Ngacmimi Seksual Dhuna Seksuale e Perdhunimi Nen Dhune dhe pa Ndihme Dhuna ne Familje - Abuzimi Domestik Dhuna ndaj Femres Rastet e Manifestimet te Dhunes Shkaqet & Pasojat e Dhunes Trafiku i Qenieve Njerezore & Skllaveria Moderne
*** Manual informativ per pasojat e dhunes, te cilat ndikojne te gjithe shoqerine tone.
***
Dr. Besi London, UK, 2017
TE GJITHA TE DREJTAT E REZERVUARA. Kopirajt © 2017 nga Dr. Besi per DBMI, Londer, UK. Lajmerim per e-liber sipas te Drejtes te Autorit. © Dr. Besi Qershor 2015 Te gjitha te drejtat e rezervuara:
Manual Mjekesor per Dhunen, Abuzimin dhe Pasojat e tyre.Ndalohet marrja e
materialeve te ketij libri, ndryshimi, riprodhimi, kopjimi, shperndarja dhe publikimi i tyre; ne cdo forme, nga kushtdo tjeter, pervec © b.bestar Londer, Britani e Madhe. Edicioni i 2-te.. eBook copyright notice An ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death. Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted. Copyright prevents anyone from: copying author’s work distributing copies of it, whether free of charge or for sale renting or lending copies of intellectual work performing, showing or playing other’s work in public making an adaptation of anyone else’s work putting it on the internet Only the author owns the copyright, unless the author has legally transferred the rights to another party (in writing).
UK, copyright protection is enforced by IPO, Intellectual Property Office. Copyright is an automatic right protects eBook authors for 70 years following death.
In the USA, copyright protection is enforced by U.S. Copyright Office. Copyright is an automatic right and protects eBook authors for 70 years following death.
Intellectual property is protected by copyright in other countries through international agreements, The Berne Convention
All rights reserved for: Manual Mjekesor-Juridik-Social per Dhunen, Abuzimin dhe Pasojat e tyre. © 2015 Dr. Besi © b.bestar, June 2015 London, United Kingdom Copyright © 2017 by Dr. Besi. All rights reserved. No part of this book may be used,reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews. For information contact; Doctor Besi Medical Information. Book & Cover design by b. bestar
| 1st Edition: August 2012 | 2nd Edition: May 2015 | 3rd Edition: January 2017
Manual per dhunen e abuzimin, raporti ligjor dhe statistika per profesionistet e mjekesise, juristet, mesuesit, studentet & sociologet, Te dhena, fakte dhe analiza per te gjithe Shoqerine
Humbje e shpreses, stres i vazhdueshem, lenie pasdore e vetvetes, renie e produktivitetit ne pune, pagjumesi, tension constant, frike, terror psikologjik, crregullime mendore, pasoja ne shendetin fizik, depresion klinik e mendime suicidale, keto i provon nje viktime e Dhunes. DBMI
DBMI
1 Ngacmimi Seksual (Sexual Harassment) Ngacmimi
Seksual
eshte
problem
mbare-boteror;
legjislativ,
shoqeror, i biznesit, i familjes dhe i individit; si dhe problem i profesionisetve te mjekesise. Termi ngacmim, realisht eshte abuzim, e ne raste kalon ne kercenim ekzistencial kur nje femer kushtezohet me vendin e punes. Te gjithe duhet ta kuptojne se ne keto nivele po luajne me teper se me nje "jo" Efekti te Femrat. Duhet bere nje dallim thelbesor ndermjet ngacmimit te lehte, te bezdishem e te perkohshem; te ciles i pergjigjesh - jo; me “dhunen persistente mendore e ambientin agresiv te krijuar rreth saj" kur refuzon qellimin e
ngacmuesit. Disave u vjen turp, u duket se e kane fajin vete, i kane duart e lidhura, e s'duan te antagonizojne punedhenesin. Shume jane te kushtezuara nga ana ekonomike. Sot kjo trajtohet si forme abuzimi seksual e psikologjik. Nga legjislatori te njeriu i zakonshem njerezit duhet te edukohen, se eshte e papranueshme e kunder-ligjit. Ngacmimi Seksual ka vetem 3 - 4 dekada si term ne ekzistence por vitet e fundit fushatat ndaj tij jane intensifikuar. S’perjashtohet askush nga bota akademike tek fabrikat e prodhimit, e jo gjithmone personi eshte ne pozicion superior. Mund te jete klient, profesor, student, mik apo i/e panjohur. Klasifikohet si i tille nese eshte i perseritur. Sot perdoret ngacmimi dhe ne metodat elektronike te komunikimit, ligjet e shume vendeve i kane perfshire dhe lene hapesire kur stimuli derogator vjen nga telefoni, kompjuteri, forumet e mediat online; per personat publike si dhe ato private.
DBMI
Keto jane tipa predatore, te cilet nga jashte kultivojne imazh te respektueshem; kur jane vetem me viktimen, direkt a indirekt, sjellja e tyre ndryshon. Disa here kalojne ne agresivitet dhe perdhunime. Prandaj duhen programe ne disa drejtime: (a) njohja e problemit (b) edukimi i punonjesve meshkuj e femra (c) njohuri ne legjislature, ligjet e rregullat ne pune (d) format e raportimit dhe ankesat (e) te kerkuarit ndihme tek oficeret e ligjit (juriste, polici, prokurori etj) me perkufizim Ngacmimi Seksual eshte dicka “qe nuk kerkohet, nuk duhet dhe nuk tolerohet nga viktima� Si i tille ka shkaktuar mjaft probleme mjeksore, stres, depresion, ankth, e ndryshime te sjelljes. Shume femra perfundojne ne terapi, ka pasur raste vete-demtimi e vete-vrasje. Eshte e palejueshme ti demtosh nje femre karakterin e reputacionin, ta akuzosh a kercenosh, ta shtysh te heqe dore nga puna e shkolla, ti besh te humbe besimin te vetja e te te tjeret, dhe ti ndikosh direkt shendetin; me shenja si: pagjumesi, stres, ankth, depresion, ndjenje trupi, ndjenje faji, dhimbje koke, crregullime ne ushqim, rritje e presionit te gjakut, mendime per vetevrasje etj.
7
Dhuna
Keto shenja mendore e fizike, shqetesojne mjekun e viktimes si dhe kemi humbje te efektivitetit ne pune per shoqerine. Se fundmi, traumat ne familje jane te pallogaritshme. Femrat qe ankohen, disa here trajtohen si problematike dhe ndodh qe viktima shpesh kthehet ne te akuzuar. Ajo rrezikon turperimin ne mes kolegeve, drejtuesve ne pune, studenteve, familjes dhe bile dhe miqve te saj. Ka raste qe jane bere shenjester per agresione te metejshme, qofte ne reputacion, punesim apo dhe nga ana fizike. Disa here eshte pare qe vete femrat nuk jane solidare dhe behen “hostile” ndaj nje femre tjeter qe ankohet, shpesh per te “fituar besimin e kolegeve meshkuj” ose per tu treguar e devotshme duke “deklaruar” indirekt se une s'jam problematike.
Evolucionet Ligjore “Ligji i Barazise ne Punesim” i 1988-es ne Izrael e quan krim per nje punedhenes te marr hak nese nje femer e punesuar prej tij e refuzon, dhe ai e heq nga puna.
Keshilli Europian ne Maj te 2002-it beri direktiven qe “ndalon ngacmimin seksual ne vendin e punesimit, emertuar si Diskriminim Seksual e Dhune ndaj Dinjitetit personal”
Kina e futi ne 2005-en duke e plotesuar me “Suplementin e Shangait” ne vitin 2006. Ndersa,
Kombet e Bashkuara ne "Rekomandimet e Pergjithshme te Konventes te Eleminimit te te gjitha Formave te Diskriminimit ndaj Gruas," e perkufizon “ngacmimin seksual” si: “sjellje e pa mireprirur si kontakt fizik e fjale, fjale me ngjyrim seksual, duke treguar pornografi apo kerkuar favore seksuale, qofte me fjale apo me veprime.“
8
DBMI
Sjellje e tille eshte poshteruese, dhe mund te sjelle probleme te Sigurise dhe Shendetit, eshte diskriminuese kur femra ka arsye te besoje se refuzimi do i sjelle dizavantazhe ne pune, karriere dhe kur i krijohen nje ambjent pune agresiv”
Konventat Europiane e quajne “ngacmimin e presionin seksuale” te palejueshem / te ndaluar. (prohibited)
Ne France ky problem madhor per Shoqerine eshte jo vetem ne Kodin e Punes por dhe ne Kodin Kriminal Francez. Ceshtja shkoi ne Gjykaten Supreme dhe shume personalitete i kane shkruar presidentit te votohet nje ligj per qartesimin e plote te perkufizimit ligjor ne raport me kriminalizimin e saj. U arrit votimi ne 2012.
Zvicra shkoi me tej, duke dhene nje perkufizim shume me te gjate, perfshire “mbusha-mendjen, premtimet, kercenimet e cdo lloj presioni ekcesiv, per favoret seksuale”
Britania me shume qartesi dhe pa asnje ekuivok e konsideron ngacmiminseksual si nje “kercenim direkt te Dinjitetit te Femres dhe ulje te Personalitetit te saj”
*** Per hir te realitetit duhet permendur ana tjeter. Ne Perendim ka disa femra qe bejne akuza fallco dhe hedhin punedhenesit ne gjyq per demshperblime monetare. Duhet nje fushate e disa te tilla, me objektiv te qarte ne organizma dhe ne institucione punesimi:
”Ngacmimi Seksual: Duhet Raportuar - Hetuar - Denuar” Asgje nuk inkurajon me teper se heshtja!
9
Dhuna
Ndryshe keto raste do jene ne rritje, shume femra do e pesojne nga nje problematike e tille; dhe te jemi te sigurte, se kjo nuk eshte “pune per femrat, e puna e tyre� (vetem) eshte problem i shoqerise. Mjekesia e ka njohur me kohe kete problem, dhe i mbeshtet femrat qe vuajne nga stresi si pasoje e ngacmimeve e abuzimeve seksuale. Raporti i cdo mjeku eshte dokument ligjor per punedhenesit qe heton ne forma administrative si dhe neser per policine e gjykaten.
E dini se shumica e Infarkteve ndodhin nga ora 8-11 e mengjesit te dites se Hene? Ketu futet frika e stresi, nje faktor ekstra qe kaplon gjithe gjendjen e njerit, ndikon parametrat fiziologjike te tij, dhe tere shendetin. Disa studime kane treguar se ka femra te ngacmuara per nje kohe te gjate, te cilat kalojne stres krejt te ngjashem me ato femra qe kane qene viktime e perdhunimeve dhe/ose dhunes fizike.
10
DBMI
2 Dhuna Seksuale dhe Perdhunimi Ne 1998 - en, 18 vjecarja Linor Abargil, perfaqsonte Izraelin. Kur i therrasin emrin se fitoi kuroren e Miss World, asaj i dalin lote. Vetem 6 jave me pare agjenti i saj, e kishte perdhunuar ne nje forme ekstreme ne Milano te Italise. Ndaluar ne nje rruge te shkrete, mbyllur gojen, vene nje thes mbi koke, ku nen kercenimin e thikes e perdhunon gjithe naten. Me vone thirret me marifet ne Izrael, ku arrestohet dhe denohet. Pasi Policia Italiane e pati lene te lire. Gjate kesaj kohe Linor shpallet Miss Bota.
Linor pasi kaloi te gjitha ndjenjat qe provojne viktima e ketyre akteve, ben ne nje dokumentar per te cilin ju desh 4 vite pune e intervista me femra ne situata te njejta, te quajtur “Brave MissWorld�
11
Dhuna
Sot ajo eshte 34 vjecare dhe nene e 3 femijeve, qe po lufton te edukoje te tjeret dhe shpreson se grate e dhunuara duhet te flasin “dhe ne mos e raportojne aktin e dhunshem te organet ligjore, femrat duhet te flasin me familjen e miqte, vetem dashuria eshte ajo qe heq friken, fajin e turpin� Pasi pane filmin disa gra deklaruan se jane perdhunuar dhe bile jane martuar me dhunuesin e tyre, se u dukej vetja pa vlera e askush nuk do i pranonte me. Femrat duan struktura mbeshtetese dhe perkrahje. Nje femer e dhunuar jeton me frike gjate gjithe jetes, kujton se cdo burre eshte dhunes-potencial dhe humb besimin te te tjeret. Nese profesionistet, nga sherbimet sociale, shkollat, policia, gjykatat, mjeket e infermieret; deshtojne ne punen e tyre; besimi te gjithshka tjeter do bjere. Veshtiresite ne raport ne perdhunimet Asnje krim tjeter madhor - sic jane vrasja, plagosja e vjedhjet - nuk paraqet me shume veshtiresi ne statistikat e sakta kombetare se perdhunimet. Nje raport i OKB-se, i komisionuar per 65 shtete dhe plotesuar nga qeverite e tyre, tregon se Policite e tyre kane regjistruar 250.000 raste perdhunimesh apo dhunime te mbetura ne tentative. Ka disa shkaqe pse perdhunimi jo gjithmone raportohet nga femrat, sepse: (a) kane frike (b) nuk kane mbeshtetje (c) ndihen fajtore (d) autoritetet nuk i trajtojne gjithmone me korrektese e seriozitet. (e) reputacioni, turpi dhe stigmatizimi shoqeror (f) terrori qe ndjejne kur duhet te pyeten ne gjykim dhe ri-jetojne traumen. (g) perqindja e ulet e denime ne rastet e perdhunimeve nga gjykatat, si dhe faktore me specifike qe mund te jene me baze kulturore apo individuale.
12
DBMI
Nje studim ne Turqi, vuri re se 33% e oficereve te policise ishin dakort me vezhgimin se “disa femra e meritojne perdhunimin” ndersa 66% e tyre pranuan se “pamja e jashtme dhe sjellja e disa grave i ben burrat qe ti perdhunojne ato” Por ky fenomen eshte ne rritje sot ne cdo vend. Studime dhe Statistika
Shoqata e Mjeksise Amerikane raporton: “dhuna seksuale e perdhunimi ne vecanti, konsiderohet krimi i dhunshem me pak i raportuar ne shoqerine tone” (American Medical Association 1995) Kur pyeten grate e dhunuara, si shkak kryesor per mosraportim te dhunes seksuale ato thone se kjo eshte ceshtje personale e private.
Studimi i Qeverise Britanike per vitin 2007, thote: “kerkimet e bera sugjerojne se 75% - 95 % e krimeve te perdhunimit dhe dhunes seksuale nuk raportohen ne polici”
Nje raport i BBC-se percakton se ne nje vit ka ~85.000 perdhunime ne Britani, ky numer d.m.th qe 230 femra perdhunohen cdo dite. Vetem 800 persona kane vuajtuar denim me burg, kjo shifer eshte gati 1 person burgoset per cdo 100 raportime.
Nje studim i 2009-es nga nje organizate bamiresie (NSPCC) tek te rinjte e moshave 13-18 vjec, zbulon se 33% e vajzave dhe 16% e djemve kane provuar dhunen seksuale, dhe gati 250.000 vajza adoleshente vuajne nga abuzimi ne cdo kohe. 12% e ketyre djemve kane pranuar se kane ushtruar dhune seksuale ndaj partnereve dhe kete e pohuan dhe 3% e vajzave.
13
Dhuna
Anketa nga “Kriza a Perdhunimit” (Rape Crisis) ne 1.000 femra, vuri re se ato kujtojne qe nje grua nuk e cila nuk proteston dhe lufton, nuk ka provuar perdhunim ne trupin e saj. Kurse 60 % e tyre mendonin se nje femer nuk eshte perdhunuar nese ajo nuk ka thene Jo, ne menyre deklarative.
Mumsnet, ne 2012 publikon se ne mes 1609 femrave 10% e tyre jane perdhunuar.
Ndersa The Havens, ne nje vezhgim gjeti se gati 50% e meshkujve Britanike, te grup-moshave 18-25 vjecare nuk e konsiderojne perdhunim, te forcosh nje femer e cila ka ndryshuar mendjen te vazhdoje aktin seksual.
Marrim statistika nga Britania, shoqeri e zhvilluar, per te cilen thuhet se “eshte nder vendet me te sigurta ne planet qe te jesh nje femer” per te ilustruar, se ndryshimet duhen bere te mentaliteti yne. Realiteti dhe Mentaliteti Abuzimi, dhuna seksuale e perdhunimi i nje femre, vertete jane akte kriminale qe i vuan ajo si invidid por ne afat te gjate ndikojne te gjithe shoqerine. Pesonalitetin e saj, familjen, miqte dhe me teper se kaq. Kushdo qe njihet me nje rast te tille, duhet te inkurajoje viktimen te flase, nenat ti edukojne femijet e tyre me respekt ndaj femres, dhe shoqeria te shperndaje me ze te larte mesazhin se femra nuk eshte “prone” dhe kur thote Jo, ajo do lexuar sic eshte: Jo! Vendi, veshja provokative, gjendja e pamundshme (alkohol ne sistemin e saj) dhe cdo rrethane tjeter; s’jane shkak, as shtyrje, per dhunuesin dhe askend tjeter, te thote “vete e kerkoi” Krim eshte krim, do trajtuar e analizuar si i tille, shoqeruar me denimet perkatese
14
DBMI
Statistikat variojne ne cdo shtet e jane shume te veshtira te mblidhen, por mendohet se shumica e perdhunimeve ndaj femrave kryhen nga persona te cilat ato i kane njohur me pare. Burri, burri i ndare, nje i dashur, apo nje i dashur qe e ka lene, kolegu i punes, nje mik, mik i njohur pak, babai, kusheriri, vellai etj.
Shancet qe nje femer te perdhunohet nga nje i panjohur jane 20%. Nga nje i njohur, jane 80%. Ne cdo 10 raste dhunimesh, 4 prej tyre ndodhin ne shtepine e saj. Mendohet se gjate jetes 1 ne 6 femra perdhunohen.
Dhe se fundmi, duhen llogaritur dhe pasojat tek vajzat, sa me e re te jete nje femer ne moshe (femijet) me shume frike kane ato, dhe me pak i raportuar eshte ky krim. Raportimet, mbeshtetja dhe denimet, duhet te shkojne krah per krah me edukimin e shoqerise. Sipas wonderlist.com nga ku eshte marre dhe foto, keto jane vendet e para ne bote me numrin me te larte te dhunes seksuale dhe perdhunimeve.
15
Dhuna
Pasi DBMI publikon linkun e ketij studimi dhe filmin e Linor Abargil ne Twitter, producentet e pane & lane 1 pelqim, prova me print-screen.
16
DBMI
Mos hesht! Qarte, shkurt e thjeshte: "Dhuna Seksuale e cdo lloj dhune ndaj nje Femre, perfshire dhunen domestike; jane Akte Kriminale!! Dhe te denueshem si te tille, nga legjislacionet e shteteve perkates. Sic eshte publikuar nga DBMI, ne 3 platforma digjitale, me 04.Janar. 2015
DMBI ka shkruar dhe do shkruaje per kete ne aspektin "Mjeksor, Ligjor, Familjar e Social" te ndergjegjesojme qofte dhe 5 lexues, qe jo vetem eshte krejtesisht e papranueshme; por keni detyrim te asistoni nje femer qe po dhunohet; dhe / ose duke kerkuar ndihmen e Organeve te Rendit Publik. Duke analizuar aspekte te ndryshme te perdhunimit, duhet stresuar se pavaresisht moshes shume femra jane viktima, ndersa eshte vene re % me e larte ne grup-moshen 1735 vjecare. Po ashtu, traumat fizike e mendore jane shoqeruese per nje kohe te gjate, kujtimet ne trup & mendje ngelen me viktimen ndoshta per te gjithe jeten.
17
Dhuna
Ka raste qe perdhunimi mund te shoqerohet me shtatezanine e femra vendos te mbaje femijen. Njihen ceshtje kur viktima merr semundje seksuale te transmetueshme gjate aktit te dhunshem. Shtojme nje fakt tjeter, dhuna seksuale ndaj meshkujve e cila eshte ne raport me te vogel per vete fizikun e fiziologjine e tyre por ekziston, dhe cdo dite dalin shifra e denoncime te reja. Ne te gjitha qe kemi shkruar nuk duhet lene jashte fakti dhe krimi, se ka raste te dhunes seksuale dhe perdhunimeve ndaj femijeve dhe moshave te mitura. Sensibilizimi nga DBMI po jep rezultate. Dikush pyet: abuzimi seksual legjislacioni, Google e sjell te DBMI. Search Engines, sjellin individe per info mjeksore, e jo vetem. Duke pare pyetjen ne fig., vendosa ta postoj. Individi te jete i / e bindur "se legjislacioni per Abuzimin Seksual" ekziston per viktimen dhe viktimizuesin. Zoteri / Zonje - nese na lexoni - drejtohuni Organeve te Rendit Publik ose nje Juristi.
18
DBMI
3 Nen Dhune dhe pa Ndihme & Sindroma Kitty Genoveze Kete vit u raportua nje lajm qe pershkoi te gjithe boten: “Një eksperiment social i kryer nga një televizion Britanik ka nxjerrë përfundim shokues. Dy vajza të vogla u shtirën sikur kishin humbur në një qendër tregtare, brenda një ore vetëm një grua e moshuar i pyeti në kishin ndonjë problem. Të paktën 600 të tjerë kaluan pranë tyre indiferentë. Motrat Uma, 7 vjeçe, dhe Ema, 5 vjeçe, e para me një lodër në dorë, tjetra me gishtin në gojë; luajtën rolin sikur kishin humbur në turmën e njerëzve. Pak metra më tutje, bashke me ekipin që mbante kamerat e fshehura ndodhej nëna e tyre. Por nëse në një kohë të shkuar, shumë prej të rriturve do kishin ndaluar për t’i pyetur vogëlushet ku prindërit, duket se kjo nuk po ndodh më. Empatia, kujdesi, altruizmi e qytetaria, ja kanë lënë vendin indiferencës e ftohtësisë së njeriut të kohëve moderne. Ne Kriminalistike “Sindroma Kitty* Genoveze” u fut dekada me pare, si simbol “i mos-kokecarjes” ne jeten e metropoleve. Kitty u masakrua disa here me thike e vdiq ne shkallet e pallatit; 37 persona e degjuan ate mbremje por asnje nuk nderhyri vete apo te therrase Policine. Kur i pyeten me pas, komshinjte e saj thonin: “menduam se e beri dikush tjeter kerkesen per ndihme”
Kjo quhet dhe “hollimi i
pergjegjesise sociale” kur ka shume njerez perreth dhe secili mendon se tjetri do beje / ose ka bere dicka, keshtu qe vete nuk ben asgje.
19
Dhuna
Ne Britani mund te jene keto rrethana "lehtesuese" (deri diku shpjeguese) Distanca tradicionale dhe efekti i ftohjes, i.e. nuk eshte puna ime. Stacioni i Victoria-s eshte arterie e madhe transporti dhe kalimtaret se kane mendjen. Shume prejt tyre mund te mendojne se prinderit jane afer. Njerezit kane ndrojtje tu afrohen femijeve; me te friken se mund te akuzohen per grabitje apo pedofili. Tani ka publicitet te shtuar e mbi-ndjeshmeri ne raport me femijet, pas deshtimeve te perseritura te Policise e Sherbimeve Sociale ne Rotherham. Ato me Jimmy Saville ne studiot e BBC-se dhe disa spitale. Krimet seksuale historike, po ndiqen nga grupe te posatcme te policise, pasi gra te ndryshme sot po deshmojne se jane abuzuar nga "celebrities" - njerez te famshem, te kultures e artit, kur ato ishin ne moshe adoleshente 13-16 apo 18 vjecare.
* Catherine Susan "Kitty" Genovese (1935 – 1964) ka qene nje vajze nga New York City, qe eshte vrare me thike perpara pallatit te saj ne Kew Gardens, New York, ne SHBA.
20
DBMI
4 Dhuna ne Familje - Abuzimi Domestik Ne Anglisht ka ngelur nje shprehje, qe shume njerez e perdorin pa ja ditur origjinen; “rule of thumb� Para vitit 1824, nje burri i lejohej qe ligjerisht te rrihte te shoqen, persa kohe qe shkopi ishte me i holle (ne diameter) se gishti i madh. Dhuna domestike eshte problem
social, mjeksia dhe organet e rendit jane ne front-line (sic) si te paret qe shohin dhe duhet te perballen me pasojat e saj.
Shoqata te
ndryshme mjekesh ne bote, nga ato per Urgjencen dhe Urdherat e Mjekeve ne pergjithesi, publikojne rregullore te cilat jane per manaxhimin e situatave te Dhunes ne Familje.
Mos te kemi asnje iluzion ne kete aspekt, viktimat e dhunes
21
Dhuna
domestike jane rreth nesh dhe ky problem na prek te gjitheve, ndaj kjo duhet pare si ceshtje e shendetit publik. Literatura mjeksore sot s’ka perkufizim unik, perdoren mjaft terma si: abuzim, dhune ndaj partnerit/-es, dhune nder-personale, rrahje-e-gruas, dhune ndaj femres. Pas cdo termi vjen nje argument, nese themi “dhune ndaj gruas” dikush proteston: po dhuna ndaj burrave?
Po ashtu,
literatura mjeksore s'ka dhene mundesi identifikimi nese burrat e abuzuar, jane viktima apo abuzues te cilet jane sulmuar me pas nga viktimat e tyre. Pra, problemi eshte mese kompleks.
Ne Amerike personi i cili ushtron dhune domestike eshte dikush “qe ka pasur marredhenie me viktimen per te pakten 3 muaj”
Ne Britani disa studime psikiatrike thone: "dikush qe pritej te ishte ne rol mbeshtetes”
Probleme ka dhe me termin dhune. Komuniteti mjeksor e publiku, fokusohen te dhuna fizike. Kjo mund te vleje fare mire nga nje i panjohur, jo plotesisht nga nje person me te cilin/ cilen ke marredhenie intime. Aty futet dhuna verbale, kontrolli ekonomik, kontrolli ne sjellje, dhuna mendore e se fundmi dhuna fizike. Referuar OBSH (WHO – WORLD HEALTH ORGANISATION) mund te themi: “... perdorimi me dashje i dhunes ose forces fizike, kercenimi dhe goditja, qe ose sjell, ose ka shume mundesi te sjelle, demtime, deme psikologjike, keqtrajtime, mungesa, dhe vdekje” Studimet ne Britani e percaktojne
termin - domestik per te gjitha “marredheniet intime, pavaresisht nese ka bashkejetese” Ndersa - dhune “si plagosjet dhe agresionin” Ketu nuk futen manifestimet jo-fizike te dhunes domestike, pasi keto studime jane marre vetem me perkufizimin e nje akti kriminal.
22
DBMI
Incidenca dhe Prevalenca. Meqe ka kaq shume debate e jo perkufizime te qarta ne literature, kjo do te thote qe krahasimet ne popullate nuk jane te te rregullta dhe as te sakta.
Nje studim i bere ne departamentet e urgjences ne Amerike, e nxjerr figuren e plagosjeve domestike ne 11.5%
Ne Britani nje studim konkludon, te pakten 1% e fermave qe vijne ne urgjence jane si rezultat direkt i dhunes domestike. Prevalenca gjate jetes ne dhunen domestike ne kete popullate ish 22%
Ne Skoci, ne nje studim nje-mujor, u pa se nga 60 gra te abuzuara 28 prej tyre ishin sulmuar ne shtepi.
Ne Australi nje studim me i gjere, tregon se 30.7% e femrave dhe 15.5% e meshkujve kane qene viktima te dhunes domestike.
Demografia. Shumica e viktimave jane femra por s’kemi te bejme vec
23
Dhuna
me nje ngjarje meshkuj tek femrat, tani ky problem njihet se prek edhe meshkujt. Faktoret jane te shumte, arsimi i ulet, keqperdorimi me alkolin, papunesia, paga te uleta dhe perdorim drogash.
Pasojat. Tashme pranohet se dhuna domestike eshte ceshtje e shendetit publik. Ka lidhje ndermjet saj e vete-demtimit, viktimat kalojne ne depresion me pasoja afatgjata ne shendetin e tyre. Nje studim ne SHBA identifikon nje fakt te qarte, personi i vrare nga partneri, ka qene ne urgjence te pakten nje here gjate dy vjeteve para vrasjes. Nje partner mashkull ne 33.6% te rasteve eshte pare se ka vrare nje femer, ndersa me pak se 8% te vrasjeve te meshkujve jane kryer nga nje femer. Ne Britani, 5.5% e krimeve totale jane bere nga nje partner, dhe eshte pare se per vitet 1997-1999, 12% e grave kane raportuar dhune ndaj tyre, perpara se te vriteshin.
24
DBMI
Femijet. Femijet e viktimave vuajne shume gjate ketyre episodeve. Si dhe evidencat statistikore tregojne se femijet qe jetojne me prinder te dhunshem, kane me shume shance te abuzohen ne familje. Por studime te tilla jane te veshtira te behen qe te mblidhen prova.
Demtimet. Ka disa demtime standarte me vlera te larta parashikuese ne abuzim-te-femijeve. Kete nuk e kemi per dhunen domestike,por hasen demtime ne koke, ftyre e qafe. Me e zakonshme eshte paraqitja e shpeshte tek mjeku. Po ashtu eshte vene re se shumica e grave qe paraqiten ne spitale pas ores 6 pasdite dhe perpara 6 te mengjesit, jane ne grupin te dhunuar, sesa ato femra te paraqiten jashte ketyre oreve dhe kane demtime aksidentale. Shume viktima paraqiten me demtime te vogla, qe nuk kerkojne shume trajtim mjeksor. Si te kuptojme se ka Dhune Domestike.
25
Dhuna
Kjo nuk eshte aspak e lehte per personelin mjeksor. (a) kriteria ne literaturen boterore nuk eshte standarte, nese do nisemi me “hetime rutine” (b) shume mjeke dhe infermiere” mund te mos pranojne kete. (c) konfuzioni dhe mos-pasja e perkufizimeve te qarta, ka sjelle qe shtetet nuk bejne dot “programe skanimi e parandalimi” sepse nuk e dime plotesisht natyren e dhunes domestike. (d) shumica e studimeve jane bere nga organizata bamiresie e ato qe ndihmojne viktimat, dhe nuk munden te ndihmojne kedo (e) sapo te identifikohet incidenti domestik, asnje nuk e di se nderhyrja e autoriteteve mund te provokoje shtim dhune. (f) deri me sot nuk ka evidence te mjaftueshme qe te “skanohet cdo femer” qe vjen ne departamentet e urgjences e institucionet mjeksore.
Si ta dallojme Dhunen Domestike. Ka shume rendesi qe mjeket te jene ne gjendje te pergjigjen me korrektese dhe te ofrojne ndihmen e plote qe jep institucioni ne te tilla raste. Do ishte ideale sikur cdo vizite te jete ne nje dhome private me mjekun qe viktima te kete me shume besim. Por shpesh partneret inkurajohen te jene pjese e procesit ekzaminues. Nese do behej standarte per te gjithe qe partneri te prese jashte, ai / ajo qe insiston te rrije me te semurin, do dukej me i dyshueshem. Ketu ka veshtiresi per te huajt qe nuk flasin gjuhen e vendit ku jane. Prandaj mjeket duhet te perdorin perkthyesit zyrtare. Ne Britani ka rregulla ku nje grua gjate periudhes ante-natale, intervistohet te pakten nje here e vetme nga personeli mjeksor. Pyetjet duhet te jene te thjeshta, te kuptueshme dhe jo paragjykyese.
26
DBMI
Ne SHBA, kur pyetjet jane bere ne menyre te tille, u arrit qe shkalla e zbulimit ne incidente te dhunes domestike te rritej nga 1% ne 18% Po ashtu u vu re, kur pyetjet i bente personeli mjekesor i seksit femer, viktimat u besonin me teper se personelit mjeksor mashkull. Pyetjet standarte jane:
A te kane goditur me grusht, shkelm, ose ne forme tjeter gjate vitit te fundit? A ndiheni te sigurte ne kete marredhenie qe jeni? A ka partner nga marredhenie e meparshme qe ju ben te ndiheni te pasigurte?
Problem del dhe me personelin mjeksor, pasi shpesh besohet se dhuna domestike nuk ndodh ne grupet me te ardhura te larta. Mjeket ne shume raste nuk ndihen mire te bejne pyetje te tilla, disa kane frike se mos ofendohet pacienti dhe te tjere mendoje se kjo ul besimin ne marredhenien mjek-pacient. Shume shtete kane ligje mandatore qe kur nje mjek kupton e provon (qofte dhe dyshon) per dhune domestike duhet ta raportoje kete tek policia e sherbimet sociale. Pacientet duke e ditur kete nuk hapen me mjekun. Si te sillemi me nje viktime te dhunes domestike. Prioriteti eshte trajtimi i demtimit fizik. Pas kesaj duhet qe demtimet te rekordohen ne kartelen klinike e te behen fotografite perkatese. Duhet bere pyetje specifike nese viktima ka femije. Duhet pyetur me tej nese keta femije jane ne rrezik dhune, duke i pyetur direkt dhe duke perfshire sherbimet sociale. Nje shqetesim i tille duhet te aktivoje disa mekaznima shteterore qe te kujdesen femijet. Viktima duhet te kuptoje dhe te sigurohet se dhuna domestike eshte antiligjore. Eshte mire qe Policia te vije te takoje te departamenti i urgjences. Shpesh viktima s'pranon kete gje, nga frika e dhunes se metejshme
27
Dhuna
apo se humb perkrahjen ekonomike. Ka dhe “safe houses� ku viktimat cohen ne shtepi te posatcme dhe adresa e te cilave nuk i tregohet personit te dyshuar qe i ka dhunuar, qofte ne rastet kur ka perfshirje apo ne ato qe s'perfshihet policia. Shancet jane per cdo mjek gjate karrieres, te takohet me nje viktime te dhunes ne familje. Pacientet qe raportojne kete direkt e kerkojne ndihme nga personeli mjeksor duhen ndihmuar te kontaktojne policine nga / dhe ne/ institucionin mjeksor, qe pa dalur prej aty. Keshilla per Personelin Mjeksor si te kuptojne Dhunen Domestike Dhuna Domestike shpesh nuk i tregohet personelit mjeksor. Dhuna Domestike prek grate dhe burrat. Kur pacienti pyetet vecmas, shancet per ta zbuluar problemin rriten. Kur nje partner pohon se ka dhune domestike, ka mundesi qe femijet jane ne rrezik. Duhet shpejguar tek viktimat se dhuna eshte ilegale dhe e papranueshme. Kontakti me policine e organizatat qe mbrojne viktimen, duhet ofruar nga siguria e spitalit, pa dalur prej aty. Nje pasqyre te dhenash per Dhune Domestike ne Britani Dhuna Domestike ze 16-25% te krimeve te dhunshme. Nje incident i tille raportohet ne polici cdo 1 minute. 45% e grave & 26% e burrave kane qene viktima, te pakten nje here ne jete. Ne nje vit ka 13.000.000 incidente te shkeputura, me dhune a kercenime dhune, ndaj femrave nga partneret ose ish-partneret. Femrat kane me shume shance te jene viktima te perseritura,e te dhunes seksuale: 32% e grave viktima kane provuar dhune domestike te pakten 4-5 ose me shume here. 54% e perdhunimeve ne Britani, vijne nga partneri ose ish-partneri i femres. Mesatarisht 2 femra ne jave vriten nga partneri ose ish-partneri.
28
DBMI
5 Dhuna ndaj Femres dhe Mentaliteti i Traktorit Kur shkollari Yehuda Bauer flet me studentet e tij, thote: “Historia s'eshte vec per data e ngjarje por duhet te njohim historite e Individit” Here pas here jemi munduar ti ilustrojme mesazhet tona, me ane te “mini-historive” nga individide te ndryshem. Dhe kjo foto e marre nga timeline e Facebook-ut, na tregon dicka. Dr Bauer ka thene: "Ju nuk do jeni Viktima. Ju nuk do jeni Agresori, por mbi te gjitha ka rendesi te mos jeni Indiferenti!” (bystander) publikuar te eArkiva DBMI me 20 Janar 2015
29
Dhuna
Eshte fakt i pranuar, se nje mentalitet i dhunshem prodhon dhune. Historia qe marrim per ilustrim eshte e thjeshte, nje vajze poston: "cdo benit nese e dashura (i dashuri) ju tradheton?"
Pergjigjen 1-2-5
persona, e i gjashti thote: “E Kisha Ngreh Zhag me Traktor” Se si eskalohet kjo dallohet nga mesazhet por koncepti grafik ku mendja shkon ne ekstreme te tilla; largon cdo tentative mbrojtje; ndoshta ishte shaka. “Do ta mbys, ate a veten” e me ikona te qeshura. Prape ne bisede publike jane te veshtira te justifikohen. Ketu perversioni i tortures kalon ne permes nje procesi te gjate mendor. Traktori makine e madhe, e zhurmshme dhe e fuqishme, a ka “vegel” me te pershtatshme? ... sipas mendjes se semure qe e shpreh. Perballe nje makinerie me kapacitet te tille, “femra e marre zhag” do perfundoje si lecke e grisur. Asgjesim total. Megjithese ka (edhe) forma te tjera dhune, te gjuhet ne gure a te vritet sipas stilit te Talebanit, ai zgjedh traktorin. Vdekje ne agoni, e perzgjatur. Tradhetia barazohet me Jeten. Ka test te thjeshte per keto gjera, ne do i shkonim perversionit deri ne fund: "po sikur te tradhetoje ti – nuk i dihet njerez jemi – e ve firmen ketu - qe te terheqim ty me traktor?” Sigurisht jo. Kemi shkruar se dhuna ndaj femres eshte ne permasa te medha. Kur 1 ne 2 femra ne Britanine e Madhe, peson te pakten 1 here ne jeten e saj nje forme abuzimi a dhune, cfare ndodh ne Shqiperi? Shikojeni dhe nje here ate foto. Mos i largoni syte. Si veprohet ne raste te tilla? Ekzakt si keshillon Dr Bauer, qofte ne raste historike (krime, diktatura, holokaust) Heshtur.
qofte ne socio-individuale, si dhuna ndaj femres; Nuk Duhet
Ligjet s’mjaftojne dhe as NGO-te, disa workshops me
fletushka te printuara 4 here ne vit, nuk i zgjidhin keto probleme. Nje Shoqeri qe nuk eshte ne gjendje te mbroje Femren, s’ka progres dhe zhvillim. Dhe e ka nje arsye per kete, jo aq te “traktori” se sa te Indiferentet qe heshtin. Lexues, mos u beni bystanders (sic)
30
DBMI
6 Sezonet Festive sjellin rritje te Dhunes Mjeksia ka doze te larte dhe te shendetshme skepticizmi ne raport me “festivitetet e konceptin e lumturise.” Aty ku ka grupime e alkohol shpejt vijne problemet. Gjate periudhave te tilla shtohen paraqitjet e pacienteve si pasoje aksidentesh por dhe dhune. Sipas nje parimi bazik, per cdo mjek “lumturi eshte evitimi i dhimbjes” Prioriteti vihet aty ku e ka lene natyra. Vertete ngelet faktori nominal qe redukton “te gjitha arritjet e tjera te mjeksise” por keshtu duhet te jete. Ne raste dhimbjeje secili nga ne deshiron ti largohet; aty bie oreksi, ndalon normaliteti e secili kerkon qe dhimbja te largohet me cdo kusht. Ka dhimbje dhimbje fizike e psikologjike por pak gjera jane me te dhimbshme per individin dhe shoqerine sesa kur vuan dhe sheh dhunen mbi nje femer.
31
Dhuna
DBMI e ka trajtuar disa here “problemin e dhunes domestike e te abuzimit seksual ndaj femrave” gjate periudhes qe jemi ne ekzistence si projekt mjeksor online, e vazhdojme te sensibilizojme. Hapi i 2-te per personelin mjekesor, pas “tentativave per te larguar dhimbjen me mjekimet, kurimet, qetesimet e asistim ne plage trupore e mendore” eshte te kontaktojne organet e rendit publik per te eleminuar kercenimet e mevonshme; u perket atyre te ofrojne mbrojtje fizike ndaj individeve te dhunuar e te kapin dhunuesit.
Historikisht gjate sezoneve festive dhe sipas statistikave te (1) policise (2) organizatave qe mbrojne grate, dhe (3) departamenteve te urgjencave; ka rritje te ndjeshme ne Dhunen Domestike, krahasuar me periudhat e tjera. Faktore kontribues jane stresi i shtuar, problemet monetare, borxhet, dhe per shume personave ngelet konsumimi i larte i alkoholit; te gjitha se bashku shtojne incidentet e dhunshme. Personat e perfshire ne abuzime fizike e mendore, ndaj femrave, gjate kesaj periudhe, atyre ne familje apo te panjohura, jane te vetdijshem marrin pjese ne akte kriminale; dhe si te tille i denon ligji i shteteve perkates.
32
DBMI
7 Ne kete kapitull, deri ne fund te ketij manuali, do trajtojme shkaqe nga ana mendore e sociale te cilat kontribojne ne vete-demtimet dhe tek dhuna.
Treatment-Resistant Depression – TRD Shkruan nje nene me 3 femije. Te 3 nen 10 vjec. E divorcuar 6 vite me pare. Me depresion qe 8 vite. Njeri femije eshte me special needs. Kemi nje grua Shqiptare, te vetme, ne nje shtet Europian; mbeshtetja e fundit qe i ka ngelur eshte mjekesia. Terapia nuk po i jep rezultate. Pasi tregon ecurine, me shkruan:
Marrim shpesh mesazhe nga komuniteti, megjithese theksojme nuk ka rubrike Pyet Mjekun. Disa nuk jane rutine si te tjerat. Kesaj i jam pergjigjur disa dite me pare, per implikimet ne shume individe me depresion per vite me rradhe. Mund te perdoret nga profesionistet per te ndricuar me teper kete problem dhe pasojat qe mund te vijne prej tij.
33
Dhuna
Zonje, Jam pak i cuditur pse s’jua kane shpjeguar por supozoj se keni hyre procesim rutine. Sistemi jep nje ilac te ri, deri ne viziten tjeter. Ju keni Depresion-Rezistent-Ndaj-Trajtimit. (treatment-resistant depression) Termi eshte pak ekstrem dhe mjeket nuk duan asnje pacient te bjere ne kete kategori, por ndodh.
Studime te ndryshme japin shifra deri ne 45% Sipas Dr. George Papakostas, director of Treatment-Resistant Depression Studies in the Department of Psychiatry at Massachusetts General Hospital; depresioni qe nuk i pergjigjet trajtimit mjekesor - quhet dhe depresion refraktar - konsiderohet i tille pas dy kurash ose 2 anti-depresanteve. Gjithshka Nuk eshte e Humbur
1. Vazhdoni kontaktet me mjekun. Problemet, stresi e depresioni ku keni rene prej vitesh nuk jane konduktive me rutinen, si dhe te cojne drejt vete-izolimit.
34
DBMI
Studimet gjenetike, elektrofizologjike dhe neuro-imazheria po hetojne shkaqet e ketij depresioni rezistent ndaj terapise. 2. Ka teori qe disa paciente mund te kene probleme te tiroides, qe imiton depresionin. Ka qe jane me crregullim bipolar. Ka me depresion te shkalles se ulet (distimia) Prandaj, keni nevoje per evaluim te sakte ne diagnoze. 3. Depresioni duhet trajtuar me strategji multi-planeshe. Ka qendra komunitare e shoqata per shendetin mendor, te cilat ndihmojne dhe ne anen sociale. Bazuar ne ato qe me shkruat, supozoj nuk jeni aq e hapur me mjeket tuaj. Ne shtetin tuaj - nese do u tregoni te gjitha profesionisteve te shendetit - do ndryshojne strategjine, dhe ndihma do jete disa here me e larte. Ju keni 3 femije, ka ndryshim themelor kur i thua doktorit jam e merzitur, jam e depresuar dhe ne diagnoze depresioni klinik e barna, me “do vrisja veten por…” 4. Keni nevoje dhe per keshillime psikologjike nga eksperte te sjelljes dhe problemeve mendore. [psychological counseling (psychotherapy)] 5.Nje
dege
e
mjekesise
qe
quhet
farmakogjenomika
ose
farmakogjenetika, ndihmon ne keto probleme. Keni kohe nen mjekim jo-funksional dhe mund t’ja sugjerosh mjekut - testi gjenotipit citokrome p450. Ne Anglisht, cytochrome P450 (CYP450) genotyping test. Eshte kompleks per ta kuptuar ju, lidhet me disa enzima qe ndikon njerez te ndryshem ne forma te ndryshme. 6. Po ashtu, ka terapi elektroshoku te sigurte (jo si ke pare ne filma) Efekt anesore qe raportohet nga pacientet eshte humbja e kujteses. Nuk ta keshilloj por vendimi eshte i juaji.
35
Dhuna
Ka stimulim magnetik transkranial e stimulim te nervit vagus (Electroconvulsive therapy (ECT).Transcranial magnetic stimulation (rTMS). Vagus nerve) Keto opsione qe te kam shpjeguar, duhet ti bisedoni me mjekun tuaj. Korrespondentja ka qene dakort me publikimin mesazhit & pergjigjes. Individet ne kete situate, mund ti ndihmoje me informacion per: Treatment-resistant depression. DBMI Publikuar ne Londer, GB 08.05.2016.
Xhentellmeni ACARUES –pikure nga Berthold Woltze 1874
36
DBMI
37
Dhuna
Autopsia e nje Abuzimi DBMI·Thursday, 23 June 2016 Duke pare se publikojme dhe pjese sociale, ne sjellje, motivacion, psikologji etj, ka lexues qe shkruajne per probleme personale. Mesazhi qe me con kjo 19 vjecare, eshte prekes por dhe tipik per lidhje te tilla. Mund ta quash text-book. Kam nje te dashur 26 vjecar - me shkruan - “ne rrethana normale eshte normal” qe ketu e kupton se gjykimi i saj eshte kompromentuar, i.e konfuze Por kur ai zemerohet ndryshon krejtesisht (justifikimi) Pi, shan, bertet dhe qellon (qellon?) Mua nuk me ka qelluar, nuk e besoj se do e beje. Kur nxehet ai, i bie sendeve me shkelm e me dore, nje here ka thyer dollapin, bile qellon dhe me grusht ne mur (murin nuk besoj ta kete thyer) Prape megjithese ja njoh zemren kam frike (Sigurisht, je vec nje adoleshente. Profesioniste te tranjuar me dhunen e kane veshtiresi te rrine te qete kur dikush grushton, shan e bertet) se krijon atmosfere frike dhe te gjithe na degjojne (tipike sjellja e nje viktime, “turpi nga te tjeret”) Gjithmone kur qetesohet kerkon falje dhe behet shume i dashur (deri rradhes tjeter?)
Kam shpjeguar keto dite zemerimin, dhe do shtoj serish njeriu krijon nje outlet ne varesi te rrethanave dhe sa i sigurte ndihet.
38
DBMI
Ky trim, besoj, nuk do zemerohej dhe aq nese eshte perpara nje oficeri te policise - qe te ve prangat; mafiozit te lagjes - qe te merr jeten; ose nje babai apo vellai hundlesh qe te thyen kockat kur ben zhurma te terrorizosh te tjeret. Sepse fjale tjeter nuk ka, eshte terror.
red flags - flamujte e kuq Kjo vajze e re nuk e kupton se ai po ekspozon ndaj saj nje sjellje standarte, by the book, te nje abuzuesi. Terhiq e mos e keput. Ngrohte e ftohte. Dashuri dhe terror. Sa kohe duhet qe te rreshkase dhe ta godase, nuk e di. Por do ndodhe. Keto sjellje gjithmone eskalojne dhe skenari shkon njesoj. Ai qellon. Ai pendohet. Ai kerkon falje. Ai bie dhe ne gjunj. Ai premton se nuk do e beje me.
Po nuk pati pasoja, ai dhe nuk kerkon falje fare. Vazhdon si ‘trim’ Dhe ne mes ketyre hapave, ja ka bere te qarte, se kjo ‘’e ka shtyre”
39
Dhuna
Sikur kjo te sillej ndryshe, ai nuk ishte aq i keq. Disa dhe e pranojne se kane problem me zemerimin, dhe do ndryshojne. Kurre nuk ndryshojne - kete ta dini mire. Per muaj, vite e dekada, ka burra [dhe gra] qe e kane bere keshtu, dhe qendrojne ne marredhenie abuzive. Kjo vajze nuk e ka kapacitetin emocional as eksperiencen ta kuptoje plotesisht. Ja shpjegova konceptin e red-flag, duke e “kthyer pas ne origjine” Sikur ti kishte keto te dhena per kete djale, dhe nje shoqe e saj ti thonte si t’ja bej? Si do e keshillonte kjo me mendje te ftohte? Cdo problem madhor quhet Red-Flag - Warning (sic) (1) alkoholik- red flag. (2) “normal” thuaj sharmant kur do ti ece e vetja, i.e manipulativ-red flag. (3) shan e bertet, dhuna verbale - red flag. (4) kercenimet, sharjet pa adrese, jane disenjuar te prodhojne terror e sjellin frike, qe rezulton ne kontroll - red flag. (5) mungese respekti te ndjenjave te tjetrit, nuk ka njeri sado i zemeruar mos ta kuptoje efektin qe ka ky zemerim. Red-flag.
DBMI i ka kerkuar leje ta botoje kete mesazh, pa detaje personale, duke i thene dy gjera: (1.) konsultohu me nje me rritur, qofte jashte familjes se afert. Daje, xhaxha, teze, kushurinj, mesuese te ciles i beson ose psikologut te shkolles. Ndiq keshilla e tyre. (kuptohet se dinamika e marredhenies se tyre eshte komplekse, e ka shume gjera qe ajo nuk i ka thene por primare ngelet: siguria fizike dhe mendore e vajzes.) (2.) duhet ta lesh kete djale, jepi fund kesaj marredhenie toksike dhe abuzive e cila nje dite mund te perfundoje shume me keq.
40
DBMI
41
Dhuna
42
DBMI
Eshte tendence natyrale e njeriut t'ja lere fajin tjetrit per gabimet e dobesite e tij; mjaft! Behu racional e prano pjesen tende. Argumentat jane presente kudo por shpejt dhe (mund) rreshqasin ne akuzime. Me pas vjen zemerimi, si shkalla e parafundit drejt agresionit. Gjeja me e veshtire ne jete eshte te NENSHTROSH vetveten!
43
Dhuna
44
DBMI
Alkoholi Nga te gjitha preparatet psikoaktive, alkoholi rezulton me i zakonshmi qe haset ne sjelljet dhe veprimet agresive.
Ne Britanine e Madhe, veprimet e iniciuara nga personat qe konsumojne alkohol mendohet se kane luajtur rol ne 917.000 incidente te dhunshme. Kjo shifer perben 47% te te gjitha krimeve te dhunshme ne vitin 2011/12.
Ne po te njejten periudhe jane dhene 45.000 gjoba per ‘prishje te rendit publik’ nga te cilat 36.000 (80%) ishin per konsumatoret e alkoholit – te piret. (burimi: Crime Survey for England and Wales)
Mendohet se krimet qe jane te lidhura me alkoholin i kushtojne ekonomise Britanike ~ £ 11 miliarde /vit, me cmimet e viteve 2011/12 (burimi: Alcohol-use disorders – preventing harmful drinking: costing report. Home Office 2012)
45
Dhuna
Sulmet Seksuale Sqarojme nje ‘mit urban’ pasi me siper kemi folur per harassment, (sic) dhunen e perdhunimet. Ka disa njerez qe mund te mendojne se ‘nje krim seksual qe kryhet kur ‘jeni te pire’ fajin se keni ju por e ka pija/alkoholi.
Te kthjellojme cdo lexues, kujto rolin qe ka secili duke i dhene makines. Akksidenti qe shkakton i pire, ligjerisht konsiderohet faji juaj, se ndalohet operimi mjeteve motorike kur konsumojme alkohol pertej niveleve te lejuara. Disa shtete, limitin e kane 0. Ne kete liber nga DBMI, kapitulli Drogat, klik ne titull Alkoholi- sa mund te pijme. Alkoholi ul inhibicionet dhe mund te lehtesoje menyren si sillen disa individe, ose te bejne gjera qe ndoshta s’do i benin kur nuk kane pire. Gjithsesi pergjegjesia per cdo veprim qe beni - perfshire krimet seksuale kur jeni nen efektin e pijeve – eshte krejtesisht e juaja.
46
DBMI
Bixhozi Humbja e parave, sidomos te njerezit qe futen ne borxhe kur s’kane mundesi te luajne, ne disa raste kalon ne veprime te dhunshme. Keta individe pasi konsumojne cdo burim te kaluar, genjejne te tjeret me probleme reale & jo reale thone parate me duhen per shkolle, kurim, ushqime femijesh etj) dhe ndoshta shesin pasuri (makina, prona, shtepi etj) kalojne dhe ne vjedhje dhe grabitje agresive.
Bixhozi eshte aktivitet qe krijon argumenta ne ‘fushen e lojes’ Mund te filloje rastesisht ose per t’ju larguar stresit e depresionit. Disa e shohin si te vetmen menyre te nje fitimi te shpejte, me llotari, lojra fati, kazino, gara me kuaj apo sporte si futbolli.
Bixhozi sjell acarim te individi nese dikush e keshillon apo I kerkon [familja, partneri, miku] te heqe dore.
Ndikon ne sensin e qytetarise dhe ky individ mund te rreshqase ne vepra ilegale, te cilat s’jane larg dhunes.
Ndikon drejpersedrejti ne egon dhe vete-besimin e individit, sa me shume humb aq me teper e ndjen veten te pavlere.
Shpesh behet prekursor
semundjeve nervore ose shton ne
problemet ekzistuese.
Ne fund, ka raste te cilat kurorezohen me mendime te vete-vrasjes dhe ne deshperim individi mund edhe ta ndermarre nje akt te tille.
47
Dhuna
Barnat & Medikamentet Mjekesore ‘Nga 5 vende te botes dhe Bashkimi Europian kemi 22 ‘terheqjevemendje’ per barnat mjekesore ne dhunen e lidhur me ilacet e psikiatrise. Keto perfshijne, shih fig. (disa warnings (sic) citojne me shume se nje efekt anesor)
Prej 2004 ne 2012 jane regjistruar 14.773 raporte
ne Amerike - FDA’ s MedWatch system - ne barnat e psikiatrise qe shkaktojne efekte te dhunshme anesore.’ Per burimin klik ketu
Ne proponentet me vokale te ketij problemi eshte profesori i psikiatrise e psiko-farmakologu Dr. David Healy, themeluesi e shefi ekzekutiv i Data Based Medicine Limited, projekt informativ qe kerkon te beje barnat me te sigurta ‘permes raportimit direkt te pacienteve ne efektet e ilaceve te ndryshme’ Procedura zyrtare sot eshte, mjeket
dergojne raporte ne adverse drug reactions (sic) te autoritetet shendetesore dhe kompania prodhuese e barnave. “ 2Dhuna e sjellja kriminale e shkaktuar nga ilacet me recete jane sekreti me I fshehte i mjekesise’ thote Dr. Healy. Ai ka shkruar artikuj e libra ne kete aspekt, te interesuarit mund te lexojne librin Pharmageddon. Me pas vazhdon: kjo duhet trajtuar si ceshtje globale me pasoja mjekesore, juridike, etike qe ndikojne thellesisht shendetin publik.
48
DBMI
Drogerat Ilegale Ne librin Urgjenca, Drogat dhe Vitaminat e Mineralet, Dr. Besi te kapitulli 2 Droga, nga fq 21-62, ka materialin me komprehesiv ne gjuhen Shqipe online per te gjitha llojet e drogave te renditura ne forme alfabetike dhe me strukture te njejte shkencore. Figura me poshte eshte me print-skreen nga klasifikimi sipas librit. Parathenien e ketij libri unik ne gjuhen Shqipe (dbmi solli te gjitha kartat e urgjences sipas protokollit Britanik te ndihmes se shpejte) e ka shkruar Prof Tritan Kalo.
49
Dhuna
Permendem me siper, nga te gjitha substancat psikoaktive statistikat tregojne se alkoholi eshte i vetmi qe rrit agresionin pas konsumimit. Ka individe qe pas dozave te larta te LSD, kokaines e amfetaminave, kalojne episode te dhunes, por mendohet se vijne nga psikozat preekzistuese. Krak-u studime shkencore ne efektet farmakologjike, sepse kalon me shpejt ne tru se kokaina e perdorur ne forma te tjera. Sipas Jeffrey A. Roth, “Dhuna nga droga eshte e lidhur me shperndarjen dhe fitimin e paligjshem, me konkurrencen mes karteleve dhe individeve, me rritjen e vjedhjeve dhe grabitjeve nga perdoruesit te cilet kerkojne me cdo kusht te gjejne mall/para per drogen, dhe ne menyra sekondare me tregun informal, sistemin financiar dhe komunitetin.” Per burimin klik Psychoactive Substances and Violence, by Jeffrey A. Roth, Department of Justice Series: Research in Brief, Published: February 1994
Sot pranohet se shumica e krimeve te dhunshme te cilat jane te lidhura me drogen vijne nga ‘ndalimi i drogave’ sa nga vete drogat!
50
DBMI
Keto kufizime duken te njejta si ne kohen e Prohibicionit ne Amerike (Prohibition 1920-1933) Kufizimi i alkoholit solli
lulezim te organizatave
kriminale dhe te tregut te zi. Ne vitin kur u hoq prohibicioni e alkoholi u ri-legalizua, krimet e dhunshme menjehere rane me 65% Ne ShBA ndodhin ~25.000 vrasje/vit. Nje studim per 414 vrasje (Angl-homicide) ne New York City ne kulmin e epidemise se krak-ut,
rezultoi se vetem 3 vrasje, <1% mund ti atriboheshin efekteve nga krak. Prej tyre 2 ishin te precipituara nga viktima, nje viktim tentoi te perdhunoje dike, ne proces e siper vritet. Klik per burimin ketu
*** Lexuesi mund te ndjeke dy punime studimore nga DBMI, per efektet e armeve ne trupin e njeriut si agjentet decisiv te dhunes. Klik titujt. [1.] Plaget me Thike [2.] Plagosja me Arme Zjarri, pasojat te Invidivi dhe Shoqeria
51
Dhuna
Si ta ndalojme dhunen? Pas akteve te dhunshme, qytetari i zakonshem beson e shpreson se duhet te veprojne oficeret ligjore, si policia, prokuroria, gjykata e ne raste forcat ushtarake; te cilat ndjekin, neturalizojne e kapin elementet e dhunshem; qe duhen denuar sipas legjislacionit ne fuqi. Por kura me e mire natyrisht eshte edukimi shoqeror dhe parandalimi, duke analizuar faktoret shoqerues dhe shkaqet ekzistuese te dhunes ne shume plane, ate legjislativ, psikologjik, social dhe ekonomik. Fillohet qe ne femijeri, duke ju zhvilluar llogjiken dhe ndergjegjen, mesuar empatine, vete-besimin, evituar denimet jo-proporcionale dhe duke u kushtuar vemendje.
52
DBMI
Format me efektive qe fillojne me edukimin e familjeve dhe te femijeve jane ato te cilat mbeshteten nga e gjithe shoqeria dhe institucionet shteterore. Po ashtu, japin rezultate dhe organizatat e bamiresise, OJQ-te, grupe apo individe te cilat kane vuajtur prej ose kane qene ne anen e agresivitetit dhe jane shkeputur pas nje denimi a nje incidenti.
Ne Britani ka pasur shpesh amnisti per personat qe dorezojne thikat dhe armet e mprehta, kontrolle te shtuara policore ne ‘zonat e nxehta’ e individet me precedente penale, si dhe nisma te mencura ku adoleshentet cohen te pavionet e Urgjences ne spitale te ndryshme per te pare me syte e tyre, demtimet qe vijne nga alkoholi, aksidentet, dhuna dhe armet e cdo lloji. Impresione te tilla ngelen me individin per gjithe jeten, shume prej tyre kuptojne se ‘nje thike e mbajtur per tu dukur trim, a te mbrohesh’ ka pasoja serioze ne shendetin
dhe jeten, e jo vetem te viktima por dhe te familja, rrethi shoqeror dhe qendra e punes. Nisma te ketij lloji dhe edukimi duhet te jene konstant e i vazhdueshem.
53
Dhuna
DBMI ka shkruar per problemet e dhunes, si edukator madhor publik ne mjekesine ne gjuhen Shqipe. Kjo tematike eshte e mire-lexuar ne te 4 platformat tona (e-Arkiva Google-blog, ISSUU, Facebook & Twitter)
Meditimi Si ta luftojme zemerimin dhe ndjesine se ‘duhet te bejme dicka’ kur jemi te acaruar? Ka menyra te ndryshme, nga hipnoterapia, CBT, anger-management, ilacet etj; ose kombinim te tyre. Disa praktikante te psikologjise rekomandojne stoicizmin ndersa te tjere jane per nje hapje me emocionale. DBMI do avokatonte drejt nje rruge me te shpejte dhe efektive, dicka qe funksionon dhe mesohet pa kaluar kohe e gjate. Meditimi, i bere me fokus te plote dhe ne menyre te rregullt eshte teknike shume qetesuese, ku ‘individi zbraz mendjen’ dhe fokusohet vetem te momenti-i-tanishem. Mos nenvleftesoni fuqine e meditimit dhe efektet pasuese te tij. 20 min ne dite zbras mendjen & praktikoje. Albert Ellis - princi i psikoterapisteve - u bazua te Stoiket & Budistet kur filloi revolucionin ne Psikologji dhe flaku tej Frojdin. Provojeni 1-2x derisa te kuptoni sa i dobishem eshte meditimi. Mund te ndiqni kete link nga nje Buddhist chant (sic) ose me mire te themi nje lloj mermerime apo muzike, ku ne forme inkantimi (sic) perseritet mantra ne menyre melodioze dhe ritmike. Klik ketu:
om mani padme hum 54
DBMI
Parandalimi i Dhunes te Femrat Nder pjeset dhe mundin ne projektin DBMI, per te cilat jemi me krenare futen ato ku kemi folur per problemet qe ndikojne femrat, nenat, motrat, partneret, vajzat, mikeshat dhe koleget tona. Libri Shendeti Femeror â&#x20AC;&#x201C; unik ne llojin e tij ne gjuhen Shqipe â&#x20AC;&#x201C; ngelet nder materialet me te lexuara te DBMI. Meqe kete manual e filluam me dhunen ndaj femrave, do e mbarojme ne kete linje.
Si ta ndalojme dhunen ndaj femres? Kjo lloj dhune i ka rrenjet ne diskriminimin seksual, normat sociale dhe steriotipet gjinore. Duke pare efektin e rende te dhunes te femrat, deri tani perpjekjet jane bazuar ne pergjigje dhe sherbimet per te mbijetuarat, por rruga me e mire per te ndaluar dhunen ndaj grave dhe vajzave eshte parandalimi dhe adresimi i shkaqeve, si ne rrenje si ato strukturale. Sipas
UN-Women,
parandalimi
mbeshtet
implementimin
e
konkluzioneve te arritura ne 57th Session of the Commission on the Status of Women (CSW-2013)qe bazon parandalimin ne barazine gjinore dhe te drejtat e njeriut. (burimi: klik ketu)
55
Dhuna
Duke zbuluar problemin e folur per te ne menyre te vazhdueshme, rritet mobilizimi i komunitetit dhe ulet toleranca per veprime te tilla. Me mentalitetin shoqeror, kemi dhe afrim e zbatim me te sakte te kuadrit ligjor, pasi nje shoqeri e shendetshme di ti mbroje qytetaret e saj – femra, dhe njekohesisht me ndeshkimin ndaj akteve te dhunes, afron edhe ndihmen ndaj viktimave te dhunes. Keshtu duhet pare cdo akt i tille ne te ardhmen, nuk mjafton ndeshkimi nese harrohet e braktiset viktima. Publiku duhet te qartesohet dhe te sigurohet se drejtesia eshte bere ‘ne te dyja anet’
UN Women (Femrat e Kombeve te Bashkuara) gjithashtu duke ju pershtatur ndryshimeve kohore, se bashku me mediat standarte dhe organizmat shoqerore, tashme perfshijne ne strategjine e tyre dhe mediat sociale si komponenet shume efektiv ne strategjine preventive kunder dhunes ndaj femrave. (per me teper klik ketu)
56
DBMI
7 Trafiku i Qenieve Njerezore & Skllaveria Moderne Nje problem madhor i shoqerise tone, kur mbaron nje dokumentar a lajm, zakonisht nga te huajt, nga ne nuk flitet me per te. Sipas raportit te Komisionit Europian ne Ballkan kane kaluar 123.000 femra e femije viktima te trafikut, ku rruge madhore eshte Shqiperia. Megjithese ne 2013 i shtrenguam denimet, ne te gjithe vendin, ne te njejtin vit, jane identifikuar vetem 95 viktima te trafikut. Varferia, dhuna, origjina rurale, turpi e stigma, shtojme mungesen e vemendjes e ndihmes, rezulton ne ...
...nje 'problem qe dihet nga te gjithe, flitet nga pak ne media, dhe s'behet gje per viktimat'
57
Dhuna
Te DBMI shpesh shkruajme per probleme te tilla; dhunimet, abuzimi domestik, harassment, trafikimi etj. Te gjitha probleme te, dhe me kosto te larte ne, Shendetin Publik. Trafiku i Qenieve Njerezore eshte mbare-boteror. Njesoj dhe ne Shqiperi duhet pare ne tre aspekte: (1) viktima e demtimet fizike/mendore - shendeti publik (2) dhuna, para, influence - kriminaliteti. (3) ne raport % popullsie keta 25 vite lame rekorde...
Po ashtu, duhet trajtuar dhe si ceshtje e permiresimit te Imazhit & Dinjitetit kombetar. Keta njerez duhen gjuajtur si minjte dhe denuar nga gjykata te vecanta. Kur eshte e vertete se cdo individ pergjigjet per veten eshte e vertete se ne nivel kombetare keta SAVAGES (sic) na kane lene nje njolle madhore. Ndoshta 50-500 a 5000 qe kurre nuk na perfaqesojne ne (1.500.000 te dale ne bote) ama Shqiptare jane. Krimet e tyre ne familje, femra e femije, ne Shqiptare dhe te kombesive te tjera, jane te paparalel ne Historine tone. 2. Ky nivel ekstrem torture ndaj njerezve duke i poshteruar, dhunuar e skllaveruar disa u solli fitime kolosale qe me pas u investuan ne Shq. Akoma sot diskutohet: "te dekriminalizojme Parlamentin" thua ka nevoje per Ligje Speciale! Kjo pjese e erret, me e erreta e emigracionit Shqiptar, ka lene gjurme e duhet te ndikoje ne ndergjegjen tone kombetare. Jo me kot autoritetet policore ne shume shtete Europiane kur permendin kriminalitetin Shqiptar - qe shumica jone padyshim e denon brenda e jashte vendit - e pershkruajne me superlativat me te keqia te mundshme. Kjo e vertete duhet thene haptaz. Duhet te bejme cdo gje qe kemi mundesi te riparojme imazhin.
58
DBMI
3. With Extreme Prejudice! Autoritetet kane burgosur disa individe por duhet bere akoma. Ne 28 shtete ne ShBA ka "3 strikes & you're out" Nese ke 2 denime te meparshme hera 3-te automatikisht te fundos. Termi Trafikant s'mund te na largoje nga fakti se keta jane kriminele, pedofile e individe pa limite. Shoqeria duhet te aplikoje 'Paragjykim Ekstrem' Pse krimet e tyre kane specifike te vecante? Ndryshe nga nje rrahje, grabitje apo vrasje; te cilat kane kufizim ne ekzekutim, nje fillim e fund; ketu perballesh me nje torture konsistente, persitente dhe violente (sic) Ne dite, jave, muaj e vite, dhuna e tyre sâ&#x20AC;&#x2122;mbaron. Me ka humbur numri sa here jepen ne dokumentare e shtypin Britanik, me protagoniste Shqiptare. Ndaj duhen trajtuar si speciale. Si dhe, rehabilitimi & ndihma ndaj viktimave eshte i rendesise kryesore.
59
Dhuna
Ne justifikimin e ketij individi qe ne ndajme nje gjuhe me te, thuhet: "ish koha qe e benin te gjithe" Jo, i benin maskarenjte e kriminelet. Kam njohur djem Shqiptare qe kane ndare parate e fundit, shtepine e kafshaten e gojes me Shqiptaret ne nevoje. Nuk i benin te gjithe. Sot I denuar me 15 vite, intervistohet ne burgun e Korces nga gazetaret e BBC-se. Veprime te tilla jo vetem kane ripple effect (sic) dhe demtuan imazhin tone ne gjenerata por shume emigrante te vuajtur kane jetuar me ksenofobine & paragjykimet e super-zmadhuara nga aktet e ketyre krimineleve. Ky njeri eshte ... edhe baba. 4. Shqiperia ka nje problem madhor ne dore, jo thjeshte "500 kriminele qe do burgosen" Aktet e tyre duhet trajtuar per ate qe jane ne realitet, nder krimet me ekstreme te Koheve Moderne. Dokumentari eshte ketu BBC Europa sot flet per trafikun e qenjeve njerezore. Vajza ne moshe te re nga Shqiperia qe kane vecori te perbashket:
familje te dhunshme,
origjine rurale
varferine.
Problemet kurre s'mbarojne por standarti no.1 gjate historise s'ndryshon, Shoqeria qe s'mbron femrat & femijet eshte e falimentuar. Pa na kerkuar partneret, Shqiperia duhet ti ofroje gati cdo shteti Europian, disa nga oficeret tane me te mire te Policise, ne Athine, Berlin, Paris Kopenhagen, Londer e kudo Duhen cuar ne terren e bashkepunuar ne "gjuetine ndaj trafikanteve te femrave e femijeve" DBMI do vazhdoje te sensibilizoje ndaj kesaj plage te kohrave moderne.
60
DBMI
Ky do ishte hapi i pare ne rehabilitimin e imazhit e nje pergjigje dinjitoze shteterore sa seriozisht i trajton Shqiperia keto akte kriminale (atashimi i eksperteve policore, nga nje shtet te tjetri, me specifike konsultative, eshte praktike e njohur boterore)
Ne 25 vitet e fundit, sic
reflekton Opinionin Publik dhe mediat nderkombetare, ngelet nder problemet kryesore te emigracionit e te imazhit tone. Kemi dy rruge (1) konfrontim agresiv e ndjekje serioze te problemit (2) heshtjen. Me poshte, artikulli ne Anglisht. dhe fotot e perdorura na DBMI me lart, jane nga BBC, klik ne titull: Humantrafficking: Poor women and girls targeted in Albania
61
Dhuna
Thenia e Dites DBMI 20014
62
DBMI
Ri-sjell, dhunen si ta kuptoje personeli mjekesor, megjithese per trafikimin & skllaverine ka dhe specifika te tjera; emeruesi i perbashket eshte dhuna
63
Dhuna
64
DBMI
Dr. Besi eshte rezident ne Londer mbi 2 dekada, shkruan per shkencen e mjekesise, historine, filozofine, sociale e fushat humane. Si themelues e drejtues i DBMI, ne 24 muaj solli korpus punimesh kualitative & voluminoze mjekesore. Materialet nga DBMI jane falas per komunitetin Shqiptar online, qe i shfrytezon nga 4 platforma madhore digjitale. Ka publikuar 35 libra a manuale mjekesore, aktualisht eshte autori me prolifik dhe i lexuar ne mjekesine Shqipe. Sipas stastikave, te DBMI jane adresuar lexues Shqiptare nga >170 vende te botes. Per kontakt klik ketu
65