Autopsia e nje Abuzimi Pro Bono & Interesi Publik Alma Mater & Disclaimer Keq-perceptimet per Shendetesine Inteligjenca Artificiale dhe Truri i Njeriut
*** 7 ese ne nje e-book Te gjitha te drejtat e rezervuara Kopirajt Š 2018 Dr. Besi per DBMI. Ndalohet marrja e ri-prodhimi i materialeve ne liber pa lejen me shkrim vecse ne kuotime te shkurtra. Per informacion kontakto DBMI (doctor besi medical information) ne e-Arkivat Google, Twitter ose ne Facebook Copyright Š 2018 Dr. Besi & DBMI All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations em-bodied in critical articles or reviews. For information contact DBMI Book and Cover design by Dr. Besi for DBMI. First Edition:April 2018 7 ese ne nje e-book, Londer, Britani e Madhe 20 Prill 2018
Autopsia e nje Abuzimi DBMI·THURSDAY, 23 JUNE 2016
Duke pare se publikoj dhe pjese sociale, ne sjellje, motivacion, psikologji etj, ka lexues qe shkruajne per probleme personale. Mesazhi qe me con kjo 19 vjecare, eshte prekes por dhe tipik per lidhje te tilla. Mund ta quash text-book, minus disa vecori, te cilat heret a vone do paraqiten ne te. Kam nje te dashur 26 vjecar - me shkruan - “ne rrethana normale eshte normal” qe ketu e kupton se gjykimi i saj eshte kompromentuar, i.e konfuze Por kur ai zemerohet ndryshon krejtesisht (justifikimi) Pi, shan, bertet dhe qellon (qellon?) Mua nuk me ka qelluar, nuk e besoj se do e beje. Kur nxehet ai, i bie sendeve me shkelm e me dore, nje here ka thyer dollapin, bile qellon me grusht ne mur (murin nuk besoj ta kete thyer) Prape megjithese ja njoh zemren kam frike (sigurisht ke frike, je vec adoleshente. Profesioniste te tranjuar me dhunen e kane veshtiresi te rrine te qete kur dikush grushton, shan e bertet) se krijon atmosfere frike dhe te gjithe na degjojne (tipike sjellja e nje viktime, “turpi nga te tjeret”) Kur qetesohet kerkon falje e behet i dashur (deri rradhes tjeter?)
DR_BESI
Kam shpjeguar keto dite zemerimin, dhe do shtoj serish njeriu krijon nje outlet ne varesi te rrethanave dhe sa i sigurte ndihet. Ky trim, besoj une, nuk do zemerohej dhe aq nese eshte perpara nje oficeri te policise - qe te ve prangat; mafiozit te lagjes - qe te merr jeten; ose nje babai apo vellai hundlesh qe te thyen kockat kur ben zhurma te terrorizosh te tjeret. Sepse fjale tjeter nuk ka, eshte terror.
red flags - flamujte e kuq
Kjo vajze e re nuk e kupton se ai po ekspozon ndaj saj nje sjellje standarte, by the book, te nje abuzuesi. Terhiq e mos e keput. Ngrohte e ftohte. Dashuri dhe terror. Sa kohe duhet qe te rreshkase dhe ta godase, nuk e di. Por do ndodhe. Keto sjellje gjithmone eskalojne dhe skenari shkon njesoj. Ai qellon. Ai pendohet. Ai kerkon falje. Ai bie dhe ne gjunj. Ai premton se nuk do e beje me. 2
7 ESE
Po nuk pati pasoja, ai dhe nuk kerkon falje fare. Vazhdon si ‘trim’Dhe ne mes ketyre hapave, “ja ben te qarte, se kjo e ka shtyre” Sikur kjo te sillej ndryshe, ai nuk ishte aq i keq. Disa e pranojne se kane problem me zemerimin dhe do ndryshojne. Kurre nuk ndryshojne, kete ta dini mire. Per muaj, vite e dekada, ka burra [dhe gra] qe e kane bere keshtu, dhe qendrojne ne marredhenie abuzive. Kjo vajze nuk e ka kapacitetin emocional as eksperiencen ta kuptoje plotesisht. Ja shpjegova konceptin e red-flag, duke e “kthyer pas ne origjine” Sikur ti kishte keto te dhena per kete djale, dhe nje shoqe e saj ti thonte si t’ja bej? Si do e keshillonte kjo me mendje te ftohte? Cdo problem madhor quhet red-flag - warning (sic) (1) alkoholik- red flag. (2)“normal” sharmant kur do ti ece e vetja, i.e manipulativ-red flag. (3) shan e bertet, dhuna verbale - red flag. (4) kercenimet, sharjet pa adrese, jane disenjuar te prodhojne terror e sjellin frike, qe rezulton ne kontroll - red flag. (5) mungese respekti te ndjenjave te tjetrit, nuk ka njeri sado i zemeruar mos ta kuptoje efektin qe ka ky zemerim. Red-flag.
DBMI i ka kerkuar leje ta botoje kete mesazh, pa detaje personale, duke i thene dy gjera: (1.) konsultohu me nje me rritur, qofte jashte familjes se afert, daje, xhaxha, teze, mesuese te ciles ti i beson ose psikologut te shkolles; dhe ndiq keshilla e tyre. Kuptoj se dinamika e marredhenieve te tyre eshte komplekse e ka gjera qe ajo nuk i ka thene por primare ngelet: siguria fizike e mendore e vajzes. (2.) duhet ta lesh kete djale. 3
DR_BESI
Qe ne fillimet e ketij projekti, DBMI ka shkruajtur per dhunen dhe abuzimin ndaj femres, kete link qe ja cova kesaj 19 vjecareje e le ketu per lexuesit tane. Nje manual mjekesor, per profesionistet dhe publikun per (klik ne titull) Dhuna & Pasojat
***
Pro Bono DBMI¡SUNDAY, 8 JANUARY 2017426 reads
Korpusi i materialeve te publikuara te DBMI dhe ndihma qe kam dhene per autore te tjere eshte puna ime pro bono* Misioni im edukativo-informativ ne mjekesine Shqipe, eshte kontributi i perhershem per komunitetin Shqiptar. Me mungesat pa filluar dbmi dhe leximeve qe rezultuan me pas, ndoshta ngelet gjeja me e mire qe kam bere ne jete. 1. Sipas statistikave. Materialet e dbmi filluan te shfrytezohen
nga dita I-re (29 Gusht 2014) Pergjate ecurise se projektit. Dhe cdo dite vijne lexues nga vende te ndryshme. Kam dashur te ndihmoj, potencialisht, cdo Shqiptar/e, qe kerkon te adresoje probleme informativo-shendetesore dhe jo-vetem. 4
7 ESE
Organizova idene. Me pas plani. Ne fund veprimin. Me format te para-caktuar. Ne 4 platforma madhore digjitale. Me rotacion te perditshem, si e-Arkiva Google-blog & ISSUU, Facebook & Twitter, hapa nje rrjete te madhe me terma qe rezultoi ne indeksim gati te menjehershem e rang shume te larte. Po ashtu, shpesh kam shpjeguar si funksionon rangu e listimet ne internet. Gjuhes Shqipe dhe 10.000.000 nga ne ne Bote, na mungon nje faqe zyrtare/institucionale/ shteterore, e mjekesise online. NUK KA ASNJE TE VETME.
Keto mungesa kane demtuar lexuesit dhe DBMI qe ndihmon lexuesin. Rangu & indeksimi klik, shembull 1, shembull 2, shembull 3, shembull 4, shembull 5 shembull 6, shembull 7, shembull 8, shembull 9, shembull 10. Kaluam ca materiale ne, klik DBMI-Youtube.
2. Ideja, Misioni & Humanizmi. Cdo gje te DBMI filloi te
publikohej falas. Keshtu vazhdoi ne 2 vite e 4 muaj. Keshtu do ngelet. Kam rezistuar cdo oferte komeciale. Te bej partnership me individe ‘qe shesin informacion, produkte e sherbime’ Kam refuzuar ‘sugjerime e mesime’ nga tipa te shkathet, njerez qe kam njohur, webdesigners, biznesmene te internetit a publikues, te krijojme burime financiare duke vendosur reklama ne platformat tona dhe shfrytezuar numrat e nevojen qe ka publiku per keto informacione. Kam sjelle me stats & print screen, si nje website madhore e listonte DBMI pak muaj nga fillimi yne, me vlere nominale ~£5.000, si rang, jo permbajtje. Kualiteti ne materiale, integriteti ne informacion e dhurimi falas i punimeve ka qene triniteti ne paktin me mbeshtetesit & lexuesit e DBMI. 5
DR_BESI
3. Mesazhet Private. Cdo menyre komunikimi ka rendesi te
personi qe e fillon por duhet konsideruar dhe pala tjeter. Ne FB personal (07.01.2017) kam 4822 friends (sic) Materialet lexohen nga 00-000 individe. Mesazhet per probleme mjekesore jane akoma me te rendesishme por (1) shume pyetje qe marr jane te sqaruara te DBMI (2) krijojne kerkese/ ngarkese per kohen time pa asnje lloj reciprociteti. DBMI s’eshte hapur per sqarime individuale. Shpesh kamhedhur poshte idene se jemi rubrike pyetjesh. Ne raste kur kam ndihmuar individe te ndryshem, vura re se jo vetem s’benin minimumin te perkrahnin projektin por ri-ktheheshin duke vene akoma me teper kerkesa ne kohen time. Babai ne Gjermani, nena ne France, Shqiptari ne Greqi, Rusi, Egjipt, Australi, Suedi, Portugali, Romani, Kine, Zvicer, Kanada; motra per vellain, djali per nenen, vajza per babain, studentja ne Shkoder, biznesmeni ne Pogradec, etj etj. Mbi 30-40-50-60 te tille i kam ndihmuar privatisht. Puna falas eshte falas per informacion e edukim publik, jo se dikush me solli me detyrim. Apo se perfitoj gje pas, prej lexuesit. Marredhenia DBMI-LEXUES me nje kahje; DBMI thjeshte jep - lexuesi vetem merr. 4. Materialet jane falas. Koha ime jo. Meqenese jam iniciatori i
vetempa asnje lloj presioni editorial apo deadline, nuk bej gje me shtyse a te kenaq diken qe me rri mbi koke. Duke qene krejtesisht i PAVARUR nga ana profesionale, sociale, financiare dhe etike; pa shtrengese e planifikime nga cdo lloj individi e kontrate ligjore; s’ndjej detyrim ti jap falas kohen time kujtdo ‘qe me gjen online’ dhe con mesazh/e duke ‘kerkuar pergjigje’ 6
7 ESE
Ne ane tjeter, grupi mbeshtetes i DBMI 20-30-40 persona a me shume, bejne perjashtim. Jo thjeshte se kane ndikuar a lene pelqime ne 5 muaj a me teper por ndihem mirenjohes ndaj humanizmit te tyre. Pasi e kuptuan e pane ne real-time sa nevoje ka per keto materiale, ata/ato besuan kur jua kerkova, dhe demonstrova me prova, se forca e grupit shkon shume larg kur perdoret ne te miren e komunitetit. Per keta individe jam i disponueshem ne kohen me te aferme te mundshme. 5. ‘Detyrime’ direkte a by-proxy. S’ndjej faj se nuk u pergjigjem
mesazheve. Ne do e beja, do harxhoja kohen kur shkruaj libra e manuale mjekesore. Eshte e pamundur te ndihmosh te gjithe, prandaj as qe e mendoj ta provoj. Kam dhene aq shume shkence mjekesore falas, sa s’krahasohet me 4 shtete: Shqiperi, Kosove, Maqedoni e Mal i Zi, te cilet e kane detyrim zyrtar informacionin publik mjekesor, se mbahen me parate e taksapagueseve Shqiptare. Kete e kam bere dhe para se te hapja DBMI, 10-15 vite me pare, dhuruar ne forme anonime, shenime e punime nder vite qe mund te kene shkuar ne 2-3-400fq. Te jem i sinqerte, mesazhet private nga individe te cilet ‘me lexojne rregullisht – fjala e tyre e hapjes – ose me gjeten nga DBMI’ e kerkojne dhe presin ndihme por s’duan te japin nje pelqim ne faqe, me teper e shoh si ofenduese sa dicka tjeter. 6. Precedenti nga DBMI. Per here te pare ne Gjuhen Shqipe,
eshte krijuar nje raport krejtesisht i pazakonte ne publikime. Jam autor. Jo si cdo autor. Nuk kerkoj te me blihen librat e as fame. Nuk ‘shes’ letersi apo art qe kerkoj te pakten te lexohem. Te DBMI vijne njerez qe nuk kane ku te shkojne tjeter. Marrin materiale qe me pare s’kane ekzistuar online ne Shqip. 7
DR_BESI
Nga vitamanit & mineralet te kartat e urgjences te plota. Lexuesit njihen me fakte e pjese qe trajtohen ne kend te vecante e vetem nga DBMI ose vijne per kualitet e sasi tematike. Kete e fituam me shume mund e tashme algoritmat e reflektojne ne indeksim e rang. Lexuesi ka nevoje per DBMI. Jo DBMI per lexues. Po te mos kishin nevoje s’vijne. Po te mos u pelqejne s’do ri-kthehen. Keto konkluzione i vertetojne statistikat. Ky projekt humanitar eshte puna ime pro-bono per kedo qe flet Shqip e ka nevoje per materialet e DBMI. 7. Integriteti & Profesionalizmi. Cdo publikim per semundje,
fakte, ilace, historik de te reja te mjekesise, statistika e analiza, studime dhe ide te miat jane te sakta dhe te verifikuara ne disa burime. Sasia dhe cilesia te DBMI, ka sjelle qe ne perdoremi si reference shkencore, studimore e serioze; nga profesionistet, studentet, mediat e publiku. Materialet dhe idete tona jane perdorur ne konferenca mjekesore, ide per PhD, diploma te studenteve te mjekesise, studime shkolle etj. Ne 2 rastet e fundit, arrestimit te 4 mjekeve ne spitalin e Tiranes, argumentat mjekesore, juridike, morale dhe etike nga DBMI jane percuar ne gjykate, kaluar te juristet, shkuar te Ministri i Shendetesise, dhe deri te Presidenti i Republikes. (kur bene kerkese te ndryshohej ligji per penalizimet ne mjekesi) A me kane kuotuar keta individe? Natyrisht qe jo, nga Shqiperia jane te rralle ato qe kuotojne dhe te shumte ata qe pervetesojne.
Lehtesisht nuk bej pretendime publike, ne cdo gje qe shkruajme kam faktet /proven ne mesazhet/e-mail private qe mi kane cuar, nga njerez te cilet kane kerkuar leje, ndihme ose thjeshte kane percjellur nje falenderim. 8
7 ESE
Me duhet te theksoj, megjithese projekti eshte mbyllur, nese diku ka nje paqartesi, gabim e fakte te cilat lexuesi mendon se jane ndryshe, me kontaktoni e do mundohem ti rregulloj asap. 8. Inspirim dhe Reflektim. Disa individe me kane kerkuar
keshilla per projekte te ngjashme, ne mjekesi apo fusha te tjera. Si shkruhet? Cfare materialesh te sjell? Si te zgjedh dicka interesante? Ku ti marr referencat? Cilat jane referencat e besueshme? A behet nje projekt vetem? Si te hap website e ta mirembaj? Si mbrohet e Drejta e Autorit? Si te perhap fjalen qe jemi ne ekzistence? etj. etj. Me keshilla te ndryshme, i kam ndihmuar ne disa drejtime. Me vjen mire qe DBMI inspiron te tjeret dhe imitohet si nisme. Keshilla ime no. 1 ka qene: STARTASAP, hezitimet, dyshimet e pritjet kur cdo rrethane te jete ne rregull per ty, sjellin ndrojtje dhe lenie te punes pas dore. Fillo, dhe gjate rruges e gabimeve do mesoni akoma me shume. 9. Edukimi - Informimi publik & Ligji. DBMI arriti Shqiptaret ne
>175 vende te globit, emigrante e biznesmene, sportise a me pushime, rezidente a vizitore, me cdo lloj levizje qe bejne pasi kerkojne sqarime mjekesore ne Google, shume vijne te ne. Gjithsesi 70-80% e lexuesve ditore e vjetore, jane nga Shqiperia. (Kosova, Maqedonia, jane vendi 2. 3. etj) Kjo sjell pergjegjesi, ndaj jam munduar te jem i kuptueshem ne disa nivele, i qarte e i sakte. Si cdo platforme serioze ne boten e informacionit kemi theksuar: materialet nga DBMI jane falas e per edukim publik por (a) nuk krijojne marredhenie mjek pacient as pretendojme ta bejme kete. (b) per cdo problem adresohuni te mjeku juaj. Ne Facebook - About Us - nga dita Ire kemi formuluar (klik) Impressum, sic e kerkon platforma dhe shume shtete kete e kane detyrim ligjor. 9
DR_BESI
Ne ISSUU, Google-blog e Twitter, ne vend te dukshem e lehtesisht te gjendshem, ne 2 gjuhe Shqip & Anglisht kemi vene (klik) Disclaimer Kjo eshte praktike e njohur ne bote, nga fq madhore si klik WebMD - me 200.000.000 perdorues ne bote, te platforma me te vogla mjekesore por me reputacion e standarta te larta. Kartat e Urgjences mund ti perdorni se po veproni in good faith (sic) per te shpetuar/permiresuar nje jete ne rrezik e jeni te mbrojtur nga 'good Samaritan laws' [ligjet e Samaritaneve te mire] DBMI s’eshte per vete-diagnoza, vetemjekime a te bazohesh ne te e te japesh diku keshilla shtese te pale te 3-ta. Cdo gje qe devijon nga misioni yne publik, e beni me vullnet dhe ngelet pergjegjesia juaj shendetesore & ligjore. 10. Plagjiarizmi & Drejta e Autorit. Ne menyre te rregullt kam
postuar materiale, shkrime, analiza, precedente per Autoresine & Plagjiarizmin. Si dhe, njoftuar lexuesin nese sheh dicka ku jemi gabim a mendoni se duhet ndryshuar per konflikt ne material/autoresi, na kontatoni e menjehere do e riparojme. Megjithe korrektesen tone eshte detyrim ligjor per cdo platforme publikuese. Njesoj kam thene: materialet nga DBMI jane falas, puna jone nuk eshte angari. Falas per lexime, studime a ti mbash ne kompjuter e telefon. Nuk lejon te ri-publikohen diku tjeter qofte me emrin DBMI. Duhet te kerkohet leje me shkrim, pasi te verifikoj qellimin, misionin, profilin, kualitetin e faqen tuaj, te jap leje ose e refuzoj. Nese faqja juaj reklamon klinika X a Farmacia Y, pergjigja do jete Jo. Te gjitha keto, jane detyrime ligjore, jo deshira a rregulla te reja, e vetmja menyre eshte te besh SHARE, nga Facebook, Twitter a link nga e-Arkiva Google-blog e ISSUU. 10
7 ESE
Ndersa ata qe marrin cdo punim nga ne dhe vene emrin e tyre, e kuptojne se perfshihen ne veprime ilegale te plagjiarizmit, vjedhjes se prones intelektuale & tjetersimit te se Drejtes te Autorit, dhe si te tille rrezikojne sanksionet ligjore. Versioni i plote per Pro Bono, eshte publikuar me 08.01.2017 te e-Arkiva Google-blog e DBMI. Se fundmi, (1.) ne momentin qe shkruaj, NUK ka ne gjuhen Shqipe a kombesi tjeter, asnje individ, institucion e agjensi qe perfaqeson DBMI. Askujt nuk i kemi dhene leje me shkrim te publikoje dhe te ri-publikoje nga DBMI. Emri DBMI dhe Doctor Besi Medical Information ngelen te miat pergjithmone. Si te tilla, do te mbrohen ndaj kujtdo qe cenon te drejtat tona e ligjet perkatese ne cdo vend te globit. (2.) Individeve te cilet i kam ndihmuar e disa ju kam falur materiale, jane te tyret ne cdo kohe. Kjo ngelet ceshtje private mes nesh. Nuk dua te citohem apo te me permendet dhurata. (3.) Individet te cilet i kam falenderuar apo ka dedikim per ta ne librat & manualet e mia mjekesore, jane te identifikuar qartesisht, ne fillim ose ne fund te punimeve dhe/ ose librave te shkruar nga une. * pro bono eshte koncepti i punes per bamiresi & humanizem, qe perfshin ndihmen ekonomike, sociale, profesionale, informative, edukative dhe intelektuale, ndaj nje individi apo grupi, e cila jepet jepet falas dhe vetem me vullnet te lire. bb
11
DR_BESI
Interesi Publik DBMI·FRIDAY, 26 AUGUST 2016
Cdo te thote Interes Publik? S’do japim perkufizim per term
vete-shpjegues, kalojme ne teme duke nenvizuar se ‘popullorja s’eshte gjithmone ne interes te publikut’ Disa dite me pare nje mikeshe e familjes nga koha kur jetoja ne Shqiperi, me tregon se nje i aferm i saj vuan nga sarkoidoza. Keq sa me erdhi per problemin e tyre, mundesia mu dha ta ndihmoj me sqarime. Kemi shkruar e futur Sarkoidozen ne e-Arkiva Google-blog me 22 Shtator 2014. Nuk e kane lexuar mese 520 e nga ju. Ne to do supozoja 50 te kthyer, shumica profesioniste te mjekesise dhe disa nga publiku. Ne me pak se 3 jave me 12 Tetor 2014, me ndihmen e materialeve nga Profesor Arben Gjata, fusim dhe Perikarditi nga Prof. Margarita Gjata-Resuli. Punim qe eshte lexuar nga ~4.400 Shqiptare. Nese hyni brenda e shihni se njeriu i zakonshem nuk e kupton te gjithe. Eshte per profesionistet. Si teme eshte e rrahur, haset shpesh e ka kerkesa nga Publiku. Perikarditi dhe semundjet e zemres gjithmone kane interes te shtuar. Ti kerkon ne Google: Perikarditi, dhe te ka sjelle te DBMI. 12
7 ESE
perikarditi dhe sarkoidoza - kerkesa e lexuesit. dbmi
Kur e futa kete tema a e dija se nuk do kishte kerkesa? Natyrisht, e kam shkruajtur vete: SARKOIDOZA. Si dhe e di, ne Shqiperi nuk ka mbi 300-500 persona qe vuajne prej saj. Eshte semundje e rralle, mendohet se prek 1:10.000 banore. Ne fakt jam pak i cuditur qe ka kaluar 500 lexime. Spondiloartroza te DBMI ka kaluar 30.000 lexues, pa llogaritur
sa e kane plagjiarizuar nga ne dhe sot gjindet ne website, forume e media Shqipe [ne 5 gazeta e kam pare vete] POR DUHEJ BERE. Ky quhet Interes Publik. Nese do postonim per: (a) popullaritet, aprovime, te mbanim vemendjen tuaj nonstop, te fillonim me politike e citatet e Eskobarit besojeni keto shiten shume ne Shq - do fitonim me shume lexues. DBMI nuk funksionon ne kete menyre.
13
DR_BESI
(b) sikur te na lexonin 20 a 200 persona mund te shkruanim pa shume pergjegjesi. Por ky projekt ka kaluar cerek milione lexues, me Shqiptare qe kane ardhur nga 170 vende te botes. 1. Kur postojme ne te verteta shkencore e domosdoshmeri, qofte per grupe minoritare te shoqerise’ te cilat te tjeret si prekin, si thone, pertojne a nuk kane kapacitetin ti thone, shpesh HUMBIM LEXUES. Jo vetem efekti lodhes qe sjell ‘e veshtira’ por mendja tenton ‘tek e lehta dhe e kendshmja’ Secili preferon dicka per te cilen ka nevoje vete ose qe eshte popullore dhe e ka degjuar me pare. 2. Si Humbim Lexues? Kur jemi ne cikel a rubrike te gjate, lexuesi tenton te largohet. Disa prej tyre nuk kthehen pasi vemendjen e kane te bombarduar nga informacione ne cdo ane te internetit. Me e fundit per DBMI ishte Java e Meningjitit (814 Gusht 2016). Ne javen 10-16 Gusht stats shkuan nga 33.000 ne 20.999 shikues. Vetem diten e fundit ra ne 12.321. pra nje ulje prej 33% ne nje dite. Ne 3 dite, ‘u merziten’ mbi ~21.000 invide. E dija? Natyrisht. Nese shikoni ne fillim te javes se Meningjitit, ne postimin e pare lajmerova: Do bjere numri juaj, sepse do insitojme qe per nje jave te jete aty meningjiti.
Cfare ka qe nuk e themi dot ne 1-2 dite, te na duhen 7? Ate do e kuptoni ne 3-12 muaj. Sic keni pare per GJUHA NUK GELLTITET, SI VEPROHET NE RASTE HEMORRAGJIE, TERAPIA JAPONEZE ME UJE TE
etj, etj etj. Per ta kuptuar idene, provoji keto terma tani ne Google. DBMI po punon long-term dhe me aq sa mundemi, per te gjithe komunitetin Shqiptar. NGROHTE
14
7 ESE
Interes publik do te thote te besh gjera jo vetem per popullaritet, numra e rang. Ne fakt te shkruash qofte per 300 persona, 50, 5 apo dhe nje, nese eshte rast me vlera te nje individ. Por mbi te gjitha duke krijuar nje e-Arkive te Mjekesise Shqip online, kemi pergjegjesi morale te bejme me te miren, e cila jo gjithmone eshte me popullorja. Mendoj te perfitojne dhe ato pak individe Shqiptare qe vuajne me Sarkoidoze, nga (1) shkrimi im origjinal ne Shtator 2014 dhe, (2) nga pergjigja qe i dhashe mikeshes time:
sic kam shpjeguar dy vite me pare per Sarkoidozen, sot mund ta gjeni ne kete manual mjekesor: Semundje jo te Zakonshme, fq. 19 Sarkoidoza konsiderohet semundje autoimune qe deri diku mund te manaxhohet por nuk ka kurim per te. Si ide e mire do ishte te shihni ne Anglisht, terapine qe aplikohet ne spitalin Britanik, Royal Brompton, ‘how is sarcoidosis treated'
Ne Mars 2015, nje Institut i Mushkerive ne Amerike, lajmeron se ‘kane zbuluar Kure per Sarkoidozen' te bazuar ne Stem Cells, te interesuarit mund ti kontaktojne direkt nepermjet website we ju kam sjelle (klik ne links) Stem cells ne Shqip i quajme qelizat staminale, kerko tek eArkivat e DBMI te mesosh kuptimin e tyre.
15
DR_BESI
alma mater DBMI¡MONDAY, 5 MARCH 2018
Alma mater, ne origjinal perdorej nga Romaket per te pershkruar perendeshat e tyre, Latinisht alma - ushqyese/ e mire/ e dashur, mater – nene/ qe jep cfare ka. Kuptimin modern grup-fjaleshi e gjen ne Britanine e shek. 18-te kur shkollaret i referoheshin universitetit. Ne Shqip do e perdorim si: Alma mater (kjo) nene bujare. 1. Nena bujare. Instituti i Larte Mjekesor (1952) ne pak vite
kthehet ne Fakultetin e Mjekesise (1957) si pjese e Universitetit te Tiranes, eshte nder te parat (6) institucione te arsimit te larte. Sot njihet si Universiteti i Mjekesise. (nga 2013) Pas re-organizimit (2016) perbehet nga 3 Fakultete (Mjeksia, Shkencat Teknike te Mjekesise e Stomatlogjia) Me kohe te plote a te pjesshme puneson 300 staf akademik, nga te cilet 78 jane Profesore. Universiteti edukon ~7.700 studente ne nivel, Bachelor, Master e Doktorature. Rektori per periudhen 2016-20 eshte Prof. Dr. Arben Gjata. 16
7 ESE
2. ex nihilo nihil fit. Teza filozofike nga Parmenidi: prej asgjeje, asgje vjen. Njesoj perdoret sot: asgje nuk vjen prej asgjese. Ose e ka nje burim diku ose nuk ndodh. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Si autor dhe si publikues ne mjekesi ne 4
platformat e DBMI, jam familjar me kete tekst Latin. C’do te thote? Asgje. Eshte tekst i gjeneruar ne internet, te cilin e perdorin per raste e qellime te ndryshme, origjinen e ka qe ne 1500 ne kohen e shtypshkronjes. Pra? Ne Virginia te Amerikes nje profesor i Latinishtes zbulon se Loren Ipsum vjen nga seksionet 1.10.32 dhe 1.10.33 te ‘Finnibus Bonorum et Malorum’ (Ekstremet e te Mires dhe te Keqes) te Cicero shkruar ne vitin 45 para lindjes se Krishtit. 3. In propria persona. Kur mbrohesh vete pa avokat por ka
marre kuptim si ‘paraqitje duke qene aty’ Jane te shumta interesat, ku njeriu mund t’ja filloje vete nga e para e meson cfare te doje. Autodidakte ka pasur gjithmone. Me lehtesite qe sjell teknologjia moderne kjo praktike eshte kthyer ne rutine. Njerezit bejne kurse, marrin diploma e studiojne vete full-time (sic) ose me korrespondence online. Kane ngelur fare pak fusha qe per praktikalitetin dhe eksperiencen kerkojne shkollim te mbikqyrur ne person. Ne Anglisht hands-on approach. Studenti duhet te paraqitet, te njihet dhe te mesoje si ta manaxhoje problematiken. Keshtu eshte mjekesia. Kete e shohim edhe ne periudhat me trazira sociale. Kemi nje precedent ne fillim vitet 90-te. 17
DR_BESI
Demokacia e brishte Shqiptare me iniciatore studentet, mori nje nga goditjet e para kur sistemi ne renie urdheroi te mbyllen shkollat e larta. Troublemakers (sic) u cuan neper shtepia. Mjekesia vazhdoi shkollimin pa-shkeputje per vitet 3, 4 e 5. 4. De facto. Alma mater, ku jemi. Si sillen mjeke, ing, arkitekte,
gjuhetare, matematikane, kimiste e cdo fushe ne vendet e zhvilluara? Alma matter ka shume rendesi per ta. Permendet me hollesi e krenari te dukshme. S’dua te krijoj idene se flasim per Harvard, Oxford etj, natyrisht keto kane rol si edukime elitare, shprehem ne cdo vend te zhvilluar e fushe te skolastikes moderne. Mjeku i ardhur nga nje Universitet Hungarez (Szeged-mjekesi) dhe ai nga nje zone e Skocise_rurale sillen njesoj per kolegjin. Ka ardhur koha ta bejme edhe ne. Shqiperia ka vonesat e saj e natyrisht mjeku Shqiptar s’mund te shkruaje; kam studjuar nen tutelazhin e Prof Christiaan Barnard as me A. Flemingun. Bota nje here ben transplant te pare te zemres, dhe 1 peniciline ka. 5. Exempli gratia. Shembull hipotetik por me baze reale. Kam
pare disa te tilla online. Mjeku mesatar Shqiptar shton ne CV ‘ka kryer nje sere tranjimesh e specializimesh brenda-e-jashtevendit: me bullet point (sic) vazhdon: “13-17 Mars konference ne Gjermani” Sounds ridiculous? (sic) Sepse eshte. Nje w-end me 4 dite vizite ne Gjermani, a Turqi, Greqi, Itali, Amerike, i zene 5 rreshta ne CV. Pse? Ndjesi inferioriteti? Besoj se eshte me shume se kaq. Si fillim, asnjeri se ka mesuar. Na vjen nga nje mungese drejtimi dhe orientimi ne traditen akademike. Ndersa 22 vite shkollim ne total dhe 5-6vite ne Universitetin Mjekesor zene vecse nje linje. 18
7 ESE
6. Prima luce. Daljen e pare te drites, Latinet e kane te
thjeshtezuar. Ndersa Greket e lashte e kane me komplekse e te ndare ne 3 faza. Ti biem shkurt, kush jane te paret, primaret e fushes, pioneret e shkences se mjekesise dje, dhe me te miret qe kemi sot. Gjithe te tjeret vijne me pas. Nje mjek Shqiptar fare mire mund te pershkruaje tranjimin e tij keshtu: · mbrojtur diplomen nen kujdestarine e Prof. Dr. Mentor Petrela · specializuar nen Prof. Dr. Edmond Celiku · asistuar nga Prof. Dr. Artan Goda.
Kjo tregon tradite e percon vazhdimesine akademike ne shkollen elitare te mjekesise Shqiptare. Presim te na njohe diplomat bota, kujtojme se arrihet vec me procese e dokumenta nga lart, duke harruar te dokumentojme punen tone. Nje kirurg mund te shkruaje “specializuar nen mbikqyrjen e Prof. Rushen Golemi, ne 1984-1989” Tregon studim & tranjim serioz. Stabilizon arritjet skolastike. Mjeku qe ka mesuar nga Profesor Petrit Gace, thekson pse njihet ne Shqiperi (i.e. operacionet e para ne valvulat e zemres ne Shqiperi, 1977, e shkruaj si linje jo fakt) Kur arrin shkallen 1, shkon me poshte; specializuar ne kliniken Kirurgjikale No.3 nen mbikqyrjen e Prof. Arben Gjata, ish-asistent i Prof Besim Elezi, i cili ka unifikuar teknikat XYZ nisur nga Prof. Petro Cami si pioneri i kirurgjise andominale ne Shqiperi. Ne kete pike, percaktojme nje vazhdimesi qe perfshin 3 gjenerata shkollaresh e klinicistesh, me te cilen mund te jesh krenar ne cdo vend. Nuk keshilloj individet te zgjaten ne CV por me pershkrime te japin profesorin e tyre. 19
DR_BESI
Linja tregon se kirurgu i sotem qe ka kaluar permes linjes A.Gj B. E - P. C; vjen nga eksperienca e krijuar gjate e pas 20-3040.000 operacionesh kirurgjikale. Tranjimi qe ka marre ai, perfaqeson nivelin me te larte te mundshem te perfeksionit ne ate fushe, ne ate shkolle e ne ate shtet. Eshte TESTAMENTI i lene per te. Tradita eshte e vetmja gje qe se blen e as nuk e shet. Spitali Marsian mund te hape Universitet state-of-the-art por s’mund te konkurroje ne tradite me Universitetin Primar te Mjekesise Shqiptare. Ketu hyni ju mjeket qe duhet ti referoheni Alma Mater me krenari. Keshtu ben bota nga nje shkolle rurale ne Nevada apo Harward-it. Njesoj per gjimnaze e universitete. Kete se kemi pasur, se kemi as sot. Ta ndryshojme per neser. 7. Networking. Ne fillim vjen interactio (n) Latinisht inter + ago,
ne mes + te besh, te veprosh. Aksion nderveprues, lidhje e thjeshte mesues-nxenes, person ne person, e cila me pas kalon ne inter-konektivitet, si lidhje e disa bashkeveprimeve te thjeshta qe krijojne nje sistem. Sistemet lidhen permes interdependences - ndervaresise - qe kulmon ne nje Network. Te gjitha keto parime te biologjise, teknologjise e kompjuterve; ne sjelljen njerezore japin aftesine e individeve me te njejtat qellime ose origjine, qe bashkohen ne grupe te vogla me qellim per tu lidhur me grupe te tjera; ku secili grup jep e merr dicka nga te tjeret. Cfare po themi? Universiteti nuk eshte (vetem) libra, ja ku erdhem te kapitali njerezor. Asnje nga ju nuk ndejti dite e naten mbi libra. Keni qene te rrethuar me studente dhe pedagoge per 5-6 vite me rradhe. Neser keta do jene nder asetet me te mira. 20
7 ESE
Ne mediat sociale, faqen e Fakultetit, LinkedIn e kudo duhet te jene pjese e network-ut tuaj. Fol me ta. Ndiq jeten e punen e tyre. Futu ne lista email per te rejat e fundit. Shfrytezo mundesite te jesh ne kontakt. Te gjesh nje vend pune. Te ndihmosh dike. Te kerkosh asistence. Te japesh dicka me publikime, tranjime, levizje jashte vendit e cdo gje qe mundesh. Ai/ajo qe i kane bere para teje, te ndihmon duke te kursyer kohen e shpenzuar ne kerkime up and down ne internet. Disa flasin nje fjale te mire, japin leter rekomandimi ose vijne me ty ne person per nje interviste a ndihme te cdo lloji. Kjo vlen si ne ato qe ke pasur paralel por ne ALMA Matter vlen per individet para e pas teje. Ne kemi bere te gjithe nje shkolle. Nje Tradite Mjekesore e nje Kombi. Ne shpenzuam pjesen me te bukur te jetes ne ate shkolle. Kontakti nuk duhet humbur. Gjithmone duke kuptuar se relacioni eshte “two way street� Merr_e_Jep. 8. Gratitude. Mirenjohja tregon karakterin e modestine tuaj.
Eshte energji e bashkuar. Nje dite akumulohet e kthehet ne force pozitive prej te ciles perfitojne te gjithe. Jetojme ne kohe kur shpenzimet per shkollimin jane rritur. Kostot ne teknika e teknologji, per studime e banesa, jane te tilla qe studentet tane lene shkollen me borxhe. Kjo shkon nga $150.000 - $250.000 ne Amerike, ÂŁ40-80.000 ne Britani dhe besoj shifra eshte jo e vogel (nisur per te ardhura) ne familjet e studentet Shqiptare. Ndaj Universiteti ka nevoje per ne. Jo te gjithe mund te japin fonde por te gjithe mund te japin pas dicka. Mendo sa beri shkolla per ty. Cfare mund te besh ti per shkollen? Libra? Baze materiale? Projekte a ide? Cfaredo te jete; paraqiti para tyre e shiko nese u duhen. 21
DR_BESI
Nje ankete nga Corporate Insight gjeti se: 68% e personave referojne email te jene ne kontakt me Universitetin e tyre, 48% kane vizituar website te shkolles nga 38% mbajne lidhje mes mediave sociale. 9. The Mothership. Anija e madhe nga ku zbarkojne mjetet e
tjera. Shkolla v ish-studentet. Te mbash kontakte eshte kohekonsumuese dhe administrimi shkollor ka mungesa ne fonde e burime por platformat moderne e kane lehtesuar punen e tyre. Duke organizuar takime, konferenca, evente per fundraising (dhurim fondesh) programe mentorimi, keshilla profesionale e per punesim, pergatitje per intervista e rekomandime; shkolla ka mundesite te mbaje komunikimin per diplomantet e aferm e te viteve te meparshme. Studentet duhet te mesojne se problemi nuk eshte diploma por puna dhe karriera neser. Kur fillova DBMI sa here me jane drejtuar studente e mjeke ne privat i kam ndihmuar sinqerisht. Nisur se vijme nga e njejta alma mater, secili ‘mund te beje dicka per kolege, studente a pedagoge. 10. From the Top. Shprehja idiomatike ne Anglisht perdoret
‘edhe nje here nga fillimi’ Une po e perdor, per fjalen top. Me lart s’ka. Shembull ilustrues per ‘shkollen e te shkuaren’ megjithe nga titulli mund te duket ekstrem per ate qe e njeh Goldman Sachs. Vec mjekesise interesat me cojne shume disiplina, ky liber eshte I dobishem por aspak i lehte ne lexim, per nje mori detajesh teknike ne finance, korporata, ligjshmeri, ekonomi dhe sistemin bankar. Detajohet me rigorozitet origjina e gjigantit te investimeve bankare, Goldman Sachs qe nga shekulli 19-te deri ne ditet tona. 22
7 ESE
Me librin perpara jam ne nje pjese kur thirret nga qendra nje nga bankieret me te mire te saj i bazuar ne Chicago. H. Paulson. Komiteti Drejtues me 12 anetare akoma s’dinte por bosi kryesor qe s’ishte mire me shendet po mendonte te zgjidhte pasardhesin . Goldman sapo kishte hapur zyra ne Shangai e Mexico City, joint-venture ne Indi e Indonezi e me lidhje ne te gjithe boten. Gjate nje momenti ne takim bosi i kerkon te bejne mundje (Freeman) Ketu jemi me 2 operative madhore te finances boterore qe zihen si femije per qef.
Alma mater ŠDBMI 2014_2018
Paulson kujton me krenari aktivitetet me shkollen me rrethet sportive dhe te mundjes. Ne librin me kujtime On the Brink, ai flet per kolegjin ne Dartmouth, femijerine ne nje ferme ne Chicago Illinois, futbollin dhe mesimet me Anglisht (literature) perpara se te shkonte ne Harvard. Thashe ne fillim shembulli do tingelloje ekstrem, jo vetem per emrin e madh ne finance Goldman Sachs por edhe lojtaret qe solla. 23
DR_BESI
Henry (Hank) Paulson (1946 - ) arriti te behet ko-drejtues i firmes e pas ca vitesh e drejton i vetem. Kur terhiqet nga detyra perfiton ~$600.000.000 ne stocks (aksione). Ne vitet 2007-2009 bota perfshihet nga kriza e madhe qe tronditi thellesisht sistemin fianciar. (Fannie Mac, Freddie Mac, Lehman Brothers etj, i keni degjuar) Goldman jo vetem s’humbi gjate kesaj krize por ka qene firma e vetme qe doli me fitime. Kush ishte ne kete kohe Ministri i Financave? (Treasury Secretary) Hank Paulson. Mori postin me insistencen e Presidentit G. W. Bush dhe manaxhoi krizen financiare boterore.
Alma mater ©DBMI 2014_2018
Titanet e financave boterore, qe takohen ne pak ore njoftim me Presidente e Kryeministra ne cdo vend, gjithmone e kudo kujtojne alma mater. Shkollat qofshin ne provinca a me te mirat ne bote; i kane pergatitur dhe ndikuar ne formimin e tyre. Ndaj ata u jane mirenjohes gjate gjithe jetes. Kjo vlen per shkencetare, nobeliste, politikane, financiere, sportise, mjeke e ne cdo fushe. Asnje nga ne nuk ben perjashtime. Ndoshta e kemi bere dje. A e bejme sot. Disa do e kujtojne neser. Dhe vjen dita kur ‘kthehemi ne origjine’ duke kujtuar alma mater – nenen bujare te formimit tone shkollor. 24
7 ESE
Alma mater ©DBMI 2014_2018
Propozime per Rektorin & Universitetit te Mjekesise. 1. Shkolla ka nevoje per ‘coat of arms’ (sic) Si steme, heraldike, dicka qe percohet ne gjenerata e njihet ‘me shikim te pare’ 2. Shkolla ka nevoje per nje moto Latine, nga ku e ka origjinen profesioni yne. Moto e shkurter, solide dhe ‘eye-catching’ Si simbol per studentet, popullin e profesionistet neser ne dekadat qe do vijne. (ex vitae vita, ose ex vita vita – nga (pergjate) jetes jete. S’ka institucion serioz sot ne bote, mjekesi a dicka tjeter pa moton e tyre. 25
DR_BESI
3. Shtoni nje faqe ne website dh nje buton per Alumni, ishnxenesit tuaj. Ne te, mund te kete nje subjekt/teme Notable alumni. Sot ne Shqiperi a kudo te jene ne bote, ju bejne krenare ju e vendin. Nje baze dhe nje krenari e tille, do stabilizohet vetem me shembuj reale e hapa praktike. 4. Dhe ne fund, krijoni dicka formale, titull a certifikate ‘nderi i Universitetit ne vite’ te gjitheve na pelqen dicka me shkelqim ta varim ne mure.
Alma mater ©DBMI 2014_2018
26
7 ESE
Keq-perceptimet per Shendetesine DBMI¡SUNDAY, 31 JULY 2016
Shkaku no3 per vdekshmerite jane gabimet e mjekeve. Medical error is the third leading cause of death in the US Keto i lexoni ne gazeta, media sociale, degjoni ne radio e shini ne TV; te cilat i marrin ne punime shkencore; duke sensacionalizuar titujt. Natyrisht, brenda artikullit sqarohen se shkaqet jane multifaktoriale, jepen perjashtime, caveats, konkluzione etj., por ju nuk i mesoni keto. Live & Die by headlines (sic) moda sot per njerezit qe vemendja u iken shpejt: kap titullin dhe quaje fakt. Qytetari X dhe qytetarja Z, ecin ne rruge a shkojne ne spital duke menduar se ne mos semundjet e zemres ose kanceri, patjeter do i vrase doktori. Ne fakt, kur perseritet disa here, ata jane te bindur se perballe kane nje Vrases me Bluze te Bardhe.
Viti 1999, nje raport nga Institute of Medicine ne USA, thonte se ~98.000 vdekje ndodhin cdo vit nga gabimet mjekesore. Shumica e ketyre vdekjeve nuk vjen nga gabimet individuale – thekson reporti – sa nga menyra e gabuar si operon spitali dhe klinika. Faji nuk e ka individi por struktura shendetesore.
27
DR_BESI
Viti 2000, Dr. Barbara Starfield ne nje studim te botuar ne prestigjiozen JAMA zbulon sa e dobet eshte shendetesia Amerikane krahasuar me vendet e tjera te industrializuara (Japan, Sweden, Canada, France, Australia, Spain, Finland, Netherlands, United Kingdom, Denmark, Belgium & Germany)
12,000 vdekje/vit nga kirurgji e panevojshme
7,000 vdekje/ vit nga gabimet mjekesore ne spitale
20,000 vdekje/ vit nga gabime te tjera ne spitale
80,000 vdekje/vit nga infeksionet nosokomiale ne spitale
106,000 vdekje/vit jo nga gabimet por efektet e barnave e terapise.
Pra del se ka 225.000 vdekje/vit me shkaktare jatrogenike (iatrogenic causes) Por vete autorja shton disa nga perjashtime: (a) shumica e statistikave jane nga pacientet e hospitalizuar (b) s’perfshihen efektet e padeshirueshme nga handikapet e tjera (c) data me Institute of Medicine ndryshon, dhe eshte me e ulet.
Konkluzioni i Dr. Starfield: shkaku i vertete eshte pa dyshim kompleks dhe multi-faktorial. SHBA ka sistem te dobet te shendetit paresor dhe mbi-varesi ne teknologji. Konkluzioni i DBMI: cdo sherbim shendetesor ka mungesat e veta dhe eshte tendence njerezore te gjejme nje fajtor. Ne te njejten kohe, harrojme se sistemi sjell shumicen e gabimeve mjekesore (jo invidivi) Po te marresh kirurgjine, kemi grup mjekesh e teknikesh; infermiere, anesteziste e kirurge, nese do ndaleshim te nje individ do injoronim grupin, strukturen e sistemin qe qendron, kontrollon, kushtezon, manazhon punen pas tyre. nese zgjerohemi te sistemi dhe lexojme stats apriori, serish do bejme gabime gjitheperfshirese. 28
7 ESE
Strategjia rregullatore ne keto raste duhet te jete e dy-aneshme (1) rating - per performancen idividuale te mjekeve. Dhe ketu do theksuar se ne mjekesi po vihet re nje fenomen i ri ne 20 vitet e fundit, ku shume mjeke [sidomos kirurge] tentojne te mos nderhyjne ne operacionet e veshtira apo aty ky pacienti ka disa semundje shoqeruere; se cdo vdekshmeri u ul piket. [Mjekesia asnjehere nuk ka qene e lehte te kuantifikohet] (2) sistemi ne nje zone krahasuar me zonat e tjera, nivel kombetar rajonal dhe ate boteror. Njesoj ndodh me vaksinat, eshte nje zinxhir qe duhet te punoje ne forma efektive qe ne 5 apo 10 vite mos te perhapet nje semundje ngjitese. Dhe nese ky sistem eshte perfekt (vaksinat funksinojne ne 95-98% te tyre prape ka deshtime. Dhe nese cdo gje shkon fjolle, refuzimi i disa prinderve prish cdo plan te shendetesise. Pra shoqeria, shendetesia e vendit dhe sistemet perkates nuk duhet te lejojne qe sensacionet te transformohen ne dogma, panik e te merren apriori si te verteta. Ky eshte detyrim i mjekeve, organizmave shendetesore dhe atyre edukative, per te insistuar qe publiku mos te ushqehet me force ne kafshatate-vogla-titujsh, kur e verteta eshte ndryshe. Dhe shume, shume, me komplekse. Nuk lejohet marrja dhe shperndarja e materialeve pa lejen me shkrim te DBMI.
29
DR_BESI
Teknologjia dhe Truri DBMI¡MONDAY, 11 JULY 2016
Libri I, Cyborg eshte shkruar nga Prof Kevin Warwick, autoritet boteror ne fushen e kibernetikes, ne Reading University, England. Warwick kaloi nje kufi te rrezikshem si i pari person ne histori qe tentoi te behet cyborg, nje pjese makine dhe nje pjese njeri. Duke perdorur veten si kavie laboratorike, me ane te kirurgjise, futi ne trup implante teknologjike te lidhura me sistemin nervor qendror*.
Prof Kevin Warwick, autoritet ne kibernetike, Reading University, England - DBMI
Vite me pare kur mbarova I, Cyborg, nuk me hiqej nje mendim dhe sa here kam lexuar per zhvillimet ne Inteligjencen Artificiale me kaplon po i njejti mendim. 30
7 ESE
Nga fantashkenca e viteve 60-te te shekullit te kaluar e deri me sot, theksi vihet te makinerite, robotet, mjetet; te cilet do bejne nje a disa pune te caktuara. Ndoshta dhe nje fare bashkepunimi me ta (ref: puna prof. warwick et al) Cfare perdorimesh do kene e ku mund te arrijne. Cili do jete kapaciteti i tyre? Skenaret shkojne nga dobia standarte (satelitet GPS) ne horror, ku teknologjia do dale jashte kontrollit te njeriut. Po ne? Cfare do ndodhe me Trurin ?
Kur te gjithe e shohin kete si humbje e kontrollit ndaj makinave super te zgjuara kam filluar te shoh si ‘humbje e kontrollit mbi trurin tone’ Si fillim po, edhe do humbim, aftesite manuale. Cfare do bejme nese teknologjia na le ne balte? Viktima primare e super-teknologjise eshte truri, truri qe do humbe mendimin analitik, do i bien deduksionet llogjike dhe do i ulet kapaciteti total. Kaluam epoken kur teknologjia ndiqte mendjen tone. Kemi hyre ne ate qe mendja jone po ndjek teknologjine. Teknologjia ka perfitime te pakundershtueshme nga arena e luftes te fusha e mjekesise, krahasur me vec 20 vite me pare ka rritur ne menyre ekstreme nivelet e sigurise. Prodhimi dhe krijimet ne shkalle industriale kane permiresuar rehatine tone por na kane larguar ne menyre substanciale nga natyra. Kjo ka sjelle shkalle te larte stresi dhe distance ne mes njerezve. Keshtu po bien traditat, familja dhe po prishet pelhura shoqerore. 31
DR_BESI
Komuniteti s’ka me kohezion, shpejt do jete nje fjale nga fjalori per te percaktuar ‘nje grup’ qe ne ate moment jetoj fizikisht prane. Por qe pa njohje as komunikim sy me sy me njeri-tjetrin. Progresi i civilizimit, sidomos kur leviz shume shpejt pa na dhene kohe per adaptim, pasqyrohet ne forme te drejte te njerezit. Ata nuk kane kohe per te menduar. Nuk ka miqesi dhe besnikeri, shoqeri te thella apo lidhje solide, punet e zanatet ndryshojne shpesh dhe njerezit levizin sipas mundesive. Nuk kujdeset kush te zgjidhe hallet long-term, ose te riparoje gabimet, ndryshimet e shpejta behen te pranueshme dhe ne fund pranohen si norme. Pas ketyre do prishen lidhjet familjare dhe njeriu do humbe durimin e qendrueshmerine, i mesuar se pergjigjet i ka teknologja ai do kerkoje zgjidhje lineare dhe te menjehershme. Truri yne do atrofizohet gradualisht sepse cdo gje qe lidhet me mendimin kritik dhe ‘high thinking’ do pasohet te makinerite. Nuk do kete akumulim te njohurive e do ulet ndjeshem mendimi abstrakt. Pse te filozofosh duke pare yjet, kur cdo pyetje, ne sekonte ta shpjegon nje kompjuter. Ne moment kur bie stimuli, kur truri nuk punon mjaftueshem, kur nuk ka pse te rritet, te riparohet e te stervitet ne aktivitet ditor, kapaciteti i tij do bjere ndjeshem. Ndersa varesia e tij ndaj teknologjise do rritet ne menyre eksponenciale. Rezultati? Eshte shume me i frikshem se ‘cdo kompjuter & horror story’ Teknologjia behet me e mencur, truri ‘budallepset’ me shume. Per here te pare ne histori evolucioni njerezor perballet me nje fakt te kryer, kur ‘nje entitet tjeter’ jashte organizmit tone, do marre krejt persiper ate qe te ne vjen ne menyre natyrore, graduale dhe duhen vite per ta arritur. 32
7 ESE
Keto sigurisht jane mendime te miatse te ardhmen askush nuk e di. Besoj se ky rrezik duke hyre ne interference te drejteperdrejte me funksionin primar te organit tone me te evoluar [trurit] duhet bere me shqetesues per ne sot, sa cdo zhvillim ne Inteligjencen Artificiale. Ne pak gjenerata teknologjia do ndikoje ne forma radikale aftesite tona konjitive dhe adaptuese. bb, janar, 2016 *Shenim: 
Ka vite qe ndjek punen, librat e artikujt; nga Kevin Warwick. Rezultatin e eksperimenteve te tij nuk e solla, pasi dua qe secili lexues mos ta humbe kuriozitetin e ta lexoje vete.

Implikimet nga puna e Prof Warwick dhe e koleget te tij, kane lidhje me te ardhmen e humanizmit, si e perceptojme ne stimulin dhe si mund te ndahet ai mes 2 personave ose nje grupi. (Prof. Warwick eksperimentoi me veten e te shoqen)

Si rritet njohuria jone dhe kujtesa. Cfare eshte telepatia dhe komunikimi sensor. Sa do vleje kjo ne industri, arte, e-medicine dhe per te gjithe shoqerine. Lexoni librin I, Cyborg, rekomandohet nga DBMI.
33
DR_BESI
Disclaimer (sic) DBMI¡SUNDAY, 1 APRIL 2018 719 reads
Si autor & edukator ne fushen e mjekesise, themelues e drejtues i nje platforme globale ne hapesire gjeografike e lexuar nga Shqiptare ne 175 vende te botes, duhet ri-sqaruar lexuesi se DBMI nuk eshte autoritet moral, nuk eshte ne kryqezate as nuk merr persiper te ndryshoje, kritikoje apo sheroje askend. Problemet mjekesore, sociale, politike e ato personale te lexuesve te mi, te vendit e vendeve (Shqiperi, Kosove, Maqedoni, Mal i Zi etj) nuk kane lidhje as sjellin pergjegjesi direkte te DBMI, misioni fillestar dje e te sotem. Ku kam bere nderhyrje ne aspekte psikologjike e sociale kane qene ne forma konstatimi e analize, dhe asgje me teper. Kete disclaimer e bej pas keshilles se avokatin tim ne Londer, qe me porosit te kem shume kujdes ne shkrimet mjekesore, pasi cdo individ qe me lexon nga cdo vend, mund te ndermarre nje hap kunder kesaj platforme nese nuk zbatojme parimet strikte ligjore te publikimit dhe rregullat per informacionin mjekesor 34
7 ESE
“Nje dite do ndodhe por te pakten mos ma veshtireso punen neser” Kjo ishte keshilla e tij. Atehere po ri-shkruaj, sic kam bere me pare. Ja ku jane 1. Nga dita 1, 29 Gusht 2014, DBMI ka shenimin ‘per cdo problem e semundje drejtohuni mjekut ne person’ Kjo eshte e verifikueshme. Kam ne file pjesen e postuar ne FB me ore/date. 2. Me pas ne te 4 platformat e DBMI eshte i njejti shenim ne Shqip dhe ne Anglisht, qe thekson qellimin tone informativoedukativ, jo kurime mjekesore.
sqarimi / disclaimer nga dbmi
35
DR_BESI
Per ti lexuar ne platformat perkatese klik ketu , ketu dhe ketu Do i ri-qartesoj sot edhe nje here: Tek DBMI nuk ka dhe asnjehere nuk do kerkohet nga ju; pergjegjesi kolektive; as ne raste individuale a per semundje si person qe me lexon. Mund te diagnostikojme problemin, analizojme fenomenin, dalim me konluzione te DBMI; shpjegojme semundjen; dhe ketu mbaron. DBMI eshte platforme edukativo-informative, jo me keshilla trajtuese-kuruese.
Eshte nje shendetesi e tere ne Shqiperi, publike e private qe me durim, mundime, dije e ne raste dhe sakrifica, ne kushtet aktuale bejne me te miren qe munden per pacientet. Si dhe, DBMI e di qe fusha e mjekesise megjithe mungesat gati totale online, ne terren, ne nje forme e tjeter, ne varesi te niveit e cilesise, dicka, diku ekziston. Fusha te cilat jane ne territorin Shqiptar por ne i sollem per here te pare online. Ne ane tjeter ka disa te tilla qe nuk ekzistojne askund ne terren. Kjo eshte pertej nesh, dhe ne do riparohet apo jo, ngelet jashte kontrollit tone. Nje nder to eshte fusha e Gabimit Mjekesor ku nuk ka studime, organizma, institucione, grupe, seksion apo qofte nje mini-grup [4 vete?] a individ, si qender referuese dhe kordinuese, per profesionisten, ligji dhe rendin, familjaret, studente e ne fund publikun e gjere. 36
7 ESE
Te jem 100% i qarte: ¡ Ne kete platforme, nga dita e hapjes ne momentin qe shkruaj 01. Prill 2018 asnjehere, askurre e per askend nuk kemi rekomanduar marrjen e nje aspirine a paracetamoli. Nese e bejne te tjeret, puna e tyre. DBMI nuk ka afiliacione (sic) e asnje lidhje me askend tjeter. ¡ Ne 5-10 vitet fundit s’flitet me vec per vete-mjekime por fenomen mbare-botetor qe po ndikon shendetin publik. Ne raste e ndihmuar dhe sponsorizuar nga qeverite e mediat. Filloi per nje arsye te mire, te lirohet pak koha e mjekut, te ulen kostot ne spitale e udhetim pacientesh; ku disa ilace moren OTC status [over-the-counter status, ilace pa recete) Te cilat gjinden ne supermerkate, dyqane, stacione kaburanti etj, per probleme minimale. Nese ti je kurioz pse e perseris kete statement (sic) duhet ta dish se jetoj ne Britanine e Madhe, ku cdo dite ka ngjarje ne media, qe per arsye ligjore me prekin dhe mua si platforme cilesore publike ne informacion, edukim e keshilla mjekesore. Megjithese i ndjek rregullat gjithmone, do e bej kete lajmerim ne menyre frekuente, sic kam bere ne 4 vite. 1. Besoj me cdo qelize te trupit, qe cdo lexuesh i DBMI ka pare ose e ka shume te lehte te lexoje disclaimer (sic) dhe si e shoh une mjekesine online; megjithe rolin primar sot, NUK e zevendeson viziten ne person te mjeku. 2. Jam ne rekord publik, qe kete shprehje e kam thene mbi 100x ne punime, artikuj, studime, karta e libra te ndryshem. 37
DR_BESI
3. Kam prova nga cdo mesazh privat kur me kerkon dikush nje keshille mjekesore, nese i pergjigjem, ne fund a mbyll me: Vizitohu te Mjeku Juaj. 4. Nuk pranoj shoqerizim me asnje individ, botues, platforme, forum, media etj, te cilet me lejen a pa lejen time kane marre materialet e mia, dhe ne shkrimet “pretendojne te japin keshilla me telekomande’ duke “sheruar persona qe nuk i shohin e njohin” dhe cdo gje ne keto linja eshte kunder aprovimit tim. 5. Si ne platformat Shqipe ose ato boterore qe flasin per mjekesine nuk kam lidhje me askend, nuk jam dakort me asnjerin qe thote “ jane krijuar kushtet te vizitohesh dhe kurohesh sot online, vetem me te lexuar e te shkruar” Kete e hedh poshte fuqimisht e me besim te plote. Keto pika si me lart, dhe bindjet e mia jane te qarta gjate gjithe misionit tim e shkrimeve qe kam bere. Jam lexuar ne >80% te globit nga Shqiptare ne udhetim, emigrim, biznes, turizem, shkollim, njerez qe jane me pushime etj, nga cdo nivel shoqeror e edukativ, ne 4 platforma madhore digjitale, ne numra qe shkojne 00-000 cdo dite ne Google, Facebook, Twitter e ISSUU. Pra me mungon mundesia te shfletoj faqe per faqe, te shoh share a kopje, referenca apo ndryshime [plagjiarizmi ngaj meje eshte ekstrem] per te ditur si i interpreton personi 1 apo personi 2 qe ben ndryshime, dhe si i shet ato tek lexues te tjere. Kete e kam te pamundur. 38
7 ESE
Cfare e kam te mundur eshte se nuk kane folur, nuk kane aprovim, nuk kane asnje lloj mendimi, rekomandimi prej meje nese kane thene dicka ndryshe nga cfare mendoj une. Sepse dicka eshte e imja, ngjan me te mijat, ka disa ndryshime ose marre e plote, por hedhur diku tjeter, me shtesat perkates ‘hajde ketu se KESHILLON MJEKU’ Nuk do te thote se jam dakort me te, me ta, dhe kedo qe aplikon te tilla standarte. Po ashtu, kam publikuar mjaft mjeke e personel shendetesor ne platformat e DBMI, jam munduar te kontrolloj sa mundem cilesine e permbajtjen por nje shkrim qe ka autor tjeter, dhe ne te mund te kete nje pretendim ne kundershti me mua [qe nuk e kam pare] pergjegjesine e mban autori origjinal qe gjithmone e jap me emer e mbiemer. Se fundmi, Tek DBMI nuk ju mesoj asnje lloj teknike invazive, nderhyrje a tentativa kirurgjikale, te cdo lloji. Nuk kam keshilluar kurre qe ju te nderhyni ne trupin tuaj apo te tjetrit dhe asnjehere nuk do ta bej kete. Nese ti lexon ‘per nderhyrje ne nje pacient’ njeriu mesatar e kupton qe eshte bere nga mjeke te kualifikuar si eksperte te fushes perkates (kirurgu, otorino, hematologu, gjinekologu, anestezisti, pediatri etj etj) Cdo keq-interpretim qe mund/do te behet, eshte problemi juaj personal. Ne fakt, ju mesoj gjithmone per te kunderten, shkoni tek mjeku ne person per cdo problem personal. Ka nje perjashtim, te kartat e Urgjences, kur them ‘nderhyrja e mos-nderhyrja’ kushton jete njeriu dhe kete e kam shpjeguar dhe te Ligjet e Samaritaneve te Mire, duke shtuar: 39
DR_BESI
veproni kur jeni ne kontakt me sherbimet e urgjencave ne shtetet perkatese ne telefonin tuaj. Nuk me vjen aspak mire te beje deklarime te tilla as kohe kam te harxhoj duke vendosur gure kilometrike me statements (sic) cdo muaj por ligjerisht duhet te jem ekzakt, i qarte e i prere. Jam kthyer ne Shqiposfere per te ndihmuar Shqiptaret, vendin tim e kedo qe ka nevoje per punimet e mia. Nuk jam kthyer ti hap pune vetes sot apo neser, a te behem me dhimbje koke sepse qytetari X ne shtetin XYZ, neser keq-interpreton dicka, me dashje a pa dashje, dhe deklaron neper gjykatat e botes: “u demtova se keshtu me tha Dr. Besi te DBMI’ Duke ju falenderuar per durimin dhe mirekuptimin tuaj, ju rikujtoj se ne cdo hap te DBMI eshte ndihma, dashuria, kujdesi e humanizmi per lexuesit e mi; jo kurimi dhe trajtimi juaj. Per semundjen qe keni te vetja, miqte, te njohurit apo familja, vizitohuni te mjeku juaj. #drbesi, #dbmi
Londer, 20 Prill 2018
40