udhetim me makine sa kohe qe femijet nuk jane ne karriket e tyre te posatcme [sipas moshes] dhe me rrypin e sigurise.
82
100 KESHILLA
[83] Kur keni nevoje per ndihme urgjente, ne shume vende te botes* telefonat punojne qofte kur jane te vjeter dhe si keni perdorur per shume kohe, qofte kur s’kane fare kredit ose nuk kane brenda karten SIM; per te mare numrat e urgjences * * Britania e Madhe – 999, Europa 112, Amerika 911 Hap telefonin bjeri no. te urgjences!
* Nuk e di nese vlen kjo per ne Shqiperi. Pyesni qe ta dini.
[84] sipas nje oficeri te policise Amerikane: “spitalet dhe varrezat jane plot me njerez te cilet menduan se kane te drejte kalimi” Qofte kur shenjat ju japin te drejte te kaloni (right of way) semaforet dhe sinjalet jane te favorin tuaj, eshte mire te shikoni ne te dyja anet per te kontrolluar se rruga eshte vertete e lire dhe trafiku ne anet e tjera ka ndaluar.
83
DR BESI
[85] Mos nisni vete makinen kur shkoni ne urgjence.
84
100 KESHILLA
[86] Si veprohet ne rastet kur humben ndjenjat.
[87] Si veprohet ku te ze makina
85
DR BESI
Informacionet per urgjencat nga dbmi & komuniteti Shqiptar
86
100 KESHILLA
[88] Pozicioni i Sigurise
87
DR BESI
[89] Kompresioni Kardiak, ne Anglisht – CPR
88
100 KESHILLA
[90] Si veprohet ne raste te vjellash
Per te ndjekur DBMI ne Facebook, klik ketu 89
DR BESI
[91] Si te dalloni shtazanine ektopike Shtatzania ektopike – kur veza e fertilizuar implantohet jashte mitres, zakonisht ne nje nga tubat e fallopit. Simptomat e kesaj shtatzanie hasen nga java 4-12-te 1. Gjakrrjedhje, zakonisht me dhimbje ne nje ane. 2. Dhimbje te mprehte ne nje ane 3. Marrje mendesh 4. Te vjella 5. Dhimbje ne maje te shpatulles Tubat e fallopit lidhin ovaret me mitren. Nese veza ngelet ne to, nuk zhvillohet bebja. Kur vazhdon shtatzania mund te humbni njerin nga tubat e fallopit, shendetin tuaj e ne disa raste jeten. Ne te gjitha vdekjet gjate shtatzanive, ektopiket kontribojne me 5-10%, dhe jane shkaku no.1 i vdekshmerise ne trimestrin e I-re. Ne ~90 shtatzani 1 eshte ektopike, zakonisht hiqet me ilace ose me operacion. dbmi
[92] Per probleme te shendetit femeror, kerko ne Google: “drbesi +dbmi + shendeti femeror” ose klik linkun primar per te lexuar librin e plote ne ISSUU ose merr karten perkatese, sipas temes qe kerkon, ne Google Images. 90
100 KESHILLA
S’besoj se ka autor ne mjekesine Shqipe online qe ka shkruar kaq shume per problemet me te cilat perballen femrat, nga jeta e tyre, lindja, nena dhe femija, deri ne moshat e treta.
[93] Njerezit mendojne, te nderhysh ne urgjenca duhen aftesi te posatcme; sic po sheh te DBMI ne ciklin: Urgjencat, Jeta & Mbijetesa Juaj, shumica e rasteve kerkojne disa veprime te sakta sa te arrijne profesionistet. Shpenzo 1-2h ne Kurset e Ndihmes se Pare, nje dite mund te shpetosh jeten e nje Njeriu"
91
DR BESI
[94] Mbani me vete Shenjat Identifikuese per Semundjet Serioze Cfare jane Identifikuesit e Semundjeve? Nese keni nje problem, crregullim ose gjendje kronike mjekesore, qe mund te shfaqet rralle, aktivohet nga faktor i jashtem ose prezente dhe me potencial perkeqesimi; qe rrezikojne shendetin e jeten tuaj, duhet te mbani shenjen perkatese identifikuese. Gjithmone mbani ne personin tuaj, ne trup ose ne rroba, nje shenje identifikuese si medaljon, zinzhir ne qafe ose byzylyk ne dore, qe tregon qarte diagnozen/ problemin qe keni. Aty shkruhet dhe emri, mosha, no. tel per te kontaktuar familjen e per Dr juaj. Kjo vlen edhe per alergjite a ne rastet e te semureve me mjekime kronike. Minimumi qe duhet bere eshte te mbani nje leter ne xhepa qe ka detajet me siper. Jane informacione mjekesore qe nje dite mund t’ju shpetojne jeten gjate situatave urgjente.
92
100 KESHILLA
Ne gjendjet mjekesore, si alergjite ndaj ushqimeve apo ilaceve, barna qe merrni rregullisht dhe no e tel per kontakt, nje byzylyk a medaljon mjekesor, udhezon paramediket, mjeket e infermieret ne gjendjen tuaj, keshtu qe ju japin trajtimin e shpejte sipas diagnozes ne situatat kur ju s’flisni dot per veten. Kush duhet te mbaje nje Identifikues Mjekesor? Njerezit te cilet kane gjendje te ndryshme mjekesore rekomandohet te mbajne ne trup keto shenja identifikimi qe lajmerojne profesionistet e mjekesise per gjendjet e tyre ne raste urgjente. Disa nga keto me poshte jane arsye te mire per te mbajtur identifikimin mjekesore Alegjite nga ushqime, ilace dhe insektet Problemet kardiake Azma dhe problemet kronike respiratore, Insuficcence renale Diabeti Probleme te gjakut Dementia, Alzhejmer dhe probleme te kujteses Semundjet e rralla Epilepsia Probleme me shikimin dhe degjimin, Kirurgjite e transplanteve Autizmi Drepanocitoza, Rreziku per hemorragji cerebrale, aneurizma etj Ilacet qe merrni per semundje kronike
A shikojne sherbimet e urgences per identifikuesit mjekesore? Ne nje ankete te bere me profesionistet e shendetit Amerikane, 93
DR BESI
perfshire paramediket dhe pergjigjesit e pare (sic), eshte vene re se:
Me shume se 95% e tyre kerkonin per Identifikimin Mjekesore ne trupin e te semurit
Me shume se 75% kerkojne per IM sapo e shohin te semurin
95% kerkojne per te gjetur byzylyk ne krahe dhe 685 kerkojne per medaljon ne qafe.
Kush rekomandon qe ju te mbani Identifikim Mjekesor? Ne te gjithe boten, nga organizmat me serioze dhe elitare te mjekesise tek doktoret individuale keshillojne qe pacienti me probleme si me siper te mbaje identifikimim mjekesor
Organizata Boterore e Shendetesise - OBSH (WHO)
Shoqatat e Alzhajmerit
Qendra Amerikane per Parandalimin dhe Kontrollin e e Semundjeve – CDCP (Centers for Disease Control & Prevention)
Qendra Mjekesore e Universitetit ne Columbia (Amerike)
Shoqatat e Epilepsise
Mayo Clinic
Institutet Kombetare te Shendetit
National Institutes of Health
The Merck Manual
Johns Hopkins Medicine
Kur duhet mbajtur Identifikimi mjekesor? Duhet mbajtuur gjate te gjithe kohes, sepse urgjencat nga natyra jane te paparashikueshme dhe profesionistet e mjekesise duhet te dine gjendjen tuaj. 94
100 KESHILLA
Cfare perfitimesh ka pacienti nese man identifikimin mjekesor? Ju mund te mos keni mundesine te flisni gjate nje situate urgjence, mund te jeni konfuze, ne dhimbje te larte ose pa ndjenja, identifikimi mjekesor flet per ju. Nese mungon informacioni kjo mund te jete me rrezik per shendetin tuaj. Simptomat mund te ngaterrohen, diagnozat mund te mos jene te sakta Trajtimi ekzakt dhe i shpejte ne kriza mund t’ju vonohet.
50% e gabimeve mjekesore – sipas nje studimi ne SHBA –
vijne ne momentin qe te semuret pranohen/ dalin nga spitali
Cilat gjendje duhet te perfshihen ne identifikuesin mjekesor? Si me poshte jane disa gjendje qe kerkojne nga pacienti te mbaje me vete nje identifikues mjekesor ne nje vend te dallueshem, ne dore ose ne qafe: 95
DR BESI
EKG Abnormale Insuficence te gjendres adrenale Alkoholizem Semundja Alzhajmer Angina Azma, Probleme me gjakun Aritmia kardikae Dementia/ probleme kujtese Diabeti [me / pa trajtim insuline] Emfizema pulmonare Glaukoma Zevendesim i valvules se zemres Anemia hmolitike, Tensioni i larte i gjakut Laringektomia Leucemia Lupus Limfoma Hipertermia malinje Probleme mendore Miastenia gravis Pacemaker Insuficence renale Epilepsia Probleme degjimi/shikimi Hemorragjia cerebrale
A duhet te shkruhen ilacet e te semurit ne identifikuesin mjekesor? Nese ka vend sigurisht qe po, duhet shkruar ato barna qe merren ne afat-te gjate ose per semundjet kronike. 96
100 KESHILLA
Keshtu qe, personeli mjekesor e di cfare merrni ju dhe kjo do sjell trajtim me efektiv dhe me pak shance per interference nga barnat e tjera. Perkthyer nga; https://www.universalmedicalid.co.uk Kjo faqe prodhon, konsulton, informon e shperndan medaljone e identifikues mjekesore kudo ne bote. Per rendesine qe kane shenja te tilla per cdo te semure e kam sjelle kete material, marre nga nje faqe me ekspertize te plote. Do ishte mire te adresoheni aty, nese ju duhet nje medaljon per veten e dike ne familjen tuaj. Deklarim: DBMI s’ka asnje lidhje me kete faqe dhe asnje perfitim nese ju blini aty nje identifikues mjekesor.
Disa nga klasat e ilaceve qe shkruar ne identifikuesit mjekesor: Analgjeziket; perfshire shume narkotike. Barnat Kardiake: perfshire ato per angina e fibrilacion atrial Antikoagulantet: ‘holluesit e gjakut’ Antikonvulsivet: per epilepsine. Antihistaminiket: me/ pa recete. Antihipertensivet: ilacet per tensionin e gjakut Beta-bllokuesit; ilace qe mund te ulin ritmin e zemres Agjente kemioterapeutike: ilacet qe trajtojne kencaret ose infeksionet serioze, Steroidet etj
97
DR BESI
[95] Ju dhe shendeti juaj, 3 keshilla ne 1.
98
100 KESHILLA
[96] Sjellja juaj sot, Femija juaj neser
[97] Testi i gotes per meningjitin
99
DR BESI
[98] Ndaloni duhanin
Nuk dihet ekzakt % qe ndikon duhani ne kancere te ndryshme, por ne semundjet kardiovaskulare eshte pranuar se efekti i tij i demshem eshte teper i larte. Eshte mire ta lini sa me pare, dhe ne cdo moshe. Per moshat >50 vjecare, sado e veshtire te duket eshte akoma me imperative te provoni cdo menyre e terapi te mundshme qe ju ta lini duhanin pergjithmone.
100
100 KESHILLA
[99] Keshilla per te semuret & lexuesit
Kam shkruar & botuar 44 libra ne mjekesi dhe jo vetem. Kam publikuar 00-000 karta me tematike te ndryshme ne mjekesi, ndaj ri-keshilloj cdo lexues nese i duhet dicka per urgjencat [a subjekte te tjera] te kontrolloje ne Google & Google Images, pas kerkimeve ne kete forme: “Dr. Besi + DBMI + Termi qe te intereson� Nese e kam trajtuar si subjekt eshte online me rang te lart indeksimi, ne njeren nga 4 platformat e DBMI.
101
DR BESI
[100] Shkaqet e aksidenteve rrugore. Duke ditur keto pika qe i kam listuar nga 1-10 dhe kushtuar rendesi te njejte te gjithave, do jesh ne gjendje te kuptosh rreziqet kryesore nga vetja e te tjeret per aksidentet automobilistike. Keshtu, do marresh masa te parandalosh, evitosh, parashikosh e te reagosh ne kohe. Nese ndodh aksidenti, ne kete e-book e materiale te tjera nga une, jane hapat esenciale si te ndihmosh veten dhe te tjeret ne menyren me te shpejte e te sakte.
102