Etika Normative by DBMI

Etika Normative Ne kete liber kam permbledhur materiale te filozofise, etikes, sociologjise e psikologjise njerezore, te postuar si pjeseza ditore ne periudhen 2014-2018 te platforma mjekesore - DBMI Dr. Besi

TE GJITHA TE DREJTAT E REZERVUARA Kopirajt © Dr. Bestar Braha, 2018 Lajmerim per librin elektronik sipas te Drejtes te Autorit. © B. Braha Korrik 2018. Te gjitha te drejtat e rezervuara per: Etika Normative. Ndalohet marrja e materialeve te ketij libri, ndryshimi, riprodhimi, kopjimi, shperndarja dhe publikimi i tyre; ne cdo forme, nga kushtdo tjeter, pervec © Dr. Bestar Braha / DBMI, Londer, Britani e Madhe e-Book copyright notice: an ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death. Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted. Copyright prevents anyone from: copying author’s work distributing copies of it, whether free of charge or for sale renting or lending copies of intellectual work performing, showing or playing other’s work in public making an adaptation of anyone else’s work putting it on the internet Only the author owns the copyright, unless the author has legally transferred the rights to another party (in writing). 

UK, copyright protection is enforced by IPO, Intellectual Property Office. Copyright is an automatic right protects eBook authors for 70 years following death.



In the USA, copyright protection is enforced by U.S. Copyright Office. Copyright is an automatic right and protects eBook authors for 70 years following death.



Intellectual property is protected by copyright in other countries through international agreements, The Berne Convention All rights reserved for: Etika Normative Copyright © Dr. Bestar Braha, London, United Kingdom, 2018.

No part of this book may be used, reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews. Book & Cover design by Dr. Besi/DBMI. For information contact: DBMI 1st ed. July 2018

Etika Babai i etikes perendimore eshte Sokrati, i cili - sipas Platonit – ka thene se njerezit do bejne cfare eshte e mire persakohe qe ata e dine cfare eshte e drejte. Aristoteli mendonte se natyra nuk e ben asgje kot, pra kur personi vepron ne perputhje me natyren ai do beje mire e do jete i lumtur; gjithnje duke keshilluar te berit e gjerave ne moderim. Virtytin e quan te besh gjene e drejte, si person i drejte, ne kohen e drejte, ne formen e plote dhe korrekte dhe per arsyet e drejta.

Ciniket kete e shtyne me tej, duke theksuar se natyra eshte me mire se konventa sociale dhe jeta e thjeshte – sipas Diogjenit – eshte me e virtytshme dhe e lumtur. Hedonistet u perqendruan vetem te maksimalizimi i kenaqesise e minimalizmi i dhimbjes; pavaresisht pasojave tek te tjeret dhe per te ardhmen. Epikurianistet e kundershtuan, per ta indulgjencat (sic) jane te pa-diskriminueshme e ka raste qe japin konsekuenca negative. Epitekti (filozof Stoik) te miren superiore quante trinitetin e lumturise, qetesise e paqes te mendjes; qe do arrihej nese njeriu ka vete-kontroll mbi deshirat e emocionet, duke injoruar objektet materiale. Skeptiku Pirro s’besonte qe njeriu mund te vendose ne menyre racionale c’eshte mire dhe keq, se motori i sjelljes njerezore eshte vete-interesi; ndaj cdo gje duhet bazuar te sinqeriteti, virtyti e altruizimi; si motivatoret primare.

Keshtu arritem te Humanizmi. Per te ardhur te Locke, Hobbes, Ruso, Kant etj, bazat hidhen nga ata me siper, dhe te tjere si Thales, Ksenofani, Kolofoni, Anaksagora, Perikliu, Demokriti, Protagora, Tucidi e Herodoti; mendimtaret, filozofet e historianet e antikitetit. Keta jane te paret qe larguan mendjen jerezore nga debati super-natyror [besimet] ne ate te mendimit te lire e llogjik; duke e liruar qytetarin universal nga dogma, autoriteti shteteror, emocioni dhe urdherat fetare.

Teoria e Etikes Filozofike ndahet ne tre fusha: 

Meta-etika shqyrton esencen e gjykimeve morale



Etika e aplikuar analizon c’lejohet ne situata te caktuara



Etika normative eshte perberja e moralit dhe kriteret e veprimeve te drejta ose te gabuara.

Me thjeshte etika normative tenton te na jape nje kornize teorike te veprimeve tona. 

Ndryshe nga meta etika nuk na tregon perberjen e gjykimeve morale



Ndryshe nga etika e aplikuar nuk na tregon cilat gjera kane keto permbajtje

Etika normative nga meson si te gjejme gjera me permbajtje morale Vete Etika normative ndahet ne 3 drejtime 

Etika e virtytit perqendrohet te karakteri moral i agjentit



Deontologjia perqendrohet te akti qe po ose do kryhet



Konsekuencializmi na meson qe te sillemi ne ate forme qe ka pasojat me te mira.

Ne cdo veprim kemi: (a) agjentin, personin qe e kryen (b) aktin (c) pasojat / konsekuencat e tij.

Ne nje veshtrim kirurgjikal mund te marrim kete shembull: nje kalimtar degjon thirrje per ndihme e futet ne nje godine ne flake. Ai shpeton nje nene me femijen e vogel; 

Teoristi i virtytit duke pare gatishmerine e trimerine do sugjeroje qe ky person ka karakter te mire.



Deontologjisti do merret me aktin duke thene se nje njeri me karakter ofroi mbrojtje ndaj dikujt ne rrezik



Konsekuencialisti shikon rezultatet, si u parandalua vdekja e dy personave.

Kjo eshte Filozofia Morale te cilen individi dhe shoqeria e ka perdorur per te analizuar, sistemuar e kodifikuar sjelljen e drejte dhe ate te gabuar. Keto koncepte s’jane thjesht per teorine por ndihmojne cdo dite ne aplikim praktik, ne pune e familje, ne jurisprudence e shoqeri, gjate cdo akti e veprimi qe na shoqeron ne jete dhe qe ka pasoja per te tjeret. Si dhe, kur del nje problem qe nuk e kemi hasur me pare, kjo eshte teoria ku adresohemi per te ngritur dicka te re p.sh ne standartet e reja morale ne lidhje me abortin, homoseksualitetin, denimet me vdekje, luftrat kimike, bakteriologjike e ato berthamore, te drejtat e kafsheve, mbrotjen e ambjentit, refugjatet, varferia, bioetika, mediat sociale, stem cells, transplantet, eutanazine etj. Ne nje menyre flitet per te Drejten Morale e cila ka 4 vecori: 

natyrale, nuk krijohen nga njeriu/qeverite



universale, nuk ndryshojne gna vendi ne vend



te barabarta pavaresisht gjinise, fese, races, semundje, etj



te pa-transferueshme, as une e as ti nuk i jep dot te drejtat e mia [une se shes dot veten ne skllaveri, as ti se ben dot me mua]

Sa me siper Kanti ka shtuar nje parim vete-evident qe e quan imperativja kategorike (ndryshe nga imperativja hipotetike) Ai jep 4 versione per kete por do e thjeshtoj ne nje. Kanti kerkon prej nesh – veprim. Veprim pavaresisht deshires tone, ‘ju duhet te beni veprimin X’ Ky parim sherben si rregullator edhe per veprimet te cilat ndikone vetem nje individ [p.sh. rasti i sucidit/vetevrasjes]

Po me religjionit si veprohet? Teologjia ka degezimet e saj qe studiojne etiken gjithmone bazuar e skripturat e shenjta ne varesi te cdo besimi (kristian, islamik, budist, hinduist, hebraik etj) por ka shume njerez qe s’besojne ndaj ne aplikojme keto parime: 

perfitimi personal, sa fiton individi nga veprimi i tij



perfitimi shoqeror, sa perfiton shoqeria nga veprimi i tij



parimi i bamiresise, ndihma ndaj atyre ne nevoje



parimi i demtimit, mos-demtimi i tjetrit



parimi i ndershmerise, mos mashtro tjetrin



parimi i ligjshmerise, mos thyej ligjet



parimi i autonomise, secili ka liri mbi veten/trupin e tij/saj



parimi i drejtesise, cdo njeri ka te drejten per proces te rregullt gjygjesor, kompesim e perfitim te barabarte



te Drejtat; e drejta per jeten, shendetin, informacionin, mendimi, shprehjen, sigurine e normalitetin e familes.

Filozofia morale ne esence na meson: Si Duhet te Veprojme.

Si duhet te jetojme nje jete me vlera dhe cili eshte veprimi i drejte ne nje moment te caktuar. Vete fjala etike derivon nga greqishtja e vjeter, ethos – zakon/tradite. 

Etika – teoria e veprimit te drejte



Morali – praktika e veprimeve te drejta

Keshtu ne jemi ne gjendje te bejme pyetje te tilla   

Cfare do te thote, e drejte? Cfare njerezit mendojne se eshte e drejte? Si aplikohen te drejtat ne praktike?

Ne vazhdim do sqarojme situate te ndryshme etike, raste hipteotike me dilema te hartuara te testojne besime e moralin tone si dhe me raste nga jet e perditshme. bb Qershor 2018

Morali Morali ka shume sinonime, si virtuti, etika, parimet, karakteri i qendrueshem, integriteti, miresia, etj; ku perfshihen identiteti moral, standartet morale dhe pergjegjesia morale. Sipas mendimtarit Britanik C.S.Lewis (1898–1963) morali siguron:

  

Fair play (sic) dhe harmoni mes individeve te nje grupi Njerez te mire per te pasur nje shoqeri te mire Mban marredhenie te mira sipas sjelljes morale Amoral – kur mungon sensi moral Imoral – kur nuk perputhet me sensin moral

Ne rastin e pare individi ‘s’ka problem per standartin moral’ ne rastin e dyte individi ‘nuk ploteson standartet morale’ Si p.sh.  

Pacienti duhet ta paguante para ne spitalin shteteror per doktorin amoral. Bordi i Certifikimit ndaloi shfaqjen e filmit pasi gjykoi qe eshte imoral.

Ne sjelljen njerezore prezumohet parimi i ceteris paribus (cdo gje e barabarte) ne sensin shkak e pasoje, gjithshka qe bejme duhet pare nga ana morale pasi ka potencial te beje mire, ose keq, tek ne (vetja) ose tek te tjeret. Ne filozofi ka dhe nje term tjeter qe quhet jo-moral, zakonisht

perdoret per veprimet reflektive dhe/ ose aksidentale, ose efektet qe vijne nga injoranca e veprimeve te tua. Ne varesi te pasojave, ligjit e shoqerive mund ose mund te mos jete mbrojtje kur je nen akuze direkte. Morali eshte teme e gjere dhe nuk permblidhet me nje perkufizm, perdoret ne dy forma:  

Pershkruese – ne reference te kodeve per nje individ, grup a shoqeri, sic eshte pranuar prej tyre Normative – ne reference te nje kodi te sjelljes, ne kushte specifike, qe do ndiqet normalisht nga te gjithe personat e arsyeshem.

Por  

Jo te gjitha kodet shoqerore jane kode morale ne sensin pershkrues te moralitetit Jo te gjitha kodet qe pranohen nga njeriu (agjenti moral) jane kode morale ne sensin normativ te moralitetit.

Keshtu qe, eshte jashtezakonisht e veshtire te permbledhesh moralin ne nje perkufizim ose te tentosh drejt klasifikimeve standarte. Thuhet se gati te gjitha perkufizkimet e gjykimeve morale jane specifikime te nje pjese a te nje tjetre te moralin (G. Wallace & A.D.M. Walker, 1970) Ndaj vec sensit moral, qe mund te jete sensi i mases, etike, rregulla, moral religjioz, shoqerite kane krijuar ligjet. Ligji ndryshon nga morali pasi ka rregulla strikte, te shkruara, denime, si dhe zyrtare qe e ndjekin, interpretojne e aplikojne ne jeten e perditshme ‘nen emrin e te mires se perbashket’ Natyrisht qe ka pika bashkimi mes moralit dhe ligjeve, se vete ligjet jane krijuar bazuar tek morali.

Disa theksojne se ligji nuk mund te interpretohet pa moralin (Ronald Dworkin, 1986) Jo vetem morali ndryshon pergjate shoqerive por dhe pergjate fushave te interesit, p.sh. filozofet (Bentham, 1789 e Mill, 1861) nese do kritikonin moralitetet e tjera pranojne si kryesore nje moral normativ qe ‘parandalon demtimin’ Ndersa psikologet (Haidt) e konsiderojne moralin ne forme triade (a) pastertia (b) demtimi (c) besnikeria. Moral si fjale vjen nga Latinishtja, moralis “sjellja e rregullt e nje personi ne shoqeri” Ne Frengjishtjen e vjeter “lidhet me karakterin e temperamentin” Origjina eshte te Cicero (De Fato, II, i) me shume si perkthim i fjales Greke ethicos (etika) ne shumes del si zakonet, moralet, sjelljet. Ndaj dhe termat moral dhe etike shpesh i hasim te lidhura bashke.  

Morali eshte sistemi permes te cilit ne percaktojme te drejten nga e gabuara Etika eshte studimi filozofik i moralit

Ne praktiken e perditshme morali quhet dhe mesim ose mesazh qe e percojme permes sjelljes tone, poezise, artit, literatures, historise etj. Nuk ka rendesi qe morali te jete moralizim i hapur sa kohe qe mesazhi kuptohet me inference ose analogji. Si forma me e kondensuar e moralit mund te konsiderohet proverbi, ku ideja jepet shkurt e qarte.

Nga antikiteti moralin e hasim jo vetem te filozofet por dhe tek drama, ku kori klasik jepte mesazhe direkte per spektatoret. Shume histori kane konkluzione morale, disa jane ne zhaner te vecane, si fabulat e Ezopit (dhelpra dhe rrushte) te cilat mesojme femijet me moralin pozitiv.

Duke e kuptuar kete, u arrit qe ne nje perudhe kohe (17801830) morali u be baza e literatures per te rritur e vecanerisht per femijet., p.sh, nga John Locke e Jean-Jacques Rousseau por te jemi realiste gati cdo histori qe lexojme, degjojme e shohim; ne fund ka moralin e saj. (E.M. Forster) Duke ju pershtatur komleksitetit te jetes dhe teoria morale ka shume degezime       

Relativizmi kulturor Egoizmi etik Teoria e moralit hyjnor Etika e virtyteteve Etika e utilitarianizmit Teoria Kantiane Teoria e bazuar ne te drejtat

Qe aplikohen ne forma e skenare te ndryshem sipas besimit ose autoritetit ku referohen njerezit per te marre nje vendim te caktuar. p.sh disa nga ne bazohen te:     

Morali social Morali fetar Lideret religjioze Ndergjegja personale Llogjika dhe arsyetimi

Ne sensin me strikt, jeta jone ndikohet nga dy tipe morali: [A.] Morali Absolut, ku beson se ka nje veprim te drejte ne nje dileme morale qe vlen per cdo situate pavaresisht epokes historike, sociale, kulturave, racave, traditave etj. le te marrin nje ‘te verte universale sipas ketij lloj morali’ Mos kryej Vrasje. Te gjithe do e pranojne. Po? Problemet lindin, si do reagojne/ veprojne keto persona ne rast lufte? [vrasja per vetembrojtje] ne ambjente spitalore (aborti) ne ambjente ligjore (denimi me vdekje) ka dhe te tjera si eutanazia, qelizat staminale, klonimi etj; te cilat nje ndjekes i moralit absolut do i quante gabim nen cdo rrethane

[B.] Moraliteti Relativ, nese pranon se veprime te ndryshme duhen per situata te ndryshme. Pra, sheh kontekstin dhe aplikim ne shkakpasoje. Serish marrim: Mos kryej Vrasje. Nje individ i tille do e pranonte se vrasja eshte e gabuar moralisht por do dakortesohej qe nje abort eshte i domosdoshem nese duhet shpetuar jeta e nenes.

Cilat do konsideroj vlera morale per ti rekomanduar tek lexuesit? Ne listim te shpejte e pa renditje nga rendesia do thoja: barazia dhe mirekuptimi, pranimi i tjetrit dhe toleranca, ndershmeria dhe bujaria, integriteti dhe kurajo, vullneti dhe durimi, pergjegjesia dhe respekti, vete-kontrolli dhe stoicizmi, altruizmi e sakrifica; ka plot vlera morale qe sâ&#x20AC;&#x2122;mund te listohen te gjitha por keto do ishin ne krye te listes time. A mundet te themi se nje grup apo nje tjeter eshte me Moral? Kjo nuk eshte e lehte por po ti japesh kontekst dhe bazuar ne studime, ne disa raste mund te jepen konkluzione. Nje raport nga Psychology Today konkludon (dhe kuotoj) "parashikuesi me i rendesishem per sjelljen morale te nje personi eshte devocioni religjioz. Personat qe e konsiderojne veten shume besimtare hasen me pak ne mashtrimin e miqve, tradhetine bashkeshortore, hilete financiare e qofte dhe te parkojne ne forma te parregullta."

Percaktime te tilla duhen bere me provizione strikte, me prova e studime dhe jo en masse pasi eshte e lehte te biesh ne klishe, te cilat mund te hidhen poshte pasi kudo ka perjashtime. Per ta mbyllur, nese do e shtroja moralin ne formen me te thjeshte te mundshme dhe me te shkurter, do e beja e kete forme. Cfare eshte morali? Karakteri dhe ndergjegja, sjellja e pergjegjesia personale.

Pse na duhet ETIKA? Etika eshte e dobishme per nje fushe te caktuar (p.sh. mjekesia) dhe per te gjithe shoqerine, perdoret ne vendimet individuale dhe ne marredheniet njerezore por pergjigja nuk eshte kaq e thjeshte. ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ

Disa shkolla filozofike thone se etika ndikon sjelljen dhe praktikat njerezore; pra mendimi racional dhe moral Disa shkollare insistojne se njerezit shpeh sillen me menyre irracionale, me instinkte dhe marrin vendime emocionale qofte kur llogjika ju thote se duhet ndermare nje veprim tjeter.

Etika supozon qe te na jape nje fare pergatitje, strukturim ne formen e nje kornize ose me mire ta quajme nje harte morale, qe ndihmon ne veprimet tona. Ne momentin qe futen ceshtje emocionale (lufta, aborti, eksperimentet, eutanazia etj) duhet te debatohet me saktesi e me cdo mundesi te mbahet nje fare distance e shendetshme logjike.

Ka raste qe njerezit jo gjithmone argumentojne pikepamje te kunderta, ata mund te jene darkort ne gati cdo problem dhe ngelen te nje i vetem. Ne keto raste etika ndihmon duke qartesuar individet dhe shtyre ata drejt nje zgjidhje te drejte por nuk te ndihmon ne cdo rast.

Pse etika nuk ndihmon gjithmone? Mendimi dhe mundimi njerezor kane situata shume komplekse; backgroundi kulturor, historik e invididual, konteksti ne kohe e hapesire dhe interesat e perceptimet; jane faktore te konsiderueshem; ndikimi I te cileve nuk mund te injorohet.  



Etika qarteson disa skenare te mundshem morale por varet nga individet e grupi te marrin vendimet e tyre. Etika jep zgjidhje ne disa raste por mund te jene zgjidhje me ambiguitet, kjo shton konfuzionin e individit qe kerkon te beje ‘gjene e drejte’ ne ate moment. Etika ofron disa zgjidhje per nje problem por jo nje zgjidhje finale per cdo problem.

Po sikur te largohemi nga pergjithesimet dhe ta kodifikojme etiken, a do te thjeshtezohet problemi? Jo domosdoshmerisht.      

Sado te detajohet nje kod prape ka kufizime dhe pergjithesime Kodet nuk kane aplikim ne cdo situate Kodet krijojne konflikte te brendshem me kufizimet e tyre Kodet aplikojne per nje grup ose profesion dhe te tjeret nuk mund te detyrohen ti ndjekin Shoqeri te ndryshme hartojne kodet ne forma te ndryshme, qofte po ti unifikojme, s’zgjidhen te gjitha problemet e jetes Ne disa raste kodet jane shume te ngrira, statike e ne forma urdherore; kjo forme autoritare tek disa njerez mund te sjelle pakenaqesi

Antropologu Gjermano-Amerikan, Franz Boas (1858-1942) e sheh ne kete forme: “kortezia, modestia, sjelljet e mira, konformiteti per te

perkufizuar standartet etike jane universale por cfare perben kortezi, modesti, sjellje te mire, dhe percakton standartet etike nuk eshte universale. Na ndihmon qe te dime se standartet ndryshojne me format me te paparashikueshme.”

Cfare eshte filozofia? Eshte studimi i njohurise, i realitetit dhe i identitetit; kuptimi dhe sintetizimi i konkluzioneve. Shqipsat, perceptimet dhe mendimet tona, jane mjetet qe ne perdorim per te racionalizuar informacionin dhe per ta aplikuar te realiteti. Cfare jane aksiomat? Nga Greqishtja axioma eshte “dicka qe quhet e vlefshme, ne forma qe rekomandon vetveten si evidente’ axíōma (ἀξίωμα) Zakonisht ne e kuptojme dhe e marrim si te mireqene, njesoj si e mesojme ne shkolla sepse (a) Aksioma nuk mund te provohet (b) aksioma nuk mund te refuzohet. Pak a shume pranohet ne forme dogmatike. Nuk duhet ngaterruar, ne sensin e ngushte me nje postulat . Pse na duhet ta kuptojme qarte kete?  

Aksiomat I besojme si te verteta Nuk mund te themi se jane te pa-verteta

Pikerisht ketu fillon baza e njohurive njerezore, ndaj kemi shume pak aksioma:

  

Ekzistenca e ekzistences Ligji i identitetit Vetedija

Ekzistenca e ekzistences – Une jam. Ose une jam ne gjendje te perceptoj dicka, sepse ekziston ne nje fare forme. Ekzistenca nuk mund te denohet. Nese s’do pranosh ekzistencen, do thuash dicka nuk ekziston. Nese kjo do pranohej si e vlefshme, eshte e mundur vetem nese ekzistenca-ekziston.  

Te ekzistoje dicka, duhet te ekzistoje si dicka.

Aksioma e identitetit. Ne cdo moment qe specifikojme dicka, nje objekt, ne po e identifikojme ate. Makina eshte blu. Pema eshte e gjate. Nena eshte e dashur. Specifika e specifikes nuk ka rendesi, rendesia qendron te identifikimi primar. Pra ti je njeri dhe nuk mund te jesh peshk. Shtepia nuk mund te jete lume ndersa mali s’behet me rere.

Nese nje enitet nuk ka identitet, nuk ekziston. Pra ti nuk mund te kesh dy identitete, dhe as nuk ekziston dot si dicka tjeter. p.sh. Nje shtepi mund te jete krejt e kuqe ose krejt e zeze por jo te dyja ngjyrat ne te njejten kohe. Mund te lyesh gjysmen te kuqe dhe gjysmen te zeze por prape e gjithe shtepia nuk eshte e kuqe apo krejt e zeze. Jane dy karakteristika, me identitete specifike.     

kur kemi identitet ka realitet. kur ka realitet ka perkufim te sakte. nese realiteti identifikohet atehere mund ta dime. nese ekziston nuk ka me kontradikta.

Vetedija/ ndergjegja – je pense, donc je suis, kjo eshte forma origjinale e perdorur nga Dekarti (Rene Descartes) por te arrinte nje audience me te gjere per kohen, e kthehu ne Latinisht.

Cogito, ergo sum (1637-1647)

d.m.th “Une mendoj, pra une jam” Eshte ai qe propozon ndergjegjen si koncept aksiomatik. Logjikisht: (a) nuk mund te perdoresh mendjen tende (b) per te denuar ekzistencen e mendjes. Koncepti s’ishte i plote, sep vetedija eshte nje perceptim I ekzistences. Pra, na duhet vetvetja per te pasur nje mendim. Per kohen ky koncept ka qene madhestor. Ne sensin, qe sherbeu si ankore per mendimin racional filozofik Perendimor, ne kohen kur kundershtaret radikale fusnin dyshime per keq-perceptimet, gabimet, imagjinaten etj. Dekarti stabilizoi, vete akti i dyshimit te ekzistencen - ne minimum - eshte prove e realitetit te mendjes njerezore. Ne fillim duhet vetja/ pastaj mendimi. Vlen te thekesohet, filozofi Danez Soren Kierkegaard e quan frazen e Dekartit tautologji, cogito presupozon ekzistencen e Unit, llogjikisht s’ka nevoje te konludosh me pas ekzistencen

Altruizmi Altruizmi, ka kuptim te ndryshem ne gjuhen e zakonshme, dhe ne biologjine evolucionare. “Altruizem - qellimi final per te ndihmuar dike pavaresisht nese ke perfitime direkte a indirekte per veten” Por si mund te kuptojme qellimet dhe motivacionin kur kjo vihet re ne jo-njerezit? “Altruizmi biologjik eshte nje veprim qe forcon fuqine e dikujt tjeter, qofte duke humbur forcen tuaj” Shkenca argumenton se evolucioni njerezor, nepermjet seleksionit ne grupe, ka krijuar movitacione altruistike. Karl Popper (1945) fajson Platonit se ka identifikuar konceptin moral te altruizmit me kolektivizmin e per kontrastin mes tyre: “Sipas Plato, altruizmi individual nuk ekziston. Ai e identifikon individualizmin me egozimin dhe altruizmin me kolektivizmin. Kjo nuk eshte terminologji, ose thjesht fjale, por ne 4 mundesi, Platoni identikon vetem 2. Konfuzioni qe ka krijuar, ekziston deri ne diten tona. Darwin (1859) shpjegon: “kur dy fise qe jetonin ne nje vend, futen ne konkurrence, ai fis qe kishte me shume anetare te guximshem, besnike e sakrifikues, qe ndihmonin njeri-tjetrin ne rrezik, per te mbrojtur te vetet, arriti te fitoje mbi tjetren. Por ai qe ka qene ne gjendje te sakrifikoje per te tjeret, sado barbar dhe primitive ne ate kohe, ne vend se te tradhetonte shoket, shpesh nuk do linte pasardhes” Nese kjo lexohet drejt, do menduar se altruizmi, gradualisht do ishte zhdukur. Por kjo vecori eshte e shpeshte ne natyre. Darvini sugjeron dhe mekanizmat brenda fisit per te shpjeguar nje fenomen te tille, si perfitimet dhe shperblimet, por dhe denimet.

Pra seleksionimi duket individual, jo ne grup. Disa te tjere jane munduar ta shpjegojne altruizmin si pjese e konformizmit (regjimet totalitare) ose nga perspektiva e gjenit, duke tentuar te zgjidhin problemin Darvinia, pa referenca tek mekanizmat ne nivel grupi. Nganjehere duket si forca e grupit ka me shume rendesi se e individit, dhe kjo trashegohet ne strukturen e popullatave me vone. Argumenti jo-empirik. Seleksioni ne grup ka dy koncepte, seleksionimin dhe adaptimin por nuk do harruar tranzicioni evolucionar. Ne nuk e dime nese vajza do i ngjaje nenes apo grupit, dhe sa ndikon ketu shanci apo ngjarjet jo normale. Ketu nuk behet fjale vetem per gjenin, por se si fenotipet dhe gjenotiper, dalin dhe co-ekzistojne ne strukturat shoqerore. Kemi te bejme thjeshte me seleksionin ne grup apo multi-faktorret perfaqesues?

Argumenti empirik. Pavaresisht semantikes nese gruppopullatat kane trashegimi ne forcen perfaqesuese kjo ngelet nje pyetje empirike. Nese ka ndryshime ne forcen e grupit sâ&#x20AC;&#x2122;varet nga struktura e grupit, nese nuk ka proces seleksionimi ne mes grupeve. Por kur individi e grupi ne procesin selektiv, kane nje vecori te pasuruar nga ndryshimet, qe kalojne mesataren mes grupeve, seleksionimi eshte me efektiv. Ta thjeshtezojme konceptin pertej filozofise e ti zbresim majmunet ne toke. Ne kete moment ne historine e evolucionit, nenat pane se pa bashkepunim qe e pamundur te mbronin femijet. Celesi eshte bashkepunimi. Sa me e larte kjo marredhenie me shume shance mbijetese ka grupi perkates.

Megjithese dhe kjo nuk e shpjegon plotesisht, pse njerezit “jane te interesuar ne mendimet, ndjenjat e nevojat e dikujt tjeter” dhe keto quhet vecorite e nevojshme per “hiper-bashkepunim” dhe komunikim substancial. Pra ka nje shikim konfliktual: Seleksioni natyror eshte proces i pameshirshem, si mund te lejoje vazhdimesine e krijesave altruiste? Darvini e kuptoi veshtiresine dhe u mundua te ofroje ca zgjidhje. Duket se kemi nje “mister dhe nje mallkim” pse organizmat njerezor, dhe jo-njerezore, do vepronin ne forma qe demtojne veten dhe perfitimin e merr tjetri? Profesor David Sloan Wilson (Profesor i Biologjise dhe Antropologjise ne Iniversitetin e Binghamton) ka krijuar nje hipoteze te re: Teoria e Seleksionit me Multi-Nivele. Nese ti pyet sot per evolucionin e altruizmit, shancet jane pak qe ta degjosh kete, pasi s’ka shume ndjekes, por Profesor Wilson shpjegon thjeshte: debati i problemit te altruizmit tashme eshte zgjidhur. Ne fakt eshte aq i qarte, sa sot duhet te jete problem i historianeve te shkences. Teoria me multi-nivele shpjegon evolucionin e institucioneve shoqerore te njerezimit. Lidhja mes seleksionit natyral ndikon boten tone biologjike, ndersa arranxhimi i shoqerive njerezore eshte i qarte, kjo eshte lidhje e rendesishme. Pra altruizmi ekziston por per Wilson duhen dalluar dy parime baze: 



Mendimet – mendimet, ndjenjat dhe retorika kane rendesi per altruizmin, per aq kohe sa motivojne aksionet tona dhe permiresojne shancet e grupit. Aksionet dhe veprimet qe kane vlera, jane kontribues direkt ne nivelin-funksional dhe organizativ te grupit.

Nje sjellje e tille, e kombinuar, nuk varet nga seleksioni i

individit me te forte, sic sugjeron teoria e seleksionit natyror. Shkaku eshte me i thjeshte. Jep-e-merr, eshte norma e jetes. Kur individet veprojne per te cuar me lart interesat e tyre, ato nuk permiresojne interesat e grupit. Ne fakt individet qe kane me shume fitime, jane ato qe bejne hile. Si evolon altruizimi? Fare lehte - thote Wilson - grupet qe kane me shume invidide altruiste, kane me teper rezultate se grupet qe nuk kane individe te tille. Ne termat e biologjise, duke seleksionuar me te fortin, rritet numri i individeve altruiste me kalimin e kohes. Ne natyre, seleksionimi natyror ne nivele te ndryshme - brenda grupeve e ndermjet grupeve – ndodh ne te njeten kohe. Wilson nuk e hedh poshte evolucionin nga pikepamja e Gjenit (W.D. Hamilton teori e seleksionit brenda fisit, apo Richar Dawkins 1976 –

ai kerkon barazi formale; duke stresuar se argumentet e ndryshme mund te bashkejetojne. “S’ka asgje ne seleksionin natyror qe kufizon aplikimin te karakteristikat qe mbruhen nga gjenet” Selfish Gene)

Duke menduar se, seleksioni natyral, shton ide qe ndikohen nga kultura jone ai beson se ato ndikojne sjelljen ne te njejten menyre si dhe gjenet. Keshtu influencohet mbijetesa e riprodhimi ne natyre. Kete e mbeshtjell ne teorine a seleksionit me multi-nivele: “Pavaresisht nese nje karakteristike e fenotipit eshte e trasheguar gjenetikisht a jo, mesuar, ose ardhur nga karakteri kulturor, mund te perhapet se u jep perfitim invidivideve ne krahasim me individe te tjere te te njejtit grup, kjo u sjell perfitime te gjithe individeve te grupit te tyre – krahasuar me grupe te tjera - e keshtu pafund dersia perhapet ne grupet me hierarki multi-nivelesh”

A ekziston Altruzimi? Nga filozofia, biologjia e modelet matematikore te bera per kete, bazuar tek individi ose grupet; ne individe e grupe, ka paraqitje konfliktuale, ne varesi te proponenteve e shkollave te tyre te mendimit. Dhe ne ekziston, si shpjegohet? Logjika e argumenti nga vete-interesi tek sakrifica â&#x20AC;&#x153;e pasterâ&#x20AC;? dhe pa interes, kalon me momente absurde, sa te shtosh dicka ekstra, thuaj religjionin, ekonomine, shendetin, familjen, pasardhesit, normat institucionale, dhe ne cdo argument shtese, ke futur nje platforme te re komparative, te pakten ne studimet qe jane ne planin njerezor. Kete problem nuk e shpjegon dot vetem biologjia, dhe as filozofia; cdo teori-gjitheperfshirese do kete vrima, dhe ai qe vjen me pas, fillon nga kendi tjeter dhe me idete e veta. Po e mbyllim me dy karakteristika baze, te kete altruizem ne anen psikologjike-njerezore duhet: kujdesi dhe empatia per te tjeret. Motivet mund te jene te ndryshme e te bashkelidhur, te ngjitura me fije te tjera (si dashuria, perkatesia, normat) e pavaresisht qendrimit social e gjykimeve morale, altruizmi eshte forma me e larte per tu identifikuar me dhimbjen e vuajtjen e tjetrit; dhe per te ndjere shtysen te besh dicka per te. Kjo eshte universale dhe ne cdo kulture identifikohet me kete aspekt duke i dhene respektin maksimal, ndihmuesit shpetuesit, vete-sakrifikuesit, heroit dhe bamiresit. Pavaresisht tentativave per ta perkufizuar ate me teori fine apo argumente te nxehta, altruzimi eshte pjese e qenies njerezore; dhe ngelet ndjenje, sjellje e veprim; si e tille ndoshta nuk ka nevoje as per terma e as platforma, eshte sepse thjeshte eshte!

Feja dhe Bamiresia Halil Kastrati, hoxha qe kthen lotet e dhimbjes ne lote gezimi. Me shoqaten Jetimet e Ballkanit ku ndihmohen femijet e cdo besimi dhe gjetur shtepi per njerezit ne nevoje (40 kete vit) eshte shembull ne humanizmin e religjioneve. Kur te tjeret flasin per vuajtjen me meshire patronizuese Halit Kastrati, Elvis Naci, Gjergj Meta etj, flasin me vuajtjen e dhimbjen. e di se s'mund te doje Zotin pa dashur komshiun. Ky komshi mund te jete kudo - Bibla, Parabola e Samaritanit te Mire, ne librin Historik i Mjekesise e kam Ilustruar tek 'Ligjet per Ndihmuesit' gjate urgjencave mjekesore. Feja Kristiane, Islamike, Ortodokse etj, se konceptojne ndihmen si dicka qe jepet me gjerat qe te kane tepruar por mision i ndarjes se te mires e vuajtjes me Tjetrin ne nevoje. Me kane thene mese nje here 'c'te duhen religjionet' A mendojne se shkenca eshte kunder religjionit a antiteizmi* u ka humbur cdo llogjike; s'jam munduar ta gjej. BESIMTARI

Ne do ecja me 'cfare te duhet kjo' s'do e kisha kthyer DBMI ne makineri gjigante informativo-edukative te Mjekesise Shqipe Online. (*ateizmi militant) Sa here shkruaj ne religjion, filozofi, psikologji e antropologji, do tradhetoja veten te mos insistoj ne nje fakt te pakundershtueshem historik: Pa asnje perjashtim, RELIGJIONET JANE BAZA E CIVILIZIMEVE NJEREZORE.

Le te hedhim poshte perfundimisht mitin se 'shkenca e religjioni' jane antagoniste. Besimet jane te pakuantifikueshme, aspak me detyrim e jo te matshme ne sensin empirik. Si ndjesi vlejne e provohen vetem brenda shpirtit te individit. Kushtdo qe shtyn shkencen te sulmoje Fene, eshte si radikalet qe perdorin besimin te justifikojne barbarite e tyre. Jam shume i vogel te krahasohem me mendjet e ndritura ne historine e shkences - qe edhe kur nuk kane besuar vete - kane pasur mencurine e guximin intelektual te pranojne faktin me lart: Pa Religjionet Nuk Ka Civilizime Njerezore! 01. Korrik 2018

The Fifth Seal ky film brilant Hungarez (1976) ka mare Cmimin e Arte ne Festivalin e 11-te Nderkombetar te Filmit ne Moske. Ne origjinal titullohet Az ötödik pecsét. Budapest 1944, me banakierin po pijne nje orendreqes, nje librashites e nje karpentier; me pas vjen nje i panjohur me profesion fotograf. Njeri ben nje pyetje qe u ndryshon jeten te 5-ve. Filmi bazohet te libri i romancierit e skenaristit Ferenc Sánta (1927–2008) qe ka marre cmime te ndryshme ne Hungari. S’ngelet pas regjizori Zoltán Fábri (1917–1994) me dy filma te nominuar per cimim Oscar ne Filmin me te Mire ne Gjuhe te Huaj; Djemte e Rruges Pal (1969) e Hungarezet (1978) Me 1965 me filmin 20 Ore ndan Cmimin e I-re me Lufta e Paqja ne Festivalin 4rt Nderkombetar te Filimit ne Moske. Stili i tij eshte klasik dhe me influenca nga kinemaja Franceze.

Ne kete film ka muzike te cuditshme e skena surrealiste. Ngjarjet zhvillohet ne L2B kur Hungaria jo aq me deshiren e saj, ish rreshtuar ne anen e boshtit Nazist, e ngelet e pushtuar pas lufte deri ne 1989 nga forcat Sovjetike. 5 personat flasin per subjekte mondane por njeri fillon dicka serioze.

Ai quhet Mr. Auricular, ore-ndreqesi. Se kuptoj pse ne Anglisht ka kete perkthim, Auricular ka lidhje me degjimin dhe veshin [tik tok nga ora?] Fillo te tregoje si nje mbret qe jeton ne nje ishull… Ketu nderpritet nga tjetri dhe besoj se pergjigja eshte linja me e bukur e filmit - Mos e degjoni cfare thote, nje ishull i tille nuk ekziston [eshte perralle do te thote personi tjeter] - Sigurisht ekziston, ka ekzistuar qe kur historia nuk mbahet mend. Dhe vazhdon… ”Pretendo se je gati te vdesesh, do riinkarnohesh si njeri nga keta te dy persona. Mbreti ose Skllavi. Skllavi nje dite po qeshte e mbreti i preu gjuhen qe kjo te mos ndodhte me. Me pas i merr e i shfrytezon vajzen, me vone djalin, i pret hunden gruas se skllavit dhe e gjithe familja vuanin. Ai vazhdon te jetoje pasi cdo nate i thote vetes: te pakten ndergjegjen e kam te qete se s’jam une qe bej akte te tilla te tmerrshme. Ndersa Mbreti s’ka kriza koshience, morali i tij eshte i qete e veprimet qe ben i duken normale per kohen. Zgjidhja eshte: ‘te jesh i varfer e fisnik a i pasur e i korruptuar’ Ne plan te pare duket dicka e lehte ne pergjigje, gjithsesi ata ndahen e mendohen gjate nates ne shtepite e tyre. Shikuesi njihet me grimca nga jetet e personazheve, motivacionin e karakterin e tyre. Nga fundi i filmit kuptohet se fotografi kish informuar per ta [kane thene qe regjimi ka vrases] dhe arrestohen pa arsye tjeter. Nje oficer nga trupat e Ferenc Szálasi (Arrow Cross Party, kolaboracioniste Naziste) vendos ti pushkatoje, sic benin me shume te tjere. Nje nga komanda me e larte u jep zgjidhjen: -

Te qellonin me grusht nje sabotator te pergjakur e te lidhur i varur lakuriq, si Krishti - dhe te liroheshin Nese se bejne do te vriten…

Shume shpejt jeta u provoi ate qe folen ne tavolina. Te rrine fisnike apo te dalin te lire? E sheh sa e veshtire ngjan tani? Ketu vijme te etika normative. Morali apo domosdoshmeria. Deontologjia apo pragmatizmi. Dinjiteti apo mbijetesa. Kam folur disa here per dilema, nga koha kur kam sjelle zgjidhjen e Sofies [Sophieâ&#x20AC;&#x2122;s choice]ne nje serial Britanik, aktorja Meryl Streetp forcohet nga nje komandant SS ke te coje para ne kampin e perqendrimit, djalin apo vajzen e vogel. Per te lexuar librin tim nga 2015, me 252 fq klik ne titull: Filozofia

Ne 1933 ne Shqiperi e jep nje dileme te tille gjeniu i poezise Migjeni (1911-1938) me skicen e botuar ne revisten Illyria: Sokrati i vuajtun apo derr i kenaqun? Ku vihen perballe serish, fisnikeria me babezine, ushqimi shpirteror me grykesine fizike.

Por dhe Migjeni e ka lexuar ne nje forme a nje e tjeter, sic e ka thene filozofi utilitarianist John Stuart Mill (1806-1873) “Eshte me mire te jesh njeri i pakenaqur sa derr i kenaqur; me mire te jesh Sokrat i pakenaqur, se budalla i lumtur. Dhe nese budallai, ose derri, kane opinion tjeter, kjo vjen vetem se ata njohin vetem anen e tyre te pyetjes’

Aktoret Lajos Oze, Laszlo Markus, Ference Bencze, Sandor Horvath etj jane ne lartesine e rolit megjithese pak skematizem nga koha por filmi e ideja qendrojne akoma sot. Realizmi kalon ne surrealizm, ironia behet farse e muzika qe ngjan me nje karusel cirku i jep tone spirituale. Besoj se ngjarja rezonon me Shqiptaret qe kane provuar diktaturen ose mesuar per te nga leximet, filmat e tregimet e familjeve. Debati teorik dhe sa te mire na pelqen ne ta mbajme veten, cfare do mund te benim SIKUR… eshte krejt ndryshe me realitetin e ashper kur ne pikepytje vihet Parimi v Jeta juaj. Ky film Hungarez ngelet nder me te miret qe eshte realizuar ne ate vend dhe vleresohet shume nga njohesit e kinemase e artit boteror. 2. Ka raste kur s’je perfshire direkt por eshte jeta e dikujt tjeter ose nje parim ne te cilin beson e me veprimin qe ben ndikon pertej vetes. Si ilustrim do sherbente filmi Amerikan 12 Angry Men. Ne 1957 skenaristi Reginald Rose e regjizori Sidney Lumet tregojne historine e nje jurie ne New York. Sipas ligjeve te ceshtjeve penale juria duhet te jete (zakonisht) unanime ne vendim si per te shpallur fajesine si per ta liruar te akuzuarin. Te denosh duhet te bazohesh tej ‘dyshimit te arsyeshem’ (beyond reasonable doubt) Djaloshi 18 vjecar akuzohet se ka vare dike me thike. Ceshtja duket e thjeshte. Ne votimin paraprak 11 persona kane bindje se eshte fajtor; vetem njeri prej tyre, arkitekti i luajtuar nga Henry Fonda, insiston qe vendimi te jepet pas nje debati. Nuk mund te denohet personi me kaq lehtesi e pa argumentuar dyshimet qe kane.

Gjithshka ne film, filluar me emrat e anetareve te jurise eshte anonime, te akuzuarit i referohet si djaloshi (the boy) deshmitarja eshte gruaja perballe rruges ndersa tjetri si plaku. Ngelet nder filmat me te mire ne kinemane boterore dhe natyrisht me i miri ne subjektin e ligjshmerise dhe gjykimeve.

Nuk eshte e lehte te mbrosh nje parim sidomos perballe opinionit publik qe ka paragjykuar e vendosur me kohe se si duhet bere dicka. Dinamika e grupit, forca e mendimit te perbashket dhe presioni i votave; zakonisht sjellin imponimin e vullnetit te shumices. Ka raste te vecanta, si ne kete histori kur individi ka force te mjaftueshme karakteri, mencuri e prezence te mendjes; te beje rezistence te palekundur dhe ne fund te ndryshoje rrjedhen e ngjarjeve; deri ne perfundimin e duhur final. Filmi eshte nder te rrallet qe sâ&#x20AC;&#x2122;ka nevoje per efekte, pejsazhe dhe artifice. Ne fakt, nga 96 minuta 93 prej tyre zhvillohen vetem ne dhomen e jurise. Intriga qendron te dialogu, mesazhi eshte te mendja e hapur dhe kush eshte ai qe ben hapin e pare! Forca nuk qendron te nderhyrja e jashtezakonshme e heroit por sa normale dhe everyday (sic) duket ai. Ta shohesh me kujdes, ngjan sikur ne kete film nuk ka aktrim por jane 12 burra, secili me idene per te ikur nga aty sa me pare, kur njeri thote: Prisni nje minute sepse behet fjale per jeten e nje te akuzuari te cili mund ta cojme gabimisht drejt denimit. Njesoj si tek filmi Hungarez, eshte e njejta pikepyetje qe ka shoqeruar njerezimin qe nga fillimet e tij; morali, ndergjegja, merita, fajesia e pafajsia; dhe si qendrojne ato ne raport me Ne.

Dilema Duket e thjeshte ne kuptim por fillimet e fjales ishin ndryshe:  

Literatura e perdore per nje problem qe kerkon zgjidhje Gjuhesia e ka si zgjidhje mes dy mundesive, te dyja te pakenaqshme.

Me vone mori kuptimin dicka e paqarte. Ne retorike perdoret si argument ne debate qe te kanalizosh kundershtarin drejt dy mundesive, A e B, qe e fusin ne disavantazh. Orgjina vjen nga Greqishtja e lashte, dileme - δίλημμα - propozim i dyfishte. Po ashtu, kjo gjuhe na ka pajisur me termat per koncepte me pak te perdorura, trilema e tetralema - tre ose kater mundesi - ose kur pergjithesojme [shume zgjidhje] kemi polilema.

Ne anen logjike e kuptojme por te trajtojme dhe aplikimin praktik; pasi i tille eshte morali, etika e etika normative. Ne 1944, Teoria e Lojrave e Sjelljes Ekonomike nga John von Neumann e Oscar Morgenstern (Theory of Games and Economic Behaviour) diskuton skenare te ndryshem dhe ngelet punim seminal. Me poshte do sqaroj Dilemen e te Burgosurit (Prisoner’s Dilema) Ne 1971 Profesori Britanik Nigel Howard shkruan librin Paradokset e Racionalitetit (Paradoxes of Rationality) Ndersa 2 dekada me pas shpjegon Teorine e Drames per Departamentin e Mbrojtjes Amerikane ne:

Analiza e Konfrontimit; si te fitosh operacione se sa luften. Kjo eshte perdorur ne Bosnje e Irlanden e Veriut. Shpjegohet ne librin e Gjeneralit Britanik Sir Rupert Smith ne 2005 Dobia e Luftes (Utility of War) Duke qene Zv/ Komandanti i Forcave te NATO ne Europe Gjenenerali Smith ndikoi qe ky program kompjuterik te futet ne platformat e NATO. Dilema e analizes eshte dilema e konfrontimit. Sot ka perdorim operacional ne identifikimin, strukturimin, kuptimin e vendimet qe merren me pas per te zgjidhur ‘teorine e drames/ lojes’ Ka perdorime praktike ne negociata, ekonomi, ushtri, politike, fianance etj.  

Game theory (sic) e shikon si ekuacion me nje vendim final Analiza konfrontimit e shikon si sekuence ngjarjesh, ku mund te behen ndryshime per te ndikuar dilemat emocionale. Ketu erdhem te nje koncept tjeter:

dilemat emocionale, profesor Howard ishte i pari ne vitet 1990

qe mendoi se Teoria e von Newman ka nevoje per plotesime, se kishte nje dobesi qe askush se kishte marre ne konsiderate.  

Kjo teori kishte deshtuar ne faktorizimin e emocioneve njerezore, duke supozuar ‘ne forme matematike e kompjuterike’ te gjitha vendimet e mundshme nga ana racionale.

Modeli Howard ka te shtuar aspektet/ mundesite kur vendimmarresit ndryshojne mendjen, kur ka mashtrime me dashje, zemerimet e pelqimet; pasi te gjitha keto patjeter qe do ndikojne mendimet dhe sjelljen njerezore.

Dilema e te Burgosurit - Prisoner's Dilemma Prisoner’s dilemma eshte eksperiment psikologjik e i provuar ne matematike [John Nash, game theory] bere ne vitet 50-te. Ilustroj. Me kete eshte fituar lufta e ftohte, John Newman nje anti-komunist ekstrem Hungarez i quajtur kompjuteri njerezor, e ka aplikuar duke programuar skenaret e mundshme dhe si do sillen dy vende, Bashkimi Sovjetik & Amerika ne kushte jo-komunikimi [problemi berthamor] Game theory (sic) modele matematikore te “bashkepunimit dhe konfliktit njerezor ndermjet vendimeve te individeve racionale” Ne fillim quhej zero-sum game (sic) fitimet e njerit perfundonin me humbje per tjetrin, sot perdoret ne ekonomi, psikologji dhe sjelljen njerezore.

Skenari: Dy persona dyshohen se kane bere te njejtin krim. Te dy arrestohen. Policia i ndan ne dhoma te vecanta. Hetohen por s’ka prova, te denohet njeri, duhet te kete deshmi prej tjetrit. Kemi 2 te burgosur ne nje situate ku secili mbron interesin e tij, situate qe shihet ne biznes, poker etj [ketu u inspirua Nash] Duke mbrojtur interesin individual pa bashkepunuar me te tjeret, del ne disavantazh [long term] per veten e te tjeret. Ne psikologji eshte studiuar nga Flood & Dresher, RAND, ne matematike nga W. Tucker ne Princeton. Ketu flitet per njerez te zakonshem, te dy jane racionale qe vleresojne LIRINE e vetes me shume se tjetrin. Ketu fillon konflikti nga interesi. Cilat jane mundesite? Secili nga te mund ta: pranoje mohoje.

  

Njeri pranon & tjetri hesht, i fundit vuan denimin e plote. Te dy pranojne e akuzojne njeri-tjetrin, ndajne denimin bashke. [me pak se denim i plote] Nese te dy heshtin, e nisur se s’ka evidenca kunder tyre, policia i denon te dy per nje periudhe shume me te shkurter. Ta kuantifikojme me vite

Opsioni me i mire per te dy eshte heshtja (bashkepunim) Kete do benin ne i besojne plotesisht njeri-tjetrit. Meqe asnjeri se di c’do do thote tjetri dhe s’ka besim se tjetri do heshte, te dy jane ne dileme. Kam sjelle dilema te dbmi nga etika normative, filozofia, llogjika, financa, matematika etj. Kjo dileme na ndjek te gjitheve: Interesi Personal v Interesi Kolektiv. Kur zgjedh gjithmone veten, vjen koha qe te tjeret bejne njesoj e zgjedhja juaj s’ka vlera. Ne anen tjeter, nese ti mendon per grupin dhe anetaret e grupit mendojne vec per veten, do vuash pasojat [frika e individit] Heshtja e te dyve ne karte & bashkepunim i te dyve ne jete reale, kjo teori eshte aq brilante sa ne disa raste i ben trump ‘dores se padukshme te Adam Smith’ Keshtu aplikohet ne marketing, produkte, cmimet kartel [marreveshje mes dy kompanive te medha ajrore etc]

nje Dileme Klasike: te besh gjene e drejte per arsye te gabuara apo te besh gjene e gabuar per arsye te drejta

“ka qene nje kishe ne Testamentin e Ri qe bente te gjitha gjerat e drejtat per Zotin, por kishte nje problem; ata po benin cdo gje drejt per arsyet e gabuara. Jezusi e adreson kete problem ne letren e tij te pare te Churches of Revelation 2 (sic) [Ephesus: Beware of Doing all the Right Things for the Wrong Reasons, Revelations 2:1-7]

Ne planin Nicean (F. Nietzsche) “Ti ke rrugen tende. Une kam rrugen time. Sa per rrugen e drejte, rrugen korrekte, dhe te vetmen rruge, nuk ekziston” Ndersa sipas T.S. Elliot “Tradhetia me e madhe eshte te besh gjene e drejte per arsyen e gabuar’ Si mund ta kuptojme me shembull te thjeshte? Sot eshte e perhapur ‘bamiresia me buje’ INDIVIDET dhe bizneset ‘japin ndihma’ (drejt) por per te permiresuar imazhin e tyre. (gabim)

Ne ane tjeter ka mjaft raste ‘kur eshte bere gjeja e gabuar per arsye te mira’ Njeri eshte Edward Jenner per te cilin kam folur te DBMI, si nder njerezit me te rendesishem te mjekesise dhe pergjegjes ne shpetimin e miliona jeteve. Ne ate kohe – dhe pa e kuptuar mire cfare po bente, pa asnje garanci shkencore ai injekton nje femije 8 vjecar.

Duke inokuluar virusin e lise e disa here ne disa persona, dhe ne foshnje 11 muajsh, ai rrezikoi jeten e te tjereve. Per fat te mire, kjo perfundoi me sukses. Presidenti Truman, me qellimin per te perfunduar sa me shpejt luften ne Paqesor (oqeani) urdheron hedhjen e dy bombave berthamore mbi popullaten civile ne Japoni, ky veprim rezultoi ne vdekjen e me shume se 200.000 civileve te pafajshem. Marrim dy shembuj nga jeta e perditshme [A.] Survejimi i jetes tone. Kur fillon eshte me qellime te mira: (1) lejon qeverine te shohe kush sillet keq ne raport me vandalizmin, aksidentet e krimet; cdo gje qe cenon jeten e komunitetit; keshtu parandalon demtimet e denohen fajtoret. (2) problematika me vone, â&#x20AC;&#x2DC;cdo gje qe cenonâ&#x20AC;&#x2122; eshte term i gjere. Me ato kamera gjobitet dikush se ndenji 5 minuta me shume ne vizat e verdha [sâ&#x20AC;&#x2122;ish ky qellimi origjinal] njerezit kane ankth te shtuar se dikush u sheh cdo levizje, humb privatesia etj.

[B.] Rrjetet sociale hapen me qellime te mira, eksperimentale, entuziaste apo thjeshte per kuriozitet si platforma ku secili lidhet me miqte e familjen ose te krijoje miq te rinj bazuar ne interesa te perbashketa. Shpejt u vu re se ata grumbullojne data, qe i perdorin per perfitime komerciale dhe sot akuzohen per manipulime financiare mes reklamave, bile deri te votimet.

Kemi te njejtin problem si me lart, perdorimin e te dhenave e cenimin e privatesise se individit. Qellimi i mire. Pasojat perfundojne jo-mire.

Si mund ta paraqesim disa dilema morale? 1.Failure te act (sic) Arifi e urren te shoqen e do qe ta vrase. Duke menduar se po hedh helmin ne kafen e saj, aksidentalisht e hedh te filxhani i tij. Gruaja e sheh nga pasqyra. Ka antidoten qe mund ti shpetoje jeten. Ajo s’ben asgje. Ai vdes. Eshte mos-veprimi i gruas po aq i keq sa plani i Arifit? 2. Kura e shtrenjte Femija po te vdes nga nje semundje e rralle. Per fat te mire del nje kure ne farmaci por kushton shume shtrenjte. Ti shet cdo gje, merr borxhe ngado por s'ben dot me shume se 50% te parave. I lutesh farmacistit te ta jape kuren, duke i premtuar te punosh e t'ja shlyesh me keste. Ai thote jo. Do e vrisje per t’ja marre me zor dhe shpetuar jeten e femijes tend? 3.Tradhetia ne Cift Njeri me gjithe partneren shkon ne dasmen e nje miku. Duke bere nje argument largohen pak nga te tjeret....kur vene re se nusja po puthet me nje mashkull tjeter. Te dyve s'ju vjen mire. Ai mendon ti tregoje dhendrrit. Ajo thote kjo s'eshte pune per ta, ti leme te vazhdojne dasmen. Si do veproje ti ne te 3 keto skenare situacionale duke e ditur se asnjera nga zgjidhjet, jo vetem s’jane optimale por mund te ngrejne pikepyetje morale. Keto futet etika normative…

Xhungla moderne Xhungla eshte nder librat me influenciale te fillim shekullit XX, shkruajtur ne 1906 nga Upton Sinclair (1878-1968) Permes jetes se nje cifti te ri emigrantesh Lituaneze, autori pershkruan xhunglen urbane ne Cikago dhe qytetet e industrializuara te Amerikes qe po merrnin format e metropleve gjigante. Kushtet e keqia te punes, mungesa e higjenes, oret e gjata, pagat e uleta, banesat jo-adekuate, mashtrimet financiare ndaj emigranteve, dalja e tyre ne rruge pasi humbnin shtepine; izolimi, deshperimi e alkoholi; plotesojne tablone e zakonshme per shume familje. Ne keto rrethana shkaterrimi, prostitucioni, depresioni, dhe vdekja; jane gati te sigurta per cdo pjesmarres. Keta njerez qe kishin ardhur ne Amerike per te gjetur nje jete me te mire e ndihmuar familjet qe lane pas, u perballen menjehere me ftohtesine e ashpersine e xhungles urbane.

Xhungel urbane ose xhungel betoni ose xhugel asfalti, perdoret per zonat me densitet te larta banesash, te ndertuara pa shije e cilesi, me pasiguri ne rruge e aspak terheqese; qe krijojne ambjente jo te te mira per banoret; te cilet jane te lodhur me jeten aty por sâ&#x20AC;&#x2122;kane asnjehere menyre si te largohen. Ne 1908 Amerika njhet me Thundra e Hekurt te Jack London, qe ne kete veper fantazie por duke marre nga realiteti rreth tij, godet oligarkine tiranike te finances. Libri konsiderohet para-ardhesi i ideve te George Orvell e Kurt Vonnegut.

Cfare Publiku se di e profesionistet e Mjekesise s'po e kuptojne: s'jane abuzimet, mungesat e korrupsioni; pergjegjese per krizen aktuale; ekzistojne ~30 faktore, se bashku, kulmojne ne 2 pika finale (1) Renia e prestigjit te Dr. (2) Humbja e besimit te shendetesia.

Etike Mjekesore - Kur Doktori Abuzon, 1 Precedent nga Britania

Si do veprohet ne kete rast?

Absolutizmi, dogmatizmi, skepticizmi dhe standartizimi. DBMIÂˇSunday, 31 July 2016

Kater elemente problematike qe verehet ne marredheniet njerezore, ndikojne dhe mund ti shkaterrojne ato. Do ishte naive ti shikonim ngushtesisht, vetem si perkufizim termash. Ne nje pike te jetes tone a nje tjeter, dashje pa dashje, shume nga ne, ne mos te gjithe, rreshqasim ne njeren a disa prej tyre por jo te gjithe i kemi WOL (way of life) dhe arrijme ta kuptojme kur jemi gabim. Ka individe qe i kane natyre te 2-te si pjese plani apo te personalitetit. Dhe eshte e pamundur te ndryshojne. 1. Absolutizmi. Kur individi hyn nje marredhenie serioze ne terma absolute, idealizon ate qe duhet te jete e shpesh deshton ne ate qe eshte. Nese largohesh pak per te vrojtuar marredhenien, absolutizmi gjithmone aplikohet te tjetri. Kurre te vetja. Ajo duhet te jete keshtu. Te beje kete. Te shkoje aty. Ai nuk duhet te sillet ashtu. Te mos beje kete. Te mos shkoje aty. Ontologjia filozofike - studion strukuren, si dega me e lashte e filozofise - thote: strukturo veten, mendimet dhe veprimet e tua, pastaj kalo e tjetri. Gabimisht njerezit e ngaterrojne me hipokrizine, absolutizmi eshte nje defekt i te menduarit. Per me keq, shoqeria e familja - e krejt kunder evidences jetesore na ri-forcojne mendimet absolute. 2. Dogmatizmi. Aty ku absolutizmi mban parime absolute ne filozofi, teologji e ne jete; dogmatizmi eshte menyre shume e ngushte e te menduarit me kokefortesi. Shpesh ndikohet nga paragjykimet, inatet e arroganca. Nese mendon se absolutisht ajo nuk duhet te te tradhetoje, si dogmatist mendja punon drejt denimit te saj. Ne rastin e pare traumatizohesh nga zhgenjimi.

Ne te dytin kerkon pagese jo proporcionale per te. Ka civilizime qe e kane djegur femren ne zjarr apo deklaruar shtrige, pasi nuk konceptonin idene se ajo mund te beje dicka jashte normes / dogmes. Nje dogmatist terbohet kur gruaja thote: brad pit duket terheqes. Per ate kufiri mes te mundures dhe te pamundures nuk egziston. Ndersa nje femer ekuivalente shperthen se i shoqi mund te shohe nje tjeter ne rruge, duke barazuar te parin, qofte pa dashje, me aktin e tradhetise. Mendimi i tyre nuk e perballon as fantazine. Kur dikush mundohet te te kontrolloje ne shpirt e mendje, eshte me teper se absolutist. Eshte dogmatik, qe ne shume raste paraqet rrezik per veten e te tjeret. 3. Skepticizmi. Ironia gjindet ne semantiken qe perdorim, si disipline skepticizmi lindi per te tentuar drejt qetesise, balancimit e shpreses, me pas arritem dyshimin filozofik (prova me e mire, mungesa e provave per diturine) Duke u ngjitur ne shkallet e dyshimit hyri ne jeten e perditshme, si vete dyshimi. Skeptik ne cdo gje. Nje skeptik ne marredhenie eshte gjithmone kerkues, i pa-paqte e i pangopur. Ai mund ta kete te shoqen ne prova 24h ne 24, dhe deshmitare nje qytet. Mund ta mbylle ne nje dhome dhe prape gjen nje shkak per te shprehur pakenaqesine e tij. Jo po. Po sikur. Meqe. S'kishte pse. Nese ajo / ai do kishte, do bente kete e ate. Keshtu shkon jeta e nje skeptiku. Nje personalitet i tille, e ka te pamundur te mbaje nje marredhenie njerezore per nje kohe relativisht te gjate. Aq me pak per jeten. Vec ne rastet kur partneri eshte i/e humbur, nuk ka shence te tjera apo eshte shenjtor dhe duron torturen. Nese kategorite e para jane terror ne disa tema madhore, e treta eshte ferr i pafund ne cdo vogelsi te jetes. Sarkazma, ironia, dyshimi konstant e lufta non stop jane shume me pernicioze ne nje marredhenie se disa limite madhore.

4. Standartizimi. Ketu hasemi me nje fare dhelperie vetesherbyese. Kur njeri partner ben pick-and-choose, ai zgjedh dicka nga te tre kategorite e me shume mjeshteri, i inkorporon ne marredheniet e tij duke shtyre limitet gradualisht. Femra qe shkoi vec nje here ne party me gocat, kur e takove ne fillim, pas 1-2 vitesh te hidhet ne fyt [sipas saj me te drejte] se c'te keqe ka te shkoj me gocat deri ne 3 AM, 2x ne jave, sepse te gjitha e bejne kete. Mashkulli qe luante pak bixhoz kur sapo filluat ju, e minimizon kete fakt derisa ... te gjithe burrat e vene nje bast te vogel. Keto jane standartet e mia, do mi pranosh. Problemi themelor me standartizimin? Kurre nuk deklarohet ne fillim! As kerkohet leje. As hapen ne tavoline. Kur ne ato me lart, individi te vjen ne fytyre: kete nuk ta pranoj, ate nuk e toleroj. Standartizimi te ka hyre nen lekure dhe nuk di as si ta luftosh. Rrjedh si padashje, eshte erozion gradual e konstant. Mendon se po adaptohesh ne nje ves, ekcentricitet a dicka te pademshme, pa e kuptuar jeta jote eshte standartizuar nen te njejtin emerues te perbashket te individit perballe. Irritohesh, acarohesh, rebelohesh e mundohesh te luftosh; kjo ndodh shpesh, se zakonisht sâ&#x20AC;&#x2122;eshte deal-breaker madhor te marresh valixhet duke dale nga shtepia. Por jane bere aq shume probleme sa vjen dita kur ti dyshon veteveten, jo pse nuk e pashe. As pse nuk e kuptova. Fillon te mendosh se fajin e ke ti ti je abonormali, gati i cmenduri. Standartizuezit, jane mjeshtra te te qenit alof e gati indiferente. Nese tek tre te tjeret ka shkalle crregullimi psikologjik, ne kete kategori ka mungese totale te empatise, hapa krejtesisht te planifikuar, perdorim e shfrytezim te personit tjeter, deri ne pika kur ju diskutoni qenesine tuaj, humbni personalitetin e dinjitetin. Mendimi juaj i korruptuar eshte kthyer "ne normal" sipas standartit te dikujt tjeter.

A ka probleme te tjera? Natyrisht, ka kudo. Me aq shume variable sic eshte jeta vete. Keto te 4-rt jane me akutet, ne te cilat deshtojne shume individe. Asnjeri prejt tyre nuk te vjen me etikete. Jeta eshte push and pull, mos u cudit nje dite kur bota sheh personin me parime ose shpjegime, ose ate qe di te justifikoje veten ne forma me elokuente, dhe te gjithe vihen kunder teje. Ne disa raste vete familja juaj. Oh.. ai/ajo kishte kaq te mira (standartizimi - psikopati sharmant) karakter te forte (absolutizmi) kishte vlera - pak esktreme (dogmatiku) ama nuk i hidhen poshte, vertete ishte individ kerkues (skeptiku) por kete e bente per te miren tende... Dhe duhet ta dini se sa me gjate qe shkon kjo marredhnie, me te vetmuar do ndiheni neser. bb gusht, 2012 Ligji i Xhungles vs Ligji Pozitivist Nje jurist i pasur Australian blen jahtin Mignonette ne Essex, Britani. Qe ta coje ne Australi, merr si kapiten Thomas Dudley, i cili rekruton Edwin Stephens, Edmund Brooks dhe nje 17vjecar, Richar Parker. Nisen ne fund te Majit. Per jave me rradhe udhetimi po ecte mire. Por ne 5 Korrik nje vale perplaset me anijen, e ajo mbyte brenda 5 minutave. Marinaret mezi paten kohe te hidhen me varke shpetimi (4.5 metra e gjate) vetem me dy konserva e nje kompas. Toka ne piken me te afert ishte 2500 km, dhe e vetmja shprese ngelej te hynin ne linjen e anijeve qe dikush ti shikonte. 2 konservat mbaruan shpejt, mundohen te kapin peshk por pa sukses. Diten e 4-et kapin nje breshke qe u doli per nje jave. Mungonte uji i pijshem e filluan te pijne urinen e tyre. Ne diten e 19-te, Dudley propozon qe njeri prej tyre, i zgjedhur me short, te vritet, qe te shpetojne te tjeret. Brooks refuzon. Stephens heziton. Ideja bie poshte.

Dudley fillon nga e para, tani ai s’propozon me short, por te vritej Parker, djali i ri. Me i dobeti dhe i semure, s’kishte femije e grua, dhe kjo ishte zgjidhja ideale. Me ne fund Stephes pranon, e vrane dhe ne 4 ditet me pas qe te tre po hanin djalin e ri. Ne diten e 24-et, anija Gjermane, Montezuma, qe po kthehej nga Afrika e Jugut, i shpeton te 3. Me 6 Shtator 1884, Montezuma ankorohet ne Falmouth. Te mbijetuarit ne kapiteneri tregojne historine e tyre pakuptuar se kishin bere akt kriminal dhe cuditen kur u arrestuan. Dudley, si xhentelmen pranoi se ishte organizatori kete e Brooks s’ka faj. Simpatia e publikut ish me “kanibalet” kur Dudley udhetoi nga Falmouth ne Paddington te takonte te shoqen, njerezit i hiqnin kapelen ne shenje respekti. Gjyqi e quan Dudley’n burre “me kurajo te rralle” Prokurori e Kryetari i Bashkise se Falmouth, kercenohen per vdekje nga publiku. Daniel Parker vellai i madh i viktimes, e fali Dudley’n ne gjyq, bile shtrenguan duart. Juria nuk u lejua te arrinte vendim nga frika se mos i lironte te akuzuarit por te vendoste faktet. Ceshtja shkon para nje tribunali me 5 gjyqtare, nje levizje shume e rralle kjo, me kryetar Lord Chief Justice, Lordin Coleridge, i cili tha: "Fajtore per akuzen qe jane arrestuar." Ai shprehu dyshime nese “ka ekzistuar nje situate e nevojshme. Dhe me fjalet e tij: “Te akuzuarit, mund te shpetoheshin te nesermen nga nje anije tjeter, ose s’do shpetoheshin fare. Ne te dyja rastet eshte e qarte, se vrasja e Parker-it do ishte nje akt i panevojshem dhe pa perfitime. Dhe ne qofte se nevojshmeria ekzistonte, kjo nuk e justifikon vrasjen e nje njeriu.” Lordi Coleridge kategorikisht refuzoi te njohe vete-prezervimin si “qellim qe justifikon aktin” “Te ruash jeten tende eshte detyrim - pranoi ai, dhe shton me pas - “por eshte detyrimi me i thjeshte dhe me i larte per ta sakrifikuar ate.

Lufta eshte me plot raste kur eshte detyre e nje burri te jape jeten. Detyrimi ne rastin e marinareve qe humben anijen, e kapitenit te tyre, e marinareve ndaj pasagjereve, e ushtarakeve ndaj grave dhe femijeve ... keto detyrime forcojne mbi burrat nje nevojshmeri morale, jo te vete-ruajtjes, por te sakrifikojne jeten e tyre per te tjeret. Pra, nuk eshte korrekt, te themi se kemi nje nevojshmeri absolute dhe te pakualifikuar per te ruajtur jeten tone” Dhe ne fund e mbyll: “nje rregull qe lejon vrasjen e dikujt ne situata te nevojshme do jete virtualisht jo praktik. Kush eshte ai qe do e gjykoje kete lloj nevoje? Me cfare parametrash do masim vlerat krahasuese te jeteve?” dhe “do jete forca, ose intelekti, apo cfare?” Gjyqi vendois vendimin me vdekje. Duke gjykuar opinionin publik, Home Secretary arranzhon faljen. Brooks vazhdoi me marinen. Dudley emigron ne Australi, duke perdorur opium mundohej te harronte kete histori. Stephen vendoset ne Southampton dhe me vone cmendet. Kush e ka te lehte te denoje marinaret a ti fale ata? Ky debat i “nevojes dhe domosdoshmerise” eshte nje nga pikat kyce te filozofise, hasur nga antikiteti deri ne luften e 2-te boterore, e me pas per sportistet te cileve ju rrezua avioni ne Andet e Uruguajit. Megjithese ato hengren shoket e tyre qe kishin vdekur pas perplasjes dhe nuk vrane njeri. Tek Etika, kemi dy shembuj standarte. (1) Drrasa e Karneidis (Carneades) Eksperiment i propozuar nga Carneades-i i Cyrene, ne raport te vete-mbrojtjes me vrasjen. Kemi 2 marinare qe u eshte mbytur anija, A e B. Shohin nje drrase qe mund te mbaje vec njerin prej tyre. Te dy notojne drejt saj. Marinari A arrin i pari. Marinari B qe do mbytej, pa drrasen, shtyn A-ne e ja merr ate, duke sjelle vdekjen e tij. Me vone nje anije e shpeton marinarin B. Eksperimenti thote: ”a duhet te arrestohet per vrasje marinari-B?”

Nese B-ja duhet te vriste A-ne, qe te jetonte vete, atehere mund te argumentohet si vete-mbrojtje. (2) Ceshtja e Eksploruesve Spelunkane (Speluncean Explorers) artikull nga Lon Luvois Fuller, ne 5 Qershor 1949, tek Harvard Law Review. L.L. Fuller ka qene filozof i njohur e profesor i jurisprudences, autori i “Moralit te Ligjit” ne 1964 Ka nje skenar qe jep 5 zgjidhje te mundshme. 5 eksplorues bllokohen nga shembja e nje shpelle, mesojne nga kontakti i shkeputur me radio, se pa ushqime do vdesin perpara se ti shpetojne. Vendosin qe njeri prej tyre te vritet, zgjedhja do behej duke hedhur zaret. Mbasi i shpetojne, te 4 eksploruesit e ngelur arrestohen dhe denohen ne gjyq per vrasje. Nese apeli ne Gjyqin Suprem deshton, atehere do marrin denim me vdekje. Fjalet ne statute jane shume te qarta por ka presion te opinionit publik ne favor te tyre. Artikulli jep 5 mundesi juridike te ndryshme ne arsyetimin pse te mbijetuarit duhen liruar, apo te shpallen fajtore. 2 gjyqtare i denojne. 2 gjyqtare besojne tek “sensi i mases” opinioni publik e bazuar ne nevojen per jeten, gjyqtari i 5-te, s’eshte ne gjendje te marre vendim e abstenon. Vendimi i gjyqit te apelit eshte 2 me 2, pranohet vendimi i gjykates se I-re dhe te 4 eksploruesit denohen me vdekje.Ceshtja nga Fuller eshte klasike ne jurisprudence, si nje mikrokozmos i debateve konfliktuale ndermjet filozofive te ndryshme ne mes “ ligjit te natyres” dhe “ligjit pozitivist te shoqerise” Ceshtja Richard Parker pati shume interes per kohen dhe tronditi shoqerine Viktoriane, megjithese sot njihet me teper nga juristet. Populli e mesoi serish ne 1974, kur Arthur Koestler (mendimtar dhe autor Hungarezo-Britanik, i shek 20-te) beri nje lloj konkursi te “The Sunday Times” Lexuesit ftoheshin te sillnin koincidencat me te cuditshme qe dinin. Fitues shpallet personi qe kish vene re: se Romani i Edgar Allen Poe “The Narrative of Arthur Gordon Pyn of Nantucket” i publikuar ne 1838

(dekada para se te mbytej Mignonette) ka 4 marinare qe u mbytet anija. Hedhin short se kush do sakrifikohej qe te jetonin te tjeret; humbes doli marinari qe e propozoi idene. Emri i karakterit: Richard Parker. Besi / Korrik 2005 Etike Normative & Emigraconi. Ne dhe Ju. Ju dhe Ne. Apo te gjithe Ne? Emigracioni yne s'ka parelel ne kohe paqe ne Europen e 170 viteve te fundit. 2 na afrohen. Uria e madhe e patates ne Irlande (1845-1849) ku 2 ne 5 banore lane vendin. Suedia ku iken 1.300.000 milione persona por kjo zgjati per nje gjysme shekulli (1870-1920) Bosnja nga lufta ka 43%. Ne ~40% emigracion. Ne amputim te tille trupi veshtire te mbijetoje. Kishim 2 faktore madhore qe na shpetuan, only just (sic) (a) shperthimi demogafik ne gati 4 dekada (1950-1990) popullata katerfishohet, dhe (b) transporti modern e komunikimi i shpejte (letrat, telefonia e me pas kompjuteret) Sikur te ndodhte ne 2-5 vite para L2B. Nga ~800.000 banore, te iknin 300-350.000 e do ngeleshin 500-400.000 demografia do merrte goditje te pra-riparueshme duke hyre ne shifra negative. Ne fakt, e kemi te pamundur te mos e kuptojme. Jane dashur mbi 500 vite te marrim veten nga masakra demografike e hakmarrjes Osmane per rezistencen e Skenderbeut. 2. Te jashtem e te brendshem. Here me tinezi e here naivitet, here me emocion e (tentative) analitike, shkruhet: â&#x20AC;&#x153;ata qe iken se dine si eshte ketu, me mire mos te flasinâ&#x20AC;&#x2122; Sjell formen e bute. Per ilustrim, kur shkruaja per korrupsionin ne mjekesi, gjeta artikull nga nje profesor i njohur i mjekesise. [ne Tirane se kam njohur] Lexoj per nje grup mjekesh Shqiptare, te emocionuar nga thirrja e Kr.M te te ndihmojne vendin e tyre, lene gjithshka dhe paketojne cantat.. Mes tyre kish takuar nje ish-student, me finese te vecante, matter of fact (sic) pa zemrim e fajesime [sic ndodh rendom me Shqipen thirrore]

tregonte zhgenjimin e mjekeve te cilet ishin detyruar ta linin prape Shqiperine. Vazhdoj kerkimet per fakte te tjera. Rastesisht has artikull tjeter nga i njejti autor – me lexo me kujdes – qe para pak javesh kishte dhene tablone ‘e te ardhurve te ikur’ Tani i fliste me leter te hapur, nje tjeter mjeku ne Amerike [dhe ky i njohur ne media] Kishte rreshkitur sic bejne gati te gjithe: i dashur koleg, hajde mes nesh, te dish cfare te flasesh. Jam ne parafraze, jo ne kuotim te drejte, por idene e kupton. 3. Emigracioni Shqiptar s'eshte vetem me stakeholders (sic) sic mundohen te na paraqesin. Ikem. U zhdukem. Harruam. Se kemi problem per Shqiperine. Jemi stockholders (sic) investitore te plote. Shifrat ekonomike s’te lene ta besh kete. Jo vetem nga ngeli koka pas por ndihmuam me mish e shpirt, me lot e dhimbje, me gjak e djerse; ku cdo sakrifice e jona erdhi edhe pas ne Shqiperi. Jemi vendi i vetem ne Europe, remitancat nga emigracioni ishin me te larta se vete buxheti i shtetit! Mund te na quash #life_line a korda umbilikale.Te na largosh e te na injorosh por s’mund te thuhet: TE JASHTMIT, nuk kane te drejte te perfshihen se kane ikur e se kane idene. Ne jemi ne telefona e letra, mesazhe e thirrje, kontakt me familje e miq. Nese nuk marrim gjobe nga Bashkia ne Fier a Tirane per parkimet ditore, kjo s'na perjashton nga Shqiperia, as te ben ty Shqiptar me te drejta me te plota se ne. Mungesa e mirenjohjes paraqitet ne shume ane, ka te djallezuar qe tentojne me shembuj perjashtues te denigrojne te gjithe. Ata ilustojne me vila e hotele, para te droges e kriminalitetit qe jane kthyer ne Shqiperi duke vene gishtin nga emigracioni. Nga 5-50 apo 5000 te tille njollosin 1M-1.500.000. Ne qe lexojme cdo dite per krime e droge brenda, kurre s’kemi thene Shqiperia eshte kriminale.

Ne cdo ane ta kthesh, emgiracioni ka mbajtur Shqiperine me buke. Mos ta distancojme ne tautologji, themi ate qe eshte: parate kane ikur te shtepite e prinderit, vellezerit e motrat, kushurinj e miq; qe i ndihmuam dje me para e i ndihmojme sot me sa mundesi jane ne para dhe kur dalin neper bote. 4. Kujdes me ankesat e kujdes me te shtyren. Ne Shqiperi dhe jashte, nuk po kuptohet se ne emigracion vendi ka investimin me kolosal ne histori! Jane 00-000 femijet tane neper bote, qe kane â&#x20AC;&#x2DC;marre ajrin e shkollim Perendimorâ&#x20AC;&#x2122; Dicka qe Shqiptari me 2 diploma e 3 specializime te rrije 10 vite nuk e kap dot sipas librave. Nje dite keta do ndihmojne Shqiperine. Ne 15-30 vitet e ardhshme nga Greqia ne Gjermani do kete politikane e ministra Shq. Ne Amerike e Kanada do kete oficere e gjenerale. Ne France e Spanje, akademike e juriste; shefi i Policise Metropolitane te Londres e Diplomati i I-re Frances do jene Shqiptare. Shkencetare e biznesmene, njerez te thjeshte e cdo lloj zanati; potenciali i tyre eshte ne zierje e siper, sot i paimagjinueshem por neser edhe Shqiperia do perfitoje se s'ben prej tyre. Kuptoje e mendohu ne implikimet e kesaj. Kemi nje Nene Tereze e nje Ferid Murat (gjysme Shqiptar) e patriotizmi yne (shpesh patetik) sâ&#x20AC;&#x2122;le vend pa i permendur. Neser do kthehet investimi me rritje 000% Ju sot beni ndasi. E te jeni shume te qarte, keta s'funksionojne si ne. Thjeshte ne mall e per mall.Jane te prere, te sakte, korrekte e pragmatike. Po eshte po, jo eshte jo. Sillen ne forme institucionale e te drejte. S'merren me thashetheme provinciale e s'duan t'ja dine per emrin e jeten e liderve, si ne. Nese do i largonim sot, kjo do ishte tragjedia no. 2 e Kombit Shqiptar neser. Ne esence ky komb ka gjakun, dijen e mundin e emigranteve; asnje analfabet funksional apo analist i thirrores nuk e mohon. Shqiptaret nga Kajro ne Athine, Bukuresht e Stamboll dje, Amerika ne Kosove sot (1999) e te gjithe qe kthehen, ikin e mbajne lidhje, jane te

themelues e investuesit primare te kombit tone. Baballaret e kombit ishin EMIGRANTE. Pa ta s'ka Rilindje Kombetare, shpallje te pavaresine e ngritje flamuri. Shqiptar s'te ben vendodhja gjeografike, as nuk akordohet e hiqet si 'titull' nga ballkonet e Tiranes. Si brenda e si jashte, ky komb kaq i vogel me nje histori te shkuar ne luftra e vuajtje; nuk e ka lluksin te beje dasi e perjashtime. Delikatesa e Artit & Ashpersia e nje Kombi. Ne je ne Tirane vizito ekspoziten Providenca, pelqe e shpernda kete faqe. Ornelen nuk e njoh personalisht, per here te pare degjova keto dite kur secili shtoi ne zhurmen e merzitshme e jo-produktive te opinioneve. Desha te shkruaj 3 dite me pare jo per te por cinicizmin vrastar qe po leme te brezi i ri. Per shenjterine e ndjenjave e edukaten elementare ne komunikimin publik.

S'eshte fjala e Orneles per nje kohe te shkuar problemi yne madhor por ashpersia tradicionale qe na karakterizon. Ashpersi e shoqerizuar nga dyshimi apriori e te kerkuarit e motiveve ulteriore pas cdo shprehie. Pashe disa artikuj e komente; flitej per nenen e babain kete dhe ate. Po kur ajo i ben vete? Njeriu nga natyra eshte egocentrik, marrim e japim nga vetja. Arti ne esence eshte 'krijimi e ndarja e emocioneve dhe e ideve'

Keshtu jane krijuesit, flasin, prokovojne, shpalosin, ngacmojne, ofendojne sensibilitetin por prodhojne dhe gjera sublime. Zgjidhja eshte e lehte, te pelqen ndiqi. Ne jo, largohu.

Ne vazhden e meparshme; kur indinjohesh ne cdo gje e te gjitha i quan skandal; skandalet marrin rruget e s'bejme me pershtypje. Njesoj kete rradhe. Duke qemtuar fjale te secilit, ligje, ndodhi e abuzime; ne ceshtje, njerez e institute prane jush qe kalojne pa u vene re. Ose shume shpejt harrohen. Bera Google: "Ornela +Vorpsi" Shoh qe njihet ne disa shtete Europiane, autore, lektore, artiste etj. Klik Google Images. Ka >20vite ne Europe. E afirmuar ne fushat ku perfshihet e te behemi pak brutale: nese Shqiperine e rimorkion ne Adriatik ajo direkt nuk ndikohet. Pse vjen ne Shqiperi? Kjo bezdis Shqiptari? 1. Puna e saj. 2. Nostalgji e mall. 3. Dashuria e deshira. 4. Kujtesa e mundesite. 5. Miklim i sedres. 6. Premtim qe i ka bere vetes. Ajo eshte Shqiptare, vjen e hyn sa here te doje. Ne ate Republike eshte e lire te beje c'te doje. Pse e merr si karshillek personal? Puritanizmi s'ka kete dhune verbale kur patrioti drug-dealer vjen nga A. Latine. Kthehet nga Europa per t'ju fshehur policive boterore. Nuk proteston kur mafioze nga pertej detit fshihen per vite me rradhe ne Shqiperi. Bile keta jane artikujt me me pak komente. 1. Kemi qene te ashper e sistemi i meparshem ka supresuar shpirtin tone tradicional? 2. Nuk ishim te tille por koha e ndryshimet ne 3 dekada, imponuan kete pa-shpirtesi? The jury is still out there (sic) Kam shkruar ne antropologji, problematika sociale, psikologjine njerezore, komunikimin masiv e histerine kolektive; kur e kapim dike duam ti bejme undo. Masaker totale ku cdo individ thote fjalet e tij duke hyre ne biografi e origjine, shkolle e lagje, te ardhura e te shkuara.

Rrefimi, intimiteti, kujtimet e nje kohe tjeter qofte kur turbullohen nga nostalgjia selektive kane shenjterine e tyre. Mund ti marresh si jane a ti refuzosh duke pretenduar si ke degjuar. Ose nderro kanalizin televiziv. Cfare s'mund te behet eshte te sulmohet personi ad hominem. S'do ndaloj shume ne raportin Shqiptar v Femer, jam shprehur 00-000 here ne 3-4 vite e kam shkruar liber Shendeti Femeror por s'mund te rri pa permendur disa tema kyce: - ngacmim seksual, dhuna domestike, trafiku, perdhunimi, prostitucioni, etj. Kam sjelle fakte e precedente, % e statistika nga gjithe bota; duke e ilustruar me mentalitetin e traktorit: C'ben me t'tradhtu e dashura? E marr zvarre me traktor. Keta ishin te rinjte ne rrjete sociale kur erdha per here te I-re ne Shqiposfere. E ke me analize e print-screen te librat e mi. Câ&#x20AC;&#x2122;eshte me shqetesuese si njeri e prind? Rrefimi i dashurise platonike nga 20 vite me pare e nje studenteje-artiste? Vajza jote ne perballje me nje individ qe 'femren e merr zvarre me traktor'? Pa kontekst e llogjike te veshtire, po te jap nje paralel.

Kam shkruar per ish-Miss Bota (1995) Miss Izraeli. Sot nene me 3 femije me dokumentar per perdhunimin e saj. Ne Shqiperi e viset tona - ketu s'mund ti pertypim me fjalet - ajo femer do quhej: K*rve! Me K te madhe. Te ciles mire ja bene se e ka kerkuar vete. Ne bote, filmi i saj me rrefimin e dhimbshem, mori cmime nderkombetare. Dokumentari eshte instrument edukativ per vajzat e tjera. Nga vuajtjet dhe e shkuara krijohen protokolle mbrojtje. Te mencurit ndryshojne procedurat e mundohet qe shembuj te ngjashem te mos ndodhin me ose te minimizohen. Brave Miss World, gjeje, shikoje per Linor Abargil

Po ne? Kemi femrat e dhunuara te Kosoves. Askush si permend 00 - 000 femra jetojne prej 2 dekadash te fshehura per dicka pertej kontrollit te tyre. Viktima te akteve kriminale. Keshtu qe tabute e paragjykimet na kane sjelle ne kete dite; viktimen femer e braktisem Scotsman fallacy - sikur eshte shkruar per ne. Me mire ta quajme: Deluzionet e Shqiptarit. Pas cdo krimi e dhunimi ka cudi: si ndodhi? Nje Shqiptar i vertete s'do e bente. Cdo here e me frekuence ne rritje, nje grua shkon ne spital per veshkat e trupin e ka me plage, tjetra rrihet ne rruge, nje e trete vritet me sopate. Prape faux indignation (sic) Shqiptari... Konkluzion: Ne vende ish-Komuniste moderimi konsiderohet censure ndaj fushe-komentet jane free for all. Ne Shqip gjen komente te atij niveli per te cilat ne Londer do arrestohesha brenda 24h. Kete kam theksuar te libri Gabimet ne Mjekesi, me shembuj e grafike: "te vritet doktori e mire ja kane bere" [kur rrihen a tentojne vete-vrasje] Ndodh nen cdo artikull e subjekt. Mediat pa mundesine te moderojne komentet ose nuk duan te tilla dhimbje koke, filluan ti mbyllin fare. Kane pergjegjesi ligjore. Egersia qe sjell anonimiteti relativ ne internet eshte fenomen boteror nga akademia tek njerezit e thjeshte; por ne e cuam ne ekstreme vrastare. Sa per Ornelen me te cilin filloi ky mendim? Ajo flet permes artit e librave. Dikush ne disa vende te botes do thote e ka thene: Kjo Femer eshte Shqitare. Vis a vis, ka bere per komunitetin me teper se 00 individe qe kerkojne lincime dite e nate neper internet. C'ke bere ti? Opinioni ne 30 vitet e fundit ne Perendim: nga vend misterioz e i panjohur; a ngrire ne kujtime ala Edit Durham e udhetare te shek 18-te; kaloi ne vend droge, prostitucioni e kriminaliteti. Meqe jam shkeputur disa here se kam pune & problemet te miat; kujtese per lexues te vjeter e lajmerim per te rinjte. Si ne fillimet e DBMI, si ne kulmin e kesaj platforme kur cdo dite me ndiqnit >30.000 nga ju; asgje ndryshon. Nuk besoj ne free for all. (sic)

Nisur nga edukata familjare, tranjimi formal, tipi qe kam e ligjet me te cilat jam mesuar ne Britani [teper punitive] goditjet personale nuk i lejoj. Njesoj, e kunderta. Sa here me shkruani privatisht ‘me emra e raste korrupsioni’ nuk i publikoj. DBMI projekton informacion e edukim mjekesor te komunitetit. Nga fillimi e kam pasur doren e rende, sa kalonte dikush te edi e saliu [ne forum mjekesor?] Kjo ndodh brenda 3 komenteve; direkt politike ose personale. [ne 2 muajt e pare, bera BAN >200 persona] Ne ke dicka konstruktive ose qofte replike te plote, kujdes ‘me Ornelen’ [subjektin] e platformen” Ndryshe? Me testo. Disa shembuj te pemendur me lart i gjen ne kete e-book publikuar ne Qershor 2015 Fenomeni i Dhunes … fillohet me 3P-te. Perkatesia (ne postin publik) Pronesia (e postit publik) Privatizimi (i postit publik) Shqiptari mesatar ‘shet shtetin per Partine/-te.

Si kundra a pro, kur thua policia e Tahirit & shendetesia e Beqjes, ne ate moment ke hequr dore nga pjesa jote ne Shtet. Ndaj, dikush te vjen me ‘do bejme shtet’ ne nje vend qe ka 110 vite shtet, konsiderohet (a) siperfaqesor, ose (b) mashtrues, ose dhe te dyja. Shtet ben Kosova (te ri) e Timori Lindor. Ne 1945 ne Gjermanine e shkaterruar s’pretendoi kush se behej shtet por nje proces de-nazifimi.

Si ta shkaterrosh nje Gjenerate? [1] mos ofro modele per te ndjekur [2] oriento drejt negatives. [3] opero ne nivel deshperimi [4] indoktrino ne ankimtaren-perpetuale [5] me pesimizmin (e te sotmit) refuzo shpresen (e te nesermit) [6] wash and repeat.

Keshilla per Femrat, viktima te dhunes. Situatat dinamike te dhunes kane potencial te dalin nga kontrolli. Kerkoni NDIHME sa me pare. Te ndalohet e izolohet agresori, duhet FORCE SUPRESIVE. Ate nuk e beni dot. Ndaj sjell disa keshilla praktike me poshte qe do ishte mire te zbatohen ne pershtatje me situaten.

Kjo eshte ngjarja. Ne konsistence me misionin e DBMI, respekt per ligjet & edukimin e lexuesve; theksoj: Individi megjithese pranon krimin, shpallet fajtor me vendim gjykate! Qellimi eshte Sensibilizim per Dhunen. Cikli: Femra & Dhuna ndaj Saj â&#x20AC;&#x201C; etika e nje kombi. Kam bere fushata ne disa subjekte per 7, 10 e 15 dite, ku ne pak kohe algoritmat indeksues na japin rankim primar. Kete rradhe do ja arrij per 24h, tani DBMI ka besueshmerine e bazen materiale per te ndertuar mbi to.

Nese kerkon ne Google: "drbesi +dbmi + nena e femija" Klik ne Google Images dhe interneti te nxjerr para nje mori me materiale.

Kur nje Oficer i Policise kryen Krime ndaj nesh, eshte me keq se nje krim, eshte nje GABIM"

Cikli i dhunes & Katalogu i Torturave. Ceshtja Artim Gashi (oficer i policise) dhe Blerona Canolli (viktima) e qelluar me plumb ne koke.

Nese kerkon ne Google: "drbesi +dbmi + Shendeti" Klik ne Google Images dhe interneti te nxjerr para nje mur me materiale. Sâ&#x20AC;&#x2122;ka asnje individ as institucion te kete gjeneruar me shume materiale sa'DBMI Libri Shendeti Femeror lexohet ketu https://issuu.com/doctorbes.../docs/shendeti_femeror_dr_besi

Ne esence (1) kur krimi vret nje oficer te policise - veprohet me paragjykim per shkallen esktreme te rrezikshmerise qe paraqet akti/individi (2) njesoj e kunderta, kur nje oficer i policise ben krim ndaj nje qytetari, potenciali demtues eshte 'shume me lart' se akti ne fjale; ndaj veprojme me 'standarte me te ashpra' Kam shkruajtu ne 2016

[kur policia dhunon qytetarin eshte po aq keq]

Cui Bono (kush eshte pergjegjes) 14 March 2018

Qui Bono ose Cui Bono Cicero ne e-Arkivat e DBMI-2015.

Kjo shprehje juridike ka dy kuptime (1) Kush perfiton nga akti/ ngjarja. (2) kush eshte pergjegjes; ndaj theksoj se Shteti ka pergjegjesi ne veprimet kriminale te Oficereve te Policise Kosovare.

Nga rreshteri te Presidenti, zinxhiri komandues, chain of command. (sic) Pistoleta e krimit dhe uniforma e policit jane te shtetit Kosovar. Shteti duhet te pergjigjet nga ana financiare pasi ka detyrime per viktimat e dhunes. Sâ&#x20AC;&#x2122;ka mundesi tjeter ne vendet e civilizuara per te ndryshuar menyren e operimit dhe protokollet e pergjigjes; vec kompensimeveve e shkundjeve administrative qe zgjojne shtetin. Ketu ka disa mendime ne nje e-book: Ese https://issuu.com/doctorbesimedicalinf.../docs/ese_dr_besi-1

Kush e ka Fajin & Kompensimet Civile Femrat e Dhunura meritojne demshperblimet

Motivacioni i Dites. Nese po kalon periudhe te keqe, DBMI te ndihmon me kontekst. Ne mes vitet 70-te, Roland Wyane 1 ne 3 themeluesit e Apple shet aksionet e tij (10%) per $800. Te kish duruar deri sot, do i vlenin $40-50 Miliarde.

Nese ne shend. publike, informacioni, reagimi dhe strategjite pro-aktive te autoriteteve lene per te deshiruar, per shendetesine private te dhenat mungojne krejtesisht. Kuotoj nje shprehje qe e kam hasur ne studimet mia: "Ne minimum konsumatoret kane te drejte te dine se cilin institucion shendetesor ata duhet te evitojne" Ron Wyden, (D) Chairman of the House Sub-commitee on Regulation, Business Opportunities and Technology.Mungojne. Me keteksâ&#x20AC;&#x2122;uptojme (1) rekomandimet miqesore e Op Publik per cilesine e klinikes X a spitalit Y (2) as website e adresen qe publikojne ata.

Autoritetet Rregullatore te nje e cdo shteti kane detyrim primar te informojne e mbrojne jeten e qytetareve te tyre duke publikuar fakte, statistika, te dhena, keshilla e ne fund Warnings e deri mbyllje (te perkohshme a te perhershme) per cdo praktike e institucion te mjekesise private. Ketu futen: neglizhenca, gabimet mjekesore, kushte e mjekimet joadekuate. Me pas vazhdon me verejtjet qe kane spitale e mjeke te caktuar, rezultatet ne fusha perkatese e ne total, licensimet, denimet, kontrollet periodike etj. Publiku Shqiptar eshte ne erresire se Shteti sâ&#x20AC;&#x2122;permbush detyrat informative qe i takojne.

Ndersa ne Shendetesine Publike; nuk ka asnje studim ne 70 vite per gabimet mjekesore dhe demet te publiku. Si dhe mungojne plotesisht studime ne ndikimin qe kane ne aftesine profesionale te mjekeve; semundjet, divorci, alkoholi, drogerat e vete-mjekimet. Probleme sh. shqetesuese qe ne 30 vitet e fundit po trajtohen gjithmone e me shume ne boten e zhvilluar. Ne Shqiperi, ne 3 gjenerata mjekesh ose te deklarohen te gjithe shenjtore ose do pranuar se eshte cudi si asnje mjek Shqiptar s'ka humbur licencen per korrupsion, abuzime seksuale me pacientet, konsumim te alkoholit, droges, per gabimet mjekesore etj. Shenim: mund te kete raste te vecanta ne sirtaret e bureokracise, flasim per (a) studime e strategji institucionale te munguara dhe (b) informacion online dhe te hapur per publikun taksa-pagues. 27 August 2017

Contempt (ref: postimi me poshte) Cila eshte faza 4? S'ka 4! 3shi eshte finalja. Kur per ty, ne cdo nivel, flitet me percmim te hapur, dhe tone derogatore; je nen roberi te plote. Duro sa te durosh. Ose ndrysho dicka. Rebelohu disi.

Sundimi i Ligjit - Rule of Law Kam filluar te studioj legjislacionin Shqiptar ne teresi, kodin Civil e Penal ne vecanti. Jam akoma ne fillime, per tani po ndaj disa mendime. Pse ne Shq ka problematika dhe gabime ligjore? Ka shume faktore, ne nje vezhgim te shpejte

(1) Mungon platforma 'organike' ligjore qe te reflektoje historine e karakterin kombetar. (2) Baza mbeshtetese eshte shume komplekse. Jane te pakten 12-14 shtete nga ku kemi huazuar ne 120 vitet e fundit. Qofte ne modele komparative teoriko-studimore te merr mendte, imagjino ta perdoresh si sistem rregullator te jetes ditore. (3) Heqje, zhberje, ri-fillime dhe menyra operacionale te berit te gjerave nga e para, sjellin konfuzion sot e ne gjenerata. (4) Shpejtesia - kerkesat nga institucionet e huaja, plotesimparametri/-ash, traktate e ratifikime duhen pasqyruar ngadale. Ka raste qe kerkojne 30 vite. Ne i bejme ne pak muaj. Behen sa per tu bere. (5) Keq-perkthime qe rezultojne ne keq-transplatime. Merret nga nje platforme (a) e pergjithshme e huaj dhe fillohet me perkthim ne ligje (b) specifike. Ne SHQIP del zbuluar, individi se di/ se kupton terminologjine ose gjuha jone se ka te ngjashmen.

(6) Mungesa e pergjegjesise. (7) Mungesa e kontrollit - ne nje vend ku qytetare e juriste godasin ligje ne esence e ne forme; shteti qe humb disa here, nje dite fillon ti beje punet me shume-shume kujdes. (8) Mungesat ne njohurite gjuhesore, profesionale e llogjike, ne fusha shume te rendesishme perkthimi nuk hidhet ne leter te behet ligj. Vazhdojne debatet sa te kuptohet e sqarohet (interpretimi nga me te miret e fushes) kjo kerkon muaj dhe vite pune shume rigoroze. (9) Nuk vihet rendesia te precedenti, ndaj cdo rast/ ligj duket sikur aplikohet nga e para. 10. ...

Shkepus Rumanine, ku bashkepunimi mes politikes, biznesit, elementeve kriminale e sherbimeve sekrete (kane pasur 7) e nxjerrin nder me te korruptuarat ne BE, GJITHSESI nga 20062012 denuan 23 deputete, 15 ministra, >100 kr/bashkie e 1 Kr.M (persekutuar 2x)

Po ne Shqiperi si jane shifrat anti-korrupsion? Cdo gje qe flitet per punesim e progres, ekonomi e politike ose eshte Hipokrizi ose Naivitet; ne mendohet se pa Goditjen e Ligjit ndaj Korrupsionit ka zhvillim shoqeror. Shih te gjitha vendet e korruptuara me siper - as me ato nuk afrohemi ne mentalitet. Korrupsion kane por edhe DENIME. Keto te fundit ne Shqiperi, mungojne plotesisht ne majen e klases Politike.

Rumania ka pasur nje ceshtje qe pati marre pasqyrim nderkombetar (ka dhe nje film ne 2015) Ne 2002 Prokurori 29 vjecar Cristian Panait, urdherohet te filloje persekutimim ligjor ndaj nje prokuori tjeter. Ky i fundit kish qene instrumental ne denimet e disa zyrtareve te lidhur ne politiken (Adrian Nastase & Co filluan hakmarrjet. Ky individ denohet pas nje dekade si Ish- Kr.M Rumun) Pasi prokurori i ri ben hetime ekstensive e mjaft profesionale, kupton se po e perdorin dhe refuzon fillimin e nje ceshtje penale ndaj kolegut te pafajshem. Presionet rriten deri ne piken kur nga tronditja e rruget e mbyllura kryen Vetevrasje duke u hedhur nga tarraca e pallatit (Akoma dhe sot miqte e familja nuk e pranojne kete version)

Problematika qe shihet qarte eshte: (1) megjithe korrupsionin, ne keto vende ka individe qe nuk bejne hapa pas e thone: Mjaft - ketu vepron ligji (2) s'po kerkojme heronj por ne Shqiperi nuk ka asnje rast kur gjygjtari a prokuri, nisur vetem nga baza ligjore denojne nje Politikan te larte. Kjo eshte fatkeqesia e Kombit Shqiptar ne Demokraci: Mungesa e Drejtesise. [30 Korrik 2017]

Te mesosh per Korrupsionin & Ligjin (edhe) nga Pakistani. Ne Panama papers Kr.M N. Sharif i doli emri per para te fshehura, Gjykata Supreme sot votoi kunder tij 5-0. Kroacia e Rumania kane vepruar njesoj!! Sa individe te ketij niveli jane dorehequr, hetuar & e denuar ne Shqiperi??

Sokrati ne pergjegjesine qytetare

Sokrati ka kontribut madhor ne dialektiken filozofike, ishte i pari qe nje problem te paraqitur e ‘thyente ne pjeseza’ duke e goditur me pyetje pas pyetje deri ne distilimin e plote. Kete metode ka huazuar shkenca me hipotezat dhe implikimet etike. Shpesh ngrinte pyetjen por s'jepte pergjigje, duke thene: ‘nuk e di’ Kjo u konsiderua si forme subversive nga disa Athinas me influence te cilet e cojne ne gjygj per ‘herezi e korruptim te rinise’ Plato shkruan dhe per paradoksin me te cilen perballet votuesi, sipas Sokratit: Nese nje shites embelsirash ju premton gjera te mira dhe doktori ju thote qe ‘duhet t’ju shkaktoj pak dhimbje per t’ju sheruar’ njerezit do votojne per pasticierin. Komuniteti dhe drejtesia kishin shume rendesi per Sokratin, dhe ne fund per ato besime vdiq. Ai mund te largohej nga Athina por nuk pranoi dhe zgjodhi helmin. Republiken nga Plato, te ndare ne 10 libra (95fq ne kete pdf) sic eshte botuar nga Oxford University Press, London 1941, mund ta lexosh falas ketu http://faculty.smcm.edu/.../Global.../3.PlatoRepblic.pdf

“Pse Vajza per Shqiptarin Tradicionalisht s'ka pasur Vlera?” Nje lexues i vemendshem qe me lexon te Dinamikat Gjinore me beri kete pyetje. Pyetja-konkluzion, jane siperfaqesore, te gabuar dhe eshte rrenjosur ne kete forme ne mentalitetin tone. ‘Shqiptari nuk e do vajzen/bijen e tij’ dhe ‘ai do vetem djalin/ te birin’ 1. Sqaroj serish, se, 1 per 1, femra ka me shume vlera natyrore se mashkulli. Mund te tingelloje kategorike por me keto gjera s'behet shaka. Pse? femra vjen me vlere te lindur, te ajo bazohet specia e vazhdimesia. veza eshte shume e shtrenjte, sperma eshte falas

2. Shqiptari jo se, se ka dashur por vajza ka ekspozuar dobesine e tij. Per te siguruar nje femer ne histori, duhet nje rreth burrash te forte qe ta mbrojne nga meshkujt predatore. Shqiptari me nje ose disa vajza, kete mundesi se ka pasur. 3. Modeli ka qene i tille, ne nje vend ku mezor beheshin me 3-6 muaj buke e ne nje varferi ekstreme etj, njeriu jeton per sot. Ata qe mbijetojne e kane te veshtire te vleresojne te nesermen. 4. Krah pune e lufte, djali garantonte ndihme te prinderit e pune qe femije. Burime qe silleshin edhe ngeleshin ne shtepi. 5. Izolimi e varferia e shkepuste femren nga familja. Kur ikte ajo quhej e shkuar pergjithmone.

Etno_folku shpjegon mallin e vajzes per prinderit dhe sa e veshtire ishte nje vizite. Shqiptari s'ka pasur nivel aristokratik zonal as rajonal, pa mundesi per lidhje paralele ne nivele mesatare e me lart. Europa e mesjetes eshte ndertuar mbi aleancat femerore-ne martese. Nga nivel prijesi i vogel deri ne shtete e perandori, mendohej se 'bijte e asaj nene' kane me pak shance te vrasin dajat neser, qofte kur babai fillonte nje lufte. 6. Obskurantizmi e turpi. Duke e pare femren si deficitare, te perkohshme dhe si person qe nese 'ja marrim' ai mbulohet me trup per jete, ne nje komunitet 'super te izoluar' Shqiptari ka pretenduar 'se s'eshte aty' Njesoj si femija qe mbyll syte, duke shpresuar se zhduket realiteti por thelle - thelle cdo baba vajze, ne 800 a 1800 ne Shqiperi, i ka qare zemra kur i ka ikur e bija. 7. Tradita utilitare & ambjenti. Nese nje burre tregohej i bute e i dashur ne publik, sikur kjo ide te hapej ne vende te ashpra, rrezikonte respektin edhe vete familjen. Mund te jesh i dobet e i varfer por s'mund te shihesh pa shtylle kurrizore. Kam takuar nje here nje grua, moshare me nenen e gjyshes time, me tregonte qe babai e mbante 'si flutur ne duar' por sa vinte dikush ai 'e hidhte pertoke' e behej burri hijerende. 8. Zakonet, mos-perputhja e mungesa e njohurive. Femra e mashkulli jane si teoria e dosjeve dhe e cantes. Djali per cdo gje hap nje dosje e kerkon 1 shembull aty, 1 e nga 1. Femra i ka rremuje ne cante por i gjen kur i duhet. Mashkulli rri me ore e dite pa bere asgje. Femra e ka te pamundur. Nje burre qe dikur 'e afronte vajzen' sâ&#x20AC;&#x2122;dinte si te sillej me te. Kjo e konfuzonte pa mase, 'femra mund te luaje, gezoje, ankohet e vallzoje 'gjithe diten' Burri kete se ben dot. [shih te 2 si jane me femijet, ta kuptosh me mire]

Ai te sheh ne terma 'biznesi' Me jep. Te jap. Me le rehat. Te le rehat. Femra s'funksionon keshtu. Ndaj Shq ka 00 shprehje me 'femren e dreqin' sâ&#x20AC;&#x2DC;eshte kuptuar mire dje as sot , se femra e mashkulli nuk jane antagoniste e as te barabarte, ata jane komplementare.

9. Hipergamia, per kete nje dite do shkruaj nje liber. Shqiptari se ka artikuluar por e ka ndjere se eshte ballazi nje force natyrore Hipergamia femerore, e lene pa fre, shkaterron cdo gje. Keshtu ka ndodhur cdo here ne mbi 80x kultura e civilizime ne histori. Nese do hapej rrethi 'i kontrollit' ne komunitete kaq te varfera, ato nuk ishin Roma qe duhej shekuj te binte por do rrenoheshin ne 1-2 breza. Piken10 shtoje vete.

“Shantazhi i Dhimbjes” (Blackmail through pain) Ne kete koncept po mendohem gjate. Profesionistet e shendetsise e ndjejne por se dine; as nuk e shprehin dot. Ka nje pjese shume delikate ku duhet hyre thelle ne shpirtin njerezor. Ne mjekesi ndodh ne vende (1) me shendetesi publike (2) ku e shkuara eshte harruar. Te privati dhe ku s'ka sistem falas (thuaj 10% ne SHBA a disa vende Afrikane) metoda s’funksionon. Ne vize te drejte shkon keshtu: meqe une kam dhimbje, dhe 'mjekesia eshte human right' ti je ketu te me sherosh, me ke borxh. hallexhiu jam une por une jam 'ne kontroll'

spektri eshte i tille; si u sherua apo jo, si e trajtove mire apo jo nga gjendja qe ai ka [dhimbja/ halli] ka marre mbi vete 'nje fare shenjterie prej viktime' ku, indirekt, kerkon te kontrolloje marredhenien, permes 'nje monedhe' te cilen askund tjeter ai nuk do e konvertonte dot. [vis a vis, se ben dot ne spitalin privat] Femija im ka dhimbje. Une jam i semure, etj, TI JE I DETYRUAR TE BESH KETE DHE ATE,

Edhe ne ne rastet kur i ndihmon disa individe te tille, sillesh human e korrekt; ata kane potencialin te kthehen ne vicioze, hakmarres, shpifes dhe deri ne shantazhues. Lene te shkojne ne konkluzionin perfundimtar, jane njerezit qe krijojne vigilance justice (sic) [cdo gje u justifikohet] e shkaterrojne cdo gje; nga njerez, sistemet, asete dhe vete te miren njerezore.

nga nje mik & lexues i DBMI Laert Zifla, avokat.

Sektarizmi ...me shume se fjale, per Ne eshte Diagnoze. Politike-politike. Militantet me njeri tjetrin. Veri - Jug. Marredheniet gjinore. Me/pa shkolle. Religjion, e ngado. Secili i meshon nen-ndarjes te tregoje - me sh ashpersi - superioritetin e grupit te tij. Kjo Semundje e Karakterit tone Kombetar eshte nga DOBESITE me themelore te Shqiptarit. [bb] S'eshte cudi qe 80-90% e Shq, jane te fiksuar te politika. Terheqja e vemendjes nga nje problem kushton me pak se rregullimi i tij. Meqenese fenomeni eshte i perkohshem, ata (politika) terheqin vemendjen e popullit nga skandali ne skandal. Ne 30 vite, kjo menyre jetese eshte e pandryshuar.

Parabole per Pushtetin Artur B. Cikalleshi ngelet rast i rralle per Shqiperine. Ne koma nga viti 1990, papritmas cohet me 1 Korrik 2018. Doktoret vertetojne se nga ana fizike e psikike tashme eshte ne rregull. Ne vertitjet e tij sheh plot ndryshime por cdo gje perreth e bente ti dukej si konspirativitet. Ai pretendonte se ka 3 dite pa vetedije, keta i thonin ke gati 30 vite. Mendohej, pyeste prape duke besuar se ishin 3 jave ose 3 muaj. Ja maksimumi 3 vite por asnje me teper. Shihte mediat cdo dite ne to emri Limoz Bruci, e mesuan per rrjetet sociale ku gjysma e vendit digjitalizohej te faqja Abdi Serisha, shkonte diku tjeter dhe haste Shendetli Bajkon; Arturi nuk kishte si te besonte askend.

- Si ka mundesi qe ne ~30 vite te jene te njejtit njerez ne pushtet? As ne nazizem e komunizem nuk mund te zgjasin kaq shume. Ja edhe e zgjasin por jane 1-2-3 familje a individe, sic i lashe 50 emra po ata qenkan dhe tani. Duke ecur i menduar rrugeve sheh nje te pastrehe, i ulet prane dhe fillon ti tregoje se po e GENJENIN te gjithe. 30 vite ne koma nuk ka mundesi. - Pse me genjejne keshtu?

- Nuk po te genjejne ty – thote i varferi – ata genjejne veten, edhe ata qe mendojne se ‘djallezia eshte ne politikanet e format e qeverisjes e jo ne mentalitetin e njerezve” vuajne po vete. S’jane te pandryshueshmit e paket qe e demtojne vendin, jane te pandryshueshmit e shumte qe i lane ne qeveri e kete vend te shkoje ne humnere! Une isha ne koma per 45 vite. Ti per 30. Problemi nuk jemi me Ne, nga dje e sot. Si do behet qe ‘komatozi tjeter' te mos zgjohet neser me po ate enderr te keqe qe pame ne te dy. DBMI *** Kur gjithshka fokusohet te politika te lodh mendjen e shpirtin. Asgje e paster. Cdo gje serioze. Dhunohet vemendja. Rritet paranoja. Kufizohet liria. Secili kujton se manovron me opinione pa kuptuar se vetemanipulohet. E dhimbshme kur e sheh nga larg. Shume me e demshme nese behesh pjese dhe e jeton

Mosha kur ju arrini optimalen ne cdo gje

"Favoret e perseritura kthehen ne detyrime' bb

What went wrong (sic) - Me thuaj gjene me te rende per te cilen e urren komunizmin - me pyeti mik Kosovar me kureshtje te pashterur per Shq. - S'urrej as komunizmin as nazizmin, kjo s'me ndalon ti denoj. Jane 2 gabime tragjike pasojat e te cilave i vuajtem dje e na ndjekin sot (1) Pavaresisht ndeshkimit nga nje regjim a kulture per kundershtaret ne ideologji a fushe-beteje; familjet, prinder, gra, femije, s'torturohen as dhunohen. Kjo eshte pjese e ligjeve te luftes per mijera vite, kufiri i barbarise me civilizimin. (2) Shtresa e Mesme, u krijua me shpejtesi, arsim te detyruar e dekrete por ju thye shtylla kurrizore pas lindjes. Nga menyra si shkruajne dhe flasin, semantika e ankthit dhe sintaksa e ngurte, i kupton kush jane qe ne 3-4 fjali. S'ka zhvillim pa shtresen e mesme. Kjo shihet sot te mungesa e koherences se mendimit, kurajos qytetare, disiplines dhe shpirtit civil. S'eshte e lehte te ankohesh per dicka qe se ke pasur (si vend analfabet) por eshte shume e dhimbshme kur sheh nje hibrid seriozisht te demtuar qe 'edhe eshte edhe nuk eshte' bb Ne Psikologjine e Shqiptarise. Ne nje punim psikologjik kam shkruar: prinder per '$1 gabime mos jepni $10 denime te femija' sjell frike, konfuzion, ngurtesim, ashpersi e urrejtje. Me pathos hiperbolik shprehemi: te varen maskarenjte (politikane e ministra) Ne realitet mjafton denim me 2vite ose 2muaj burg. Qofte te hiqet Min. per keqmanaxhim. Te krijohet precedenti e te mbrohet paraja publike. Rezulton e veshtire per mentalitetin tone, formalja, institucionalja e jo-personalja, sepse operojme me tipizimin kete 'e di gjithe bota' Ne fomen me ekstreme kjo u provua gabim. Masakrat ne Kosove i di e gjithe Bota por mungesa e korrekteses, dokumentacionit e paraqitjes strikte nga ana jone beri qe ne pak vite, Serbia te pretendoje statusin e viktimes. (zor te gjindet shembull me unik ne histori) Kete e has dhe ne te foluren e perditshme. Gruaja e filanit shkon me te gjithe burrat e pallatit/lagjes, kur mjafton ajo te shkoje me 1-2 burra te konsiderohet tradheti ne ate familje. Lexues, besoj e kupton si ashpersia ne akuzat e medha na kane lene pa mbaruar punet e vogla.

"Kepuca qe i bie njerit i vret kemben tjetrit, sipas C. Jung, nuk ka receta universale per jeten. Shumica e vendimeve te njeriut bazohen me teper te instinktet sa te vetedija dhe arsyeja e mire. Jeta e secilit prej nesh ka brenda nje forme irracionale qe asnje tjeter nuk ja kalon."

â&#x20AC;&#x153;dicka qe nuk e shohim na mbron ne nga dicka qe nuk e kuptojme. Ajo gje qe nuk e shohim eshte kultura, ne manifestimin e brendshem ose intra-psikik. Gjeja qe nuk e kuptojme eshte kaosi nga ku u zhvillua kjo kulture. Nese struktura e kultures prishet, kaosi do kthehet. Ne do bejme cdo gje - cdo gje - per ta mbrojtur veten ndaj ketij kthimi" (Jordan Peterson, Descensus ad Inferos 1998)

Etika ne Sport Boterori mbaroi â&#x20AC;&#x201C; e Djele 15 Korrik. Kupen e fitoi Franca. Tifozet gezohen e deshperohen per kete e ate skuader. Te njejtet tifoze qe s'kane me asgje te perbashket me sportin e futbollit. Krahasimi me elementar do ish, te merzitesh pse gjygjtaret Shqptare s'kane marre dietat. Dikur e doja shume futbollin, e luaja vete dhe kisha te preferurait e mi, Dinamo, Bajern, Real, Liverpul etj. Tani s'ka as futboll e as shfaqje, por mish-mash egosh, korrupsioni e hileshe. Gjithmone e me shume po largohemi nga sportiviteti e jemi afruar te shumat e medha te parave, reklamat dhe info per jeten e celebrities (sic) Sâ&#x20AC;&#x2122;ka asnje fushe te paprekur nga skandalet e korrupsioni. FIFA e UEFA (hiqen S. Blatter e M. Platini) akuzohen per mitemarrje e dhenie te kupes se botes vendeve qartesisht te pa-pergatitura ose te papershtashme (Qatar) Ciklizmi, boksi, tenisi, atletika, lojra me kembe e me dore; asnje sport s'ben perjashtim. Nga Shqiperia (ekipi Skenderbeu) ne Britani e Amerike cdo dite degjon hile, mashtrim e korrupsion ne sport. Sporti bazohet ne 4 kolona te etikes: integriteti, ndershmeria, pergjegjesia e respekti; ku kryesore eshte gara jo rezultati. Tradicionalisht sporti ka qene per brezat e rinj qe ata te kultivojne karakterin, mesojne bashkepunimin e kujdesin per njeri-tjetrin, theksi vihej te virtyti, forca fizike, besimi e respekti reciprok. Ne fund fitorja me nder duke dhene maksimumin e mundshem pas tranjimeve rigoroze.

Me sa shihet sot, sporti po bazohet te fitorja e fitore me cdo kusht. Nese fitoren se arrin, hiqet tranjeri. Nese ekipi sâ&#x20AC;&#x2122;kap maksimumin blihen lojtare te huaj me cmime ekstreme (Ronaldo 33 vjecar shitet per $100.000.000, shume kjo e barabarte me nje nga kredite qe ka marre Shqiperia ne institucionet nderkombetare.)

Loja e rregullat tendosen, ka hile e vonesa ne cdo ane, lojtaret sâ&#x20AC;&#x2122;mbajne pergjegjesi e persakohe qe si sheh albitri dhe ajo qe bejne con ne fitimin e lojes (stimulim ne rrezime, pengesa te kundershtarit, interferim me mjetet e lojes â&#x20AC;&#x201C; baseball, kriket etj, teknikat intimiduese, dopingu etj) cdo gje lejohet

Kroaci - Angli | 1-1 (2-1) 11 Korrik 2018, gjysmefinalet Viti 1966, eshte hera e fundit qe Anglia ka fituar Kupen e Botes me djemte e Alf Ramsey, Bobby Moore (k) Nobby Stiles, Bobby & Jack Charlton, Jimmy Greaves, Alan Ball,Geoff Hurts, Gordon Banks etj. Anglia quhet Shtepia e futbollit. Megjithese lojerat me top shihen ne keto ishuj e shume vende te botes nga shek 8 ne shek 19-te, topi standartizohet ne 1863. Ne 1866 koha 90 min. vendoset per here te pare ne lojen London - Sheffield. Stadiumi i Wembley ndertohet ne 1923 ndersa i riu ne 2007. Ndeshja qe ne minuta e para behet 1-0 per Angline, Kroacia barazon dhe ne lojen shtese shenon golin tjeter. Tashme ne finale me 15 Korrik do perballet Franca me Kroacine, ndersa per vendin 3 e te 4 do luajne Anglia me Belgjiken.

 

  

Spiunazh, korrupsion, doping, shitje ndeshjesh ne nivel klubi e shteteror, 11 skandale madhore ne histori i gjen ketu Ndersa ky link ka listen e plote te skandaleve ne sportin Francez, Britanik, Italian, Sanjoll, Grek, Turk, Kroat, Brazilian, Meksikan, Amerikan, ne futboll, kriket, ciklizem etj. Klik ketu 32 skandale sportive nga Lance Armstrong 9ciklizem) te Maria Sharapova (tenis) klik ketu 15 skandalet me te medha Olimpike, klik ketu 400ndeshje te manipuluara e 300 te dyshuara ne sportin Europian, klik per burimin: Europol

Karma: Doktori Shpeton Femijen Femija Shpeton Doktorin 1981 Kaliforni, SHBA. Pediatri Michael Shanon kujdeset dite e nate per nje bebe nen peshe (1.5kg) me 50% shance per jeten. Fale doktorit, femija i quajtur Chris Trokey arrin te mbijetoje. 2011. Dr. M. Shanon perfshihet ne aksident serioz. Makina merr flake. Bllokohet brenda. Po i digjeshin kembet. Drejt tij niset zjarrfiksja no. 29. Djali qe fik zjarrin e nxjerr nga makina dhe e con ne spital quhejâ&#x20AC;Ś Chris Trokey. Ishte bebi qe Doktori i pati shpetuar jeten para 30 vitesh

Legjenda urbane ka plot ne internet, ndaj e kam verifikuar per tu siguruar qe eshte e vertete. Sot, Dr. Shanon eshte dhe pediatri i djalit te zjarrfiksit. Per burimet klik ketu dhe ketu

Thenia e Dites "Kur mungon BESIMI ne individe, institucione e shoqeri; njerezit nuk Japin se mendojne qe do shfrytezohen (ne nje forme eshte mekanizem veteprezervimi, ne ekstreme te con ne frakturalizim e izolim) Aktivohet mentaliteti predator, 'Merr sa mundesh kur te mundesh' Ky toksicitet eshte emeruesi i perbashket ne cdo gje Shqip."

Kur nje civilizim/ vend arrin periudhen e degjeneracise? Mungon sinqeriteti, vete-kontrolli, idealizimi, ndershmeria intelektuale, kurajo morale e durimi (puna) Pasojat: marredheniet gjinore shkaterrohen, shendeti bie, s'ka inspirim, s'ka permiresim, s'ka burreri e kudo ka deshtime. Ate qe ti e quan kuriozitet e kalim kohe; po shoh 2-3 miq, hedh 4 like e le 5 komente, per dike eshte PARA & progres. Sasi e madhe energjie e ekspertize shpenzohet per te te mbajtur ty ne nivel bazik, pa te ardhura, pa ide, pa levizje e inaktiv. Kompetitori yne me i madh eshte gjumi - thote Netflix, kompani qe vlen $11 miliarde. Persakohe qe si njeri ti nuk e kupton sistemin financiar dhe ekonomine: si funksiojne ne nivel biznesi, kombetar e global; OPINIONI YT NE POLITIKE NUK KA ASNJE VLERE.

Mind upload (sic) Po investohen miliarda - $ per te krijuar kopje funksionale te trurit njerezor ne kompjuter. Mendo sikur te arrihet. Cilat jane implikimet etike? Câ&#x20AC;&#x2122;ndodh me ndergjegjen, besimet, deshirat, mendimet, marredheniet gjinore, dhimbjen, moralin etj. Cfare potenciali ka jeta e pa-fund e trurit ne platforme digjitale? Fanta-shkence apo realitet? Sot kemi modeluar me sukses sistemin nervor te nje krimbi (C. elegans) ne nje robot qe eshte i afte te levize dhe evitoje pengesat, si dhe eshte krijuar nje kopje digjitale funksionale e nje pjese te korteksit somatosensor te trurit te miut.

Morali i Makinave Inteligjente po debatohet mes filozofeve, ndersa nje grup shkencetaresh ne Universitetin e Helsinkit po heton nga kendi i moralit psikologjik; si mendojne njerezit e zakonshem per kete teknologji, do e aprovojne apo ajo. Ne Amerike eshte pare se meshkujt aprovojne kete teknologji me shume se femrat por kjo eshte bazuar ne ekspozimin ndaj subjekteve fantastiko-shkencore per te cilen meshkujt kane me shume interes. Ndersa religjioni sjell tendenca negative [joaprovuese] ne raport me keto ndryshime sipas sciencedaily. Per studimin qe i referohem me lart,nga Uni i Helsinkit ne Finland, publikuar me 10 Korrik 2018 klik ketu

Drejtesia e Vonuar eshte Drejtesi e Munguar Justice Delayed is Justice Denied Kjo maksime e jurisprudences i atribohet gjigandit te politikes Britanike ne shek e 19-te (4x Kr.Min) W.E. Gladstone (18091898) Ne kushtet Shqiptare do e interpretoja keshtu: shumica v pakica. Populli qe pret dhe s’gjen drejtesi ndaj nje klase politike qe i ka shpetuar drejtesise prej 3 dekadash. Shqiperia eshte i vetmi vend Europian qe s’ka proceduar asnje minister ne 25 vitet e fundit. Korrupsioni ne te 3 shtyllat e sistemit, legjislativit, ekzekutivit e gjygjesorit; rezulton ne humbje totale te shpreses ne popullate

Warren E. Burger-Chief Justice of the United States - ne fjalimin per Juristet Amerikane ne 1970 dha kete shpjegim: “nje sens i besimit te gjykata eshte esencial per te mbajtur pelhuren e lirise per njerezit e lire, dhe 3 gjera e shkaterrojne kete besim duke sjelle demtime te pallogaritshme te shoqeria: (a) njerezit fillojne te besojne qe ineficenca e vonesat do ja heqin vleren qofte dhe nje vendimi te drejte (b) njerezit qe shfrytezohen ne marredheniet e vogla te jetes fillojne te besojne se gjykatat si mbrojne do te drejtat e tyre (c) njerezit arrijne te besojne se ligji - ne sensin e tij te plote - s’arrin te permbushe funksionin primar qe ti mbroje ata dhe familjet e tyre ne shtepi, pune, dhe ne rruget publike”

Arsyeja, Emocionet dhe Instinktet Fillojme me instinktet, nje spekter qe shkon nga reflekset e thjeshta tek sekuencat komplekse te sjelljes tone per nje kohe te caktuar. Mund te jene spontane ose vijne si pergjigje e stimujve te jashtem. Si instikt mund te konsiderohet sjellja e cdo kafshe heren e pare qe perballet me stimulin. Instinktet e brendshme kontrollohen nga gjenet, p.sh kerkimi i ushqimit dhe kujdesi per te vegjlit e species. Sjellje te tilla jane aq te rendesishme sa po te kryhen ne menyre jo te salte,individi do kete me pak shance per mbijetese. Tek njerezit si specia me intelligjente do preferoja ti quaja reflekse, ku shumica e reflekseve tona jane te kushtezuara dhe te fituara gjate jetes. Ne ane tjeter edhe ne kemi te ngjashmet me kafshet, sic ben nje bebe kur thith gjirin e nenes. Literatura percakton keto instinkte te njerezit: kurioziteti, frika, zemerimi, dashuria, xhelozia, rivaliteti, shoqerizimi, simpatia, imitimi, te qenit sekretiv, ruajtja e gjerave (ushqim) e bashkepunimi; ne shume raste instinktet jane (a) sjellje dhe (b) pjese e pergjigjes tone emocionale. Ne fund te shek 19, William James besonte se sjellja njerezore ne pjesen me te madhe te saj percaktohet nga instinktet dhe njerezit kane me shume ndjesi instinktuale se kafshet. Megjithese ndajme disa instinkte me kafshet, instinktet tona sociale jane po aq te fuqishme, si modestia, faj, simpatia, dashuria etj. S. Frojdi i konsideronte instinktet si motorrin kryesor te sjelljes tone, ku ne kemi si motivacion primar te reduktojne tensionin e krijuar nga deshirat dhe instinktet e brendshme.

Per Frojdin instinkti i jetes (Eros) eshte shtysa qe na mban gjalle, nder instinkti i vdekjes (Thanatos) eshte forca negative e natyres, qe mundoheni ta shmangim. Akoma sot debatohet roli i instinkteve ne sjelljen tone, dhe balanca mes sjelljes se mesuar e asaj te pre-programuar (gjenetika) Ne jeten e perditshme njerezit perdorin termat si sjellje automatike, e pavetdijshme, natyrore etj, por nuk do i pershtateshin perkufizimeve shkencore; qe per hir te realitetit duhet thene sâ&#x20AC;&#x2122;jane te lehta, te plota dhe as te qarta e pranuara plotesisht. Ne librin tim Psikologjia kam shpjeguar Piramiden e Nevojave te A. Maslow, baza e saj mbeshtetet te fiziologjia njerezore nga ku burojne shume instinktet tona (frymemarrja, ushqimi, uji, seksi, gjumi, homeostaza etj) Ka dicka misterioze dhe te papredikueshme ne instinktet tona, vendimet qe marrim bazuar ne to, si dhe eksperienca shton duke konfirmuar kur jane drejte ose dhe i persersim kur jane gabim. Emocionet, do ndalem te (a) emocioni (b) ndjenja (c) gjendja, me pas sjellje dhe ndryshime ne mendjen e trupin tone. Sipas Prof. Robert Plutchik jane keto emocione: gezimi, besimi, frika, merzia, supriza, zemerimi, pritshmeria e krupa [ndjesi revoltuese] Ai i klasifkon emocionet ne primare, sekondare e terciare, p.sh. nje person ndjen turp ose faj pasi ka provuar friken. Ka nje kompleksitet ne emocionet njerezore qe se ben te lehte klasifikimin e tyre. Ne pershkrim te shpejte mund te quhen â&#x20AC;&#x2DC;reagime spontaneâ&#x20AC;&#x2122; ndaj nje mendimi, ngjarje ose personi. Duke qene subjektive e unike ne individe te ndryshem, emocionet variojne ne intensitet e pershkrime. Ato mund ta zgjerojne dhe permiresojne jeten tone por ne ane tjeter e komplikojne dhe veshtiresojne ate, ne varesi te emocioneve te provuara dhe kohe-gjatjes se tyre.

William James propozoi 4 emocione; frike, vajtim, lumturi e merzi. Paul Eckman mendon se jane gjashte. Bernice e Richard Lazarus listojne 15 ndersa ka disa psikologe te tjere qe kane renditur 20 apo 30-te. (b) Ndjenjat, jane reagim ndaj emocioneve e eksperiencave te fituara gjate jetes, ne Anglisht kemi te listuara >4.000 ndjenja. Emocioni vjen ne fillim e eshte universal pas tij vjen ndjesia qe ndryshon sipas stimulit, personit, situates, temperamentit e kontekstit. (c) Gjendjet emocionale, ndryshe nga emocionet dhe ndjesite, gjendjet emocionale jane me pak intensive e specifike, kane efekt negativ ose positiv dhe jane me pak te prekshme nga nje stimul i vecante. Si ta kuptojme ndryshimin mes nje emocioni e ndjesie? Emocionet vijne nga ngjarjet e mendimet. Ndjenjat vijne nga eksperiencat e jashtme. Gezimi eshte emocion, sâ&#x20AC;&#x2122;kerkon shume kompjutim konjitiv (sic) ndihesh i gezuar pa u menduar. Lumturia eshte ndjenje, qe varet nga kushtet e jashtme e gjendja mendore.

Arsyeja eshte kapaciteti qe ka njeriu per te analizuar objekte, situata e fenomene. Per te verifikuar faktet duke aplikuar logjiken me vetedije. Ndryshimi e permiresimi (ose prishja) e zakoneve, praktikave, teorive, institucioneve e besimeve; bazuar ne informacionin e meparshem ose dicka te re. Filozofia e Kantit ka 2 pyetje madhore ne arsyen (a) metafizika (Dekarti & Leibniz) e filozofeve racionaliste, dhe praktika nga empiricistet Britanike (Locke & Hume) qe thone: “arsyeja eshte krejt inaktive dhe kurre s’mund te jete burimi i nje parimi aq aktiv si vetedija apo nje sens morali” Nuk do zgjatem ne kete pike pasi e kam shtjelluar me pare me titullin Kanti – Revolucioni ne Filozofine Moderne, tema me te cilen hapet libri im ne 2015, fq. 6, per ta lexuar klik te: Filozofia Aty kuptohet se arsyetimi praktik eshte baza e filozofise morale te Kantit. Arsyetimi eshte vitale per qenien njerezore. Ngelet vegla jone kryesore per te kuptuar e analizuar realitetin. Ne perdorim emocionet, eksperiencat, kujtimet, mesimet, perceptimet, matjet, faktet e idete per te llogjikuar dhe organizuar ne forme sistematike, sipas metodologjive te ndryshme, duke bere deduksionet perkatese, per vendimet qe marrim e veprimet qe do kryejme. Arsyeja sjell qartesine e kuptimin, rendesine e potencialin, vleren e tekniken, kriteret e perfundimet; ne krahasojme e kombinojme informacionin e ri me ate qe kemi ne pronesi, dhe krijojme kuptim me te plote duke identifikuar ate per te cilen kemi nevoje ose ate drejt te ciles po shkojme. Arsyeja ngre pyetje duke zbuluar disa kontradikta madhore ne karakterin njerezor, pse mes miliona speciesh ne planetin toke, vetem njeriu eshte bekuar me arsyen?

Si ka mundesi qe nje gjeni i nivelit te I. Newton te harxhoje aq kohe me shkencat okulte e alkimine? Pse te gjithe ne ‘vuajme’ nga cognitive bias (sic) (devijim nga norma ose racionaliteti ne gjykim) qe here na demton (a demton dike tjeter) e here na ndihmon kur ‘koha vlen me teper se saktesia’ (hamendesimi)

Duket sikur evolucioni na ka lene pa nje mekanizem te sakte rregullator per kontrollin e arsyes; ndaj s’kuptojme qarte deshtimet ne llogjiken tone se eshte me e lehte qe kjo ‘pune’ ti lihej njerezve rreth nesh e ata te bejne korrigjimet. Dihet se menyra me efikase per arsyetimin korrekt nuk eshte mendimi abstrakt por eksperienca dhe feedback qe marrim nga te tjeret. Po ne ane praktike cfare kuptojme me arsyen? Kete rradhe do i drejtohemi bibles se jurisprudences (Blacks’ Law Dictionary) Arsyeja eshte aftesia e mendjes njerezore qe ben dallimin mes te vertetes dhe te rremes, te mires nga e keqja, dhe qe i jep mundesine personit te deduktoje nga faktet ose nga sugjerimet. Po ashtu eshte nje shtyse, motiv, ose baze per veprime, si ne frazen “arsyet per nje apel”

I kam grupuar se bashku – emocionet e arsyen – sepse qe ne fillim kisha ne mendje Alegorine e Platonit, me karrocierin Grek si ilustrim te shpirtit njerezor. Ai ka dy kuaj, njeri prej tyre eshte fisnik, racional e moral, ndersa tjetri eshte irracional, temperamental dhe i dhene pas pasioneve seksuale; eshte karrocieri ai qe tenton ti pengoje te ikin ne drejtime te ndryshme, Karrocieri ka disa mundesi, te ndjeke secilin kale ose ta lere njerin pa e marre me vete por nje njeri i urte nuk injoron konfliktin mes emocioneve dhe arsyes, dhe as nuk ndjek verberisht nje kale te vecante; ai identifikon deshirat dhe emocionet ne anet e mira te tyre dhe lejon arsyen ti kontrolloje. Secili nga kuajt kane dobesi dhe te mira por harmonizimi i te dy aneve sjell balancen e shpirtit.

Ne fund Plato konkludon: “eshte kjo arsye pse duhet te jete shqetesimi yne kryesor, te neglizhohet cdo studim tjeter duke mesuar kete – qe me cdo menyre secili prej nesh te jete ne gjendje te zbuloje ate njeri qe do i jape aftesine dhe njohurite per te dalluar jeten qe eshte e mire nga ajo qe eshe e keqe, dhe gjithmone e kudo te zgjedhe optimalen qe i lejojne kushtet.”

Ne 1964 Ayn Rand duke e pasur parasysh anologjine shprehet: “jo domosdoshmerisht ka perplasje, dikotomi mes arsyes se njeriu dhe emocioneve te tij; persa kohe qe ai observon lidhjen e tyre te plote. Nje njeri racional e di, ose ja ve qellim vetes te zbuloje burimin emocioneve te tij, premisat bazike nga ku vijne; nese emocionet jane gabim ai i korrigjon ato. Ai kurre s’vepron bazuar ne emocione per te cilat s’jep dot llogari, kuptimin e te cilave nuk e di. Duke vleresuar situaten, ai e di pse vepron ashtu si vepron dhe nese eshte drejt. Ai s’ka konflikte te brendshme, mendja dhe emocionet e tij jane te integruara, koshienca e tij eshte ne harmoni perfekte. Emocionet e tij nuk jane armiqte e tij, ato jane mjetet per t’ju gezuar jetes. Por ato nuk jane rrefimtari, rrefimtari eshte mendja e tij. Gjithsesi, kjo marredhenie nuk mund te kete vlere ne te kunderten. Nese njeriu merr emocionet si shkak dhe mendjen e tij si efekt pasiv, nese ai drejtohet nga emocionet dhe perdor mendjen e tij vetem te racionalizoje ose disi te justifikoje – atehere ai po vepron ne forme imorale, ai po denon veten me mizerje, deshtim, humbje dhe ai nuk do arrije asgje me shume se shkaterrimin – e tij dhe te te tjereve. [A.R]

Shqiperia ka ndryshuar, Shqiperia nuk ndryshon. Duke ndjekur hapat e te tjereve, secili ndihet i sigurte ne ankesat e kerkesat e tij. Tashme ka sjellje te stabilizuar, prej 3 dekadash, ku te lexosh individe ne 1995, 2005 ose 2015 duket sikur terreni nuk ka ndryshuar fare. Shumica ankohen, pakica i sundon me te njejtat metoda. Problemi primar jane patterns (sic) ku shumica s’ka asnje lloj modifikimi ne pa-shpresmerine e saj, ndersa pakica by default (sic) po sofistikohet gjithsesi. Sot jemi pertej kristalizimit te ‘liderve me te shkuar te erret’ Keta njerez, pervec kufizimeve qe kane, harten e rruges se tyre e kane mjaft te qarte. Pasurimi i paligjshem po shoqerohet me forma per te sofistikuara te grabitjes dhe keto kerkojne metoda akoma me te sigurta per te mbrojtur fitimet. Sa me shume kohe kalon me ne avantazh jane ata. Deri kur kalojne 1-2 gjenerata e behen te paprekshem; s’ke cfare tu besh me ne mosha shume te shtyra ose pasi kane ikur nga kjo jete.

Metodologjia, aleancat, kushtezimet, rritja e kontakteve e arsimimi [i femijeve te tyre] sjell legjitimitet per te mos thene respektabilitet para opinionit.

Ndryshimet nuk arrihen me si grup e popullate, nga te shtypurit por si emancipim individual. Koha ka ardhur te kuptohet se duhet ndryshuar zakoni i nje gjenerate, te mendosh duke braktisur jo-funksionalen dhe ate qe beri te deshtojne gati te gjithe. Veprimet qe ndjekim deluzione te tilla, tentojne te mohojne realitetin para tyre me deshira qe sa vijne e veniten, prej te dobteve. Keshtu po destabilizojme te ardhmen per brezat, duke i lene pakices te konsolidojne kriminalitetin e tyre. Kemi gjetur rehat ne konformizmin e ankeses te pa-shprese duke mos kuptuar e mohuar, me sjelljen tone, qe kjo rehati qe dikur ishte catimburoje bazuar ne aspirata si gjerat duhet te jene, eshte kthyer ne nje burg psikik ne te injoruait e gjerave sic jane. Ose te pakten pamundesine tone per te ndryshuar asgje. Pse? Sepse nuk po ndryshojme dot veten e menyren tone te mendimit.

Alegori per Shq. bazuar te Sherlock Holmes Ne historine Silver Blaze (sic) nga A. Conan Doyle, Inspektori Gregory pyet: - ka ndonje pike te vecante qe do doje te terhiqje vemendjen time? Holmes pergjigjet - Te incidenti kurioz me qenin gjate nates - Qeni s'beri gje gjate nates, thote Inspektori - Ai ishte incidenti kurioz, thekson Sh. Holmes. Detektivi i famshem Anglez duke pyetur veten cfare mund te shtype instinktin natyral te qenit roje per te mos lehur, deduktoi se qeni duhet ta kete njohur kriminelin (qe ishte pronari i tij)

Ndoshta ne nje forme te ngjashme, Shqiptari duhet te pyese veten; c'na shtyp Ne per te mos bere dicka aq te rendesishme sa te diskutojme dhe me pas te hedhim poshte 'pronarin e te gjithe te zezave tona' [mentalitetin]

Besimi te Mjekesia & Doktori E degjoni disa here. Ne 3 vite e kam permendur shpesh rendesine e BESIMIT e si pa te nuk ka vlere asnje pune ne SHENDETESI. E degjoni edhe te politika e manaxheret shendetesore e ndoshta mund t'ju tingelloje si sllogan. Duke bere nje hamendesi do thoja; ne vitin 1985 besimi i popullates te mjekesia Shqiptare mund te kete qene >/= 85%. Sot do cuditesha po te jete ~10 - 15% (70-85% nga ju, ne cdo ankete i rendisni mjeket e inf. ne top 3 per korrupsion, ne internet e komente ne media shkon >90% ku gati 2530% nga ju kerkoni denimet me ekstreme perfshire burgje, lincime, djege e vrasje)

Do ju jap nje skenar, sa fatale mund e do te rezultoje kjo ne te ardhmen! Imagjino nje epidemi masive ne Shqiperi, bashkoje me mungesen e besimit. As qe mendohet se cfare mund te ndodhe, kur ne kushte normale besimi edhe vendi si ka kushtet optimale. Po kur si beson Dr?

Jeta e pare nen Prizmin e Etikes se Urgjencave Ne fillim dua t’ju keshilloj kunder alarmisteve, have a go heroes (sic) dhe njerezve qe mendojne se jeta eshte nje zinxhir konstant tragjedish per te cilat duhet te jesh i pergatitur. Me lejoni t’ju garantoj se asnje nga ju s’mund ta beje kete, qofte dhe te jete nder njerezit me te pergatitur te kerkim-shpetimeve dhe dhenies se ndihmes se pare. Gjithmone do dale dicka e re ose dicka qe ne kontekstualitet krijon problem ‘te ri’ ku individi mund te deshtoje. Dua t’ju jap nje leksion, te mbani mend se te ndihmoni/shpetoni dike s’eshte do or die, sakrifiko veten apo ate, futu mes zjrin dhe krijo precedente ekstreme.

Sâ&#x20AC;&#x2122;flitet per konflikte morale ku jeni gabim apo mire, dhe zgjedhje te veshtira ku ju duhet te demtoni dicka/dike (qofte veten) te ndikoi per mire ne jeten e tjetrit. Lexues, jeta eshte me prozaike se adrenalina konstante e ngjarjeve qe lexoni ne media a ju thonte te tjeret. Ka nje fare harmoni ne situata te tilla pa kaluar te abstraktja dhe frika. Urgjencat jane jo-frekuente e ndodhin ralle, sidomos per nje njeri mesatar qe sâ&#x20AC;&#x2122;ka lidhje me shendetesine apo sherbimet e urgjences. Si do e pershkruaja nje urgjence: eshte nje situate ku se shpejti ose aty per aty do/po kercenohet shendeti e jeta, ne disa raste jeta njerezore mund te behet e pamundur, ndihma me e mire do ishte te parandalohet e te largohet stimuli nese eshte e mundur, te qetesohet e ndihmohet viktima dhe te lajmerohet personeli i kualifikuar mjekesor, sa me shpejt qe lejojne rrethanat. Urgjencat jane me afat te shkurter e te rrezikshme. Qellimi ne jeten tuaj sâ&#x20AC;&#x2122;duhet te jete si te mesojme per urgjencat por si ti evitojme ato. Nese ndodhin, si ti mbyllim sa me shpejt qe eshte e mundur. Le te ndalemi per nje moment ne urgjencat eksterne, pjesen e parandalueshme te tyre duke pranuar se ne jete ka situata tragjike por dhe te evitueshme. Ne te gjithe marrim vendime qe me raste dalin me konsekuenca te demshme. Ca prej ketyre pasojave jane anomali por shumica e tyre vijne nga vendimet tona te gabuara. Kur ecen ne nje zone te ndaluar [rreshqitje, gure, stuhi, korente detare etj] ose hyn naten ne territor qe dihet se ka probleme, shancet per gjerat te shkojne gabim rriten ne menyre eksponenciale. Ndaj planifikimi ose evitimi i mevonshem jane garancia me e mire.

Etika Politike …ose morali politik ose etika publike ndahet ne dy degezime: (a) etika e procesit qe merret me zyrtaret publike dhe praktikat apo metodat qe perdorin (b) etika rregullatore qe studion gjykimin ne hartimin dhe praktimin e rregullave dhe te ligjeve.

Niccolo Machiaveli konsiderohet si babai I etikes politike; ai eshte i pari qe ka krijuar nje doktrine ne te cilen zyrtarizohet fakti se ‘nje lider politik ndoshta duhet te beje akte te cilat jane te papranueshme nga nje qytetar i zakonshem’ Profesori i Princeton, Michael Walzer, teorist i njohur i politikes Amerikane e ka quajtur ‘problemi i duarve te pista’ qe krijon nje paradoks. Me pas ka patur kritika ne teorine e tij por ai argumenton ‘politikani perdor dhunen per te parandaluar dhunen, megjithese ky akt eshte i gabuar qofte kur eshte i justifikuar. Dennis Thompson, Profesor i Harvard per Etiken Profesionale thote se, ne demokraci qytetaret duhet ta mbajne liderin nen kerkese llogarie sepse kur aktet jane te pajustifikuara duart e tyre jane te pista po ashtu. Etiken politike ne Shqiperine e para- viteve 90-te do e ilustroja keshtu: Nje Mekat. Nje Krim. Nje Budallallek. (Zoti & Feja, Njeriu & Krimet, Shtresa e Mesme) Ne nje dite si kjo. 41 vite me pare. Pas nje gjykimi ne kinemane e qytetit te Librazhdit, denohen me vdekje dy djem te rinj qe shkruanin poezi e benin perkthime te huaja, me akuzen: Sabotim Ekonomik & Agjitacion e Propagande. Genci & Vilsoni pushkatohen me 17 Korrik 1977. Ndersa 11 vite vone.

Kete rradhe ne Kukes, me 10 Gusht, 1988, varet publikisht poeti Havzi Nela. Akoma edhe sot, Shqiperia po vuan nga triniteti i nje legacie (sic) pernicioze; Nje Mekat. Nje Krim. Nje Budallallek.

Kur me pyesin te huaj qe se dine te shkuaren tone apo Shqiptare ne moshe te re qe duan te mesojme per sistemin Komunist, nese sâ&#x20AC;&#x2122;jam ne forme per shpjegime u them shkurt: Shqiperi ka pasur Komunizem aq ekstrem e hermetik, sa per ne Bashkimi Sovjetik konsiderohej revizionist e TRADHETAR i Ceshjtes; ne kemi mbajtur buste te Stalinit e nje qytet me emrin te tij deri ne vitin 1990 (shenim: BS e denoi Stalinin ne Shkurt te 1956, ne Kongresin XX te Partise)

(1) Mekati. 51 vite me pare Shqiperia me nje aksion te stilit te Gardisteve te Kuq Kineze, multiplikuar 100x ne ashpersi, shkaterron te gjitha objektet fetare e te kultit. Prishen kisha, xhamia, monumente kulture te fese Katolike, Myslimane e Ortodokse. Para, gjate e pas asaj kohe jane denuar, burgosur e pushkatuar predikues e praktikuesit e feve. Ne arritem te bejme ate qe nuk e bene as Mongolet (lejonin praktikimin e fese ne territore te pushtuara) nje veprim spektakular dhe me unikun ne historine boterore. Ligji no 37 i Kushtetues thonte: â&#x20AC;&#x153;Shteti nuk njeh asnje fe dhe perkrah e zhvillon propaganden ateiste per te rrenjosur njerezit me botekuptim shkencor*â&#x20AC;? duke sanksionuar vendin e I-re [dhe te vetem] ne bote. zyrtarisht si shtet ATEIST e pa asnje Besim Fetar. (2) Krimi. Denimet e kundershtareve te regjimit, jo vetem te personave nacionaliste e kolaboracioniste por dhe te familjeve te tyre. Ka qene nje barbari ekcesive. Nese ne vitet e para pas luftes, denimet ndaj tyre e kishin nje baze [kunder kuislingeve kryesore] njesoj si ndodhi ne France e Norvegji. Dekada me vone ajo qe quhej Lufta e Klasave ja mori frymen vendit, keshtu e kane pesuar shume njerez dhe e gjithe shoqeria eshte akoma e traumatizuar prej kesaj. Imagjinoje te lindesh e te rritesh si femije, pa pasur asnje faj, dhe gjithe jeten je i deprivuar nga te drejtat, pergjohesh, jeton me frike dhe terrorizohesh ne mendje e shpirt! (2.a) Jane denuar prinderit e tyre, vellezer e motra, kusherinj dhe te njohur por cfare e kaloi ne nje krim monstruoz ishte denimi i grave dhe femijeve te tyre. Kjo bie ne kundershti me te gjitha ligjet e luftes e te humanizmit, pasi mbaron konflikti edhe nese denohet kundeshtari â&#x20AC;&#x201C;

qofte in extremis – nuk burgosen e internohen me dhjetra vite grate dhe femijet e tyre. Per here te pare ne historine e tij, Shqiptari qe e ka te STAMPOSUR ne 'kodin e tij Gjenetik' 'grate e femijet NUK PREKEN' dhe qe kishte vuajtur vete nga shpengulje e masakra masive, fillon edhe kryen ne menyre sistemaike e brutale, permes nje aparati represiv shteteror nje babari qe nuk mund te justifikohet kurre; kunder Grave dhe Femijeve! (2.b) Ne kete cmenduri kalohet edhe nje cak tjeter, dicka qe na ka cnderuar pa mase. Shume djem Shqiptare qe studiuan jashte vendit, ne periudha te ndryshme denoheshin si agjente apo sabotatore kur komunizmi kerkonte grupe armiqesore. Denimet e tyre i vuajten shume vajza te cilat erdhen ne Shqiperi pas martesave me ta. Gra Ruse, Ceke, Hungareze, Bullgare, Polake etj, futen ne nje kalvar vuajtjesh e dhimbjesh pa fund, vetem se rane ne dashuri me Shqiptaret! Keta femra te braktisuara ne nje vend te panjohur per ta, me burrat ne burgje tashme jetonin ne vellon e nje terrori represiv si jashte si ne burgje, kampe internimi apo shtepi. (3) Budallalleku. Vendi me i varfer e i shkaterruar i Europes, qe kish kaluar 500 vite pushtime nga koha e Turqise, sapo e krijoi ne Shtrese te MESME, menjehere ja theu shtyllen kurrizore. Ne vend se te shfrytezoheshin kapacitetet e tyre, Shqiperia pergjonte e ndiqte, kritikonte e fuste nen presion, dhunonte e denonte: mesues e profesore, arkitekte e injxhiniere, poete e artise, shkrimtare e gjuhetare; me forma nga me te butat (transferime e qarkullime te punonin ‘prane popullit’) deri ne ekstremet qe shkonin nga burgosje e pushkatime. ***

Te mos beni asnje gabim duke menduar se; ajo kohe kaloi e nuk na ndikon me. Korrupsioni e kriminaliteti, servilizimi e vjedhja, frika e amoraliteti, deshtimet ne bashkesi e mungesa e shpirtit civil e fetar; e kane bazen ne Trinitetin e Cmendurise Shqiptare te Sistemit Komunist, ku ne â&#x20AC;&#x2DC;asgjesuam Zotin dhe percudnuam Krijesen e Tij - NJERIUN" bb 17 Korrik 2018

Arnold Toynbee, (1889 - 1975) nje dner historianet me madhore Angleze, punimin e te ciliet e kam rekomanduar te DBMI-Twitter, dhe i jam referuar disa here ne shkrimet e mia; Nje Studim i Historise, me 12 Vellime, analizon zhvillimet ciklike te civilizimeve njerezore.

Filozofia e tij historia bazohet te shpirterorja, te thuash e kunderta e Marksit qe thekson faktorin ekonomik.

Pasi ekzaminon me hollesi, ngjitjen e renien e 26 civilizimeve ne historine njerezore, Toynbee jep keto konkluzione: ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ

Civilizimet rriten kur nje grup i vogel kreativ nxjerr lidere elitare dhe te mencur Civilizimet shkojne ne renie kur lideret ndalojne se pergjigjuri ne menyre kreative ndaj problemeve sociale Civilizimet bien bazuar te mekatet e nacionalizmit, militarizmit dhe tiranise se nje minoriteti despotik.

Konkluzione te tilla na duhen shume sot, duke i shkallzuar ne model, per problemet sotme te demokracise ne nje vend te vogel si Shqiperia. Do duhej nje analize tjeter dhe shume e gjate per periudhen tranzitore 30 vjecare per te percaktuar ku jane difektet themelore po me kujtohet si diku De Goli thote: patriotizmi eshte dashuria per njerezit e tua, ndersa nacionalizmi eshte urrejtje per te tjeret. Besoj shume se kemi me teprice nga e dyta por shume pak, ose aspak nga e para. Per ta mbyllur me nje shprehje ta Arnold Toynbee: dinjiteti njerezor mund te arrihet vetem ne fushen e etikes; dhe arritjet etike maten nga shkalla ne te cilen aksionet jane te qeverisura nga miresia e dashuria, dhe jo nga zilia e agresiviteti.

Kompromisi, Eshte nje marreveshje, kuptim, dakortesi; ku te dyja palet pranojne te japin koncesione per te zgjidhur nje problem antagonist. Nje nga aspektet kryesore te moralit eshte pranimi i faktit se eshte normale per njerezit te kene interesa te kunderta. Si bashkepunohet? Ketu hyn kompromisi, permes te cilit nuk do marresh gjithshka qe do por eshte ne interesin tend te jesh elastik e te marresh te pakten dicka per te cilen ke nevoje. Ne artikullin “A nuk kerkon jeta kompromise?” A. Rand shtron 2 kategori:  

Te natyres merr e jep mes dy paleve ku te dyja perfitojne dicka, eshte ne interesin e tyre te akomodojne njeri-tjetrin Kur parimet morale jane krejtesisht te kunderta. Nje hajdut qe te vjen ne shtepi s’mendon se eshte gabim te vjedhe prej teje. Ti beson se po. Kush fiton nese ka kompromis te tille? [ta lesh te ike duke marre disa gjera ose te gjitha?]

Shkrimtare e filozofe Ruso-Amerikane, Ayn Rand (1905-1982)

Objektivistet* bazohen te nje shprehje e A. Rand:

“Ne cdo kompromis mes ushqimit e helmit, eshte vetem vdekja qe do fitoje”

Ne nje marreveshje me djallin fiton ky i fundit. Kompromiset kane kufizimet e tyre dhe duhen pare ne kontekstin situacional. Gjithesi ne marredheniet njerezore, ne politike, lufte dhe shume fusha te jetes eshte mjeti kryesor per njeriun dhe ne raste konfliktesh eshte mire te gjesh kompromise. * objektivizmi eshte filozofi e racionalimit individual bazuar te Ayn Rand, sic paraqitet prej saj ne romanin The Fountainhead and Atlas Shrugged (sic) njeriu ideal eshte prodhimtar, krenar dhe i ndershem, ai sâ&#x20AC;&#x2122;pranon ziline dhe nderon arritjet

Historia ka mjaft shembuj te konflikteve e kompromiseve. Presidenti Amerikan Bill Klinton e Kr.Ministri Britanik Tony Blair duke besuar se eshte e mundur te arrihet nje kompromis mes paleve ne irlanden e Veriut (luftes sektare per gjenerata mes katolikeve dhe protestanteve) investuan per shume kohe derisa ne vitin 2000 u arrit nje marreveshje kompromisi.

Marti Luteri dhe Kunder-Reformacioni, Heqja e Skllaverise, Lufta I & II Boterore, Lufta e Ftohte, luftrat e pavaresia e vendeve koloniale, ajo e Korese e ne Vietnam, levizjet studentore te viteve 60-te, te drejtat e grave, te shtypit, arti i ndaluar e te drejtat njerezore, kaluan mes konfliktesh e konpromisesh ku pala qe kerkon e ajo qe sâ&#x20AC;&#x2122;kjep, ne fund jane ulur ne tavoline dhe kane rene dakort per marreveshje.

Shtysat dhe Motivet Njerezore Perberja e njeriut ne esence eshte e komplikuar, jane shume faktore percaktues qe ne bashkesi me njeri-tjetrin do lidhen per te krijuar individualitetin e eksperiencave personale. Natyra njerezore kushtezohet nga 5 faktore:     

Biologjia/ gjenetika Ambjenti gjeografik Familja/ shoqeria Arsimi dhe edukata Individ i pavarur / vendimet e tij

Prej ketyre kemi 3 perberesit finale,   

trupin, mendjen dhe pjesen shpirterore.

Ne librim Psikologjia (2015-2017) kam analizuar piramiden e A. Maslow me 5 ndarje. Dobesine e ka se, gjithshka e nis nga brenda [individi] pa influencen e faktoreve te jashtem. Problemi tjeter lind kur e sheh piramiden si percaktuse, dhe njeriut qe duhet te ngjitet nga kati ne kat.

Kur ne jeten reale ka njerez te cilet pasi plotesojne disa nivele (1-2-3) ndihen te kenaqur e s’kane problem (shtysa?) te ngjiten me lart. Pra, Maslow eshte i mjaftueshem te na shpejgoje nevojat por jo i plote kur na duhen motivet. Per kete duhet te kthehem te citati ne kopertinen e ketij libri. Aristoteli mesonte se “Natyra ben cdo gje per nje qellim te caktuar” si dhe “cdo gje tenton te arrije potencialin qe mundet” Keshtu i jep cdo veprimi dy lloje qellimesh, sepe nje veprim mund te kete njerin nga keto te dy qellime:  

Qellimi instrumental, kur veprimet behen per hir te nje qellimi Qellimi i brendshem, kur veprimet behen per hir te veprimeve.

Sepse njerezit kane nje qellim final qe eshte lumturia universale, eudaimonia (ευδαιμονία – lumturi) Ai ka theksuar se mesimi nuk mjafton dhe etika duhet te kete aplikime praktik. Ne menyre qe personi te jete i virtytshem, duhet ta praktikoje ate ne realitet. Ne librin II te Etika Nikomacheane, Aristoteli thote: “ne nuk studjojme per te njohur cfare virtyti eshte, por te behemi te mire, sep ndryshe s’do kishte perfitime ne te” Vec plotesimit teorik e praktik, virtyti ka anen morale dhe intelektuale. Filozofet e antikitetit, filluar nga Arsitoteli, kerkuan te kuptojne permes observimeve metafizike dhe pyetjeve cili eshte motivacioni praktik qe e ben njeriun te ndermarre nje veprim te caktuar. Aristoteli jep 7 faktore qe ndikoje njeriun, ndaj keto na demonstrojne se njeriu ka motivacion te brendshem por dhe ndikohet nga faktoret e jashtem, ai ndikohet nga emocionet dhe arsyeja bazuar te movitet dhe gjendja e tij mendore.

Shanci – jane ngjarjet mbi te cilat s’kemi kontroll as mundemi ti parashikojme Natyra – kerkesat tona per ushqim, ciftezim, territor, te cilat jane gjithmone te pranishme Shtysa – ndjesia qe kemi per te vepruar ne nje fare menyre, pavaresisht arsyes, ka raste qe veprojme ka qe i kontrollojme. Zakoni – ne esence eshte i dobishem, pasi eshte provuar me pare se funksionon. Arsyeja – ngelet percaktuese ne veprimet te cilat njeriu mendon se perfiton prej tyre. Pasioni – ne disa raste klasifikohet dhe si zemerimi, mund te sjelle ne veprime te ashpra (si hakmarrje) ose shuhet kur kupton se s’ka asnje mundesi per ta ushtruar. Deshira – eshte motivacioni per te gjitha veprimet qe jane te kenaqshme. Keto mund te ndryshojne nga personi ne person, mund te motivojne njerezit ne forma te ndryshme, dhe ne raste te ndryshme jane te kombinuara ne disa nivele; ku disa njerez ndikohen me pak dhe disa ndikohen me shume prej tyre. Ne fund do e mbyllja me nje kuote nga Aristoteli ne rendesine e mendimit individual: “Behu njeri i mendimit te lire e mos prano cdo gje qe degjon si te vertete. Behu kritik e vlereso cdo gje ne te cilen beson”

Etika ne jeten tone sot Si qytetar i botes, sheh dhe degjon rreth teje mjaft probleme etike ne marredheniet njerezore, disa prej te cilave e kalojne qarkun personal e ndikojne shume persona. Si brenda etikes normative e jashte saj, ne esence ETIKA tenton te gjeje zgjidhjen me optimale ne uljen e vuajtjes dhe rritjen e lumturise. Njerezit, planeti, kafshet, shkenca etj; jane tema madhore per etiken por si zgjidhen disa konflikte? Ne jemi ne stadin e revolucionit informativ, ku ne nje fare forme cdokush gjen informacion per gati cdo gje. Ne anen tjeter, debati eshte elitar e behet mes grupesh te vogla ekspertesh e te interesuarish. Ata qe dijne, mendojne se popullata sâ&#x20AC;&#x2122;eshte e afte te kuptoje detajet, te marre vendime e te parashikoje pasojat. Publikut kjo si pelqen e ka filluar te mos i besoje shkences, komiteteve, akademikeve e politikaneve ne shume fusha. Duke qene se problemet shpesh jane komplekse, konfliktuale e te mprehta; ne varesi te vendit, kultures, fese e shume interesave te tjera; eshte e pamundur te gjesh zgjidhje globale qe kenaqin te gjithe. Por nese etika na meson dicka themelore; te pakten eshte kjo; debati e vendimet duhet te jene transparente, demokratike e gjithe-perfshirese.

Cilat jane disa nga dilemat etike ne boten moderne? A ka te drejte qeveria te dije profilin tend gjenetik, nese po, a lejohet te shperndahet mes agjensive te ndryshme? Nese po, deri ku shtyhet kjo, sa persona kane akces etj. A lejohet te kete akces biznesi te profili juaj gjenetik (insurancat, bankat etj) per te pare jetegjatesine, ditur cfare semundje keni etj.

A duhet te korrigjojme profilin gjenetik te femijeve tane? Nese fillojme kete korrigjim, ku duhet ndaluar? A mos eshte mire te tentojme ti ‘normalizojme te gjithe’ nga ‘gjenet sociale’ te parandalojme kriminalitetin, te promovojme bindjen shoqerore, aftesi me te mira per te mesuar, ngjyren e syve, etj A duhet tu japim te drejta kafsheve? Sa? Cileve prej tyre? A duhet tu japim te drejta roboteve? Me pas a do kene te drejta ekzekutive, deri me pasoja per jeten, bazuar ne analitiken e makinave e pa vendimarrjen njerezore? A nuk eshte me mire qe online te mos kete me anonimitet? A duhet promovuar jeta nga materiale sintetike? C’te drejtash ti japim kesaj forme te jetes/ a duhet te operojne te pavarura? Nisur se burimet e planetit e kane nje limit, e duhet te ushtrojme kontroll te popullates? A duhet te ri-krijojme specie te zhdukura te kafsheve ose specie te reja? A eshte mire te bejme bioinxhinierim te planetit? A duhet ti kontrollojme planetet? A mos ka ardhur koha – duke ditur te mirat por pare dhe demet masive qe sjell – ti veme nje limit dhe shkences? Nese te duken shume pyetjet - dhe jane pak prej tyre – imagjino sa shume do jene kendet/ pergjigjet qe sjellin.

Ne Dhjetor 2017 Dr. Jessica Baron nga Reilly Center per Shkencen, Teknologjine e Vlerat Universale, ne Univesitetin e Notre Dame ne Indiana te Amerikes publikon nje liste me 10 dilema etike qe kane dale per vitin 2018, Ky eshte viti I shtate qe ky universitet krijon kete forme listimi.        



Helix, nje app store (sic) digjitale qe eshte hartuar per te ndihmuar ty te lexosh harten tende gjenetike Roboti-Prift, jane dy robote sot, nje prif dhe nje murg qe quhen BlessU-2 dhe Pepper Njohuria Sensore e Emocioneve ne Fytyre. Duke pare reagimet e klientin, biznesi optimizon eksperiencat. Ransomware (sic) marrja peng e te dheneva, qe ti te paguash, pavaresisht ne je individ a korporate. The Textalyzer – nje mjet i ri, qe i tregon policise pasi ben aksident, nese ishte duke cuar/ marre tekste. Sistemi i krediteve sociale – Kina do e filloje kete program ne 2020 Google clips – kjo kamera e vogel do te shikoje gjithe diten dhe do kape momentet me te mira per ju. Sentencing Software (sic) qe sot ne Amerike disa lloje denimesh percaktohen me ndihmen e disa algoritmatve misterioze. The Rise of Robot Friendship – a mund te krijojme biseda te ardhshme duke u bazuar ne tekste e postime te vjetra ne mediat sociale; nga te dashurit tone (qe mund te kene vdekur, ikur etj) The Citizen App – duke raportuar live per krimet mund te kemi vigilante justice (qytetaret marrin hak vete) Per burimin original klik ne titullin ne Anglisht. The Reilly Center Releases its 2018 Top 10 List of Ethical Dilemmas in Science and Technology

Nje shembuj nga lista e Reilly Center, e kam trajtuar para 2 vitesh te DBMI me karten: Sistemi i Krediteve Sociale ne Kine.

Pse etika ka ambiguitet? Se morali njerezor eshte i tille. Ne nuk kemi moral absolut. Deshira ime mund te sjelle vuajtjen e tjetrit. Dicka qe ai e konsideron te mire, mund te me demtoje mua. Njeriu ka kufizime dhe me keto kufizime njerezore vijne dhe paqartesite edhe pasigurite tona. Mendimi, sjella dhe qenesia jone e mire â&#x20AC;&#x201C; une besoj se - duhet te matet me shume me natyren tone inkuzitive sasa me pergjigjet qe japim.

Pasthenie, Do ishte e teper te mendohet se me nje liber, sado tema te preken, per cdo autor te pretendoje se e ka ezauruar fushen e etikes. Si dhe, do isha ndihesha lumtur te shihja me shume materiale filozofike ne gjuhen tone, pasi kjo fushe (bashke me shkencat) eshte nder me te varferat dhe me te patrajtuarat. Filozofia jo me kot eshte tregues madhor i nje civilizimi dhe ne Shqiperi kemi vetem nje filozof te mirefillte, Sami Frasheri.

Morali, Etika, Ligji dhe Drejtesia Sociale, ka perkufizime per secilin koncept por ato largohen e afrohen ne bashkeveprim me njeri-tjetrin. Njeriu mendon, gjykon e vepron sipas disa parimeve ne jete, keshtu ai perdor â&#x20AC;&#x2DC;busullen e brendshmeâ&#x20AC;&#x2122; per te ndare te miren nga e keqja, te drejten nga e gabuara. Morali e Ligji jane mjetet tona per te jetuar ne nje bashkesi me prosperitet e paqe, per te siguruar jeten e marredheniet ne komunitet e mes komunniteteve /shteteve te ndryshme.

Si pjese e te njejtin sistem rregullator, ligji udhezon cilat akte jane gabim dhe nuk lejohen, e cilat jan te drejta e duhen bere. Etika ne anen tjeter nuk eshte kaq precize, si dhe eshte me ‘tekanjoze’ ne sensin qe synon drejte te mires me te mire, ose le ta quajme ‘e mira supreme’ aty ku ka mundesi. Kur ligji eshte me shume i aspektit social e si lidhet individi me shoqerine e shtetin, morali fokusohet ne planin personal si do te sillet individi bazuar ne besimet dhe karakterin e tij.

Ne i ndjekim ligjet pas ‘nuk ka rruge tjeter’ ato jane te sakta, te definuara qarte e me tone urdherore, po ose mos. Ligjet ndryshojne sipas fushes, kontekstit, shtetit e periudhes historike; morali eshte me i testuar ne kohe dhe tenton ne pjesen me te madhe te tij te kete perhapje universale. Ligji natyrisht qe bazohet dhe inkorporon vlerat morale ne brendesi te tij, me aq sa eshte e mundur, por asnjehere nuk do i pasqyroje te plota dhe as mund te jete zevendesim per moralin dhe etiken. Ligjin mjaft ta kerkoje, propozoje, aprovoje ose abrogoje shumica, ndersa morali vlen per te gjithe bashkesine. Ligji mbikqyr e zbatohet nga nje aparat shteteror, qe ne ekstremet e tij autorizohet te ushtroje dhune dhe te privoje individet ligj-thyes nga lira (burgimi) e disa/shume te drejta. Morali bazohet ne ‘sensin e mases e te mires njerezore’ ku individi pranon vete per ta ndjekur ate; kete e ben permes mesime, eksperiencave, instrukstioneve ne shkolle e familje, religjionit e librave; dhe e ndjek sipas karakterit te tij. Ka raste kur thyerja e parametrave morale s’eshte veper ligjore, si dhe nje e drejte ligjore mund te jete imorale,

ose nje krim por ‘krim i lejuar ligjerisht’ (sistemi komunist, nazist etj jepnin denime te bazuara ne ligjet e kohes …) Me mire te themi: Ligji denon krimet, dhe Morali denon mekatet

Ka dhe parime morale, te cilat mund te mos jene konvertuar ne ligje por qe kerkojne nderhyrjen e shtetit. RIGJIDITETI me te cilen paraqitet nje ligj para nesh, nuk mund te na ndaloje pa vepruar kur nje veprim jo-moral me potencial te demtoje te tjeret duhet ndaluar nga komuniteti. Ndaj gjuha ka terma te tille si pa-drejtesi, imorale e ilegale ku nje akt mund te jete ne pjesen 1, 2, a 3, mund te plotesoje 2 ose 3 prej tyre. Dicka mund te jete e ligjshme por jo e drejte e jo morale. Ka gjera qe mund te duken jo morale dhe te padrejta por jane te ligjshme. p.sh do marrim nje rast te rendesishem e me njohuri nga te gjithe ne Europe, ose te pakten qe ndikon kedo. J. M Barroso eshte nje ish-Kr.Minister Portugez qe ka drejtuar Komisionin Europian per nje dekade deri ne vitin 2014. Sipas ligjeve Europiane (edhe shtetet anetare kane te tilla per ish-funksionaret) duhet nje cooling period (sic) prej 18 muajsh ku ish-zyrtaret qe iken duhet te njoftojne komision per cdo pune te re e perjashtohen nga lobingu. Duke zbatuar letren e rregullave por jo moralin, Barroso fillon pune ne 2016 tek Goldman Sachs, per me teper posti i tij eshte ‘keshilltar ekonomik per Brexit’ ne kete banke investuese. Natyrisht cdo punonjes ne institucionet Europaine e publiku qe ndjek ngjarjet permes mediave e dine se periudha kur ishte Barroso ne pune ka qene ‘problemi i borxhit Grek’

Nje shqetesim madhor, dhe me trazira politiko-sociale qe ndikoi te gjithe Europen. Ngjarje qe dominoi politiken e Brukselit dhe ate te shteteve Europiane, per me teper pretendohet se Goldman Sachs eshte akuzuar per rol te vecante ‘ne bashkepunim me qeverine Greke’ 150.000 persona firmosen nje peticion qe J.M. B te humbe pensionin qe merr nga Europa. Zevendesi i tij Jean-Claude Juncker u shpreh se ai ka bere levizjen e gabuar duke punuar per kete banke. Sot cooling peroid eshte zgjatur deri ne 3 vite. Nje watchdog (sic) Europian qortoi Komisionin Europian se deshtuar te parandaloje lobingun potencial qe mund te sjelle pozicioni i ish-presidentit te komisionit. [burimi, ketu] U ndala ne pasojat e cilesoret qe bejne percaktimin ilegal, imoral dhe i padrejte, per te kuptuar se jane (a) te pavarur, por (b) edhe bashkeveprues. Nje shembull me i thjeshte eshte nje i pasur qe shtron gosti ose per dasmen e vajzes shpenzon $10.000.000, kur perreth ka njerez qe vdesin nga uria. Ai nuk po kryen nje akt ilegal pasi po harxhon parate e tij, ne ane tjeter kur shohim njerez qe kane nevoje per ushqime e ilace, e mund te vdesin nga mungesat ekonomike flasim per te ‘pasurin zemergur e cinik’ por se denojme ligjerisht. Dicka e denueshme nga ana morale jo gjithmone ka pas denimin ligjor. Nese do ja lejoja vetes nje metafore ne mbyllje: ligji eshte i bere nga njeriu morali eshte dhurate nga Zoti.

Ne Shtator 2014 Dr. Besi themelon platformen edukativo-informative DBMI, si autor ne mjekesi, semundjet metabolike, shkencat e natyres, filozofi & aktualitet; ka publikuar 43 e-books: Urgjencat, Drogat, Vit & Min, Sist. Kardiovaskular, Urologjia, Aksidentet, Reumatizmale, Syri, Talidomidi, Ebola, Psikologjia, Shendeti Femeror, Neurologji, Filozofi, Ese Dhuna ndaj Personelit, Mjeku e Komuniteti, Traumat e Mjekeve, Suicidi, Gabimet Mjekesore, Meningjiti, Si Funksionojne, Historik i Mjekesise, Diabeti etj. Ky e-book eshte libri no. 44 i publikur te DBMI_ISSUU Shenim: Materialet e DBMI jane burim e reference njohurish; NUK duhen perdorur per vetediagnostikim e vetetrajtim; NUK krijojne marredhenie mjek pacient; per cdo problem konsultohuni me mjekun tuaj. ÂŠ DBMI 2014-2018

Te gjitha te drejtat e rezervuara per ÂŠ

DBMI 2014-2018