Koronavirusi - COVID_19 by DBMI

KORONAVIRUSI 2019-nCoV/ covid-19 Coronavirus nje Monografi-Dinamike â&#x20AC;&#x153;Virusi qe po terrizon Kinen dhe planetin - per here te pare ne historine boterore 18.000.000 persona jane futur ne karantine (sot:760.000.000)â&#x20AC;? Sot ishte dje kur fillova. Sot-sot. 12Mars. Bota po hyn ne KARANTINE.

Dr.Besi/DBMI Londer, Britani e Madhe, 25Janar-Shkurt-12Mars, 2020

TE GJITHA TE DREJTAT E REZERVUARA Kopirajt © Dr. Besi/DBMI 2020

Lajmerim per librin elektronik sipas te Drejtes te Autorit. © DBMI JanarShkurt-Mars 2020. Te gjitha te drejtat e rezervuara per: Koronavirusi/ coronavirus. Ndalohet marrja e materialeve te ketij libri, ndryshimi, riprodhimi, kopjimi, shperndarja dhe publikimi i tyre; ne cdo forme, nga kushtdo, pervec © Dr. Besi / DBMI, Londer, Britani e Madhe e-Book copyright notice: an ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death. Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted. Copyright prevents anyone from: copying author’s work distributing copies of it, whether free of charge or for sale renting or lending copies of intellectual work performing, showing or playing other’s work in public making an adaptation of anyone else’s work putting it on the internet Only the author owns the copyright, unless the author has legally transferred the rights to another party (in writing). 

UK, copyright protection is enforced by IPO, Intellectual Property Office. Copyright is an automatic right protects eBook authors for 70 years following death.



In the USA, copyright protection is enforced by U.S. Copyright Office. Copyright is an automatic right and protects eBook authors for 70 years following death.



Intellectual property is protected by copyright in other countries through international agreements, The Berne Convention

All rights reserved for: Koronavirusi/ coronavirus Copyright © Dr. Besi/DBMI 2014-2020, London, United Kingdom. No part of this book may be used, reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews. Book & Cover design by Dr. Besi/DBMI. For information contact: DBMI 1st ed. Januray, February, March, 202

Permbajtja

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Lexues, per cfaredo arsye te kesh arritur ketu: rekomandim nga te tjere apo kerkime ne internet por tani s’mund te lexosh librin beje print-screen kete karte. Ruaje ne telefon. Ndaje me familjen e miqte. Eshte e vetmja rruge qe kemi sot per te lajmeruar njerezit ‘ta kuptojne kur kane koronavirusin & te njoftojne autoritetet’ Cdo gje tjeter [nga matja e temperatures] ne te dhena e % qe kemi; eshte ne ndryshim te perditshem. Pak njohuri te sakta kemi per kete virus; duke ju pershendetur, dr.besi/dbmi

Dr.Besi/DBMI

Koronavirusi - Urgjence Globale per Shendetin Publik Me 30 Janar 2020 Organizata Boterore e Shendetesise/OBSh (WHO/ World Health Organisation) e deklaron perhapjen e

koronavirusit Urgjence te Nivelit Nderkombetar per Shendetin Publik. Pasi mblidhet dy here komiteti i urgjencave te OBSh-se (22 & 23 Janar) refuzon te deklaronte situaten urgjente por ne takimin e 3-te u vendos ta quaje: PHEIC. PHEIC/Public Health Emergency of International Concern (sic)

eshte nje vendim dhe deklarim formal i OBSH-se, perkufizuar si: “nje event qe eshte i vendosur te sjelle nje rrezik te shendetit publik ne Shtetet e tjera permes transmetimit nderkombetar te semundjes

dhe

potencialisht

kerkoje

nje

pergjigje

nderkombetare te kordinuar” Nga ky perkufizim dalin keto konkluzione, qe situata eshte: 

e papritur, e menjehershme, e pazakonte dhe serioze



ka implikime ne shendetin publik pertej kufinje kombetare te nje vendi



kerkon veprime nderkombetare te shpejta.

Timeframe / hap pas hapi, si ka ndodhur 31 Dhjetor 2019.

OBSh-ja njofton se Kina ka informuar per ‘seri

rastesh te pneumonise nga shkaktar me orgjine te panjohur’ 7

Janar,

2020.

OBSH njofton opinion publik se “eshte

identifikuar nje lloj i ri i koronaviruseve (new strain) [deri ne kete moment ne njohim 6 viruse nga kjo familje - shenim i imi]Burimi nuk dihet por mendohet se vjen nga kafshet.”

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

9 Janar, 2020.

autoritetet Kineze thone: “virusi mund te sjelle

semundje ekstreme ne disa paciente por s’transmetohet lehte mes njerezve’ Regjistrohet vdekja e I-re, pacient 61 vjecar nga Wuhan. 12 Janar, 2020.

OBSH: “nga hetimet fillestare ka dale qe shumica

e rasteve jane persona qe kane punuar ose blere ne pazarin e ushqimeve te detit dhe ‘qeveria Kineze na raporton se s’ka evidence’ se virusi transmetohet lehte nga personi ne person” 13 Janar, 2020.

Rasti i I-re jashte Kines. OBSH-ja: “mundesia per

te identifikuar kete rast jashte kufinjve te vendit nuk ka qene e pa-parashikuar, kjo ben qe te kerkojne monitorim aktiv e pergatitje nga vendet e tjera. Pacientja ka raportuar se ka vizituar treg ushqimor ne Wuhan deri para fillimit te semundjes me 5 Janar por s’raporton se ka qene ne tregun e ushqimeve te ardhura nga deti, ku jane pare shumica e rasteve deri tani’ 15-20 Janar, 2020.

Koronavirusi, tashme i njohur me simbolin

2019-nCoV (novel coronavirus) perhapet ne SHBA dhe ne Japoni. 20 Janar, 2020.

Konfirmohet rasti i I-re ne bote ku transmetimi

eshte bere nga nje person te nje person tjeter. Sjell kete tablo hap-pas-hapi per te pare shqetesimin kur viruset kalojne ‘barrieren e specieve’ [nga kafshet/ shpendet te njeriu] per

te cilen mund te behet shumecka per ta parandaluar

e kufizuar (izolohen e vriten kafshet ose shpendet, si ne rasti ne lopes se cmendur ne Britani ose SARS ne Kine, 2002 ) kur transmetimi kalon

nga

nje person te tjetri eshte pika me delikate dhe kryesore. Ndaj dhe, 2 Dite me pas ne Gjeneve te Zvicres, OBSH-ja mbledh 400

shkencetaret

eminente

planetit

mikrobiologji, virologji, shendetin publik dhe semundjet infektive per konsultim… 8

Dr.Besi/DBMI

Hyrje Kam ndjekur me vemendje zhvillimet e fundit ne lidhje me Koronavirusin, duke pare interesin nderkombetar dhe friken rezultante kudo, vendosa te shkruaj kete e-book nformativ per profesionistet e publikun shqiptar, si dhe kedo qe mund te me lexoje nga cdo vend i botes. Duhet sqaruar me saktesi se câ&#x20AC;&#x2122;po ndodh e ne cfare pike jemi; ne kete zhurme masive dhe nderkombetare mediatike nuk eshte e lehte per lexuesin e zakonshem te ndaje ku fillon shkenca e ku mbaron histeria publike; pasi vete mjekesia dhe autoritetet e shume vendeve nuk jane te qarte ne strategjite perkatese por ne nje pike ato bashkohen: kufizim â&#x20AC;&#x201C; te kufizojne sa te munden vatrat infektive e te izolojne persona bartes te ketij virusi duke u munduar qe te mos shperndahet me shume. Sa efektive eshte kjo ne kohen moderne mbetet per tu pare por sinqerisht dyshoj se nje epidemi masive ose pandemi globale mund te parandalohet nga cdo lloj mase qe mund te merret nga cdo shtet a autoritet shendetesor. Sot nuk jemi ne epoken e te ecurit ne kembe ose me kuaj por udhetimi per 00-000 kilometra eshte i mundshem ne pak ore duke shperndare cdo llok agjenti infektiv, vektor percues e bakterie/viruse nga nje vend ne tjetrin dhe nga nje kontinent ne tjetrin. Do theksuar, vec personave me shenja [ne cdo epidemi]

kemi ata qe ne periudhen inkubatore ku semundja

sâ&#x20AC;&#x2122;ka shenja te dukshme per 2-4-6-8 dite [dhe me shume] e pasi kalojne ne zone tjeter sherbejne si agjente percues te semundjes. Vec tyre ka persona asimptomatike, individ asimptomatik (Angl. An asymptomatic carrier) eshte i infektuar nga patogjenet por

nuk manifeston shenja e simptoma te semundjes 9

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

(a) mund te jape shenja ne fazat fundore te semundjes, ose (b) semundja nuk shfaqet tek ta (per arsye te ndryshme semundja su ndikon) por te dy kategorite ngelen bartes e konsiderohen

transmetues te semundjes perkatese. Tani qe shkruaj eshte data: 10 Shkurt, 2020, bashke me deshtimin e Demokrateve Amerikane per te hequr nga detyra Presidentin Trump, koronavirusi ngelet subjekti me i pasqyruar ne mediat boterore, nga gazetare te thjeshte ne presidente, mjeke eminente e matematikane, filozofe e virologe, propabiliste e politikane, organizma te nivelit global e lokal; dhe Kate Perry (kengetare) qe regjistron video-mesazh ne mbeshtetje e per solidarizim me populli Kinez; te gjithe kane mendime ne media tradicionale, FB, Instagram e Twitter; dhe me postime, artikuj e disa me studime, kapituj e libra deklarohen ne kete subjekt.

Dr.Besi/DBMI

Mesazhin e znj. Perry e percon Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, ish-minister i shendetesise (2005-2012) e i puneve te jashtme te Etiopise (2012-2016) dhe shefi i OBSH-se qe nga 2017-ta. Natyrisht OBSH-ja ne faqen e saj zyrtare ben SHARE nga Tedros qe mes nje ‘Urgjence Serioze te Nivelit Nderkombetar’ arrin te perfshije Kate Perry qe flet ‘direkt me popullin kinez’ [~1.5 miliarde prej tyre] S’jane vec zyrtaret shqiptare keshtu... Si te mos mjaftonte ironia, ose Kati t’mos kishte probbleme me hallet 1/5-en e planetit…

Princi Charles e ben Ambasadore per Trustin e Britanikeve me origjine Aziatike. Kjo solli stuhi tjeter, pasi kritikat u adresuan se ‘Katy s’eshte Indiane, Kineze as me origjine Pakistaneze’ ti perfaqesoje e ka plot persona me emer ne Britani per tu zgjedhur ne kete detyre. C’te beje Katy me pare tu jape kurajo kinezeve a ndihmoje indianet. Ky eshte kurthi i celebrity (sic) ku autoritete te cdo niveli (edhe shendetesor) humbin nga dekori e dinjiteti qe duhet te kene ne poste te tilla. 11

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

S’eshte nisme te shkruaj ne teme aktuale por domosdoshmeri, besoj se DBMI duhej te sqaroje dicka ne mish-mashin mediatik ku tashme eshte jo-e-lehte te ndash realen nga surealja, terrenin nga virtualja, e panikun nga metodologjia shkencore. Si dhe per shumecka ne mjekesine shqipe edhe per koronaviruset s’ka materiale online. Mjekesia ne gjuhen tone qe s’ka akoma nje faqe te plote e zyrtare, komprehensive dhe autoritative te mjekesise s’mund te fajesohet pse nuk sqaron ebola, koronavirusin a dicka tjeter, e tille eshte situata dhe niveli (shteteror/shkencor) ne Shqiperi, Kosove e Maqedoni ne raport me mjekesine informative dhe edukative online. E shoh te nevojshme kete rradhe te bej edhe sqarime permbledhese nisur nga moria [jo e sakte] informative e sensacionet per kete ‘epidemi te padegjuar’ [koronavirset mjekesia i njeh qe ne vitet 60-te te shekullit te XX]

dhe paqartesine qe ekziston jo vetem ne

popullate por dhe profesionistet e shendetesise ne disa vende/ pozicione, qofshin ato klinike e administrative. S’kemi te bejme me semundje te percaktuar por grup-simptomash te ngjashme me te ftohurin/ gripin e zakonshem qe ne persona vulnerabel (femijet, moshat e 3-ta, te semuret kronike etj)

sjellin perkeqesim

radikal (ne nje % te tyre) e mund te shkaktojne komplikacione (pneumoni) dhe/ ose vdekje. Sot perballemi me dikotomine e revolucionit informativ: si kurre me pare publiku ka akces te menjehershem informacioni por ne rastet e keq-informimit e panikut kane dale challenges (sic) te reja dhe aspak te lehta per ti parandaluar/sqaruar ato. Ja te sjell nje shembull ne demet & shpejtesine e perhapjes se keq-informimit. Epidemiologu nga Harvardi (Eric Fiegl-Ding) poston 1 tweet per nje studim preprint qe ishte upload ne bioRxiv server.

Dr.Besi/DBMI

Pre-print paper (sic) Jane ato publikime te cilat s’kane pasur reviews (sic) nga shkenctare te tjere, bioRxiv eshte burim falas dhe i hapur online per kedo qe i kerkon/lexon. Website si bioRxiv sherbejne per ti bere by-pass (sic) publikimeve tradicionale te zhurnaleve e botimeve te kushtueshme qe kerkojne kohe e ri-shikime te tipit peer to peer review (sic) Kane ane pozitive pasi lejojne shpendarje me te shpejte dhe kerkuesit e tjere shkencore mund te komunikojne me lehte me njeri-tjetrin por ka dhe implikime serioze si ne kete rast.

31 Janar, 2020, nje kerkim shkencor behet upload ne bioRxiv qe

pretendonte se “koronavirusi 2019-nCoV ngjan me virusn HIV” [te SIDA-s] Mediat sociale menjehere shperthyen, e gjitha erdhi nga Dr Field-Ding qe poston: “punim intrigues ne origjinen e proteinave te virusit, qe ngjajne me HIV-ne” dhe futi poshte fjaleve te tij linkun perkates. Tweet nr.2 nga dikush ishte WHOA (si UAU) e nje tjeter hidhet: Scary stuff (dicka e frikshme) Komentet filluan te qartesohen duke theksuar se studimi ka mangesi dhe konkluzionet nuk vlejne. 13

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dr. Jason Weir [Uni. of Toronto, Kanada] ish nder te paret qe keshilloi qetesi dhe studimi te shihej me skepticizem por paniku qe rezultoi online kishte ngjallur shume teori konspirative. Nje prej te cilave ishte dhe ajo qe ju mund ta keni pare ne disa burime: autoritetet Kineze kane krijuar kete virus te ri, ne stilin e bio-weapon (arme biologjike) dhe ose u ka dale nga kontrolli (nje/disa personave ne institut nga pakujdesia) ose e kane perdorur me dashje ne nje qytet pa u treguar banoreve dhe per te pare efektin. Studimi u terhoq nga website ku e kishin publikuar, dhe Dr. Fiegl-Ding beri delete tweets te tij por fjala ishte perhapur dhe kjo teori konspirative akoma vazhdon dhe sot. [burimi: jackson ryan, cnet.com, klik ketu] Po ashtu ana paragjykuese ne rastet e informacioneve te shpejta e te paverifikueshme, disa here tregon mendimet jo te mira te disa individeve; per pasoje ka pasur opinione e artikuj me qellime ksenofobike ndaj Kines dhe popullit kinez. Ka foto e video ku jepen individe duke ngrene ushqime me prejardhje kafshesh (te pagatuara ose te gjalla fare) peshq ose shpende, deri ne

lakuriqe-nate dhe lloje te tjera; pa llogaritur se ne Kine (e disa vende ne rajon) keto ushqime nuk filluan sot dhe jane pjese e

kultures tradicionale te tyre e me pare nuk kane sjelle semundje apo epidemi. Sa me lart jane disa rezultate nga paniku ndersa situata reale ne terren megjithese me nje tablo jo te plote (jo te gjitha rastet mund te kapen) eshte e tille: ď&#x201A;ˇ

72 vende te botes kane implementuar kufizime ne udhetime sipas raportimeve zyrtare.

ď&#x201A;ˇ

Ndersa 23 prej tyre kane njoftuar zyrtarisht OBSH-ne per kufizimet ne udhetime. (7 Shkurt, 2020)

Dr.Besi/DBMI



Jane 910 te vdekur nga infeksioni me koronavirusin nga Wuhan, prej te cileve nje 60 vjecar Amerikan ka vdekur ne Kine dhe nje 60 vjecar ne Japoni (9 Shkurt, 2020)



Perhapja e virusit duket ne renie por mund te rritet me teper pas je stabilizimi te perkohshem.



Jane infektuar 40.510 persona ne bote (sipas Johns Hopkins University’s virus tracker)

Sot me shume se kurre,ne rastet e alarmeve nderkombetare, ka rendesi te japim e perdorm terminologji te sakte per publikun e profesionistet. Si dhe, lexuesit e mi e dine predispozicionin qe kam ne qartesimin e thjeshtesimin didaktik e problemeve shendetesore, nisur nga fjale-origjina dhe konceptualizimi. Semundja. Te gjithe e dime & kemi nivel intuitiv te kuptojme c’eshte semundja standarte, nisur nga cfare kemi kaluar e pare ne jete por ne ane mjekesore perkufizimi s’eshte i thjeshte. Ne 1946 OBSH-ja jep kete percaktim per shendetin: ‘nje gjendje e plote fizike, mendore dhe sociale, dhe jo thjeshte mungesa e nje semundje ose pa-aftesie’ qe ka pasur perkrahes e kundershtare, p.sh historiani Robert Hughes thote: “keto fjale jane me realiste per lopet se ekzistencen njerezore” (Hudson 1993) Nisur nga arsenali i kurimeve, barnave e nderhyrjeve qe kemi ne dispozicion eshte e rendesishme te dime cfare eshte [a jo] nje semundje, ku e kur duhet te nderhyjme ndaj saj; duke marre ne konsiderate, moshen, kontekstin social, kulturor, ekonomi etj., kete rradhe s’do ndalem ketu pasi do hynim ne nje debat mjekesoro-filozofik qe do zgjaste shume me ambivalence, veshtiresi e problematika ne etike pertej remitit te ketij e-book.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dhe qellimit tim origjinal per te shpjeguar Koronavirusin. Sipas fjaloreve te mjekesise ‘semundja eshte nje proces patologjik me shenja & simpatoma karakteristike, qe mund te prekin pjese te trupit ose te gjithe trupin, ku etiologjia, patologjia, dhe prognoza mund te dihen ose jo. (Miller-Keane Encyclopedia and Dictionary of Medicine, Ed. 7-te)

Si dhe mund te quhet nje nderprerje, pushim

ose crregullim i funksionit ose struktures se organeve te trupit.

Karta nga DBMI per kedo qe studion materiale ne Angl. per te kuptuar kur perdorim ‘disease, illness & sickness’

Ose ‘entitet morbid qe karakterizohet nga 2 a me shume kritere te pranueshme, te agjenteve etiologjike, grupe te identifikueshme shenjash ose simptomash, ose ndryshime konsistente anatomike.’ Mund te perdoret: ‘nje gjendje abnormale e nje pjese, organi, ose sistemi te organizmit tone qe rezulton nga shkaqe te ndryshme, si infeksione, inflamacione, faktore ambjentale, ose defekte gjenetike, dhe karakterizohen nga nje grup i identifikueshem shenjat, simpatomash ose te dyja se bashku.’ (The American Heritage® Medical Dictionary Copyright © 2007)

Dr.Besi/DBMI

Per njerezit termin semundje e perdorim kur ka: shqetesim, crregullim funksional (fiziologjik) dhe dhimbje, qe shkakton probleme fizike, sociale e vdekje te pacienti ose ne personat prane. Ka 4 tipe semundjesh; 

Semundje infektive

 

Semundje te deficencave (mungesave, malnutricioni) Semundje hereditare (te trashegueshme,

gjenetike e jo-gjenetike) 

Semundje fiziologjike

Dega qe studion semundjet-patologjia e cdo studim fillon me etiologjine (shkaktaret) Me koronavirusin jemi te semundjet infektive. Infeksion/-i, ka kur ne indet e trupit futen agjentet shkaktare te semundjeve, qe shumezohen ne trup dhe trupi reagon ndaj ketyre agjenteve infektive e toksinave qe prodhojne. Semundjet e ardhura nga agjentet infektive jane semundje infektive, ndryshe semundje te komunikueshme, te transmetueshme qe perhapen pas nje infeksioni. Sjell kujtese nga koha kur flitej per Ebola publikuar te DBMI-ISSUU me 28.06. 2015, akoma i vetmi ne mjekesine shqipe online, klik: Ebola, ndryshime mes semundjeve/ terminologjise

Shkronjat duken te vogla por mund ta zmadhoni karten ne monitorin tuaj infektive/ ngjitese & semundjet jo-te-komunikueshme.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dega qe studion infeksionet eshte Mjekesia e Semundjeve Infektive. Karte nga DBMI per infeksionet e rrugeve te siperme te frymemarrjes. (jo-serioze)

Shkaktaret e semundjeve infektive jane:     

Bateriet Viruset Kerpurdhat Parazitet Antropodet (si miza, morra, pleshta etj, semundjet qe vijne prej tyre - infestim)

Trupi ka shume organizma qe jetojne ne te dhe zakonisht jane te pademshem e disa edhe te dobishem (bakteria ne zorre) por ka raste qe gjendja ndryshon dhe disa te tjere sjellin semundje. Semundjet infektive perhapen nga:   

Kontakti person me nje person tjeter Kontakti me insektet ose kafshet Kontakti/ konsumi i ushqimeve, ujit ose kalimi i organizmave ne trup nga ambjenti rreth nesh.

Dr.Besi/DBMI

Shume nga semundjet infektive qe njohim parandalohen nga vaksinimi (lia, fruthi etj) & profilaksia (pasterti, kujdes, dizinfektim etj) ose luftohen nga trupi mes sistemit imunitar ku nje nga

shenjat manifestohet me inflamacion. Mjekesia moderne ka barna te ndryshme per te trajtuar infeksionet: antibiotiket, antiviralet,

antifungal

(kunder

kerpurdhave)

antiprotozoal

antihelmintiket (kunder krimbave e paraziteve te brendshem) Shenjat e inflamacionit, karta eshte nga e-arkivat e DBMI.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. I. Wuhan & Situata Aktuale Ku e si filloi 2019-nCoV. Wuhan eshte kryeqyteti i provinces

Hubei ne Republiken Popullore te Kines, vendit me popullaten me te larte ne bote, 1.428 miliarde banore (stats. 2017) Wuhan eshte qyteti me popullsine me te madhe ne Kinen Qendore dhe qyteti nr.9 nga madhesia ne Kine, me gati 11.000.000 banore. Per pak kohe ne qeverine majtiste te Gomindanit ne 1927 (Kuomintang) dhe gjate luftes se 2-te Sino-Japoneze (1937) per 10 muaj, Wuhan ka qene kryeqyteti i Kines.

Sot eshte nje qender madhore politike, ekonomike, kulturore e financiare ne Kinen Qendore, me lidhje hekurudhore, ajrore e rruge te shumta qe e lidhin me pjeset e tjera te vendit. Wuhan konsiderohet si Cikagoja e Kines nga te huajt. Ka stacionin me te madh ne bote te energjise â&#x20AC;&#x201C; The Three Gorges Dam (hidrocentral) te ndertuar ne lumin Jance (Yangtze river)

Dr.Besi/DBMI

Wuhan ka 3 zona madhore zhvillimi rajonal, 4 parqe te medha shkencore, 350 institute te kerkimeve shkencore, 1,656 biznese teknologjike, dhe investime nga firmat me te medha te botes. Ne 2018, GDP-a e Wuhan raportohet ne $224 miliarde (~15x me shume se Shqiperia me ~$15 miliarde)

Me 23 Janar 2020 qeveria Kineze e futi qytetin nen â&#x20AC;&#x2DC;shtetrrethimâ&#x20AC;&#x2122; ose ne karantine dhe tashme asnje sâ&#x20AC;&#x2122;lejohet te dale jashte a te hyje brenda. Jane mbyllur te gjitha format e udhetimit per brenda/jashte, tregjet fshatare e marketet me prodhime kafshesh; njerezit lejohen per nje kohe te caktuar te dalin per te blere ushqime. Nga nje qytet vibrant e aktiv tashme rruget jane te shkreta, me pak ose aspak levizje, sic raportojne qytetare apo studente te huaj qe jetojne ne Wuhan.

Para se te vendosej karantina, mendohet se 5 milione njerez jane larguar nga Wuhan, kjo me pas solli kritika ndaj qeverise dhe autoriteteve Kineze qe nuk kane vepruar ne kohe dhe jane munduar ta fshehin e neglizhojne situaten e rrezikshme. Po ashtu jane izoluan qytetet prane Wuhan dhe ne total mendohet se ne karantine jane rreth 18.000.000 persona. 21

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

OBSH-ja ka lavderuar Kinen duke thene se:”keto masa jane pa precedence ne historine e shendetit publik kudo ne bote’ dhe ‘Kina po punon shume per te izoluar virusin e minimizuar perhapjen e 2019-nCOV ne vendet e tjera.’ Raportimet e para nga Wuhan ne Kine ishin per perhapje te semundjeve te traktit respirator ku mendohej se lidhja gjindej te ushqimet e detit dhe tregu i prodhimeve nga kafshet por me rritjen e numrit te pacienteve u vu re se ishin infektuar edhe njerez pa kontakt me keto lloj prodhimesh; ky ka qene momenti kur u arrit te kuptohej se transmetimi behej nga personi ne person por akoma s’dihet sa lehte behet, dhe si arrihet transmetimi viral. Perhapja me nje virus te zakonshem. Nje studim nga

Universiteti i Arizones arrin te provoje se mjafton nje doreze dere e infektuar ne hotel dhe nje person i vetem ta preke [pastruesja] qe tracer-virus (virusi i markuar) te perhapej ne 80% te hotelit brenda 8-12h. Ndersa po te njejtet, vertetuan se nje grup zyrash [nje godine e tere] infektohej nga nje vater e vetme infeksioni viral ne masen 60-70% brenda 6-8oreve. Koronaviruset si problematike madhore permblidhen keshtu:

1.) Nentor 2002, SARS-CoV filloi ne Kine si sindrom akut serioz respirator qe u perhap brenda 1 viti e pati 774 viktima. Nga 2004 nuk ka asnje raportim per te semure me kete virus. 2.) 2012, ne A. Saudite haset MERS - Sindroma Respiratore e Lindjes se Mesme qe u perhap ne disa vende te rajonit. 3.) 09. Janar. 2019, koronavirusi i Wuhan qe sjell pneumoni dhe komplikacione ne pjesen e siperme te traktit repirator

Dr.Besi/DBMI

Deri me daten 7 Shkurt, 2020, sipas worldometers.info keto jane te dhenat e fundit ne nivelglobal:

Me daten 9. Shkurt, 2020 kemi keto shifra: 

Raste te infektuara nga koronavirusi 40,234



6,315 paciente jane ne gjendje serioze



Vdekje te raportuara jane 906



Te semure te infektuar ne CoV por e kane marre veten [sheruar pa pasoja] jane 3,281

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ndersa sipas vendeve te ndryshme ne bote, mund te shohim pjesen I.re te kesaj tabele:

Si perhapet Koronavirusi 2019? Megjithese kemi hyre ne muajin e dyte te kesaj problematike akoma jemi te paqarte ne shpendarjen, inkubacionin, pasojat e mortalitetin e CoV human te tipit 2019-nCoV. Familja e CoV-ve haset te lopet, macet, devete, lakuriqet e nates etj., vetem 3 rastet e fundit, SARS, MERS e 2019-nCoV kemi CoV-se qe hasen te kafshet por kane infektuar e jane shperndare dhe mes njerezve. Infeksionet vijne nga fome/fomet/ fomite/fomitet - objekte te ndryshme te barsura me agjentin kontaminues; fomitet mund te jene te cdo lloji, ambjentale e personale deri ne spitalore.

Dr.Besi/DBMI

…si qelizat e lekures, flokeve, rroba e shtresa krevatesh, peshqire, furca dhembesh, tavolina, karrike, stetoskope, kravata e mjete mjekesore, ndaj keshillohet mos perdorimi i sendeve te tjetrit, pasterti e sterilizim [ne rastin e spitaleve] Nje person i semure mund te infektoje me ane te teshtitjes (1-2m) ku sterkalat/aerozolet nga goja e tij kalojne te tjetri, njesoj si ne cdo grip ka shperndaje te patogjenit e infektim nga 2019nCoV. Per tu infektuar nje person i shendetshem duhet qe patogjeni te hyje ne kontakt me: gojen, hunden, sistemin respirator [frymemarjes] dhe mukozat [ne sy etj] Megjithe keshillat dhe menyrat e perhapjes se virusit nga siperfaqje te objekteve [doreza dyersh, tavolina, kuti etj] akoma nuk eshte percaktuar nese prekja e nje objekti me virus dhe te prekurit e gojes, hundes e syve, shkakton simptomat e 2019-nCoV. Problematika boterore e diteve te fundit ne 2019-nCoV 

30 Janar 2020, OBSH-ja deklaron perhapjen e nCoV-se si Urgjence Publike Globale



30 Janar 2020, dita kur nCoV kalon SARS (8096 raste ne bote) per nr. total te rasteve te infektuara. CDC-ja konfirmon rastin e I.re te trasmetimin nga njeriu ne njeri ne SHBA.



31 Janar 2020, SHBA shpall nCoV-ne Urgjence Shendetesore Publike me (a) karantine 14 ditore per qytetaret Amerikane te ardhur nga Kina, (b) ndalimin e hyrjes se te huajve ne Amerike qe kane udhetuar ne Kine ne 2 javet e fundit.



Konfirmohen raste pacientesh me nCoV ne Japoni, Amerike, Gjermani, Vietnam etj ne persona qe nuk kane vizituar Kinen por mund ta kene marre nga dikush qe ka qene ne Wuhan te Kines. Kanadaja deri tani ka refuzuar te beje travel-ban (ndaloje) per personat nga Kina.



Sipas OBSH-se, rastet me shqetesuese jane ato ku percimi i 2019-nCoV eshte bere nga njeriu te njeriu.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. II. Viruset Mikrobiologjia studion organizma nje-qelizore, shume-qelizore dhe a-qelizore; dega qe merret me viruset quhet virologji. Sot njohim >5.000 viruse te ndryshme. Thuhet se viruset jane tipi me i perhapur dhe me i shumte ne numer (si entitet biologjik) dhe gjinden ngado ne ambjente, organizma e sisteme. Virusi infekton cdo lloj forme te jetes (bime, kafshe e njerez) deri dhe bakteriet e mikro-organnizmat, dhe vetem kur hyn ne brendesi fillon te replikohet ne qelizen e gjalle. Le te bejme nje pasqyrim kronologjik per viruset ne historine e mjekesise:   



1892, Dmitri Ivanovksi pershkruan nje patogjen (te panjohur per kohen) qe infektonte gjethet e duhanit. 1898, M. Beijerinck zbulon virusin mozaik te duhanit. 1915, britaniku Frederick W. Twort e 1917 kanadezi Felix H. d’Herelle zbulojne lezione ne kulturat bakteriale qe i quajne bakterofage, qe d.m.th. ngrenes te bakterieve. 1933 britaniket Wilson Smith, Christopher H. Andrews dhe Patrick P. Laidlaw arrijne te transmetojne ne laborator virusin e gripit [influenza] te kafshet 1941 shkencetari amerikan George K. Hirst veren se virusi i gripit i rritur ne embrionet e pulave [vezeve] mund te zbulohet nga kapaciteti qe ka per te aglutinuar (sjelle se bashku, ngjitur) qelizat e kuqe te gjakut. 1949 amerikanet John Enders, Thomas Weller dhe Frederick Robbins, gjejne nje teknike per te zhvilluar kulturat qelizore ne xham. 1952 amerikani Renato Dulbecco aplikon kete teknike per te matur numrin e viruseve ne kafshe dhe per te pare efektin ne qelizat prane njera tjetres (teknika me agar, nje substance xhelatinoze ne xhamin laboratorik)

Dr.Besi/DBMI

Keshtu qelizat mund te infektohen me viruset qe sjellin polio/n (poliovirusi) dhe semundje te tjera; pasi deri ne kete kohe e vetmja menyre qe njihej ishte te rrisnin viruset ne trurin e shimpanzeve ose shtyllen kurrizore te majmuneve. Ketu u hap rruga per zbulimin e efektit cito-patogjenik (efekti ne qeliza) dhe prezenca e anti-trupave ne gjak. Me pas kjo solli ne zbulimin e vaksinave (imuniteti kunder nje semundje) si eshte ajo e polio-virusit.

Nisur nga zhvillimet ne teknologji si mikroskopi elektronik, elektroforeza, difraktioni ne rrezet-X, etj e dege te ndryshme si biologjia molekulare e gjenetika, njohurite per viruset erdhen ne rritje per te kuptuar kodin e acideve nukleike te viruset, anen kimike e biologjike (pasojat) dhe shtuar eksperimentet per te gjetur kura e teknika per te luftuar semundje te ndryshme [te shkaktuara nga viruset]

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Variola eshte semundja e I.re qe kemi eradikuar ne historine e njerezimit, shkaktonte epidemi, nr. & % te larte vdekjesh, per fakte te tjera shkencore klik ne librin tim: Historik i Mjekesise.

Dr.Besi/DBMI

Murtaja e gjedhit eshte semundja e II.te qe kemi eradikuar ne histori; shkaktonte, numra te larte vdekjesh ne kafshe, per fakte te tjera shkencore klik ne librin tim Historik i Mjekesise

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Viruset jane parazite por nuk klasifikohen ‘te organizmat e gjalle’ [bime, kafshe, bakterie ose prokariotet/ org. 1-qelizore pa berthame/ nukleus te percaktuar) pra

jane futur ne

mbreterine e tyre. Po te jemi strikt duhet thene se viruset nuk jane organizma fare, sepse ‘nuk jetojne dot ne forme te lire dhe te pavarur’ pra viruset nuk riprodhojne nese nuk kane nje host qelizor dhe ato jane shume te vegjel (vetem viruset e medha dhe komplekse mund te shihen me mikroskop) zakonisht me

diameter nga 20-500 nanometer.

Kriteri universal klasifikues per viruset bazohet ne: 

Tipin dhe formen e acidit nukleik te virusit



Formen dhe madhesine e kapsideve (capsid-guacka proteinike e virusit)



Prezenca e zarfit lipid (mbeshtjelljes yndyrore) qe derivon nga qeliza host e mbeshtjell guacken proteinike.

termi virus nga latinishtja d.m.th helm ose ‘leng i turbullt, i piset’

Dr.Besi/DBMI

Permbajtja e virusit. Viruset perbehen nga: 

acidet nukleike AND ose ARN (Angl. DNA/ RNA) e proteina, acidet nukleike kane kod informativ gjenetik per virusin



pjesa jashte qelizore quhet virion



viruset kane nje proteine mbeshtjellese qe krijon si nje guacke rreth acidit nukeleik (te gjithe, pa perjashtim)

Si dhe kemi: 

virioidet, qe shkaktojne semundje por kane vetem acid nukleik dhe jo proteina strukturore



prionet, pjeseza si viruset me proteine qe mbeshtjell nje pjese te vogel acidi nukleik (sjellin semundje degjenerative ne tru te kafshe/njerez)

Perhapja e virusit. Duke qene parazite te pa-afte per te jetuar

jashte qelizes host, viruset s’mund te sintetizojne proteina (u mungojne ribozomet, organela qelizore) ndaj per te replikuar

perdorin rizbozomet e qelizes-host qe kthen ARN-ne ne proteina virale. Viruset nuk kane dh eas prodhojne energji (ATP – adenozin-trifosfat)

ndaj energjine dhe cdo funksion metabolik e

marrin nga qelizat host, duke perdorur proceset dhe materialet e saj (nukleotidet, amino-acidet) per te bere acidet nukleike virale dhe proteinat perkatese. 31

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nisur nga sa me siper qe virusi konsiderohet ‘i vdekur/ inert’ jashte nje organizmi tjeter, llogjikisht i bie qe klasifikimi i tyre do bere bazuar te hosti (megjithese kjo s’vlen ne cdo rast) Viruset i ndajme ne tre kategori: 

viruse qe infektojne bimet - vektoret transmetues ne kete rast jane gjithmone insekte dhe kafshe qe ushqehen me bime.



viruse qe infektojne kafshet/ njerezit, nga organizmat njeqelizore (protozoanet) tek kafshet e njerezit, ka ndryshime. Disa viruse infektojne vertebroret, disa jo vertebroret, disa infektojne te dy grupet. Ne disa raste viruest barten nga antropodet (miza, morra, pleshta) Si dhe ka adaptime te ndryshme, p.sh disa viruse infektojne kafshet me gjak te ftohte (peshqit/ reptilet) disa mamalet me gjak te ngrohte.



viruse qe infektojne bakteriet & organizmat nje-qelizore – quhen bakteriofage, sipas ICTV (komiteti nderkombetar ne taksonomine e viruseve) klasifikimi i tyre bazohet te acidi nukleik dhe morfologjia (forma/struktura)

Struktura e Enterobacteria phage T4, bakteriofag qe infekton bakterien Escherichia coli & cikli infektiv

Dr.Besi/DBMI

Ne Gjeorgji (ish-Bashkimi Sovjetik, vitet 1920-30) e me pas ne Ushtrine e Kuqe bakterofaget [bakterio-ngrenesit] u perdoren per kurime por nisur se pati 2 luftra boterore e ne Perendim nuk u bene eksperimente e teknika u harrua. Fago-terapia ka filluar serish ne vitet 2000-2010, disa studime kane rezultuar te sigurta por problemi eshte te provohet efektiviteti.

Po ashtu kemi tipe virusesh qe quhen retro-viruse, qe perbajne ARN dhe replikohen duke perdorur enzimen reversetransferaze, kjo enzime converton ARN [virale] ne ADN qe mund te futet brenda [integrohet] ne AND e hostit. Me pas, qeliza host permes enzimave te saj kthen AND virale ne ARN virale qe perdoret per replikimin e virusit. Kjo vecori unike e retroviruseve per te futur gjenet ne kromozomet njerezore tashme po perdoret nga shkenca ne disa teknika te ndryshme, si per klonime dhe sekuencimin gjenetik edhe per terapine gjenetike. 33

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Per tu mbajtur mend ne Viruset: 



   

Viruset shpesh sjellin shqetesime te nivelit boteror, p.sh ne 2009 virusi H1N1 qe media ju referua si ‘gripi i derrit’ (virusi i influences) arriti ne nje pandemi globale me 11.000 viktima. Ky virus eshte ne nje nen-grup me virusin A(H1N1) qe shkaktoi gripin Spanjoll ne 1918 me 50-100.000.000 viktima ne nivel boteror Viruset konsiderohen ‘as te gjalle dhe as te vdekur’ ndaj rrine per vite me rradhe inaktive, vetem replikohen ose shumezohen pasi hyjne ne qelizat e hostit. Virusi eshte me i vogel se cdo bakter (10-100x) Emri virus nga Latinisht d.m.th helm ose ‘leng i turbullt’ Virusi infekton cdo gjallese pa asnje perjashtim; shpende, kafshe, njerez bime dhe organizma nje-qelizore. Se fundmi, disa viruse po perdoren per qellime terapeutike, sic jane bakteriofaget & retroviruset

Dr.Besi/DBMI

Pse Nuk Ka Kure per Viruset. [?] Pergjigja eshte komplekse por do bej nje thjeshtezim didaktik. Mjekesia perdor anti-mikrobialet, grup madhor qe shkaterron mikro-organizmat ose ndalon rritjen e tyre, ky grup ka ne perberje: antibiotiket, antifungalet, antiparazitet dhe antiviralet. Antiviralet zbulohen ne vitet 60-te te shekullit te kaluar e jane perdorur per viruset e herpes, me pas per HIV/SIDA, hepatitin B e C dhe viruset A e B te influenzes (gripit) Nder faktoret qe jemi me vonese ne luften kunder viruseve jane kosto e larte e sistemi monopol - p.sh. nje kure antivirale per infeksionin nga hepatiti C kushton $80-$100.000 per 12 jave por prodhimet xhenerike/ te pergjithshme e bejne $100-$150 per 12 jave, sistemi i patentave [bllokojne antiviralet xhenerike e te lire] ligjet e prones

intelektuale, aftesia e prodhuesve per te rritur cmimet ne raste kur ka perhapje te semundjeve, vonesat ne aprovime nga FDA (autoriteti i ushqime dhe barnave ne SHBA) tarifat e importit etj.

Antiviralet nuk e vrasin virusin por duke qene me efekte inhibitore, parandalojne & bllokojne rritjen. CDC ne SHBA (Qendrat per Kontrollin e Parandalimin e Semundjeve) thote se;

â&#x20AC;&#x153;antiviralet konsiderohen si linja e 2-te mbrojtese kunder gripitâ&#x20AC;?

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

(e para konsiderohet vaksina kunder-gripit) Barnat antivirale jane

acyclovir, famciclovir, valacyclovir, rimantadine, oseltmavir etj Disa arsye pse kemi mungesa/ vonesa ne luften ndaj viruseve: 

*Viruset nuk jane te gjalla, nuk mund te ‘vrasesh dicka qe nuk eshte gjallese’



Virusi eshte vec nje pjesez + nje fije te ARN-se ose AND-se + mbeshtja proteinike. Thjeshtesia i ben te veshtire per ti luftuar, nuk mund tu shkaterrosh membranen e nderpresesh proceset jetesore (sic bejme me bakterieret) se s’kane te tilla.



Virusi mund te ndalohet vetem pasi hyn ne qelizen host dhe indryshon funksionin qelizor por dhe aty maskohet duke qene ne brendesi i mbuluar nga qeliza host. Nese arrijme ta bejme target mund te vrasim qelizat njerezore [kete e ben dhe sistemi imunitar nese i dikton ne kohe]



Ka shume strains/ tipe te nje virusi (p.sh koronaviruse njihen 7 deri tani] dhe prape krijohen te tjera te ngjashme.



Aftesia e virusit per ndryshime [person mutacion] eshte e shpeshte dhe e shpejte, ndodh edhe brenda 2-3 muajsh e nese ne ‘gjejme nje kure’ i njejti virus peson ndryshim te vogel dhe ilaci s’ka efektivitet.

P.sh per te luftuar influencen/ gripin perdoren: amantadine (Symmetrel) rimantadine (Flumadine) oseltamivir (Tamiflu) dhe zanamivir (Relenza) por efekti i tyre eshte modest, duke ulur kohezgjatjen per vetem 1-2 dite. Ose reduktuar disi infeksionin dhe ulur pak shancet per transmetimin e gripit. Keto perdoren me shume per kategorite ne rrezik nga komplikacionet gripale, si moshat e treta ( >65vj) femijet 1-2 vj., te semuret kronike (diabeti, zemra, mushkerie etj) dhe grate shtatzena.

Dr.Besi/DBMI

Gjithashtu kemi dhe virucide-qe ndryshojne nga anti-viralet pasi jane agjent kimik ose fizik qe de-aktivon ose shkaterron viruset si interferon ose me perdorim ne agronomi (V-Bind Viricide) veterinari (Virkon clearner) pastrime dhe sterilizime si bleach, cyanovirin-N, Lysol etj Duke qene ‘pak material gjenetik,

pak enzima e pak mbeshtjelljese proteinike’ virusi rri dormant per kohe te gjat, jashte e brenda trupit; mund te aktivohet ne momente te pa-parashikueshme, ndaj i ka shpetuar deri tani luftes nga mjekesia dhe teknologjia moderne. Trajtimet kunder viruseve bazohen ne mundesite aktuale per

te ndihmuar me simptomat e komplikacionet [antibiotiket nuk kane efekt ne infeksione virale] pasi ne kohen qe na duhet ne per te krijuar nje vaksine, virusi ndryshon forme, permbajtje ose strukture dhe vaksina nuk vlen me. Virusi eshte ‘parazitar’ ne kuptimin e plote te fjales, e vemtja menyre riprodhimi qe ka eshte kur gjindet ne qelizen-host dhe perdor materialet e saj, dhe injekton AND-ne virale ne qelizen-host qe quhet provirus ose AND provirale, ku qeliza mund te mbijetoje ne shumicen e rasteve por eshte e infektuar me virusin e fshehur brenda. Ne nje infeksion standart viral jane keto metoda luftimi: 

Sistemi imunitar i trupit, ne shumicen e rasteve i gjen dhe i shkaterron vete viruset.



Nese s’mjafton u ‘hedhim viruse te mbytura’ jo e lehte, pasi viruset duhet te jene ‘live’ pasi pesojne ndryshime ne pak dite kur jane ‘te mbytura’ dhe trupi nuk arrin ti njohe….kur vijne viruset reale qe ndryshojne disi nga ato qe i japin trupit me vaksine…

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV



Nese imunizimi nuk eshte efektiv [ne disa raste s’eshte] perdoren barnat anti-virale por keto kane veshtiresine e tyre pasi viruset ndryshojne shume shpejt. Ne rastin e virusit te SIDA (HIV) Pacientet marrin koktail barnash [kombinim prej 2-3 te tillash] ku neqoftese nje ilac se shkaterron virusin – mendohet se virusi nuk ka aq kohe per te ndryshuar sa tu shpetoje dy ilaceve te tjera, te cilat kane funksion inhibues; parandalojne replikimin viral. [shumimin] Sot keta paciente jetojne per kohe te gjate duke perdorur keto ilace, megjithese HIV eshte ne gjakun/sistemin e tyre virusi mbahet nen kontroll.

Qellimi ne rastet e infekioneve virale eshte te eleminojme acidet

nukleike te virusit [AND/ARN] kete problem s’kemi mundur ta zgjidhim Veshtiresie qe listova, tregojne pse s’kemi kure qofte per gripin:

(a) rinovirusi (shkaktari) ka 00 tipe ku per cdo sezon gripal jane 3-4 tipe rinoviruse pergjegjese e per cdo sezon ne nje zone gjeografike jane 20-30 rinoviruse ne qarkullim; nese do kishim vaksine ose kure, do duhej 1 vaksine ose ilac per ~100 tipe virusi pernjehere; per me teper, ka >200 viruse qe sjellin gripin, disa viruse te influenzes, koronaviruset, adenoviruset, enteroviruset e virusi synsicial respirator; ne mposhtim rinovirusin vaksina /ilaci per te s’ka efekt ne te tjeret. Besoj e kuptoni sa te veshire e kemi sot te luftojme nje grip. (b) perjashtuar femijet dhe te moshuarit, per shume nga ne nje grip eshte me teper bezdi se kercenim real vis a vis nuk eshte ne majen e listes te prioriteteve te shkences, qe e nisur nga ana biologjike, shumicen e simptomave dhe shenjave qe ne manifestojne gjate nje gjendje gripale (bllokim hundesh, teshtitje, dhimbje fyti etj) i konsideron si pasoje normale te luftes se sistemit tone imunitar ne perballje me nje invazor te huaj [atakun viral]

Dr.Besi/DBMI

Infeksionet bakteriale & Infeksionet virale Para se te shkojme te ndryshimet duhet te themi se V & B, kane disa karakteristika te perbashketa: 

Viruset & bakteriet perhapen nga kontakti me objekte ose persona te infektuar etj. perhapen nga kontaminimi i ushqimeve, ujit e ajrit; nga kontakti me kafshe, miza, pleshta ose organizma te tjere, perhapen permes gjakut, lengjeve tupore, kolles dhe te teshtiturit.



Viruset & bakteriet mund te sjellin infeksione latente (te fjetura) pa simptoma per dite, jave a muaj; infeksione akute (te menjehershme) dhe infeksione kronike



Viruset & bakteriet sjellin infeksione ‘standarte’ qe i quajme normale ose me simptoma te pademshme, infeksione te moderuara qe zgjasin 7-21 dite dhe largohen pa pasoja dhe infeksione me semundje serioze

Gjate historise shpesh ka pasur probleme madhore ku te dy keto tipe mikrobesh; bateriet & viruset; kane sjelle epidemi e pandemi me pasoja katastrofike, p.sh. yersinia pestis (emri ne 1944) zbuluar ne 1894 nga Aleksander Yersin ne Insitutin

Paster (L. Pasteur) me pare i quajtur pasteurella pestis; bakter gram-negativ, pa spore & anaerob; solli murtajen bubonike [Vdekja e Zeze] manifestohet ne 3 forma: mortaja pneumonike, septicemike dhe bubonike; te treja shoqerohen me % te larte fataliteti; ne shek. e 14-te mendohet se eshte pergjegjese per vdeksherine e 1/3-es te popullates Europiane (vitet 1347-1353) Ne 1665 solli Murtajen e Madhe ne Londer. Ndersa ne fund-shek. e 19-te ne Kine, shkakton pandemine e 3-te madhore ne bote, qe quhet dhe Murtaja Moderne me >10.000.000 viktima.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Virusi i gripit te viteve 1918-19 mendohet se ka shkaktuar 50100.000.000 viktima, ne e njohim si gripi Spanjoll. Jane disa arsye si: vonesa ne komunikim, perhapja globale, njerezimi i tronditur nga Lufta e I.re Boterore, mungesa ne njohurite per viruset dhe epidemilogjine qe sâ&#x20AC;&#x2122;dihet nr. i plote i viktimave, ndaj ka

hamendesi. Ne analogji, sikur koronavirusi aktual te shkaktoje te njejtin numer viktimash si Influenca e 1918-19-es, ne raport per popullsine boterore, 100 vite me pare vs sot, fatalitetet do ishin ~400-600.000.000 viktima. Virusi i SIDA/HIV ka vrare ~2.000.0000 individe. Detaje te tilla kam paraqitur shpesh ne platformat ditore te DBMI [2014-2018] e te libri (klik) Historik i Mjekesise, 310 fq., publikuar me 25.06.2015 te DBMI-ISSUU.

Dr.Besi/DBMI

Si bakteret e viruset sjellin simptoma pak a shume te njejta, disa prej simptomave jane rezultat direkt i luftes se trupit kunder cdo mikrobi [sistemi imunitar] si p.sh. teshtije, kollitje, inflamcion, temperature, dhimbje fyti, dhimbje mesi, dhimbje muskulare, dhimbje koke, dobesi te pergjitshme, marrje mendesh, te vjella, diarre etj.

Megjithese bakteriet dhe viruset quhen mikrobe e kane disa ngjashmeri, ne terma reale te dyja jane aq te ngjashme sikur te krahasosh macet me qente, ose ndryshe fare te krahasosh kuajt me elefantet. Ndryshimi kryesor eshte se viruset jane inerte, ‘as te gjalle e as te vdekur’ aktivohen vetem kur jane ne trupin e hostit – hosti mund te jete cdo gjallese, njerez, kafshe bime bile dhe vete bakteria infektohet nga virusi [se jane shume te te vogla] viruset jane te thjeshta e me pak material dhe bejne qelizen e hostit te punoje per ta. Bakteria ka ‘nje fabrike organike’ per proceset e saj dhe eshte me komplekse megjithese nje-qelizore [me mure qelizore, membrane, leng qelizor etj] Bakteriet ri-prodhojne vetveten.

Viruset jo. Viruset kane nje cipe proteinike dhe pak material gjenetik (DNA ose ARN) dhe pas nje infeksioni detyrojne qelizen host te punoje per ta e te prodhoje viruse te reja; duke ja ndryshuar funksionin dhe ri-programuar ate, deri sa pas nje fare kohe e shkaterrojne fare, dhe qeliza vdes.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Zakonisht bakteriet kur futen te hosti kalojne ne cdo qelize qe munden, ndersa viruset kane edhe target specifik, p.sh infektojne gjakun ose melcine ose sistemin respirator, dhe ne disa raste ato futen ne brendesi te baterieve; si kam shpjeguar me lart dhe si shkenca po tenton sot te perdore kete vecori te viruseve per disa lloj terapie. Nisur nga ngjashmerite, doktoret se kane gjithmone te lehte vetem me ekzaminime klinike te percaktojne nese pacienti eshte infektuar nga viruse a bakterie, ne disa raste behen analiza te urines e te gjakut, testi i kultures [mbillet nje specimen nga trupi, fyti, hunda, etj] dhe me rralle behet biopsi e indeve te prekura. [ka disa viruse ku infeksioni i tyre mund te ktheje qelizat normale ne qeliza kanceroze]

Terapia. Bakteriet i luftojme me ane te antibiotikeve qe kane nje % te larte suksesi ne kurimin e shume semundjeve me origjine bakteriale por se fundmi kemi raste te antibiotikorezistences [kam shkruar disa here per kete te DBMI] ardhur nga aftesia e bakterieve per ndryshime/ mutacione. Per viruset sâ&#x20AC;&#x2122;ka terapi specifike [megjithese kemi disa anti-virale per nje nr. te caktuar semundjesh, sic kam shkruar me siper] dhe menyra me e

mire qe kemi ne dispozicion eshte imunizimi/ vaksinat. Si perhapet Infeksioni. Eshte e pamundur te parandalohet cdo infeksion pasi mikrobet jane prezente ne numer te pallogaritshem prane nesh; dhe jo te gjitha mikrobet sjellin semundje. Me shumicen e invaduesve (sic) patogjene qe marrim ne gjate jetes, eshte sistemi imun â&#x20AC;&#x201C; qe ne shkalle te ndryshme merret me ta duke i eleminuar.

Dr.Besi/DBMI

Ka mikro-organizma qe hyjne ne trup por jane te pademshem dhe ka kategori mikrobesh te dobishme, p.sh flora mikrobiale e zorreve.

Per te krijuar nje infeksion duhen 3 gjera:   

Patogjeni/ bakter ose virus Hosti [njerez, kafshe a gjallesa te tjera] Transmetimi [patogjeni, agjenti infektiv te kaloje te hosti]

Ne praktike e konsiderojme infeksion kur plotesohen 3 kushte:   

Patogjeni >> trasmetohet >> ne trup Mikrobet multiplikohen/ shumohen ne sasi te larte Mikrobet sjellin reagim nga trupi dhe me vone pasohen me disa ndryshime ne funksionin dhe ne strukturen trupore; si te sistemi imun, infamacion, shenja dhe simptoma semundje specifike sipas agjentit infektiv.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ti sqarojme me rradhe: Patogjen, agjent, mikrob i nje semundje etj, mund te jete virus, bakter ose kerpurdhor. Keto mikrobe ndodhen kudo rreth nesh, ne shtepi, pune, shkolla, sptiale dhe gjithe ambjentin ku jetojme cdo dite. Mikrobet gjinden ne toke, uje, ajer, siperfaqje objektesh, pajisje ditore qe perdorim, ushqime, etj. Host (sic) eshte nje organizem i gjalle ku kalojne mikrobet, nga me te vegjlit [morra, miza, pleshta, minj etj] deri te kafshet dhe njerezit. Kur mikrobet shumezohen ne shkalle te larte te trupi i hostit [Angl. host/ pritesi, mikpritje/hospitality] e sjellin reagime/ ndryshime kemi infeksione. Trasmetimi behet mes shume menyrash, mund te vije nga uji i kontaminuar ne burim jo te sigurte, ushqime, pajisje dentare/ mjekesore, kontakt me personat te infektuar, pickime [pleshti] kafshime, marredhenie seksuale, inhalimi [frymemarrja]prekja e cdo lloj kontakti qofte duke neglizhuar higjenen dhe perdorur mjete te nje personi te infektuar ose duke mos lare duart rregullisht â&#x20AC;&#x201C; pastaj me to dhe me to preket goja, hunda, syte etj. Njerezit e mikrobet; te lena ne ane te kunderta; pa asnje kontakt; nuk ndodh gje pra nuk ka infeksion, hallka lidhese per te krijuar zingjirin e plote te Infeksionit eshte TRANSMETIMI. Ka menyra te ndryshme transmetimi te mikrobeve ne trupin tone.

[1.] Pickime, shpime, demtime e trauma. Pickimet nga insektet (ne kete rast vektori tansmetues eshte mushkonja) te shpuarit me gjelpere ne spitale e me cdo mjet te holle/ te mprehteâ&#x20AC;Ś

Dr.Besi/DBMI

demtimet nga djegiet, aksidente me carje & traume te lekures, ben qe trupi te jete i hapur ndaj patogjeneve ne zonen e demtuar, objekti te mprehte & forte (thika, guri, makina etj) demtues, ose miza, pleshti, mushkonja, shpendi ose nje kafshe (p.sh miu) dhe mjeti spitalor qe sollen kete carje mund te kene mikrobe ne to, te cilat percohen pikerisht ne ate zone; me pas ne indet perreth, ne gjak dhe sistemet e tjera trupit. [2.] Ekspozimi ndaj fekaleve. Ne zonat ku trajtimi i ujrave te zeza sâ&#x20AC;&#x2122;eshte optimal, dalin ne siperfaqe te tokes ose bashkohen me sistemin e ujit te pijshem e percohen ne duart/ trupin tone. Menyra me e mire per ti luftuar: (a) larja e duarve e ne zona te dyshimta (b) pihet uje nga burime te mbyllura [shishe etj] ose uje i trajtuar me tableta purifikimi. Bakteriet nga fekalet jetojne per kohe te gjate ne siperfaqe te objekteve e kane high infection rates

(sic) p.sh. ne zonat me dendesi te larte popullsie (Indi, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka) ku here-pas-here ka permbytje [subkontinenti Indian] haset incidence e larte e koleres (bakteria vibrio cholerae) Nga diarreja e shpeshte [jashteqitje/fekale te ujshme] ne disa raste e shoqeruar edhe me te vjella, pacienti

dehidrohet plotesisht dhe nese nuk merr ndihme mjekesore [serume, elektrolite, barna te tjera] mund te shkoje drejt vdekjes.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

[3.] Trasmetimi ajror & transmetimi me prekje [Angl. airborne] ne rast gripi mikrobet qe gjinden ne sterkalat e peshtymes dhe sekrecionet e hundes; ishte kur dalin nga trupi me ane te kollitjes dhe/ose teshtitjes projektohen ne ambjent ne forme aerozoli [spray] pjeseza te madhesive te ndryshme kalojne tek personi tjeter. Kjo menyre transmetimi eshte ne parakushtet themelore qe krijon nje epidemi/pandemi; transmetimi nga personi ne person. Ka dhe te tjera qe perhapen me ane te

marredhenieve seksuale e prekje te personit ose rrobave, objekteve dhe ambjenteve ku qendron ai/ajo.

[4.] Transmetimi ne ane te gjakut, zakonisht ndodh ne spitale; gjate operacioneve, manipulimeve, ekzaminimeve, analizave dhe transfuzionit, dhe ne rastet kur ka trauma, dalje ose perzierje/kontaminm te gjakut/ plageve [5.] Transmetimi permes ushqimeve, zakonisht vjen nga ushqimet e palara, te pa-gatuara mire ose te prishura; keshtu mund te transmetohen disa tipe bakteriesh dhe virusesh qe ne varesi te semundjes e konstitucionit trupor individual (aftesia imunitare ndryshon per njerez te ndryshem) mund te paraqitet ne shkalle relativisht te lehte ose shume serioze per shendetindhe jeten e pacientit.

Dr.Besi/DBMI

Si mund te parandalojme infeksionet? A.] Profilaksia & higjena kane rol kryesor; si larja e trupit, ftyres e duarve. Mbani paster ambjentet ku jetoni dhe vendet e punes. Rekomandohet perdorimi i shamive dhe dizinfektanteve ne rastet kur jeni me grip ose keni njerez me grip rreth jush, si dhe duhet qe materiale te tilla, te kontaminuara [shami, peceta, doreza, maska etj] te hidhen me kujdes ne koshin e plehrave.

B.] Imunizimi, vendet e zhvilluara, ato ne zhvillm dhe (me pak) te pazhvilluarat; kane programe te plota imunizmi qe fillojne nga mosha e hershme. Vaksioni femijet rregullisht. C.] Kujdes kur jeni te semure, rrini ne shtepi dhe mundohuni te evitoni kontaktin me te tjeret. Nese keni semundje per te cilen jeni ne dijeni (si herpes, semundje te tjera seksuale, SIDA/HIV etj) duhet ti tregoni partnereve seksuale para se te beni marredhenie. Ne varesi te seriozitet te semundjes ka pasur individe ne vende te ndryshme qe jane denuar pasi kane mbajtur te fshehte semundjen infektive seksuale â&#x20AC;&#x2DC;duke sjelle demtim/ perkesim shendeti ose dhe vdekjeâ&#x20AC;&#x2122; te nje partner tjeter.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. III. Koronavirusi 2019-nCoV (update: ne 11.02. 2020, OBSH-ja e quan COVID 2019) KoronaVirusi eshte virus i perhapur dhe shume njerez jane infektuar ne jeten e tyre te pakten prej nje koronavirusi (jane 7 tipe te ndryshme) Kete e kemi pare ne rastin e MERS-CoV â&#x20AC;&#x201C; betakoronavirusi qe shkakton Sindromen Respiratore te Lindjes se Mesme (MERS-Middle Est Respiratory Syndrome) apo SARS dhe tashme kemi rastin e fundit 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) qe haset ne Wuhan te Kines.

Familja e koronaviruseve sipas Komitetit Nderkombetar te Taksonomise se Viruseve, omicsonline.org

Taksonomia e CoV. Urdheri i viruseve ne kafshe e njerez ku

futen koronaviruset quhet Nidoviralet (latin. nidus-fole/strehe) ka viruse me nje strand (fije) te ARN-se, qe perdorin qelizathost per replikimin e tyre. Familja e Koronaviruseve e ka marre emrin nga corona (latin.) si rreth ose nje kurore qe i mbeshtjell, nga vitet 60-te te shekullit te kaluar njihen te pakten 6 viruse te tilla (gjenus) me rastin e fundit behen 7-te. 48

Dr.Besi/DBMI

Nidoviralet ndahen ne dy nen-grupe, Coronaviridae dhe Roniviridae. Ndersa familja e Koronaviruseve ndahet ne dy sub-familje: coronavirinae & torovirinae. Deri tani mendohet se virusi i fundit CoV ka mortalitet me te ulet se viruset nga e njejta familje MERS e SARS por disa nga raportet te reja po thone te kunderten, pra eshte me vdekjeprures.

7 Koronaviruset qe njohim deri me sot mund te klasifikohen dhe keshtu, bazuar ne nen-grupe si alfa, beta, gama dhe delta. 

Alfa CoV - 229E



Alfa CoV – NL63



Beta CoV - OC43



Beta CoV - HKU1



MERS - CoV



SARS – CoV



2019 Novel Koronavirusi (2019-nCoV)

Infektionet me te hasura te njerezit

kane qene nga CoV

humane 229E, NL63, OC43, and HKU1 (4 te parat) por ka raste qe CoV ne kafshe & shpende peson ndryshime qe percohet te njerezit duke sjelle koronavirus te ri, keto infeksionet kane ardhur nga MERS-CoV, SARS-CoV dhe2019-nCoV (3 te fundit)

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Infeksioni nga 2019-nCoV mund te manifestohet ne forma te

ndryshme ne individe te ndryshem, ka paciente me pak simptoma ose me shume, ka njerez qe e kalojne ne pak kohe te tjere semuren rende dhe disa vdesin. Shenjat kryesore jane: 

Temperatura



Kolla



Marrja e frymes

Nga momenti i ekspozimit ndaj koronavirusit & infektimit simptomat paraqiten brenda 2-14 ditesh. Shenjat e tablloja klinike nuk jane plotesisht te qarta, investigimet mjekesore vazhdojne dhe OBSH po mundohet te krijoje nje strategji me te kompletuar bazuar ne rastet e dy infeksione te meparshme nga koronaviruset (SARS & MERS) dhe rastet e >30 diteve te fundit per 2019-nCoV. Paqartesia po ndodh per disa arsye: 

Paniku fillestar dhe mungesa e kordinimit nderkombetar



Raportimet fillesare jo te plota e vonesa ne identifkimin e nje virusi te ri (novel koronavirus)



Nje fare neglizhimi origjinal / trajtimi si cdo lloj gripi te meparshem ndaj te cileve nuk ka mundesi kurimi



Mangesite fillesare ne te kuptuarit e mekanizmit transmetues & burimin origjinal te nje virusi te ri



S’dihet metoda e plote e infektimit e sa kohe eshte infektiv virusi ne siperfaqje te ndryshme [toke, doreza dyersh, mjete etj]



Nuk dihet dubling time (dyfishimi) e sa kohe do duhet per te, dhe a do te ndodhe 4 fishim, 10 fishim viktimash e me rradhe (mungojne studimet pasi eshte infeksion i ri)



Ne rastin e SARS arritem te llogarisim qe vdekshmeria eshte 10%, ne rastin e 2019-nCoV akoma ka debate ku disa thone: eshte me vdekjeprures te tjere kundershtojne: eshte me pak vdekjeprurse se SARS.

Dr.Besi/DBMI

Ka frike dhe mosbesim te publiku qe pret veprime konkrete nga autoritetet por degjon keshilla ‘standarte si per grip te zakonshem’ lani duart, kujdes kur kolliteni e raportoni shenjat te mjeku…

Parashikimet nga institucione e modele kompjuterike s’ngelen brenda kornizave te mjekesise por llogarisin efekte ne ekonomi, finance e shoqeri. Ka raportime me raste infeksionesh dhe vdekjesh ne profesionistet e mjekesise (30 Dr & Inf)

Ne Kine autoritetet kane vene ne karantine te gjithe qytetin e Wuhan. Vendet e tjera rriten kontrollet ne aeroporte ose kane vene kufizime ne udhetimet. 2-3 ditet e fundit (8-10Shkurt, 2020) individe prominente shprehen se kriza globale mjekesore do ndikoje ekonomine boterore - pasi ne Kine eshte pjesa me e madhe e teknologjise dhe e prodhimit te lire - cikli i biznesit do shkoje drejt renies duke rrezikuar global economic recession

(sic) The Dow Jones Industrial Average (sic) eshte ne

ditet me te keqia nga Tetori 2019, aksionet me ekspozim e lidhje me Kinen jane nen goditje, hotele madhore jane mbyllur si The Marriot, Hyatt etj., Mc Donald e Starbucks mbyllen deget si mase kujdesi dhe industria e udhetimit dhe e aviacionit ka marre goditje te medha ne Kine e raporton humbje ne rritje. 51

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Duhet theksuar, ne situata me panik & konfuzion, qe jane te menjehershme dhe te papritura edhe autoritete te besueshme japin keshilla ose kane konkluzione kontradiktore. P.sh 

CDC-ja thote: “nuk jemi te qarte nese koronavirusi i ri merret nga prekja e hundes, gojes dhe syve pasi keni prekur nje siperfaqje ose objekt me virusin ne te.”



OBSH-ja thote: “koronaviruset nuk mbijetojne per kohe te gjate ne objekte dhe nuk perhapet permes letrave dhe pakove te ardhura nga Kina”

Kur behen njerezit infektues. Edhe per kete nuk ka dakortesi,

zakonisht viruset respiratore jane me infektive kur njerezit jane ne kulmin e semundjes dhe me me shume simptoma por ne kete rast kemi ndryshime nga ‘norma’ 

CDC raporton per “infektim nga nje pacient pa simptoma gjate kontaktit te afert”



New England Jurnal of Medicine (30 Janar) jep nje rast perhapje virusi nga nje person asimptomatik, nje grua Kineze ne dukje e shendetshme qe udhetoi per biznes ne Gjermani, infektoi nje burre 33 vjecar. Gruaja nuk paraqiti asnje lloj simptome deri ne momentin kur ishte ne avion ne udhetim e siper drejt Kines.



OBSH shprehet: “bazuar ne statistikat qe kemi ne dispozicion, infektimi behet nga personat qe manifestojne simptoma” [ne shumicen e rasteve]

Dr.Besi/DBMI

Pneumonia & Koronaviruset. Shihni ne media se koronavirusi

sjell pneumoni. Deri vone eshte menduar se koronaviruset shkaktojne infeksione ne pjeset e siperme te traktit respirator por me SARS, MERS e 2019-nCoV jane vene re dhe infeksione ne pjesen e poshtme te traktit respirator. Me teper se shkaktare direkte te pneumonise do thene se ne disa raste te personat ne moshat e 3-ta, te semuret kronike, femijet e vegjel (3vj.) e individe me deficenca imunitare simptomat progresojne drejt pneumonise (ka nje defekt/ dobesi te meparshme)

Pneumonia vjen nga viruset, baktere e kerpurdhat, shoqerohet me temperature, kollitje, dhimbje koke dhe marrje mendesh, mund te kete diarre e te vjella; pasi jane infektuar alveolat [qesezat e ajrit me mushkeri] procesi rezultues i inflamacionit ben

qe alveolat te mbushen me leng ose qelb. 53

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Koronaviruset dihet se shoqerohen me disa problematika respiratore por mungojne statistikat e plota ne pneumonine e lidhur me koronavirusin e fundit ne te gjithe pacientet.

Pneumonia & Shkaktaret e Pneumonise 

Pneumonia eshte nje infeksion qe inflamon alveolat (qeset e ajrit) ne njeren ose te dy mushkerite se bashku.



Alveolat mbushen me leng ose qelb dhe ka kollitje e flegme



Shoqerohet me veshtiresi ne frymemarrje, qe rezulton ne oksigjen te pa-mjaftueshem per gjakun



Bakteret, viruset dhe kerpurdhat mund te shkaktojne pneumoni.



Penumonia mund te jete e bute, serioze ose kercenuese per jeten; eshte me e rrezikshme per femijet, te semuret kronike, individet me deficenca imunitare dhe moshat e 3-ta [>65vj.] dr.besi/dbmi (3 kartat jane postuar te DBMI-TWITER)

Dr.Besi/DBMI

PNEUMONIA

eshte pergjegjese per 15% te gjitha vdekjeve per

femijet <5 vj, me 808.694 fatalitete ne nivel global. Shkaktaret kryesore: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae type b (Hib), respiratory syncytial virus (sic) dhe Pneumocystis jiroveci ne

femijet e infektuar me HIV. Transmetimi behet me rruge te ndryshme, viruset e bakteret nga fyti/ hunda e pacientit mund te kalojne te mushkerite. Perhapet nga e teshtitura, kolli e nga gjaku-gjate/pas lindjes nga nena te femija. [OBSH, 2017]

Nr. i vizitave nga te semuret me pneumoni ne departamentet e urgjencave ne SHBA eshte 1.700.000 persona/vit, ndersa 49.157 persona/vit vdesin nga pneumonia, raporti vdekjeve nga pneumonia eshte 15.1/100.000 banore [CDC] Ne Britani 345 ne 100.000 banore kane pasur episode te pneumonise ndersa ne total 220.000 persona diagnostikohen cdo vit me pneumoni. [British Lung Foundation] 55

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Profilaksia per 2019-nCoV eshte e njejte si per te gjitha viruset e zakonshme gripale: a.) Vazhdoni higjenen sipas rutines tuaj ditore, duke mbajtur mjetet personale te pastertise e mos ndare ato me te tjeret, dhe duke mos perdorur pajisjet higjenike te tjetrit (sapun, paste dhembesh, peshqir etj) b.) Ne ambjente jashte shtepise duhet me shume kujdes, duart lahet mire e per kohe te gjate me shkume, mundohuni te mos prekni direkt doreza dyersh ne banjo, rubineta etj (perdor nje shami/ leter higjenike) c.) Perdorni dizinfektant (ne pune e ambjente jashte) nga ato qe kane 60% a me shume alkohol (hand-sanitiser) por duhen perdorur me mase pasi mund te ndikoje ne tharjen e lekures se duarve. d.) Mos prekni syte, hunden e gojen me duar te palara. e.) Nese keni gjendje gripale me shenjat standarte, temperature, dhimbje fyti, bllokim hundesh; lajmeroni sa me pare mjekun e familjes

Disa nga pecetat me nje perdorim & hand-sanitiser me baze alkoholi

Dr.Besi/DBMI

f.) Kur te teshtiteni dhe ne rastet kur nuk keni shami ne ate moment, mos vini duart para gojes por mundohuni te teshtiteni ne brrylin tuaj

g.) Do ishte mire qe ne kete periudhe te pastroni shtepine dhe ambjentet e punes me disinfektante te ndryshem (bleach etj) ne siperfaqjen e objekteve [banjo, dhome, doreza dyesh, tavolina e karrike] dhe mjeteve tuaja. Maskat. Do ndalem ne shpjegimin per maskat pasi publiku ka paqartesi ne perdorimin e tyre. Maskat qe ju shihni te perdorura

nga njerezit cdo dite ne vendet Aziatike (Kine, Hong-Kong, Vietnam etj) nuk jane efektive ne parandalimin e marrjes se viruseve: Maskat sherbejne per te mbajtur fomitet/ aerozolet

brenda kur nje person eshte i infektuar (mos te infektoje te tjeret) sa te parandalojne marrjen e infeksionit nga personat e shendetshem, shumica e maskave mund te ndalojne aerozolet / sterkalat e medha, jo te voglat. Ka lloje te ndryshme maskash 1. Maskat per tu mbrojtur nga pluhuri, qe vihen nga ndertuesit

ose gjindet lehte e perdoren per disa pune shtepiake (pastrime, lyerje etj) nuk jane aspak efektive, nje arsye eshte â&#x20AC;&#x2DC;se nuk bien mire per ftyrenâ&#x20AC;&#x2122; Per te parandaluar viruset nuk duhet te kete asnje pjese ku te futet ajri, maskat duhet te perputhet me cdo pjese te hundes/ gojes pa lene asnje hapesire hyrese.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

2.Maskat kirurgjikale edhe keto jane one-way (sic) pra me nje

drejtim; mund te mbajne aerozolet nga nje person i infektuar qe mos te dalin jashte por megjithese perdoren dhe ne popullate efektiviteti i tyre eshte ne dyshim. Si dhe maskat e plurit keto nuk jane ideale se ka hapesire mes pjeseve te ftyres dhe maskes [futet ajri/viruset] 3.Maskat N95, me mbrojtje te dy-fishte (two way protection) si

per persona te infektuar (mos perhapet ne njerezit e shendetshem) si per persona te shendetshem (te mos infektohen nga paciente me viruse) N95 e aprovuar nga FDA, ka marre emrin se bllokon te

pakten 95% te pjesezave. Pershtatet me relievin e ftyres ne cdo ane. Me kane pyetur disa njerez sa efektive jane? 100% efektivitet sâ&#x20AC;&#x2122;ka - pasi dhe cdo gje te shkoje mire, syte jane te zbuluar e virusi infekton nga mukozat e syve. Ndaj personeli mjekesor perdor vizore mbi sy ose syze mbrojtese (goggles)

Dr.Besi/DBMI

Keshille per maskat N95: si ne cdo rast paniku publik krijohet hapesire per spekulatoret qe ndjekin vetem fitimet pavaresisht rrezikut qe paraqesin prodhimet e tyre [jo optimale] ka pasur shume raportime se fundimi per maskat e tipit N95 â&#x20AC;&#x201C; qe disa kompani online i paraqesin si autentike por ne te vertete jane maska te zakonshme vetem me singlen N95 te printuar ne to, keshtu qe per individe ose institucione do keshilloja: (a) kujdes me blerje te tilla, mos blini online ne cdo rezultat ose link qe shihni, duhen verifikime te plota. (b) mos u joshni nga cmimet e lira dhe vetem beni blerje nga kompani farmaceutike me reputacion, feedback dhe reviews (sic) te provuara per N95 qe jane te aprovuara nga FDA. 4.Mbrojtja efektive arrihet vetem ne rastet kur ka â&#x20AC;&#x2DC;mbulim/ izolim total te cdo pjese te trupit te njeriutâ&#x20AC;&#x2122; Keto uniforma zakonisht perdoren nga personeli shendetesor e administrativ si policia gjate nje karantine. Uniforma vishet e plote dhe zakonisht eshte nje perdorimshme, perbehet nga kapuc, syze, dhe maska; qe mbulojne cdo pjese te kokes e te ftyres me pas vihen dorezat e cizmet. Ne shume raste, te gjitha pajistjet jane me nje perdorim por ka dhe qe ri-perdoren pas dizinfektimit te plote [aparatet komplekse respiratore]

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Perhapja e 2019-nCoV. Virusi sjell probleme respiratore dhe

transmetohet nga personi ne person, zakonisht me kontakt te afert; sterkalat/ aerozolet gjate teshtitjes perhapen ne distance 1-2 meter. Infektimi mund te ndodhe kudo; ne pune, shkolla, familje, gjate udhetimeve ose dhe vende ku jeni ne pritje apo merrni sherbime [kinema, koncerte, mjeku i familjes, dyqane, markata etj] dhe kontaktit me cdo te infektuar. Simptomat jane te njejta si me semundjet e tjera respiratore qe

variojne nga te buta: sekrecione ne hunde; bezdi, dhimbje e lehte ose tharje ne fyt, kolle dhe temperature por mund te jene dhe me serioze ne disa persona ku simptomat perfundojne ne veshtiresi te larta ne frymerraje ose/dhe ne pneumoni virale. Per tu mbajtur mend: 

Kujdesje per higjenen personale, lani duart ne formr sitematike, per kohe te gjate e rregullisht gjate dites.



Lajmeroni mjekun tuaj nese keni disa nga shenjat me lart



Perdorni masken e rekomanduar dhe zevendesojeni me nje tjeter sapo te laget ose te mbaroni diten tuaj, mos perdorni per se dyti maskat me nje-perdorim.



Maska duhet hequr nga pas kokes (mos prekni pjesen para gojes) dhe menjehere hidhet me kosh te plehrave, pastrohen duar me solucion alkoholi. Gjate kesaj kohe mos prekni syte, hunden dhe gojen pa lare mire duart per 20-30 sekonta me shume shkume dhe ferkime te shpeshta ne cdo pjese te duarve)



Akoma nuk dihet per sa kohe 2019-nCoV eshte virulent ne siperfaqje te ndryshme objektesh por deri tani mendohet se ‘mbijeton per disa ore’ [disa kane raportuar dhe 10h]

Dr.Besi/DBMI

Trajtimi. Nuk ka trajtim specifik per 2019-nCoV por po punohet ne menyre intensive ne disa laboratore te shteteve te ndryshme [Kine, SHBA, Britanine e Madhe, France etj] per te krijuar nje vaksine [mund te duhen 12-18 muaj kohe] Kujdesi mjekesor ambluator e ne spitale perqendrohet ne mbikqyrjen dhe qetesimin e simptomave, ndersa ne raste serioze per te mbeshtetur funksionet vitale te sistemeve te trupit. Meqe ne kete moment jemi para nje urgjence boterore, rekomandohet qe personat me koronavirusin te izolohen ne dhoma/ pavione te caktuara per nje afat te caktuar deri sa te shihet qe personi nuk ka rrezik dhe bie virulenca e tij. Si kercenim madhor i shendetit publik, korovirusi duhet te kete vemendjen e autoriteteve shtetetore ne Shqiperi, Kosove, Maqedoni e Mal te Zi; dhe natyrisht ne te gjithe rajonin si kudo ne bote sot, me investigime ne pacientet qe kane udhetuar ne zonat Aziatike [vecanerisht Kina]

duke kontrolluar pa perjashtim zyrtare,

diplomate, biznesmene, studente, turiste etj. Potenciali i perhapjes e rrezikut qe paraqet per shendetin publik duhen trajtuar me seriozitet maksimal pasi eshte provuar se perhapja behet nga njeriu te njeriu dhe ka raste qe perfundon ne vdekje; keto jane dy faktoret baze ne kriteret epidemiologjike per te sjelle nje pandemi. Minimizimi

i ekspozimit dhe izolimi i menjehershem i

personave te infektuar; sjellin shkalle kontrolli per autoritetet dhe mbrojtje per popullsine. Ne Shqiperi e rajon risku konsiderohet i ulet por sâ&#x20AC;&#x2122;do lejuar te bjere vigjilenca. Mjafton nje person i infektuar me 2019-nCoV per infektuar disa persona e me pas krijohen vatra infektimi ne Shqiperi e me gjere; me situaten mjekesore shtohen problematikat sociale [ekonomia, transporti, paniku etj] qe kalojne ne nje krize kombetare.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ndryshimi i emrit te semundjes. Sapo bera print-screen nga

WHO, shoh tweet [postimin] te fundit qe thote: ne kemi nje emer te ri per semundjen: nga 2019-nCoV ne COVID-19

Kete term do perdorim ne kete liber tani e pas por 2019-nCoV qe e kam vene ne kopertine e perdorur disa here deri ne kete pike, do e le si ka qene per te reflektuar dhe konfuzionin global e ndryshimet e shpeshta qe ndodhin kur je ne vazhdimesi e siper te nje ngjarje qe akoma sâ&#x20AC;&#x2122;dihet si e kur do te perfundoje. Libri vete eshte work-in-progress, ndoshta ne muajt e ardhshem e me te dhenat plotesuese do te bej edicion e 2-te. 62

Dr.Besi/DBMI

Procesi llogjik/ arsyetimi si eshte arritur ne emertimin e ri, per akronimin per koronavirusin 2019 nga OBSH-ja.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. IV. Dinamika e situates, COVID-19 Zakonisht ne nje liber pasi percaktohet tematika, autori hedh njohurite e mendimet e tij ne skedina ose krijon nje skelet, njekohesisht ose me pare ben kerkime (research) e ne varesi te temes libri merr forme duke pasur parasysh qendrueshmerine e materialit per nje kohe sa me te gjate. Câ&#x20AC;&#x2122;dua te them eshte se libri per nga natyra, ka vecori statike ku analizon câ&#x20AC;&#x2122;dihet nga pas Ky e-book ka karakteristike tjeter. Ne 20 vitet e fundit te revolucionit informativ kendveshtrimi tradicional per nje liber ka ndryshuar, kemi e-books (libra elektronike) ne formate te ndryshme per tema specifike ose marketing qe zgjasin pak jave ose muaj [per ate lloj oferte] e me pas nuk sherbejne; ka e-book qe duhen per kohe te gjate por ndryshon formati nga leter e printuar ne version elektronik; autori vete-publikon [selfpublication]

pa shpenzuar ne shtypshkronja, pritur aprovim te

editoreve per ta publikuar, ose jo. Komunikon direkt e shpejt me lexuesit. Disa e-books jane falas. Disa me pagese te niveleve te ndryshme nga $0.99 ne $10-$20 apo edhe me shume. Arsyeja tjeter pse ky liber eshte ndryshe: jemi para nje situate volatile, dinamike dhe te pa-parashikueshme ku parametrat, statistikat e njohurite tona evoluojne jo vetem cdo muaj e jave por cdo dite; disa here brenda dites. Kete vendosa ta reflektoj ne liber, duke dashur qe ne muajt e vitet qe vijne, cdo lexues te shohe e ndjeje aktualitetin dhe konfuzionin qe ka perfshire vende te ndryshme; dhe te gjithe boten. Libri nuk eshte thjeshte per viruset, as nje ngjarje ose vetem nje vend; 64

Dr.Besi/DBMI

dhe per familjen e koronaviruseve qe e njohim prej gati 60 vitesh, sic dhe dime konceptet e pergjithshme historike ne nje outbreak (sic) epidemi por ky koronavirus i ri [Novel koronavirus] ka ‘mendje te veten’ dhe me shume- te gjithe Ne jemi ne situate reaktive sa proaktive; megjithese shohim masat e marra nuk mund te kufizojme perhapjen e tij sic do te donim ne. Keshtu shihet ne liber qe ne kopertine si ka filluar: 2019-nCoV dhe duke qene ne procesin e te shkruarit, OBSH-ja e ndryshon emrin ne COVID-19, do ishte e lehte te editoj 50-60 faqet e para dhe ta ndryshoj por do dilja nga qellimi origjinal: pershkrimi i nje situate dinamike sic po ndodh ne kohe-reale. Ja nje shembull tjeter, pak faqe me siper kam shkruar: nje lajm i mire, sot eshte dita e vetme ku duket se virusi ka ndaluar perhapjen, pasi dhashe dy print-screen me shifra nga John Hopkins live tracker me ndryshime te larta brenda 10h. C’ndodh tani? Pa kaluar gjysme dite ka zhvillim radikal: autoritetet Kineze ndryshojne parametrat e /raportimit ku brenda nje dite raportohen ~15.000 raste me infeksione; po pasqyrojne tani edhe mild-symptoms [simptomat e buta] duke futur cdo rast te dyshuar ne klasifikim (metoda natyrisht do ule numrat e % e vdekshmerive totale) Dje-sot 12-13 Shkurt, numrat kalojne mbi 60.000 te infektuar ne total e> 250 te vdekur ne nje dite. Ta shohim live, me siper shkruaj: ‘sot eshte dita e pare pa dyfishim te nr. te viktimave, nje lajm i mire” bazuar ne shifrat qe kam ne dispozicion qe ne 12.02. 2020 ne oren 5 te mengjesit jane: 

45, 183 te infektuar dhe 1,115 te vdekur brenda dites numrat ndryshojne:



60, 360 te infektuar dhe 1,370 te vdekur,

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Tani jane 15,177 te infektuar ne nje dite dhe 255 te vdekur. Sic tregon dhe kjo print-screen me poshte nga data 13 Shkurt, 2020 ne oren 1.13 pasdite.

Ne vazhdim te dinamikes se situates ne keto 3-4 jave, do te sjell disa tabela me shenime te mbajtura gjate kesaj kohe te fundit, qe lexuesi i neserm te kuptoje situaten hap pas hapi dhe ne raste

ardhshme

kete

nje

template

predikueshmerine e zhvillimit te ngjarjeve te tilla.

pa-

Dr.Besi/DBMI

Harta e zonave te infektuara me rastet perkatese â&#x20AC;&#x201C; epiqendrat jane me ngjyre blu - dhe me 12 Shkurt pas revizionit qe bene autoritetet Kineze (perfshire edhe diagnozat klinike) jane 14.840 raste te reja me 242 vdekje te raportuara ne nje dite

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Si eshte gjendja per momentin? Postim/ shifra sapo i publikova

te #DBMI-TWITTER: Koronavirusi - ku jemi deri tani. Se shpejti do mbaroj & publikoj librin Koronavirusi te #DBMI_ISSUU me analiza ne situaten aktuale & pergjigje ne pyetjen qe keni te gjithe ju: sa i pergatitur

eshte

sot

#Njerezimi

per

#pandemite?

#DBMI,#DRBESI, #CORONAVIRUS, #COVID_19 ne karte data/ora.

COVID-19 nuk eshte semundje specifike ne vetevete por grup simptomash njesoj si ato te ardhura nga cdo grip i meparshem qe mund te jete fatal per kategori ne rrezik; te moshuarit, te semuret kronike e femijet 1-2-3 vjecare. Fjala kyc ne kete rast eshte mund, pra nuk ndodh fataliteti cdo here por ne 1-2% e rasteve. Si shembull, kemi djalin 1 vjecar Niuniu qe ka qene rasti i pare i konfimuar ne Kine per femijet e semure ne gjendje shume te rende. Pas 18 ditesh trajtimi ne spitalin e Wuhan-it, Niuniu eshte sheruar dhe ka dale nga spitali me 13 Shkurt, 2020. Ne foto eshte djali i vogel i sa-podale nga spitali dhe prinderit e tij mirenjohes ndaj mjekeve qe e kane trajtuar. 68

Dr.Besi/DBMI

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nje liber dhe nje problem ndryshe… Klisheja ‘te gjithe librat jane njesoj per autorin’ eshte dhe s’eshte

drejte por duhet te pohoj se pasi kam shkruar e

publikuar 48 ebooks te DBMI-ISSUU e 00-000 materiale mjekesore, pas nje kohe procesi ‘automatizohet’ dhe autori ndihet ndryshe ne librin 1-2 dhe krejt ndryshe pasi shkruan librin 30-40, veshtiresite fillestare tejkalohen me lehte. Tematika ka qene e larmishme. Gjithmone e percaktuar nga une. Pa asnje kushtezim, varesi ose ndikim nga individe te tjere [ne Shqiperi a jashte saj]

disa here edhe kam reflektuar fenomene

aktuale [p.sh te vetevrasja ose arrestimet e mjekeve] duke pare dobesite e pamundesite per te parandaluar demet e tanishme dhe marre me to ne te ardhmen [nga menyra e dobet, emotive dhe joprofesionale si pasqyrohen nga media e nga disa institucione &invidide]

Kam bere fushata informativo-edukative pa nderprerje e ne te njeten teme, si: nena & femija, mjeku & komuniteti, shendeti femeror, traumat e mjekeve, dhuna ndaj personelit shendetesor, keshilla per sezonin veror, keshilla praktike ne situata te ndryshme rreziku, kartat e urgjences [vetem dbmi i ka te plota ne shqip, 70-80 situata te tilla] suicidi/vetevrasja,

meningjiti, arrestimet e mjekeve, shendetesia

publike si aset kombetar - e fundit per 3 muaj (prill-qershor 2018) te

tjera kane zgjatur per disa jave e disa nga 3-5-7 dite, por ne cdo rast kam pasur kontroll te plote, ne sensin, drejtimin e qellimin qe do kish fushata; te gjitha, gjithmone, vareshin nga une; kjo vlente si ne materiale me karta, artikuj, punime qofte dhe libra. Ne kete rast, shume ka ndryshuar e ‘toka po rreshket’ pas kerkimeve fillestare e shenime qe mbaj per cdo liber ishte e veshtire qofte te krijoja nje skelet standart. 70

Dr.Besi/DBMI

Si do jete fillimi, ku dhe kur do te mbaroje [?] Ne sensin strikt, ky liber veshtire te kategorizohet; nuk eshte thjeshte: 

Ditar nga nje autor i mjekesise, ku zakonisht shkruhet c’te ka ndodhur ose ke pare, dite per dite ne disa linja, paragrafe ose faqe.



Liber informativ per nje virus te ri e problematike qe po huton nga sistemet shendetesore ne ato adminstrative e politike. Informacioni i shpeshte ka krijuar nje mori te dhenash, te cilat, jo te gjitha, mund te verifikohen ne kohe reale, dicka e pamundur nga ana njerezore. Edhe agregatet elektronike [I.A. inteligjenca artificale, website nga institucione madhore]

e kane te veshtire te japin cdo gje

saktesisht e sic ka ndodhur ne terren. 

Liber bazuar ne fakte shkencore, as kjo s’eshte e lehte: (a) per cfare fakte te sakta mund te flitet ne nje virus qe sa e kemi zbuluar, semundje qe ‘s’eshte semundje tipike’ por ngjan me cdo grip, agjente e vektore transmetimi/

infeksioni te cileve s’jua dime orgjinen, as inkubacionin as simptomat ekzakte; sa kohe zgjat semundja, ri-kthimi, virulenca, mortaliteti etj. Si dime sakte… 

Liber historik, ku pasqyrohet nje virus outbreak (sic) e perpjekjet e nje superfuqie ne teknologji, llogjistike e burime te medha si Kina, dhe si duhet te trajtohen raste te tilla e si perfundojne, edhe kjo rezulton e pamundur; pasi sot qe shkruaj [14 Shkurt, 2020] ngjarja eshte ne zhvillim e siper dhe fundin nuk e dime. Ka dite me te qeta e ka dite me shperthime, p.sh. dje me 13. Shkurt, u raportuan 15.000 raste te reja, nga 45.000 nr. i te infektuara kaloi 60.000.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne kete moment nr. i te infektuarve ka shkuar ne 64.460 ndersa nr. i viktimave ne 1.384. Ja ta shohim live, me printscreen nga website e ilustim qe kam perdorur disa here ne kete liber nga agregatori i Universitetit John Hopkins CSSE

Libri nuk eshte asnje nga sa me siper por te gjitha nga pak, per me teper qellimi eshte jo vetem per te pasqyruar te sotmen por te nxjerrim mesime per neser. Ne dite e vite me pas, dua qe epidemiologu, mjeku, studenti, adminstratori & SHTETI Shqiptar te shohin e ndjejne dinamiken qe kemi para syve sot, gjithmone duke lene hapesire per dyshime e hipoteza, pasi keto qe shkruaj - e pasqyrohen nga mediat boteore, ekspertet e disa fushave, nga mjekesia ne manaxhime urgjencash - jane ato qe dime/raportohen, asnje deri tani nuk e ka te qarte sa eshte numri real i te infektuarve & ekzaktesisht me cfare virusi po perballemi!! Realisht ka shume te panjohura dhe gjerat do sqarohen me teper ne javet e muajt qe vijne. Mund te kisha pritur te pastrohen ujrat dhe jave a muaj me pas te shkruaja librin me me nge. Besoj se reflektimi ne nje situate dinamike, duke pohuar pjeset qe si dime dhe dobesite e sotme, do kete me dobi per neser se nje analize statike post-ngjarjes. 72

Dr.Besi/DBMI

Kap. V. Outbreak (sic) Epidemi dhe Pandemi Njerezit e zakonshem por edhe profesionistet e mjekesise kane paqartesi ne keto 3 terma. Kemi pasur disa te tilla ne 20 vitet e fundit por hiper-inflacioni mediatik ben qe veshi ‘te mesohet’ dhe duket sikur ‘njera zevendeson tjetren’ ose nese perdorim njeren i kemi parasysh te treja. Cfare jane malarja, ethet Dengu, viruzi Zika [zica virus] H1N1, SARS a COVID-10; outbreak, epidemi a

pandemi? P.sh. ethet Dengue [Dengue fever] infektojne 50100.000.000 persona ne vit, pse si deklarojme te pandemite? Fillojme nga terminologjia dominante sot ne bote, ne Anglisht. Cfare eshte nje outbreak? Outbreak (sic) termi qe perdori OBSH-ja kur deklaroi kete Emergjence Publike Globale. Ne shqip outbreak mund te thuhet si shperthim i menjehershem

Outbreak (sic) shperthimi i papritur dhe i menjehershem i nje semundje brenda nje komuniteti. (Ebola eshte quajtur outbreak) OBSH-ja konsideron outbreak (sic) “ndodhine e shkaqeve te nje semundje qe kalon parashikimet/ pritshmerite normale. Numri i rasteve varion ne varesi te agjentit shkaktar te semundjes, dhe madhesise dhe tipit dhe ekspozimit ekzistues ndaj ketij agjenti” Mund te kemi 6-8 raste semundje (qofte dhe 2 raste) te lidhura me nje semundje te rralle infektive ose mund te jene 6,000 te infektuar e pergjate nje kontinenti dhe njesoj do te quhen outbreak. Ndaj me 30 Janar, dhe pas konsultimeve me autoritetet Kineze dhe me ekspertet e Keshillit te Urgjencave te WHO, drejtori i OBSH-se deklaron qe ‘outbreak nga novel koronavirusi’ duhet konsideruar nje Urgjence e Shendetit Publik si Shqetesim Nderkombetar. 73

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Epidemia, epi - siper, mbi, demos - njerez, popullate, si te themi: ‘rene ne/mbi keta njerez’ (origj. Gr.) Epidemia eshte perhapje e shpejte e nje semundje ne nje popullate te caktuar, ne nje periudhe te shkurter kohore (zakonisht 2 jave ose me pak) ku semundja ose grup-semundjet kane origjine te perbashket dhe prekin nje komunitet te caktuar ne nje zone/rajon te caktuar. Pandemia, pan - e gjithe, te gjitha, demos - njerez (nga Gr.) eshte nje epidemi por qe perfshin nje rajon te madh, ndoshte nje kontinent ose te gjithe boten.

Karta nga twitter_dbmi, 27 Maj, 2018

Per ta mbyllur:  



nje outbreak mund te kaloje ne epidemi nje epidemi ndodh kur semundja ne zone, periudhe, popullate te caktuar, kalon pritshmerite qe kemi ne ate semundje bazuar ne eksperiencat e meparshme por ka kufizim vendor, zonal dhe rajonal. Nese semundja infektive perhapet pergjate popullatave rajonale dhe nje regjioni akoma me te madh gjeografik (kontinent) atehere epidemia kalon ne pandemi. 74

Dr.Besi/DBMI

Sa te pergatitur jemi per nje Pandemi? Kur bej kerkime ne shkencat mjekesore, vec website e materialeve nga forume e zhurnale specifike, bibliotekave te online e atyre ne terren; referohem ne keto website madhore:     



NHS Britanik - Shendetesia Kombetare Britanike WHO - Organizata Boterore e Shendetesise CDC - Qendrat per Parandalimin dhe Kontrollin e Semundjeve ne Amerike Mayo Clinic - Qendra Spitalore Private nder me te mirat ne bote, me krah shkencor, novativ dhe edukativo-informativ MSD Manuals - reference per mjeket e studentet ne SHBA & Kanada (nga 1899) tradicionalisht njihet si Merck Manuals ka vecori e dobishme se gjindet ne 2 versione, MSD- Manuals per Profesionistet dhe MSD Manuals per Konsumatoret WebMD - website private me nr. me te larte te vizitoreve unike ne bote (nga 1998) lajme, informacione, simptoma, semundje, analiza dhe studime mjekesore

Klik ne emrat perkatese per te pare faqet e tyre online. Secila nga keto website tyre ka informacione komprehensive ne koronaviruset me update ditore ne zhvillimet e fundit nga bota e Kina, si dhe ka website nga qeveri te ndryshme/ sisteme shendetesore, edhe institucione me reputacion nderkombetar qe mbajne nje sy nga outbreak (sic) per te cilen po shkruaj; por per t’ju pergjigjur pyetjes qe mund te beje cdo lexues: Sa i pergatitur eshte sot Njerezimi ne rast te nje pandemie [?] do i referohem nje studimi madhor qe ka analizuar sistemet e kapacitetet shendetesore te cdo vendi te botes duke i krahasuar e klasifikuar sipas nje sistemi rigoroz shkencor te bazuar ne parametra multi-faktoriale. 75

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

The Global Health Security Index – Raporti Global i Sigurise Shendetesore (ose indeksi i sigurise te shendetit boteror) jo vetem per kete liber por dhe per arsye te tjera, gjate ketyre dy diteve e kam studiuar raportin me hollesi, do i referohem ne akronimin origjinal – GHS, qe ka mbledhur informacion publik per te percaktuar aftesine e cdo vendi per te zbuluar, parandaluar e vepruar ne raste te emergjencave shendetesore.

Indeksi GHS eshte bazuar ne 6 kategori per Sigurine e Shendetit ne cdo vend, me 34 tregues madhore dhe 85 nen-tregues. Informacioni eshte marre nga 140 pyetje specifike pergjate kategorive. Raporti ka >350fq. me pasqyrime per secilin nga 195 vendet e perfshira ne kete studim e me 33 rekomandime finale. . Sistemi klasifkues ka 100 pike ku mesatarja globale eshte 40.2/100. Vendet e zhvilluara kane 51.9 pike mesatare por mesatarja globale eshte e dobet. ¾ e botes (~75%) ka nr. te ulet pikesh ne rast rreziku katastrofik shendetesor. Si konkluzione te rendesishme shkepus sa me poshte: 

Siguria Shendetesore kombetare & globale eshte e dobet dhe nuk ka asnje shtet ne bote plotesisht te pergatitur per tu perballur me nje pandemi.



Rreziqet infektive, shendetesore dhe ato biologjike po rriten shume me shpejt se sa shkenca dhe qeverite mund tu pergjigjen atyre



Duhet bere me teper ne komunikimin e bashkepunimin nderkombetar gjate rreziqeve te tilla dhe perpara tyre. 76

Dr.Besi/DBMI

Keshtu paraqiten 195 vende te botes sipas 3 kategorive te vleresimit (linja horizontale e grafikut eshte nga 0-100) ď&#x201A;ˇ

Least prepared - me pak te pergatirur (dobet)

ď&#x201A;ˇ

More prepared - me te pergatitur (mesatar)

ď&#x201A;ˇ

Most prepared - me shume te pergatitur (mire)

Raporti eshte analizuar seriozisht e me shqetesim disa dite me pare ne Forumin Ekonomik Boteror [World Economic Forum] dhe ne nivelet me te larta shteterore e shendetesore te vendeve te botes. Shpresoj Shqiperia ka studiuar dhe nxjerre mesime duke reflektuar ne kapacitetet dhe pergatitjen kombetare, por dhe ne raport me vendet rajonale. Indeksi GHS ka vetem 2 vende jo-Perendimore ne top 10, Tajlanden dhe Korene e Jugut. Vendi me i pergatitur per nje pandemi jane SHBA-te qe marrin 83.5 pike nga 100 te plota dhe vijojne: Britania e Madhe ne vend te 2-te (77.9) e Hollanda ne vendin e 3-te (75.6) me pas jane Australi (75.5) Kanada (75.3) Tajlande (73.2) Suedi (72.1) Danimarke (70.4) Kore e Jugut (70.2) dhe vendin e 10-te eshte Finlanda (68.7)

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kina si epiqendra e COVID-19 eshte ne vendin 51 me 48.2 pike. Shumica e Europes, Lindja e Mesme, Azia Qendore, Amerika Jugore e Rusia jane ne kategorine e mesit â&#x20AC;&#x2DC;me te pergatiturâ&#x20AC;&#x2122; [krahasuar me grup-shtetet ne nivelin ne te dobet] mes pikeve 66 dhe 34.3. Ndersa shumica e vende me pak te pergatitura jane ne Afrike dhe tre vendet e fundit jane: Koreja e Veriut 917.5) Somalia (16.6) Guinea Ekuatoriale (16.2)

Dr.Besi/DBMI

Projekti: Siguria Globale: gatishmeria ne outbreak (shperthim i menjehershem i semundjes) si pjese e platformes: Formojme te Ardhmen e Shendetit dhe Shendetesise qe quan Sigurine e Shendetit si Pergjegjesi Kolektive; ne konkluzionet e Forumit te Ekonomise Globale, jashte terminologjise diplomatike dhe pasi eshte pare raporti, nuk i ka pertypur fjalet duke quajtur: ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ

gatishmerine shume te dobet (ne nje) situate alarmante

Duke rekomanduar qe qeverite te adresojne rreziqet shendetesore ne menyre te rregullt e transparente, dhe komuniteti nderkombetar te punojne ne menyre kolektive kunder kercenimeve biologjike, duke financuar pergjigjet urgjente. [burimi: World Economic Forum's Global Health Security: Epidemics Readiness Accelerator] Numri i

epidemive ne keto 30 vitet e fundit eshte rritur dhe trendi pritet te vazhdoje, sepse globalizmi ka rritje ne tregti, udhetim, densitet popullate, dhe probleme te tjera.

Harta e Indeksit te Shendetit Global, legjenda djathtas-poshte

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ku qendron Shqiperia ne raportin e indeksit GHS. Nga java I.re qe fillova DBMI (Gusht-Shtator2014) me 1 perjashtim te vetem (ku dolen ne vend te I.re shqiptaret nga SHBA) ne nr. 1 & 2 te lexuesve nga 175 botes qe kemi pasur, gjithmone jane Shqiperia e Kosova me te pakten 80%. Me pas vijne shqiptaret nga Maqedonia e sipas vendeve me % te larte emigracioni me shqiptare. Ketu kam zmadhuar harten qe te shihet Shqiperia/ngjyra per indeksin GHS

Ndersa per Kosoven te dhenat mungojne sic mund ta shihni ne pjesen e zmadhuar te hartes me ngjyre gri.

Sa e pergatitur eshte Shqiperia per nje epidemi infektive nese fillon ne vend dhe ne rajon ose per nje Pandemi globale?

Dr.Besi/DBMI

Me 14 Shkurt raportohet: “Drejtori i Programit te Urgjencave per Ballkanin nga OBSH-ja, rrezikun e konsideron te ulet per mberritjen dhe perhapjen e koronavirusit ne Shqiperi dhe ai mbeshtet plotesisht masat qe ka marre Shqiperia” [burimi: klik ketu]

S’vlen te komentohet drejtori, i nje sektori rajonal i OBSH-se ndryshe do thuhej: lexon ai c’thote bosi i tij i madh, qe praktikisht po lutet ne Twitter & Facebook per me shume fonde per OBSH-ne [nga shtetet anetare] dhe dy - kur te gjithe jane ne tension qe mund te perhapet koronavirusi ne te gjithe globin e te kthehet ne pandemi, s’ka me zona ‘me rrezik te ulet’ [tani qe shkruaj mund te jene 3-5 te infektuar ne Shqiperi dhe ata mund te jene pa simptoma] nuk ekziston nje shtet ne planetin Toke me masa te plota qe mund te kontrolloje koronavirusin

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne keto raste, eventet ‘black Swan’ mjellma e zeze, pershkruar nga filozofi e propabilisti N.N. Taleb, per te cilin kam folur shpesh te DBMI, si ‘ngjarje te paparashikueshme, konsekuencat e te panjohures & fuqia e rastesores’ pak paranoje fillestare eshte cmimi qe duhet te paguajme per tu pergatitur ne maksimum.

Me mire te kete nje doze paranoje sa te thuhet: Shqiperia eshte gati e ka marre masa te plota! Si arrihet kjo, e te perdoret nje

udhezim standart nga nje zyrtar i OBSH-se per te konfimuar nje linje te dobet llogjike; ne vendin me te varfer te Europes kur ne Britani kalon vendi ne panik sa zbulohet nje rast me infeksion. Mbajme mend, nga sa me siper B. e Madhe eshte vendi nr.2 ne bote pas SHBA-se me i pergatituri ne epidemi. Asnje vend s’ka arritur 100 piket.

Dr.Besi/DBMI

Nese nisemi nga deklaratat zyrtare duhet ti pasqyrojme disa, sic jane dhene per median e publikun, dhe me links perkates: 1.Shqiperia ‘ngelet vend me rrezik te ulet per koronavirusin’ [bazuar ne rekomandimet e OBSH-se] klik: TASK FORCE PER KORONAVIRUSIN, MASAT PARANDALUESE - News, Lajme - Kanali 7 [27.01.2020]

2.Shefi i Njesise Kufiare te Inspektimit Shendetsor ne Rinas, deklaron per TV ata.gov.al ‘situaten e kemi nen kontroll’ Klik:”Në Shqipëri nuk ka vend për panik nga koronavirusi” [29.01.2020]

3.BotaShqip (a) do rregjistrohen gjithe udhetaret (b) jane percaktuar 2 vende karantine ne Shqiperi, klik: Shqipëria merr masat për koronavirusin, caktohen vendet për karantinë [06.02.2020]

4.TVKlan raporton per mbledhjen e 3-te te Task Forces dhe per ‘5 persona te dyshuar por qe kane dale me grip te zakonshem’ Klik: Shqipëria rrit masat për koronavirusin [07.02.2020]

Ne fq. e Ministrise se Shendetesise (klik) Masat e marra për parandalimin dhe përhapjen e koronavirusit të ri në Shqipëri:

jane 11 masa dhe informacioni perditesohet qe nga data 09-13 Shkurt, te pakten keto duken ne faqe. S’do merrem me masat e pubikuara & kapacitetin to cash that cheque [sic] P.sh. eshte tej meje te ndalem ketu e te analizoj masen nr.11 [shihe me printscreen] duke fyer inteligjencen e lexuesve.

Nje gje te mbrosh shendetesine publike [sic kam bere ne cdo kohe]tjeter

te merresh ne te tilla shprehi nga vendi me

shendetesine me te dobet ne Europe. Ne nje kohe kur te gjitha konkluzionet globale tregojne sa te pa-pergatitur jemi dhe qofte vendi nr.1 e nr.2 ne bote, ShBA & B. e Madhe s’plotesojne parametrat te thone: “survejance shume te mire…funksionon me se miri…kapacitete te nevojshme…” por marrin respektivisht

83.5 pike e 77.9 pike [nga 100 ne Indeksin GHS] duke qene ne nivel mesatar.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Shkrime te tilla, e bardha ne te zeze, s’do i quaja delir as mburrje politike; se jane tej naivitetit; tregojne mungese te theksuar profesionalizmi e pergjegjesi ne komunikimin publik.

Cfare do ndalem eshte semantike e menyra si adresohet problemi ne esence. Disa do ti sjell sic jane, me c & p me pas. [1.] Gabimi kryesor e nr.1, megjithese fq. eshte e ministrise se shendetesise; jepet urdheri i ministres e akoma aty ka ngelur i tille: Urdhër i Ministres datë 24 Janar 2020 për

“PËRFORCIMIN E

PËRGATITJES PËR TU MBROJTUR NDAJ DEPERTIMIT SË KORONAVIRUSIT TË RI DHE PARANDALIMIT TË PËRHAPJES SË TIJ NË SHQIPËRI”

Nuk eshte gabim

nje urdherese nisur nga data [24. Janar. 2020] te jemi korrekte pasi ne ate kohe nuk ishte semundja e perhapja ne nivelet sotme [pas ~3 javesh] por sot Koronavirusi ka tejkaluar Sistemet Shendetesore dhe Task Forca duhet te jete multilayers (sic) si pergjigje totale qeveritare, ku COVID-19 eshte vetem nje faktor, sado primar. Cfare do te ndodh me pas? Qeveria duhet te analizoje e kordinoje pergjigje totale per udhetimin, impaktin ne ekonomi, financa, tregti, emigracion, familje, te semuret aktuale, rezerva ushqimore, llogjistike etj.

[2.] Hartimi, semantika dhe toni. Ministrja & Ministria e Shendetesise dalin si nje strukture ne veten e 3-te, siperore e jashte situates duke pasuar pergjegjegjesine tek ISHP e QSUT. ISHP permendet 7x e QSUT 4x [instituti i shendetit publik e qendra spitalore universitare]

Dr.Besi/DBMI

Vertete te dyja kane specialiste e pergjegjesi por u mungojne kapacitetet ne rast epidemie me 00-000 paciente te infektuar; eshte praktikisht e pamundur te mbajne kontroll ata cdo gje. [3.] Kjo eshte gjuha e perdorur ne urdherese [me copy/paste] 1. Instituti i Sh. Pub. (ISHP) në bashkëpunim me… të përcaktojë.. 2. ISHP të përforcojë… 3. ISHP të përgatisë përkufizimin e… 4. Shërbimi i sëmundjeve infektive në QSUT … . …. të përgatisë… 5. ISHSH të sigurojë… 6. ISHP në bashkëpunim me … të përgatisë.. 7. QSUT … dhe…. të kryejnë …të përcaktojë … 9. ISHP të koordinojë… 10. Fondi i … të marrë masa … 11. Ngarkohen ISHP, ISHSH e FSDKSH për ndjekjen e zbatimin e....

Cdo gje eshte: te bejne, te kryejne, te pergatise, te percaktojne; largmeje, ngarkohen ata/ato, duke sjelle qe Min. e Sh. te ngelet si strukture ‘above it all’ e trajtuar nje rast te tille si pjese rutine te detyrave qe ka ISHP, QSUT etj; kur infeksioni nga Koronavirusi eshte cdo gje por rutine [para/ sapo hyn ne vend] Nga urdheresa del se Min e Sh. ka nje pergjegjesi: te percaktoje kush duhet te beje cfare, por ne rast te koronavirusit situata del nga kontrolli e duhen perfshire edhe policia e ushtria. Min. Sh. ka ‘skin in the game’ [investim/ pergjegjesi direkte]e duhet te sillet si e tille, cdo gje fillon e mbaron aty sa i perket mjekesise. Ministria merr pergjegjesi mbi vete e cdo here ne raste te ketij niveli, flitet ne rang-shteteror e kombetar e me peremrin Ne – te-gjithe-se-bashku! S’cakton te tjeret te ‘kryejne e bejne’ por del ne krye te puneve duke qene pjese e nje zinxhiri ne terren, ne cdo kohe. Per me teper, Shendetesia Publike ne Shqiperia s’fillon me ISHP as mbaron ne QSUT, jane nje mori mjeke e infermiere, mami e laborante, personel mjekesor ne 4 anet e republikes, ministria flet me Ne.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne te gjithe, shendetesia ne total por jo vetem ata, eshte shteti shqiptar e aparati shteteror dhe perdor peremrin per te gjithe personelin e gjithe pikat e vendit [jo vetem ne Rinas] Fjalia e fundit eshte: “Janë hartuar planet e reagimit në varësi të shkallës së rrezikshmërisë në spitale & ekipe mjekësore të përgatitura”

Raportohet nje rast ne France e Itali, Amerike & Britani; vendet kalojne ne panik duke pohuar qeveria & ekspertet mjekesore NA MUNGOJNE KAPACITETET

ne rast epidemie, Kina me miliona

personel ushtarak e logjistike pa fund, Amerika e vende me burime kolosale, te gjithe thone: Kemi Mungesa. Nuk ja Dalim Dot!!! Ne Shqiperi s’ka nje fjale per keto…as per ‘sipas mundesive e kapacitetit tone’ as ‘nese vjen infeksioni ne Shq., mund te rezultoje me pasoja katastrofike’ Si pohojne vendet e tjera, qe kane frike reale e pergjigjen realisht; eshte e pamundur te flitet ndryshe kur s’kemi vaksine, kurime e asgje per te luftuar kete perhapje; njohurite na mungoje pasi eshte ende heret per te ditur, ku, kur, si dhe pse-te. Lexuesi shqiptar brenda e jashte vendin i nxjerr konkluzionet vete. Ky mentalitet & menyre e te berit te puneve reflekton diletantizem qe buron nga amatorizmi dhe mungesa te theksuara profesionalizmi. Nuk po kerkohet shume ne kete moment as hapa te shpejta por seriozitet e korrektesen qe meriton taksapaguesi e publiku shqiptar. Pasi situata ne total dihet dhe nuk mund te injorohet: 

Shteti, Min. e Sh., e asnje nga inst. Nuk kane pergatitur nje faqe te plote te shendetesise publike online mungojne semundje, barna, harta diagnostike, shpjegime cilesore e thelbesore, por dhe elementare. Mjekesia zytare shqip online s’ekziston. (1995-2020 jane =25 vite) 86

Dr.Besi/DBMI



Spitale rajonale me investime ne 30 vite s’kane faqe online, jo larg te shkojne por te mesojne nga nje spital kufitar [Sp. i Janines] perditesimi ka transparence te tille sa publikohen edhe tenderat per mouse mats. [fleta plastike/gomes ku vihet mausi ne kompjuterat e spitalit] Spitali Ushtarak, sot Qendra nr.1 dhe e vetme e Traumes ne vend s’ka faqe online. Ne do te dish me shume klik ne titullin e librit. 1 vit me pare publikova nje monografi, ku kam analizuar nga telemedicina [dormante prej vitesh] spitale rajonale, qsut, etj. Klik per: Urgjenca - monografi publikuar te DBMI_ISSUUme 05 Mars, 2019, 247 fq.

Nisur nga sa me siper e plot mangesi/ dobesi ne terren; faqe prestigjioze boterore [raporti i CIA] e ministri te jashtme perendimore, fq. madhore biznesi e blogje udhetimi me keshilla personale, te gjitha

darkortesohen ne nje pike: “mos rafsh per urgjencen ne Shqiperi – s’po perifrazoj shprehjen tone - literalisht shkruajne keshtu

(lexues: i gjen shembjtj me links ne librin tim Urgjenca) dhe ju thone: ne ju bie rasti, pervec urgjencave te vogla… mos shkoni ne urgjencat publike por vetem ne spitalet private (dhe listojne 1-2 te tilla) e menjehere kthehuni ne vendet tuaja. Ne ane tjeter duhet te shtoj, nje a disa individe, nje a disa praktika jo te drejta e aprofesionale, disa a shume individe te korruptuar, nuk ja ulin rendesine as vleren Shendetesise Publike ne Shqiperi qe do trajtuar e mbrojtur si aset kombetar per hir te profesionisteve te dedikuar ne gjenerata; dhe sot per hir te popullates e cila ka nevoje cdo dite e me shume per te. Pse perkrah shendetesine publike, si koncept e sistem te stabilizuar (cdo gje qe paraqitet sot, eshte nga tradita e shkuar, pasi ndryshime substanciale nuk ka) s’do thote se jam dakort me

individet ne drejtim e praktikat e tyre.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Theksi im ngelet te manaxhimi i burimeve & efikasiteti. Pasi u largua individi I.B (ne rastin me te mire kish mungese te theksuar pergjegjesie e aftesish dhe ka lene gropa tragjike ne financat shendetesore per vite ne vazhdim, si tenderat per sterilizimin, check-up etj per te cilat kam shkruar)

nga drejtimi i ministrise, pata

shpresa per pune drejtuese me te mire. Kur postoja cdo dite te DBMI, me shkruanin punonjes te ndryshem te ministrise se shendetesise per keq-manaxhim e mungesa te niveleve elementare. Disa here kam thene [ne biseda private] si erdhi ideja qe nje ministri madhore e shtetit me pune pafund ne sektor vital - te ndahet ne dy pjese: ministria e shendetesise dhe e sherbimeve sociale?! Me ankoheshin per bjerrje kohe e fondesh, s’kane mundesine ose s’dine te paraqesin studime e projekte ne instit. Europiane; fondet per shendetesine qe i perkasin Shq. digjen/ humbin; s’kam publikuar te tilla se i konsideroj te paverifikuara as kam kerkuar dokumentacion e prova shtese; por kam thene DBMI s’eshte platforme per denoncime keto ju perkasin te tjereve e medias ne vend. Metodika e mentalitet si me lart reflektohet jo vetem brenda vendit por edhe ne bashkepunimin me te Huajt. Natyrisht s’ka si te ndodhte ndryshe

Materiali eshte postuar ne DBMI-Google-blog (dbmi primar) DBMI-Facebook, DBMI-TWITTER e te DBMI-ISSUU. (2018) Sjell 2 links ti shihni dhe aty: DBMI_FB postuar si: (vetem) nje Min. e Shendetesise qe NUK di parametrat, faktet e statistikat me bazike per popullaten e saj; mund te shprehet ne kete forme. Dhe me kete gjuhe! Shq. jane "popull i kalitur" (linkun, te komentet) klik ketu (07.Mars. 2018) dhe te DBMI-ISSUU ne librin Korrupsioni ne Mjekesi dhe Sinjalizuesit (130fq.) publikuar me 15. Mars. 2018 eshte ne fq.76, klik ketu

Dr.Besi/DBMI

Jo me kot, shendetesia publike eshte ne kete nivel aktual dhe antagonizmi e pershtypja jo-e-mire e popullsise po shkon ne rritje.

Si e paraqet Ideksi Global i Sigurise se Shendetit Shqiperine aktuale. [GHS] Shqiperia ka 52.29 pike nga 100, sjell 1f.q raport, te gjithe me print-screen per lehtesine e lexuesve. Shendeti ne total, parandalimi e pergjigja jane pikat me te dobeta. Kjo pasqyrohet dhe ne tabelat boterore te kualitetit te shendetit te qytetareve, p.sh ne Bloomberg Healthiest Nation, Shqiperia figuron ne vendin e 43 pas Bosnjes e Hercegovines [nr.42] e Malit te Zi [nr.41] Ne 2018. Ne 2017 po ne kete klasifikim ka qene ne vendin e 50-te poshte Panamase dhe Omanit. 89

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dr.Besi/DBMI

Shqiperia eshte ne fq.118 klik per ghsindex 2019 (316fq.)

Koronavirusi/ Transmetimi i Infeksioneve & Shqiperia Autoritetet e shendetesise (ekspertet e smnd. infek., mbikrobio., shend. publik, virologet & epidemiologet) te percaktojne zonat e riskut/ public hotspots (sic) me pershkallezim infeksioni per viruse

gripale

(COVID-19

eshte

nga

familja

koronavirusve/grip-shkaktare) ne zonat kryesore te vendit (sâ&#x20AC;&#x2122;jane vetem aeroportet) qe perfshijne: 91

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

    

portet dhe te gjitha pikat e kalimit kufitar transporti urban dhe transporti inter-urban nder-lidhje & furnizimet e bizneseve qendrore/lokale qendra madhore komerci, shkollimi, banjo publike etj trena, taksi, posta dhe biznese madhore te cilat ndajne mallra/ ushqime neper shtepite e klienteve… keto pika kthejne nje ‘infeksion standart’ > ne kontaminim te nje zone lokale > epidemi ne nivel kombetar > pandemi. Eshte imperative te pergatiten harta ne ‘infection rates’  sapo te shfaqet rasti i pare te dine ku te kerkojne (gjetja e origjines) te izolojne e te de-kontaminojne keto zona.  te dihet disi ‘shpejtesia & rrezatimi i transmetimit’ ne nr. & % e personave qe mund te preken ne ate zone.  lajmerohen qytetaret per pjeset e rrezikshme, e me pas evitimin e levizjes, kontaktit e si veprohet ne vijim

[1.] antagonizmi 30vj. mes qytetarit e politikes & mosbesimi i individit ndaj shtetit; ne rast perhapje te infeksionit nese cohen ne konkluzionin llogjik; me kritika, kundershti e rebelime; demtojne shendetin individual & rrezikojne komunitetin. [2.] Eshte ne interesin tuaj te bashkepunoni me autoritetet dhe te ndiqni keshillat e mjekeve qe do te perpiqen sipas mundesive & burimeve qe ka Shq., [3.]Ne kete aspekt, ndoshta ndihmon nje kujtese nga DBMI: “rekordi yne kunder viruseve ne SHBA, Kine a Shq, nuk eshte edhe aq i mire” 92

Dr.Besi/DBMI

Ne vende jo te mire-pergatitura ne/per keto situata - si tregoi termeti i Nentorit 2019 me 50 te vdekur e 00-000 te pastrehe ku autoritetet u pane ne pozicion te dobet, me reagim jo-profesional e te vonuar, mungesa ne pajisje elemenare dhe pa-aftesi ne kordinim per kerkim/shpetimet – pasojat do rendojne edhe me shume…Theksoj, nga ana njerezore shpesh jane munduar por profesionalizmi mungon

Nese je lexues i ri te DBMI dhe deshiron te dish me shume ne punen e autorit per informacionin & edukimin mjekesor, mund te lexosh nga librat e mi (48 e-books) publikuar (klik ) te DBMI-ISSUU… “Analogjia e Ures se Prishur”

Nese neser do prishej nje ure e nje politikan thote: “te mbledhim nje konsulte mjekesh ose me mire fare te bejme nje konference mjeksore; dhe t’jua leme aty te na e zgjidhin kete pune” do konsiderohej me teper se gafe ose kombinim anormal mendor; ky person do diskretitohej qofte ne Shqiperi - ku koncepti duket i pamundur. Eshte intutitive - si ajri qe thithim e drita qe shohim qe pa pasur nevoje per verifikime shtese ndaj te gjithe e dime se per ri-ngritur uren duhet te mblidhen: arkitekte, inxhinjere, muratore, hekurkthyes, karpentiere e cdo profesion tjeter por qe lidhet me ndertimtarine. Si ndodh ne Shendetesi? Cdo kush ka nje opinion. Dikasteret jane politizuar, pervertesuar e personalizuar; ne keto 30 vite. 93

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Jo me kot; jo shume vite me pare (2-3) ne nje a cdo ankese standarte qytetari shtonte: eshte shendetesia e Beqjes. Ministri nga dje, sot nje -ish. Si qytetari, shendetesia publike dhe hallet e te dyve; kane ngelur njesoj dhe po aty ku ishin para z. I.B. Te gjithe japin mendime e urdhera me detaje mikromanaxhimi si duhet te veprojne mjeket e infermieret - shkojne u japin leksione neper spitale - pa ndaluar te mendojne: cilat jane pershtypjet e personelit, mjeke e infermiere, laborante e sanitare, radiologe e deri rojet neper spitale.

Keta jane njerezit e sistemit qe e njohin me mire; vuajne e gezojne te paret ne mungesa e pune mire-bera. Kaq normale eshte praktike e tille sa po rezulton e pamundur te eleminohet edhe sot. Por. Me nje POR te madhe. Flas per brenda sistemit e punes se tyre. Jo ne manaxhim, public policy (sic) e drejtime. Kam shkruar shpesh te DBMI. Mjeket nuk duhet te jene shefa e drejtore, ne fakt e per me teper - sa deme kane sjelle e diskretitim publike ka pasur; per te pakten 15-20 vite duhet vene nje moratorium: doktore - jo drejtore. Jo vetem i lirojme nga administrimi [pune qe as tranjuar per te, as e dine, e kurre se kane bere mire] por perqendrohen te vizitat ne nje vend ku ankohen se â&#x20AC;&#x2DC;doktoret po ikinâ&#x20AC;&#x2122; por ri-kthejme besimin publik qe identifikon mjeket drejtues [te gjithe] me KORRUPSIONIN.

Dr.Besi/DBMI

Nuk ka mjek ne Shqiperi te jete me i madh se Shendetesia Publike. Nuk ka si te kete. Dhe ne qofte. Nuk duhet te jete!!! Nga konceptimi dje [baballaret e mjekesise shqiptare] ne aplikimet me pas e sic tregoi praktika ne ~75 vite konsolidim te shendetesie publike, nuk ka vend per violine te I.re as violina te para, sipas pozicioneve. Te gjithe jane pjese e nje orkestre.

Nese dikujt si pelqen, ndjen se eshte me i madh se institucioni [si mendon ai/ajo] rruget jane te hapura te sillet e te beje c’te doje, shkon ne privat, hap kliniken e tij e me radhe. Shteti & taksa-paguesit duhet te kuptojne se rezultate ne drejtim nuk kane. Kam shpjeguar, jane 3 shkolla boterore mendimi ne kete: 

mjeket jane manaxher shume te keqinj, kane shkaterraur spitale ndaj duhen sjelle njerez me track record ne manaxhim, ku kane drejtuar biznesee institucione me sukses.



Ka pasur mjeke qe kane drejtuar mire shume spitale, dhe pse mos te jene mjeket drejtues?



Meqe jane brenda e njohin sistemin, ti tranjojme ne manaxhim-biznes, admistrim, HR & PR. (ideja, Harvard, 1990)

Keto jane specifika boterore, ne adaptohemi me to se jo te gjitha vlejne per ne [e vendet ish-komuniste] By en large (sic) mjeket [nga backgroundi] s’kane pasur as kontakt direkt [sistem komunist] as tranjim formal me vone ne ekonomi, biznes, financa, manaxhim etj. Praktika me doktore-dhe-drejtore, Shendetesine Publike e ka demtuar shume. Do ndryshuar, asap. 95

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Pika thelbesore nr.2 ne shendetesi eshte viti 0 – every single time! (sic)

Ne komedine e Molierit, kur Sganarelle qe po pozonte si mjek, pacienti i tij Geronte i thote: “doktor, une e dija se zemra eshte ne te majte dhe melcia nga e djathta” i pari pergjigjet: “Nous avons changé tout cela” Nga toni na del edhe keshtu: ti mos e vraj mendjen, Ne i kemi ndryshuar te gjitha keto gjera’

Ku jeton humanizmi i zhvilluar e kuptohen problemet ne esence, njerezit dine te dallojne profesionistin nga e pergjithshmja. S’bejme fjale per te gatuar nje darke, fusim nje buke ne furre a te ndihmojme nje fermer ne fushe; ku me ca instruksione te thjeshta e pak deshire te mire, mund te arrihen dicka nga fillestaret e amatoret. Flasim per profesione specifike - si mjekesia - qe te gjitheve na duhet e natyrisht kemi pershtypje per te por s’konsiderohet te gjithe eksperte sepse ‘u dhemb koka ose politika ju hedh ne preher nje dikaser te tere. Ideja e dhene ‘me Ne gjerat do jene ndryshe’ e do bejme shendetesi ‘nga e para’ ose ‘jo sic e benin te tjeret’ sjell pasoja te demshme. Shendetesi ndryshe nuk ka, Sa kohe qe eshte ai vend e ata njerez; punohet e ngrihet mbi traditen nga dje. 96

Dr.Besi/DBMI

Me fokus ne manaxhim & efikasitet; duke ruajtur te shkuaren ne harmoni me te sotmen. Drejtuesit politiko-shendetesor fshihen pas nje psychobabble (sic) thone shume gjera pa thene asgje. Ne fakt nese individi para tyre e di si jane punet, mund ti

zere fare mire e fare lehte por ne nje vend ku as fjala e llogjika, as prestigji e pergjegjesia politike e as masat adminsitrative e ligjore s’kane shume vlera; veshtire se ngre peshe argumenti. Ne kerkimet qe beja online - per monografine Urgjenca - kam gjetuar fjalime, intervista, te thena e kalamitete (sic) te atij niveli qe ne vende normale <24h personi do jepte doreheqejen per genjeshtra (ne i ben me dashje) ose pa-aftesi (nese s’ka keshilltare/ eksperte qe ta mesojne ne c’duhet folur ne ate fushe) Ne

dege specifike kur flet me shifra, parametra e % ngelesh ne rekord, do vije nje kohe kur dikush te thote: ‘more c’fare ben?” Kam pare te dhena nga ministra te shendetesise me gazetare perballe, me kamera e lapsa; ne rekord publik; duke folur ne stil te lire me nr & % ku shendetesia do ja kalonte Janines, Gjenoves e Mancesterit [kam shkruar per kete, si/dhe/ pse] ne nivelin me

amatoreskt qe mund ta beje vec nje i ardhur nga klube e pube. Kete e sheh online e terren, faqet e ministrive jane praktikisht faqet e politikanit/minstrit te kohes [foto, fjalime, nisma, levizje, vizita etj]

Kur iken ai/ ajo, njesoj sillet edhe tjetri/tjetra qe vjen me pas. Si ndodh ne boten normale? Minimumi, ministri ben Share nga ministria. Ne Shq. kur postojne gjerat me banale ministrat eshte ministria [institucion shteteror/ publik] qe ben Share nga ministri.

Ky mentalitet ka rezultuar vrastar e asnje s’do ta pranoje: Shendetesia Publike Shqiptare eshte aset kombetar i ngritur me mund, dije, djerse e shume sakrifica ne gati 100 vite, nuk i perket individit drejtues - per nje periudhe kohe - te behet fytyra publike e saj as te pervetesoje si arritje te shkuaren e paraqitur si pune te sotme.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sepse, ashtu, prishen gjerat, dhe keshtu sic jemi nuk ndertohet per te ardhmen. Ne Shqiperi akoma nuk eshte ndertuar nje spital i ri, per cfare viti 0 flasin politikanet ne 30 vite? S’eshte me vetem ceshtje shije [opinioni] personal nje autori mjekesor sot, eshte situate sureale qe ka dale nga kontrolli. Pertej luftes politike qe ne vende si Shqiperia eshte ne nivele brutale te papergjegjesise, duhet bere nje ndarje e shtetit/ detyres me kundershtarin partiak. Nese drejton sektore vitale [si rendi, drejtesia, arsimi, shendetesia] individi-politikan duhet te mbaje

nje fare dinjiteti e dekori; per me teper te kuptoje aftesite e tij pasi me nderhyrje te kota, fjale boshe e dalje non-stop ne publik perkeqeson punet cdo dite e me teper. Jetojme ne epoke ku secili do te duket, njerezit kane deshire te flasin me cdo forme por kjo sjell humbje te vete-kritikes e vete-ekzaminimit. Individet-drejtues flasin me gjuhe te cuditshme pa thene asgje specifike, aq me pak te dobishme [si motivacion] Ne vend te ‘mobilizojne trupat e tu japin shprese per sot-e-neser’ shkaterrojne spontanitetitn,

besimin,

kuptimin

faktoret

baze

manaxhimit te detyrave. Me shume kohe lejohet te sillen keshtu me teper perkeqesohen punet. Ata/ato flasin. Nuk jane ne dialog. Nje logorre e pafund edhe ne periudhat e

problematiken me specifike. Per ta vlen aparenca, posti e fjala. Publiku kerkon esence, sherbim e pune. Ne cdo nivel te shtetit ne 30 vite njerezit ankohen se kjo metode ka arritur ne nivele te paprecedente! Por objekti i librit eshte shendetesia ndaj shqetesonfakti: “Shqiperia ka marre masat & eshte e mirepergatitur” Ne te gjithe planetinjane te rezervuar e i zgjedhin me kujdes fjalet se asnje shtet s’do qytetaret ti kalojne ne panik e shpesh mbajne te fshehta duke mos treguar gjithshka.

Dr.Besi/DBMI

Por s’flitet keshtu kur se dime sakte c’kemi perballe e shohim deshtimet/ friken e vendeve me kapacitete qe shendetesia Shq. si mendon ne endrrat me te guximshme. Dikush mund te mendoje, a kane sens, mase e turp, individe te tille? 2-3 muaj me pare u pa

sa i papergatitur eshte shteti ne tragjedi madhore e fatkeqsi natyrore [termeti nentor-dhjetor 2019] dhe si nuk mendojne sa te zbuluar dalin ne publik?[Shqiperia nuk kish nje qen per kerkim-shpetime nen rrenoj, erdhi ekipi Kosovar me nje qen te tille]

Ne rrethana normale bile abnormale, nga e para kjo nuk do ndodhte POR ESHTE praktike 30 vjecare, ku te gjithe flasin cfare te duan pa asnje pasoje, me pasoja kuptohen: politike - populli nuk te voton, administrative - merren masat perkatese, ligjore individet me pretendime te pabaza [ku humb buxheti i shtetit] kalojne nen hetime me pas ne gjykime dhe/ose denime. Ne nje fjali: secili ben sic bejne te tjeret. Nese nga lart nuk i rregullon askush e as mund te vete-rregullohen, presioni social ne masen me te madhe nuk ekziston; media dhe publiku e kane humbur fuqine [ndoshta se kemi pasur asnjehere] per ti vene para llogarise, te terhiqen, te mendohen, te maten ne cfare flasin e bejne. Jemi para nje situate perverse e cila nuk mund te shkoje me keq dhe ku asnjeri nuk flet te verteten; per deshtime, mungesa, vonesa e kapacitete sipas mundesive aktuale qe ka Shqiperia; te tilla qe njihen brenda e jashte vendit … ndaj dhe analizat kritike s’dine ku te ndalen me pare.Per hir te argumentit, pranojme se Shq. ‘ka marre masat, rreziku eshte i ulet &

autoritetet jane gati per cdo eventualitet’ Le te themi se paraqiten 1-5-10 raste me koronavirus pas nje muaji. Jane 2 teste serologjike qe kapin antitrupat [reagim i sistemit imun ndaj virusit] qe vlejne per hetime/ mbikqyrje, jo per te konfirmuar diagnozen pasi nuk dihet virusi specifik.

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Testi tjeter eshte testimi molekular/ gjenetik, koronavirusi ka ARN dhe perdoret nje teknike e kundert e leximit te reagimit zinxhir te polimerazes (Rrt-PCR) ku shihet gjenomi i virusit e konsiderohet diagnoza pozitive per te pakten dy targete gjenetike. Mund te kete testim negativ ose rezultatet s’kapen ndaj ka parametra strik ne varesi te shume fakoreve, eksperienca dhe ekspertiza e personelit, mjetet, ambjenti laboratorike, tipet dhe gjendja specimenit te testuar, rekomandohet disa specimene njekohesisht nga bronket, sputum, trakeja, nazofaringu, serumi e fecet ) perr te konfirmuar eshte

apo jo koronavirus. (sipas CDC) bota ka vetem 168 laboratore te

afta ta bejne kete analize. Nje analize tipike per kete virus zgjat 12h ne laboratoret me te mire [kur behet urgjentisht] normalisht pergjigja kerkon 40-48h, si ka saktesi ne c’semundje eshte [koronavirus a grip standart] dhe ne kushtet me te mira te mjekesise moderne? S’eshte qellimi i librit te analizoje politiken e si drejtohet shteti por Shendetesia Publike Nuk Mund & Nuk Duhet te Drejtohet Keshtu.

Min. e Sh. s’mundet

vetem ‘te urdheroje ISHP e QSUT’ ne cfare e si ta bejne’ (te dy inst. ate pune kane detyrim primar: semundjet) por te krijoje strategji kombetare ne parandalim, izolim e karantine; veprime qe nese do beheshin ne QSUT - si kam shkruar lart - ne pjesen me njerez me vulnerable ne Shq (te semuret) sjellin pasoja fatale. Per me shume ne mendimin e njerezve per shendetesine publike, klik ne titullin e librit tim: Korrupsioni ne Mjekesi e Sinjalizuesit, 130fq. publikuar 15.03. 2018.

Shembull konkret: ne

te tilla raste te ka rendesi bashkepunimi. Nje popullate qe ka humbur besimin te shteti e politika, adminstrata shendesore e shendetesia publike; si flitet ex katedra [me leksione] Shkohet mes tyre dhe u merret mendimi. Fjala kyc: transparenca/ ndershmeria, sjellin bashkepunimin. 100

Dr.Besi/DBMI

Ne keto 2 muaj shtetet po bejne inventarin e aftesive/ mundesive per te ditur(a) kapacitetet vendore (b) reagimin publik. Shq. Ka detyre te llogarise: ne raste epidemish te dala nga kontrolli, bie rendi social e ‘njerezit marrin rruget, ka zenie, grabitje, dhunime e cdo te lige’ nga paniku, frika, keqinformacioni e perceptimet e gabuara. Vendit i vihet flaka nga cdo opozitar a qeveritar me deklarata/ akuza te pamatura e te paprovuara. Pasojat jane eksplozive. Ne Janar qeveria Meksikane pyet popullin sa besim ka ne kapacitetet shendetesore te vendit; 37.6% besojne se kane mjaftueshem mjeke e specialiste, 58.4 % nuk besojne se ka mjaftueshem mjeke. Ne nr. spitalesh e llogjistike 31.1% besojne se mjaftojne, 66.6% s’besojne. Ne mjekime e terapi qe ka shteti ne dispozicion 23.7% e publikut beson se mjaftojne por 71.5% thone s’dalin ilacet. (burimi: ketu]

101

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Keto studime e analiza jane detyrime primare, jo intervista e premtime e personalizime; epidemite e pandemite kur te zene deren nuk bejne diskriminime. Shqiperia ta kuptoje nga jave e muaj me pare, pa bashkepunimin e publikut situata del nga kontrolli & s’ka bashkepunim pa integritet/ besim. Ndaj vendi s’ka 1 studim ‘te korrupsionit ne shendetesi’ i fundit eshte nje ankete e B. Boterore 2002 (per vitin 2001) qe e kane bere te huajt ne Shq.. Keshtu nuk duhet as nuk mund te vazhdohet… Skin in the Game (sic) Ne do vazhdonim me analogjine e ures: Fenikasit e Asiriane per tu siguruar qe ndertuesit kishin skin in the game [ndajne rrezikun, kane c’te humbnin] pas ndertimit te nje ure, i vinin te flinin nen ure. Ndoshta drejtuesit e shendetesise duhen vihen ne ‘rradhe me pacientet’ kur semuren e te shohin c’do te thote shendetesi problematike kur e provon vete sherbimin. Nese pyet shume qytetare, pergjigja e pare eshte: Politikanet. Te ndalojme se eshte gabim i pare [keshtu lindi tek ta, mentaliteti i vitit ZERO] SHENDETESIA S’DUHET TE JETE PROBLEM POLITIK por vazhdimesi e aparatit

shteteror tej politikes 4 vjecare te partive ne pushtet. Duke qene se shendetesia eshte me kompleksitet te larte, drejtuesit e tyre fokusohen ne anet e gabuara 

Fjalet: do e bejme ndryshe. Realiteti: inerci e mefshtesi. Gjerat lihet si jane dhe natyrisht shkojne me keq.



Padituria, jo gjithe drejtuesit jane djaj te korruptuar por te gjithe deri tani [pak perjashtime] duke qene (a) te paprovuar ne manaxhim (b) pa njohuri ne shendetin publik e mjekesine, nuk mund te mesojne nga e para ne nje periudhe te shkurter; ndaj vazhdojne me rrymen e perkeqesojne gjerat

102

Dr.Besi/DBMI



Risk aversion (sic) ne teori flitet per ndryshime madhore [viti 0] e vizione radikale, sa marrin karriken kane frike te bejne reforma afat-gjata dhe ndryshime cilesore



Kostot, jane faktor real sidomos per nje vend me GDP te ulet e pa investime te huaja sic eshte Shqiperia. Kudo perdoret kjo si shfajsim, nga ndertime te reja, aparatura shtese e ngritje rrogash. Ne ane tjeter humbjet, firot, tenderat e cuara dem & vjedhjet perjashtojne faktet thelbesore te ndryshimeve ne shendetesi, qe jane: miremanaxhimi dhe efikasiteti; i burimeve aktuale. [kam sjelle 6 shembuj ne librin korrupsioni ne shendetesi dhe sinjalizuesit, si 2 vende Europiane kane ndryshuar sisemin, e disa te tjera ne bote- pa asnje investim shtese.

“Une besoj te njerezit e bashkekombasit e mi; vendi ka pasur, ka e do kete; te drejte, te ndershem e te afte; djem e vajza ne mjekesi e detyra drejtuese; te cilet kane nevoje per harmonizim, motivacion dhe mbeshtetje; ku secili ben pjesen qe duhet - nga mjekesia e lart - ne dobi te shendetit, Shendetesise Publike dhe gjithe Shqiperise ne teresi.” [besi, dbmi, shkurt, 2020]

103

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. VI. Si te pergatitet Shqiperia ne COVID-19 1.) Informacion, transparence, besim; ka shume rendesi qe autoritetet shteterore & shendetesore te qartesojne publikun ne rendesine dhe pasojat e infektimit nga koronavirusi i fundit. 2.) Bashkepunim, strukturat qeveritare duhet te lidhen me ato te cdo qyteti, shendetin publik, policine e shtetit dhe te gjitha pikat kufitare; me kontroll ne udhetaret, emigrantet shqiptare ose te huaj, udhetimet per tregti e biznes, artin dhe ato zyrtare; cdo person duhet te kete regjistrim e kontroll; ne keto pika duhen lajmerime ne disa gjuhe e disa pyetesore te shkurter per pasengjeret. Cdo pike te kete personel shendetesor per evaluime, nese ka nevoje per investigim me te hollesishem te terhiqen me metoda te sigurta ne qendrat me te aferta te kualifikuara shendetesore. 3.) Autoritetet nuk duhet te neglizhojne kete kercenim madhor, ku mbi 1/3-ta e botes [>72shtete] kane aktivuar kufizime te nje forme a nje tjetre per udhetimet nga/drejt Kines (Rusia sapo ka mbyllur kufirin me Kinen >2600 milje) e disa vendeve te tjera.

Shqiperia duhet te kete strategji me pika te percaktuara nga Veriu ne Jug, Lindja ne Perendim, e llogjistike qe te krijoje izolim te menjehershme e total pas cdo lloj alarmi.Sjell 2 raste ilustruese. Sa e lehte eshte perhapja & sa i veshire eshte kontrolli, me problematikat e dala per autoritetet: 11. Shkurt. 2020.

Nje anije turistesh me 2,257 persona - nuk eshte lejuar te

ankorohet ne Tailande, pasi u refuzua nga 4 shtete te tjera: Tajvani, Japonia, Filipinet dhe Guam. 104

Dr.Besi/DBMI

12. Shkurt. 2020.

Pasi u vertetua se nje udhetar qe zbriti ne

Hong-Kong kish koronavirusin COVID-19, ne kete anije Japoneze sapo jane dentifikuar 175 te infektuar. Kjo eshte pika e II-te ne bote me perhapjen me te madhe/ te shpejte jashte Kines.

4.) Te krijohen stacionet primare e sekondare paraprakisht, qe ne cdo rast te dyshuar per infeksion behet izolimi i shpejte. 5.) Pergjigje te tilla ne raste urgjencash masive nuk aspak te lehta as per vendet e zhvilluara dhe duhen konsideruar sipas sistemit multi-layer [shtresa-shtresa] eshte me mire ne keto raste te veprohet me pak paranoje sa te sillesh kazual dhe te mos kesh plane veprimi te avancuara; pasi ne rastin e 2-te PASOJATâ&#x20AC;Ś 105

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

…per nje vend te vogel si Shq. mund te jene serioze deri kritike.

“Epidemite e pandemite nuk jane problem mjekesor por Shteteror.” 6.) Duhet patjeter [te ish bere] plan-pergatitor sipas skenareve te ndryshem ne impaktin e virusit & masat e marra ne izolimin e personave te infektuar. Efektiviteti i pergjigjes gjithmone varet nga masat paraprake te bazuara ne: (a) kapacitetet ekonomike (b) shendetesore (c) llogjistike, dhe (d) kategorite vulnerable. 7.) Po ashtu, autoritetet e shendetesise duhet te kene stacion te vecante monitorimi live; per te dhena, statistika e informacione nga OBSH-ja, CDC-ja, autoritetet ne Kine dhe perhapja e 2019nCoV ne Europe dhe rajon, por…serish nje POR e madhe. Duke pare sa shpejt, sa shume e sa here ndryshojne te dhenat; ‘nuk jane me ne pozicion reagues/ kordinues’ por mbrojtes-eofensiv ne vetevete, ne pershtatje me situaten ne Shq kundrejt nje virusi te panjohur ku askush nuk ka saktesi ne fakte… 8.) Duhen hartuar/printuar guida me udhezime te hollesishme: 

per punonjesit e kufirit, emigracionit, policise, te aeroporteve, porteve, te gjithe ata pa perjashtime



per punonjesit e shendetit publik [dhe privat] ne cdo nivel, nga kryeqyteti deri ne infermieret zonale/ fshatra.

9.) Te krijohen grupe multi-disiplinore te afte per tu aktivuar

ne cdo moment ne cdo pike te vendit; jo thjeshte mjekesore! 106

Dr.Besi/DBMI

te cilet do bejne hetime te plota, manaxhim klinik, komunikim me autoritetet; qe do pergjigjen per mbikqyrjen, trajtimin dhe izolimin e pacienteve, dhe te gjithe komunitetit ne ate zone. 10.) Shteti te investoje me shume ne degen e mikrobiologjise, ne virologji e semundjet infektive, duke krijuar me shume hapesira dhe gjetur llogjistiken dhe mjetet perkatese per to. Ne 2 javet e fundit ekspertet keshillojne: “megjithese 99% e rasteve jane ne Kine, ku situata eshte mjaft serioze dhe nje emergjence madhore; jemi perballe nje kercenimi ndaj te gjithe planetit nese nuk do e perdorim kete ‘window of opportunity’ [kohen qe kemi] per pergatitje paraprake…” ***** Jam treguar shume i kujdesshem ndaj disa here theksoj: “te dhenat qe kemi jane per pacientet e raportuar deri tani” por numrin e plote te personave te infektuar ne Kine dhe vende te tjera asnje se di te sakte. Dime te regjistruarit e ata qe trajtohen, jo te infektuarit dhe te semuren reale, qe mund te jene ne shifra shume-shume me te larta. Prof. Neil Ferguson mendon se shifrat jane maja e piramides, vetem 10% e te infektuarve te raportuar (dm.th. nga 40.000 te infektuar qe dime mund te jete ~350-450.000 persona) e vazhdon: “cdo dite ne Kine infektohen ~50.000 persona, jashte Kines e nisur nga poroziteti i kufinjve ndoshta kemi kapur vetem ¼-en e numrit real te personave te infektuar.” Sipas tij “epidemia dyfishohet cdo 5 dite por ne Kine mund te stabilizohet brenda 1 muaji.

107

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ndersa bota do kete kohe-gjatesi ne varesi te lidhjes me Kinen. Ndersa efektiviteti i masave te kontrollit nuk eshte i lehte te percaktohet ne kete kohe.” Klik ketu

Professor Neil Ferguson director of J-IDEA

Megjithe kerkimet dhe punen shkencore qe vazhdon me vrull ne disa vende te ndryshme (ne bote jane 168 laboratore qe mund te diagnostikojne COVID 2019) nuk jemi te qarte ne: 

transmetimin



inkubacionin



tablone klinike



kohezgjatjet per te 3-ja me siper.

Deri tani mendohej se periudha inkubatore zgjat 3-14 dite por nje studim nga eksperti kinez Zhong Nan-Shan thote se inkubacioni zgjat nga 3-24 dite. Ketu do keshilloja kujdes serish; si kam bere dhe me analizat me lart, ne studime jo krejtesisht te verifikuara e te provuara [vete koha na mungon e eshte ende shpejt] dhe te mos spekulohet para kohe me implikimet qe sjell kjo kohe-gjatesi.

108

Dr.Besi/DBMI

Tashme rrjetet sociale po perdoren nga institucione e individe per shkembim te shpejte ne detajet e reja per problematikat boterore qe ka sjelle koronavirusi i fundit; disa prej tyre i kam ndjekur keto 4 jave e mes tyre ka edhe gjetje interesante, sipas nje akontoje (me emrin: COVID-19, Coronavirus information) mjaft te ndjekur e me informacione te sakta, ka nje mnemonike te re ne Anglisht (metode per te mbajtur mend) nga emri i qytetit WUHAN. Sjell dhe nje perkthim perkates: đ??&#x2013;ash hands [laj duart] đ??&#x201D;se mask properly [perdor mire masken] đ??&#x2021;ave temperature checked regularly [mat temperaturen rregullisht] đ??&#x20AC;void large crowds [evito vendet me shume njerez] đ???ever touch your face with unclean hands [kurre mos prek ftyren me duar te palara]

Individe prominente [miliona ndjekes] kane kundershti qe OBSH e ndryshoi emrin ne COVID-19, dhe thone: â&#x20AC;?Ne do vazhdojme ta quajme Virusi i Wuhan, sepse eshte ekzaktesisht ashtu. Kur qeverite liberale dhe agjensite e tyre duan te jene politikisht korrekte, ne deshirojme te jemi te sakte. Po ashtu, ne duam te mbajme ne radar qytetaret e Wuhan, pasi ata po vuajne me shume. [klik ne emer per postimin origjinal James Woods] Rekomandime nga DBMI Si platforme lider ne informimin & edukimin mjekesor online DBMI ka sjelle per nje periudhe 5 vjecare [2014-2019] me shume materiale mjekesore online se 4 shtete ne rajon me qytetare shqiptare [Shqiperi. Kosove, Maqedoni & Mali i Zi] ndaj shkruaj kete e-book qe kushtdo shqiptar kudo te jete ne bote, te mund ta gjeje dhe ta lexoje falas online.

109

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

1. Ndjekja ne kohe reale, live tracking (sic) e perhapjes se 2019-nCoV; jane disa website por do rekomandoja kete qe e sjell dhe me print screen, klik ne titull: Coronavirus COVID-19 Global Cases by John Hopkins CSSE [ora 7pasdite, 11. Shkurt. 2020]

2. Tani qe shkruaj (ora 20.00 me 11/02/2020) koronavirusi ka infektuar 43,146 persona, me 1,018 viktima nga te cilat 974 jane ne provincen e Hubei, kryeqyteti - Wuhan. Koronavirusi ka arritur Europen: 16 te infektuar ne Gjermani, Franca 11, Britania 8, Italia 3, Russia & Spanja 2, Belgjika, Finlanda & Suedia me nga 1 te

infektuar, dhe Shqiperia duhet te veproje me urgjence, p.sh me 12. Shkurt. 2020. 6h me vone. Ora 5 e mengjesit. Nr. i te infektuarve rritet me 2037 raste, nr. i vdekjeve me 97raste (45,183/ 1,115)

110

Dr.Besi/DBMI

Ka website me reputacion nderkombetar qe raportojne shpesh, ne forme ditore e disa live per shperthimin e koronavirusit sot ne bote, kam zgjedhur linkun me siper nga Qendra e Inxhinierise e Shkences te Universitetit John Hopkins, ka bere nje agregim te jashtezakonshem duke perfshire te dhena nga Qendra per Kontrollin & Parandalimin e Semundjeve ne Kine dhe website Kineze DXY, Qendrat per Kontrollin e Parandalimin e Semundjeve

Amerike,

Qendra

per

Kontrollin

dhe

Parandalimin e Semundjeve ne Europe e Organizata Boterore te Shendetesise. Te gjitha te dhenat qe japin keto institucione prestigjioze, kalojne ne kohe-reale ne kete website, dhe publiku, mjeket e autoritetet mund te marrin te dhenat e fundit. Dhe nje here klik ne kete link ketu me pas ne website klik linkun qe thote: Access the Live Map Here -

CDC ne Amerike ka informacion komprehensiv per kete virus, klik ne titull: 2019 Novel Coronavirus

OBSH/WHO origjinen, parashikimet per rrezikun publik dhe keshilla i ka ne kete link: Novel Cornavirus - China ndersa ne fund te faqes ka guida, raporte nga ekspertet, problemet me udhetimet etj.

Per info te shpejte, me mire te ndiqet WHO/OBSH-ja ne Twitter me updates here pas here, klik per World Health Organisation – WHO ne twitter

4. Vec kritikave nga politika, pergjigjet e fundit institucionale qe gjej ne mediat online jane 26 e 31 Janar, sot: 12 Shkurt. COVID-19

ne bote ka update cdo ore me ndryshime ne perhapje

e masat te marra. Linja zyrtare: “shpallja e emergjencës globale për koronavirusin nga OBSH nuk do të thotë masa ekstreme për Shqipërinë…” 111

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

[burimi: klik ne titull per videon, Koronavirusi: Emergjenca nga OBSH, jo masa ekstreme për Shqipërinë. S’jemi vend pritës]

Nuk spekulloj se

c’kuptohet me ‘masa ekstreme’ ne ate deklarate por ne rastin me te mire kemi optimizen naiv. Kjo eshte situata boterore, ne moment qe shkruaj infeksioni s’gjindet vetem ne Kine.

Ka alarm ne vende me potencial te larte shendetesor si ne France, Gjermani e Britani (individet e ardhur nga Kina jane izoluar per periudha te ndryshme, nje qender e mjekeve te familjes u mbyll per nje doktor te dyshuar e me pas te provuar se kishte infeksion me COVID-19) Shqiperia nuk mund te jape deklarata te tilla, shprehja emergjence globale nuk perjashton masa-ekstreme, sidomos per udhetaret nga Kina. Po ashtu, virusi eshte ne afersi te Shqiperise, [Europe, Itali] dhe sot duhen pak ore per nje person qe kalon kufirin nga cdo vendi botes te percoje virusin kudo, perfshire dhe ne Shqiperi. Ndaj shume vende te botes kane ndaluar udhetimet me/ nga Kina. Autoritetet kane nevoje per plane konkrete dhe jo nje dhome izolimi ne aeroport apo nje pavion ne spitalin infektiv.

112

Dr.Besi/DBMI

5. Duhen rezervuar 3-4 godina boshe, ndertuar serish ose konvertuar te tjera per te tilla raste, ne 2-3 pika te ndryshme te vendit. NE MENYRE ABSOLUTE asnje te dyshuar/ te semure me koronavirus nuk duhet cuar/ mbikqyrur te Spitali Infektiv/ QSUT. Pasoj ate ne nje zone me shume paciente vulnerable mund te jene katastrofike per te semure kronike, urgjencat, paciente pre/post-operative, femijet e vegjel etj. dhe do rezultoje e pamundur te kontrollohet plotesisht transmetimi. 6. Duhet caktuar paraprakisht personeli mjekesor (vullnetare, te rinj, pa semundje te tjera) qe do merren me keto raste jo kur te

shfaqet infeksioni, ata do trajtojne me pacientet perkates. a. Ambjentet ku mbikqyren te semuret te jene larg qendrave te banuara e qyteteve te medha [Tir. Shk. Durres etj] b. Personelit ti krijohen mundesite te jetojne prane punes, ne dhoma te vecanta me ushqim e komunikacion. Ata qe punojne ne kete zone te izolohen, mos dalin ne qytete e te vizitojne familjet per kohen sa zgjat pune ++ nje periudhe 2-3 javore me pas.

c. Te krijohen paraprakisht rezervat ne barna, ushqime, karburant e mjete mjekesore per te pakten 3 pika te tilla ne te gjithe vendin, paniku rezultant kur hasen te tilla raste me infeksion mund te sjelle pasoja te demshme, hapesira per transmetim te virusit, kontaminim te mjeteve dhe izolim qe nuk ka dobi dhe efekt. d.

Ne pika kufitare te kontrollohen e disinfektohen

objekte/veshje nga personat qe udhetojne nga zonat me rrezik te larte, kryesisht Azia. Po ashtu, individet qe punojne ne spitale e pikat kufitare te disinfektojne vendin e punes.

113

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Si dhe, celesat, telefona e kepucet cdo dite pasi kthehen ne shtepi (me peceta nje perdorimshe me alkohol/ dizinfektant)

7. Te luhen 3 skenare realiste me pergjigjen e grupeve te emergjences ne raste kur personat jane ne perqendrime te larta, kategori vulnerable e disa nuk kane mundesi te largohen: -

skenar ne nje shkolle

skenar ne nje spital

skenar ne nje burg

Autoritetet te kuptojne sa e rrezikshme eshte situata ku cdo hap, cdo veprim & cdo minute; hedhur gabim, aplikuar jo-sakte e cuar dem; ka pasoja jo vetem ne 3 rastet e mesiperme por ne perhapje ne komunitet dhe/ose vdekshmeri te larte. Skenare testimi te gatishmerise, kordinimit e aplikimit te protokolleve duhen bere here-pas-here ne ‘raste paqe’ qe vendi t’mos zihet ne befasi e profesionistet te japin maksimumin e tyre. 8. Parimi: ”rrezikshmeria eshte ne varesi te ekspozimit” (por jo vetem) qendron ne faktin se “dhe ne paste transmetim asimptomatik, ne historine e viruseve airborne te transmetuara me rruge ajrore (airborne viruses) transmetimi asimptomatik s’ka qene baza e shperthimeve madhore te semundjeve, zakonisht vijne nga personat me simptoma te dukshme” (a-simptomatik, prefiksi a ka funksion negativ = pa-simptoma fare ose pa simptoma te dukshme) Por edhe kjo teori eshte tronditur, s’kemi me siguri.

114

Dr.Besi/DBMI

Parimi krijon proces shkallezimi te rrezikshmerise, bartesve, personave ne kontakt, personelit shendetesor e kufitar dhe kujtdo qe ka pasur marredhenie me ta; keshtu krijohet nje harte/ model epidemiologjik ku bazohet hetimi, kontrolli,

mbikqyrja klinike, izolimi dhe karantina, e kujdesi total. 9. Monitorizimi konstant & qartesimi i pergjegjesive per kedo, ndryshe perseritet skenari Kinez, mjeket raportonin cdo dite ‘jemi para nje kercenimi te ri madhor’ autoritetet mbyllnin syte e supresonin lajmet duke menduar se perhapet panik. [mjeku whistleblower nga Wuhani qe dha alarmin vdiq nga infeksioni para ca ditesh] Shteti aplikon karantine, ekspertet japin rekomandimet.

Ne vend te varfer e te vogel plot me politikane/ administratore arrogante dhe me ego te madhe; injorimi i keshillave nga mjeket e semundjeve infektive & ekspertet e shendetit publik; patjeter do ta perkeqesoje situaten; prandaj duhen ndare rolet, detyrat e kompetencat per secilin shume kohe me pare se te fillojne puna… 10. Te veprohet me cdo forme per te parandaluar konfuzionin e panikun me bashkepunim nder-institucionale mes qeverise, medias, biznesit e komunitetit. Sot ka lajm te mire: 12 Shkurti, e Merkure, eshte dita e pare qe nga shpallja e urgjences boterore qe s’ka shumefishim te numrit te viktimave por akoma nuk dihet nese semundja ka ndaluar; pasi mund te ri-filloje serish ose aktivohet nga zona te tjera. Si dhe, ka pasur raporte per relapse (sic) individe qe kane dale nga spitalet si te sheruar, jane semurur dhe nje here me te njejten semundje. Nese publiku nuk ka besim ne masat e marra

gjate situates urgjente, efekti domino mund te dale pertej fushes se mjekesise dhe do te ndikoje ekonomine, komercin, financat dhe cdo aspekt te jetes shoqerore. 115

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Keshilla per Profesionistet e Shendetesise 

Meqe jemi akoma ne sezonin gripal rekomandoni vaksinen e gripit per pacientet tuaj



Kujdes per grupet vulnerable; femijet 1-2-3 vj., moshat e 3-ta (>65 vj.) grate shtatezena dhe te semuret kronike



Hetoni ne historikun e njerezve qe paraqiten me shenja gripi por kane udhetuar ne/ nga zona e infektuara

Kur dyshoni se nje pacient mund te kete COVID-2019 ta trajtoni rastin me seriozet e profesionalizem, duke patur parasysh: 

semundja permbush 2 nga faktoret baze per epidemi: transmetimi nga personi ne person dhe vdekshmeria.



Kujdes per veten e koleget, nder te paret qe marrin kontakte me koronavirusin jane mjeket dhe infermieret. Ne Britani dje u mbyll nje qender e mjekeve te familjes kur nje antar i stafit u dyshua per COVID-19.

Nga 8 paciente me koronavirus qe ka Britania deri tani (11. Shkurt, 2020) 2 prej tyre jane mjeke te familjes. Departamenti i Shendetit ne Britani e quan koronavirusin e fundit: “rrezik serioz dhe te menjehershem per shendetin publik” megjithese deri tani ‘rreziku eshte ne nivelin e moderuar’ [klik per nje raport te plote nga BBC, ketu] [A.] Kur dyshoni se pacienti manifeston simptoma qe mund te vijne nga koronavirusi COVID-19 veproni sipas protokollit te semundjeve infektive, duke izoluar pacientet sipas mundesive qe keni, NDALONI VIZITAT E TJERA. Mbyllni dyert. Mos pranoni me paciente. Mos vizitoni te tjere brenda. Njoftoni autoritetet per ndihme te specializuar. Keshtu do reduktoni riskun te infektimit te njerezve te tjere. 116

Dr.Besi/DBMI

[B.] Ndiqni procedurat e kontrollit qe ka institucioni. Nese nuk ju kane dhene te tilla kerkoni se Ministria e Shendetesise ose Instituti i Shendetit Publik duhet te kene protokolle. Nese askush sâ&#x20AC;&#x2122;ju ka dhene as ju jep, ndiq keshillat me lart, mesoni vete online e krijoni protokoll per qendren shendetesore ku punoni ju. Eshte mire ta keni dicka te tille sot, sa kur te ndodhe e pas nje paniku te ndermerren hapa jo-serioze qe ju rrezikojne ju, pacientet e popullaten ne zonen tuaj. Cdo vend ne bote dhe cdo sistem mjekesor ne bote; deri tani ka bere gabime nga me elemtaret, mos nevleftesoni keto paralajmerime. [C.] Ndiqni links ne kete e-book te mesoni me shume per kete semundje ne rang global per te cilen akoma ka paqartesi shkencore. Ne aspekt profesional per analiza klinike, infografike, studime, editoriale, publikime, fakte e statistika ne kohe-reale etj lexo

nga zhurnali mjekesor britanik (British Medical Journal) BMJ ka informacione profesionale komprehensive dhe te rejat e fundit per COVID-19, klik https://www.bmj.com/coronavirus [E] Natyrisht kerkoni & studioni vete, sot online ka burime te ndryshme edukative dhe te informacionit mjekesor, i perket cdo profesionisti te jete ne kurrent me literaturen mjekesore. [D.] Si me pare vazhdoni procedurat standarte te cdo qendre shendetesore sipas praktikave e mundesive te vendit por duhet me shume kujdes e korrektese qe te mos kete neglizhime ne rastet e pastrimit, dizinfektimeve, dhe profilaksise; edhe duke regjistuar e ndjekur me kujdes pacientet qe paraqiten me simptomat e nje gripi te zakonshem.

117

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Keshilla per Pacientet me shenja â&#x20AC;&#x2DC;gripaleâ&#x20AC;&#x2122; COVID-19 Nuk duhet te frikesoheni; bashkepunimi me mjekun eshte ne interesin tuaj e te komunitetit; jo gjithmone ka mundesi per ekzaminime te hollesishme e shtrime ne spital; kur mjeku mendon se mund ta kaloni semundjen ne shtepi pa qene nevoja te mbikqyreni ne spitale ne ate moment, merrni keto masa: 1. Ndaloni punen, shkollen dhe daljet jashte shtepise. Mos perdornin transport publik ose mjete te tjera. 2. Eshte mire te rrini ne nje ambjent personal [nje dhome] dhe te ndani vecmas mjetet tuaja higjenike & ushqimin nga anetaret e tjere te familjes per 1-2jave. 3. Mbani maske ne rastet kur duhet te dilni jashte shtepise, per vizita mjekesore ose te blini ushqime nese nuk keni njerez te tjere qe mund te kujdesen per ju. [per maskat & efektivitetin e tyre, lexo ne kete liber] 4. Gjate kollitjes/teshtitjes mbuloni gojen dhe hunden me shami, nese nuk i keni ne ate moment, perdorni brrylin tuaj [lexo me siper ne liber] Lani duart rregullisht. 5. Larja e duarve duhet te jete e kujdesshme, e plote (~30 sekonta) me shume shkume e ferkime mes-gishtave. Nese keni mundesine, beni dizinfektim me pastrues duarsh me baze alkoholi, qe ju rekomandon mjeku ose blihen pa recete ne markata e farmaci. Njesoj te veprojne edhe antaret e familjes tuaj qe sidoqofte mund te kene nje fare kontakti me ju. Nese ndonje prej tyre, disa ose te gjithe - manifestojne shenja serioze te infeksionit gripal - lajmeroni mjekun. Si dhe, eshte e rendesishme te ndiqni buletinet ditore nga autoritetet.

118

Dr.Besi/DBMI

6. Nese simptomat fillestare [kolle, temperatura, dhimbje fyti, bllokim hundesh] perkeqesohen, lajmeroni mjekun e familjes e ndiqni keshillat perkatese, zakonisht do thirreni ose paraqiteni vete ne klinike per evaluim te metejshem. Kur keni shenja serioze, p.sh temperatura rritet e nuk ulet me analgjezike te zakonshem ose ka veshtiresi

shtuar ne

frymemarrje,

shkoni te

departamenti i urgjences, duke i njoftuar se mund te jeni ‘me grip’ qe tu jepet mundesi atyre te pergatiten dhe t’ju mbajne te vecuar nga pacientet e tjere. 7. Nese ditet e fundit keni bere udhetime jashte vendit ose puna, familja e miqesia ju vene ne kontakt me individe qe kane udhetuar muajin e fundit ju duhet qe ti tregoni mjekut tuaj me cdo hollesi qe keni, keshtu autoriteteve u krijohet mundesia te gjejne kedo qe ka pasur kontakt me ju, te izolojne burimin infektues dhe te kufozojne perhapjen e virusit [kjo ka shume rendesi] 8. Mjeket e familjes e spitalet kane dokumentacion per cdo pacient por rekordet jo gjithmone percohen ne kohe, s’gjinden ne moment e personeli mjekesor ndryshon; ka rendesi te njoftoni per cdo problem qe ju ve te kategorite ne rrezik (semundje kronike si diabeti, te zemres, veshkave, mushkerive, melcive etj. ose shtazani)

119

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. VII. Kina, Paniku Publik Boteror & Situata Deri tani autoritetet e vendeve te ndryshme perfshire OBSH-ne kane pergezuar Kinen se po ben pune relativisht te mire me reagim te shpejte ne situate te veshtire per izolimim e koronavirusit por individe nga brenda Kines e me shume ne bote kane kritikuar autoritete Kineze qe ne fillimin e outbreak

Presidenti Kinez Xi Jinping, Pekin 10.02. 2020 Xinglei/Xinhua, Getty Images

â&#x20AC;&#x153;Tani jemi ne pike kritike dhe vendimet qe do marre Kina do percaktojne nese virusi perhapet dhe do te kemi nje pandemi globale. Ka ngelur pak kohe per te parandaluar nje katastrofe. Kina perballet me fajesim nga komuniteti nderkombetar, pakeqenasi e trazira civile, flitet se ka disinformacion e mbulim te se vertetes, represion e deshtim te parandalimit te perhapjes se virusit. Ndryshimi me 12.02.2020 ku pati rritje dramatike te nr. te personave te infektuar (14,840 ne 1 dite) qe coi nr. kombetar ne 59,804, zyrtarisht u quajt adxhustim/ zgjerim i perkufizimit te semundjes per nje zone, provincen Hubei. 120

Dr.Besi/DBMI

Oftalmologu Li Wenliang kishte trajtuar ne Dhjetor paciente ne Wuhan, me raste qe ju duken te ngjashme me epidemine e SARS. Kete mendim e hodhi ne nje forum mjekesh me 30 Dhjetor, 2019. Dite me pas, per krimin e ‘perhapjes se shpifjes/ panikut’ Dr.Li e 7 mjeke te tjere kapen nga polica dhe detyrohen te nenshkruajne nje dokument, ku pranonin se kane ‘perhapur genjeshtra’ Me 06.02.2020, mjeku 34 vjecar vdes ne spital pasi e kishte marre virusin nga pacientet. Kjo solli zemerim nga njerezit ne Kine e ne bote” (shenim i imi: kam ndjekur ne reddit, twitter e ne media, lavderimet per mjekun qe e quanin whistleblower (sic)

sinjalizuesin e I.re te persekutuar te COVID-19;kur

njerezit filluan te thone: ka genjeshtra nga qeveria Kineze)

Ka kritika per autoritetet e metodat policore, personalizimi dhe kultin e liderit – presidentit; shmangjes se pergjegjesise - duke hequr drejtues nga postet qeveritare ne Huabei/Wuhan e lene fajin atyre, etj. Per me shume, lexo kete analize nga Laurie Garret, ne Foreign Policy Voice: Si Mungesa e Komptences Kineze Rrezikoi Boten; klik: How China’s Incompetence Endangered the World - As the deadly coronavirus began to spread, Beijing wasted the most critical resource to fight it: trust. FEBRUARY 15, 2020, 4:48 PM

121

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

15.Shkurt. 2020 Shenim aktual: po perkeqesohet situata? Sa doli lajmi qe autoritetet ne Kine me 13-14Shkurt, kane vene nje rajon nen Ligjin Marcial. Jam interesuar ta shoh origjinalin. Vjen

nga Baidu. Perdora Google-translation (perkthim) per

verifikim. Baidu sâ&#x20AC;&#x2122;ka ekuivalent ne bote por eshte kompani lider ne teknologjine informatike ne Kine, si perdorim ne Google ata kane Baidu, ngjan edhe me Facebook [rrjet social] ka directory (sic) te ndryshme, harta, sherbime, financa, telefoni celulare

etj., eshte fq. me reputacion ne Kine. Ka mbi 100.000.000 perdorues e 75% te kerkimeve ne internet nga Kina behen permes Badoo (ekuivalenti i Twitter ne Kine quhet Weibo) Nje perdorues lajmeron: Distrikti nr. 27. Zhangwan, ne Shiyan, provinca e Hubei (kr.qyteti i Hubei-Wuhan) eshte futur nen Ligjin Ushtarak, e kam markuar me te kuq ne print-screen.

122

Dr.Besi/DBMI

Deri tani ne qytetin Wuhan & periferi ne ~20.000.000 persona [disa thone dhe me teper] ka pasur kufizime, izolime vullnetare dhe ne disa pjese karantine. Cili eshte ndryshimi & implikimet. Karantina kufizon levizjet e njerezve, sherbimeve e mallrave per te parandaluar perhapjen e paraziteve, kafsheve/insekteve qe transmetojne semundje dhe te personave te ekspozuar ose qe manifestojne nje semundje te transmetueshme. Zakonisht aplikohet ne raste shendetesore per semundjet; ne semundjet infektuese qe njihen ose semundje te reja me origjine qe nuk akoma dihen por jane ne hetim. Origjina: ne kohen e Murtajes ne Europe (1377) Venediku ndalon ankorimin e anijeve te huaja per 40 dite (quaranta-giorni, 40) Ne Angl. quarantine.

123

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ligji Marcial / ushtarak, eshte marrja ne kontroll direkt e nje situate/ territori dhe e te gjithave cdo funksioneve normale civile nga ushtria; zakonisht si pergjigje ndaj nje gjendje kritike e urgjente, p.sh kercenim nga nje agresion i huaj, katastrofe madhore natyre ose ne zona te pushtuara. Shteti eshte nen kontrollin e ushtrise per nje kohe te caktuar. Vihet paraprakisht ose pasi ka rene rendi shoqeror kur duhet nje â&#x20AC;&#x2DC;dore e forte & e

armatosurâ&#x20AC;&#x2122; per te parandaluar grabitje, dhunime, vrasje etj

Nga fillimet e historise ne te gjitha pushtimet ligji i luftes ka qene ne efekt por perdorimin si e njohim sot daton ne 1530 Martial Law-Ligji Marcial ne reference te zotit Romak te luftes. Amerika e ka ushtruar ne kohen e Luftes Civile menjehere pas mbarimit te luftes te zonat Jugore [Konfederata qe humbi] me trupat e Unionit [ushtria e Veriut] ne ishujt Havai [Hawai] pas goditjes Japoneze ne Pearl Harbour L2B. Kina ne 1989 gjate demostratave. Ne kohet tona Siria, Egjipti, Flipinet ne luften kunder droges, ndersa Ukraina (Nentor 2018 nga frika e nje pushtimi te mundshem Rus) kane aplikuar Ligjin Marcial. Raportet thone se efektivisht Wuhan ka qene nen kontroll [ndihme] ushtarake por formalisht e pashpallur. Nese eshte e vertete do marre si tregues se autoriteteve Kineze po u del situata nga kontrolli ne aspektin civil e jo vetem shendetesor. Nese jo, ilustron panikun ne Kine dhe ne rang global. 124

Dr.Besi/DBMI

Qytetaret Kineze e kane marre seriozisht kercenimin nga COVID-19 duke kufizuar levizjet e ndenjur vullnetarisht ne shtepi, deri tani jepej bashkepunim me autoritetet por ka pasur raporte/video ku autoritetet shkonin ne shtepi duke mbyllur njerezit brenda e ne disa raste thuhej se kane vene zinxhire mbi dyer; njerezit pyesnin te shqetesuar câ&#x20AC;&#x2122;te bejme nese kemi rast urgjente si zjarr etj., ose kane perdorur saldatrice per ti mbyllur. Ne fig [print-screen nga video e ChinaDaily] shitesja perdor lopaten e vogel te marre parate nga

klientet, mallin e le ne nje derrase duke e shtyre ne duar e njerezve.

Qeveria Kineze po fut ne â&#x20AC;&#x153;karantinâ&#x20AC;? objektin qe i bashkon te gjithe (kontaminon) PARAJA. Te gjitha parate e vjetra po mblidhen, mbyllen e cohen ne kasaforta ne Banken Popullore Kineze, ku trajtohen nen nxehtesi dhe me rreze ultraviolet. Parate me origjine nga stacionet e autobuzeve, tregut te mishit dhe spitalet do te shkaterrohen.

125

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Paniku ekzsiton kudo, titulli kryesor ne gazetat e sotme ne Britanine e Madhe (tani qe shkruaj eshte ora 00:52 e dates 16.02.2020) eshte “…Nese Koronavirusi perhapet, Miliona personave do u thuhet te rrine ne shtepi” Ballina nga Telegrafi i te Dieles [The Sunday Telgraph] nje gazete serioze dhe jo tabloid sensacional.

126

Dr.Besi/DBMI

Ora 3 pasdite 14.02 2020. 64, 460 te infektuar & 1,384 viktima

Ora 1 mengjes 16.02.2020. 69, 092 te infektuar & 1,666 viktima

Vetem ne kete periudhe kohe: ď&#x201A;ˇ

nr. i personave te infektuar shtohet me 4,632 persona

ď&#x201A;ˇ

ndersa nr. i viktimave me 282 persona

Ne mendjen e eksperteve epidemiologe dhe te autoriteteve nderkombetare jane 2 pyetje: (a) a eshte ky numri i vertete i personave te infektuar/ vdekjeve (b) cfare % paraqesin keto shifrat nga rastet qe ne nuk i dime/ nuk jane raportuar akoma.

127

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sic po ndodhin tani: Ka protesta ndaj masave te marra nga

autoritetet per izolimin e popullates ne Hong Kong. Kamboxhia izolon nje anije me 285 persona, dyshohet se ka individe me infeksion. Ne Wuhan filloi te bjere bore. Njerezit nuk lejohen te dalin jashte, furnizimet me ushqime jua cojne ME KOVA-ME LITAR

128

Dr.Besi/DBMI

 



  

 

Singapuri konfirmon dhe 5 raste me koronavirus ne total ka raportuar 72 te infektuar deri tani Ne Kine ka vdekur nje infermiere 59vj. qe kujdesej per te semuret me koronavirus, jane infektuar 1,716 nga personeli mjekesor ndersa 6 kane vdekur. Ne Japoni jane dy doktore te infektuar. Anija me turiste e bllokuar ne Kyodo te Japonise ka 67 raste te tjera te konfirmuara me koronavirus ndersa 38 raste jane asimptomatike. SHBA do coje nje aeroplan me 16.02.2020 per te marre qytetaret e saj nga kjo anije nese pranojne te futen ne karantine ne Amerike per te pakten 2 jave. Tokio raporton 8 raste te reja me koronavirus, 7 prej te cileve jane te lidhura me nje shofer taksie. Franca sapo raportoi te vdekurin e I.re nga koronavirusi, eshte rasti i I.re me vdekje ne Europe. Nje femer Japoneze diagnostikohet me koronavirus pasi kthehet nga Havai (SHBA) dhe i shoqi teston pozitiv, asnje prej tyre nuk kane qene dhe as kane lidhje me Kinen. Wuhan ndalon njerezit te dalin nga shtepia. Ne Pekin njerezit e kthyer urdherohen te bejne karantine vullnetare (vete-izolim) Egjipti raporton rastin e I.re te COVID-19. Rasti i I.re ne Afrike

Ketu doja shtoja: Kina ka shume lidhje biznesi dhe tregtie me vendet Afrikane, sikur te perhapet virusi ne kete kontinent me mungesa drastike ne mjekesi – cilat do te ishin pasojat? Nje tjeter e mendoja kur shkruaja pjesen te kolera [baktere/ viruse] me siper. C’ndodh nese koronavirus perhapet ne vende me densitet te larte popullate por llogjistike te dobet ne mjekesi [Indi, Pakistan, Sri Lnaka, Bangladesh etj] Ndersa sot OBSH, paska cekur kete pike [kete frike] “Ndjekim me shqetesim komunitete e vende me sisteme te dobeta shendetesore, qe jane me shume vulnerable ndaj koronavirusit” Besoj se nese perhapet ne keto zona dhe ne Indonezi e Nigeri - shtete me popullsi te konsiderueshme - atehere do kemi nje pandemi.

129

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV



 

Doktoret nga Wuhan thone se te maturit e temperatures ne aeroporte e vende te tjera nuk zbulon COVID-19. Cdo gje e bere deri tani ne transportin publik duket e kote; sa kohe personi s’ka shenja fizike s’diktohet ne inspektim te shpejte. Data 14. Shkurt. 2020 regjistrohet si dita me nr. me te larte te vdekjeve qe nga fillimi, dita ne vend te 2-te per nga nr. i larte i pacienteve te infektuar. Ekonomia Kineze dhe e Azise po japin shenja te nje ndikimi serioz negativ. Ne Kine, nese zihesh ne rruge duke ecur pa maske, policia te merr forcerisht dhe te con ne izolim ne spital.



Raportohet zona e I.re ne karantine jashte Kines, Vietnami sapo izoloi 10.000 persona



Distrikti Haunggang afer Wuhan, ofron shperblim 500 yuan (~$71) per kedo qe raporton nje person me temperature. Koreja e Veriut ka zgjatur karantinen per cdo te dyshuar ne deri 30 dite por rastet e plota aty nuk dihen [s’jepen] Hong Kongu mbylli te gjitha shkollat deri me daten 16 Mars. Per here te pare Komiteti Kombetar i Shendetesise Kineze nuk ka dale me buletinin ditor ne 8 te mengjesit, sic kane bere qe nga fillimi i outbreak (sic) Ushtria Amerikane pergatit 15 kampe ne bazat e saj per ti dale para situates ne rast se duhet te izolohen shume njerez. Kina ka kerkuar qe pacientet e sheruar nga koronavirusi, te ri-kthehen ne spitale per te dhuruar plazme, jane identifikuar anti-trupa neutralizuese te plazma e disa pacienteve qe do perdoret per te sheruar te tjeret. Ka eksperte qe thone se eshte heret per tekniken te fuksionoje dhe disa paciente te ‘sheruar’ raportojne infeksione sekondare pas nje periudhe te shkurter qe dolin nga spitali. Kina thote se plazmo-terapia jep rezultate per 12-24h pasi eshte dhene te pacientet.

  

 

Sjell keto te dhena [verifikuar ne disa burime] sepse njerezimi ne kete periudhe s’po lufton vetem nje epidemi [besoj se kaluar kufinjte e ploteson parametrat per nje epidemi, Kina e OBSH-ja duhet ta deklarojne]

por po luftojme dhe me nje infodemi (sic)

130

Dr.Besi/DBMI

Fake-news udheton me shpejt se update nga zonat me paciente te prekur e krijon panik ne vende shume larg Kines e zonave te prekura 

 

Britania e Madhe deri te Shtunen (15.02.2020) ka kryer 2992 testime totale nga te cilat 2983 konfirmohen si negative dhe 9 raste jane pozitive - te infektuar me COVID-19. NHS thote se nga 9 personat pozitive 8 kane dale nga spitali. Kandaja raporton rastin e 5-te, besohet se gruaja e infektuar eshte kthyer nga Shangai. Eksperti Ira Longini, keshilltar i OBSH-se, qe ka gjurmuar studime te transmetimit viral ne Kine, ka krijuar nje model qe bazohet ne ‘1 person i infektuar - infekton te pakten 2-3 te tjere’ thote ‘eshte e pamundur te parandalojme perhapjen dhe ndoshta 1/3-ta e botes mund te infektohet. ‘ Sipas tij ‘izolimi dhe karantina’ nuk mund ta ndalojne kete virus’

Ne kete situate ka dhe caste ironike. Ne Kine duhen me shume maska dhe disa here autoritetet jane akuzuar se prioritizojne me shume ushtrine se profesionistet e mjekesise. Nisur se Kina eshte shume sensitive ne aparencat dhe diplomacine kur behet fjale per Tajvanin – te cilin e quan territor te saj dhe nuk e njeh si shtet te pavarur - nga 2-3 dite Tajvani ne maskat qe prodhon per eksport ka filluar te printoje flamurin e vet, keshtu qe cdo Kinez qe mund te bleje keto maska do kete ne fytyre flamurin Tajvanez. [nuk besoj se Kina do lejoje perdorimin e tyre por si dihet akoma…]

131

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. VIII. Sharlatane, spekullime dhe perfitues. Ne periudha trazirash dhe mungesash te cdo lloli ne nivelin social – por dhe individual, ne kohen me te deshperuar do dale dikush me pretendime sado absurde dhe do kete nje person tjeter qe do i besoje dhe marre/ bleje sherbimet e tyre. Kete e pame shume shpejt me prodhime/shitje te maskave jo-tesigurta qe printoheshin me siglen N95 por me nje perfitim te vetem - shitesit e tyre; pasi maskat jane fallco – jo maskat N95 sic i ka parovuar FDA ne Amerike. E shohim dhe ne individe qe perdorin kura per kancerin, pasi sharlatanet pa ndergjegje vetem kane synim parane dhe i joshin me premtime te kota kurash e mrekullish popullore. Nga fillimi i Shkurtit dolen lajme te tilla: koronavirus sherohet me leng hudhrash, vajra te ndryshem magjike, me rrezatimultraviolet, ose me lutje dhe arriten te behen aq shqetesuese sa OBSH-ja detyrohet ti pergenjeshtroje per publikun boteror. Drejtori i Pergjithshem (klik) Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus

shkruan ne Twitter: “Eshte koha per faktet, jo friken” SARS CoV2 nuk kurohet me trajtimet qe njohim sot, trupi duhet ta luftoje infeksionin vete. Nuk eshte hera a pare qe kam shkruajtur per te mashtrimet ne mjekesi por kam publikuar materiale te ndryshme, filluar me kete: Mite & Sensacione (Published on Jun 25, 2015, DBMI-ISSUU) per disa probleme qe kam pare ne media

ose me kane pyetur individe nga vende te ndryshme. Po ashtu, sjell ne liber edhe keto 2 publikime te bera sot te Twitter-DBMI sot, jane me print-screen (sic)

132

Dr.Besi/DBMI

Nje website e quajtur fiverr, eshte forum i hapur per sherbime te ndryshme online, qe kur filloi ishte me cmim standart $5/ £5 ne varesi te vendit, p.sh nese te duhet dicka, shkrim, logo, foto, fakt etj, e hedh kerkesen online dhe individe te ndryshem pergjigjen dhe mund te zgjdhesh kedo. Disa japin oferta dhe gjinden nga njerezit ne nevoje. Sot, cmimet jane ngritur dhe sherbimet jane shtuar. Ne kete forum, keto dite jane pare disa oferta te ndryshe me njerez qe duan te perfitojne nga kriza, me ‘healing energy’ (sic) parime magjike, ose duke kuotuar Kuranin dhe Biblen, me cmime qe variojne nga £4-£80. Tashme qe kemi 71-72.000 te infektuar dhe me ~1,800 fatalitete dime se vetem trupi yne e lufton kete virus.

133

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ndersa vikimat jane ne 75% te personave te infektuar te cilet kane nje dobesi te meparshme (semundje kronike) ose jane ne kategorite vulnerable (femijet, te moshuarit etj) Pretendimet ne tituj ndryshojne por ngjajne ne nje fakt: kurojme koronavirusin; dikush ofron fuqizim te sistemit imun, te tjeret mbrojtje te perhershme. Dikush premton te coje vale/ energji pozitive ne drejtimin tuaj e lutje speciale. Disa flasin per kode [sekrete] qe mund t’jua cojne nese kane nje fotografi, emrin e adresen tuaj. Te tjere pretendojne aftesi qe te ndalojne mutacionet virale e me pas ato do ta neutralizojne koronavirusinkundrejt pagesave perkatese. Solla kete fakt te perhapur sot pasi ne Shqiperi mund te hasni te ngjashme neser, ndaj duhet kujdes. Per dy nga burimet ne kete material klik ketu dhe ketu

Pse njerezit bien pre e ketyre individeve mashtrues? Jane shume pergjigje por psikologjia njerezore ne kete rast, bazohet te ‘deshperimi, paniku e frika’ qe te treja se bashkubejne qe kur i flet njeriut te pashprese dhe ne panik nga nje fenomen pertej kontrollit te tij, mund te besojne e disa here mendojne dhe ne ‘mos befte mire te pakten s’me ben keq, pse mos ta provoj?’

134

Dr.Besi/DBMI

Ndaj kerkojne andej kendej e paguajne per ilace te paprovuara, falle, parashikime dhe cdo lloj lutje a keshille qe japin personat ne takime direkte ne kontakt online. Sot eshte me e lehte per keta persona te reklamojne ne internet per te gjetur viktima. 17.02.2020. Ora 15:43 Jane 71, 902 te infektuar e 1,775 fatalitete

Harta boterore e personave/ vendeve me infeksione, shumica kryesore jane ne Kine.

135

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne Korene e Jugut 3 dite me pare njerezit u vune ne rradhe per maska. K.e.J vendi qe ka me shume te infektuar pas Kines

136

Dr.Besi/DBMI

Kap IX Cilat jane shqetesimet madhore te njerezve 

A mundet vendi im te izoloje/kontrolloje koronavirusin?



A eshte ne gjendje trupi im te luftoje koronavirusin nese infektohem, po familja e miqte si dalin ne kete aspekt; mund t’jua ngjis atyre, ma ngjisin ata mua...?



Sa njerez mund te preken ne vendin tim ne rast te nje epidemie, 500.000 a 1.000.000? Sa njerez mund te preken ne bote, 200 apo 400.000.000?



A do kete trazira civile nese koronavirusi vjen ne vendin ky jetoj? [Shqiperi, Kosove, Mal i Zi, Greqi, France etj] Si do behet me ushqimet dhe sherbimet e zakonshme?



Do kete crash (sic) te ekonomise boterore, nisur se shumica e biznesit sot eshte me Kinen?



A eshte Kina dhe a jane qeveri te shteteve te tjera, duke krijuar arme biologjike qe ne kete rast u kane dale nga kontrolli dhe jane perhapur ne popullate?



Pse shkenca nuk ka nje kure per viruset?



Si eshte transmetimi real i kesaj semundje kur cdo dite ka hipoteza te reja, thone duhen maska me pas maskat s’hyjne ne pune, temperatura eshte shenje primare e me pas na thone as kjo nuk eshte…etj etj…[???]

Disa nga keto pyetje e te tjera per zona te largeta e njereiu krijon nje fare paniku. Kur behen per veten, familjen e miqte, ne mes te krizes boterore, njerezit krijojne ne mendje nje kokteil qe i ben vulnerable ndaj atyre qe shfrytezojne keto situata. Ky liber bazuar ne fakte, argumente e analiza shkencore; por dhe hipoteza e sinqeritet ne cfare nuk dime, per lexuesit sot e ata te ardhshem; sherben per sqarime e do jape nje fare sigurie; natyrisht bazuar ne njohurite aktuale. Si dime te gjitha sot… 137

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Fataliteti per koronaviruset eshte ~2% por ne kete faze ne jemi te hamendesite (nese ka 20.000 te infektuar, ~400 vdesin) Mendohet se nje person infekton 2-3 te tjere e ndoshta duhet edhe 1 muaj inkubacion per nje person te infektuar. Deri sot koronaviruset humane (njohim 7) kane qene beninje, akoma nuk e dime efektin e mutacionin qe mund te kete COVID-19. Ky virus mund te jete konvencional – ne forme sa ka kaluar barrieren e specieve [kafshe-te-njerez] ka shperthyer per nje moment por ne afat-te-gjate s’ka mortalitet me te larte se gripet e tjera nga koronaviruset me te buta. Duket se ka me pak fatalitet se MERS & SARS por shkakton me shume te infektuar. Sekuencimi gjenetik tregon koronavirusi i fundit ngjan me virusin ne lakuriqet e nates, qe perjashton nderhyrje te jashtme [si bio-weapon, arme biologjike] Ka mutacion. Jo virus ‘te prodhur

ne laboratore’ qe qeverise kineze i ka dale nga kontrolli. Ne ane tjeter, te dhenat s’jane te plota. Shume persona kane: (a) shenja qe ngjajne me grip te zakonshem, ose (b) kane koronavirusin por shenjat jane te buta dhe largohen vete pasi i lufton trupi. Deri tani dime me shume per MERS & SARS qe mendohet se kane fatalitet me te larte; per COVID-19 themi se eshte me infektues por ka fatalitet me te ulet. Megjithese ka infektuar me shume vdekjet jane me pak se dy koronaviruset e para. Nuk duhet panik ekstrem pasi kemi kaluar disa outbreak/epidemi ne 30 vitet e fundit por s’kane kaluar ne tragjedi madhore. P.sh. SARS filloi me shenja te larta frike por ndaloi shpejt. Problemi eshte se ne njohim rastet qe shkojne ne spitale dhe jane ne gjendje te rende, mund te jene ~15% te semureve por nuk njohim virusin ne teresi, rastet e moderuara a te buta, te cilat largohen vete.

138

Dr.Besi/DBMI

…as rastet asimptomatike [pa simptoma] per te krijuar data/ statistika te plote ne luften kunder ketij virusi ne te ardhmen. Gjithesesi disa teknika luftimi sa kane filluar: Kina ka aprovuar testim me antivirale, antiviralet qe perdoren per SIDA po provohen (terapi me 2-3 antivirale menjehere) perdoret plazma e personave te sheruar etj., por eshte heret te themi se cilat do jene rezultatet kurative te tyre. Cfare duhet bere nese keni infeksion gripal? 

nr.1 vete-karantina, te mos infektohen te tjeret, dhe telefonohet mjeku I familjes ose spitali.



nr.2 nuk ka kure specifike por merr paracetamol per temperature dhe lengje qe mos te ddehidrohet trupi.



nr.3 vazhdoni me higjen personale, ne keni semundje te tjera shtese ne moment [ose kronike] sigurohuni te keni ilacet standarte per simptoma te lehta & ato per semundjet shtese; ne sm. kronike ti merrni si me pare.

Keto piktura te koronavirusit qe sjell COVID-19 sapo kane dale me 17.02.2020, burimi: NIAD Rocky Mountain Lab.

139

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sic Po Ndodh 00:02 mengjesi i dates 18 Shkurt, 2020 Ne rang global: 73, 255 raste te infektuara & 1,868 fatalitete. 11,326 jane ne gjendje serioze e kritike. 17 vende te botes raportojne raste infeksioni. Mes viktimave ne Kine eshte dhe administratori i pare spitalor, drejtori i Spitalit ne Wuhan, Dr. Liu Zhiming, neurokirurg.

Sa jane aprovuar planet per ilacin e pare anti-viral ne Kine per te luftuar COVID-19. Ilaci eshte zhvilluar brenda Kines nga kompania farmaceutike Zheijiang Hisun Pharm. Pasi kane degjuar per nismen qeveritare ne â&#x20AC;&#x2DC;karantinen e paraveâ&#x20AC;&#x2122; ku bankat do te shkaterroje parate qe jane perdorur ne tregjet e hapura dhe markatat e mishit si dhe do te dizinfektoje parate nga dyqane te tjera; disa shites kane filluar ti ziejne parate ne tenxhere per dizinfektime me metodat artizanale / shtepiake.

140

Dr.Besi/DBMI

Ne krocieren me turiste [Princess Cruises Diamond] te ankoruar ne Japoni jane gjetur dhe 99 persona e infektuar. Diten e Djele (16.02.2020) Amerika terhoqi qytetaret e saj, qe i ka futur ne karantine sapo kane zbritur ne territorin amerikan. Anija ka 454 raste te konfirmuara me persona te infektuar. Po aty, eshte regjistruar qytetari i I.re nga A. Latine 1Kolumbian. Ka individe qe thone: â&#x20AC;&#x153;nese koronavirusi perhapet ne Amerike, sjellja e tyre nuk do jete e bindur si e qytetareve Kineze sot por mund te kete demonstrata masive e te dhunshme si ne Los Angeles ne 1992â&#x20AC;?

Disa mjeke kane dyshime klinike: â&#x20AC;&#x2DC;se koronavirusi jo vetem demton mushkerite por dhe sistemin e qarkullimit jashte mushkerive, ne zemer, veshka, dhe gjak, prandaj ka kolaps te menjehershem te disa pacienteve. Kjo vjen edhe pasi infermieret thonin: ne darke kemi paciente qe buzeqeshin, ne mengjes i gjejme pa ndjenja ne reanimacion. Pacientet e sheruar se kane kaluar lumin, jane raportuar raste te infeksioneve sekondare qe kane sjelle insuficence kardiake. Nga natyra e ketij virusi, mjeket jane shume te shqetesuar ne Kine. 141

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sepse pacientet e sheruar kane ne shume shance per goditje fatale kardiake pas nje ri-infektimi. Ndersa ekspertet kane vene ne pikepyetje [serish, ne fillim ishte nga 14 ne 21, pastaj ne 30 dite] periudhen inkubatore, pasi diagnostikohet nje person me koronavirus 42 dite pasi ishte kthyer ne shtepi nga Wuhani.

Anija per te cilen kam shkruar me lart qe ju refuzua ankorimi nga 5 shtete, u lejua te ndaloje ne Kamboxhia. Ne bote, jane te infektuar 73,304 persona [ndryshon numri edhe ne kete moment qe shkruaj] nga te cilet 72,528 gjinden brenda ne Kine.

142

Dr.Besi/DBMI

Sapo eshte zbuluar se pacienti nr.1 ne Kine qe nuk ka pasur lidhje me tregun e hapur te prodhimeve te detit. ď&#x201A;ˇ

Singapori raporton 4 raste te tjera duke shkruar ne 81 paciente te infektuar ne total.

ď&#x201A;ˇ

Ndersa ne Japoni zbulohet nje tjeter taksist me infeksion te koronavirusit.

ď&#x201A;ˇ

Nr. i te ifektuarve ne Diamond Princess [anijen turistike ne karantine ne Japoni] ne oren 2 pasdite, 18.02.2020 jepet ne 542 persona, mes tyre jane nje cift nga Britania e Madhe, 15 shtetas Izraelite dhe 8 nga Filipinet.

Disa raporte online edhe video te hedhura ne rrjetet sociale akuzojne Kinen se ne numrin total te

fataliteteve nuk po

raportojne vdekjet ne shtepi por vetem ato qe vdesin neper spitale dhe krematoriumet po punojne pa pushim per te djegur trupat e viktimave; sipas tyre kjo tregon se Kina po fsheh satistikat dhe ka me shume te vdekur sesa numrat zyrtare.

2 fotot jane print-screen nga nje video, per burimin klik ketu Ka te tjere, si senatori Thomas Cotton (Arkansas, Republikan) qe

143

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

… thote: ”virusi ka dale nga laboratori biologjik ne Wuhan” qe eshte vetem pak qindra metra larg nga qendra e perhapjes se virusit (tregu i prodhimeve te detit) Konkluzioni: ‘virusi - si pjese e programit te armeve biologjike nga Kina’ [burimi: klik ketu]

Nuk eshte ky i vetmi jane plot te tjere dhe disa sjellin video si me poshte [kam bere print-screen] ku supozohet se ‘disa nga shkencetaret Kineze nga brenda vendit, po thone se origjina e virusit eshte nga ‘laboratoret e perdorur ne luften biologjike’

144

Dr.Besi/DBMI

Te tjere kane intervisa online nga viti 2018 te ish-shkencetarit ushtarak Kinez Chen Hu, qe ka diskutuar ne TV superbugs [supermikrobet] e inxhinieruara me metoda gjenetike, ku ai paska thene se “…efekti shkaterrues i te cileve (supermikrobeve) do jete shume me i madh se armet berthamore…”

Sa per rekord sado skeptik jam ndaj regjimeve autoritare e formave ekstreme qe perdorin per te fshehur te verteten kete teori-konspirative se besoj (a) nuk ka prova (b) nuk kane llogjike (c) kam lexuar ne kete viruse e ndjekur eksperte te ndryshem (Amer. Angl. etj) qe thone: “nga sekuencimi gjenetik kane vertetuar se kjo s’eshte e vertete” Lexuesi duhet ti shohe keto per te kuptuar c’po ndodh e si dyshimet mund te arrijne ne cdo nivel profesional, politik dhe te njerezit e zakonshem. Studimi i 44,672 pacienteve me koronavirus ne Kine thote se 1,023 persona kane vdekur para dates 11 Shkurt, duke sjelle nje fatalitet prej 2.3%. Per ta vene ne kontekts; ne SHBA mortaliteti nga gripi i zakonshem eshte 0.1% pra fataliteti i COVID-19 [bazuar ne keto shifra] eshte 23x me i larte. 145

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Tani po ndikohet edhe ekonomia. 

Fluturimet ne Kine jane ne kapacitet 80%.



Apple ka raportuar se s’do arrije dot fitimet e projektuara ne kete 3 mujor pasi shume pjese i merr nga Kina.



Vonesat ne furnizme Kineze po ndikojne ekonomine boterore.

Sot, 18.02. 2020 dita e I.re me nr. te infektuarve <2.000. Kina raporton ulje te perhapjes se virusit. Ne ane tjeter pergatitet me shume per perkeqesim te situates. [?!] Po ndodh dick qe as ne terren nuk e kuptojne dot ose dicka tjeter qe ndoshta s’paraqitet e plote per boten. Jane anulluar maratona, evente sportive kombetare e nderkombetare ne disa vende [zakonisht Azi] si dhe koncerte e festivale per arsye te koronavirusit. Ora 21.30, 18.02.2020. Zelanda e Re ka pezulluar postimet

[pako, letra etj] nga Kina dhe drejt Kines, per te minimizuar ekspozimin ndaj virusit. Nje studim pretendon se koronavirusi jeton ne siperfaqen e objetekve deri ne 9 dite. (izrael) Tajvani ka raportuar 2 raste te reja. Ne Korene e Jugut eshte gjetur nje grua e semure me koronavirus pa histori udhetimi dhe pa kontakte me asnje person qe ka udhetuar se fundmi. Sot, e Marte, 18.02.2020 supermarkat ne Wuhan ndalohen te shesin

te individet por japin furnizmeve per komunitete/ grupe banoresh per te cilet blejne me shumice pergjegjesit e blloqeve perkatese te banesave dhe ndajne ushqimet ne cdo shtepi. Sipas agjensise BNO qe ne keto kohe po merret vetem me perhapjen e koronavirust sa jane raportuar 1623 raste te reja te infektuara dhe 132 fatalitete ora qe shihni

146

Dr.Besi/DBMI

Ora 2:24 pasdite, ne Britani eshte 22:34, 10 minuta me vonese pas u publikua ky lajm. Ka shume rendesi qe keto shifra nga epiqendra e koronavirusit dhe te infektuarit e viktimat ne bote, qe ti kemi ne librin tone me print-screen.(sic) Kushtdo qe kerkon me shume detaje, klik per burimin: ketu.

147

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

148

Dr.Besi/DBMI

e Merkure 19. Shkurt, 2020 faktet dhe te rejat e fundit

Rusia ka vendosur te mos lejoje asnje qytetar Kinez te udhetoje ne territorin e saj, ky vendim hyn ne efekt te Enjten, me 20.02.2020

Disclaimer: ky e-book ka funksion informativ & edukativ per publikun e profesionistet, DBMI nuk zevendeson autoritetet dhe mjeket ne terren as kushtezon individet [publik e profesioniste] ne ndjekjen e keshillave. Libri Koronavirusi nuk krijon marredhenie mjekesore, administrative e ligjore me lexuesin. Pergjegjesia per/nen cdo rrethane per shendetin, veprimet & sjelljen e pacienteve e te njerezve prane tyre; eshte e cdo lexuesi individual. Keshillat jane informacioni i fundit qe kam arritur pa pretenduar se jane te vetmet, komprehensive e shteruese ne semundjen COVID-19. Per cdo shqetesim direkt, adresohuni tek mjeku dhe autoritetet ne shtetin ku banoni ose ju gjindeni ne momentin perkates. Flm., drbesi.dbmi.

149

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Mendimet e mia te dites: 

Nje karantine ne keto niveleve s’eshte pare ne historine e botes, Kina s’do shkaterronte ekonomine e vendit dhe te fuste ne karantine 20-50% te territorit/ popullates {asnje nuk jep shifra te sakta) per 2,000 te vdekur ne nje vend me 1.4 Miliarde banore. (a) ose Kinezet nuk jane te qarte ne fatality rates (sic) [nuk po them po fallsifikojne numrat] ose metoda e zgjedhur sjell panik jashte proporcionit… keshtu mendojne shume njerez. Une mendoj krejt ndryshe dhe Kina ka kapur idene, qe do e shpjegon ne fund te konkluzionet.



Cfare s’degjoj ne media & ekspertet e OBSH-se ne kete kohe: (a) Kina ka lidhje te shumta me vende Afrikane [tregti, industri, miniera, projekte madhore etj] dhe (b) nese koronavirusiperhapet ne sub-kontinentin indian; Indi, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka etj; densitet i larte ne popullate, infrastruktue mjekesore e dobet; shto Nigerine dhe Indonezine dhe si do shkoje koronavirusi?



Per gati nje muaj Kina pati vonese ne kuptim te semundjes dhe ne raportime; pergjgja jo e sakte solli panik dhe mungesa e cilat shtojne konfuzionin sot; tani e pas do kete me shume qartesi ne drejtimin qe do marre semundja dhe kontrollin e saj bazuar ne keto vende: Singapur

81 persona te infektuar, Japoni74,

Hong Kong 63, Tailande 35 dhe Koreja e Jugut 31

150

Sic po ndodh 19.02.2020

Ne te gjithe boten rastet e infektuara jane shtuar me 1,872 persona 212 fatalitete. Koreja e J. raporton 51 raste te reja ne 1 dite nga 31 qe ishin sot jane 82 paciente te infektuar. Japonia lajmeron njerezit te evitojne mbledhjen ne grupe te medha e prodhuesit kryesore po bejne plane ne mbyllje te fabrikave nese koronavirusi perhapet ne vend. Me poshte jane vendet ku COVID19

po perhapet me shume jashte Kines. Nje teori thote se

ka filluar transmetmi lokal nga njerez qe nuk kane lidhje me provincen Hubei/qytetin Wuhan. [burimi per grafikun: ketu]

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Shoqata e Mikrobiologeve Amerikane ka dhene nje tabele te dobishme krahasimore per COVID-19 me MERS nd SARS. Deri tani kalkulohet se mortaliteti i koronavirusit te fundit eshte 2.5% dhe â&#x20AC;&#x2DC;besohet se do ulet gradualisht ne te ardhmenâ&#x20AC;&#x2122;

152

Dr.Besi/DBMI

Kina ka cuar 40 inceneratore portative qe djegin substanca e mjete te infektuara per te izoluar perhapjen e koronavirusit. Ne supermarkatat kineze po perdoret nje metode e re pune per arktaret, te cilat jane te veshura rroba mbrojtese e maska si infermieret por punojne me mbulim plastis nga siper, si ne fig.

Nga spitalet ne Wuhan thuhet se jane sheruar 10 paciente qe kane marre trajtim me plazmen e personave te sheruar, duket se terapia me plazme po funksionon [bazuar ne antitrupat]

153

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Pak ore pasi vdiqen 2 paciente nga koronavirusi, Republika e Iranit e raporton ngjarjen per boten. Kritiket e akuzojne se kane manipuluar te vertetn e kane folur vetem kur nuk mund ta fshihnin me, infeksionet jane ne nr. me te larte e diheshin qe dite me pare. Ngjarjet jane ne progres ne qytetin Qom (i 7-ti nga madhesia ne Iran, 1-1.2milione banore) dhe regjimi Islamik ne

vend te perballej me krizne mjekesore ka cuar trupat policore kunder-demonstratave nga frika e trazira civile [disa thone se ka shkuar ushtria] Tashme, Irani duket se e ka marre seriozisht situaten, shkollat jane mbyllur ne Qom ku te gjithe familjaret e personat qe kane qene ne kontakt me 2 viktimat e 6 paciente te infektuar [qe jane raportuar tani] jane futur ne karantine, si dhe ne karantine eshte i gjithe spitali i qytetit.

Ka problematike te njejte me regjimet autoritate [ne nje fare forma kjo situate u pa edhe ne Kine] Ne fillesat e outbreak (sic) dhe nga konfuzioni fillestar [mungesa e njohurive] tentohet qe ngjarja te mbahet sekret pasi mendojne se popullata mund te kaloje ne panik. Me pas bejne overkill (sic) pergjigja eshte ekstreme e jashte proporcionit dhe vihet re se cfare kerkonin e evitonin (panikun) pikerisht perhapet akoma edhe me shume.

154

Dr.Besi/DBMI

Shkenctaret nga Universiteti i Teksas bene nje hap kryesor ne zhvillimine vaksines por pritet me teper ne ditet e ardhshme.

PETA-organizata me e madhe ne bote per mbrojtjen e te drejtave te kafsheve ka shfrytezuar rastin per nje fushate ‘qe fton njerezit te behen vegjetariane’ Kane zbuluar se koronavirusi

eshte anagrame ne Angl. me fjalen Karnivore; Coronavirus – Carnivorous. Ne kete linje do shihni dhe ‘mallkimet nga Zoti’ qe japin disa predikues Kristiane & Islamike ne internet, per ta ‘koronavirusi eshte nje ndeshkim hynjor’ 155

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sipas the Financial Times kufizimet ne udhetimet e personave nga Kina ka sjelle dhjetra-qindra milione dollare humbje per universitetet ne Amerike, Australi dhe Zelanden e Re, te cilet jane te varur nga pagesat e studenteve Kineze.

Sipas kesaj media kineze te publikuar ne N. York (kundershtare te qeverisjes aktuale ne Kine) ka dale nje dokument ku: â&#x20AC;&#x153; Kina po

perdor propagande si ne zona lufte, me 1,600 persona te paguar qe kane bere 606,800 postime online per te kontrolluar narrativen & dhene perpjekjet e autoriteve ne drite pozitive. Jane shtyre individe te famshem te komentojne mbi 400 here ndersa disa â&#x20AC;&#x2DC;komentues ne internet kane bere mbi 400,000 postime sipas linjes zyrtare.â&#x20AC;? (burimi; klik ne titull Epoch Times)

156

Dr.Besi/DBMI

Kompanite farmaceutike ne Indi po ankohen se mungoje furnizmet me subtanca esenciale per te prodhuar barnat, dhe efekti shpejt do ndihet kudo ne bote pasi ~20% e terapive farmaceutike sot prodhohen ne Indi. Ndersa besohet se ~80% e antibiotikeve prodhohen ne Kine.

Nga pasengjeret ne anijen ne karantine Diamond Princess, 28 prej te infektuarve jane ne gjendje kritike, dje ishin 20 sot jane 8 me shume. Sapo raportohet qe 2 paciente kane vdekur, nje grua dhe nje burre ne moshat >80 vjecare.

157

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kam shkruar me siper qe mjeket kineze thone: matja e temperatures ne aeroporte nuk i kap personat e infektuar. Ka

dhe nje studim Britanik per kete. Ne SHBA eshte konfirmuar se ne >30,000 persona s’eshte gjetuar 1 person i infektuar me kete teknike ne 11 aeroporte. Nje vend e ka hequr fare temperaturematjen se e konsideron te pavlere, Izraeli. [burimi: klik ketu]

Sic po ndodh II. 20. 02.2020, ora 17:05. Para 10 minutash Irani

raportoi 9 te vdekur nga 2 qe ishin dje. Ne Kine, Iran e kudo autoritetet duhet ta kuptojne se te tilla ngjarje s’mbahen sekret. Rastet me infeksione e fatalitetet duhen raportuar menjehere per vendin e komunitetin nderkombetar. Iranianet akoma nuk e dine si koronavirusi ka arritur ne vendin e tyre. Shtese: 30 min me pas. Nje mjek Iranian, Dr. Alavi qe punon ne spitalin Kamkar ne Qom, thote: ‘nr. i pacienteve te vdekur nga rastet me diagnoze klinike te koronavirusit eshte 20” I vetmi laborator per koronavirusin eshte ne Teheran. [burimi: ketu]

158

Dr.Besi/DBMI

Sot kemi 75,775 te infektuar e 12,130 viktima ne total. Nga 31 pardje (18 Shkurt) 82 te infektuar dje ne Korene e Jugut (19 Shkurt) sot numri ka shkuar ne 104. Ne Japoni nr. eshte 94 persona te infektuar. Eshte thene se Kina ka ~760.000.000 njerez ne gjendje te ndryshme karantine. Nese perhapja nuk kontrollohet ne Japoni & Korene e Jugut, 3 ekonomite me te medha te Azise do te shkojne drejt paralizes dhe kjo do sillte pasoja madhore ne ekonomine boterore.

Tashme, situata po merret seriozisht edhe ne vende te botes qe nuk kane paciente te infektuar me koronavirusin. Irlanda sapo ka plotesuar dokumentacionin per ta futur Koronavirusin tek â&#x20AC;&#x2DC;notifiable diseasesâ&#x20AC;&#x2122; [burimi: ketu] Cfare jane keto semundje? Notifiable diseases (sic) Semundje qe Duhen Deklaruar. Kete subjekt te rendesishem ne semundjet infektive e kam trajtuar disa kohe me pare ne DBMI-FACEBOOK, TWITTER, DBMI primar ne Google blog, me 15 Gusht, 2016 [burimi: klik ketu] Serish e me keqardhje me duhet te shtoj: kemi mungesa te medha ne trajtime/sqarime qe duhet te beje mjekesia shqipe online per publikun dhe profesionistet, ne te gjitha deget e mjekesise.

159

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne bashkepunim me Prof. Tritan Kalo, infeksionistin me te mire qe ka Shqiperia & ekspert i kalibrit nderkombetar kam publikuar

sqarimin perkates ne veren e 2016-es. Shume shpejt pasi filloi DBMI online (Gusht 2014) u kthye ne akademi informacioni dhe burim referencash. Me poshte eshte lista e semundjeve qe duhen deklaruar ne Angli, List of Notifiable Diseases (sic) sic e kam publikuar ne te njejten dite ne 3 platforma te DBMI.

160

Dr.Besi/DBMI

Masat drastike ne Kine kane perfshire edhe kafshet, pasi nje autoritet i semundjeve infektive ne vend deklaroi: “kafshet jane burim infeksioni” njerezit ne shume qytete i braktisen dhe pati shume foto/ video shqetesuese me kafshet e vrara neper rruge e trotuare. Ka dhe te tjera ku njerez te mire ushqenin kafshet e fqinjeve [nga dritaret] qe ishin te shtruar ne spitale. Tashme lajmi perseritet pas 2 javesh, ku ne disa zona autoritetet lokale kineze po shkojne shtepi me shtepi e urdherojne njerezit te vrasin kafshet e tyre shtepiake, si qen, mace, etj [per burimin e fotot marre klik ketu] Kjo praktike jo vetem barbarike eshte dhe pa baze shkencore: COVID-19 s’vjen nga kafshet shtepiake.

161

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ora 6 pasdite, 20 Shkurt, 2020. Ne nje markate ne New Jersey

te SHBA-ve jane pare raste me infeksion te koronavirusit. Autoritetet e kane mbyllur zonen e po hetojne. Deri tani SHBA kane ~750 te dyshuar te futur ne karantine ne 5 pika te vendit.

Ne kete moment qe shkruaj, ne nivel boteror shifrat jane keto:    

75, 778 raste te infektuara 16,882 te sheruar 4,922 raste te dyshuara 2,130 te vdekur

4 ore me vone, ne 22:00 shifrat jane keto:

162

Dr.Besi/DBMI

     

76,204 raste te infektuara 2,247 te vdekur 5,248 te dyshuar 11, 728 ne gjendje kritike Shumica e rasteve ne Kine, 27 vende kane raportuar infeksione te COVID-19

Ne Britani ne 5,459 testime vetem 9 kane rezultuar pozitive. Iraku & Kuvajti bllokojne kufirin e udhetimet nga Irani. Nje teori tjeter nga Kina: COVID-19 mund te kthehet ne semundje kronike qe rri per kohe te gjate ose gjate gjithe jetes te pacienti.

Ndryshe nga koronavirusi-SARS qe jetonte pak, koronavirusi i fundit eshte me i qendrueshem e mund te bashke-ekzistoje me njerezit” - sipas nje eksperti kinez te semundjeve respiratore.

Media dhe publiku ne nje ane nuk kane faj per konfuzionin e krijuar nga autoritetet e shkenca, qe here jane vonuar e s’kane qene transparent; here jane nxituar [te dytet] duke dhene siguri e detaje pa qene ne dijeni te fakteve; si shembuj: 20 Janar 2020. Nuk ka transmetim nga personi-ne-person 30 Janar 2020. 2019-nCoV transmetohen nga personi ne person 26 Janar 2020. Kjo nuk eshte semundje airborne (sic) 10 Shkurt 2020. Eshte semundje airborne (transmetim nga ajri) 15 Janar 2020. Shume e veshtire per tu transmetuar 02 Shkurt 2020. Eshte me virulent se SARS

163

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Njesoj jane bere supozime per periudhen inkubatore; kur fare lehte mund te thuhej me ndershmeri akoma NUK E DIME… 

nje here ishte 14 dite periudha e inkubacionit



ngrihet ne 21 dite



me pas u tha 30 dite.



gjindet nje person i infektuar pas 42 ditesh



Ka zera qe thone se mund te rrije ne trup si ‘infeksion kronik per jete’

Kur autoritete shteterore & eksperte te nivelit nderkombetar; institucione prestigjioze & OBSH-ja, nxitohet ne keto pika, c’fare mund te pritet nga qytetaret e zakonshem te cileve u kerkohet te bashkepunojne dhe te mos kalojne ne panik!? Ritheksoj shenjat e semundjes COVID-19 

Shenjat e buta/ te zakonshme: temperature, dhimbje koke e marrje mendesh, kolle te thate, pak veshtiresi ne frymemarrje, diarre e te vjella, dhimbje muskulore, te trupit e dobesi te pergjithme



Shenjat serioze: temp. =/> 40°C, marrje fryme, pneumoni, insuficence renale, insuficence kardiake, vdekje,

164

Dr.Besi/DBMI

e Premte, 21 Shkurt, 2020 - Autoritetet Italiane ne Panik, lajmi jepet ne te gjithe Europen, perfshire autoritetet shendetesore & NHS Britanik, dhe ben xhiron e botes nga BBC ne CNN. Sjell CNBS ne titull original: Coronavirus outbreak grows in northern Italy, 16 cases reported in one day (sic) 16 raste te raportuara [burimi: ketu] Tashme s’ka zbulime sporadike me 1-2-3 individe, qe ne shume raste pas konfirmimit e karantines vullnetare kane dale jo infektive por nje rritje % masive brenda nje nate/dite. Natyrisht media e vendit e ka front-page news (sic) ne versionin Anglisht, La Stampa shkruan: Sixteen new confirmed coronavirus infections in Italy [burimi: ketu] Te merkuren (19.Shkurt) nje burre shtrohet ne spitalin e Codogno. Gruaja e tij, 8 muaj shtatzene, del koronavirus-pozitive ne testime. Po ashtu, dalin 12 persona positive ne Lombardi. 2 te tjere ne Veneto. Pacienti qe eshte ne gjendje kritike nuk ka udhetuar ne Kine e s’dihet si e mori virusin. Besohet se ka mik nje managjer qe jeton gjysme ne kohes ne Kine e gjysmen ne Itali, te eshte kthyer nga Kina ne fund-te-Janarit. Ne testimin e pare individi rezultoi negativ. [eshte bartes/ shperndares pa simptoma e s’ka viruse mjaftueshem per tu kapur ne testime? mund te kete pasur objekte qe i ka prekur tjetri - ai ka imunitet natyror e trupi ja ka shkaterruar virusin kohe me pare?] Ky person ka pasur konakt me 250 te tjereqe jane ne karantine, miq, shoke, kolege, familjare etj te gjithe po testohen per koronavirusin e fundit. Ceshtja ndiqet nga Kr/Ministri G. Conte qe i kerkon popullit ‘te mos kaloje ne panik’ Ne esence qytetin Codogno e kane mbyllur krejtesisht [shkolla, bare, klube etj] sepse tani ka ndryshuar niveli i rrezikut me kete situate’ Me pare Italia kishte: 3 persona pozitive per koronavirusin, 2 turiste Kineze dhe nje Italian te kthyer nga Wuhan [sic kam shkruar shifrat me siper] qe po trajtohen ne spitalin Spallanzani ne Rome.

165

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

e Shtune, 22.02.2020 Italia raportohen 51 te infektuar & 2 viktima. Te kuptoje lexuesi, s’jane infektuar 51 brenda nje nate por tani kane shfaqur shenja te plota, i kane kapur testet ose ‘gripi i tyre’ eshte perkeqesuar. Ky ka qene dhe ngelet shqetesimi im nga fillimi [per Shqiperine] nisur nga rastet/ praktikat ne Japoni, Kore etj, ku shifrat ndryshonin brenda 24h. Ne Itali jane >50.000 persona ne ‘karantine-vullnetare’ [u eshte kerkuar te rrine ne shtepi] nga dje e sot jane kanceluar aktivitete sportive, karnevale, mesha kishtare etj.

Italia deklaron gjendje n e jashtezakonshme te emergjencave shteterore; po vepron drejt ne kete aspekt; pasi ka studiuar & mesuar nga precedentet e meparshem; gabimet qe jane bere nga vendet e tjera ne: (a) raportime, (b) vonesa, (c&d) kontrolle e izolime, dhe(e) reagimet pasive. [Gabimet jane bere ne: Kine, Japoni, Singapur, Korene e Jugut e Iran] Dikush mund ta quaje shume agresive kete pergjigje ne nje shtet me >60.000.000 persona (per 2 viktima?) une do thoja ‘gjithmone ne keto raste tentohet nga paranoja se nga indiferenca’ Italia po ben ate qe duhet bere. Tani ngelen dy gjera: 

Si do reagojne shtetet Europiane ndaj Italise; ne varesi te perhapjes se virusit & vendet e tyre & frikes potenciale?



Si/ sa do e ndikoje kjo Shqiperine??

166

Dr.Besi/DBMI

Analiza ne Koronavirusin per 3 ditet e fundit, 20-22 Shkurt Ku jemi tani? Realisht nuk e kam idene. Asnje se di. Duhet ta shkruaj si eshte realiteti dhe lexuesi qe me ka ndjekur deri ketu edhe mund e cuditet; pse ka kaq kohe qe shkenca nuk po nxjerr dicka te sakte.

Shpjegoj pse bej kete paranteze ne kete

moment – ‘dalje nga stuktura/ kapitujt’ Kam 25 dite qe ndjek koronavirusin cdo dite dhe disa here x4x/dite. Shifra, fakte, updates, studime, lajme, deri punimet ‘pre-print’ [jo te botuara akoma ne zhurnale por qe shkenctaret i hedhin diku te shihen nga disa kolege, ju lexojeni si jo-te-plota/ te verifikuara saktesisht] po studioj

ne shkence, dhe ndjek lajme, lexoj ne twitter per live-updates dhe kam ne telefon [me sinjal] cdo notice te re nga institucionet madhore shendetesore te botes per te pare Live se si po shkon ky outbreak (sic) Zakonisht regjistroj patterns dhe shume shpejt e krijoj nje tablo, kete rradhe kam deshtuar e jam konfuz, qe me ben te ndihem te kerkoj me shume…por prape rezultoj i mundur. C’fare duhet te bej tjeter kur faktet ndryshojne me nje shpejtesi per te cilen nuk ka precedent ne analizat, studimet e shkrimet e mia ne vite? Qofte kopertina e ketij libri [qe nuk do e ndryshoj] eshte akoma 2019_nCoV,sepe dhe emri ka ndryshuar 3-4-5x deri tani! Cfare me ngushellon – jo ane te mire por thjesht faktuale - eshte se te gjithe kemi deshtuar deri tani, shtet e institucione madhore te botes, organizmat me te mire qe kemi dhe individet me te mencur te planetit ne kete fushe [sm. infektive, virologe, epidemiologiste etj] pas asnje perjashtim te vetem jane e gjithe ‘ne erresire’ ne fakt nje perjashtim e kam gjetur te fiolozi fiN.N. Taleb i cili shprehet #3 jave me pare, ne ‘te tilla raste me mire tentohet nga mbi-kujdesi se nen-kujdesi’ 167

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Mund te duket jo-specifike por ta thoje ne ate kohe sot rezulton profetike. Mund te bej hamendesi bazuar ne disa fakte dhe meqe jam ‘mbi koke te problemit non-stop’ [per kete liber dhe efektin/ ndihmen qe mund te kete ne Shqiperi, se nuk paguhem per epidemite] por me shume do shkoja dhe me insinkt. Vetem kete

rradhe. Pse? Ne 1.5 ditet e fundit ndodhi dicka. Shkeputem pak nga problematika duke u marre me nje liber tjeter. Lexuesi i rregullt i DBMI e di se kam 8-9 libra’te hapur’ Materialet jane gati por editimi merr shume kohe; mendova ta mbaroj nje ebook e rendesishem; dhe sepse ilaci ne fjale eshte nje i vetem [ne historine e mejkesise nuk ka tjeter, dhe sot mungon alternativa] edhe pse ne shqip nuk materiale/shpjegime per te. Kur mora vesh se perdoren disa menyra dhenie [nuk e si di sa kardiologe ne Shq. rekomandojne besoj se ata se dine dhe nuk e bejne me dashje] te

cilat demtojne pacientin aty per aty dhe ne afat te gjate, vendosa ta mbaroj sa me pare. Per kedo qe do ta lexoje, e-book e publikova sot ne mengjes klik ne titull: Nitroglicerina. Ne Shq dhe ne disa vende Europiane perdoret emri Trinitrina. Per pak kohe vemendja ime iku nga COVID-2019. Pushimi solli distance. Distanca krijon qetesine. Qetesia jep mundesine per te perdorur nje kend tjeter racionalizimi, ndryshe nga ‘kur isha brenda problemit’ Jemi ne nje situate te pa-zakonte per te cilen s’kam fjale, jo se na mungojne fjalet. Ta quaj void (sic) si boshllek apo … ne Ang. ka nje shprehje idiomatike: “calm before the storm’ qetesia perpara stuhise. Duke qene ne te njejten periudhe kohore, modelet kompjuterike s’kane vlera ose cfare dime nga e shkuara na le ne balte. S’faktorizojme dot faktoret e rinj qe dalin nga terreni, provojme por s’ka vlera. 168

Dr.Besi/DBMI

Ndaj cdo model prediktiv sot po peson kolaps. Ndryshe ndodh me studimet post mortum (sic) ku analizat dhe rekomandimet behet duke njohur faktet & pasojat e njohura. Shume njerez pyesin: pse OBSH-ja se deklaron epidemi? Shkurt: nuk eshte e lehte per ta sepse duhet te kujdesen dhe per pasojat e keqleximet nga banoret e planetit toke. Kete pyetje ja kam bere vetes qe 2 jave me pare. Realisht eshte epidemi sipas cdo perkufizimi qe njohim e parmetrash qe plotojne konceptin.

Shkruaj bazuar ne njohurite e deduksionet mia, jo ne panikun e krijuar apo ne nr. viktimash. [p.sh SARS1 pati me teper viktima, ne raport infektimesh dhe u deklarua epidemi] Kam sqaruar me lart

ne liber epidemi/ pandemi etj. Problematika do pare ne dinamiken e saj, dinamike qe e ka bere te veshtire edhe mbylljen/ botimin e ketij libri. [kur duhet ta ndaloj?] dhe ne gjykim te ftohte do thoja jemi duke hyre ne fazen nr.2.

169

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kapitulli X: Epidemiologji, Semundjet Infektive dhe DBMI Gr. epi-mbi, demos-njerez & logos-studim/shkence ne forme te drejte: ‘cfare ka rene mbi keta njerez’ [semundja] Hipokrati beri dallimin epidemi vs endemi; ‘semundje qe ka ardhur te keta njerez' & “semundje qe gjindet mes tyre” [endemike-brenda] Si term modern haset te Dr.Villalba ne: Epidemiología Española. Epidemiologjia mbledh te dhena statistikore per semundjet, analizon parametra, identifkon faktore rreziku e te shperndarjes te semundjes ne zone/ popullate te caktuar. Ne semundje infektive epidemiologjia studion origjinen e mikrobit/ patogjenit, vektorin, metodat e transmetimit, sasine e popullates te prekur e pasojat ne persona te infektuar e viktimat. Si dege e mjekesise dhe shendetit publik ka kaluar pertej semundjeve te transmetueshme, studion gjendje te lidhura me shendetin nga zemra, kanceret, obezietin, faktoret e jetes sedentare etj. Ne mes viteve 1990-e epidemiologjia futi nje metodike te re studimore te quajtur sindemi: epidemite e semundjet nuk shihen te shkepura por si bashkesi/ ne teresi mes nder-veprimeve [sinergjia] qe shtojne efektin e njera-tjeres, p.sh semundje ngjitese + varferia, dhuna, problemet sociale; obeziteti + depresioni, stresi etj.

170

Dr.Besi/DBMI

print-screen nga libri (klik) Historik i Mjekesise (310fq.) Kap. II, fq. 23 ku jane nga 4 Gjigante te Mjekesise Boterore per cdo shtet, Angl., Fr., Gj., Aus., Kan., Hung., Rus., etj., pas figurave mjekesore te antikitetit; J. Snow e vura te parin nga mjeket Angleze.

171

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nisur nga djerria informative ne mjekesine shqipe online, ne kohen e epidemise se Eboles qe ishte/eshte nje kercenim serioz (orgj. Afrika Perendimore 2013-16) te DBMI_ISSUU me 28.06.2015 publikova (klik) Ebola (24 fq.) si materialin e pare te plote ne kete subjekt, akoma dhe sot ngelet i vetmi. Me 02.07.2015 publikova (klik) Semundjet me Vdekjeprurese (24fq) ku jane: 20 Semundjet me Vdekjeprurese, 10 Semundjet me te Shtrenjta dhe 10 Vrasesist e Heshtur. Megjithese sâ&#x20AC;&#x2122;jam ndalur strikt ne semundjet infektive, te DBMI primar nje nga butonat eshte markuar; Infektive ku kam sjelle here pas here materiale te shpeshta, p.sh. Semundjet e transmetueshme seksuale (klik) Urologjia fq. 10-16, publikuar me 30. 06. 2015 Câ&#x20AC;&#x2122;mund te beje nje njeri ne te tilla situata? Ndoshta asgje. Ose shume. Kam shkruar per nje mjek dhe efektin qe ka pasur ai ne semundje te tilla [epidemike] klik: Dr. David Nalin - thjeshtesia e gjenialitetit. [24. Gusht. 2017] te komentet po ne kete punim

lexon dhe pershkrimin per fillimet e epidemise boterore, nga Dr. John Snow, ne librin tim Historik i Mjekesise.

172

Dr.Besi/DBMI

Semundjet me te zakonshme infektive: vec gripit kemi tifon, dizanterine, pneumonia, meningjit, tetanozi, tuberkulozi-TB, lepra, kolera, pertusi [kolla e thate] botulizimi, sifilisi, semundja Lyme, salmonella, semundjet bakteriale zoonotike, kandidaza, kriptokokoza, mykosis, tenea, e te tjera. Semundjet infektive me vdekje-prurese:

Sot ne media e rrjetet sociale sâ&#x20AC;&#x2122;permenden semundjet e tjera por shancet per demtime i keni me te larta me to se Covid-19. 173

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

2 harta per semundjet me vdekjeprurese. OBSH mbledh statistika globale vec per keto semundje: TB, SIDA/HIV [e disa smd. seksuale, gonorre, sifilis, trikomona etj] diarreja, semundje te femijeve [kolla e mire, difteria, fruthi e tetanozi] meningjiti, encefaliti, hepatiti (perfshire B & C) semundjet parazitike [malarja, leishmanoza, etj] infeksionet nematode te zorreve [askaridet etj]Kutia e zeze tregon sa mijera persona vdesin nga infeksionet dominuese ne 1 vend per 2012. Te dhenat ne bote & Europe. Ne Shq. - meningjiti me 0,004.

174

Dr.Besi/DBMI

Semundjet infektive qe vrasin me shume njerez

175

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

R0 Ne epidemiologji R0 eshte ‘numri i rasteve qe direkt vijne nga nje rast” [i infektuar] Ne angl. quhet basic reproduction number ose ratio (sic) R-nought [nought eshte zero] Perdoret si tregues ne nje popullate, kur individet e tjere nuk jane infektuar as te imunizuar [me vaksina a me imunitet naturor] Varet nga ambjenti dhe menyra e sjelljes se pjeses se infektuar, ne vetvete s’tregon sa shpejt perhapet nje infeksion [s’eshte konstante absolute] por ndihmon te peracoktoje nese semundja infektive do perhapet dhe ne cfare perpjestimi do ndodhe kjo, qe ne te nderhyjme me imunizim per te zhdukur/ parandaluar semundjen. 

R0 > 1 infeksioni do perhapet ne popullate



R0 < 1 infeksioni nuk perhapet ne popullate



Sa me i larte te jete R0 me te veshtire e kemi te kontrollojme nje epidemi

R0 perdoret per te kalkuluar sa persona mund te infektoje nje i semure p.sh Zika ka R0 3-6.6, Fruthi 11-18, Ebola 2 SIDA/HIV

3.6-3.7, Chikungunya 4.1, Gripi Stinor 1.3, Norovirusi 1.6-3.7 176

Dr.Besi/DBMI

177

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne javen e 7-te te coronavirus outbreak (sic) akoma ka shume te panjohura dhe nuk dime ne do kthehet ne nje pademi. Kam shkruar me siper dy (nga) parametra baze per epidemi jane: 

Transmetimi nga personi ne person [sa e lehte eshte]



Mortaliteti [sa vdekjeprures eshte COVID-19]

rritja e nr. te viktimave, kalimi i kufinjve, perhapja ne nje kontinent ose ne bote; kthejne outbreak >> epidemi >> pandemi. Ne momentin qe shkruaj nisur dhe nga koha kur filluan te dalin te dhenat nga Kina, [~7 jave] cdo gje eshte ne levizje, perballemi me dinamike qe ndryshon cdo dite dhe ose shtohet ose hiqet nga supozimet e meparshme, pra nuk dime sakte:  Origjinen e ketij virusi  Simptomat / komplikacionet e plota  Menyren e plote transmetimit  Sa jeton ne siperfaqje te ndryshme K-vs 19  Periudhen e inkubacionit  Periudhen e ri-kuperim/sherimit  Sa infektues jane individet asimptomatike  Sa efekt kane masat tona;karantine +izolim  Sa efekt kane terapite [plazma, antiviralet etj]  Sa kohe do na duhet per nje vaksine  Sa eshte mortaliteti i koronavirusit  Sa shpejt na vjen imuniteti natyror ndaj COVID-19 Natyrisht ka te dhena por te gjitha jane ‘ne ajer’ e cdo gje sikur ndryshon, p.sh me 26 Janar R0 per COVID u tha se eshte 3.7. Sot mendohet se eshte R0 2.3 por kjo varet dhe nga ambjenti, nje person i infektuar mund te infektoje nje anije te tere, ose 7 persona [si taksisti ne Tokio] ose 12 te tjere si gruaja ne grupin e Kishes ne Korene e Jugut. (Ose nje qytet. Dhe nje shtet.) 178

Dr.Besi/DBMI

Keto individe te infektuar jane super-shperndares. Ambjenti i mbyllur, personat me rrezatim te larte kontakti [mesues, mjeke etj] predezipozioni, R0 & faktoret e tjere nuk percaktohen sakte se data/statistikat e sakta mungon e ndryshojne cdo dite; ka luhatje me shume variacione te pa-parashikueshme. Per me teper, ndryshon metodika e studimit e kalkulimeve te perdorura nga grupe te ndryshme ne bote dhe ndryshojne mundesite ne parandalim, terapi e kujdes sipas sistemeve shendetesore dhe ekonomise se vendeve perkatese. P.sh Amerika & Britania i moren qytetaret e tyre nga anija qe ne karantine ne Japoni. Ndersa dje u tha se Pakistani refuzon te marre qytetaret qe ka aty [frika nga infeksioni dhe infrastruktura e dobet mjekesore] Jemi akoma heret per konkluzione te sakta, kete e kam thene qe ne fillim te librit dhe e ri-thkesoj edhe tani; por duhet te mbledhim te dhena e te bejme analizat me te mira te mundshme ne keto kushte qe jane, duke ditur kufizimet tona, dhe shpesh-here nuk mund te dime se cfare na mungon. Duke qene se eshte fillimi po rezulton e pamundur te japin R0 e sakte, si dhe nuk dime ku do jete infeksioni tjeter brenda nje vendi ose nga nje vend ne tjetri. Ne ane tjeter R0 na duhet sa me pare se ka rendesi ne parashikimet tona dhe masat qe duhen marre. Sic beme me SARS qe megjithese perhapej shpejt dhe nuk kishte, vaksine situata u vu ne kontroll pasi u arrit te gjindej metoda e perhapjes dhe mortaliteti. Njekohesisht dime se shpejtesia e perhapjes nuk eshte e lidhur me seriozitetin e semundjes pasi ka edhe faktore te tjere ndikues. Kornavirusi eshte perhapur me shume, me lehte, me shpejt e ne distance me madhe se SARS por eshte me pak vdekje-prures se SARS. Semundja me R0 me te larte qe njohim eshte fruthi, nga nje person infektohen deri ne 12-18 te tjere por ebola ka vdekshmeri me te larte (50-80%) ndaj ka R0 2.

179

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Se keto persona vdesin shpejt dhe vatra ndalon me/tek ta. (ebola vete-konsumohet) Ndaj Ebola vrau 5,000 persona ne 10,000 te infektuar ne Af. Perendimore 5vite me pare, COVID19 me >75,000 te infektuar ka 2.200 te vdekur. Gripi sezonal eshte pergjegjes per 250,000 deri ne 650,000 viktima ne vit, dhe kudo qe ti jeton shancet jane me te medha per te te rene gripi [me mortalitet 0.1 -0.3%]

Si ta parandalojme nje infeksion

180

Dr.Besi/DBMI

Ne mjekesi/epidemiologji ne keto raste perdoret Incidenca & Prevalenca; shtjelluar me pare te dbmi, klik ketu (05. Gusht,2016)

Terminologjia ka shume rendesi ne komunikimin e shkence; si dhe sqarimet perkatese, ndaj lexuesi i rregullt te DBMI ka vene re se kur flas ne subjekte specifike filloj me etimologjine e fjales/koncepteve dhe etiologjine/ origjinen e semundjes.

181

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Morbiditeti vs Mortaliteti, dhe keto perdoren bashke por jane me kuptime te ndryshme: ď&#x201A;ˇ

Morbiditeti eshte gjendja jo e mire shendetesore e nje personi. Vlereson incidencen e nje semundje pergjate nje popullate dhe / ose zone gjeografike per nje vit te caktuar.

ď&#x201A;ˇ

Mortaliteti, eshte nje fjale tjeter per vdekjen. Te dy keto koncepte perdoren se bashku per te kalkuluar prevalencen e nje semundje dhe sa jane shancet qe semundja te jete vdekjeprurese ne seksione te ndryshme demografike te nje popullate.

Kete sqarim te cilin dhe profesionsitet e shendetesise se kane e qarte gjithmone, e kam bere ne 3 platforma te DBMI, klik ketu (11.01.2016) si dhe kam sjelle: Sistemi i treguesit komatoz Glasgow, si sistemin me te zakonshme per te pershkruar nivelin e vetedijes ne nje person me demtime ne tru. The Glasgow Coma Scale (GCS) ne ebook Meningjiti klik ketu ose ne kete e-book (29.12.2015) klik ketu (29.07.2016)

182

Dr.Besi/DBMI

Sic po ndodh. e Djele 23 shkurt-e Hene 24 Shkurt, 2020. Jane 77,042 te infektuar. 2 Mjeke vdesin nga koronavirusi ne Kine, te dy te shendetshem, 29 vjecare femer & 42 vjecar mashkull. Koreja e Jugut meqe perhapja e virusit eshte rritur 4x, ngre formalisht nivelin e alarmit ne maksimum. Ne nje departament psikiatrik, 99 nga 102 paciente rezultojne pozitive. Koreja ka 5 vdekje. Italia, 132 te infektuar e 11 qytete ne karantine. Libani dyshon per 2 persona te infektuar, raporton se njeri testoi pozitiv. Singapur jane 86 te infektuar. Izraeli konfirmon rastin e I.re. Italia 3 raste te reja. Irani 9. Austria ndalon trenin italian ne kufi se dyshon per 2 te infektuar. Iraku raporton rastin e I.re

COVID-19 nuk eshte deklaruar pandemi [ne fillim duhet deklaruar si epidemi pasi akoma eshte outbreak (sic)] por te dhenat ne harte flasin ndryshe. Virusit mund ti duhet 3-5 jave ne cdo vend per te shperthyer e ne jemi me vonese per ta kuptuar kete. Rastet ne total: 78, 987. Te sheruar: 23, 203 (29.38%) Gjendje serioze:11,049 (13.98%) Fatalitete: 2,470 (3.12%) Ne Itali, popullata e Lombardise ka nje fare paniku fillestar. Njerezit kane rendur ne dyqane lokale e supermarkata dhe i kane

zbrazur ato duke blere me shume materiale se

zakonisht. Italianet ne ato zona mendojne se te gjithe do hyjne ne karantine pa-afat-kohe se kur do u thone dali; dhe natyrisht i ka frikesuar shembulli kinez. 183

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Perhapja e koronavirusit ne Itali: 

20 Shkurt: 3 te infektuar



21 Shkurt: 20 te infektuar



22 Shkurt: 79 te infektuar



23 Shkurt: 157 persona te infektuar



11 qytete ne karantine

184

Dr.Besi/DBMI

Markata Italiane dhe ato ne Hong-Kong, te zbrazura nga ushqimet pasi qytetaret shkuan ne numra te larte duke blere ushqime ne sasi te medha. Itali raporton vdekjen e 3.te nje grua ne Crema. Shkollat mbyllen ne Piedmont, Veneto e Lombardi. Anullohet karnivali i Venecias. Ilustroj nje rezultat te panikut ne nga Amazon-Italia, ku ka shkuar ne 109.00 Euro cmimi per nje dizinfektant-xhel rutine. Keto jane â&#x20AC;&#x2DC;frikerat kolektiveâ&#x20AC;&#x2122;

185

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne Britani 4 persona te tjere testojne pozitive. Ndersa fatalitetet ne nivel boteror:         

1,666 - te Shtunen e kaluar, 15 Shkurt, 2020 1,770 - te Djelen e kaluar, 16 Shkurt, 2020 1,868 - te Henen e kaluar, 17 Shkurt, 2020 2,007 - te Marten e kaluar, 18 Shkurt, 2020. 2,122 - te Merkuren e kaluar, 19 Shkurt, 2020 2,247 - te Enjten e kaluar, 20 Shkurt, 2020 2.362 - te Premten e kaluar, 21 Shkurt, 2020 2,459 - te Shtunen, pardje, 22 Shkurt, 2020 2,619 – te Djelen, dje, 23 Shkurt, 2020

Japonia konfirmon 146 raste te reja ku 7 jane ne gjendje serioze. Jane testuar 1,500 persona. Koreja raporton 161 raste te reja, dhe nje fatalitet duke shkruar ne total:  763 te infektuar  7 te vdekur Ne Korene e Jugut, keto shifra jane pasditen e 24 Shkurtit, ndersa 8h me vone shifrat jane keto: 

833 te infektuar, nr. eshte rritur me 231 persona/ 2 dite 186

Dr.Besi/DBMI

Situata ne Azi: 

Kina: 77, 345 te infektuar



Anija ne karantine ne Japoni: 691



Koreja: 833



Japonia: 159



Singapuri: 90



Hong Kongu: 81



Irani: 47



Tialanda: 35

Sipas Dr. Scott Gottlieb kjo eshte pasqyra e rasteve Koreane. Shkruaj per K. e Jugut per K. e Veriut nuk ka te dhena. Kishte disa raporte per 5-7 te infektuar por zyrtarisht jane mohuar. Itali po ben kontrolle agresive ne rruge e pika kufitare, ku ka elemente ushtarake se bashku me policine duke bere kontrolle neper makina te ndryshme. Kane filluar te dizinfektojne cdo dite trenat, transportin publik, dhe stacionet e udhetareve.

187

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. XI. Cila eshte faza 2. E kane kritikuar shume Kine, e kam bere dhe une disa here ne kete liber por nese terhiqem te shoh tablone e madhe [planetare] Kina beri nje pune te jashtezakonshme. Duke aktivuar karantinen me te madhe ne historine e njerezimit [tani ne gjendje te ndyshme karantine jane ~760.000.000 kineze] Kina beri cfare ishte e mundur nga ana njerezore, te ndalonte perhapjen e virusit. Ndalimi total eshte i pamundur, sado mundim te bejme Ne/njerezit. Me keto sakrifica, deri ekstreme Kina ‘bleu kohe per planetin’ Kohe qe jo shume autoritete po e kuptojne, sapo pashe me Google trans, 2fq te dy shendetesive rajonale/Ballkan akoma s’vleresohet situata reale. Ne kete kohe mund te beheshin shume gjera. Kur hyhet ne fazen dy? Nese deklarohet epidemi + 2-3-4 vatra aktive ne rajon/-e por dhe pa u deklaruar…besoj po hyjme…

Ndaj pritet me interesin nga (1) Japonia, (2) K. e Jugut (3) Irani. Shpejteisa e perhapjes se virusit ne ato zona, eshte gamechanger, dhe nese ne pak dite 5-7do thoja sot, deri ne javen I-re te Marsit, keto vende perfshihen nga epidemia, OBSH nuk ka rruge tjeter ta deklaroje pandemi [globale] Ne pandemi numrat shkojne ‘nga te duan’ dhe ne humbim kontrollin. 188

Dr.Besi/DBMI

Jo se nuk do shkojne po se deklaruan ne termin – pandemi. Nese do hamendesoja ketu do duhej nje liber tjeter vetem me teza/hipoteza por le te vazhdojme. Italia ndryshoi skenarin Europian. Disa njerez e mendojne pergjigjen e tyre si ekcesive,

se bejne krahasim linear. Ja nje. Gripi stinor vret me shume nejrez se koroanvirusi. Ne fakt, ndotja e ambjentit/ ajrit [e kam llogaritur 3 jave me pare] vetem ne Wuhan vret ~7-8,000 persona/vit. Po ashtu duhani, alkoholi, aksidentet e me rradhe. Por llogarite nuk behen keshtu. Situata eshte asimetrike ene kete kurth krahasimor [ngjashmeri modeli] gati rashe une ne fillim. Ndikoi dhe raportimi/ situata konfuze ne Kine por Kina nuk ka shume faj. Gjithmone rasti i pare ka deshtime e ben gabime qe me hindsight (sic) te para ne kohe; s’duhej te ishin bere por ka kompensuar me gatishmeri e masa ekstreme. Ku eshte gabimi ne paralelizma? [qytetaret por edhe mjeket s’kuptojne matematiken/ propabilitetin,rritjen eksponenciale edhe nje skenar te tille] Nuk krahasohen side by side [bri perbri] variablet me variacionet [subjekte/ faktore qe ndryshojne me proces/gjedjen e te ndryshuarit] Ta thjeshtezojme. Ne situata

multiplikative; si kjo qe kemi me koronavirusin nuk bazohesh dot ne situatat statike, sado qe ato variojne deri diku; ne dime qe gripi vret 250.000 – 600.000 persona ne bote dhe kjo mund te ndryshoje nga viti ne vit por ndryshon pak. Sic dime per alkoholin e duhanin, vdekjet ne aksidente apo nga ajri i ndotur. Ndryshimet qe pesojne keto shifra ne vite – njesoj vlen per vdekje gna semundjet kardiovaskulare apo kanceri jane deri diku ‘te parashikueshme’ Epidemite jane ndryshe. Gjerat fillojne ngadale e deceptivisht jane te lehta ne dukje dhe me marrin flake pernjehere ne nje kohe qe se dime ne kur. 189

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV



Kina kishte 1,000 te infektuar.



Situata dukej nen kontroll.



dy jave me vone raporton 40,000 persona.



Italia kishte 3 para 5 ditesh.



Dje raportoi 16. Sot thone jane >50 te tille e 2 te vdekur.

Ne fakt dhe kjo nuk eshte e vertete ne shifra. Keto jane cfare dine italianet, njerezit su infektuan dje/sot/ semundja vazhdon prej ditesh ne varesi te ssitemeve imune te ketyre personave, inkubacionit etj, besoj tani ne Itali jane te padiktuar 500-750 persona te infektuar me COVID-19. Kam marre nje estimate te bute [10-15% te kapur] pasi ndoshta jane edhe me teper. [Italia, jam 3 dite me pas ne editim tani ka raportuar 528 te infektuar ne total, por as kaq nuk jane. Ne 3 dite te tjera mund te shkojne 1,200 ose 4360 persona te infektuar] Pra krahasimin nuk duhet ta bejme me numra por na duhet te bazohemi faktoret qe plotesojne nje krize, e si dilet nga aty.: 

situaten dinamike, nen-korentet qe si shohim dhe shperndarjen e probabilitetit



Konektivitetitn e nder-varesine; njerezit lidhen e varen nga njeri-tjetri, komerc, udhetim, autoritetet, semundje, argetime etj, krijojne situate multi-planeshe qe s’mund te faktorizohet tani e me pas duhen data/ stats ne nr. e %. Cdo variable vepron/ sjell pasoja ndryshe nga tjetra. 55 vjecari qe vete-izolohet ne shtepi s’ka infection rate (sic) njesoj me nje mesuese, mjek a doganier te cilet mund te infektojne [ne rrethin e Ire] perkatesisht 30, 80,800 persona/ dite nga marredheniet e punes.

190

Dr.Besi/DBMI

Ndaj mjekesia.autoritetet mundohen te ‘copezojne, reduktojne dhe izolojne kete lidhje’ Prish/ ndalo disi konektivitetin – te marresh nje fare kontrolli… . 

Rritja eksponenciale [shpjegohet e plote ne fund te librit]



Nivelin e kuptimit per situaten



Nivelin e burime njerezore dhe manaxheriale



Nivelin e rezervave ne ushime, ilace, artikuj esenciale te jetes; dhe ne logjistike, karburant e mjete



Nivelin e pergjegjesise dhe zinxhrin komandues, kush be cfare – ku, dhe rregullat operacionale.



Planifikimin dhe pergjigjet ne disa vende/ metoda qe adaptohen ne terrene/ situata te ndryshme.



Aftesive totale qe ka nje qytet dhe rajon.



Aftesive totale qe ka sistemi shendetesor shteteror



Aftesive te sistemit shendetesor privat



Aftesive e mundesive [worst case scenario] qe kane te gjitha strukturat e shtetit shqiptar.

Sa me siper, ka dhe te tjera jane ne nje ‘krize-standarte’qe nuk po kuptohet ne Shqiperi por as ne vendet e botes; do precipitoje ne nje krize te 2-te e te 3-te, pasi te tendosen dhe te thyhen sistemet [nga shendetesia e me rradhe] do ‘ekspozohen shpejt pika e dobeta qe ekzistonin me pare’ por disi jane manaxhuar; problemet ditore/akute sic kane qene [pa ardhur kriza] problemet psiklogjike qe shtohen, probleme ekonomikee-financiare, varferia, kriminaliteti dhe te gjithe cfare ndodhin ne rrethana normale…dhe qeverite duke dashur te mbrojne njerezit nga paniku, do perfitojne efektin e kundert.

191

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Cfare nuk shkon ne foto? Duken qytetare qe ndjekin rregullat e kane veshur maskat. Shiko duart, kur prek siperfaqet publike, virusin e merr nese me pas prek gojen, hundet dhe syte.

Izraeli ka nje studim ku raportohet se virusi rri 9 dite ne siperfaqe objektesh, xham, dru, metal, plastike etj dhe rekomandon dizinfektime, qe per 1minute e largojne virusin. Shume kane mendimin se nuk e shkaterron koronavirusin por po perdoren kudo, ne Wuhan/ Kine, Japoni, Kore etj. Pasi higjena eshte e vetjma mundesi qe kemi per nje fare kontrolli. Te pakten ka funksionuar ne shume semundje te tjera infektive. Panikun se shohim veten ne Kine, Itali etj por gati cdo vend vepron njesoj [me gabime] Njerezit nuk u besojne raportimeve qeveritare, dhe sensacionalizmit mediatik, po te shtojme te panjohurat qe kemi ne COVID-19, problematika do acarohet me shume. Ne Ukraine (20. Shkurt, 2020) nje fake-email menjehere u be virale, sikur ishte paralajmerim nga Ministria e Shendetesise e Ukr., (ne fakt cuar nga jashte) per autobuza qe mbanin persona me koronavirus. Lajmi perhapet, me pasoja te dhunshme/ demonstrime, zjarrje e dhune ne disa pika te vendit. 192

Dr.Besi/DBMI

Lindja e Mesme, sapo ka filluar koronavirusi ne disa vende: 

Bahreini, konfirmon 1 rast



Kuvajti 3 raste



Izraeli rastin e 2-te



Irani 4 vdekje te tjera e 4 te infektuar



Omani 2 rastet e para.

Lexues, ne kete moment duhet ta deklaroj kete situate si: Pandemi globale, teknikisht tani i permbush parametrat e plote per te qene e tille perhapur ne nje kontinent a disa & ne te gjithe boten. Nisur nga menyra si eshte perhapur ne zona te tjera tablloja do plotesohet shume shpejt. Why is the WHO still dithering (sic) Si organizate boterore kane edhe konsiderata politike; dhe u duhet nje fare konsensusi i brendshem por ekspertet s’jane dakort. Kane edhe frike [po frike, ne pergjegjesi] ne hedhin hapa te pamatur; allogjike pasi s’mund te japesh konkluzione/ mbash pergjegjesi ne nje te panjohur. Ketu eshte pika kur njerezimi NUK duhet te pyese me akademiket e veprojne djemte-praktike, shtetet. Ta regjistrojme per rekord eshte ora 18:08, dita e Hene, 24 Shkurt, 2020. Duket se OBSH-ja s’do ta perdore termin pandemi tani e per kohe te gjate. [ndoshta fare?] Keshtu ndodh kur ne krye te organizmave te tilla vihen politikane, ish-Min. i Jashtem (Etiopia) qe kujdesen me shume ne aparencen e terminologjine politike sesa ne transparencen e shkencen mjekesore. Pa bere akuza direkt por kjo eshte situata: ne Azi, Europe, Lindjen e Mesme & Afrike Veriore ka raste te konfimuara, nese do mateshin pandemite

vetem me numra viktimash, te presim ca dite dhe do vijne. Italia sot ka raportuar 5 te vdekur ne total dhe bota akoma po 193

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

vazhdojne me termin outbreak qe te mos krijojne panik. Ka nje precdent OBSH-ja qe e ben te hezitoje. Ne 2009 u nxituan e deklaruan H1N1 [gripi i derrit] si pandemi. Situata u kufizua shume shpejt e virusi su perhap, erdhen kritika nga disa drejtime perfshire kompanite te medha farmaceutike te cilat investuan shume ne krijime barnash dhe vaksinash. OBSH ne nje fare forme se ka te lehte. [burimi: Virus can still be beaten, too early to declare pandemic: WHO] Ne fund te dites, ora 11:40, 24, Shkurt, 2020, te dhena globale:

Shihet rritja brenda dites

ne grafik 79,204 te infektuar, 2,619 viktima & 25,212 persona qe e kane marre veten. Epidemite & pandemite s’jane

ceshtje mjekesore por kercenime ekzistenciale qe duan pergjigje agresive shteterore; konsideratat imediate (mos perhapet panik, te kete pak humbje) politiko-ekonomike; do sjellin pasoja afat-gjata

kunder-intuitive

mund

precipitojne ne kaos global…” dr.besi

Ne 2trackers (i 2-ti, merr te dhenat nga i pari) 11:07 ne 11:43 te darkes, si per 36 minuta ndryshojne shifrat. Nga 79,204 te infektuar jane 79,570,shtuar me 566 te infektuar te rinj. Nga 2,619 te vdekur jane 2,629, fatalitetet shtohen me 10 vete. 194

Dr.Besi/DBMI

Kap. XII. Shqetesimi i Autorit per Shqiperine Kujdes! Koronavirusi s’duhet politizuar. Nuk eshte koha sot per ta bere ose do dale kunder-produktiv per te gjithe. Natyrisht: 

Arsimi, drejtesia, punesimi e shendetesia jane te lidhura e ndervaren nga politika dhe partia qe ka pushtetin



Mbrojtja, diplomacia, cdo lloj perfaqesie e marreveshje me partneret nderkombetare varen nga politika e kohes

Shkruajta, te gjithe vendet me Koronavirus kane bere gabime duke e trajtuar COVID-19 si problem mjekesor; Epidemite/ pandemite kurre nuk jane ceshtje MJEKESORE & VIRUSET NUK KANE PREFERENCA POLITIKE. E.R, 10

here e duan ata qe qe e

duan; 10x e shajne ata qe e kane kunder. Ky eshte ai qe sot ka ne drejtim Shqiperia – FOR BETTER OR WORSE nuk kemi tjeter. Duhet te bashkepunoni te gjithe si komunitet. Duhet te luftohet me ate qe eshte por aty ky jeni ne pershtatj me situaten aktuale – dhe cdo gje sipas mundesive te vendit. Bashekepunoni. Besoni. Vetem se bashku mund t’ja dilet.

195

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nuk ka djaj te poshter mes jush. NJEREZIT bejne gabime, qofte dhe esktreme por kjo nuk eshte situata as koha e duhur per sulme politike. E.R eshte ai qe keni ne kete moment. Prisni votimet, nese nuk e pelqen mos ja jepni voten. Kam apolitik dhe shkruaj per humanizem/ shqiperine e kombin. Lajmet si ndjek, e se kam bere me pare, vetem pak kur erdha te DBMI [politika te lodh] e ne 1.5 vite s’kam hapur nje gazete. Me doli termeti ne twitter ku bera 200 Share ne 2 dite por pak dobi kishin, si une e disa te tjere aty. Botes nuk i dhemb per ne e pak shume regjistrojme, ato dite termeti subjekti me trendi ishte ‘ngushellime per vdekjen e qenit te gary linker. Kujdes ne kriza te tilla, te githe tkurren, terhiqen e frikesohen, secili sheh per qytetaret e tij. Ne luftra, fatkeqesi natyrore, periudhaurie etj, s’ka globalizem e europe te bashkuar, is every man for himself. (man/shtet) Per Shq. pas virusit goditja e 2-te me pernicioze eshte POLITIZIMI.

Ne bashkepunim gati te gjithe shpetojne [duhet te jem i

sinqerte, viktima do te kete] Individualisht, gati te gjithe deshtojne



Nese infektohet 40% e vendit =1.200.000 shqiptare.



Ne mortalitet prej 1% vdesin 12.000.



Ne mortalitet 2% ka 24.000 fatalitete nga koronavirusi.

OBSH ka thene dje:mund te infektohen deri ne 60% te popullates nese outbreak brenda nje shteti del jashte kontrollit. Kjo hamendesi

con nr. e te infektuarve ne 1.800.000 njerez, ~ 20% do jene te semure rende/ gjendje kritike (360.000) S’jane parashikimet qe dalin por te panjohurat & pasojat qe do te sjellin great concern (sic)

nr. 10x me pak por (a) te kompresuar ne zone/kohe, (b) me

shpejtesi/akcelerim (c) nen tension e frike te transmetim-perhapjes;

…permbysin jo vetem nje sistem shendetesor por ndikojne gjithe shtetin, rendin publik e fabriken sociale, nga paniku i 196

Dr.Besi/DBMI

ardhur dhe rebelimet me pas; qe mund te sjellin nr e % te cilat kalojne cdo humbje te shkaktuar nga nje epidemi/ pandemi.

Cfare eshte me shqetesues nuk jane skenaret statistikore por jeta reale - ku prishet rendi shoqeror dhe kaosi rezultant qe zakonisht sjell grabitje, dhunime, vrasje etj nga individe qe shfrytezojne rrethana te tilla e shteti shqiptar si ka mundesite per te mbyllur disa vatra trazirash ne te njejten kohe. [S. Horvat paraqen ne kete punim pasojat politike boterore, klik: Why the coronavirus presents a global political danger.] Ky eshte shkaku qe me vuri te shkruaj kete liber, jo thjeshte didaktika e deshira te rekordoj nje ngjarje dhe te jap sqarimet e analizat e mia. Cfaredo qe

thone sot OBSH & ekspertet jane observime, te gjitha jane variable jo vetem ne forme kuantitative te ndryshueshme por ndryshojne shpejt e gati cdo dite; keshtu te panjohurat shtohen me progresion te rritur; por media, shtetet dhe individet-foles po mundohen ti japin si shpjegime. Perdor term te bute, se ne terma reale jane SPEKULLIME. 197

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Spekullimet qofte pa dashje, ngelen spekullimee demtojne kur jepen me (a) garanci (b) pas vellos se ekspertizes. Ka shume modele ne mjekesi per nje epidemi por si ne kriza finance e fusha te tjera; ne paraqitemi te zgjuar post-mortem, kur i.e kemi mjaft data. Kur del rast i ri me shume te panjohura mund te bejme kolaps. Ne esence modelet bazohen ne:   

Popullata Personat e infektuar Personat e sheruar.

Ka nje konstante ketu, e para. Te dyten e gjen me vone kur ka data mjaftueshem por sot se gjejme dot se cdo gje na rreshket nga dora e cdo model ndryshon cdo dite. Si mund te dime personat e infektuar kur nuk dime diagnoze e shenja te sakta? Inkubacionin, transmetimin, smptomat, etj. Ne fakt kush jane persona te infektuar? Kina 3x ka ndryshuar vetem parametrat raportues. Te semuret shume-pak, asimptomatiket, bute, te

moderuarit, serioz/ kritike? Sa infekton secili? Keta te infektuar qe gjejme, a jane te gjithe? Natyrisht jo. Mund te jene 10-30% e te infektuarve totale qe ecin mes nesh por s’vuajne e kalojne si nje grip. Keto qe si dime sa jane ne numra, kush dhe ku:   



Sa jane te sheruar dhe kush quhen te sheruar. Sherohen vete a kur i shohim ne, ne spitale? Ata qe ri-infektohen, ku ti klasifikojme, sa ri-infektohen, sa zgjat, cfare % mortaliteti? Disa raportojne gjendje kritike e kolaps te zemres. Te tjereve u merret plazma per te sheruar te infektuarit [kane antitrupa te dobishem] funksionon terapia? Kina tha po, jo, po jo. Sot raporton 10 te sheruar, ca thone jo se infektojme te tjere me dashje?. Nuk dime R0 [nr. e infeksioneve qe perhap nje njeri]

198

Dr.Besi/DBMI

Sic Po Ndodh - mengjes i dates 26, Shkurt, 2020. Madridi raporton rastin e I.re me koronavirus, 5 e infektuar e Spanje ne 24h. San Francisko, ShBA deklaron gjendjen e urgjence per e pergatitur paraprakisht, megjithese nuk ka asnje rast te konfimuar.

2 raste e tjera ne Kuvajt, ne total 11 te infektuar. Ne SHBA nr. ka arritur 55. Italia raporton fatalitetin e 11-te ne keto 3 dite. Franca & Tailanda secila 2 raste te reja. K. e Jugut 60 raste te reja. Kanadaja 1 rast te ri. Kina 508 te infektuar e 71 vdekjene 1 dite. Ne K. e Jugut vdes viktima nr.9. Irani 3 vdekje me shume.

OBSH-ja nje org. strikt teknik e mjekesor/shendeti, me tre postime ne nje dite eshte duke sqaruar diskriminimin â&#x20AC;&#x153;jane te shqetesuar se njerezit hutohenâ&#x20AC;Śâ&#x20AC;? Kete e kam bere dhe une ne

199

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

kete liber duke shkruar para dy javesh por misioni i tyre eshte te dalin nga roli politik & politikisht-korrek, te jene me transparent. Nuk thuhet: ‘s’dime asgje’ nuk e pohojne haptazi.

“Jemi duke rendur pas nje situate ku gjithshka ndryshon, kemi qene 99x gabim deri tani e cdo update ishte kunder te pares, vec regjistrojme nr. e viktimave qe na japin shtetet pasi nuk kemi njohuri, ide, strategji e jemi konfuze” Ne vend te deklarojne pandemi, OBSH ka hyre ne lojra semantike, qe 1.5 muaj kur ne: 

Nuk jemi te qarte ne metoden/ menyren e transmetimit, virulencen, mortalitetin, periudhe inkubatore e shenjat



Nuk dime sa efektive jane masat, cfare po bejme gabim e ku jemi gabim.



Sa na kushtojne gabime, si te ndryshojme e permiresohemi



Nuk dime seriozitetin e semundjes, sepse akoma se njohim.



Nuk dime impaktin ne shendetesite nacionale, burimet e ezauruara, tendosjet qe pesojne, mungesat, nivelin e pergjigjes, efektin ne te semuret e meparshem, e cdo gje te perfshire

si lindje, operime, vaksina etj, qe ne situata

emergjence mund te neglizhohen e ne disa raste kalojne ne pamundesi/mungesa qe sjellin fatalitete.



S’dime impaktin ekon-fin, cmimet e kostot ne barna, ne stock [magazinim] ne infeksione e kura, komunitete, shkolla, biznese, rajone, shtete e gjithe globin.

S’dime shumecka. Nuk dime kryesoren, cfare eshte ky Virus? OBSH, meqe nuk di e nuk mundet te beje dicka me shume, hyn ne semantike politike kur nuk eshte koha dhe vendet nje e nga nje 200

Dr.Besi/DBMI

raportojne te infektuar dhe mbyllin kufinjte. Njerezimi ka hyre ne fazen 2, te nje epidemie te cilen e deklarova pandemi, megjithese OBSH nuk ka ndermend ta beje kete. NE KETE FAZE para-panikut ‘nuk mund te humbet koha’ me fjale pa drejtime. Te cilat sherbejne per vemendje-terheqje nga problemi real [njerezit po udhetojne, levizin, infektohet e vdesin; ku cdo viktime eshte e shtrenjte per familjen, komunitetin e vendin; dhe metoda: “Don’t Panic, s’ka vlere per kete virus. Duhen fjale me te forta, motivacion e strategji; njerezimi ka mundesi te luftoje me nje te PANJOHUR, sa kohe tenton nga pergatitjet ekstreme ne nje nivel te shendeteshem e llogjik paranoje. Nese sillemi keshtu, neser do jete shume vone… [ne pasoja sociale]

Homo sapiens problemin se ka thjesht te KORONAVIRUSI se vret shume/pak e sa mund te vrase (nuk e dime) por pasojat rezultante ne mos-kuptimin e situates. 'EPIDEMITE / pandemite nuk jane problem i mjekesise & nuk pritet nga mjekesia te na mbrojne; do jete katastrofe ne veprohet keshtu & cdo vend deri me sot e ka bere kete gabim elementar por kemi ende

201

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

edhe pak kohe... Ne momente ekzistenciale njerezimi/ shtetet ne 'luften ne rruge a ne kufi' kane [ose s'kane] #STRATEGET & manaxhuesit e krizave; qe hedhin 'ne zjarr' trupa per ti #sakrifikuar; djemte e forte, operacionale, trima & AKTIVE // ne mes futen gra, pleq e femije// ky modeli eshte i vetmi qe nuk ndryshon ose bie/ zhduket fisi nen kercenim. Ndersa NE ne Shqiperi duhet te bejme te ngjashmen por dhe ti afrohemi shtetit e duke pritur ndihmen e tij me mundesite qe ka, ti ofrojme ndihmen e bashkepunimin tone. Raporti edhe sot, shqiptar-shtet eshte i paqarte, jo se njerezit nuk e dine por ne praktike e konsiderojne ndryshe. Ne raste te tilla, fatkeqesi natyrore dhe rreziqe, eshte imperative te ndryshojme sjelljen. Pushteti dhe shteti nuk jane njesoj, qofte kur bashke-jetojne ne te njejten kohe. I pari eshte indryshueshem e me kufizime ne kohe; ne varesi te nje ideologjie, praktike e grupimi qe fiton besim/vota ne ate moment, per disa a nje shumice. I dyti eshte statik e permanent, vital per manaxhimin e jetes shoqerore pavaresisht qellime/ideologjise e veprimeve te nje grupi apo te shumices; shteti eshte per te Gjithe, megjithese ne periudha te caktuara sâ&#x20AC;&#x2122;eshte optimal a sic do duhej, e ne raste ben veprime te denueshme. Jo si strukture abstrakte por termareale. Ne e kritikojme komunizmin por shume gjera te asaj kohe

na vlejne edhe sot e do na sherbejme me vone; martesat, lindjet, vdekjet, shkollat, spitalet, arkivat e cdo gje esenciale qe ngeli nga shteti shqiptar eshte akome ne perdorim sipas dobise perkatese. Nje statistike, nje ndertese, nje pasuri/praktike e shtetit zogist, komunist a sot, eshte e te gjithe shqiptareve dhe pjese e tradites tone shteterore. Konkluzioni: sinqerisht besoj, dhe rekomandoj per ju: epidemia e koronavirusit; nuk eshte koha ideale per akuza dhe antagonizem. Nisur

nga

nje

situate

202

tensionuar

globale

ri-hap

Dr.Besi/DBMI

perkohesisht DBMI; do jem ketu per ju & se shpejti do sjell disa materiale + 1liber te plote ne Koroavirusin/ COVID-19. Librin qe nisi me 25 Janar, ka shkuar ~200 fq, pas nje editimi e updates (sic) do e sjell me link nga DBMI_ISSUU. Deri atehere lexuesi mund lexoje Nitroglicerina/ trinitrina publ. 22.02.2020. Si materiali i I.re i plote ne gj.shq. online per kete ilac te pashoq per te cilin ka sh. pak studime edhe ne bote; ne perdorim >1 shekull, mekanizmin e veprimit nuk ja kuptojme mire por punen na e ben. Jo me kot e quajme: Ilaci i #Mrekullise. Kam ardhur ne FB se shoh bashkekombasit e hallakatur & me prioritete jo-te-sakta. Kur dicka u nevojitet si individe, braktisen e harrohen. Ne na duhet fokus e planifikim afat-gjate por keto do rezultojne iluzive nese shq. mesatar me mundesite qe ka nuk do arrije te beje ndryshime ne mentalitet, kalibrime ne pritshmeri e me kryesorja te pranoje edheâ&#x20AC;Ś

203

â&#x20AC;Ś pergjegjesite

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ligji i 2 % qe ne kete periudhe ka rendesi dhe me shume Ka te pakten 5-6 vite qe mendohem ne nje PSE te madhe. Pse nje gjenerate pas regjimit te kaluar kur kemi mesuar e pare kaq shume, levizur ne bote e morem shembuj nga cdo fushe; pse akoma jemi vendi me i varfer ne Europe. Ne cdo tregues jemi te fundit ose 2-3 vendet e fundit. Ka dicka qe na pengon? Shpesh kemi thene ‘faktori i huaj’ Pa dashur t’kaloj masen kemi pasur te drejte. Nisur nga historia, si kur s’kishim & si kur kemi shtet, F_i_H ka qene percaktues. Ne shumicen e tij jo-per-mire. S’eshte me koha te fajesojme te Huajt pas 108 vite shtet, shkolla, praktika, komunitete shqiptare kudo ne bote e me burime qe mund te perdoren ne disa forma; por s’po e bejme. Eshte dicka ne brendesi tone. Jo rreth nesh. Dicka qe s’na ben djaj me brire, vec na nxjerr te nxituar, te pa-matur e te pa-afte ne planifikim.

Vendosa te quaj Ligji i 2%-it. Nisur nga raporte te shkuara

mendime & sjellje qe shoh sot. Te marresh cdo-2-shqiptare. Plotesisht te dakortesuar ne 1-ceshtje. Njeri-a-tjetri shpejt do largohen, pretendojne se nuk shikojne e su intereson. Vetem se ka nje 2% ndryshim me individin perballe. Bie ideja. Humb

parimi. Zvetnohet morali. S’krijohet precendenti. Zhduket humanizmi. Dermohet e sotmja. Demtohet e ardhmja. Pjesa me

204

Dr.Besi/DBMI

vleren = 98%. Gjuha shqipe e diagnostikon si: vete-sabotim. Ekspertet. Lexues kete rradhe, kete situate do e luajme me vesh Eksperte & akademiket ne keto 50 vite na kane thene: 

Botes po i mbaron Nafta, do na ngelen rrotat ne balte.



Mbeshtjellja e ozonit eshte grisur e do vdesim te gjithe nga kanceri i lekures.



Planeti ka marre zjarr e po shkrihen kupolat polare. Si prove, japin ariun e bardhe ne cope akulli 2x2m



Jam aq i lashte sa mbaj mend terrorin e 1999-es, cdo kompjuter do bente ri-set ne daten 00:00 dhe cdo gje e kompjuterizuar do ndaloje; se kishin harruar te programuar sakte pas ndryshimin kalendarik 1999-2000, i quajturi Y2K bug pati plot skenare me parashikime apokaliptike.

Prof., Akademike, PhD, Nobeliste, aktiviste, smart-a*** s’lane gje pa na trembur. Kur ne ‘mbi-jetojme’ ndryshojne data/e stats e gjejne skenar te ri. Ma thuaj 1 fushe te them nje horror. Per ate jetojne.Te dalin ne qender-vemendje si narcisiste ekstreme. Te marrin fonde e bejne hipoteza qe terrorizojne njerezimin; dhe ne pika qe na duhet maturi, mencuri e sinqeritet; ne dicka qe nuk e DIME - NUK E DIME; thone 1010 fjale kurre thelbin: NUK E DIME.. Nese i degjojme e na del keq, cohen: si keni implemetuar sic i rekomanduam ne. Serish, ndryshojne data e stats. Si ne ekonomine e Keynes. Apo rekomandimet e FMN qe cuan meksiken ne zi buke e bolivise ja decimuan jetegjatesine. Apo rusi e vende ish-kom. me terapishok; pas 30 vitesh ndjekesit e M. F (Chicago school of economic) thane: si kishim menduar pasojat sociale. [ka dhe

205

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

cmim Nobel ky malukat] Harroji te gjithe tani. Vazhdo ketu. Ky eshte DBMI_Primar ne nje google-blog te vogel por me 00000 materiale. Tashme 1 akademi virtuale me info mjekesore. Ketu ju sjellin algoritmat madhore te internetit kur kerkoni ‘nje term, semundje apo shpjegime te tjera’ Keni ardhur e vini cdo dite nga cdo vend i globit [178 vende] Ne 2016 shkruaj: nese do e mbyllja DBMI ketu, sa 'kohe ka online' jane aq materiale qe dikush/ diku do gjeje nje vlere, ndihme e adresim. Shih print-screen- kam hedhuar ca ankora te vogla per Ju per kete situate qe ne fillim Shkurt. Keni pulsuar pak ne to. 

4 dite me pare, pati interes



3 dite me pare akome me shume.



2 dite me pare nje massive spike (sic)



Sot....[akome edhe me shume] [26.02.2020

Interesi juaj qe zakonisht eshte ne reumatizmalet, zemren e koken tani ka kaluar te mushkerite, infeksionet dhe maskat.

Pa panik. Ne do te mundohemi te mos bejme GABIMET e vendeve te tjera, per aq kohe sa me lexoni e sa di une.

206

Dr.Besi/DBMI

shohim te zmadhuar temat paraprake qe kam sjelle ne fillimshkurt, ne print-screenDBMI-primar. Ditet e fundit eshte rritur interesi juaj si lexues e vini ne nr te shtuar (dbmi googleblog)

207

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Winston is BACK! Pak para L2B, kur e pa se me nazistet s'behen deals (sic) dhe i duhej nje individ kombativ, Kr. Ministri N. Chamberlain merr ne kabinet W. Churchill-in; qe ne Parlament & Britani ishte literalisht the lone voice (sic) per vite me rradhe duke bertitur (se degjonte kush) Nuk Behen Koncesione me Djallin! [Hitlerin] W. Churchill hyn ne zyre. Ulet ne karrike. I sheh te gjithe, e flet: - Xhentellmene, secili shkoni te punet e detyrat tuaja. Ata dalin dhe mesazhi percillet ne te gjithe boten ne cdo anije te Flotes Mbreterore: #Winston_u_kthye!

Ne L1B Churchill ka qene Lordi i I.re i Admiraljatit Britanik per Royal Navy (sic) pas 25 vitesh kthehet ne te njejtin post, ata e mbanin mend sikur kish lene punen 2 dite me pare. Prezenca e tij per Marinen Britanike, ku njihej si individ 'who loves a good fight' (sic) ishte mesazhi se tashi e pas NE DO LUFTOJME. (jemi pak para se Churchill te behet Kr. M pas doreheqjes se N. Chamberlaine)

*** ...jam ketu, qe 35 dite jo ne FB por duke 'e ditur' pritur se Koronavirusi do vije dhe tek Ju. Libri ka filluar qe me 20 Janar. Jam ne fq. 204 sot. As kam ikur as ju kam braktisur. Pas nje pune fenomenale online 2014-2019, per dite shkruaj. 208

Dr.Besi/DBMI

Kur kam kohe botoj ne heshtje. Ju me lexoni te google-blog e dbmi-issuu [librat e mi] DBMI online me 4-5-6.000 materiale publikuar ne 4-5 vite eshte bere 'Mjekesia Shqipe Online' e sâ&#x20AC;&#x2122;krahasohet ne materiale me 4 shtete me shqiptare; Shq., Ks., Mali i Zi e Maqedoni; pasi asnje sâ&#x20AC;&#x2122;ka vene ujin ne zjarr e gjuha jone nuk ka nje faqe te plote zyrtare te mjeksise online. Cdo gje qe do ju duhet eshte ne librin KORONAVIRUSI, jam ne fq. 204 deri tani. Kete postim e bera ne FB e Twitter, sapo jam kthyer.

Virusi ka kapur gjirin Persik dhe une parashikoj qe asnje nga shtetet e prekura nuk do te mundet ta kontrolloje perhapjen

209

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. XIII. Si duhen pare e manaxhuar Kriza te tilla… Para se te filloj nje nga kapituj me me rendesi do bej nje Kujtese Formale per Koronavirusin bazuar ne situaten ne terren:

Deri tani 01-Mars-2020 kudo ne liber te kategorite vulnerable (sic) kam futur: 

Moshat e 3-ta



Femijet <5 vjec



Njerezit me deficenca imune



Te semuret [kronike a mese mundje aktuale]

Ka dhe te tjere, dhe te gjithe keta duhet te kene kujdes si p.sh grate shtatzana [efektin se dime akoma] njerezit me kontakte te larta me udhetaret [policia, dogana, shofere, faturino , shites etj por ne grupet me faktor te larte risku kete rradhe do shtoja: 

Profesionistet e mjekesise, te gjithe & kedo qe punon neper spitale: sanitare, mjeke, laborante, infermiere, recepsioniste, sekretare, radiologe etj; ekspozimi i tyre ndaj virusit eshte shume i larte pasi ata jane ne kontakt direkt me te semuret e diagnostikuar qe nga dita I-re. [ose koleget e tyre] ne cdo vend te botes jane infektuar punonjesit e mjekesise dhe disa me pasoja te renda.

Dhe ideja qe eshte dhene shume here, bazuar ne nje mesatare: qe semundja ka fatalitet vetem ne katerogite ne rrezik disa here nuk ka rezultuar e drejte. Disa dite me pare vdiqen 2 te shendetshem ne Kine, nje Dr, 29 vj(F) nje Dr. 42vj. (M) Do kene pune shume per te bere e ftoj cdo lexues te bashkepunoje me shendetesine dhe te vleresoje sacrificat e tyre. Ne kete territor ne duhet te presim vleren e tyre reale. 210

Dr.Besi/DBMI

Jo sic u nis duke pritur qe mjeksia te merret me nje epidemi globale. Jemi ne muajin e 3-te tani [nga 31 dhjetor, 2019, rasti nr.1 ne Kine] e vetmja gje e sigurte ne COVID-19 eshte e panjohura dhe cdo gje qe shohim, dime dhe analizojne eshte ne ndryshim e siper. Mbrojtja ekstreme duke garantuar ne gjera te cilat jane te pamundura ti besh [qofte si sistem se s’eshte kapaciteti] qofte si politike se flet me kundershtare apo nga egoja; eshte si gazi helmues luftarak, ide e mire ta hedhesh te armiku deri ne momentin kur ndryshon drejtimi i eres. Konkluzioni im: Shqiperia nuk eshte gati per nje epidemi. Asnje shtet nuk eshte gati. Jane studimet dhe s’ka nje shtet ne planet qe eshte gati. Duhet te jemi realiste, korrekte e te sinqerte. 

Karantina duhet te vihet kudo por jo ne Spitalin infektiv. Nuk manaxhohet dot ne 2 dhoma, as ne nje pavion e ne te gjithe spitalin. Do te perhapet e QSUT, e do nxjerre nga sistemi te vetmen qender madhore qe ka vendi. Shancet per QSUT jane te vogla te mos infektohet por nuk duhet ta bejme vete kete. Ne ane tjeter shumicen e kohes karantinen se percaktojme nese behet aty ku ndodh jo veem me: prites e shperndares, kur flitet per epidemi s’funksionon protokolli aktual me te semure te semure.

Por tesa me lart jane detaje teknike, ne te cilat duke siguruar [nje pale] apo duke goditur [pala tjeter] umben kohen vitale te kujtojne se po u vjen nje e panjour; dhe kriza nuk luftohen me doktore e profesore; por ne menyre agresive me STRATEGJI.

211

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

28 Shkurt, 17:35 #Koronavirusi_update. 5 minuta me pare

Italia raporton: 171 raste te reja me COVID-19 & 4 vdekje. Ne total: 821 te #infektuar e 21 #fatalitete. Si ne te gjitha shtetet e tjera & ne vendet prane pikave te perhapjes; s'po lexohet #nen_korenti; te cilin asnje se dime e as parashikojme dot. Sikur shifrat te jene 10-30% te rasteve reale, Italia sot ka 'te infektuar potenciale' ne popullate nga ~2.500 - 9.000 individe; qe infektojne te tjere e ata te tjere & shperthejne ne ditet qe vijne. Italia duhet konsideruar nje nga epiqendrat e #EPIDEMISE ne

Europe.

Ketu qendron

rreziku #real i

Pandemive Globale jo vatra e I.re por #epiqendrat e tjera...

29 Shkurt, 17:55 #Koronavirus_update2 15 min. me pare

degjoj ne radion e makines Shefin e OBSH-se: (1) sâ&#x20AC;&#x2122;ka qendra epidemike ne vende te tjera; #pandemi s'mund ta deklarojme por ngreme nivelin e alarmit ne maksimum (2) ka mundesi nese vendet veprojne drejt te kontrollojme koronavirusin.

212

Dr.Besi/DBMI

Jane Gabim 2x. IMO [1] Italia ploteson kushtet te konsiderohet nje nga #epiqendrat e COVID_19, dhe [2] tani e pas perhapja globale nuk kontrollohet me nga asnje shtet. Kam shkruar para 3 javesh: shqetesimi duhet te jete Afrika, nese e kap Nigeria [rasti nr.1 sot] vend i madh e kontinenti me infrakstruren me te dobet, pastaj Indonezia ose Pakistani e Bangladeshi dhe/ose India (subkontinenti indian eshte vater majore shperthimi te disa semundjesh) e te pakten nje vend i madh Europian [Gj. Britani, Fr. Sp ose It.]virusi kalon pertej nga cdo lloj limitesh...

J emi ne nje Pandemi Globale - kete e kam 'shpallur te libri im ne 24.02.2020. OBSH-ja ka mbi-reaguar ne nje rast [mori kritika aty] tani #nen_reagon; ndaj do konsideruar e dale nga loja. Cdo shtet te aplikoje mbrojtjet me te ashpra qe ekzistojne se #OBSH-ja eshte kthyer ne sekretari, vec regjistrojne te dhena duke lene pas rolin PRIMAR. - shendetin GLOBAL.

213

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

28 Shkurt, 18:22 #kornavirus_update_3 me fund planeti Toke ka 1 shtet qe arriti te kuptoje se po vjen nje #Black_Swan, dje ne darke Gjermania tha: "kujtuam qe jemi perballe nje 10.000 piece puzzle (sic) por qenka e #pamundur..." [10.000 piece puzzle jashtezakonisht sh. e veshtire, kete e rrezuan] Kemi edhe nje tjeter Kina, ata ose kane hedhur fall - pas hutimit fillestar mbi-reagimi qe i natyres me ekstreme ne historine njerzore dhe u LUMTE - ose dine gjera qe s'na i kane thene. Ky eshte

celesi, #Homo_Sapiens-i

perballet

rritjen #EKSPONENCIALE. te nje te #PANJOHURE. per te cilen mjeket s’kane idene. Gabimi yne madhor ishte qe u prit keshilla u moren sigurite nga mjekesia, Dr s’kontrollojne epidemi/ pandemite. S’dine, e kane te PAMUNDUR! S’eshte faji i Mjekeve

Ne nuk tranjohemi ne shkolla per matematike e propabilitet, teorite e rrezikut e te kaosit as konvencionalet [ne mund te quhen keshtu] aq me pak ne nivelet e larta [si flasin N.N. Taleb e pak ne glob] as impakt ekonomik, financa, manaxhim krizash e psikologjine sociale; kur beteja behet ne rruge [jo ne spitale]

214

Dr.Besi/DBMI

Nuk pyeten doktoret por nisen burrat me arme me masat in extremis - megjithese jemi para nje armmiku qe s'ja dime potencialin LEVIZIM disi. Doktori pret ne spital e merret me 1, 5 a 10 te demtuar por aty #brenda mbaron detyra mjekesise jo rruge, qytete e krejt shtetin. Gjithesi, akoma jam ne pike teorike, nese kjo nuk kuptohet e pranohet pergjate globit pak rendesi ka. Me vone, me KEQ. RUBRIKA e re: Reductio ad absurdum 1/3

Reductio ad absurdum 2/3 Lexuesi im di qe shkruaj per ‘njeriun mesatar’ nene me femije, gjimnaziste, baba pa gjume, punetor a minator. The average guy, housewives, students, teachers, workers, the common man et al that. Nuk shkruaj per djemte/gocat ‘intelektuale e akademiket’ qe lemsh e bene PLANETIN TOKE

[e Shq] e s’jane te zot te shpjegojne elemenaret;

mbrojne kolegun, veten e parimin; pertojne, flejne, tremben etj, indiferente e pa fund; se bejne sepse nuk duan ta bejne.

215

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kur ‘nje shqiperi’ kerkonte lincime per ‘doktoret kasape’ qe ishin arrestuar dhe do dilnin para gjykates, e inboksi m’kullonte uje te valuar’ Pse. I. Mbron. Ti. Keta!! Kurre s’kam mbrojtur keta/ ata, JU MBROJ JU. Ju mbroj edhe nga gabimet e VETJA JUAJ kur ‘e humbni pak’ Mbroj mjekesine e shendetesine publike qe ju duhet si drita e diellit’ E dini per s’flitej? ‘dicka te shpretka.’ Ne s’je anatomist, patolog, kirug etj, shumica jone e dime se eshte diku ~ 2dite/ ne 7. 1x/ 365 dite ja qellojme ne mes. Nje shanc te tille, provoje si furrtar i guximshem a fermer, e s’do gaboje me shume se Dr. mesatar. Mbylla DBMI per here te fundit. Keshtu them gjithmone  Shoh [mos] interesin tuaj pasi bera sa mundem e kam pune te mia si te gjithe ju, u largova. Me vone ju shoh, o’ ne kerkime te deshperuara online per mjekesi, kam te gjitha stats ne c’doni e c’mungon; o’ n’skandale dhe ‘me terhiqni me zor. Kjo eshte hera a 4rt. Ai qe me sheh te kthehem per here te 5-te ne FB, ka lejen time te me qellojne me TOP ARTILERIE. Filluam ne shpretken si/ku eshte; shpjegova se ~100 vite ne Perendim jane ~170 raste. Jane raste esktreme me fatalitet te larte ne carje te arteries se shpretkes, (>80%) Ne Londer, N. York a Tirane ndodh njesoj. NUK KISHIN FAJ DOKTORET S’jam avokati i djallit emaskarenjve! Kush me njeh, kete e di. Me pas krijova nje fushe nga e para qe s’ekziston ne Shq. [google: gabimet ne mjekesi] Duke argumentuar pse Dr nuk duhen arrestohet; ka admin, ceshtje civile, malpractice etc. Ti do ndalosh cdo lajm, degjim e lexim per COVID-19, e do mesojme se bashku per ate qe nje bote ka deshtuar deri tani. 216

Dr.Besi/DBMI

Kane deshtuar individe, org., inst. e shtete, dr., prof., akademike e ‘intelektuale’ Ndiq rubriken reductio ad absurdum te me kuptosh ne konceptet bazike, me pas do e shohesh. Do fillojme. Sic filloj une. Nga step 1.: ‘Ku. Eshte. Shpretka?’

Te kuptosh konteksin me lart: kane cene 2 ceshtje me interes te larte te materniteti i Tiranes, 2 dyja cause celebre, ku njera grua qe kishte vdekur ishte e martuar me nje sportist te njohur ne Shqiperi. Ne te dy rastet arrestohet mjeket [2+3] Kisha mbyllur DBMI per here te 2-te ne FB, ne platformat e tjera vazhdonte. U ktheva te sqaroj nje semundje te rralle ne dicka ku askush s’po kuptone dhe kthjellonte elementaret. Klik ne titull, me u bene shume materiale sa doli nje liber:

Gabimet ne Mjekesi (255fq.) Publikuar e DBMI-ISSUU,28 Shkurt, 2018

217

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

#Reductio_ad_absurdum 3/3 ** #The_Undue_Burden (sic2x) Latinisht: e reduktojme deri ne ate pike qe te kuptohet sa gabim jane ai/ ajo (ne absurditet) Angl. 'vene mbi shpatulla nje barre qe su takon/ se mbajne dot. Ketu shtetet [e me pak mjekesia] bene #gabimin nr.1 te #koronavirus / #COVID_19, dhe akoma jane brenda ne te...

* te gjitha, qe keni degjuar nga ~te gjithe ne & per Koronavirusin jane te gabuara!! DUHET te kuptohet se epidemite

pandemite

nuk

luftojne doktoret dhe mjekesia.

218

Dr.Besi/DBMI

Ne cdo epidemi, humbje do kete por jane dy llojesh: 

humbje te manaxhueshme deri-diku dhe



humbje in panic & disarray. (sic)

Ne keto nivele cdo gje rri/bie te rendi publik, ku mjekesia ze <5% te se teres. Mos te bejme gabimin e Italise qe sot e kane lene NERVAT ku te gjithe inkriminojne te gjithe; prokurori hap hetime, doktoret akohen e akuzojne ne media e TV, nje Dr i shkruan leter vogelushit: MOS KE FRIKE KORONAVIRUSIN nje inf. kalon virale ne pathosin e saj; por te mbledhim mendjen. Vetem keshtu ja dalim duke manaxhuar dhe MINIMIZUAR demet.

Koncepti themelor qe sot duhet te kuptojme eshte Rritja eksponenciale. Rritjen eksponenciale do e shpjegoj me anekdoten e shahut pasi e kane degjuar shume njerez. Kur mbreti i thote shpikesit te varfer kerko c’te duash ai kerkon ‘nje kokerr orizi’ me kusht qe ne cdo katrore ‘kokrat te multiplikohen me veten’ 

1 kokerr orizi ne katrorin e pare,



2 ne te dytin,



4 ne te tretin etj. (2x2)



16 ne te katertin (4x4)



256 katrori i 5-te, (16x16) me pas 256x256 etj

219

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Mbreti pranoi e urdheroi t’ja jepnin orizin, formula per shperlimin me oriz eshte 2n−1 kokerr/orizi ne n-kuti, duhen 1.000.000 kokrra ne kutine nr. 22 te tabeles…

(burimi per fig, klik ketu)

Rritja eksponenciale eshte menyra specifike si dicka [sasia] rritet me kalimin e kohes. Ka 2 faktore: cdo gje qe peson rritje ne kete forme [objekte, mikrobe, para, popullate etj] dhe koha. E kunderta eshte ‘degradimi eksponencial’ [zvogelim] kemi dhe half-life (ic) qe e perdorim te percaktojme ‘humbjen e efektit’ ne nje material radioaktiv, barnat ne mjekesi etj] Ne shkolle mesohet si progresion gjeometrik, rritja eksponenciale [ne disa raste, jo gjithmone] merr kete forme ku jane 2 komponente: rritja/ koha. 220

Dr.Besi/DBMI

Ne biologji e shohim tek bakteriet, si 1 ndahet ne 2, 2 ne 4, 4 ne 8, 8 ne 16 etj ka multiplikim te shpejte, jo infinit; se perfshihen faktore te tjere, organizmi lufton, substancat kimike e toksinat e prodhuara, inflamacioni, temperatura, ushqimi, ilacet e me rradhe; ne supozojme se ndodh ne nje fare kohe/konstante ne kete rast qe eshte e shpejte i.e ne 4-6-12-24-48h mikrobet arrijne miliona e miliona. Ndryshimi eshte se te numrat rritja s’ka fund. Ne org. e gjalla/ njerezit; rritja s’shkon pa kufi e dikur ndalon, koncepti i rritjes ekspc. ka rendesi te COVID-19.

grafik ne rritjen eksponenciale Duke mos kuptuar pikat kryesore ne fillimet e tyre, keto gabime i bene autoritetet ne disa vende, Rasti Japonez qe te mos kritkojme vetem Kinen, futi ne karantine anijen Diamond Princess, karantina zgjati 14 dite. Nuk kuptohet mire nga ne se karantina ‘nuk eshte thjeshte proces i mbylljes brenda’ Dhe ata deshtuan pasi ne cdo rast te raportuar karantina: behet ri-set ne 00:00 & aplikohet per 14 dite te tjera me cdo te infektuar te ri, duke filluar nga a para. Themi 14 dite ne forme arbitrare pasi akoma se dime periudhen e inkubacionit.

221

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

U shtua ne 21 dhe ne 30. U raportua 42 me pas thane dhe me shume, jane te pasqyruara me lart ne kete liber; cdo ndryshim duhet te na tregonte: se nuk dime asgje per kete VIRUS. Me keq akoma, njerezit e mbyllur brenda leviznin lirisht dhe komunikonin me njeri-tjetrin ne anije, dhe ketu doli nje mesim per te gjithe [jo se nuk e dinim] Karantina pa izolim nuk funksion mire. Te gjithe duheshin izoluar ne dhomat e tyre. Tani njerezit qe kane dale prej aty e jane ne shtetet e tyre mund te mos kene simptoma te gjithe por shume kane infeksion koronavirusi dhe do perhapet. Ne nje ambjent te mbyllur shancet jane shume te larta per transmetim te viruseve. Akoma me shume, sa kemi mesuar qe COVID-19 si periudhe inkubacioni shkon ~ 42 dite/ 6 jave. Kete foto e postova ne rrjetet sociale [26.02.2020, fb, e tw.] nisuar nga situata e pergatitjet e dobeta e pashe e mesazhe private qe kam mare te kthem e ri-hap DBMI.

Gripi Spanjoll nuk filloi ne Spanje... spanjollet qe quanin grip Napolitan e futen ne nje operete popullore te kohes. Kuptimi i kesaj eshte: ne raste te pandemi globale rreziku total seshte vatra origjinal por qendron te perhapja dhe krijimi i disa epiqendrave te tjera (kore, iran, japoni, itali) 222

Dr.Besi/DBMI

Sot jemi te gjithe konfuze, te dhenat perpara e mendimet ndryshojne cdo dite, ne ato qe konsiderohen fakte. Nje person i zakonshem fare lehte mund ti bente tifozllek koronavirusit ne garen me mjekesine. Virusi sikur po tallet me shkencen. Ka simptoma e s’ka. Perhapet e s’perhapet. Me/pa shenja. Testimet, te pa-sakta. Personi sherohet e ri-infektohet. Inkubacioni s’dihet. Transmetimi i paqarte. Mortaliteti ndryshon, etj. Si quhet kjo?

(Shtator 2014) Kur fillova DBMI kam dashur ta indoktrinoj per mire lexuesin; duke hedhur ankora e ngulur piketa ketu & aty, shpesh kam sjelle figura me vlere si N.N. Taleb [ne kujton se po flas me ton, lexo Naz qe nuk ka kohe per budallenjte dhe I thote gjerat troc] Prof. John P. A. Ioannidis qe ka vertetuar me prova se: 95% e studime te shkences jane b*llshit ne mashtrimet e eksperteve e me rradhe. E disa te tjere, jane te DBMI si Pikat Kyce .S’rregjistron se pakkush e ka mendjen ose e ve ujin ne zjarr, te mundohemi per traditen dhe te ardhmen; shkollen shqiptare te mendimit, dijes, mjekesise etj 223

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

te mos ishte #Koronavirusi, nuk do vija pas 1.5 vitesh ne FB.

Tashme platforme ku postohen mace e sinjalizim virtyti. Nje inaguron. Tjetri shan. Te gjithe ankohen. Shumica politizojne. Pretendohet patriotizem. Dikush shihet ne hall, pak e degjojne. Ta shfryzojme per mire kohen qe ka ngelur duke bere ate qe mund te behet. Njerezimi po perballet me nje te panjohur, jo vetem Shqiperia. Shqetesimet dhe frika nuk jane te numrat e larte apo % e ulta por te Konfuzioni, Pasiguria dhe PANIKU.

[karta, nga e-arkivat e DBMI, 2014]

224

Dr.Besi/DBMI

Rasti Italian Para njezet e pese vitesh te nje kinema fare prane (djathtas) te katedrales 634 vjecare pashe filmin e sapodalur: Outbreak Meqe eshte bazuar ne true-story rekomandoj ta shihni te gjithe Ju; per te kuptuar esktremet ku detyrohen te shkojne autoritetet per te parandaluar nje epidemi [deri, ligjin marcial] sot, i njejti vend, ne Milano qytetin me dinamik te italise ngjan me nje shkreterire. Edhe Italia beri te njejtin gabim si cdo vend i botes deri tani; duke besuar se: EPIDEMITE/ PANDEMITE LUFTOHEN, kontrollohen e manaxhohen nga/ me MJEKET.

Prokuroria ka hapur hetime ne Lombardi dhe spitalet thone s’eshte faji yne po punojme me sa mundemi. “Mj. qe ze 3-5% te jetes normale ne keto raste shkon 10%-15% por ne lufte ekzistenciale hyjne shtetet, eshte MARREZI suicidale te presesh mbrojtje nga DOKTORET. Ne te parat qe humb gjate nje situate te panjohur & paniku eshte deduksioni llogjik; si rezultat i mungeses se strategjive operacionale…

225

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

[1.] Do bej analize vezhgim te shkurter duke i kujtuar lexuesit se nuk eshte analogji, megjithese cdo shtet deri tani po ben te njejtat gabime. Zakonisht i inkurajoj analizat komparative por kete rradhe kam vene nje moratorium pasi kam degjuar shume pak nga Shq e me shume nga bota, si bejne paralelizma mjeket duke sjelle siguri fallco [e bejne pa dashje, se nuk e kuptojne] japin garanci te rreme, daj ndodhin ne gjitha shtetet deshtime fillestare, pasi qeverite marrin raportet dhe analizat e tyre. [2.] Nje e panjohur me cdo variacion qe kemi pare deri tani te ndryshueshem ne menyre konstante nuk futet ne analogji as me modele te tjera sot, as me ‘pervojen e kaluar ne epidemi’ sepse nuk i rri llogjikes eshte kunder ligjeve elemetare te propabilitetit e shkon ndesh me skenaret rutine te manaxhimit te krizave, dhe ato te nivelit me te larte qe shume pak individe ne bote kane dhene gjera te avancuara dhe te dobishme [p.sh. filozofi e matematikani N.N. Taleb me Black Swan, Anti-fragile etj]

Keto qe shkruaj, ne shqip ti i lexon per here te pare, jane ndryshe nga te gjitha dhe te gjithe, qe ‘nderhyjne, deklarojne dhe konsultojne’ per komunitetin Shq. Sot Italia ka hapur hetime neper spitalet e Lombardise pasi situata i ka dale nga kontrolli, dhe me ditet qe do vijne do shohim pasoja me ekstreme. (27.02.2020) Rastet ne bote jane ne shtim e siper, ne Europe jane pare paciente infektive nga Spanja ne Kroaci. Akuzohet nje spital qe ‘mjeket kane vonuar testimet per nje super-shpendares te infeksonit, dhe keshtu pati perhapje masive deri sa virusi mendohet qe nga aty kaloi ne Austri, Kroaci, Rumani etj. Raportohet se kane vdekur 12 individe e jane 400-500 te infektuar. Pacienti per te ilin mjeket jane akuzuar se se kane kontrolluar eshte kthyer 3-re ne spital. 226

Dr.Besi/DBMI

Me probleme te frymemmarjes me 19 shkurt e vetem me daten 20-te ne ora 4 pasdite i kane bere analizat. Mjeket e spitalit thone se kane qene ne detyre duke punuar me perkushtim dhe disa prej tyre rrezikojne veten e kane marre infeksione, pra nuk e pranojne kete akuze neglizhence. Duke qene dhe ne sezonin gripal ka veshtiresi te dallosh grip nga koronavirusi, ndaj edhe mjeket se kane te lehte te analizojne e diagnostikojne keto raste por ne situaten qe jemi besoj se â&#x20AC;&#x153;cdo mjek sot ne Europe duhet te konsideroje cdo pacient qe viziton si individ me potencial per te shperndare/ dhe marre semundjen [ne spitale, kontakte me familjare etj] Qeveria Italiane ka kaluar ne panik dhe marre masa ne zonat me persona te infektuar menjehre futi 5 qyteza nen krantine, filluan kontrolle e postblloqe dhe ne rruge per makinat, dhe ndaloi fluturimet me Kinen. Temperatura kontrollohet neper aeroporte [mase e pavlere kjo pore bejne akoma] por njerezit jane te zemeruar me qeverine pse nuk vepruan ne kohe. *** 17:35, 28.02.2020 Koronavirusi_update. 5 min. me pare Italia

raporton: 171 raste te reja me COVID-19 & 4 vdekje. Ne total: 821 te #infektuar e 21 fatalitete. Si me pare ne te gjitha shtetet e tjera e vende prane pikave te perhapjes; s'po lexohet nen_korenti;

te cilin asnje nga ne se dime e as parashikojme dot. Sikur shifrat qe pame te jene 10-30% te rasteve reale, Italia sot ka 'te infektuar potenciale' ne popullate cdo gje nga ~2.500 - 9.000 individe; te cilet jane duke infektuar te tjere e ata te tjere qe shperthejne ne ditet qe vijne. Per mendimin tim Italia sot duhet konsideruar nje nga epiqendrat e EPIDEMISE ne bote dhe epiqendra nr.1 ne Europe. 227

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ketu qendron rreziku #real i Pandemive Globale jo vatra e I.re por epiqendrat e tjera... Individi I infektuar qe ne media njihet si ‘Mattia’ eshte ne nje spital ne Pavia dhe besohet se ka transmetuar semundjen: 

tek gruaj e tij shtazene,



nje shok me te cilin vraponin,



dhe 3 te moshuar ne nje bar.



dhe 8 infeksione ne profesioniste te mjekesie dhe paciente ne spitalin e Codogno,



prej te cileve, nje grua 77 vjecare vdiq ne spital me pneumoni qe u kap ne testin post-mortem.

Kam pergatitur nje nga skemat e shperndarjes se infeksionit ne Itali individi ka bere 3 vizita spitali por dhe pas vizies 3-te jane vonuar testi/diagnoza. Keshtu mund te te kuptosh c’po ndodh ne Itali/bote, dhe reinkriminet qe kane filluar prokuroia ka hapur hetime [te procedoje doktoret] mjeket thone po bejme sakrificavdhe njerezimi hum kohen kot; sepse kujtoi se shpjegimet, njohurite dhe garancite e mjekeve parandalojne EPIDEMITE, Kur duhej te ishte vetem nje fjali qe nga fillimi: dhe MJEKET te thonin:

ne kete rast nuk e kemi idene ne kete rast, sepse eshte e Panjohur, por dhe te ishte ne NUK luftojme Epidemi. 228

Dr.Besi/DBMI

ne kete menyre eshte perhapur infeksioni ne fillim

229

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

230

Dr.Besi/DBMI

reductio ad absurdum, nga Latinisht: â&#x20AC;&#x153;reduktojme deri ne aburditetâ&#x20AC;? per te kuptuar sa gabim eshte ai/ajo

Jemi ne nje situate kur keta individe [dhe shtetet] po na rrezikojne te gjitheve Ne 231

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Shqiperia duhet te pergatitet, sa me pare; ne menyre aktive dhe serioze me ato kushte sa ka, ne te gjitha mundesite qe ka. Ka mendime se infeksini mund te shkoje deri ne masen 60%, se fundmi edhe OBSH-ja e pohoi kete. Ne Shqiperi kjo do te thote: 3x600K = 1.800.000 te infektuar. Shifrat nga Kina thote se 20% do shtrohen neper spitale d.m.th. 180x2 = 360.000 persona ne gjendje te mbi-moderuar, serioze e me pas kritike. Nga te cilet 1-2% mund te kene mortalitet. Ne shifrat e fundit nuk do beje parashikime pasi asnje se di ekzakt sa vdesin sepse akoma se dime sjelljen e virusit e mortalitetin e plote. Si veprohet ne keto raste eshte sa me siper ne liber, pervec masave te tjera urbane e sociale ne ndalimin e vrullit te epidemise; rezerva ne ushqime e burimet qe i duhen nje vendi e popullate; duhet pasur parasysh nje fakt. Njerezit e shendoshe, gjate kesaj periudhe vdesin nga 2 gjera 

Diarreja, ne kete rast merret ilaci [pa recete] Imodium,



Pneumonia, qe ka nevoje per antibiotike.

Virueset e epidemte i japin keto pasoja ndaj duhet mbikqyrje, hidrim e antibiotike per te luftuar infeksionet sekondare qe merr nje trup ‘i lodhur, i goditur me pare’ n/sekondare. Nuk ka kohe me per te pritur nga asnje shtet, nuk bej fjale vetem per Shqiperine por ne nivel planetar, SHBA, Britania etj, sepse jemi te vonuar dhe nje fjale: Epidemi/ pandemi e deklaruar nga OBSH-ja sado esenciale e formale te jete ajo, uk do te ndryshoje siuaten relae ne terren as koronavirusin. Ja si: 232

Dr.Besi/DBMI



Kina ka ne karantine 760.000.000 persona dhe akoma pergatitet me me shume masa



Italia ka marre masa eksreme, verifikime, police e ushtare ne rruge, karantine ne disa qytete etj.



Virusi ka vatra madhore ne Azi, qe mund te pritet ca dite por besoj se jane epiqendra ne shperthim e siper [Kina dihet, Koreja e Jugut, Japonia etj]



Vendet Europiane raportoje raste nga Spanja ne Kroaci



Virusi ka filluar ne Lindjen e Mesme dhe ka kaluar ne Ameriken Veriore. Pak ne Afrike dhe Amerike Latine – dy pika kyce per globin me infrastrukture mjekesore / dhe shteterore jo-optimale.



Ky virus nuk eshte ‘pak me i rende se gripi’ se vec me te dhenat qe kemi, jo te plota e as krejt te sakta, ka mortalitet 10-20x me te larte se influenza, nga e cila vdesin

relativisht 250.000-650.000 persona cdo vit ne bote. Kjo menyre moskuptimi, qe keto dite & kaq vone ngjan me nje arrogance pathologjike, solli qe Prokuroria Italiane ka hapur hetime ne spitale: pse mjeket se kane diktuar 3 here pacentin P1 ne dhe heren e 3-te e kane vonuar diagnozen nga nje pasdite deri neser ne mengjes. Se Mjeket nuk kane thene ne fillim Nuk e dime (shenimi im) e po perballemi me nje te panjohuren e nuk ju japim asnje garanci. C’duhet me per te kuptuar se eshte epidemi/ pandemi globale, se dhe e padeklaruar shkakton panik, sjell viktima shkaterron sistemet, pezullon udhetime e con ekonomite

233

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

… globale drejt nje tensioni ekstrem qe mund te kthehet ne recesion e kriza pa fund. Jemi ne epoken supermoderne te historise por kemi arritur ne piken kur gra e burra ne forma te inkompetences me te larte, po rrisin riskun per te gjthe Ne. Nese do flisnim me skenare ne nje Black Swan [jam ne kuotim te N. Taleb-it) 

Worst case (rasti me i keq) shkaterrim total



Rasti me i mire, nje inkovenience + te qenit gabim

Ke duhet te zgjedhim ne kriza ekstreme? Gjithmone merret inkonvenienca sa te presesh, nen-reagosh, te rrish indiferent e te mos-veprosh. 

Ne skenare te tille nuk ekziston termi mbi-reagim!



Dhe as nuk thuhet: kemi marre masa.



Jemi gati. Jane protokollet. Dhe.



Ju mos u trembni se jemi ne ketu.



Ka arritur nje nivel qe s’duhej te ishte lejuar.

Une besoj: 

Kur ke paranoje dhe ne qofsh 99x gabim mbijeton.



Pa paranojen, te jesh nje here gabim, demtohesh rende ose zhdukesh.

Akademiket kete kane deshtuar ta kuptojne. Sic shkruaj une ketu Taleb po bertet per boten por s’po degjohet akoma. Ky punim qe eshte nje fq. A4 eshte bere nga Taleb e 2 te tjere, me 25 Janar, e sjell me print-screen nga nje nga platformat e mia DBMI_Twitter ta shihni dhe ju lexues, sepse besoj qe eshte shume i rendesishem ne kete periudhe kritike. NESE DIME TE DEGJOJME DHE te LEXOJME mund te shmangim shume pasoja te

rrezikshme dhe te rendesishme per Shqiperine.

234

Dr.Besi/DBMI

235

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

236

Dr.Besi/DBMI

si ne 1fqA4 qe e kishte postuar autori sic kur e kam ndare ne 3 pjese sâ&#x20AC;&#x2122;eshte rezolucion optimal por mund te lexohet.

237

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Studimi origjinal posuar nga Taleb. qofte ne epidemi ‘te zakonshme’ flasim ne ato qe njohim patogjenin dhe kemi parametrat e tij nga me pare por asnjehere nuk e dime rrezatimin total pasi ‘sjellja e njerezve the mikrobeve’ +++ nderveprimi i tyre, ne momentin qe ndodh

eshte veshtire te kuptohet e parandalohet; qofte ne epidemi ‘te reja’ flasim per ato ku patogjenin se kemi hasur me pare dhe pasojat nga nje e panjohur nuk dihen; ne te dy skenaret, nuk 238

Dr.Besi/DBMI

kerkohet zgjidhje tek mjeket. Te dyja ane problem shoqeror dhe i shtetit. Po mjeket? Ne rastet kur e bejne nga (a) tendenca per te shpjeguar por dhe egoja, apo rastet kur ata/ato pyeten [nga autoritetet] Mjeket po perdoren nga shume shtete si nje alibi per mosveprimin e vonesat e tyre. Jane po keto shtete &

vende, te cilave kur u plas ‘virusi ne dore’ cojne prokurorite ne spitale duke fajesuar mjeket: na thate ‘se ju e dini kete pune’ pse se kapet ne 3 vizita qe pacienti eshte i semure, tani ka infektuar 18 vete e po terrorizon Italine? Mjeket terhiqen ne mbrojtjen qe kane [ate dhe e bene, ne It.] ‘perpiqemi, sakrifikojme e vuajme dhe vete, se jemi infektuar disa nga ne’ Kur qe diten 3 apo 5, ose 15 e 25, duhej te kishin thene: * ne parim eshte ceshtje shteterore por nese na pyesni ne: ne nje te panjohur nuk ju ndihmojme dot se do flisnim KOT. [sot, jemi ne diten 62] Pra, e gjithe kjo

tendence per ‘mos-panik’ si nga doktoret dhe nga shtetet, me pas ka 2 efekte te kunderta (a) super-panik, dhe (b) humbje vitale te kohes per te minimizuar ne ekstrem levizjen e virusit.

‘…ne evente Black Swan & te panjohura/ te reja, zgjidhja s’eshte te shendetesia. Shpjegime, keshilla e garanci; nuk kerkohen nga Dr. POR. Edhe ne cdo lloj epidemie qe e njohim, Dr s’jane aty te bejne variacione, manaxhojne-kriza ne shkalle madhore, marrin arme ne dore; as te ‘mendojne outside of the box’ … Me epidemite/ pandemite merren vetem Shtetet’

239

Step no.1

bb per dbmi

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV



Sa nga ju shkojne te mekaniku kur jane te semure?



Sa nga ju shkojne te doktori t’rregullojne makinen?

Natyrisht nuk jeni shume e tille, dhe pyetje e tilla e kane pergjigjen brenda. Por le ta bejme edhe nje. 

Sa nga ju do shkonin te arkitektet si individe/ profesion kur urat jane nen bombardim ditor? sa do degjonit ata/ ato nese kujtojne se mund te bejne dicka, shtyhen e ofrohen te bejne dick se jane ARKITEKTE!!

Kjo pyetje ishte disi ndryshe nga te parat. 

Mjekesia natyrisht lidhet me semundje.



Arkitektura patjeter qe ka lidhje me ura.

Por lidhjet s’behen vetem ne simbolike po jane kontekstuale, utilitare dhe pragmatike. Lexues jemi ne Dirty War. Lufta me viruse eshte e piset. Shume e ashper. Kemi pak mjete ne dispozicion. Them keshtu se eshte viti 2020 por realisht shkenca, modernizmi e cdo gje qe dime na ka lene zbuluar. Nuk na mbron dot mjekesia sot. Ne luften ne rruge nuk marrim doktore & arkitekte por shohim nga shtetet. Vetem ato dalin ne rruge me cdo mjet qe kemi dhe te gjithe te veprojme pak me paranoje, sesa me nen-reagim e pritje

240

Dr.Besi/DBMI

Monty & Magdi, DBMI DIDAKTIK

241

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sa i rrezikshem eshte ky virus i ri? Epidemiologjia perdor matesin me poshte: (a) sa i ashper eshte virusi (b) sa shpejt perhapet. Gabuan ne 2 pika kyce: [1] nese nje semundje sâ&#x20AC;&#x2122;eshte shume e ashper e vret ne % te ulet (gabimi ku e krahasuan me gripin) por transmetohet sh. shpejt e numrat shkojne ne miliona te infektuar % e vogel BEHET fatalitetet i larte. (infektohen 100.000.000 ne 2 % mortalitet,vdesin 2.000.000) [2.] aspekti sekondar: ekonomi, financa, shendetesi e rend publik, ne afatte-shkurter e afat-te-gjate mund te kene dbmi pasoja shume te larta; perfshire renien e struktures sociale si e njohim ne

242

Dr.Besi/DBMI

Thika & Qellimi, INTENT (sic)

Skin in the Game. Kam theksuar: ne periudha me pasiguri

eksreme rriten shume shancet per kaosin. Nga data 2-Shkurt kam parashikuar se ne 4-6-8 muajt e ardhshem situata do jete e tille; e tensionuar, e paqarte, volatile dhe e

pasigurte.

Akademiket e individet qe punojne per bureokracine [rrogtare shteti] zakonisht rrudhin shpatullat. Si barometer social ne keto raste vezhgohen financieret, tregtaret e ‘punonjesit e vegjel’ te cilet shqetesohen para te tjereve, ata fillojne te ndryshojne e adaptohen; ka disa prej tyre ‘ te clet jane te paret ne cdo shoqeri qe e ndjejne ne menyra gati-gati instiktive’ 243

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nje shembull [degjoja ne radio ne Londer dje, 28-Shkurt, 2020]

Njeri mori ne tel. te rubrika e zakonshme ne stacionin e Radios. Tema: debatohet qe punedhenesit duhet te paguajne te gjitha ditet e punes kur njerezit futen ne vete-karantine. Ai foli shume qarte dhe me shqetesim praktik: -Kush do te paguaje mua? Jam hidraulik me nje biznes te vogel. 2 ortake punojme se bashku. Ka 4 dite qe partneri im eshte semure me grip. Infermieret i thane te rrije ne shtepi. Aty eshte harruar, as ne telefon se kane marre me, as ai nuk di c’te beje. Tani, sikur te semurem une kur me duhet te shkoj? [ref. pagesa] -Nuk di c’te them, i flet drejtuesi i emisionit, shume i njohur si personazh mediatik ne Angli [kontrovers] qe shpesh nderpret te ftuarit e cdo person qe telefonon emisionin. Kete rradhe si per cudi, nuk i nderhyri deri ne fund. Pronari i biznesit te vogel te sherbim-riparimeve vazhdon me tej: -Po te infektohem edhe une, do me kerkojne te vete-izolohem. Ne shtepi kam gruan me 3 femije. Eshte e pamundur te mos semuren te 4rt! E tha me emfazine qe i perket situates [punetori eshte REALIST!]



Nese une semurem nuk me paguan askush. Po nuk mbarova kontratat qe kemi te planifikua ne advance kliente do na largohen. Per ne do te jete falimentim.



Nese nuk kam para, si ta paguajme kredine e shtepise [mortgage] keshtu te 5-te Ne do te perfudojme ne rruge.

Keto shqetesime gjenuine te njerezve vlejne njesoj te jesh ne Angli, Kine apo Shq., s’jane problematike ku sigurohemi me nje leksion doktori, 2 shkrime gazetash ose 3 narcisiste ne TV qe thone: i dime, i kemi ne, i bejme ne. Ju prisni se Ne jemi GATI. Shtetet presin. Pastaj ndodh skenari ne varesi te vendit: 244

Dr.Besi/DBMI



Kina dhe Irani dy shtete autoritare deshtuan



Japonia dhe Koreja e Jugut, shtete super-te zhvilluara ne teknologji, ekonomi e cdo lloj llogjistike – deshtuan



Demokracite si Italia [te tjerat me pas] do te deshtojne



Vendet me pak mundesi, qe jane te vogla dhe do te varfra vuajne akoma me shume

Sepse njerezimi s’arriti te vepronte me efort te kombinuar qe ne fillim. Njesoj beri edhe Kina qe kete rradhe ndryshe nga Koronavirusi tjeter vite me pare, ka qene me transparent e bashkepunues me OBSH-ne. Por prape u vunuan ne 2 javet e para dhe ndaluan informacionin per njerezit brenda duke mohuar se ka shkalle te larte perhapje te infeksionit. Sot bota pret vetem nje fjale,

sikur ajo fjale eshte e Zotit,

epidemi/pandemi dhe pa ngjan sikur te nuk mund te levizet. 

Dhe infeksioni shperndahet



Dhe harta mbushet brenda vende, dhe nga vendi ne vend me te infektuar te rinj, cdo dite e me teper.

Pse bureokratet, akademikete intelektualet s’pyeten ne keto raste?

presin per dike tu thoje si te veprojne. Gjithmone nen urdhera. Zakonisht qendrojne inaktive. Kur flasin rrine ne linjen zyrtare. Se ata jane rrogetare.

S’kane pervoje manaxhimi ne jeten e tyre.

Marreveshje, kontrata, zenka-pune, drejtim njerezish, lufte ditore per te marre biznes te ri, humbje-e-fitime ne nivel nga pasurim deri ne faliment e mbi-jetese; ata s’kane. Keta individe s’kane Risk Real – Skin in The Game Cdo gje te ndodhe te puna, RROGA VAZHDON.

Nje dr. e drejtor spitali, infeksionist a shef

pavioni; s’eshte ai/ajo personi qe pyetet ne nje te panjohur. Nje e pajohur nga e cila derivojne qindra te panjohura te tjera.

245

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Si mund te jete gati ‘nje mjek e Shendetesia Publike’ ne cdo vend te botes ne nje epidemi qe kerkon strategji, teknika operacional e llogjistike marremendese; te cilat ai/ajo as si kuptojne, as si dine dhe as nuk mund ta manaxhojne; pasi nuk e kane bere kete gje asnjehere ne jeten e tyre; dhe per kete nuk mund te fajesohet. Gabimi eshte kur flasin, shpjegojne dhe garantojne njerezit ne nje epidemi me virus te panjohur. Kete rradhe ka dhe nje fenomen te pa-zakonte; media boterore qe zakonisht preferon skandale e disaster (sic) eshte thjeshte ne nivel raportues e statistikor, regjistron viktima e te infektuar por nuk flasim me ze te larte; cfare ben shteti!? Sepse ne terma reale, me pyetjet e drejta cdo njeri do dilte zbuluar, dhe cdo shtet po ashtu. Doktori dhe doktoresha qe flet, ne emer personal, te punes, dhe te shtetit duhet pyetur keshtu: -

Faleminderit per shpjegimet e sakta e te kuptueshme; ju jeni i/e mrekullueshem /-me, mund te na thoni cili eshte Plani B. rastet

kur

ndikohet

dhe/ose

prishet,

transporti

telekomunicacioni, ndikohet psikologjia publike e furnizimet [ushqime, ilace, esenciale te tjera] semuren shume nga mjekesia e me rradhe… Si keni menduar te beni ju gjate nje epidemie qe ju del nga kontrolli? Akademiket NUK KANE PLAN b, SEPSE ATA NUK KUPTOJNE DHE AS DINE TE BEJNE QOFTE PLANIN a. Te jene te mencur [flas, praktike] e

kuptojne se nje e panjohur su perket atyre ta luftojne/ garantojne. Pyetje konkrete: sa kohe duhet qe jeta reale ti lere zbuluar dhe cdo fjale e tyre te dale e pavlere? Kete se dime. Pasi asnjehere s’ eshte e lehte te parashikohet (a) sjellja njerezore, dhe (b) kurre nuk dihet sjellja e nje virusi te ri. Si veprojne vec e vec. Dhe te kombinuar.

246

Dr.Besi/DBMI

Mund te duhen 100-1000 te infektuar e sistemi bllokohet. Edhe ne Britani po thone i kemi marre masat. Ne ane tjeter NHS [shendetesia publike] ka skenare me modele te kompjuterizuara; ku ne cdo analize u ka dale se nje influks pacientesh, rrjedhoje e nje infeksioni vetem prej <10-15% ne shkalle kombetare, do e coje sistemin shendetesor ne kolaps total. Kolaps d.m.th nuk na ndihmojne dot me, pra mungon koha, personeli [se do semuren ose s’ka ka mundesi udhetimi] mungon sherbimi, materialet, krevatet, dhomat e me rradhe. Me lart ke pare ne liber, se Britania e Madhe eshte vendi nr.2 ne bote, pas SHBA me e pergatitur per epidemite. Mund te duhet vetem nje i semure, P1- pacienti i pare ne Itali, qe infektoi 18 te tjere, qofte pas 3 vizitash ne spital nuk u arrit te diagnostikohej. Per kete nuk kane faj mjeket por fjalet e thena me pare, po. Per aty kane shume pergjegjesi. Mjafton 1 pacient i vetem. Dhe italia ka cuar prokurorine te hetoje. SEPSE ‘dje’ mjeket dhane garanci ne nje te panjohur, kjo fjale stresohet sa here e them, qe ky gabim te mos ndodhe me, duke thene: ‘eshte pak me rende se nje grip, ose e kemi situaten nen kontroll e kur te na vije jemi gati, po ashtu OBSH-ja na orienton e ndihmon, dhe ne i dime keto gjera” [dine nje te panjohur?] Dhe keshtu i infektuar rrenoi cdo fjale te thene me pare. Aty e pas nuk u deshen me shume shembujt. Itala ka sot Shtetin neper rruge, ushtare e karantina, pezullime e anullime; por me VONESE.

Theksoj sic kam bere per n-here ne kete liber: eshte koha te ndalojne se menduari se pandemite perballohen nga mjekesia. N. Taleb ka nje shprehje te qarte: “per te kuptuar humbje/ fitime te medha ne nje kazino, ti nuk pyet nje karpentier por nje propabilist.” Ndaj dhe une besoj se Koreja e Jugut veproi drejt,

jo qe ne fillim por para pak ditesh e kuptoi rrezikun.

247

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Vetem per 11 ushtare te infektuar, futi 7.700 te tjere ne karantine, s’mund te pritet te japin shenja e te infektohen me shume ‘se keto 11 a 100 rreth tyre i kemi nen kontroll’ Dhe itali eshte korrekt tani – megjithese te vonuar qe ka vene policine ushtarake duke ngritur postblloqe. Cilin skenar do donim Ne? Sepse ne fillimet e infeksionit edhe Italia u mundua te beje kufizime me gjysme zemre qe njerezit ‘te mos kene panik’ Futbolli do luhet ne stadiume te mbyllura thane ata… Vetem 2 ekipe e staf jane ~50 vete, s’ka asgje te mbyllur, me familje e miqte shkojne 1-2-300 persona, e gjitha kjo ne rrethin e I.re te kontaktit. Duke kujtuar se mbahet nen kontroll nje epidemi; me pak kufizime zgjodhen menyren me te dobet. Shpejt, numri i te infektuarve shpertheu ne 3-4 dite, kjo ‘teknnike’ u anulua. Nuk ka me fare ndeshje futbolli. Kjo duhej ne fillim, te ishin mbyllur te gjitha shkollat e pezuar te gjitha aktivitetet ne vend. Jo kufizime ne 5 qyteza ne Lobardi, me shprese se nuk do te perhapet e mund ta mbajme ne nje korner ne Veri. Virusi udheton gjithsesi, sot eshte ne Sicili e kudo. Per paranjojen dhe pse e perdor termin si koncept te biologjise-evolucionare; kam shkruar ne 2014 nje punim: Stresi e mekanizmat e tij, ku shtjelloj hap pas hapi c’ndodh bazuar ne

(a)reagimin trupor/ fiziologjik & (b)instinktual/ evolucionar. Po ashtu te librin Psikologjia, 2015, ose ne kete e-book qe e sheh ne figure, ne 2016, dhe here te tjera kam thene: “…por shkarpa e thate qe ju pate ne vizionn periferik, me mire te kapet gabim nga ‘amigdala, truri primitiv’ dhe ju largoheni ne panik, sa te prisni konfirmimin qe qenka gjarper [apo jo] 248

Dr.Besi/DBMI

…duke humbur koken vitale. Reagimi i pare, rruga primitive: talamus-amigadala-hipotalamus; eshte instinktiv, reagimi 2-te; talamus-korteksi_sensor-hipokampus-amigdala-hipotalamus, eshte llogjik. Flasim nga ana e biologjise evolucionare, per nje frike te shendetshme si mekanizem mbi-jetese.

Ky eshte modeli per njeriun primitiv & njeriun analitik; por evente Black Swan duhen konsideruar jo si shkarpa/gjarpri dhe ne do pergatitemi me cdo mjet qe kemi te luftojme, ne kete rast ikja s’ka vlera [Ku te ikim, ne planet tjeter?] “

Pergjigja me PARANOJE eshte e vemtja

menyre perballje me nje epidemi”bb Pse s’ka ndryshime substanciale ne manaxhimin e krizes? Jane shume faktore te shpjeguar ne kete liber por duhet te tregohemi praktike: 

WHO heziton, ka frike nga nxitimi i meparshem, dhe nuk po e kupton situaten sot



Shtetet po ashtu po presin. me kryesorja “faktori amerikan” 249

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Presidenti Trump s’ka vendosur ta deklaroje urgjence te nivelit me te larte e Perendimi qe sheh nga Amerika, nuk po merr masa te sakta e te shpejta. Ne nivel social, kombetar e planetar, natyrisht dhe ne shume forma te gjithe kemi skin in the game (sic) edhe te mos te infektohesh direkt, do te ‘infektohen’ fusha te jetes qe ndikojne cdonjerin nga Ne. *S_i-G p ‘perfshirje direkte’ nje veprim ku ‘lojtari perfshihet ne menyre aktive’ duke vene ne ‘loje’ nga ‘dicka ne gjithshka qe ka’ p.sh. investon para, reputacion, kohe; nese qellimi s’arrihet, humb ‘nga shume ne gjithshka’ Ne gjuhesi quhet sinekdoke figure letrare ‘ne kuptime te njekohesishme’ ku termi per nje pjese referohet tek e tera dhe e tera i referohet termit (metonimiperdorimet figurative) aplikohet ne ekonomi, biznes, finance, politike etj **tekuptosh ne terma reale, ndiq wall street e aksionet… Nje nder parashikimet e mia perfshin edhe spekulatoret qe ne keto raste behen gati per tregun e zi, magazinojne ushqime e mallrat esenciale, per ti shitur me cmime shume te larta gjate mungesave… Tregu i zi gjithmone pason mungesat dhe panikun ne kriza

Bill Gates thote: “Koronavirusi mund te jete ai patogjen qe vjen nje-here-ne-shekull. Ai beson, ky virus eshte me vdekjeprures e me ngjites se shume viruse te tjera vdekje-prurese” Sikur une te

mos i kisha fare keto ide; kjo do me fuste ne mendime. Jo se eshte ne nivel gjenial ne inovacion, manaxhim, biznes etj; por ka fituar dicka gati-gati instinktive 1st hand. Mr. Gates ka vene ne dispozicion pasurine e tij per BAMIRESI, qe do e dhuroje pas vdekjes dhe u ka mbushur mendjen disa milardeve te tjere te bejne njesoj, si Warren Buffet etj. Fondacioni qe ai ka krijuar: Bill & Melinda Gates me vlere ne asete ~$50 miliarde; ka investuar ne teknika e pajisje mjekesore, 250

Dr.Besi/DBMI

lufton malarjen dhe epidemi te ndryshme. Ai ka pare ne shume vende punen ne terren, sa te veshtira jane keto situata dhe sa i vogel eshte njerezimi ne keto raste…. Keshtu qe sot, zgjedhja eshte e jotja, 

Shko me doktoreshen Milaneze qe edhe kur vendi ka burrat e armatosur ne rruge e qytete ne karantine thote: AKOMA SE KUPTOJ PSE nje virus pak me i rende se gripi ka

kete panik ose 3 dr shkrimtare gazetash e 4 TV talkingheads qe thone: mos u merzit se kemi marre masat; 

ose beso te Bill e pak te tjere qe po flasin ne kete linje mendimi, e me ndiq ne keto qe sqaroj nga mesi i Janarit ne librin tim - Koronavirusi [B. Gates, 29 Shkurt, 2020]

Konkluzioni: Taleb qe 20 vite analizon eventet black swan, antifragile, propabilitetin e riskun; disa te tjere me pas. B. Gates foli ne kete linje mendimi: “ne raste kur nuk e njohim riskun cfare eshte; me mire te mbi-reagohet se sa te kete neglizhim’

Keshtu mendoj e shkruaj dhe une, nga 6 jave. (dbmi-twitter & liber) 

anohet nga paranoja e mbijeton qofsh gabim 6-9 here



se te gabosh vetem 1x dhe te. …

“epidemite/pandemite nuk jane ceshtje qe zgjidhen nga doktoret/mjekesia” Une keto ide i kam qe 15 vite me pare nga studimet e bera, ndaj sapo jam kthyer online ne 2014 pak jave pasi hapa DBMI doja te bej ‘studim-skenar-parashikim: Ebola ne Shqiperi’ te nxis mendimin ne kete fakt: epidemite perballen nga SHTETET, ne kapacitetet totale te nje vendi; per arsye te ndryshme se beme dot. Disa individe ne Shq e dine kee ide sepse jua kam shprehur qe ne 2014-2015-en. Kete rradhe jam ne rekord ne kete ide me koronavirusin nga 15 Janar 2020. 251

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Lajmerim formal ne Epidemine COVID-19 Deri tani, 01-Mars-2020, ne kete liber te kategorite vulnerable une kam futur: 

Moshat e 3-ta



Femijet <5 vjec



Te semuret kronike



Njerez me imunitet te kompromentuar [te lindur apo nga semundje aktuale]

Keto thuhen ngado. Ka edhe te tjere qe porositen te kene kujdes si p.sh grate shtatzana por efektin se dime akoma; njerez me kontakt te larte me udhetaret [policia, dogana, shites etj] Fokusi ka qene ne shume pika: kujdes udhetaret,

maskat, me shume vdesin M se F, s’ka fatalitete ne femije etj por esencen s’po e kuptojme; duke injoruar dhe ato pak konstante qe hasen; kudo ka infektim te personelit mjekesor ne % te larte. Ne grupet vulnerable & me faktor te larte risku formalisht shtoj: Profesionistet qe punojne ne spitale/ shendetesi: sanitare, portiere, infermiere, mjeke, laborante, recepsioniste, sekretare, radiologe, paramedike etj; sepse ekspozohen ndaj virusit nga kontakti direkt (a) me individet e infektuar nga dita 1 & diagnoza e I.re [ose koleget e tyre] (b) dhe me te semuret e hospitalizuar per kohe te gjate Ne cdo vend te botes jane infektuar punonjesit e mjekesise disa prej tyre me pasoja te renda dhe ideja qe eshte dhene shume here qe semundja ka fatalittet vetem ne kategorite ne rrezik disa here nuk ka rezultuar e drejte. 252

Dr.Besi/DBMI

Pak dite me pare vdiqen 2 persona te shendetshem ne Kine, nje Dr. 29 vj. (F) dhe nje Dr. 42vj. (M) Profesionistet e mjekesise do te kene pune shume per te bere e ftoj cdo lexues te bashkepunoje me shendetesine e te vleresoje sacrificat e tyre. Ne kete territor ne duhet te presim vleren e tyre reale, jo sic u nis duke pritur qe mjekesia te merret me nje epidemi globale. Jemi ne muajin e 3-te tani [nga 31 dhjetor, 2019, rasti nr1 ne Kine] e vetmja gje e sigurte ne COVID-19 eshte e panjohura; cdo gje qe shohim e eshte hamendesi dhe ne ndryshim e siper.

2 shtete e kane kuptuar me cfare po perballemi [thelbin, se ekzakt asnje nuk e di] Kina qe beri KARANTINEN me te madhe ne historine

njezore

18.000.000

persona;

pas

~760.000.000 per <2.000 fatalitete. Ne mesnate dy dite me pare edhe Gjermania. Ndersa sot kerkova per situaten globale dhe shifrat jane akoma me shqetesue, me mire te themi perhapja e tyre e cila tregon qe koronavirusi / COVID-19 ka kaluar kontinentet dhe gradualisht po infekt qe vend te botes.

253

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Paranteze – lexova se do kete manifestim me 2 Mars ne Tirane. S’eshte veprim aspak i mencur. Grumbullime, festivale, sporte e aktivitete te tilla duhet te ishin mbyllur me kohe nga Shqiperia, sepse eshte prane nje vatre epidemike te re, si Italia. Rekomandimi im gjithmone: me shume levizje me shpejt perhapet virusi. Askush nuk e ndalon por mund te kufizohet ca kohe. Shteti e njerezit kane nevoje shume per kohe-pergatitje. Italia provoi ‘sitemin piano-piano’ e gradual: kur te na vije koronavirusi jemi gati e veprojme atehere. Kur u kishte ardhur e filluar ‘nuk kapen esencen’ por filluan masat me gjysme-zemre: te luajne futball sa kohe jane ne stadiume te mbyllura. Shume shpejt dora e tyre u forcua. Tani futboll nuk ka ne asnje forme. Kjo behej ne fillim pa pritur te ndodhe dicka, qe po ndodh ne cdo shtet ne te njejten forme A mos prisnin qe Koronavirusi pasi kishte infektuar 150 vete, te ndalonte duke falur Italine?! Back in Albania. [1.] Nuk eshte koha te mbrohet Kushtetuta neser [po shkruaj me 01-Mars, 2020] Nese s’arritem te bejme nje Kushtetute te sakte ne 30 vite, pret ca jave e muaj, jo ta mbrojme sot ne shesh. [2.] Manifestimi? Cfare niveli e organizmi ka? NUK KANE ANSJE RENDESI NE SITUATEN AKTUALE. Nese mblidhen 1.000 apo 10,000 persona e me shume, rreziku eshte gjtihmone te grumbullimet e njerezve. Supershperndaresit i kam

shpjeguar me lart. Ne manifestim, nje person asimptomatik [ka virusin, s’manifeston simptoma por eshte transmetues] me kollitje mund te infektoje n-persona prane tij. Jo ai te gjithe por ‘rrjetezimi sekondar, terciar e me rradhe shton numrat cdo dite. Italia per nje person; qe e kujtuan P0 sa gjeten ‘harten e levizjeve te tij’ futi ne karantine 250 persona 254

Dr.Besi/DBMI

[P-0 pacienti zero, pastaj vjen P1] Per ta bere vizual efektin, nje

burre mjafton te infektoje gruan e tij, nje shok ne kafe, 3 miq ne makine e 8 ne nje party; si pacienti italian qe e kam sjelle me skeme ne liber - sipas te dhenave zyrtare te Ministrise se Shendetesise Italiane. Behen 12-13 persona, nga te cilet â&#x20AC;&#x201C; me pas ne spital nje e moshuar >70 vjecare se perballoi dot semundjen. Nuk e di cfare ben e si sillet shteti Shqiptar [ne keto raste do ndaloja kete manifestim se rrezikon sigurine publike!] ne nje kohe kur shume vende po mbyllin porte e aeroporte. Kalifornia pa asnje

te infektuar ne menyre te

pavarur dhe pa deklaruar urgjence Presidenti Amerikan e ka bere bllokaden me jashte. Me virusin kudo ne EUROPE e Italine nen panik; kjo eshte sjellje jo e sakte nga organizuesit e shteti qe duhet ti informoje e ti sqaroje ne pontecialn e demtimit; ne se kuptojne, ta ndaloje. Ne kete manifestim e grumbullime, infeksioni mund te perhapet shume. Nese goditja nr.1 eshte ne nr. & instensitet te larte sistemi shendetesor sâ&#x20AC;&#x2122;mund ta perballoje..

(burimi: print-screen nga gazeta Panorama)

255

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

SHBA e Britania te marre nuk jane; por cdo vend por ben te

njeitn gabim dhe e vend te mesojme – vazhdojme ne vonesat tona sepe jane vonuar edhe ata. Ne fund, sado gabime te bejne ata e demtime te pesojne; kane miliona ne cdo gje, ne njerez, ushtri, llogjistike, mjekesi, $$$ e me rradhe. Ne kemi vec 3.000.000 shqiptare e shume pak dhjame per t’jua dale krizave C’mund te bej tani, eshte ta le ne rekorde lexuesit e studiuesit sot-e-neser; jo per te pare e kritkuar Ne 1-2-3 gjenerate me pas me ne ‘qe kur vendi gati-digjet ne krihemi’ por dikush neser te jete aq i matur te mos beje veprime te tilla’ Po e marrin edhe historikun e nje pademia nga media - thua ti. LEXUES,

e kupton ne c’territor jemi? Gjera nga ‘me elemenaret’

nuk jepen aty. Nuk eshte se libri s’ngjan me median, ka me peshe e materiale qe asnje si ka ne kete forme; aq me pak idene time ‘kunder-rryme’ kur qofte dy palet [pro shtetit e anti-shtet/ politike] Dr-this e Doktoresha-that krikoje per ventilatore apo

garantojne publikun; une them: EPIDEMIA ESHTE PROBLEM JoMjekesore. POR. MEDIA SHQIPE

ne rankim sot e mund DBMI dhe cdo faqe me dy

vlera online ne cdo fushe. Ndryshe nga mediat e stabilizuara boterore, si ato te rrgulluara me ligje strikte si ato te nivelit te eperm [ligje e vete-rregullim, amerike, angli, suedi etj] per internetin nuk jane burime kredible as konsiderohen ARKIVE shkencore apo HISTORIKE. Nese une marr nje shifer per cdo studim, nga The

Times, 10 Qershor, 1915, gjate L1B, ai fakt eshte si e gjen ne enciklopedi, a ne burime te tjera. Nemos qofte kund tjeter por vetem ne gazete, konsiderohet refence primare. 256

Dr.Besi/DBMI

Kujtese aktuale e dokumentim historik. Asnje media shqipe nuk e ka kete besim online. Ruhen ca kohe dhe ikin. Ka qene nje periudhe para 12-14 vitesh ne mos gaboj kur pata nxjerre koken online per 8-12 jave ne ca forume, e shihja median. Dola vetem per te hedhuar materiale shqip online; falas e anonim [shumica qe gjen nga drogat, vitaminat etj ne shume faqe, nga isntitucione ne website individesh, jane te gjitha si i kam pas shkruar une dhe kaneqarkulluar gjithe andej. Nga ajo kohe me pati ngelur ne mendje sa a varfer eshte mjekesia shqipe online, gati nuk ekziston askund.

Sheh gazeten Shekulli. Kerkoje sot, ne ato data.

Jane zhdukur. Por e solla in exremis. Ka media ne Shqip dje/sot, gazeta te medha, qe i kerkoja shifrat per gabimet ne mjekesi, ne 3 dite arkivohej online. Me pas ka nje link, ben klik e dilte dormant. MEDIA SHQIPE NUK RUHET! (1) algoritmat e injorojne, e shohin sa erratike eshte e sa pak i respekton pulbliku [megjithese rri shume dukei lexuar] (2) vete emedia, nuk i sistemon ti ruaje me fanatizem, ne servera e fail-safe arkiva ne disa nivele. Ndaj libri ka vlera ne te ardhmen, nisur nga qellimi im fillestar te paralajmeroj, te sqaroj, te edukoj e te ndihmoj vendin, Shqiperine. Problemin qe shihet ne jeten ditore ne terren eshte dhe online, te dyja se bashku vijne nga manifestime te theksuara moskuptimi, mos-dije e mos-dashje, te te berit te gjerave by-thebook; te regjistrohen te hidhen diku dhe te ruhet sipas ideksiomeve perkaese; online kjo eshte me e lehte pasi procesi automatizohet por dhe ne terren nuk eshte e veshtire [ne background familjar kam priderit ne arkiva/tm uzeumet me pare] dhe e di se nese njerezit jane te dedikuar, si i bejne gjerat. 257

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Natyrisht kur duan ti bejne, sepse po u la vetem pjese e punes [pa tranjim dhe impenjim per te ardhmen] njerezit do rreshkasin dhe puna do e pesoje. Jap nje shembull, se duhet nje shoqeri & kulture strikte te ruhet nje rekord e tradite me vlera. TRADITA – 1 shembull L1B, ne Maj 1918 pub-i qe sheh ne fig. prishet nga bombardimet gjermane. Ne 1920 ri-ndertohet. Gjermanet qe si bejne punet pergjysme, kthehen ne L2B dhe gjate blitz-it* mbi Londer, ne nje nga sulmet ditore shkaterrohet cdo ndertese ne ate rruge, vec pub-it. Ne 2015 nje pronar i shkathet e prish se donte te shese trualin e te ndertoheshin apartamente.

Bashkia e Westminster nxjerr urdher te

paprecedente:

"vandalizem ndaj tradites, ta rindertoni nga e para, si ka qene, tulle-per-tulle" Pronari apelon ne bashki, 2x, dhe humb. Hedh Bashkine ne 2 gjygje. Humb 2 apelet. Ben apel te fundit: “do e ndertoj tulle per tulle por lejoni te bej ca apartamente brenda” Humb dhe kete. Urdheri origjinal qendron. Eshte ri-ndertuar 258

Dr.Besi/DBMI

[te DBMI kur shkruaj per pjeseza sociale, filozofike ose historike dal ne tema te ndryshme, e kam plot precedenper shuje ngjarjet, nese do te dish me shume per Battle of Britain â&#x20AC;&#x201C; betejen ajtore ne L2B, kerkoje te DBMI-ISSUU]

pasi regjistrohen dhe edukohemi te gjithe ka vlere letra/rekordi dhe punet behen by the book (sic) ne forme serioze, rigoroze dhe per brezat neser.

259

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Konkluzioni: Manifestimi i 2 Marsit ‘s’duhet te ndodhe’ Cdo gje nga data 15 Shkurt [kur shihej qarte] e brenda 4 javeve e Marsit, s’duhen lejuar grumbullime publike, sportive, aktivitete argetimi, kufiri e shkollat duhet te ishin mbyllur me kohe. Edhe ne mos ndodhte gje 1-2 here, do sherbeje si perforcim gabimesh dhe sjelljes se pakujdeshme NESER. Shqiperia jo vetem s’ka kuptuar me cfare perballet POR SE KA IDENE FARE cdo i ndodhe shume shpejt planetit. Dhe refuzon te kuptoje.

Nuk eshte me mire qe shteti te jete i matur e te prese? Keshtu veproi shteti Italian, me qetesi. Kerkoi, mori e pranoi garancite e mjekeve vendas & OBSH-se, te cilet dhe sot nuk jane te qarte me cfare perballen. Kur u plasi ‘epidemia ne dore’ [eshte epidemi, s’kam dyshime per kete] ata cuan prokurorine te hetojne doktoret. Sepse konfuzioni fillestar gjithmone kete sjell; sot e rruge vec policise eshte policia miliare dhe ushtria duke ruajtur karantinen e bere kontrolle ngado.

260

Dr.Besi/DBMI

Italianet jane ne piken qe donin ta paradalonin; njerez te armatosur ne rruge nen uniformen e shtetit. Sot krijon me shume frike me armik qe se njohin as shohin; popullate te trembur e lock-down ne disa qytete dhe situata shpejt del nga kontrolli. Nese do behej dje, do kish shqetesime fillestar, bile ankesa nga doktoret me shume se te tjeret; duke mbishpjeguar e folur ne nje te panjohur, ri-dhene garanci ala ‘don’t worry’ eshte nje influenze. POR shteti do ulte ndjeshem shpejtesine e perhapjes se infeksioneve. Ku eshte Italia sot? 

Epiqender infeksioni e koronavirusit ne Europe, shume vende mendohet se e kane marre prej italise/ kontaktit me te. (Austria, Kroacia, Rumania etj qe si dime akoma]



Zona nen karantine. Kufizime, kancellime, mungesa e panik neper dyqane, nuk lejohet grumbullime [sporte, koncerte, manifestime etj]



Ushtarake te armatosur qe impozojne karantinen, dhe ruajne territoret e rruget



Ri-inkrimine e akuza, pishmane dhe procedime penale, dhe te papergatitur e ne veprime reaguese pa plan e pa efekt tashme, sepse u vonuan e kane ne dore nje situate te kecernimit te sigurise se nivelit me te larte.

Ata nuk dolen ne rruge per te mbrojtur Kushtetuten si Ne’ por me infeksionin brenda zbatuan ‘protokollin standart ‘[qe ne nje te panjohur s’vlen] dhe vazhduan jeten si cdo dite, me sporte, argetime, shkolla, takime e levizje te lira ngado. Edhe sot se kane te lehte se ka zera, njerez e disa shtet qe thone: Italia veproi ne forma ekcesive dhe s’duhej te kishte kancaeluar fluturimet me Kinen. 261

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kur njerezi dalin nga binaret e medimit, nuk ke c’tu besh me. Ka akoma ‘si ministria e shendetesise shqiptare, jo per faj te saj por se jane ne bashkepunim me OBSH-ne,’qe mendojne se KINA ESHTE LARG,

ne vitin 2020 ku ne 1-2 dite virusi shkon nga nje

ane e globit ne tjetren. Italia mund te duket ekcesive sot por eshte VONE. Kina ‘e di dicka’ ne manxhim kriazash qe per 70.00 te infektuar ka 760.000.000 te kufizuar e ne gjendje te ndryshme karantine. Shkurt, neser do jete vone per Shqiperine e per Planetin; po shkojme symbyllazi drejt krizes. Kete e kuptoj mire e paralajmeroj disa here ne liber: rreziku me i madh jane periudhat destabilizuese per sist. shendetesor & rendin publik; jo pak zemerim fillestar a panik. Krahasuar me nje situate te dale nga kontrolli me qytetare te terbuar dhe nen frike, te cilet jo vetem nuk bashkepunojne me nje shtet [te dobet, qe reagon vone] por mund e do te bejne veprime ekstreme, deri ne akte kriminale individuale e ne grupe, apo rebelime. Duke ditur kete e te qetesoj 800-1000-3000 lexues te mi, se DBMI i kane rene numrat [kam ikur e jo e gjithe lexuesit e dine se jam ri-kthyer, algoritmi i FB si perhap shume se per 1.5 vite e konsideronte fq. te mbyllur, shpejt do rriten.] Humor me Koronavirusin. [01.Mars.2020] DEKLARATE:

e Djela e I.re e Marsit nga DBMI shpallet

sherr - free ne Europen Juglindore, qe i jap statusin e zones safe-heaven. Sipas kodeve te vjetra & konventave te reja: Ai nuk do ju afrohet Ju. Ju nuk do e prekni ate. Te 2 palet kane nevoje per 1 dite_pushim. Polite But Distant. Kam nje liber ne dore qe po e mbaroj se shkruari. Ju lani doren me sapun & gezoni jeten. Neser, eshte neser [2]me kane pyetur; cfare virusi eshte? Veshtire te thuhet se ka shume te panjohura 262

Dr.Besi/DBMI

per

por

nese

bazohemi

virulenca,

ndryshimet

temperamentale & kaosi rezultant; me cdo dite qe kalon po ulen shancet qe #Koronavirusi te na dale #mashkull...

me gishtat ne pulsin tuaj...#DBMI v #koronavirusi

263

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Te 3-ja jane bere nga 07:37 deri ne 08:30 ne Facebook sot, 1Mars, 2020 dhe ne twitter per shkakun dhe arsyetimin me lart qe njerezit te qetesohen sadopak me nje doze humori. Pranoja fillestare me qellim defensiv s’eshte panik kur shpjegon me sinqeritet c’po ndodh dhe sa di [nuk dime gati asgje] dhe vepron per interesin publik sa me pare qe mundesh. Nese sot duken te tepruara disa kufizime, kontrolle/bllokime paraprake [kufinjte, udhetimet, mbyllje shkollash etj] kur te kete shume pika ne karantine; me te infektuar; dhe vatra te tjera do jete vone te merren masa. Perfundimisht, besoj nisur ne sjellje e pamundesine per ta kuptuar cfare po ndodh: shqiperia do hyje ne nje situate te jashtezakomnshme te 5-fishte: 

paniku fillestar kur uniformat te dalin ne rruge



kollaps shume te shpejte te sistemit shendetesor, dhe me nr te larte infektimi mes personelit



bashkepunim jo-i-mire nga qytetare qe fajesojne shtetin e bejne veprime te pamendura duke thyer karantine.



Demtimet te zinxhirit komandues [drejtues,shefa etj] qe ne rrethane normale s’jane ne lartesine e duhur, ndersa ne krize krijon panik e mungese drejtimi ne aparatin shteteror; mos-kryerje te detyres, fshehje, braktisje, justifikime etj dh lack-of direction (sic) ne pergjithesi.



Probleme ekonomike, mungesa te mallrave esenciale/ ushqime, ilace;terren per elemente kriminale; vjedhje; demtime te shendetit ne kategorite vulnerable e

shendoshat pasi sist. shendetesor s’mund ti mbroje me. Situate qe mund/ duhet te parandalohet me konceptualizim, strategji dhe bashkepunim mes shtetit dhe qytetareve.

264

Dr.Besi/DBMI

Te Gjithe Bashke - mendim ne ekzistencialen & bashkekombas

Per prinder, te rinj, politikane, mesue, drejtues, punetore e kushtdo;shqiptare jashte e brenda; Ne nuk na beri shteti as jemi te shtetit e politikes. As brenda as bote nuk te thone: enveri kete, saliu ate, e shteti yt . ne takimin e I.re. Pyesin Si e ke emrin, jane kurioze nga je, origjina, tradita, zona, ushqimi, aftesite e idete; e shume aq shume gjera qe perbejne jeten e nje njeriu pa lidhje me shtetin-politiken e personazhe dytesore, primare a temporare; te qenit shqiptar na e ka dhene Zoti. Cfare na bashkon edhe po te duam ta harrojme nuk mundemi; eshte brenda kokes, truri mendon/jeton ne shqip. Edhe ata qe behen shume urbane; martohen me te huaja e s’kane kontakte ditore me gjuhen shqipe, vjen dita qe u dhemb gjoksi; e u dhemb ne shqip; kam pare plot shqiptare nen dhimbje ne bote – disa ne caste kritike, o me kane thirur me emer ose thone: o’ nena ime,’ Mos ta leme veten te reduktohemi ne keto pika; jo thjeshte ne esktreme por as ditore. Sic vjen perkatesia ashtu te na vije KRENARIA, maturia e dinjiteti; burri, profesionisti, doktori e infermieri, gazetari e inxhinieri shqiptar, nuk kane justifikim nga halli a mungesat, varferia as pengesat, kriminaliteti a qofte kur ‘japin vete shpirt’ te dalin/ te ikin/ te persillen duke share e nemur, qare e goditur me fjalet me te banale online, ne gazeta, ne TV etj. [kam pare nje shkrim 2 dite me pare, sikur e kishe nxjerre nga nevojtoret, analist ne TV, qe mendja te ikte e zemra te dhimbte kur lexoje [e gjen postimin tim te Twitter dbmi] Nese do humbim gjenin-tone-natyral, shkojme drejte dobesimit e humbjeve.] 265

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

…mendoj se publika e privaja duhen ndare, nervi dhe e shara nuk jane njesoj, e drejta & dhimbja NUK TE JAPIN Leje te sillesh si rrugac per asnje arsye. Personalizmi i cdo gjeje, qe ne ekstrem merr fomat e sinjalizimit te virtytit-narcisist, tregon barbari dhe eshte paturpesi e pa-justifikueshme e njerezve te vegjel, te ulet e me tendenca sociopatike per te marre vemendje mes ZHURMES.

Ne moshe te re Churchilli shkruan: [fillim shek 20-te]

“Mund te cosh nje burre drejte litarii pors’ te kushton gje t’ja ruash dinjitetin atij e vetes.” Ose kemi mbi-theksuar nje tradite folku me epos e burra stoike e te tilla s’paskem i qene, ose prishim gjakun tone pa kuptuar pasojat per sot/ neser. Pashe per pak minuta nje debat shendetesor ne studio TV [median shqipe se ndjek por kerkoja dicka ne koronavirusin.] Nje person ne TV, ne fraksion te sekontes me shqetesoi me shume se fjalet - ne nje kohe te shkurter pasi u largova - nga shndritje sysh si ‘naughty little child’ qe vjedh nje cokollate ne dyqan e se pa askush. Mos dalte keshtu por ishte nje ‘veshtrim piromaniak’ Si zjarrfikesit qe i vene vete zjarret e shkojne si heronj per te shpetuar situaten - ky lloj arsonistesh eshte me i perhapur se mendojne njerezit. Flitej per ‘kufirin/karantinen’ kur shkendija ne sy tradhetoi mendimin. ‘Pse ta mbyllim kufirin (?) meqe Koronavirusi s’parandalohet, vjen se vjen, e mbyllim kur te vije” …dhe aty eshte i gjithe mentaliteti: 1. Nuk kuptohet kriza, per kete nuk kane faj se ne epidemi nuk duhen pyetur mjeket. Nese i pyet e kane veshtire te terhiqen 2. Pretendohet ekspertize: “kemi pare plot epidemi te tjera ne’ Jo qe nuk kane pare e s’kane qene epidemi, por krahasojne infeksion-infeksione te punes; me nje epidemi globale. 266

Dr.Besi/DBMI

3. ‘Kemi marre masat…’ ASNJE SHTET NUK MUND TE MARRE MASA TE PLOTA.

Nuk jepen garanci ne epidemi nga Shqiperia. Jemi

pertej qesharakes, kemi hyre te tragjikja. 4. ‘Shkendia e syve’ qe pashe, ishte si garanci, nje inat ne stilin: I will show you; si femija i zemeruar: ‘do ta tregoj une neser’ 5. ‘Mezi po presin’ t’ju tregojne ‘te gjitheve’ sa te afte jane e sa shume jane ne gjendje te bejne. [kur kurrfare kontrolli s’kane] 6. Kur ndodhe epidemia & ekspozohet pafuqia, pa mundesine te dalin heronj, do kete martizirim [shih si vepruan mjeket Italiane kur shkoi prokuroria] e do thone: aq ditem, aq beme; jemi me ne rrezik e do pretendojne ‘qe s’jua di kush sakrificat’ Kjo eshte situata sot, per neser ta shohim. Imazhi ishte aq i shpejte, a fleeting moment (sic) megjithese e ndalova videon e bera re_play s’kapej me print-screen. Ne psikologji eshte momenti kur krenaria profesionale tejkalohet nga arroganca e egos qe ka rreshkitur drejte narcisizmit patologjik me nje ndjesi herorike; qe ne te ardhmen [nese u kerkohet llogari, si e pse] vec justifikimt standart ‘se dinim te gjithe e OBSH-ja ashtu tha’ do jete edhe: imazhi i persekutimit e vuajtjes. Mendja njerezore eshte e erret kur zhytet ne te tilla nivele… Kur disa mjeke nuk e utojne vete, duhen te tjere ne shoqeri qe dhe nese vee-ofrohen tu thuhet; flm por epidemite/ pandemite s’jane per doktoret, eshte nje efeort global. Duke filluar nga OBSH-ja, ne rrethana normale cdo dr qe sillet e flet keshtu do akuzohej per medical malpractise (sic) permenden me siguri % ne mortalitet: deri tani dime se… dhe vazhdojne [realisht deri tani nuk dime asgje, cdo gje eshte e panjohur dhe ndryshon shpesh] e ne variables (sic) ne te cilat njerezimi akoma nuk ka njohuri per to. 267

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. XIV. Skenaret e stimuluar, modelet kompj. & parashkimet

Eventi 201 Coronavirus _2019 & DBMI_Ebola_2015 Tetor 2019 ne New York mblidhen disa eksperte ne nje skenar stimulues: si mund te pergatitemi per nje pandemi globale te pa-pare me pare qe do vine nga nje koronavrus. Gjithshka e stimuluar me skenar fiktiv. “Skenari i ngjarjes 201,stimulon nje outbreak ne nje koronavirusi te ri, te transmetuar nga lakuriqet e nates te derrat te njerezit, qe me pas behet i transmetueshem nga nje person tek tjetri. MODELI bazohet pak a shume te SARS por transmetohet me shpejt ne komunitetet nga njerezit me simptoma te buta. Semundja fillon ne nje ferme derrash ne Brazil, ne heshtje dhe me ngadale por perhapet shpejt ne ambjentet shendetesore.

Kur fillon te

perhapet ne forma eficente nga personi ne person ne zona me popullsi te dendura dhe nivel te ulet ekonomik, dhe disa megaqytete te Amerikes Jugore, shperthen epidemia. Ne fillim eskportohet me udhetime ajrore ne Portugali, Amerike dhe Kine e me pas ne shume vende te tjera. Disa vende arrjne ta kontrollojne por vazhdon te perhapet dhe ri-kthehet, dhe perfundimisht nuk ka asnje shtet qe arrin kontrollin… Per 1 vit nuk ka vaksine. Ka nje ilac fiktiv anti-viral por nuk arrin te kufizoje perhapjen e semundjes…” Nje pjese do e sjell me printscreen per me teper klik ketu: The Event 201 scenario Ne ~4h grupi konkludon:

megjithe perpjekjet maksimale te

planetit nuk mund te parandalohet koronavirusi fiktiv pa vrare te pakten 65.000.000 persona. Organizatore ishin Forumi Boteror i Ekonomise, Fondacioni Bill & Melinda Gates,

268

Dr.Besi/DBMI

& Qendra per Sigurine Shendetesore e Johns Hopkins. Stimulimi konkludon: 

Infeksion global brenda 6 muajsh



<18 muaj vdesin 65 milione te semure

 Krize madhore financiare boterore ri-kujtoj: jemi akoma ne Tetror 2019 pa filluar fare K-virusi.

Ekspertet nga OKB, CDC akademike & biznesmene qe bene kete stimulim, thane: kjo nuk eshte per te perhapur panik por te shohim aftesite tona dhe dobesite qe kemi. Ata pergatiten nje liste-rekomandim me 7 pika, te cilen e sjell ketu, klik ne titull per ti lexuar sa aktuale jane per kete situate: A call to action [1.] Si Eventi 201 skenari-stimulues ne Koronavirusin, ne 2019. Ne 2015 une kam tentuar te bej dicka te ngjashme me Ebola. “Nje emigrant ne Belgjike qe punon ne Afrike si nen-

kontraktor ndertimi kthehet ne shtepi ne qytet te vogel verior; Rubik, Fushe-Arez a Has. ideja lindi vetiu por gjate ketij mendimi per ~10 dite me lexonin te DBMI primar nga Kongo. 269

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

4 persona te ndryshem (del automatikisht komp. ose tel. i vizitoreve) meqe ne ate zone tensioni qe i larte, donin info mjekesore shqip. Djali kthehet per varrimin e babait, eshte i infektuar me virusin por s’kane filluar shenjat. Ebola infekton te pranishmit e perhapet ne dy pika te Shq.. Si do te perballohej?” Sa kisha botuar nje punim (24fq.) i pari e vetmi ne ate kohe ne mjekesine Shq online. Vera e vitit 2015. Akoma edhe sot ngelet i pari e i fundit. Pse? Sepse.

Nuk dua te bej profetin as krahasime te drejta [niveli qe ka organizuar kete stimulim eshte ne me te lartet ne bote] por kam drafts te idese ne kompjuter e individe ne Shq. te cileve jua kam shprehur e kerkuar ndihme per te [nuk kisha te dhena] Per disa arsye, jo te gjitha ne doren time, projekti nuk u be. Nuk behet gje pa bashkepunim… Nga Shqiperia cdo gje te vjen por jo effort ne grup e long term. [2.] Si Eventi 201 ne Tetor 2019 kam dashur te hartoj skenar-stimulimi per Ebola ne 2015 Nuk e bera dot. Me duheshin te dhena nga TERRENI. Ne Shq. askush nuk te pergjigjet kur shkruan ne institucionet [pervec INSTAT- inst. me korrekt qe kam pare] Ligj ne Aktin e Informacionit thote: cdo shqiptar ka te drejte… dhe Ju duhet tu pergjigjeni etj’ s’ka te beje distanca, nese jeton apo jo brenda vendit. Ligji eshte fantastik ne leter me gjoba shume punitive. 270

Dr.Besi/DBMI

Ne fakt, mund te ‘hedhesh ujin perpjete’ e askush se ve ate uje ne zjarr, per sot as neser, ne studime terreni a onlinne. Merr nje skenar hipotetik: Inst.XYZ i arrestohen mjeket. Ti shkruan, si zeri me i plote dhe autoritar online ne MJEKESINE SHQIPE. Sa krijon nje fushe te re. Marrin cdo gje nga ti. Te njohin te gjithe. Jo si emer por firme [s’eshte kush tjeter me shpjegime te ketij niveli] Pas 00 materialesh del si liber: Gabimet ne Mjekesi. Lexojne e perdorin argumentat/ punen tende voluminoze ne gjykata, i cojne nga juriste te ministra deri presidenti [B.N] se duhej ndryshuar ligji [se ndryshuan] Lexues, mos kujto se ne kete odiseade te koutojne / permendin 1x . Askund, Asfare.

Me teper? Po aty. Po ata. Te kopjojne ne stil te lire e publikojne artikull me emer & firme te tyre. Kur flitet per nje fushe/ teknike, specifika, sqarime e mbrojtje ne terma reale’ qe askush tjeter si kishte/ka bere ne mjekesie shqipe; perjashto 1-3 artikuj me pathos ‘mos arrestoni Dr ’ Praktikisht, vetem te merrje 2-3-4 paragrafe si plagjiarist kushtdo qe lexonte e di se jam une! [nuk ka tjeter] Por nuk duan t’ja dine. Shkruaju: ‘sa vdekje/ a me jepni keto stats ne isnt. tuaj’ Dhe shiko heshtje VARRI.

Ne terma letrare e quajme ‘indiferenca qe vret’ Ne

mjekesi e pa pergatitje ne terren, si online, si ne leter [studimet] shpejt kalon ne formen literare [sic] P.S Skenari i fundit s’eshte aspak fiktiv e hipotetik. Keshtu me ka ndodhur. 271

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dobesite s’jane vetem ne korrektese, rigorozitet e ndershmeri; por dhe sensin-e-mases & planifikim. 1., e ilustroj: pak dite me pare me shkruan nje dr/pedagog i ri, ai po ben nje liber/ studim e me pyeti ne te drejten e autorit. Pasi shpjegimit, thote: kur citoj dike sa lejohet ta bej? Rregull ekzakt s’ka por koncepti quhet ‘fair usage’ ~300 fjale, i pergjigjem. Me duhen me shume se kaq- thote ai - une jam korrekt e do citoj burimin. Me shume nuk mundesh - ndryshe merren 3-30 fq. e vazhdojme kuotimin. Jepet ideja, me pas 1 link ose adresohet lexuesi te libri/ autori perkates ta lexoje vete. Ai eshte djale me sens e fisik por mjaft persona s’duan t’ja dine, rregullat ne kemi nevoje ti mesojme qe ne shkolla. 2. Planifikim qe behet/ testohet paraprakisht

272

Dr.Besi/DBMI

Kap. XI. Koncepte baze ne epidemi/ pandemi. i ri/ e panjohur, Shkencizmi, Arkitekt e Dr., Keshtjella balle nje te Panjohure. Propabiliteti, Manaxhimi i riskut dhe teoria e kaosit,

273

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

dbmi ne absolutizmat, shkencizem/ shkencizmi

Shkenca dhe shkencizmi, si cdo gje qe mbaron me -izm, le nje pershtypje te dyshimte, jo-te-mire dhe nese se ke degjuar si fjale. Instinktivisht, je korrekt. Fillimet i ka ne shek.17-te me Revolucionin Shkencor; ku per here te pare vihen ne pikepyetje

skripturat e shenjta Biblike & dituria e ANTIKITETIT. Si term, shkencizmi ka shume perkufizime; gjate studimeve kam pare se gjithmone jane ne varesi te autorit, kush e thote e kush eshte ai; shkenctar, filozof, etj. Ne keto 2-300 vite kemi arritur ne piken ku njohuria qe kemi ne cdo fushe tjeter [histori, letersi, filozofi, art, poezi, religjion] dhe krejt kultura jone, perjashtuar shkencen, jane spostuar ne fund te magazines se dijes. Si rezultat kemi nje univers te kthyer ne nje makineri gjigante. 274

Dr.Besi/DBMI

… qe shpjegohet [sipas tyre] vetem me ‘ligjie fiziko-kimike’ dhe cdogje tjeter del ne plan te 2-te, te 3-te e s’ka vlere. Superstaret e kohes, [f. bacon, r dekarti e shume si keta] na shtyne ne nje cep te dhomes; arritem kur shume njerez thone: “une besoj te shkenca” SOT kur shkenca s’di gje ne nje kercenim te panjohur koronavirusin. Shkenciatet e kane te pamundur te mos-flasin se pergatitja tradiconale i ka sjelle ne kete gjendje; ku pikerisht njeriu i pa-edukuar ne shkenca [sipas tyre] pak fatalist e shume religjioz do ishte me korrekt kur thote: “eshte ne dore te Zotit” Kam perkufizimin tim per shkencizmin jo nga te tjeret [pasi jane shume, e secili….] ne pershtatje me kushtet e vendit tone:

“Shkencizmi - qellim per te perdorur cdo aparence

shkencore ne forme manipulative kunder nje vendi te vogel me burime jo-optimale qe perjashton jovec arritjet e meparshme & besimet shpirterore por denigron sadopak te mira qe ka Shqiperia; duke hedhur velin shkencor per te ulur, derrmuar e perfundimisht prishur cdo pjese te tradites tone shkencore e skolastike ne keto 100 vitet e e fundit. Nese ne intelektin e larte boteror shkencizmi perdoret si metodike per te shpjeguar cdo gje me shkencen (gabim gjithsesi) ne Shqiperi po/ dhe do te perdoret akoma me shume; jo-si-ndihmes a besim naiv te shkenca-e-shkenca por pasqyre ndaj vendit te rrije kokeulur, te ndihet inferior & i poshteruar” 275

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ne menyre kategorike & bazuar ne punen/mundin tim & ne interes te kombit tone, kam refuzuar shkencizmin – sidomos ne shendetesi; sa kohe shkruaj vazhdoj te bej te njejten. Lexues, kjo s’ka lidhje me nje fjali a nje shembull. Nuk dua te zgjatem pasi kam 3 muaj pune Prill-Qershor 2018 ne subjektin (klik) SHENDETESIA PUBLIKE si Aset Kombetar,

me pas ka dale liber por

s’mund te rri pa sjelle nje material ne kete teme

276

Dr.Besi/DBMI

Me pak fjale: shkencizmi si fetishizim i shkences, ne ekstrem kalon ne nje kult qe beson se shkenca i di te gjitha, dhe vetem SHKENCA I ZGJIDH TE GJITHA. DBMI thote jo, kjo eshte e pamundur.

Pasojat sociale qe shohim; bazohen te shkenca, komercializmi e individualizmi; ku mekanizmi & komputerizimi, i ben e lidh te gjitha. Rezultati? Ne vend te na kish bashkuar ka frakturalizuar e lene njerezit te vetmuar, qe shkojne te doktori te depresuar e shkenca u jep 1-2 pilula: ja zgjidhja! Mireqenia s’kuantifikohet me makina larese, kompjuter a skaner ne spitale.

Ne eksterm fundor, jane individe/ grupe, te cilet ju i shihni cdo dite ne TV e media: qe edhe pa shkencen dhe idene perkatese per nje te panjohur; e kane absolutisht te pamundur te thone: 

NUK E DIME kete situate – cfare eshte.



Nuk e Njohim fare KORONAVIRUSIN

Sjellje te tilla me ndjesi protagonizmi narcisit ne nje kohe kur njerezimi eshte ne rrezik nga nje krize qe mund e do te pasohet nga te tjera, buron nga me shume se ndjesia individuale [enje mjeku apo 5 te tille] eshte shtyse qe jua jep shteti e shoqeria duke i konsideruar te paret ne perballje me virusin. Ata thane po, te paret jemi ne – masat jane marre vec prisni e shihni…. 277

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

“Nuk ka gje qe me shqeteson me teper ne lidhje me te Rinjte, shendetesine publike & Shqiperine, sa

SHKENCIZMI.Nese me

ngushellon dicka, eshte se ne vite do them isha i pari qe e kam luftuar ashpersisht; e ne formen me sistematike te mundshme. Ne fakt i gjithe korpusi i punimeve nga #dbmi (2014-2020) ngelet barriera e pare [dhe e fundit sot] online kunder #SHKENCIZIMIT. Ankora primare qe nje dite shume/ pak nga ju - do bazohen ne te… “

“Ndaj nje 'sekret me ju' ne ton a tematike' sa here me lexon ne biologji evolucionare, marredhenie gjinore, problematika sociale, filozofi & kur mbroj Religjionet e BESIMTARET - nuk jam me 'ne

shkrim' por mision. Ne KUNDERBALANCE ndaj SHKENCIZMIT, ATEIZMIT MILITANT, FEMINIZMIT VIRULENT dhe

kujtdo qe do/ po sjell

keto teknika per ti perdorur kunder SHQIPTAREVE. SHPIRTIN NJEREZOR NUK E SHPJEGON SHKENCA!!

[8 Mars, 2020]bb

Nje shembull te fundit ne shkencizmin, sepse lidhet direkt me situaten aktuale te COVID-19, me kane shkruar 4-5-6 doktore e infermiere; se si nje nder problemet e tyre na qenka: mungesa e ventilatoreve. Nuk eshte faji i tyre qe mendojne keshtu, si nga trajnimi si kur besojne ne njerez me eminente se ata; se shkencizmi te ben te kalosh ne over-drive e cdo zgjidhje pritet nga mjekesia, shkenca, aparaturat etj; ne nje kohe kur perballemi me nje situate te panjohur, dhe nje virus te ri; ndaj te cilit mjekesia e shkenca nuk kane mjete per ta luftuar.

278

Dr.Besi/DBMI

Print-screen, nga ky liber ne editim e siper, pjesa ku flas per Dr Liu Zhiming, drejtorin e spitalit ne Wuhan, qe vdiq gjate kesaj epidemie. Lexuesi mund te mos impresionohej kur sheh ne ate pjese: “ …per te eshte interesuar direkt presidenti Kinez, me update disa here ne dite” [si figure e njohur ne shendetesi, manaxhim e ne zone, vdekja e tij ka pasur edhe konsiderata politike]

sikur te ishte president i nje vendi te vogel e te varfer; pa burime. Shkojme ne Google per te kuptuar kete logical fallacy (sic)

e ku na shpie shkencizmi ne ekstremet fundore te tij.

Google: Ventilatoret Mjeksore ne Kine (medical ventilators in China) Te shohim a jane ‘ne hall per ventilatore ne Kine’ Dalin:

18.600.000 rezultate. Ne te parat, website madhore kineze Alibaba qe keni degjuar, se blihet me shumice. Search box: Medical ventilators: 18545 produkte (shih pjesen qe i kam bere highlight ne blu) ne cmime nga $800-$2000 pastaj ne $5,500-

$9,000 e me shume. Alibaba eshte per te blere me qindra e mijera. Kina, jo vetem s’eshte keq per ventilatore por ne cmim, model, funksion etc NE TREG TE HAPUR ka mbi 18.000 variante, pika shitje etj; nga ku mund te blihen qindra mijera e miliona nga e gjithe bota. Rastisem te shohim se Kina furnizon planetin me ventilatore [smart a** us] sa e mesuam dhe u cuditem. Jo?

Besoj, neurologu Kinez s’iku per ‘mungese sherbimi, barnash, ventilatoresh e mjetesh’ ai vdiq nga komplikacionet e virusit. 279

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sepse ne shume raste mjekesia s’ka cfare tu beje. (20% e te semureve jane ne gjendje te rende e ~2% vdesin, keto jane shifrat qe na thonte) A duhen ventilatoret ne Shqiperi? Natyrisht duhen

dhe jane esenciale ne disa raste por jane pika e fundit.… dhe perdoren pak e nuk futet ne to cdo i semure rende e as nuk garantojne se i semuri do jetoje. A do jete mire te kishte sa me shume? NATYRISHT. Te bjeme nje llogari. Te blere me shumice nga shteti Shq., 1000 ventilatore nga $4.500 ‘copa’ kushtojne $4.500.000. Ja ku jane 1,000 ventilatore ne shendetesine publike qe neser a ne 15 dite. Me lart beme llogarine me shifrat e OBSH-se, 60% te infektuar qe ne planet jane >4 miliarde persona; e ula ne 2miliarde por duke ja ruajtur infektivitetin/ shperndarje; ne Shqiperi dalin 1.800.000 te infektuar. Nga te cilet: ne gjendje te rende e kritike ~360.000 persona; fatalitete 36.000 mije. Sa ventilatore duhen? Per ke do perdoret? Per ke jo? Jo te gjithe jane per ventilator…vazhdon argumenti e keshtu shkencizmi nuk mbaron e humb koha ne pergatitje standarte… 

Ventilatoret s’jane makineri akulloresh, qe lihen ne nje cep, programohen e ‘punojne vete’ Duan personel te specializuar [mjeke e infermiere] qe ne rast epidemie jane te ekspozuar edhe ata. Duan ambjente.



Duan sherbime/riparime te specilizuara nga inxhinieria mjekesore [si riparon dot cdo elektricist]



Kerkohe tranjime sipas markes/ perdorimit etj [ka tipe te ndryshme, teknika] qe ne mos gaboj nga 1927 kur filluan…



Ventilatoret s’mund te hidhen te gjithe a sa me shume qe ne kemi ne nje epidemi, keta jane ‘te semure shtese’ ndersa shoqeria/ shendetesia kane dhe te semure te mepashem ose qe do i vine per operacione, lindje, kardiologjia, mushkerite, kanceret e me rradhe ku do shpesh perdoren ventilatoret

280

Dr.Besi/DBMI

Se fundmi, dhe gjate perdorimit te tyre nuk ka garanci se i semuri do shpetoje; kjo do provohet dhe ne terren po ashtu ne Shqiperi si eshte provuar ne Kine, Kore, Japoni, Itali etj, vende me teknologji supermoderne; qe ne fazat e para nuk mund te akuzohen ‘se njerezit u vdiqen per mungesa ventilatoresh’

Do ishim me praktike te

kerkonim qe shteti te marre masa strategjike: mbyllur kufinjte e shkollat, ndaluar grumbullimet, siguruar baziket me ilace, antibiotike e analgjezike, maska, doreza dhe alkohol per dizinfektim e me rradhe. Me kerkesa te tilla jo vetem hubmim kohe e demoralizojme publikun e personelin por mbi-vendosim fundoret si primare dhe tranjojme profesionitet e rinj te shendetesise, edhe studentet e popullaten; te mendojne njesoj; ky mentalitet kalon ne disfatizem, frike e panik neser por dhe ne teori konspirative. Meqe jemi ketu [te ventilatoret] pse mos te kete Shqiperia nje vaksine te saj - te fillojne pune qe tani. Ne kemi bere vaksina edhe 30-50 vite me pare, pse jo sot? Sa do ti denojme ata mjeke qe nuk diagnostikojne qe ne heren e pare nje te infektuar me koronavirus? Keto jane pyetje qe kurre nuk mbarojne nese harrojme premisat baze: 

Semundje e panjohur, virusi i ri



Nuk kemi mjekime e as teknika per to…

Mjekesia ne kete rast eshte ne nivelin e nursing (sic) mbikqyrje, perkujdes, siguro te semurin sa mundesh–duke rrezikuar veten e ndenjur prane, se pak gje mund te behet. Nese vazhdojme me keto linja arsyetimi; vjen dita qe njerezit te dynden spitaleve, perleshen me dr. e shtetin, se 1000 pacienteve qe do tu jepen anti-virale e 50 permiresohen [mund te sheroheshin dhe vete, sot as kete se dime] u ‘japin efekt’ Del fjala, dhe te gjithe kerkojne anti-virale [qe si ka gjetur shteti per 360.000 njerez] dhe besojne se familjari e miqte u vdiqen per ilace ‘speciale’ kur ventilatoret e ilacet nuk jane cfare na duhen sot, si ne teori e konceptualizim, si ne prakike dhe perballje me koronavirusin dhe epidemine te dera! Nuk Mund te Fluturojme Me Ventilatore ‘ne qqetull ne kete situate”

281

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Si platforme nr.1 ne mjekesise shqipe online, ngelem avokati dhe mbeshtetesi PRIMAR I SHENDETSISE PUBLIKE NE SHQIPERI, pa te ngjashem ne effort, vendosmeri, sasi e cilesi. Gjithmone flas ne parim

& afat-te-gjate ne nje sektor e fushe vitale per vendin & aset kombetar ne gjenerata. Disa here me keq-kuptojne e me kane ngaterruar konceptualisht - pune per ta. ‘INDIVIDET NUK ME INTERESOJNE’ qofte kur mbroj 5 a 1 Dr te vetem nga padrejtesite.

S’jam ketu per individe sepse ska individe me te rendesishem e mbi shendetesine PUBLIKE. Ndaj shkruaj qe ne 2014: 

me njohuri e kompetence,



shqetesim kombetar e autoritet ne mj.,



per te ardhmen & interesin publik: duke vleresuar rendesine e Shendetesise Publike;

…me libra ne identifikime, analiza e mbrojtjete Sh. P., klik ketu, ketu,

ketu, ketu, ketu, ketu, ketu dhe ketu (8-nga-50 e-books) Paralajmeroj per neser: te parin qe ngre dore mbi Dr./Inf,’ beni ju nje ‘arrestim qytetar’ deri sa te vije policia. Ndryshe, inate e zemerimet e shkuara e te tashme; gjate nje epidemie; ciftezuar me ‘sjellje jo korrekte te disa mjekeve’ qe publiku i percepton ne rastin me te mire (a) keta i dine keto pune e na mbrojne, ose (b) rasti me i keq – na kane genjyer e na genjejne; kane mjete & ilace por i ruajne per njerezit e tyre ose kerkojne te na marrin para; do kete trazira & dhune ne spitale; ku shteti i goditur ne cdo ane se ka mundesine te pergjigjet ne kohe. S’duhet fajsuar personeli dhe kete po shpjegoj me nje liber te plote, sepse jane shume faktore: (a) Viruset nuk kurohen. Nuk luftohen. Nuk zhduken. (b) Me e shumta qe behet, te minimizojme perhapjen e tyre ne trup: supresim, dhe nje fare dizinfektimi nese kjo rezulton efektive; qe ne sot saktesisht nuk e dime… .

282

Dr.Besi/DBMI

©Mjekesia nuk ka c’ti beje koronavirusit. Kudo ne bote keta te semure nuk sherohen por mbahen nen mbikqyrje, monitorojne shenjat vitale, ndikojne [jo gjithmone] ne semundje te tjera a infeksione sekondare e ne shumicen me te madhe varet te trupi e fati i pacientit. (d) Nese s’kuptohet sa me siper & shtohet barre e panevojshme ne pritshmeri te profesionistet [qe ju se beni me nje grip te zakonshem] mjekesia, shteti & ju; do keni probleme me serioze. (e) Kam sqaruar ne kap. Viruset pse s’ka kure per to, sjell sqarim nga e-book Ebola (2015) se faktori financiar ka vlere kudo

283

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Eshte ky faktor; gabimi i meparshem nga OBSH-se, ku deklaroi epidemi parakohshme–qe u kontrolluar shpejt dhe biznesi e kritikoi ashper se harxhuan burime e $$$ per vaksina; ndaj sot OBSH po vonohet dhe nuk deklaron epidemi/pandemi globale duke pasur hezitim se mund te ndodhe njesoj si heren tjeter. Ne fillim pa kuptuar konceptet u ngaterruan. Sot vazhdon si praktike standarte, qe rezulton me e gabuara se shteteve naïve e OBSH-se qes ’mendojne long-term; ashtu

u intereson. Ne situaten aktuale,

publiku e koleget kane nevoje per sinqeritet. S’jepet dicka e pamundur si garanci. The Shield-Mburoja, sipas tyre eshte shendetesia publike, ca dhoma e pavione, spitale e karantina e ATA TE GJITHE JANE GATI TE PERBALLEN ME KETE EPIDEMI E PANDEMI SE I KANE MARRE MASAT. Na duhen ilustrime ne bashkebisedim se

lidhja vizuale ndihmon te kuptojme sa gabim jane e sa rende do kushtoje. Te dime se: Shendetesia Publike Nuk ESHTE Mburoja e I.re ne Nje Epidemi por Bastioni i Fundit. Cfare nga dje kalon per injorance e naivitet dhe pas-ngjarjes nje justifikim banal: ‘beme si na tha OBSH’ neser ka pasoja kombetare se njerezit presin qe Mjekesia te rregulloje kete por shendetesia kombetare do e kete absolutisht te pamundur te zgjidhe nje situate epidemie/pandemie globale ***

Epidemine e COVID-19 e ilustroj ne 3 rrathe-koncentrike. [1.] DBMI

me nje mbulese informative duke dhene advance

warnings (sic) shpjeguar situaten nga kendi i krizave, kaosit & eventeve black swan [ne Shq., se ka bere kush kete] keshilluar “veprohet me paranoje sa vonesa’ me e-book: Koronavirusi per informacion-edukim qytetar, profesional dhe te manxhereve shtetetore e politike; per kedo qe kupton & mendon se i nevojitet.

284

Dr.Besi/DBMI

[2.] Shteti, ne muret e keshtjelles e brenda; reaguar ne advance

me mobilizim, planifikim, mbledhje rezervash e pergatitur per â&#x20AC;&#x2DC;rrethim te gjateâ&#x20AC;&#x2122; me mundesite aktuale qe ka vendi. Kete rradhe e sot, aâ&#x20AC;&#x2122;behen krahasime me Gjermani e Angli, se te tilla inate e papjekuri do sjellin me shume pasoja sa vete COVID_19. Shteti, te kuptoje se do kete goditje te disa-fishta. Nese se dime pasojen e plote mjafton te pranohet se do kete problematika madhore, qe shteti nuk i ka pare ne 100 vite te historise se tij. Eshte koha per bashkim, jo thjeshte patriotik & me flamur por para nje rrezku madhor duhet bashkepunim-same-pragmatik nga te gjithe. Semundja epidemike ndikon qytetaret pa dallime.

285

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

[3.] E fundit, shendetesia publike. Mos hajde te DBMI - e lexuesit zakonisht nuk vijne - per te lexuar anesi e dasi politike. Kete rradhe

shendetesia ka nevoje per mbeshtetje e mbrojtje. Ne epidemi globale (a) te njohura, a (b) te panjohura, zgjidhja s’eshte te mjekesia por shtetet e bota. Gabimet e bera para-e-gjate kesaj kohe s’duhen perseritur ne krize e siper sa te filloje ne numra te larte ne Shqiperi. DUKE ditur antagonizmin esktrem te njerezve ndaj shendetesise publike kam shqetesim se ‘zemerimi i akumuluar ne 3 dekada do shpertheje gjate nje epidemie…

KONCEPTUALIZIM.

Problem i Kujt Jane Urat? Ne tautologji (llogjike)

& sofistiri (sofizmat/ retorike) pyetjet vete-shpjeguese perdoren me djallezi per te cuar ne konkluzion te cilin s’mund ta refuzosh; i pa-evitueshem; ndaj politika dhe ideologjia e ushtron shpesh ne indoktrinime.Ne rastin tone per kriza ekzistencale & kur te gjithe jane ne gjume; perdoret jo te provohet e verteta e pa-mohueshme por te rrezohet koncepti standart duke treguar nje perjashtim te rralle, esktrem e substancial. Natyrisht, fillim e fund urat jane per arkitektet, inxhinjieret e ndertuesit; duke filluar nga projektimi, ngritja, kontrolli & mire-mbajtja; dhe kur prishen ri-ngritja behet nga profesionistet. Me nje perjashtim: ne zone te pa-sigurte, ure nen bombardime, termet ne vazhdim, natyre e zemeruar & cdo goditje;

te fundit ku shikohet-e-shkohet per ndihme jane

ARKITEKTET. Njesoj me Shendetesine & COVID-19.

286

Dr.Besi/DBMI

Edhe ne mjekesi e shendesine PUBLIKE, ne evente me magnitude kombetare e globale; si epidemi e pandemi; te kuptohet se nuk zgjidhen prej tyre - sepse lidhen drejt Dr : Semundje. NUK ESHTE me 1Dr

i afte prane krevatit tuaj; ai/ajo sot te viziton e neser

edhe ai/ajo kalon ne krevatin tjeter i infektuar. Eshte pjese, jo zgjidhje. Kete ure duhet ta mbrojme dhe ri-ngrejme te gjithe; rreziku eshte shume-shume pertej mjekesise. DBMI ketu 4U.

Skematika e perballjes me Koronavirusin/ COVID-19

287

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Lexues per here te I.re ne jete perballesh me nje koncept kokeposhte ne shendetesi; aspak i lehte te kuptohet. Kete rradhe “nuk ju mbron mjekesia Ju, Ju do ta mbroni Mjekesine” Ne epidemi/pandemi

globale,

Shendetesia

Publike

s’eshte

mburoja e I-re por bastioni i fundit. KESHTJELLA = shteti + ju. Mjekesia lihet ne Citadel per 10-20% e pacienteve te semure rende/ kritike. Keshtu do trajtuar & mbrojtur nga te gjithe. Sado demtime ka keshtjelle - ne rrathet e pare. MJEKESIA ruhet me cdo kusht e cdo gje do te HIDHET/ ofrohet per Mjekesine.

E Djele, 09/03/2020, ora 12;45 sapo me njofton nje mjeke nga

Shqiperia se eshte konfimuar rasti i I.re, tani me duhet te nxitoj ne eidtim/ mbarim te librit e ndoshta ndihmon ne konceptualizm, pasi besoj CDO GJE PO TRAJTOHEJ GABIM. 288

Dr.Besi/DBMI

Propabiliteti Vec koncepteve bazike ne gjimnaze e ne shkollat e larta nuk shpjegohet ne aplikimet praktike, modelet sociale e aspak ne mjekesi, manxhim e me tej. Ne kemi mangesi ne shume fusha; te cilat ti listosh te gjitha do me pozicionin dhe mua te: gishttreguesit e ankimtaret qe sot jane gtai-gati profesioniste [te besh dicka perhera e per ~30 vite me rradhe, quhesh profesionist] Si

shoqeri nuk e kuptojme [as vleresojme] rolin e matematikes por dhe ata qe jane ne matematike, se kuptojne propabilitetin [aplikimin ne jeten reale] Shkolla kryesore per kete dege [kedo qe do hyje me thelle] eshte e propabilisteve Ruse filluar nga epoka para-Sovjketike e deri disa dishepujt te tyre sot (P. Chebyshev, A. Markov, A. Kolmogorv, V. Vapnik etj) N. Taleb shkruan: “nese do te kuptosh shancet kur luan ne nje kazino ti konsulton me nje propabilist jo me nje karpentier.” Cfare eshte porpabiliteti dhe si perdoret ne rastin tone. Cdo die ju e perdorni propabilitetin dhe pa e kuptuar ate, p.sh ‘neser do bjere shi ose do jete kohe e mire’ dhe ne cdo parashikim qe beni e pritshmeri qe keni. Fjalet ne jeten e perditshme jane: e sigurte, ka shance te ndodhe, shance te barabarta, jo e sigurte e paqarte, shume pak shance ose dhe krejtesisht e pamundur. P.sh ju e dini se Viti i Ri eshte me 1 Janar (ngjarje e sigurte) Ne Dhjetor bie bore ne veri te Shqiperise; edhe po, edhe jo, pra 50/50. Monedha po ashtu, nje bilete ne bingo apo llotari eshte me shume pak shance, ndersa qe t’ju dale nje vesh i 3-te ne koke praktikisht eshte e pamundur.Ne forme te thjeshtezuar: ‘Shanci qe ka nje ngjarje per te ndodhur’ Monedha mund te bjere ne nje ane a nje tjeter pra 50:50% ose 1 ne 2, 289

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ndersa zari i hedhur ka shanc per cdo faqe/ numer te bjere 1 ne 6 here. Duke u ngritur me lart ne koncepte mesojme akoma me shume dhe bejme kalkulimet perkatese por keto shane jane te pandryshueshem. Monedha 1 ne2, zari 1/6 per secilien faqe [numrat 1,2,3,4,5,6] ose 16.6 %

Propabilitetin e shprehim me raport: ne thes me 3 lloj lulesh, te kuqe te verdha dhe jeshile, raporti per te kuqen si ngjyre shte 1:3. Ne rastin e zarit shancet te bjere nr.6 a cdo number eshte 1/6 (me thyesa) tek monedha perdorim perqindjen 50% ose presjen dhjetore ku shanci te bjere shi neser/ a/ jo eshte 0.5. Propabliteti gjithmone eshte nga: 0 ------ ne ------1 nga e pamundur (0) qe sâ&#x20AC;&#x2122;do te ndodhe te ngjarja e sigurte (1)

290

Dr.Besi/DBMI

Nese hedhim dy monedha ne te njejten kohe, si llogaritet propabiliteti. Mund te behet liste ose table

koncepti kryesor: propabiliteti â&#x20AC;&#x201C; matematika e shancit

Nje propabilitet eshte numri qe tregon sa shance ka dicka e caktur per te ndodhur. Prob=propabiliteti shkruhet/ studiohet ne thyesa, presje dhjetore dhe perqindje. Kam shkruar te dbmi si faktoret, llogjiken, psikologjine, ne mundesite, e manipulimet per nje ngjarje e caktuar, nga ana psikologjise dhe biologjise evoluconare [Edward Bernays, Daniel Kahneman, Robin Dunbar, Gad Saad, Jordan Peterson etj] dhe nga ana shkencore, matematikore e proabliteti; shkolla Ruse e propabilitetit, Benoit Mnadelbrot [poliglot dhe erudit i vecane, qe ka hyre ne shume fusha perfshire mjekesine, teoria e fraktaleve] N.N. Taleb e

etj, kam sjelle pjeseza a analiza te ndryshme ne vite por pa mundesine ti shtjolloj en masse si fushe â&#x20AC;&#x201C; pasi kam qene i zene me anen mjekesore me shume por nje dite do shkruaj nje liber vetem per propabilitetin e konceptualitetin llogjik. Sic dhe kam shkruar ne paradokset [disa prej tyre] e game theory (sic) Ku gabojne mjeket e shteti sot te propabiliteti: Marrim 10 Dr qe po

luajne ne rulete. Pavaresisht shanceve ta kuptojme ne forme llogjike kete gabim qe e bejne te gjithe. 291

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nese dr.nr.4 humb parate [cfare do shancesh te jene] dr.nr.5 kjo nuk e ndikon. Tani marrim vetem 1dr. ne rulete. Nese ai humb te gjitha parate ne hedhjen nr.4 nuk ka me loje nr5 per te. Parate mbaruan. Propabiliteti ne grup eshte ndryshe nga ai individual. Ne Shqiperi nuk po kuptohet akoma ‘koncepti bazik i monedhes’ qe jo me kot e shpjegova me lart, ne cdo here te re qe hidhet monedha shancet ngelen 50:50 per te rene koke ose pile, nuk shihet pas ne ‘epidemite e vjetra’ si ne (a) eksperience ose (b) meqe s’ka demtuar me pare ose disa jane manaxhuar e kemi barna per to, nuk do te na demtoje as kete rradhe. Por shancet

per

‘monedhen’

cdo

hedhje

jane

50:50,

konsiderohet si event i ri, nese ke hedhur 7 here me pare koke, dhe heren 8-te pret pile, se K ose P kane shancet njesoj. Ndryshe shihet dhe keshtu. Mjekesia meson pak propabilitet e statistika bazike [vaksinat, operacionet] por nuk ka largpamesi dhe ndikimi ne ty [si person] ne grup a shoqeri [ndryshon] Do hysh ne nje oepracion, doktori te thote: eshte operacion eksperimental, 1 ne 6 paciente vdesin por ti mos u merzit se shancet per te jetuar jane shume te larta se 5ne 6 jetojne (= 83.33%) Ti hedh zarin. Me shume se nje here. Dhe vdes. Pra kjo nuk mund te llogaritet per ty [ne jeten reale] si nje numer [qe eshte teorik ne grupe] Eshte ekspozimi qe vret; perballja. Njesoj si me cigaret; 1 apo 5 paketa nuk te demtojne, sa me shume e pi me shume demtohesh. Po ashtu gabimet behen ne krahasime dhe model shkalle, pasi sasia me kalimin e kohes merr nje kualitet [cilesi] me vete. P.sh rasti ne media i refugjateve Siriane. 292

Dr.Besi/DBMI

Shqiperia tregohet humane po te ndihmoje 3 ose 30 familje, ndoshta dhe 3,000 persona por jo 30.000 mije [sic thote shteti] dhe as 300.000. Njesoj vlen per Greqine e Europen, pasi koncepti lufta keq-njerezit vuajne, qendron ne esence ama kur meson se jane 7.000.000 refugjate [6.7M] cdo gje ndryshon dhe shkon drejt e pamundures. Greqia mund te ndihmojne 5 familje ose 5,000 njerez [ka brenda 50,000 qe para vales se fundit] por s’mund te mbaje 70K-200KK apo 500.000 sepse numrat ndryshojne cdo gje [finance, shendetesi, rend publik, demografia, kujdesi e me rradhe] Te kuptohet dhe kjo nese keshillohesh te kercesh se stervitesh te ben mire, masa eshte tek 0.5 a 1-2 metra, kjo ‘miresi’ nuk qendron nese hidhesh nga kati i 3-te, i 5-te dhe i 12-te. Propabiliteti ne keto raste nuk aplikohet sepse kane ndryshime substanciale, qe kalojne ne nje cilesim-toksik per ty si individual [faktor risku] e per popullate, pasi me tranjime ne kohe te gjate nje % shume e vogel mesohen te hidhen nga kati i 2-te pa dhene perfitim ne si sistem. Njesoj kur doktori tregon perfitimet e ujit e shkenca thote: “ mos u dehidro pi uje se te ben mire’ Keto teori- b*llshit-teori me bezdisin kur sharlatanet qe pretendojne 2/L/dite cdo dite e 60/L/muaj cdo muaj, lexues pi sa te pihet trupi yt eshte treguesi baze. p.sh. 3 gota uje paradite. Nuk interpretohet: uji=mire, dhe te pijme 5 L. Duket e thjeshte? Ja ta shohim. Dr mesatar ne Shqiperi e jashte flet me siguri ne 2% mortalitet [dhe ajo akoma nuk dihet por vazhdojme ne linje argumenti] dhe thote:  

Nuk vret shume, sepse Eshte gati nje grip 293

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

  

Ngjan me nje grip Pak me e rende se nje grip Koronavirusi eshte vecse grip.

Te gjitha jane te gabuara per dy arsye, jo vetem ‘nuk eshte grip’ sinjohim ne gripin deri tani por dhe ne qofte grip, COVID_19 vjen nga familja e grip-shkaktuesveve koronaviruseve, del keshtu:



Ne mortalitet 2% eshte x10-20 me i rende se nje grip i zakonshem qe e ka mortalitetin 0.1-0.2%. [si mund te jete grip-grip?] Ne tavoline e nje mjek familje, a te nje infeksionisti 2% perkthehet:ne epidemi/ infeksione na vdesin 2 paciente ne 100 ose 20 ne 1000 dhe nuk eshte aq-aq e rende. [ dr cmon cdo jete por ne keto raste eshte gabim]

Rasti nr2. Ne model qyteti mesatar ne Shqiperi, me 50.000 bannore dhe 60% te infektuar vdekshmeria eshte:     

30,000 te infektuar. nga te cilet 6,000 semuren rende, (20%) ne total 600 te vdekur (2%) 600 funerale ne Shkoder ne 4-12 jave… a mund te quhen ‘grip-grip’??

Ne model vendi del keshtu:    

3.000.000 Shqiptare 1,800.000 te infektuar (60% jane shifrat e OBSH-se) 360,000 ne gjendje serioze (20%) 1% te vdekur jane 18,000 ndersa 2% jane 36,000

Ne Shqiperi ku vdesin 20K-25.000/ vit s’eshte katastrofike por kaq varrime ne pak jave e muaj sjellim problematika esktreme qe nuk jane pare me pare vec ne lufte.

294

Dr.Besi/DBMI

Ne nivel familje perfshihen 100-300.000 sqiptare ~10% e popullates, etj etj. Ne nivel global. 60% te infektuar jane 4.2 miliarde. Le te marrim vetem 2 miliard ne 30% infeksion    

2.000.000.000 te infektuar ne bote 80.000.000 te semure rende/ kritike 1% mortalitet i 2 Miliard jane 20.000.000 2% mortalitet jane 40.000.000. [20-60 milione viktima]

Si mund te quhet grip apo jo situate e rende? Ne glob nje situate e tilla ka pasoja financiare dhe ekonominike; ne logjistike, rend publik, arsim, shendetesie e kudo! S’eshte problem per doktorin, nje a 20 infeksioniste e nje sistem shendetesor, epidemite jane ceshtje gobale, jo TV studio e tavoline mjeku. Kete mjeket sot, kudo ne bote s’po kuptojne asgje. Pak individe e kuptojne, shumica e tyre s’jane ne mjekesi EVENTI BLACK SWAN gabimisht karakterizohet si ‘propabilitet i

ulet’ ose risk qe sa ka dale’ Kur me siper shpjeguam, hedhja nga kati i 5-te ose operacioni me 5/6 sukses ose ne kazino ose ne numra dhe % ne kete rast nuk aplikohet; se eshte one-off event, ndodh 1 here si dicka me pasoja sistemike. Ndaj ne keto duhet kuptuar ergodiciteti dhe te shihet si situate komplekse dinamike ku cdo faktor [jo vetem mortaliteti] ne ndryshime te vogla [teoria e kaosit] sjell ndryshime substanciale te medha te cilat nuk i kuptuam ne fillim. Sistemi shendetesor Shqiptar mund te mbaje 100.000 vizita ne nje muaj dhe ne forme te rrjetezuar e normale. Majfton nje rritje prej 5-25% dyndje prej 5-25.000 pacientesh ne 4 jave qe i japin goditje masive dhe e gjunjezojne, se semundja eshte infektive. Shto kufizime te tjera, humbje ne personel [infektohen] dhe efektet gjenerojne…

295

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

pasoja ne te cilat asnje sistem shendetesor nuk arrin te perballoje kete influks pacientesh. Doktori sot s’po kupton, sepse ne ekstrem menedon qe bejne kollaps 2 paciente e 98 ikin drejt lirise e shendetit; ndaj epidemite nuk bazohen thjeshte ne numra e % por efektet te shumta, ne disa drejtime e plane, shume prej te cilave nuk mund ti dime ne advance. Mjeket mendojne ne forme lineare, nga A, B pastaj vjen C e me rradhe. Ose M do jete njesoj si A sepse e dime qe A ka ndodhur ne 2002 kete forme. Modelet nuk vlejne ketu as nuk vlen krahasimi e mesataret, mesatarizimi. Sepse jemi ne situate te pa-barabarte e volatile, e cila ‘ka mendjen e saj’ pertej eskperiencave e pritshmerive tona. eshte situate non-lineare. Ka dimensione te dyta, te 3-ta e me radhe. Keto po ndodhin sot e gati 2 muaj, tani duke pare 2 faktore a 3-10 dhe prezumuar se e tera eshte nje unit, grup i vetem. Krizat jane sisteme komplekse qe nuk lejojne pergjithesime, mund ti besh por mjafton nje event te falimentoje kompania, shkaterrohet shteti ose zhduket njerezimi/specia. Ne mjekesi po behen gabime elementare si te thuash nje mekanik me 3 pjese te vogla perpare te jep konkluzionet per gjithe makinen me ~4,000 pjese ne total. [per kete lexo problemim Ising, nga Edward Ising, fillon shume thjeshte e…ngrihet ne dimensione] A mund te maten gjerat me mesatare? Mjekesia e cdo fushe kete ben cdo dite por ne kriza nuk mund te sillemi keshtu. Nuk injorohen nder-veprimet, ndryshe i japim funksion linear nje eventi te rralle, pasi aplikojme procedura/ llogjike te normalitetit ditor. Mendoje dhe keshtu, nga financa; gjate nje day trading event mund te ndryshoje dicka a shume gjera, 296

Dr.Besi/DBMI

dhe ne normalitet ose pak stres njerezit ne burse adaptohen. Ne krize financiare jane ne panik s’vlen modeli meparshem. Ka shume qe insistojne [ate sjellje dine] e duan te veprojne sic kane bere gjithmone [ose te ikin me vrap] por TREGU E KOLLAPS KA MENDJEN E VET.

Keshtu edhe epidemia, krizat dhe eventet

Black Swan; pa e njohur virusin, behen supozime ne sjelljen e tij dhe po injorohet sjellja njerezore [qe dicka dime per te] ne grupe e komunitetete dhe nivel global. Epidemia nuk eshte ne ajer qe s’na prek, ne libra a stacione TV, shpejt do matet/ shihet direkt ne cdo vend. Demtimet nuk do i kete njesoj ne cdo vend, dikush mund te kete presidpozicion per me teper te infektuar, vendi tjeter me shume te vdekur, nje i trete vuan nga epidemia e varferia e shtuar. S’ka barazi matematike a % sot, dicka qe do studiohet pasi eventi ka mbaruar. Informacioni qe kemi nuk eshte i plote. Ne Prill-Qershor 2018 ne rubriken: Shendetesia Publike si Aset Kombetar kam paralajmeruar lexuesin

per shkencezimin, [me punimet e prof ionnanidis, taleb etj] keni kujdes se ‘po flitet shume b*llshit, i varakuar me shkence; ata qe e bejne kete kane interesa jo te mira, dhe do demtojne shendetsine e vendin’ Shkenca e shkencezimi s’jane njesoj. Ketu do doja te shpjegoja skenare me kalkulime bazuar ne propablitetin e kushtezuar, te nder-varur; si duhen pare ngjarje te lidhura se bashku ose ngjarje e meparshme qe ndikon ate me pas; i.e. cfare ndodh me 80.000 e infektuar [pas 2 muajsh] ne Shendetesine Publike. C’ndodh ne shendetin/ psikiken e popullates. nese Shendetesia publike ben kolaps. Cfare ndodh me pas dhe si ndikohet rendi publik…etj. Nuk e bej dot se eventet me bejne qe tani te mbaroj librin dhe editoj faqet ASAP. 297

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Manaxhimi i Riskut Organizata nderkombetare e Standarteve ka kodifikuar nje familje te tere: ISO31000 qe lidhet me manaxhimin e riskut; me perkufizim:

“manaxhim-risku

eshte:

identifikimi,

analiza,

evaluimi, dhe prioritizimi i rreziqeve [percaktuar si pasiguri ne objektiva] ndjekur nga aplikimi i kordinuar dhe ekonomik i burimeve per te minimizuar, monitoruar dhe kontrolluar mundesite ose impaktin e ngjarjeve te pazakonta ose te maksimizohet arritja e objektivave” [per me teper klik ne: iso31000-risk-management] ISO guidelines (sic) vlejne per cdo

organizate pavaresisht madhesise, aktivitetit dhe sektorit. Ti studiojme sipas etapave perkatese: [A.] identifikohet rreziku duke e ndare ne 2 kategorite madhore. Risk i Njohur nga me pare ose Risk i Panjohur. Nese njihet, pershkruhet nga top-magement, merret feedback nga baza e vazhdohet me hapat me poshte. Nese nuk njihet, thirren ekspertet e nivelit me te larte [dhe te rralle, propabilistet, teoriciene krizash etj] Fillohet me strategjine totale – se jemi ne nivel global. Jo me sektore e shendetesine ne rang te OBSHse. [qe kete rradhe ka deshtuar ne identifikim dhe planifikime] [B.] analizohet rreziku Sa te identifkohet rreziku sigurohemi se nuk ka hezitim, ne nje rrezik te panjohur [kjo eshte linja jone tani, jo skenari standart] krijohen modele te pergjithshme te riskut per te vendosur ne tiparet / shperndarjen, efektet dhe pasojat; me ato pak njohuri/hamendesi ekzistuese. Risku rankohet, te panjohurit – per mua e kedo besoj duhet te jete keshtu ne nivel global’ futen ne kategorine me te larte te riskut. 298

Dr.Besi/DBMI

[C.] evaluimi perfshin rrezatimin e riskut dhe efektet e rrjetezuara ne vazhdim; ne finance, ekonomi, llogjistike, komunnikacione, ushqim e esencialet dhe sigurisht ne rendin publik pasi te gjitha ndikojne/ pefundojne aty. [D.] veprimet pro-aktive ne keto raste behen me nje sens paranoje te shendetshem, sa te kete pritshmeri dhe te kalohet ne veprime re-aktive pas-dhe-gjate rrezikut. Cdo gje qe parandalon ose vonon shperndarjen jep kohe per pergatitje, tranjime, ndertime, kufzime etj; si dhe hollon efektin e rrezikut duke kanalizuar disi faktorin kohe, sjellje dhe njeri; ndryshimi ne 50.000 te semure ne 10 dite dhe te papergatitur per numra kaq te larte me 50.000 persona ne 30 dite eshte subtancial qe ne raste/ modele te larta ben ndryshime te medha per keq/a/mire. Serish, prioritet eshte manaxhimi pro-aktiv. [E.] monitorizimi & adaptimi Risku ne vetevete ka elemente te panjohur por kur perballesh qe ne fillim me nje te panjohur pasojat multiplikohen pra duhet monitorim konstant e adaptim ne-pune-e-siper. Duke pasur strategji primare operacionale, drejtimi/shteti, largohet nga mikro-manaxhimi e lejon sektoret [ushtria, policia, ekonomia, mjekesia etj] te veprojne ne terrenet perkates por me mbikqyrje e kordinim mes sektoreve. Sa me e frakturalizuar ne nivele lokale [qarqe, qytete] me mire do jete izolimi e kontrolli do jete me e ishpejte dhe iniciative e lene ne doren e lokaleve, eshte e nivelit me te larte se ‘urdherat ditore’ e nderhyrjet nga lart ku situata nuk njihet si ne terrenet perkatese. Keshtu te gjithe konsiderohen ‘aksionere’ dhe te pergjegjshem per shendetin e tyre dhe te komunitetit. 299

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Origjina e Teorise se Kaosit Ketu jemi ne nje nivel te larte e debatueshem te shkences [diskutueshem, jo krejtesisht te pranueshem] ne te cilin eshte veshtire ta zberthesh lehtecdo konccept per lexuesin, dhe kur ka interes prej tyre. Ne shqip mungon ky vezhgim/debat/ sqarim por nese ka trajtime te tilla une si kam pare. Gjithsesi, dhe duke e ditur mungesen e interesit e pamundesite, kam sjelle pika specifike ne vite; me nje fare shprese se 1-10 mjeke te do kuptojne dicka; dhe se perdorimet dhe ne nivele te uleta perfshijne fushen tone, mjekesine. Nga ndryshimet/ deshtime sistemike te trupit te nje strukture e tere shendetesore. Kam shkruar per krizat, game theory, dilemen e te burgosurit, john von newman, ilustrime me luften e ftohte etj, ne kete aspekt jo si dilemat morale qe kam prekur dhjetra here te etika normative, filozofi; por ne ane matematike, llogjike, prediktive e ne propabilitet* pasi jane gjera ne te cilat po studioj nga ~15 vite. Disa here e kam bere kete ne 2014-2018 *p.sh klik ketu, 3 dite pasi kam hapur DBMI, me 02. Shtator 2014, kam sjelle IATROGENICS (jatrogjenika & gabimet e mjekesise) von Neumann

(19, Prill, 2018) dilema dhe modeli Harward (30.06.2018) Dilema e te Burgosurit - Prisoner's Dilemma. Ne 1961 Edward Lorenz,

meterolog amerikan (dhe ekspert ne matematike) fillon te eksperimetoje me nje grup-ekuacionesh nese eshte e mundur te parashikohet moti, duke perdorur 12 te ndryshueshme [variable,

faktore]

perfshire

temperaturen,

lageshtine

(humiditetin) shpejtesine e eres etj. Te dhenat ne grafik personin ulje/ ngjitje sipas nje stimulimi te bere po ate vit.

300

Dr.Besi/DBMI

Asgje e re deri ketu pasi kjo metode dihej, ndaj Norton vendos te provoje dicka te re. te dhenat matematikore ne kalkulime ishin specifike jo me afersi, ku vlera jepej deri ne 6 pika pas zeros (p.sh tem 12.875643) perdor vetem deri ne 3 pika zeros (p.sh. 12.876, 56 behet me afersi 6, dhe hiqen numrat, xx5463 e behet xx6) Ndryshime teper te vogla por ndryshuan komplet situaten e stimuluar atmosferike per 2 muajt e ardhshem.

qe ne sot e quajme Teoria e Kaosit:ngjarje te vogla qe ndikojne rezultatin final ne menyre dramatike ne evente pa lidhje aparente me njeri-tjetrin. Praktikisht krijoi nje dege te re te matematikes me fokus ne: sjelljen e sistemeve dinamike qe jane shume sensitive ndaj kushteve fillestare. Ne 1991 i jepet Cmimit Kyoto me motivacion: zbulimi dhe

percaktimi i kaosit [teoria e kaosit] â&#x20AC;Ś ka ndikuar nje spekter te gjera ne shkencat bazike dhe ka sjelle ndryshimet me dramatike ne shikimin qe njeru i ben natyres qe na Sir. Isaac Newtonâ&#x20AC;&#x2122; Cmimi Kyoto: cmimi me i larte privat qe jepet ne Japoni per

arte/ shkenca vetem per personat qe jo vetem jane ne maje te fushave te tyre por kane kontribut te rendesishem ne shkene, kulture e permiresimin shpirteror te njerezimitâ&#x20AC;&#x2122;

301

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Pak a shume eshte ekuivalent japonez i cmimit Nobel [ne fillim u krijuar me bashkepunimin e Fondacionit Nobel] dhe jepet kudo ne bote per fusha e Nobel-i si perfshin. Nuk do zgjatem ne kete rradhe pasi kemi nje krize ne duar, te shpjegoj si perdoret kjo ne finance por tani ka perdorim ne shume fusha. Ne fakt dhe ne ‘prediktabilitetin e Koronavirusit, jane 80-100 grupe ne bote qe mundohen me modele kompjuterike te parashikojne dicka’ S’po ja dalin jo nga ndryshimet por (a) nuk dihet sjellja e virusit (b) cdo variable qe kemi nuk eshte statike, i.e dhe ‘cfare dihet/ do te ndryshojne, nuk e kemi te sakte si vlere fillestare’ dhe mungon cdo pike-origjine. Kur Lorenz ka provuar se sisteme komplekse kaotike jane te predispozuara te demtohen nga ndryshime te vogla qe prekin ekuilibrin sistemik. Kete e perdorim ne raste madhore si fatkeqesi natyrore, termete, periudha urie, renie te cmimeve te vleres/aksioneve, [stocks/ shares] Koha provon ate qe argumentoj nga 2014 & keto 40 ditet e fundit: “doktoret e sistemi shendetesor, si mentalitet jane te fundit qe ndryshojne ne nje krize kaotike; ky parashikim do ishte me i provuar nese do te dija ne terren sjelljen e tyre, kushtet, rekordin e shkuar, % sa adaptohen e motivet qe i shtyjne te bejne dicka [paciente, drejtues, politike, ekonomi, ego, etj Nga fillimet e ketij libri stresoj:  

Jemi ne situate te panjohur e dinamike, volatile dhe krejt te pa-parashikueshme Mjeket s’kane faj pse sillen ashtu [kudo ne bote] nuk tranjohemi ne matematike, kriza, propabilitet, sisteme operacionale/ strategjike te nivelit te larte, ne manaxhim-risku dhe teori kaosi.

302

Dr.Besi/DBMI

Kap. XVI. Sqarim & Deklarim Interesi. Shendetesia Publike Sqarime & deklarim interesi AUTORI nuk paguhet as punon per, konsulton me pagese, ka ne pronesi aksione ne, ose merr fonde nga asnie kompani a organizate qe mund te perfitoje nga ky liber, te gjitha jane ide te pavarura qe kam, natyrisht konsultuar literaturen, pervojen e ekspertizen time ne studime ne shume-fusha [historik i mjekesise, ekonomi, etike normative, filozofi, propabilitet, teorine e kaosit, manaxhim-risku, antifragile/black swan, histori militare, biologji & psikologji evolucionare etj] Libri ka nisur me qellim per tu botuar falas, sherbyer cdo shqiptari ne bote me informacionin si e shoh une kete rast; pa interes komercial njesoj si 49 e-books a 00000 materiale mjekesore publikuar nga 2014-2020 ne 4 platforma digjitale,te gjitha jane me me akces te lehte e te hapur, si postime publike e mund te lexohen (a) pa qene anetar i asaj platforme, pa nevoje regjistrimi [dbmi-issuu, googleblog, twitter e facebook.] Duhet theksuar, se ka individe qe nuk do i pelqejne, kuptojne ose nuk u shkojne keto ide. Kur DBMI ka pasur popullaritet te shtuar e postoja cdo dite merrja mesazhe antagoniste pasi njerezit ishin konfuze ‘ne cilen ane eshte ky’ [ne dhjetor 2014 kam hequr butonin e mesazheve te fq komunitare] Kur mbroja doktoret e arrestuar, gjykata, burgje etj, krijova fushe te re ne mjeksine shqipe: gabimet ne mjekesi; me shkruanin dr ‘te kam vella’ Ne inbox para tij/ tyre zhurmonin njerezit [ne FB privat kam ~4900 miq] Pse Mbron keta maskarenj. Nuk e bera per vella as mbroj kend [dr. & ankimaret si njoh ne jeten e perditshme me >25vite larg Shq] Ish per Shendesine Publike e pacientin se humbin te dyja palet. Kur publikova librin Korrupsioni me Mjekesi nje doktor-drejtues me shkruan: lemsh eshte bere ketu te ne, po a duhet nje liber i tere? [Po, Dr. duhet, se ju nuk keni bere nje studim qe ne 2001, dhe ate e kane bere te huajt] Nje pacient qe kish vuajtur me pagesa me shkruante: Sa mire ja ke bere, denoncoi edhe me teper, te gjithe te korruptuar jane keta.

303

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Asnjeri nga te dy se kish lexuar librin. Libri nuk ben denoncime s’ka spitale, ngjarje e emra. Nuk godet doktore por mbron shendetesine publike e shpjegon ‘se ne shumicen e tyre jane normale e te mire’ me shifra e analiza qe mund te bej une. Te falenderoj personalisht skruan nje doktor [2016] qe na mbron ne online. Aty ka te drejte, shendetesia publike s’ka ne nivelin tim avokat me te vendosur; por dhe kur nderhyj rast pas rasti e provoj te padrejten kunder mjekeve a kur flas per sisteme s’kam gje personale. Shendetesia Publike is all I care about & Shkolla e Mjekesise SHQIPTARE. Kur shkruaj: Dhuna kunder Mjekeve, tjetri me kujton: ‘jane katile, c’te duhet ty, ti mbysin fare, e meritojne’ Ti nuk je ne Shq pse eshte problemi yt. E drejte se ky/ai a nje dicka tjeter s’jane problemi im por ne fund asgje s’eshte problem si shkojne keto pune; meqe jam larg; sistemi shendetesor e Shqiperia jane problem per mua, te ndihmoj e ndikoj me sa eshte mundesia. Nuk bej artikuj mediash e as ankohem online; jane libra qe ngelen per rekord e studime neser, si Dhuna, Traumat e Mjekeve, Gabimet ne Mjekesi, Shendetesia PUBLIKE si Aset kombetar etj. Si perfundim: DBMI s’mban anesi, s’ka as ka kerkon sponsor financiar, s’kam shitur materiale as dhene kujt falas ti publikojne nen emrat e tyre [e kam ndaluar publikisht, e di qe mi vjedhin shume] dhe te mos perdoren nga website qe shesin ilace, produkte a cdo gje tjeter. DBMI shkruan pa presion editorial, preferenca te te tjereve a shtysa; jam 1 autor, cdo gje e bej vete, nga shkrimi deri ne fund te vete-publikimi, ne nje raport te drejte e vetem me nje kahje; une jap – lexuesi merr. Per cdo gje tjeter si kur marr mesazhe falenderimi si kur me lexojne ne heshtje kam satisfaksion kur me lexon studenti, mesuesi, pedagogu, punetori, nena me femije e cdo kush ne cdo vend te botes qe vjen te platformat dhe materialet e mia. Shendetesia Publike ne Shqiperie eshte nder arritjet me te medha ne 120 vitet e fundit per kombin tone, nese nuk do e shohim ne kete forme, gabimet dhe deshtimet do ngelen tek ne.

304

Dr.Besi/DBMI

Theksi eshte te fjala Publike -jo shendetesi; efektin e dobine qe ka sidomos per shtresat e mesme dhe poshte; pasi jane ata sot qe kane me shume probleme ne kurime, sherbime cilesre e ilace; ne vendet me sisteme shendetesore private ku pagesat shpesh jane pertej mundesive te tyre e disa here bejne qe njerezit te kalojne ne faliment ose te mos marrin sherbimin perkates. Keta njerez - jane pjesa me e madhe ne popullate kudo, si ne Angli, Indi apo Shqiperi, jane te gjithe me te njejtat nevoja e semundje, koka, zemra, kembet e lekura; vetem nje shendetesi publike mund te mbledhe te gjithe e pa dallime e tu jape maksimumin e mundshem per ate vend. Natyrisht ka vonesa dhe aty. Ka korrupsion. Firo e humbje. Keq-manaxhim e mugese rendimenti; si ndodh me sistemet monolite e kombetare por s’do ndaluar kontrolli e permiresimet; alternativa: vetem shendetesi privat nuk eshte mire per Shqiperine. Parashikoj ketu, se nese punet vazhdojne sic jane: 

<vitin

2036

shendetesia

shkaterrohet/ shnderrohet

publike

Shqiperi

plotesisht – ne qellimin &

esencen e saj [jo godinat] duke ndryshuar objektiva [pagese/ pagese] ose dorezuar plotesisht e falimentuar ndaj asaj private, qe do kanalizoje orientimi politik drejt MJEKESISE PRIVATE,

me pasoja katastrofike afatagjate per nje vend te

vogel, te varferdh e pa zhvillim optimal, si Shqiperia 

~ vitit 2050, te gjitha keto pakujdesi, lenie mbas dore, mungesa ne investime, manipulime, abuzime personale, korrupsion e vjedhje, mungesa vizioni e manaxhimi efikas ne 20-30 vite e ardhshme e me prishjen finale te 2036, do ndikohet jete-gjatesia e popullates qe do shkoje ne ulje dhe do bjere shume nen nivelet e viteve 60-70-te te shekullit 20.

Ka shume pak kohe per ta kthyer ne binare & drejt objektivit origjinal, me baze afat-gjate ne shendetesine Publike te Vendit Tone.

305

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sot shihet rendesia/ dhe sakrificat. Ky portier ne Hyderabad- Indi, me guxim e dinjitet te heshtur, percjell neper pavionet perkatese te semuret me KORONAVIRUSIN. Shendetesia Publike si Aset Kombetar. Ne cdo vend qe jeni,do takoheni me ta. Me bashkepunim [korrektese, edukate, durim] mund te shtoni ne vleren e punes se tyre. Jo vetem dr. & inf., rojet ne spitale (portieret) laborante, sanitare, radiologe te gjithe ne shendetesi do jene/ jane te super-ekspozuar ndaj virusit. Ndaj per qellime studimi e rekordesh, te DBMI (03.03.2020) i kam shtuar si; dhe futur ne klasifikim ne Kategorite Vulnerable.

Shendetesia Publike Lexuesit e rregullt te DBMI (2014-2018) jane te bindur ne fanatizmin tim per te mbrojtur shendetesine publike. Me keto qe kane ndodhur e pershtypjen e popullates ne 30 dekadat e fundit – s’eshte lehte te gjesh shume njerez ti japin ‘reference karakteri Sh.P’ por nuk rezulton e veshtire (sot) te hedhesh balte; ndaj pergjate gjithe kohes e kunder-rryme kam theksuar “ta ruajme, kultivojme e zhvillojme Sh.P qe kemi, gjithmone sipas kerkesave e mundesive aktuale”

306

Dr.Besi/DBMI

Dita me e rende per mua ne keto 30v ishte kur “studentet e mjekesise varen bluzat ne kangjella” jane te rinj por brezat me pare, prinder, pedagoge, mjeke e shoqeria vete duhet ta kuptoje sa keq ka shkuar puna, jo puna-pune por MENTALITETI. Mjeku bie me Bluzen ose nderron profesion e si qytetar sheh jeten e tij. Nuk duam heronj por mjeke & infermiere, ne cdo periudhe te historise, ne cdo vend, ne kushtet me ekstreme (varferi, luftra, epidemi etj) nuk kane flakur bluzen por mbajtur me krenari e sakrifica. Jane 0-00 materiale & shembuj qe kam sjelle, publikuar libra (historiku i mjekesise, traumat e mjekeve, mjeku e komuniteti etj) qe deshmojne sa me siper; njekohesisht kam thene: mjeket nuk jane shenjtore as mjekesia nuk eshte mision (kujdes nga vete-pergezime e pathosi sureal qe perdorin disa) por nuk konsiderohet pune si gjithe te tjerat. Fajin se kemi me te mjekesia as politika por shoqeria te mendoje: ku shkuam gabim (?) qe femijet tane /Drt e ardhshem rane ne analogji lineare te nivelit Shq. vs Gjermani; si krahasohet nje vend me GDP 260-300x me te vogel (se Gj.) me nje power-house (sic) te ekon. boterore e skolastike mjekesore >300 vjecare. (~$15.5miliarde v ~$4trilione) Ketu e kemi dobesine…

Ndaj, ne periudhen Prill-Qrsh. 2018, cdo dite, me postime 2-3x/dite nisa rubriken: Shendetesia Publike si Aset Kombetar,

307

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

flasim per mjekesi te ndertuar me shume mund ne 2.5 gjenerata njerezore, ~15 breza shkolle & 1 shekull njohuri si amalgame e 5 metodologjive (Eu. Qendrore: Gj. Aust, Ceki., Eu. Lindore: Rusi, Pol., Bg., Hng. etj. Eu. Perendimore: It., Fr.,Zv. Rajoni: Gr., Rum., Trq., + Shkolla Shqiptare e Mjekesise) investime madhore per (a) nje vend te vogel e jo shume te pasur, dhe (b) progres radikal nisur nga kush/ku kemi qene & kush e ku jemi sot… Ne parafraze te nje proverbi Arab: “kush te krahason me ate qe se ke do te beje te humbesh ate qe ke” Kujtoj per cdo lexues, asnjehere s’ka pelqime en masse per emerime politike e mund ti kritikoni sa te doni por ne nivel profesional, vendi ka mjeke e infermiere te shkelqyer, te dedikuar, me integritet e humanizem; tani qe shkruaj stats te fundit nga Kina thone se kane vdekur 30 doktore/ inf, disa thone 200 e te tjere me pak; dikush i ka krahasuar dr. & inf. ne Wuhan me zjarrfikesit ne Cernobil qe ‘po hidhen ne misione suicidale’ Ne raste epidemie dr & inf. tuaj do jene me te ekspozuarit ndaj rrezikut, dhe, qofte pa mirenjohje e renumeracionin monetar qe meritojne, eshte ne interesin tuaj mos t’jua veshtiresoni me teper punen ne spitale e klinika. Mendimi im, ngelet si me pare por per kete e keni proven brenda ne Shqiperi pa ardhur te analiza e DBMI; kur beja kerkime per librin ‘Korrupsioni ne Shendetesi’ nen cdo fq. spitalesh private eshte jashtezakonisht e rralle [mos themi e pamundur] te kete nje kritike. Sh.P ~ 80-90% ka antagonizem ekstrem. Keto spitale te ‘huaja’ [me shumice personel Shq., dale nga nje vend/ shkolle/ metodologji] lavderohen pa fund. Pse. Cdo gje varet te Manaxhimi/ Efikasiteti, aty qendron suksesi ne mase 80%, pjesa tjeter - 20%-$$. Sh. Publike ne Shq. mund te permiresohet me ndryshime radikale: 

ne manaxhim burimesh dhe



efikasitet sherbimi.

Por kjo eshte e pamundur me drejtuesit aktuale q te njejte si ata; se u mungon aftesia, vizioni dhe planifikimi long-term. 308

Dr.Besi/DBMI

Si eshte perhapur Koronavirusi ne Europe. Ndaj kete harrte me ju pasi si ne perhapjen ne bote por me shume ne Europe jam munduar te kap disa patterns (sic) Natyrisht ka rezultuar e pamundur jo vetem per mua por cdo program kompjuterik dhe grup qe e ndjek sot ne bote (80-100 grupe te tilla) pasi nuk kemi njohuri te plota, faktet ndryshojne, sâ&#x20AC;&#x2122;dime sjelljen e njerezve as sjelljen e virusit, ndaj modelet prediktive deshtojneâ&#x20AC;Ś. Gjithesi dua te ndaj me ju ecurine step-by-step. Data eshte 24 Janar, kur kapet rasti no.1

15 Shkurt â&#x20AC;&#x201C; 04 Mars, jane 4,346 raste te konfirmuara

309

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

rritja eksponenciale, kam shpjeguar me lart ka 2 faktore; koha/rritja/ kete deshtuarn te shohin/ kuptojne doktoret e autoritetet, te gjitha shtetet e globit (vec 4) dhe OBSH-ja qe akoma jep komunikata ditore

Njerezimi kurre nuk meson, Gripi Spajoll 1918-1920 nje ton / nje ze si 2020

310

Dr.Besi/DBMI

311

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Reductio ad absurdum, se nuk ka rruge tjeter te kuptohet – ose s’do kuptohet kurre; jane OBSH-ja, epidemiologet e mjeket qe japin keto shifra e sjellin kete llogjike [te gabuar] ne shtete Bota ka ~7 miliarde, nese infektohen 40/ 1.000.000 del qe: 

40 x 1000 x 7 = 30 x 7000 = 280.000 te infektuar ne glob (1Miliard =1.000 milione)



Ne nje mortalitet 2% =3-6,000 te vdekur. Ne mjekesi nuk do rregjistronte askund. [nga mendja mund te listoj 40 te tjera me infeksione qe demtojne me shume]

Ne fakt, as sa gripi nuk del mortaliteti - se di njeri te sakte por eshte 250K-650K te vdekur nga gripi ‘standart’ /vit/ ne bote – sidhe pse behen llogarite keshtu? 1. Vendim-marresit, shtetaret e Kr. M nuk jane per llogari te tilla, intelaktualet –te zene gafil ne nje krize te panjohur ne vend te thone Nuk e DIME bejne modele krahasimor like-4-like dhe analogji naive me shifra. 312

Dr.Besi/DBMI

Mengjes, 11 Mars, 2020 Britania e Madhe Konfirmohet pozitive per koronavirus Ministrja Shendetesise Nadine Dorries [ekuivalenti shq. - zv. Min] Panik ne Westminster sepse ka takuar shume parlamentare & vendi po shqetesohet mos 'na e ka preku flama* Kr Ministrin' Ndoshta tani Britania fillon ta marre me serozisht #epidemine. Aktualisht kemi 383 te infektuar me 6 fatalitete znj. Dorries, te Premten ka takuar 50-100 konstituente ne zonen e saj dhe autoritetet po hetojne. S'dihet ku e ka marre virusin por tani eshte ne vete-izolim ne shtepi, me shqetesim per veten e Nenen 83 vj. me te cilen jeton.

* flame/flama, s'kam kohe tani te merrem me konceptin: eshte si grip, njesoj me nje grip, vecse grip ose pak me i rende se nje grip. se cdo gje e shpjegoj ne librin KORONAVIRUSI qe del se shpejti. Nga macja e shtepise te tigri ne xhungel, jane te familja feline nese me thote dikush ke 'macen pas shpine' do preferoja t'ja vinte emrin cila mace.... Ose te thote NUK E DI. Ne fund, ne stil shqiptar, ne obituar te me vene:" Ra duke luftuar dhemb per dhemb me #TIGRIN" 313

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

** grip per grip, vec me stats Amerikane ne ~0.1% vdekshmeri gripi 'standart', COVID_19 ne 2 % mortalitet = x10-20 me letal. [si mund te quhet grip?] POR, kete keshilloj me kohe as 2% nuk e dime, jemi ne mbreterine e spekulatives pa ka data ekzakte. Eshte shume e veshtire per 'cdo tru human' mos te rreshkase ne krahasime ku asnje di te thote: arritem ne kufirin fundor te shkences, e vetmja gje qe dime, eshte se NUK DIME ASGJE. Cdo njeri qe foli dje dhe, flet sot me kompetence'duhet lidhur' sepse nga dita 1e deri tanika vetem nje koncept te palevizshem: e PANJOHUR./ Virus I Ri, EPIDEMI qe nuk dime asgje

Pse thone grip? Sepse nuk kane aftesine per deduktime llogjike te ketij niveli. Sepse jane nje familje koronaviruse (2) Mungon te kuptuarit e koncepteve bazike ne epidemi, dhe se, ne cdo epidemi asnje krahasim me te epidemite e meparshme nuk qendron. Analogjite, modele qe njohim dhe paralelet jane naivitet & shkencizem dhe qe do te demtojne pa mase... Ndaj, gati ne te gjithe globin akoma nuk e kane kuptuar/ vleresuar me cfare po perballemi sot; EVENT BLACK SWAN, si eshte nje event i tille dhe se â&#x20AC;&#x2DC;mjekesia nuk lufton epidemie/ pademiteâ&#x20AC;&#x2122; 314

Dr.Besi/DBMI

Ne te njejten kohe sa me lart, Lexues, ke privilegjin te shohesh nje manuskript ne editim e siper, pjesa nga fillim Shkurti 2020. Shkurt & sakte: Planeti Toke nuk ka 1 vend te afte te perballet me nje epidemi/ pandemi. Bazuar ne Raportin Global te Sigurise Shendetesore, SHBA = 83.5 & Britania 77.9 ne vendin 1 & 2 [nga 100 pike] Shqiperia, diku nga mesi. Optimistet naive & egoja e 'garantuesve te paditur' eshte gjeja e fundit per te cilen kemi nevoje sot, dhe Shqiperia, edhe e krejt njerezimi. Per n-here: "EPIDEMITE DHE PANDEMITE NUK LUFTOHEN 'ME DOKTORE DHE NGA SHENDETESITE PUBLIKE"Ne

numra e 99 faktore te tjere, cdo

shendetesi do beje kollaps. NHS Britanik ne skenar te kompjuterizuar me vetem 10-15% perqind rritje ne influks pacientesh del nga loja dhe shpall falimentim. Vetem nese do e kuptojme keshtu paraprakisht do dime si te veprojme dhe te ringrihemi duke u adaptuar me situaten perkatese. TA MBRONI TE GJITHE SHENDETESINE PUBLIKE SHQIPTARE,

se do duhet ne fund

te fundit, jo ne media dhe TV, as ne kufi e me sinjalizim-virtytiâ&#x20AC;&#x2122; por aty ku e ka vendin gjithmone; ambulanca, klinika e SPITALE. KJO ESHTE E VETMJA RRUGE.

315

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

DBMI & Komuniteti shqiptar kudo ne bote, â&#x20AC;Śnga dita I.re insistoj; KOMUNITETI & Interesi Publik & Shendetesia Publike si Aset Kombetar, etj jo per moralizim ne

shqiposfere por si fakt real. Ne epidemi ku Shendeti Publik eshte nen kercenim per te gjithe - provohet me qarte se ne cdo semundje a rrezik 'qe mund te ndodhe neser' Ngjarje te tilla perjashtojne moralizmet, na lene te zbuluar nese nuk dime e nuk duam. Nuk mund te prisja te mblidhej nje grup a komision & te tregoja me dore 'nga mungesat e shteti' por fillova, dhe sot praktikish me ty flet 'mjekesia shqipe online' Mund te ish me shume, e shume me shume me mire; por si nje individ/ krejt i vetem, bera me te miren qe mundem. Ika ne 29 Gusht 2018, ika nga FB por DBMI vazhdon ne google-blog, twitter e issuu; dje jam rikthyer keto dy jave, sepse Online DBMI eshte referenca me solide e me CILESORE. 99% e lexuesve, ne dbmi primar se dine autorin, shohin logon lexojne e ikin, se keshtu e kam dashur qe ne origjine. Besoj se INFO MJEKESORE duhet te jete pa profesore e doktore ne fund, sic ka bota ne faqet e Shendetesive Kombetare:' falas ne piken e pare te Kontaktit' Anonimat ne konceptim e sherbim - shperndarje; se shendetesia publike e cdo vendi nuk ka super-star, shefa e drejtore, Dr TV e autore librash por nje qellim: SHENDETIN PUBLIK dhe ngelet EFORT /BURIM kombetar.

Mjekesia e individet

s'mund te moralizojne ne keto nivele sepse SHENDETI eshte Problem UNIVERSAL e me dobi vitale per njerez, familje e shtete. Kete rradhe por dhe cdo rradhe me pas, mund ta kalojne nje epidemi vetem duke zbuluar e dhene me te miren e SHPIRTIT kolektiv NJEREZOR te gjithe se bashku. 316

Dr.Besi/DBMI

Se bashku e pertej klisheve por evente te tilla s'kane pergjigje tjeter: Si individe, bini 1-nga-1. SI GRUP, gati te gjithe mbijetojne. Lexo disa karta nga dbmi ne vite kur beja pak MOTIVACION te shendeteshem ...(dita I.re qe hapa DBMI, 29 Gusht, 2014) ne rrjetet sociale jane t eploa, ketu bej nje kolazh permbledhes.

Ne nje e-book kam permbledhur karta nga rubrika 'Thenia e Dites' qe dite rregullisht te projekti DBMI (Doctor Besi Medical Information, 2014-2018) me aforizma, shprehje idiomatike, maksima, urtesi e proverba; nga personalite historike, Shqiperia e bota; ketu jane jane ne vitin 2014-15. Ed., 2-te. Publikuar ne Maj, 2015. Te shohesh disa prej tyre, qe jane â&#x20AC;&#x2DC;rawâ&#x20AC;&#x2122; (sic) dhe ne pergatitje te shpejte pasi ato muaj postoja dite/nate 00-000 faqe mjekesi, klik ne titull: Aforizma & Proverba 317

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Shendetesia Publike Serish (10-Mars,2020) flas me seriozitet e pergjegjesi - si i vetmi ze ne gjuhen tone qe po e bej kete qe >6 jave; nga bota u deshtua te mesohet, nga Europa po ashtu, shembulli Italian nuk po kuptohet. Shoqata e tyre e Anestezisteve po diskuton [doctors are playing God - por s'kane rruge tjeter] Te Llogarisin Vitet e cdo Pacienti, Kujt ti japin

Ndhme e Kujt jo [ne reanimacion] Ju Lutem ri-grupohuni, pasi nuk keni asnje individ sot ne Shq. qe e ka kuptuar situaten ne teresi: cdo gje fillon te alfa: BLACK SWAN EVENT. Libri del shpejt dhe konceptet i keni aty, cdo beteje fillon ne konceptualizim, pa te nuk ka STRATEGJI, pa strategji: beso ne bashibozuket ose lebetitu ne PANIK. Me ndiq, sepse kam ardhur ketu per JU. Askush nuk po ju genjen [DO ISHA ME I QETE TE jete keshtu] por ata besojne ne ato qe thone, dhe kjo mund te rezultoje me pasoja.... . Naiviteti, injoranca e mos-kuptimi, demtojne me shume se cdo GENJESHTER.

Ne link jane e-books qe kam shkruar, e 00-000

maeriale ne platforma te tjera, ndajsot dbmi eshte nje akademi virtuale online. [klik per DBMI-ISSUU me 50 e-books] Sa me siper: rasti i Anesteziologeve Italiane, eshte vendim jo i lehte e me pasjoja ekstreme; dega e filozofise qe studion dilema te tilla eshte (klik) Etika Normative, kam nje e-book ne kete (Qershor, 2018, 148fq.) ku mund te shohesh kompleksitetin e tyre. Nje

nga arsyet pse shume nga librat e mi nuk kane referenca ne fund eshte se deri ne masen 40% duhet te ve veten [e kam bere ne 1-2-3 libra]

jane 00-000 materiale nga DBMI te publikuara

online [shumica mjekesi] sa diku/ dicka patjeter do e kem shkruar [1 karte, material a liber] ne masen me te madhe ankora per te rinjte, mjeket e studiuesit; qe kur te kerkojne nje dite, te kene diku nje GOZHDE, pasi ne shume fusha NUK KEMI ASGJE. 318

Dr.Besi/DBMI

Kam nje 1.5 muaj qe shkruaj [dbmi_twitter & libri koronavirusi qe del se shpejti]

po vjen nje Event Black_Swan. Pjese e III.te e

perkufizimit te ketyre eventeve eshte: "... dhe pasi mbarojne (with hindsight) ekspertet thone Ne ju patem paralajmeruar por ju nuk na degjuat" [jane 0-00 shembuj,, nga financa e kudo -

do hane fjalet, fallsifikojne stats e me rradhe] [10Mars, 2020] *** Nga 1945 Shqiperia ka 2 arritje solide, plotesisht autentike qe i percuam ne gjenerata e akoma qendrojne (disi) Gjuha Shqipe ne nivel me te larte shkencore dhe Shendetesia Publike ne nivelin me te larte klinik (gjithmone flas per kushtet e vendit)

mes ketyre rradheve â&#x20AC;&#x201C; qe dhe pa qene njerez te keqinj - jane disa piromaniake [per fat te keq, shume] qe nga ranku/ posti i vene mbi ta; mezi po presin te provojne c'mund te bejne! 319

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kete shkelqim manik sysh, do ktheheni ne kohe e do e kuptoni por sot ne nje vend ku antagonizmi ndaj shendetesise publike eshte shume

i ashper - keto zgjidhje do ekspozohen ne

veshtiresite e para. Ta kuptojme rendesine e SHENDETESISE PUBLIKE: 

Ka ndihmuar shume tradita & ka qene aq solid bazameti sa s’arritem ta prishim gjithe ndertesen…



te na kerkohej tani te krijojme 1Shendetesi Publike nga e para, do mundeshim? [besoj qe Jo]

…edhe kur jane njerez/ mjeke te mire; s’jane administratore e drejtues te duhur - pa llogaritur zhvatesit politike te korruptuarit e barbarine - ata nuk drejtoje spitalet, shendetin ne shkalle madhore [zone/ qytet, shtet] aq me pak te presin valen e I.re te nje epidemie. Mos beni gabim te besoni se Shendetesite Boterore mund te perballen me epidemi globale por kur ka nje baze ‘kthehemi e ngjisim copat’ Me keto qe kane bere, mos-bere & keq-bere, zor do gjinden COPA… S’eshte koha sot te flasim per manaxhim/ e manaxhere por eshte koha kur mungesat ne manaxhim e vizion zbulojne se cdo Hasan, Ndreke e Kasem kane perdorur Shendetesine Publike si cash-cow dhe mjelur ate per 30 vite. Sot, kjo dhemb e do dhembe me shume. Ne terren nuk e di - dikush ndoshta nje merr arke druri, hyp mbi te dhe cdo dite flet ne dobine e Shendetesise Publike te kali i Skenderbeut por online kjo fushe vitale e kombit tone nuk ka avokat me te dedikuar dhe mbrojtes-primar si une. Me 0-00-000 materiale e shkrime, dhe 8 e-books te botuara ne 4-5 vite ne ket subjekt. Nga Dhuna ndaj Personelit; 320

Dr.Besi/DBMI

dhe Traumat e Mjekeve, te Gabimet ne Mjekesi e Shendetesia Publike si Aset Kombetar. Vetem ne Prill-Qershor 2018 cdo dite, cdo postim [1-4x/dite] ka qene ne nje subjekt te vetem: SH.P = ASET KOMBETAR.

Nese nuk e trajtojme si te tille, shpejt

kemi per ta humbur. Kam shkruar 4 vite me pare 

ne vazhdohet keshtu, para vitit 2036, Sh. Publike do te humbe funksionin primar dhe qellimin origjinal; duke ndryshuar drejtim, copezuar a spostuar ne favor te…



per pasoje, <para vitit 2050 sistemi shendetesor publik qe ka marre goditje te pariparaushme e nuk do jete si e konceptuam ne vitet 50-60 te shek.20-te, dhe e njohim sot [si kopje te keqe] do jete rrenuar ne ate mase sa do ndikohet jetegjatesia e shqiptarit mesatar me ulje 20% a me shume (jam ne rekord publik te DBMI me kete parashikim)

jane 30 vite keq-manaxhime, shperdorime dhe prishje, ankesa e mungesa te cilat s’duhet te vazhdojne me ne kete forme pasi dhe kur behen pune te mira e investime [dhe pune te mira ka, sado qe jane konceptualisht gabim] do shkojne dem se shpejti. Lexuesi i rregullt i DBMI qe me ndjek ne vite e kupton qellimin tim: thjeshte ne nivel kombetar e social; pa interesa para/pas [politika s’me flet gj, as kerkoj poste e karriere ne Shqiperi] Duke qene keshtu por dhe zeri primar i mjekesise shqip online kam deshiren e miren & mund-te-investuar ne 6 vite, dije e pervoje, sa mund te ofroj keshilla te sakta per kedo qe i duken te vlefshme, pa krah politik, miqesor as antagonist; ne formen me te plote qe mundem dhe me pergjigjesi ne ato qe argumentoj. Prova s’kam nevoje te jap as ne ekspertize dhe aftesi por as ne perkushtimin ndaj gjuhes tone e mjekesise shqipee lexuesve te mi online. 321

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Kap. XVII. 3 SKENARE te Mundshem per KORONAVIRUSIN / COVID_19 Jane 3 skenare ne kete rast e para se ti pershkruaj te tre duhen disa nenvizime, ne nivel bazik didaktik pasi gabimi akoma nuk keshte kuptuar dhe sot kur harta e Europes eshte e Kuqe nga infeksioni i kornavirusit. Mjeket dhe OBSH-ja nuk kapin dot tablone e madhe qe: kur numrat rriten ndryshon vete cilesia. *** Asnje nga brezi yne e me pare s’ka kaluar epidemi globale ne kete shtrirje territoriale, numra e ashpersi. Rikujtoj shprehjen ‘quantity has its own quality’ disa ja atribojne Stalinit, por ky femije paska pasur shume nena e ka plot variacione. Meqe jemi te Stalini, ilustroj nga aty:

Nje ilustrim i shpejte pasi per kohen e akoma sot, emri ka fame pertej numrave reale ne beteje. Ardhur kjo nga manuali ushtarak: Achtung Panzer (1936-37) i novatori te "blitzkrieg" Heinz Wilhelm Guderian [Ruaju nga Tanku ose Kujdes po vjen TANKU] Gjen. Guderian gjate e pas lufte ka pasur respektin e miqve e armiqve si ushtarak profesionist. Ndaj pas L2B eshte ne oficeret qe ri-ngriten ushtrine e Gjermanise Perendimore. 322

Dr.Besi/DBMI

Si vizionar qe futi Tankun ne nivel divizional dhe per levizjet e shpejta e te befta. Ne Poloni nr. i Panzzer [ne raport me tanke te tjere gjermane] ka qene 7% ndersa ne invazionin ne France ~10%. Ne fillimin e operacionit Barbarosa ishin 438 Panzer (1941) ne 1942 rane ne 208 e ne betejen e famshme ne Kurks [me e madhje per tanke ne histori] kishin ngleur 60-te Panzer IV. Sovjektiket humben 17.000 tanke nisur nga superioriteti fillestar e taktikat gjermane, Panzer IV qe i vetmi qe penetronte blindin e tankut T-34. Pa hyre ne teknikalitete se T-34 kishte parametra praktike e ishte shume efektiv, Panzer IV ngelej superior [me modifikime] por ne numra te ulet; i kushtueshem, jo-fleksible dhe pa vizion ne prodhimin e tij. Ushtria Gjermane hyri ~4 vite pare ne lufte sa lejojnte llogjistika adekuate. T-34 hynte ne beteje sic dilte nga fabrika pa ju thare boja e disa here pa boje fare, duke qene me shume se tanket gjermane, te gjitha se bashku e perfshire Panzer-et. Gjermanet e kuptuan qe ne 1941 se sasia ndryshon cilesine ne situate dinamike. Ne fund te L2B nga 80.000 T-34 te prodhuar e 45.000 te shkaterruar Sovjetiket serish paten superioritet ne tanke. Thuaj nje Panzer shkaterron 5-10-15, T-34 te tjere vijne, behet perrua, lume etj. Zgjatemi ne kete koncept, te shpjegoj serish multi-nivelet e dimensionet ne situaten katoike qe perballemi. Nuk jemi me semundje-semundje & infeksion-infeksion, klinike-spital, pacient doktor por sasia e njerezve te prekur njekohesisht, krijon cilesime te cilat neser behen percaktore. 2% te vdekur te mjeku i familjes jane 2 ne 100. Ne qytet 200 ne 10,000 e kudo tjeter numrat duken te ulet sepse llogariten vtem si numra, jo faktori ortek dhe ai ndryshim cilesor ne disa nivele/ plane. 323

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

[p.sh meningjti me mortalitet ~10% duhet te na trembe me shume; jo se lejohen krahasime te tilla ketu, ndryshe krejt libri nuk ka vlera fare] Ne nivel global e me 10-20-50 Milione te vdekur, ose me pak por ne panik, vonesa, mbyllje kufinjsh etj, epidemia prodhon [ne numra-sasi] transformime qe nuk kane lidhje vetem me: 

nje mjek te familjes



nje shef infeksionesh



nje drejtor spitali a profesor



Chief medical officer te nje shteti



apo ministrin dhe krejt shendetesine e vendit

Kur sasia transformon gjitshka; prek polici e ushtri, dogana e arsim, biznes dhe ekonomne, interes rates e financat, nje efekt zinxhir me aq shume te panjohura sa krijon kriza lokale, rajonale e globale ne ekonomi, dhe te gjithe vijne nga SASIA, nje sasi qe mund te gjeneroje panik [ne nje shtet a 3 bie rendi publik] diku rritet kriminaliteti me zona te reja kontrabande, armesh e droge, diku rritet prostitucioni [femrat nga Venezula sot, shtrese e mesme shesin trupin per buke ne vendet kufitare] diku s’ka ilace [kina prodhon gati cdo antibiotik, india po ashtu #20% te ilaceve globale] ne nje vend te trete mund te kete kriza urie e me rradhe. Por nuk ndalon ketu. Sepse cdo faktor i shtuar ose i ndryshuar, dhe cdo nive krize ndikon tjetren. Kete nderveprim dhe nese e kuptojme llogjikisht nuk mund ta dime si do veproje ne terren, si do shkoje dhe sa do zgjase.

Ndaj epidemite s’perballen me

doktore [ta shohesh si e shpjegoj une, kupton sa naiv e demshem eshte koncepti]

324

Dr.Besi/DBMI

Pasi doktoret jane brenda nje sistemi shendetesor e s’merren me 20 fusha te jetes, kufirin, dogane, rendin, ligjin, ushqime, komunikacion, transporte, financa apo furren e bukes –aty ku ngrihet/ bie cdo shoqeri njerezore.

Si kam shkruar te DBMI 2016, rendi social kudo ne bote eshte 9 vakte te munguara larg kaosit [3 dite] e nese nuk nderhyn shteti a nje aleat, perballemi me njerun primitiv qe ne shkalle te ndryshme hidhet ne rruge e ben cdo gje per ushqimin e vetes & femijes. Sasia, paniku dhe paqartesite ndryshojne cdo gje. Pasi kemi kuptuar: sasia ndryshon cilesine, koncepti leviz shkallen e perceptimet territoriale ne pasojat qe njohim ne; mund te japim 3 skenaret. Me kete duhet te theksoj nje koncept tjeter. Nese ‘mjeket e shendetesia nuk luftojne pandemite’ kush e si duhen bere? Shtetet. Effort global. Shume thjeshte? Ndaj duhet ky ilustrim. Nese virusi progreson tabloja eshte e zymte, njerezimi nuk ka rekord to mire ne bashkepunim kohor dhe ndermjetet disa shteteve. Konkordi eshte nje fakt [bashkepunim franko-britanik] Eurofighter eshte nje projekt tjeter. Britania e Madhe identifikon konceptin ne 1971-71. Gjermania Perendimore jep ok diku nga 1979.

325

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Po aty hyn dhe Franca & bashkepunimi quhet; Avioni Luftarak Europian. 1981 projekti ben kollaps. Ne 1982 Gjermania, Italia e Britania provojne serish. Dikush s’pelqen bishtin e dikush krahet. Italia e Gjermania qe nderrojne mendje, terhiqen. 1983 Gjermani, Itali, France e Britani, marrin dhe Spanjen e fillojne projektin: avioni i ardhshem luftarak eurpopian! 1984 Franca thote cdo gje me pelqen por dua te ulet ne aeroplan-mbajtese. Spanje, Gjermani, Britani e Italia cohen nga tavolina; projekti ben kollaps. 1985 Gjermani, Itali e Britani vendosin ta bejne vete. Franca e Spanja kane ikur. Spanja thote do kthehem Franca i ben presion per jo. Spanja kthehet. Projekti quhet EUROFIGHTER

Jemi ne1986 e jane shpenzuar ~£200.000.000

ulu / cohu nga tavolina. Natyrisht jane bere motore, prototipe e projekte. Ne 1992 vihet emer tjeter EF 2000. Gjermania P. hyn ne krize, ri-unifikimi me Gjermanine lindore. Ndryshon mendje. Debate. Cili vend do prodhoje cfare. Ulen porosite. Britania nga 250 kerkon 234, Gjermani nga 250 ne 140 dhe Italia e Spanja ulen po ashtu. Negociata e kompromise. Deri ne? 1997. Testi nr.1 ne 1994. Kosto deri ne 1998. Ceremonia ne Britani ka avionin me emrin TAJFUN (Typhoon) Pastaj TRANCHE 1 dhe 2.

Ne 2008 duan te bejne Tranche 3. Prodhohet ne 4

vende. Ne tre grupe. Me dy distribucione e pjese dyshe kudo, Britania sheh faturat: ne 1998 kosto mendohej £ 7 miliard. Ne 1997 doli £17 miliard. Ne 2003 pane se jane 54 muaj vonese e e nje vit kishte dale £22.9 miliard. Secili vend ka preferenca te vetat, testimet vazhdojne e ndryshime. Kur Gjermania fillon Gjeneraten e Re te Avioneve Luftarake, me Francen e Spanjen. Dikush gjen dobesi ne te, te tjere e lavderojne por praktikisht projekti shkoi 49 vite dhe akoma vazhdon debati… 326

Dr.Besi/DBMI

E kam sjelle si buletin lufte ne forme telegrafike, ne 1 fq ka gati 50 dekada ne kronologji dhe sa pak vende ne bashkepunim. Sa te lehte e ka planeti per bashkepunim mes ~200 shtetesh? Mos u dehspero, imuniteti yne natyror, dhe nese shtetet nuk arrijne [duhet shume kohe ne kordinim] nuk do prese 49 vite. ***

Skenari no.1 Formal e i thjeshte, it dies down (sic) ndalon menjehere, dhe kenaqen te gjithe, ata qe luten e qe shpresonin, shume qe nuk duan panik dhe pesimistet e perhershem; epidemia iken e ndalon papritmas sic erdhi. Ndodh por shancet jane 1: 100/

Skenari no.2 Ne llogjike konvencionale e sic po bejne nga A ne D, A,B,C,D duhen disa parametra; infektiviteti, metoda e transmetimit, vdekshmeria etj por asnjeri si di. Sic nuk dime sa jane infektuar ne sot e sa infektohen ne 3, 6 a 9 muaj. Tani kemi 100.000 raste te konfimuara. Ne 4 jave kalojne ne 10.000.000. Nese keto 100.000 sot jane me ~2% mortalitet, ata te 10.000.000 mund te jene me pak. Ose me shume. Mund te kemi 100.000.000 te infektuar e sâ&#x20AC;&#x2122;ka rruge ta dime kete. Disa e kalojne si grip, sâ&#x20AC;&#x2122;kane simptoma ose kane por fare pak. Ka shume nga ne qe semuren e vete-kurohen [sistemi imun] Si ta dime? Nuk e dime. Ne do mesojme faktet [prape jo te gjitha] pasi epidemia ndalon. Po ashtu ne nuk dime te sakta metodata transmetimit. 327

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Sa zgjat perudha inkubatore e sa zgjat semundja. SA KOHE duhet qe grupi [raca njerezore/ specia] te marre imunitetin natyror [herd immunity] Se aty eshte momenti kur virusi ndalon e nuk na duhet me gje tjeter pasi trupi yne e lufton vete. Ose sa kohe na duhet per nje vaksine. Sot thone 12-18 muaj, dhe laboratoret me moderne ne bote janene gare per te gjetur dicka. Mund te behet ne 6 muaj por zgjat dhe 24. Sa kohe duhet karantina? A funksionon karantina e mbyllja e komunitetit apo shtetit? As kete se dime. Po ketu ka koncepte komplementare ne disa raste edhe perjashtuese; transmetues a vuajtes [ka bartes por pa simptoma] karantine apo izolim total; ekspozim e kalon ose se merr fare, infektim dhe vuan apo edhe vdes. Ne numrat duhet kujdes, pseOBSH-ja thote mund te infektoje 60% nga ne nuk do te thonte se 4.2 miliard infektohen. Pastaj si e ngritem epidemine ne rang global, ashtu do ulet ne rang lokal - ku jane njerezit. Si ndikohen ne sub-Saharane Afrikane sâ&#x20AC;&#x2122;eshte njesoj me popullaten ne Londer ne kushte sociale dhe llogjistike mjekesore; sic vuan Shqiperia ne 1.5 vte ndryshon me Korene e Jugut; jo vetem ne llogjistike por Koreja ka pasur me shume kohe ne ekspozim, te marre imunitet grupi [disi] Cfare dime per familjen [koroanviruset] nuk dime se vlen per COVID-19, ndoshta eshte ketu per 2-5 vite. Se shohim me sepse â&#x20AC;&#x2DC;mesohemi me teâ&#x20AC;&#x2122; ose mund te jete stinor, dhe ne fillim Qershor ndalon. Jane shume variable/te ndryshueshme sa cdo program prediktiv edhe me I. Artificale deri me sot ka deshtuar per te na mesuar dicka. Punohet ne menyra frenetike [sic] dite/nate, me fuqine me te larte kompjuterike qe kemi ne keto modele. 328

Dr.Besi/DBMI

[80-100 grupe te specializuara ne bote] se me cdo ndryshim te shtuar modeli ri-fillon. Ne situata dinamike, te pahasura me pare e te panjohura, fuqia jone ka kufi. Nese do u rrime parametrave standarte, 60% infektim, 20% semuren rende/ ne gjendje kritike e 2% fatalitete, duhet thene drejt: mund te jete si gripi Spanjoll me 40-60milione a me shume te dekur. Ne rang global eshte a pamundr te ngelet ne kufinjte e krizave mjekesore. DHE do fillojne krizat ne fusha te tjera, duke pasur nder te parat financiare, prodhim/manifakturen [Kina ku behet gati cdo gje] bizneset, ekonomia, rendi publik e me rradhe. ***

Skenari no. 3 do e quaja versioni i DBMI – qe nuk ka prioritet mbi askend por qendron legjitimat deri ne fund te krizes ose kur te kemi data/ stats te mjaftueshme te rrezohet. Parashikoj se, qofte ne infektim 30% ne cdo popullate por ne ashpersi/shpejtesi [intensitet] me ~1% mortalitet nese kjo ndodh ne 3-6 muaj sistemet shendetesore boteore do bejne kollaps, i.e dorezohen. Kerkohen burime shtese, thirren ‘nenat e gjyshet’ studente e shteti dhe duhet solidaritet kombetar nga te gjithe. Ne SHQIPERI kjo d.m.th. 

900.000 te infektuar (30% e popullates)



130-150.000 te semure rende (~15%]



9,000 viktima ne pak muaj (~1% fatalitetet]

Ne rang vendi kur vdesin 20-25.000 ne vit, vdekje shtese ne pak muaj jave, pasi trondisin sistemin shendetesor,

329

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

e bllokojne dhe prishin ate; patjeter sjellin goditje perferike; nga traumat psikike ne familje, pune, komunitet; 9-10.000 viktima ne Shqiperi jane ~40.000 familje, nje here ta hapesh kete rreth social, ne kusherinj e miq te afert shkon 5x/7x me teper. Pra 10% e popullates totale kane qene ne nje funeral. #30000 shqiptare ne pak jave/ muaj. Keshtu patjeter ndikohen gjendje psikologjike e cdo komuniteti, qe shkon nga pacifizem /tulatje e frike; ne energji te ndrydhur, panik, zemrim e revolte. Si model nuk qendron pasi permbledh dhe infektim 60% ose me pak; si ide po. Ideja ime nga fillimi ka qene nje e vetme, dhe me beri te filloj nje liber kur akoma ne faqe

zyrtare te

Shqiperise thuhej ‘KINA ESHTE LARG NUK KA RREZIK REAL etj etj’ dhe ‘ndjeja se po kalon ne glob e do shkoje edhe ne Shqiperi’ se shoh rritjen eksponenciale ate qe nuk po e kuptojne dhe/soe injorojne shtetet e shendetesite, qe ne leter nuk ka fund kurre [infinit] ne jete reale e me organizma mbaron [se jane finite, + 00 faktore te tjere] por se ku mbaron SOT ASNJE NUK E DI.

Ndaj Donald Trump dhe ti, Une e infermieri

ne Shkozet, dhe 100milion si ne, mund te themi c’te duam dhe dalim gabim neser. POR NUK MUND TE BEJME CTE DUAM, pasi injorimi i epidemive do na demtoje me shume. Problematikat baze s’jane shendetesore. Gjithmone fillohet keshtu: vizionare, futuriste, teoriciene-krizash, propabiliste, manaxhere-risku; me pas :burra sheti, field-marshalle e gjenerale, shtatmadhori e shefa shtabi; se ka nje llogjistike marramendese, intensive e te koncentruar ne kohe, me njerez, materiale e burime; shteti e popullata;

globi-e-njerezimi si nje

i vetem. Me urat nen

bombardim e spitale nen goditje NUK SHKOHET TE ARKITEKTET DHE SHENDETESIA PUBLIKE. Sigurohen e Mbrohen-Alfa e nje Epidemie

330

Dr.Besi/DBMI

SHAME_ON_YOU! TURP te Kene!!! Me fund thane ate 1_fjale, EPIDEMI/ PANDEMI Globale,

duke u marre me konsiderata

politike, ne mungese spektakulare te integritetit e shtylles KURRIZORE;

OBSH-ja i humbi NJEREZIMIT 8-16 jave para-

pergatitje. Duke dashur te parandalojne PANIKUN, na rrezikuan te gjitheve. Tani do te kete me shume PANIK. Kjo vonese eshte perdorur si ALIBI uber-naive nga organizmat shendetesore e shtetet, per te mbuluar dobesite e tyre. Nuk duhej pritur te kapte gjithe PLANETIN te quhej PANDEMI.

Postuar ne naten e dates 11 Mars, 2020 ne nje kohe kur OBSHja deklaron pandemine. Po i kritikoj dite e jave. Jane kthyer ne sekretarine e planetit duke dhene komunikata me statistika por bllokuar 1fjale epidemi/pandemi. Kjo ombrelle mediokriteti dha siguri fallso ne sistem shendetesore te botes, [pak kohe me para garantuan se Shqiperie eshte e sigurte kur epidemia kishte dale jashte kontrollit ne glob] dhe sherbeu si alibi per mediokrit dhe ata qe akoma se kane kuptuar sa shume na kane demtuar te gjitheve; me vonesa, konkluzione allogjike, paralelizma pa vlere e pretendime ekspertize ne epidemi te panjohur. 331

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dhe e kam mbuyllur me kete sqarim final sot e DBMI. Shkruaj qe diten e I.re qe jam kthyer: 

gripi Spanjoll nuk filloi ne SPANJE" rreziku jane



epiqendrat e reja jo vatra primare.



DBMI e ka deklaruar Italine nje epiqender para 3 javesh



PANDEMI_GLOBALE e kam cilesuar qe ne 20Shkurt.



Profesioniste e shendetesise 1 jave me pare i futa te kategorite #vulnerable sic u takon;



keto i sheh shume shpejt e librin qe del #KORONAVIRUSI.



OBSH-ja, CDC e cdo autoritet shendetesor shteteror, do mbulohen me turp balle nesh, historise dhe brezave...

332

Dr.Besi/DBMI

Kapitulli i fundit, pa e ditur fundinâ&#x20AC;Ś Cfare Dime per Koronavirusin deri taniâ&#x20AC;ŚTani qe shkruaj 10-Mars 2020, 08:00 AM, ne bote jane >113.100 te infektuar (81.000 jane ne Kine) dhe 4,012 fatalitete. Novel Koronavirus quhet i tille se eshte i ri [novel] e ka shkaktuar panik ne vendet ku perhapet dhe ne shtetet kufitare, konfuzion ne Kombet e Bashkuara & organizmat perkatese dhe OBSH-ne si organizate boterore e shendetesise. Besoj se CDC ne ShBA e OBSH-ja kane deshtuar ne remitin e tyre primar â&#x20AC;&#x201C; shendetesine, gjate kesaj periudhe epidemie te dyja kane hezituar e marre rol politikisht korrekt, pa kryer funksionin e tyre baze. Dime shume pak per kete virus dhe hezitimi i ketyre organizmave ka komplikuar akoma me teper situaten.

E dime origjinen e ketij virusi? Etiologjine nuk ja dime, ku filloi e nga ku, si kaloi barrieren e specieve; nga shpende, prodhime deti a kafshe dhe arritur tek njeriu. Problematike ne perhapje fillon kur viruset transmetohen nga personi ne person.

333

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Dime lokalizimin gjeografik e kohen, fillim-Dhjetor ne Wuhan te Kines. [cdo detaj eshte i sqaruar pergjate faqeve te ketij libri] Ne fund-Dhjetor Kina informon OBSH-ne se ka nje problem te panjohur ne duar e ky virus eshte i ri. Ne kete kohe ata kishin percaktuar vetem dy gjera: eshte virus i panjohur por nga familja e koronaviruseve [nga 6 qe njohim u bene 7-te] e aty ku filloi po perhapej per here te I.re ne qytetin Wuhan. Menjehere u pa se semundja ka simptoma â&#x20AC;&#x2DC;te ngjashme me nje gripâ&#x20AC;&#x2122; por nga perhapja e larte dhe mungesa e mbrojtjes qe ka trupi nder pasojat qe sillte ishte dhe Pneumonia. Ka pasur raportime te shumta ne fillim: virusi u transmetua nga tregu i prodhimeve te detit, me pas nga mishi i kafsheve te egra [qe Kina e ka ndaluar te vazhdoje me ligj te posatcem nga java tjeter] te tjere thonin nga ngrenia e gjalle e disa lloj mishi [lakuriq nate e me rradhe] Shkenca akoma nuk e ka sqaruar. Familja e koronaviuseve ka pasur 6 tille, nga te cilet 4 kane qene te bute [te gjithe mund te kemi kaluar nje grup me to] ndersa SARS dhe MERS me te ashper por jo me kete nivel perhapje.

334

Dr.Besi/DBMI

Ka dy teori ndaj pergjigjes qe ndermori Kina: OBSH-ja e disa departamente shendetesore te botes e kane pergezuar per transparencen, bashkepunimin e super-effort ne perpjekje per te ndaluar perhapjen e tij. Mjaft qytetare Kineze, dhe kritike jashte vendin e kane akuzuar per veprime te ngadalta, fshehje te semundjes ne fillim, informacion te paket per publikun, karantine ekstreme, manipulime ne klasifikim, mos-raportime te plota vdekjesh [thone raportojne ato ne spitale, jo ne shtepi e kudo tjeter] Metoda policore per te mbyllur gojen e qytetareve

qe raportojne etj. Deri ne esktremet: nje arme biologjike per arsye qe nuk dihen, i ka dale nga kontrolli.

Sa rrezik ka koronavirusi? Akoma se dime. Besoj ka rrezikshmeri te larte bazuar ne 2 faktore; transmetimi/ perhapja shpejte & nr. e larte te te infektuarve ne rritje cdo dite. Sa e ashper eshte semundja e sa shpejt perhapet, jane thelbesore ne kete rast por meqe perballemi me te panjohur jemi ne nivel hamendesie dhe ky virus eshte akoma ne fillimet e tij, jemi ne diten 70-te sot. Sa me shume njerez te infektohen, pavaresisht mortalitetit te ulur, numrat do rriten cdo dite, p.sh ne 1% mortalitet per cdo 100 te infektuar kemi 1 vdekje. Per 10.000 te infektuar vdesin 100 persona etj. Kur infektimi te perfshije miliona njerez shifrat e plota ne 1-2% mortalitet rriten shume; ketu eshte bere nje nga gabimet e para, pa ditur mire & vetem bazuar ne mortalitetin eshte supozuar se duke qene i ulet nuk mund te jete i ashper. Ketu ka qene nje nder gabimet me bazike; dhe jane marre modele analoge, eksperieca te shkuara, historik mjekesie deri ne paralelizma elementare.

335

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Cilat jane simptomat a Koronavirusit? Mund ti grupojme ne 3 shkalle: simptoma te buta, te moderuara dhe serioze/kritike. Ne 80% te rasteve te raportuara semundja nuk jep pasoja e kalon vetetiu si nje grip i zakonshem. 20% e pacienteve shkojne ne gjendje me serioze por vetem 5% jane rende/ kritike. Jo te gjithe vdesin, raportohen 1-2-3% Cdo gje qe lexon ketu; kudo e ne cdo gjuhe, eshte e ndryshueshme [ne shifra] jemi akoma heret te japim konkluzione te sigurta. Deri tani fatalietet kane qene te moshat e 3-ta dhe ne persona me semundje kronike, pra me nje predispozicion/ dobesime te meparshme te shendetit por jane raportuar dhe ne njerez te shendetshem, dhe ka raste ri-infektimi ne persona te sheruar.

Ku eshte shperndare koronavirusi? Kur fillova kete liber ~6 jave me pare) vatra ishte ne Kine (Wuhan) dhe zonen Aziatike (Kore e Jugut, Japoni, Anija e udhetareve, Diamond Princess qe konsiderohej zone e vecante e infektuar ~/= me shtetet, me pas ne Iran) sot (10 Mars, 2020) ka raste ne cdo kontinent; Italine e kam konsideruar epiqenderEuropiane.

336

Dr.Besi/DBMI

Ne cdo epidemi globale ‘problemi strikt shkencor dhe kryesor e social; nuk eshte vatra fillestare rreziku madhor por epiqendrat e reja qe e bejne pandemine-globale, keto perhapen dhe rrezikojne zonat perreth. Shifrat jane: 113, 609 raste te konfirmuara me infeksione dhe 4,012 fatalitete. Ne Europe, rastin italian e kam trajtuar te plote me lart.

Sa shpejt perhapet koronavirusi? Nuk e dime. Mund te jete me shpejt se e shohim por dhe me ngadale se e mendojme, jemi ne erresire te plote ku te gjithe po bejme hamendesi, sepse nuk po kuptohet saktesisht nen-korentet dhe cdodh ne pjesen qe ne nuk shohim. Jane persona qe e kalojne si grip-tezakonshem [kete s’kemi si ta dime] dhe te qenit ne stine gripale e komplikon me teper; si dhe ka persona qe mund te jene bartes, nuk vuajne nga semundje, e percojne ngado dhe se dime sa dite inkubon ky virus e kur shperthen tek te tjeret. Ndaj stresohet gjithmone: e panjohur, virus i ri, nuk dime gati asgje. Ne fillim u tha duhen 10 dite periudhe inkubacioni, shkoi ne 14, 20, 30 e 42, disa zera thane ngelet edhe per gjithe jeten por nuk dime kur ‘aktivohet’ ne trupin e njeriut. Vete fakti qe ka ndryshime te tilla, tregon se ne kete moment jemi duke ecur ne ‘erresire’ndaj cdo kush qe flet me siguri jep garanci naïve e eshte ne rruge te gabuar ose eshte sociopath (!) Duhet te rikthehemi gjithmone te hapi nr.1. [e panjohur/ i ri] Ka evidence qe kalon nga e kollitura & e teshtitura, thuhet [OBSH-ja] dhe nga ushqimet e fekalet por faktet ndryshojne. Per tani, supozimet jane si per viruset e tjera ku dime se transmetohet nga personi ne person. Fomitet/ aerozolet nga sterkalat e peshtymes – gjate kolles e teshtitjes percojne virusin. 337

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nga nje person te nje tjeter. Me pas, maskat e cilesime shtese mund t’na dalin spekullime te nxituara. Deri tani kemi ditur se personat me simptoma, zakonisht jane ata qe transmetojne me shume ne nje epidemi e kane nivel me te larte virusesh ne trup; tani shohim edhe persona asimptomatike [qe semuren me vone, ose nuk semuren fare] te cilet jane njesoj infektues. Nese kjo

ndodh ne numra te larte ndikon perhapjen e epidemise [shpejtesine, rrezatimin, ashpersine etj] megjithese disa eksperte prape insistojne qe ‘asimptomatiket nuk jane faktor nr.1 ne trasnmetim gjate nje epidemie’ A kane te drejte? Edhe kane edhe jo por besoj se nuk duhet perjashtuar asgje.

Si duhet luftuar koronavirusi? Qellimisht hartova pyetjen e tille, terminologjia [standarte ne mjekesi, jete e forme metaforike] u ekzagjerua ne Kine ne dite/ javet e para. Nuk

luftohet koronavirusi pasi eshte nje e panjohur; ‘semantika kombative me pershkrim luftarak’ krijon idene ne popullata se dhe ne pacim humbje - japim disa godtje pas e mbysim nje %’ te armikut’ [virusit] Ne kete rast, nuk vlen. Bile, demton. Nisja e 6,000 doktoreve ne marshim militar [nga Kina] nuk ndikon ne kete situate. Do e rrethojme, luftojme, shfarosim, zhdukim e fitojme etj; nuk jane terma reale. Sqarimi qe duhej ne fillim mjeket e dine [infeksionistet patjeter] do ri-thene tani: njerezimi ka vetem dy forma perballje me viruset: (1) imuniteti natyror (2) vaksinat; te parin: sistemi imunitar bllokon rritjen e tyre ne trup ose ‘i largon’ viruset e ne me te shumten e rasteve ndodh ne forme te heshtur [s’ka simptoma] ne rastin e dyte ‘imitojme natyren’ duke i dhene sistemit imun

338

Dr.Besi/DBMI

nje ‘virus te vdekur’ [s’eshte term i sakte, se viruset as jane gjalle as vdesin] si te themi ‘te zhveshur nga armet’ dhe ja hedhim

trupit duke e ditur se nuk demton [nuk eshte e lehte, e kam shpjeguar me lart ne: Pse nuk kemi kure per Viruset.] Kur trupi has

virus te njohur reagon me agresivitet te kontrolluar; e njeh vete ose nga vaksina. Kur nuk e njeh, kalon ne over-drive (sic) Nje fjale: mbi-reagim, Shih ilustrimin; sistemi imun ‘nxjerr shkume nga goja, kafshon majtas e djathtas, derisa terminon jeten tone duke shkaterruar cdo ind qe i del para.’ Ose policia & ushtria lajmerohet se ne qytetin-X te Shq., eshte nje grup i infiltruar me 5 persona te armatosur. Ne vend te mbroje qytetaret si ben cdo dite ku rrethon, carmatos, arreston a eleminon keq-beresit, kete here reagon ne rrezik-te-mbi-(keq)vleresuar; lufton sikur qytetin e ka sulmuar nje divizion; ne fund cmendet sa kalon ne masakra ndaj njerezve te pafajshem

Mund e duhet te kemi kujdes ne pune, familje e rruge por gjithmone duke ditur, s’eshte gabimi/faji yne nese infektohemi. Njerezimi nuk del dot me uniforme anti-virus ne rruge e botes s’ja veme dot celesin pergjithmone por kujdes duhet. 339

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Lahen duart per 2-30 sekonta, me shume shkume e ngadale, mesohen femijet ne disa koncepte baze ku duhet pak me shume kujdes e vazhdoni jeten duke bashkepunuar me autoritetet lokale dhe shteterore. Mos fajesoni mjeket as sist. shendetesor, sido te jete predispozicioni i tyre [deshira e mire te kujdesen per ju] mjekesia ka shume pak mjete per te mbikqyrur

e aspak per te luftuar koronavirusin; ky lloj informacioni duhet percuar nga cdo shtet e mjek, me saktesi dhe integritet qe dhe ju te kalibroni pritshmerite. Neser si kur shkoni ne spital, si kur infektoni gruan e femijet nuk eshte faji e dobesia juaj, kryesorja eshte realizmi, bashkepunimi e te kuptuarit se ne kete gjendje jemi te ‘gjithe se bashku’ [pa dallim feje, gjinie, politike, gjendje sociale etj] derisa te dalim ne anen tjeter, me ato demtime qe na rezultojne. Sepse qe do te kete demtime, do te kete se s’ben.

Sa mund te mbrohemi nga Koronavirusi? Jo dhe aq. Pak. Shume shume pak. Te shkruaj aspak do dilte edhe libri kot por ky eshte kufiri i njohurise tone. E VETMJA MBROJTJE ESHTE Imuniteti natyror e per kete na duhet faktori kohe, kur virusi qarkullon ne popullate e specia-njeri fiton imunitet-ne-grup. Ne praktikisht do vuajne e japim viktima per te fituar kohe, RRUGE TJETER NUK KA.

Teori e hamendesi jane plot por shkenca

e shkencizmi, [doktoret, OBSH-ja, shtete etj] e trajtojne si ‘semundje-semundje’ ose ‘epidemi qe dime nga me pare’ jane gabim duke menduar situata lineare, analogji, krahasime, etj. kur jemi ne beteje ekzistenciale, sepse perballemi me situate asimetrike, ne multi-nivele e disa-dimensione. Dhe krejtesisht te panjohur por qe po shihet se…

340

Dr.Besi/DBMI

…eshte situate dinamike e volatile. Ku te japesh konkluzione sot eshte tej llogjikes normale [ne i kupton/ pranon keto koncepte ne fillim] dhe une si te tjeret do bija ne ate qe luftoj online nga 6

vite; shkencizem: shkenca shpjegon cdo gje’ Ne do mbrohemi duke u mbeshtetur tek njeri-tjetri, tek familja e miqte, komuniteti e shteti, secili duke bere ate qe mundet dhe me harmoni e mirekuptim. Neser do degjoni dhe fjale dash-a-keqe, rezultate paniku a inate politike; ta gabuara dhe krejt te pavend por do ndodhin. Edi Rama a individi XYZ, nuk kane kuti me anti-virale nen krevate, as i ruajne per njerezit e tyre, dhe nes dikush “e di dhe ju tregon ‘me fakte’ se i kane” le ti mbajne nuk u hyjne ne pune. Pertej nje humori te lehte, ideja eshte kjo NUK KA MJEKIM

per koronavirusin. Te gjithe jemi brenda ne nje

epidemi. MIREKUPTIMI per problematiken qe kane autoritetet e shendetesia ne kete rast, pasuar nga bashkepunimi e maturia; do ishin ndihma e mbrotja me madhore qe jep secili nga ju.

Personalisht kam mendime qe mund t ndaj me ju ne nje te ardhme te afert por koha s’eshte tani. Do listoj ca shqetesime. (1.) Per kohe e gjate ju jeni primed (sic) ne ide te gabuara. Nuk perkthehet lehte; kushtezuar, ngrehur, parapergatitur ose indoktrinuar me paragjykime te gabuara, por eshte dhe me e rende, si ajo ‘gruaja e abuzar qe kthehet tek abuzuesi’ ne cdo artikull, komunikate e dalje ne TV, ideja ka ngelur: se keto perballje i ben mjekesia; doktori i di keto pune dhe shkenca di ose mund e beje dicka; Nga e para: mjekesia nuk lufton epidemite- jane effort shteteror dhe global, nuk ka doktor qe shpejgon per nje te panjohur [theksoj, e panjohur] dhe shkenca e fetishizuar demton me shume se sinqeriteti kur thua nuk e di; dhe kerkon ndihmen tuaj si Komunitetit. 341

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

(2.) Situata ka nje kompleksitet qe asnje person se kupton, as ata ‘200’ ne planet qe ‘bertasin nga catite’ eshte event Black Swan [une nje nder to] Eshte tej nesh e cdo modeli prediktiv kompjuterik bazuar ne inteligjencen artificale, jane aq faktore e variables [te ndyshueshme] sa cdo model bie e rezulton i deshtuar

342

Dr.Besi/DBMI

Deri me sot, shtetet, shendetesite publike. CDC, OBSH-ja, e doktori juaj, kane menduar ne forme lineare, edhe sot ashtu mendojne; dhe prodhojne shifra e jane ne analogji. Nuk KEMI CFARE TU BEJME ASHTU JANE TRANJUAR e NUK DO NDRYSHOJNE SOT AS NESER..

E kam ilustruar jo t’ju patronizoj sot, por neser ju do

kerkoni llogari [tek ta] qe ta dini sa larg jane ne kuptime ‘elementare e praktike,’ perballje krizash & konceptualizime… Profesionistet e shendetit jane njerez te mire e te dedikuar; por gabimi ka qene i yni [i njerezimit] gabim madhor qe ka kushtruar e do na kushtoje shume: (a) nuk shkohet te doktori ne nje epidemi globale (b) nuk pritet shpjegimi nga shkenca ne nje te panjohur (c) nese vete-ofrohen me shpjegime; naiviteti, ego, arroganca e ne total injoranca [ne koncepte, si po del e do dale neser] njerezimi duhet tu thote:jo flm, mjaft e kthehuni pas ne barakat tuaja [kazermat] ndryshe do degjoni si doktori x ka dy pavjone gati, shefja xy ka eksperience neper epidemira e ben krahasime like-for-like globalen me lagjen, ose ministri xyz garanton me kompetence dicka tej mentalitetit e perceptimit te tij [ordiner] dhe nderhyn me garanci te nivelit te eperm qe do benin te skuqej strategun e Wehrmacht-it Eric von Manstein me 2.500.000 burra nen arme. (3.) Pa ankesa por eshte nje fakt, jam nje person i vetem, sado t’ju them pak mund te ndryshoj. Sepse prioriteti juaj s’eshte te shendetesia publike, vetem jeni ne hall kur ‘ju dhemb vete’ e kjo periudhe qe ndikon te gjithe eshte shume vone te ndryshojme mentalitet. Nese jeta bazohet ne ankesa, politike, gallate e dasi; 4 qoshet baze te shtetit; arsimi, shendetesia, ekonomia dhe ligji e rendi publik; dalin ne plan tjeter dhe zhurma kthehet ne white noise (sic)njeri tjetrin se degjojme as efekt kemi ne politike, shtet e isntitucione 343

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Pra duhet te jemi realiste, mungesa e nje vemendje te perqendruar na le te ekspozuar ne raste individuale cdo here e kolektive por ekzistenciale pak here. Si dhe, ca gjera dhe kur i bej jane pertej meje. Ju lexoni ne heshtje te DBMI e ikni pasi lini 10-20-30 pelqime por te njejten karte a material nga une, ne cdo faqe tjeter i jepni 80-200 dhe e ri-shperndani ne mase kur ata [plagjiaristet] heqin logon time e falenderoni pa mase per ‘sherbimin e madh qe ju bejn’ eshte nje fakt qe e shoh 0-00 here, jo klishe; se individi a faqja, ju terheq me politike e emra lokale qe ju interesojne [por nuk duhet] Kjo, kurre ne parim, per shendetesine publike a shqetesimin tim primar, pse nuk ka gjuha shqipe nje faqe te plote te mjekesise zyrtare online. Kete e dini. Me degjoni. Heshtni. Vini te DBMI primar dite/ nate nga gjithe bota, serish heshtni. Te ministri X shani a pergezoni [ne varesi te anes] e ne faqet e spitaleve private [ku ju marrin para] nuk ka nje ankese. [i kam studiuar e pasqyrar ne librat e mi] Sehdnetesine publike e decimoni cdo here. Kjo mungese pragmatzimi eshte kthyer ne nje difekt kombetar qe e kane eksploituar e shfrytezuar te medhenj e te vegjel [ngado ne politike] kunder jush; dhe akoma s’po ndryshohet rruge. Besoj se dime me mire e meritojme me shume. Pse ka rendesi kjo sot? Sepse ne epidemi te tilla, kombetare dhe globale, edhe ajo pak qe mund te beje mjekesia ose thyhet pa riparim ose nuk merrni as minimalen e % qe u takon te semureve rende. Dhe do rezultoje shume vone te kerkohen ndryshime, ndihme nga bota [te gjithe jane vete ne krize] apo nga sistemi shendetesor shqiptar…

344

Dr.Besi/DBMI

Si do shkoje puna jone? Ate se di njeri. Parashikoj qe jemi brenda ne afat-te-gjate, duhet te mesohemi pak me deprivime e mungesa, ndoshta 12-18-a-24 muaj, sa te mesohet vete sistemi njerezor me kete virus e te krijojme ate per te cilin kemi nevoje te deshperuar: Imunitet-ne-Grup, ose te fitojme aq kohe sa te prodhojme vaksinat qe pak a shume eshte njesoj 1.5 vite. Cfare virusi qenka ky? ‘virus i pa-Fe’ do thonin besimtaret nder ju. Ketu nuk kam c’te shtoj me. Jeni korrekt. Ne fakt duhet te mbyll dhe librin sa me shpejt, se shume nga ju e prisni qe te dale prej javesh qe ju kam thene….

Si te veproj ne udhetime? Keshille per cdo lloj udhetimi nuk kam por kujdes sido te jete. Mbaj pak distance laj duar dhe mos prek ftyren [goje, hunde e sy] gjate udhetimit ose pasi keni prekur siperfaqe e objekte te ndryshme. Kujdes kur kolliteni, bejeni ne nje shami ose ne brrylin tuaj. Nese keni disa shenja te gripit standart, vete-izolohuni per ca kohe e vetem kur kalojne simptomat ne shqetesuese kerkoni ndihmen e shendetesise publike. Ti nenshtroheni rregullave te shtetit ku banoni e shteteve te destinacionit, duke bashkepunaur me autoritetet e lehtesuar punen e tyre. Sic themi ne komunitet nuk ka ‘me dasi e politika’ njesoj vlen ne skenar global, nuk ka kufinj e shtete, sapo virusi/ kercenimi i kalon ato, eshte Virusi vs Specia Njeri. Disa nga ju kane bileta paraprake me destinacione, vizita familjare, viza, shkolle a pune, kontrolloni sa me pare si qendron situata ne vendin ku shkoni por mendoni se se shpejti ai shtet [e cdo tjeter] mund e do mbylle kufinjte por periudhat e hapjes nuk jane akoma ne doren tone.

345

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Cdo shtet do mundohet te beje dicka ne nje fare kontrollimi dhe izolimi te zonave dhe personave te infektuar. Shtese; pak ore me pare OBSH-ja e deklaroi Pandemi globale; cilesimi formal rrit mobilizimin edhe ne shtetet me pak te infektuar dhe viktima do aktivojne masa esktreme per nje fare periudhe.

KESHILLA E DBMI: vec rasteve esenciale/ vitale; ktheheni pas ne shtepi, ne shkolle, emigracion, operime jashte vendit etj do ish mire te anulloni cdo levizje shtet me shtet pasi masat drastike do jene ne rritje dhe nese ju mungon mbeshtetja/ baza a duhur; si ne qendrim e financa si ne orientim e levizje; do keni vuajtje e trazira te shtuara te cilat tani mund ti manaxhoni di por neser jane mund te dalin pertej kontrollit tuaj. Situata ndryshon me dite/ ore. *** Nese me ke lexuar deri ketu, ri-shkruaj kete kujtese: gjeja me ekstreme qe mund te beni ne nje epidemi [vec rasteve te infektimit me dashje, si ngjarja e filmuar ne Kine ku nje grua peshtynte ne butonat e ashensorit] eshte thyerja e karantines ne cdo lloj

forme. Nje kontakt a dalje e vetme nga zona ku keni hyre jo vetem demton ju por cdokend rreth jush. 346

Dr.Besi/DBMI

Po ashtu nuk lejohen te tjere te hyjne per tu takuar e te dalin jashte per asnje shkak. Jemi ne periudhen me serioze te jetes tone si shendet-grupi, veprimi I njerit ndikon 0-00-000 persona. Te behet durim nese karantina zgjatet. Me cdo person te ri qe futet brenda, karantina behet ri-set. Nje grup nga ju 100 persona jane ne karantine per 21 dite. Ne diten 5-te hyn nje i infektuari ri. Aty ora behet 00:00 e ri-fillon 21 diteshi nga e para. Ndaj karantinat jane strikte. Nuk hyn kush brenda as del jashte se teorikisht nuk do ndalonte kurre nese lejohen persona te rinj, te hyjne/dalin here pas here.

Ne fund a fillim autoret bejne dedikime, dikush familjes e dikush maces qe u ben shoqeri, ne 50 e-books nuk kisha shkruar liber te tille; nese do jepja vetem shifra/kronike do me dukej vetja si shkrimtar-lufte. Ndaj kujt tâ&#x20AC;&#x2122;ja dedikoj? Punetorit XYZ e Nenes me femije qe me lexon nga 2014, ajo as ai se dine se lexojne Besin por DBMI; sic kam dashur e besuar se Shendetesia Publike e Shendeti Nuk kane autor individual.

347

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Ja dedikoj Dr. Agimit e Ministrit ZYX, Dr. Besnikut qe ecen ne bore duke u kujdesur per komunitetin, Dr Drites (sic) mikeshes se shtrenjte te familjes; sot pensioniste; nene/ gjyshe e mire ne Amerike qe me ndjek cdo dite e mbeshtet DBMI, jo shume kohe me pare ka qene ne keto perpjekje [higjena, shendeti publik] ja dedikoj Kr. Ministrit e fermerit TONE, emigrantit ne Greqi e atij ne fluturim e siper nga Kanadaja. Rentit e Neles, Kleonit e Blinit, pedagoge e mesues, studente e nxenes; 13 vjecarit qe indirekt i kam bere challenge (sic) online; nese ke kaluar mes sistemit tone shkollor me lexon e thua: nuk te kuptoj, me tregon temen. Do e terheq. Do e ri-shkruaj e do ta jap prape per ty pasi deshtimi qendron ne mua qe ‘nuk di ta shpejgoj’ asnjehere ne ty qe ‘nuk mund te me kuptosh’ Natyrisht, ne me lexon ne forme te

plot. Genes ne Itali, Esit e Eva ne Greqi, Nores inf. simpatike qe nuk e le DBMI ‘te bjere ne toke’ e Olsit ne Gjermani, te mencur e ne majat e informatikes me nje kompani globale; jane aq shume sa nuk i permend dot. Prof. Tritani e Beni [A. Gjata] Dr. Niku [K. Cota] Dr. Klaudia & Dr. Fredi, Iris, Mili T. e Tan Hyseni, Neles si lastar; Adit ne Itali e Torit ne Suedi, Pranvera, Tatiana, Odeta, Silda, Kimete, Linda, Moza, Dr. Florinda e plot dr. e inf. me 0-00-000 kush me ka lexuar te DBMI primar. Se i kemi te mire. Kemi aq te mire sa nuk jua dime vleren sa te mire e te dobishem jane per shendetin kombetar. Te vinim te keta [te gjithe]produkt-i-nje-shkolle, qendrojme ne shpatulla senjoresh [sic] fisnike te nivelit qe s’perseritet me. Me ata asnje nga ne nuk krahasohet por ecim ne heshtje drejt anonimatit duke u munduar te pakten, te mos i leme ne balte ne endrrat e tyre. Mediket e medhenj, profesorati primar, themeluesit e kesaj qe ju shihni sot, Shendetesise Publike. 348

Dr.Besi/DBMI

Emra nuk do permend kete rradhe por direkt a indirekt, cdo shqiptar lindur e rritur aty eshte prekur nga dora e tyre e mjekeve qe kane pergatitur ato, me kushtet qe ka vendi e per kete ne duhet te jemi krenar. Pas Pavaresise (1912) e shtetit shqiptar (1949) per here te pare ne historine tone, bie nje burre shqiptar ne kufi me uniforme, simbole, standarte dhe zinxhir komandues [provokacionet e gushtit] kur homo-albanicus hyn ne histori me rregull e by-the-book [territori] Vlera nr.1 eshte gjuha shqipe ne nivelet te larta shkencore ne paritet me cdo gjuhe boterore, e vetmja arritje e plote e unike qe kemi dhe ne fund ne nr.4 eshte SHENDETESIA PUBLIKE. Autori, po ashtu eshte produkt i asaj shkolle e me modesti pretendon se ne 6 vite eshte/ ngelet avokati primar i saj duke e mbyllur me nje thirrje praktike [sâ&#x20AC;&#x2122;shkruaj ne media as bej patos/ kenge doktorash, bile paralajmeroj kujdes ne keto] nese ndodh e mund te ndodhe dicka

ku dikush rreshket dhe ngre dore mbi 1inf. e doktor, do jeni ju qe do beni ARREST QYTETAR, pa gjeste, inat e lincime por te matur, duke pritur te vije policia mbajeni aty nese jeni shume e mund ta beni. Sot, cdo goditje mbi nje mjek/infermier ne epidemi; godet nje komunitet ne forme jo me metaforike por direkte. Duhet cdo trup mjekesor e bluze, sanitare a doktoret per te semuret rende, kritike e terminale. Disa te semure rende, bluzat e bardha mund ti terheqin pas. Edhe Mund te.

Zoti e ruajte Shqiperine e shqiptaret ne Perjetesi dhe Zoti qofte me Ne edhe kete rradhe! 349

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Shifrat e fundit per ta mbyllur, ndoshta nje dite do bej Koronavirusi Nr.2 pasi te mbaroje epidemia, sepse ky liber ka qene jashtezakonisht i veshtire jo vetem ne te shkruar por kur duhet ta mbaroj? Tashme kemi â&#x20AC;&#x2DC;pandemi te deklaruar zyrtarisht [ka qene e tille qe 6 jave] qe ka prekur 124 vende te botes. Ne mengjesin e 12 Mars, 2020, jane 126,369 raste te konfirmuara me CV-19, 4,633 fatalitete e 68,304 te sheruar. Ne top-15 vendet me te prekura [sipas raportimeve] vetem Norvegjia dhe Danimarka nuk kane raste fatale.

burimi: klik ketu Jane 10 vende ne Europe me mbi 100 te infektuar. Ne Europen Perendimore me rritje prej 33% ne dite si nje tregues qe shume shpejt do kene perhpaje e probleme te ngjashme me Italine. Shih harten ne faqen tjeterâ&#x20AC;Ś

350

Dr.Besi/DBMI

& FT

351

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

DBMI & KOMUNITETI & Mesazh Humanizmi & Bashkimi Njerez Reale & Probleme Reale. Kur them sâ&#x20AC;&#x2122;pyeten akademiket & intelektualet ne kriza eshte nje baze diku; se ne cdo rast kur merret mendimi i tyre ja kane vene flaken planetit. Te dale nga vende ish-komuniste akoma kemi ne lekure percellimin e halabakeve-me-laps; reformat punitive, pa vizion e sens & inhumane ne financa/ ekonomi. Per mendim personal kam shkruar me 2014, preferoj te pi birre me nje KARPENTIER sa FILOZOF

por personalja eshte per mua per Ne vlen:

AKADEMIKET jane b*llshitters. Harroni kete per te zezen tuaj...

Banka e Shq. besoj jane aq te mencur sa te nuhasin nje krize globale duke mos rene ne pathos e liricizmin qe ka verbuar shendetesite boterore.

Sot

duhet

vendosmeri,

pragmatizem & adaptim, me interes rates (sic) e derivativet e sist. fin., i dine vete por te mbajne nje sy nga efektet afatgjata; nder te cilat: Kredite e Shtepive ...

352

Dr.Besi/DBMI

Djemte e vajzat tona, familjet e reja por dhe te tjere, nuk mund te rrezikojne as te humbin shtepite ne kete periudhe. Ne nje krize globale te SHENDETIT behet 'suspendim/ freeze/ ose pezullim' 'borxhesh' per aq kohe sa te dalim ne anen tjeter te lumit. Njerezit do kene probleme ne pune e transport, ilace e ushqime; autoritetet perkatese as keshillat mjekesore nuk mund ti thone dikujt futu vete_karantine pa i dhene ankora specifike qe shteti, bankat, komerci e Ligji shqiptar po ben dhe do te beje cfare mundet per ta. Ekuacioni pa pune, sâ&#x20AC;&#x2122;ka para/ pa para nuk paguhet shtepia, eshte faktor kryesor qe mendohet nga keto dite. Nese nuk e kane bere me pare, se neser koha do e forcoje kete mbi te gjithe Financieret jane nder te paret qe ndjejne krizat, paralel me ta dhe shpesh edhe perpara, jane SPEKULATORET. Per keta te 2-et jam kthyer te #DBMI.Si komunitet i sprapsim kudo, si individe kane potencial me shkaterrues se cdo virus, e % viktimash. Keto jane dy krizat, ku eshte frika reale per nje grup/ komunitet/ shtet, jo ne 'kollitje e lani duar, sa infektohen e 'sa vdesin'por financa/ ekonomia & RENDI_PUBLIK... keto nuk i zgjidhin doktoret e shendetesia publike!! NDAJ them qe 6 jave, epidemite nuk luftohen me mjeke e infermiere por strategjiste, propabiliste, manaxhues krizash e nga SHTETET.Mjekesi-mjekesi nuk isha kthyer ne FB, vazhdoja pulsimet ne Twitter por si shqiptare pak e perdorim Twitter e shumica jane ketu. Natyrisht jane dy grupe te vogla aty: * miqte e administrates qe bejne qokat ditore, nga korridori ne korridor te 1-5 godinave [sic bejne shume ne bote keshtu] * femijet e emigranteve, qe ne dualitetin e tyre te kenaqin me shqipen e tyre sharmante. 353

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Nuk erdha per ri-kujtese as se prishet rekordi. Pa i rene daulles time por e di, te filloje dikush sot, me 20 te tjere, edhe ne 2 vite nuk afrohet te DBMI. Jane aq shume shenime ne 20-25 vite pune te miat, me intensitet te jashtezakonshem, publikime ne shpejtesi e shume fusha [nga mjeksia ne filozofi, matematike, fizike, sociologji, biologji e psikologj evolucionare, marredhenie gjinore, shendet publik e me rradhe; sa sot jam gati si cdo lexues, kur me duhet te ri-kujtoj nje material qe e kam shkruar vete shkoj ne Google dhe kerkoj: 'dbmi + drbesi + termi' Kam paralajmeruar se kjo EPIDEMI eshte nje KRIZE GLOBALE prej me shume se 6 jave, librin KORONAVIRUSI e kam konceptuar me 25 Janar. Jemi perballe modelit BLACK SWAN te krizave, per te cilin jam i vetmi qe flas me autoritet e njohuri [jo ne nje te panjohur si llomotisin te gjithe] ne konceptualizim, identifikime e strategji pro-aktive. Shqiperia ka nevoje per keto keshilla, te ri-grupohet, te aktivoje shpirtin social e komunitar, te gjeje e te JAPE ME TE MIREN E SAJ. Te jeni nje me shtetin, familjen, komshinjte e kedo prane. KRIZEN si FILLIM duhet ta de-POLITIZOJME. Mund te rezultoje fatale nese nuk kuptohet sa

me pare, sot nuk goditet E.R por vete shteti Shqiptar qe do beje sa mundet per ato qe mundet. Ne behen gabime te keni durim e maturi. [gabime jane bere me thase, ne Itali, France e Angli] Neser, hiqeni me vote ose me ostracizem kalojeni ne Korfuz. SOT z. Rama, eshte pater_familias & vellai i madh per cdo

shqiptar ne ate territor dhe per te gjithe qe kemi syte nga SHQIPERIA

deri ne diten e fundit te kesaj epidemie. Tregoni

shtetit me te miren tuaj dhe ata PATJETER do rriten ne besim e pergjegjesi, sepse viruset do prekin kedo 'qe ka shkruar Zoti/ natyra' dhe perballet vetem si SHTET_e_ KOMUNITET. 354

Dr.Besi/DBMI

Thenia e dites, marre me print-screen si e kam postuar te DBMI, 25 Gusht 2018 Me daten 29 gusht DBMI mbyllet pas 4 vitesh ne FB (filluar 29 Gusht 2018) por libra vazhdo jte shkruaj e botj ne ISSUU, DBMI primar ne Google blog nuk mbyllet ansjehre dhe pulsoj zakonisht ne DBMITWITER. Vec shendetesisse publike, me cdo mundesi e ne cdo kohe kam perkrahur religjionet dhe besimtaret, rolin e fese e civilime boerore dhe vecanerisht ne mjekesi; dhe shume nga perkrahesit e mi me te e dedikuar jane besimtare.

jo me kot, ne 6 vite, shpesh sjell njerez te ketij kalibri te DBMI (2018)

355

COVID-19/ Koronavirusi 2019-nCoV

Rreth Autorit

Ne 2014 Dr. Besi themelon platformen edukativo-informative DBMI, si autor ne semundjet metabolike, shendet publik, shkencat e natyres, filozofi, jurisprudence, histori e humanitete; ka publikuar 3 Monografi: Historik i Mjekesise, Shendeti Femeror & Urgjencat, si dhe 45 e-books Gabimet ne Mjekesi, Syri, Ebola, Drogat, Vit & Min, Sist. Kardiovaskular, Urologjia, Aksidentet, Reumatizmale, Talidomidi, Psikologjia, Neurologjia, Dhuna ndaj Personelit, Mjeku e Komuniteti, Traumat e Mjekeve, Suicidi, Meningjiti, Diabeti, Korrupsioni ne Mjekesi & Sinjalizuesit etj [1] DBMI-ISSUU, 620,000 vizita [2] DBMI e-Arkiva Google-blog 320.000 lexues ne 178 vende te botes [3] DBMI_Twitter ~11-30K shikime/muaj. [4] DBMI_Facebook >35K - 330K vizitore/ jave. Stats as of 24.07. 2019 Shenim: materialet e DBMI jane burim e reference njohurish; NUK duhen perdorur per vete-diagnostikim e vete-trajtim; NUK krijojne marredhenie dr-pacient; per shqetesime te shendetit konsultohuni me dr. tuaj. ©DBMI 2014-2020

Te DBMI-ISSUU qe ne 2014 kam publikuar 48 e-books (dhe 00-000 materiale ne fb, twitter & dbmi primar/google-blog) Nitroglicerina eshte

publikimi nr. 49 ndersa nr. 50 arrin keto dite me nje e-book komprehensiv dhe te parin ne gjuhen shqipe per outbreak nga novelkoronavirusi/ semundjen COVID-19 qe gati po e mbaroj dhe e kam ne editim e siper. Klik te lexoni 48 e-books te DBMI-ISSUU. Megjithese ne shqip nuk ka tjeter dhe jam ne te paret ne bote qe pashe rrezikun [pandemi mendova, ne fund-janar] tani qe shkruaj kete linje ‘e kuptova’ gravitetin me te cilin perballemi… Studimi Koronavirusi & Libri… vazhdon ne jeten reale …

356