Vetmia, Stresi, Depresioni & Vetevrasja *** Ndihma, Motivacioni, Vetepermiresimi & Suksesi Manual informativ per fenomene madhore te mendjes, me te cilat perballemi te gjithe ne, dhe qe shpesh here nuk kuptohen mire.
Dr. Besi 3rd ed. Londer, Britani e Madhe 18. Shkurt 2017
Lajmerim per e-liber sipas te Drejtes te Autorit. © Dr. Besi Qershor 2015 Te gjitha te drejtat e rezervuara: Manual Mjekesor per Vetmine, Stresin, Depresionin dhe Suicidin. Ndalohet marrja e materialeve te ketij libri, ndryshimi, riprodhimi, kopjimi, shperndarja dhe publikimi i tyre; ne cdo forme, nga kushtdo tjeter, pervec © b.bestar Londer, Britani e Madhe. Edicioni i Pare. eBook copyright notice An ebook or electronic book is the digital equivalent of a traditional print book. It can be downloaded via the Internet and read using a computer or an ebook reader. According to Title 17 of the U.S. Code, copyright laws protect the ownership rights of the authors of original works. According to the U.S. Copyright Office, an ebook created on or after January 1, 1978 is automatically copyright protected for 70 years after the author's death. Anything written ("notated or recorded") in a fixed form, in this case the form of an ebook, is automatically copyrighted. Copyright prevents anyone from: copying author’s work distributing copies of it, whether free of charge or for sale , renting or lending copies of intellectual work, performing, showing or playing other’s work in public, making an adaptation of anyone else’s work,putting it on the internet. Only the author owns the copyright, unless the author has legally transferred the rights to another party (in writing). UK, copyright protection is enforced by IPO, Intellectual Property Office. Copyright is an automatic right protects eBook authors for 70 years following death. In the USA, copyright protection is enforced by U.S. Copyright Office. Copyright is an automatic right and protects eBook authors for 70 years following death. Intellectual property is protected by copyright in other countries through international agreements, The Berne Convention
All rights reserved for: “Manual Mjekesor per Vetmine, Stresin, Depresionin dhe Suicidin © 2015 Dr. Besi © b.bestar, June 2015-February 2017 London, United Kingdom TITLE Copyright © 2015 by Dr. Besi. Cover photos taken from http://www.oursideofsuicide.com www.theatlantic.com http://www.worldlifeexpectancy.com. All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner whatsoever without written permission except in the case of brief quotations em- bodied in critical articles or reviews. For information contact; Doctor Besi Medical Information. Book and Cover design by b. bestar | 1st ed., September 2014 | 2nd ed., June 2015 | 3rd ed., Shkurt 2017
©DBMI 2014 - 2017
10 – 19 Shkurt 2017 Fushata Sensibilizuese per Parandalimin e Suicidit / Vetevrasjes fq. 92-116
Kapitulli I Vetmia & Izolimi Shume nga ne, se kuptojme mire Vetmine dhe efektet e saj ne jeten tone. Ne raste terheqje, ekzili te vete-imponuar apo rrethanash te tjera; ka kundershti mes kushtezimit te perkohshem qe na shtyn drejt vetmise, me ndjenjen natyrale qe ekziton te njeriu si “kafshe sociale“ i cili qe ka nevoje te jetoje mes ekuivalenteve te tij humane. Vetmia eshte pergjigje emotive ndaj izolimit, qe shoqerohet me ndjenjen e mungeses kontaktit per persona te tjere, tani dhe ne te ardhmen. Vetmia mund te ndihet dhe kur je i rrethuar nga te tjeret. Shkaqet e saj jane sociale, mendore dhe emocionale. Vetmia na prek te gjitheve, ne martesa, marredhenie, familje e ne karriera te sukseshme. Ngelet nje nga temat me te pasqyruara qe nga antikiteti, shume nga heronjte klasike jane te “cuditshem e te vetmuar”
Lermontovi, autori qe vdiq ne moshe te re si pasoje e nje dueli, na ka lene vetem nje roman "Nje Hero i Kohes Tone" Ku pershkruhet shume bukur ndjenjen e vetmise, boshllekut, vete-izolimit dhe e deshperimit; te personazhi i Pekorin [Pechorin]
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Vetmia percaktohet dhe si "Dhimbje Sociale." Nje mekanizem psikologjik aktivohet per te lajmeruar individin, qe te motivohet e perfshihet ne lidhje shoqerore. Keshtu ne lidhemi me njeri tjetrin, qofte online na krijohet ideja, se te pakten, jemi ne kontakt me persona qe i njohim. Shendeti dhe lidhjet shoqerore jane te nderthurura. Vetmia lidhet me shume rezultate negative te shendetit tone; deficence te sistemit imunitar, pagjumesi, rritje e rrezikut per mortalitet pas infarktit te miokardit. Te jetuarit me dike, krahasuar me jetesen e vetmuar ka provuar se jeta njeriut eshte me e gjate dhe me e lumtur. Ne krahasim me efektet negative ne shendet, mungesa e lidhjeve sociale eshte me e demshme se pirja e duhanit. Ka nje ndervaresi tipike, sidomos ne moshat e treta kur prinderit jane pa femijet ose kur njeri vdes dhe tjetri ngelet i vetmuar. Do jete e arsyeshme te mbani kontakte te rregullta, ti vizitoni e t’ju jepni data ne te ardhmen ne forme piketash ose si “detyrime�. Ne Qershor ke ditelindjen e nipit, do shihemi per Vitin e Ri, ne Mars te pres ketu; e keshtu me rradhe. Kjo sjell nje fare mobilizimi te qenies per te arritur ate date, e keshtu me rradhe. Si rast ilustrues mund te sherbeje filmi Njeriu me Top, aktori Timo Flloko, ne rolin Mato Gruda luan mjaft bukur rolin e nje individi krejtesisht te izoluar gjate Luftes se Dyte Boterore. Kur vendi ishte i pushtuar dhe planeti digjej, Mato bente llogari si do merrte hakun e babait ndaj nje fisi tjeter qe kishte shume meshkuj, familja e plakut Mere. Ne historine e Letrave Shqipe, ngelet shembulli me i goditur i vetmise dhe i vete-izolimit. Romani eshte shkruar nga Dritero Agolli.
6
Dr. Besi
Kemi futur nje term te ri, ne Mjeksine Shqipe: "Sindromi Mato Gruda" per kohen tone" ku jemi "shume te lidhur" me ane te internetit, FB e rrjeteve sociale, dhe komunikimi i menjehershem eshte nje gisht apo nje mendim larg por ne realitet shume njerez jane te vetmuar, dhe ky vezhgim sot ka shqetesuar sociologet the psikologet, pasi pasojat e ardhura nga vetmia gjithmone kane nje kosto te larte per tu paguar me vone nga individi i vetmuar.
7
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
"Sindromi Mato Gruda" - Vetmia Kur shpjegojme per “Sindromin Mato Gruda – Vetmine” Stresin, Depresionin dhe Vetevrasjen, lexuesi i vemendshem e kupton se nje nga bazat per ti luftuar keto eshte lidhja shoqerore dhe kujdesi nga te tjeret rreth jush. E keni degjuar konceptin, 6 hapa larg? Ne Anglisht eshte “6 degress of separation” (6 shkalle ndarje) Filloi si nje loje qe ju permendni nje aktor dhe duhet ta lidhni ate ne jo me shume se 6 filma. Aktori X ka qene tek filmi Z me aktorin Y, ky i fundit ka luajtur me Tom Cruise, dhe Tom luan me Kevin Bacon tek “Few Good Men” etj-etj Te gjithe duheshin lidhur me Kevin Bacon. Ne 1993 u be nje film ''Six Degress of Separation'' with Donald Sutherland, Will Smith e Stockard Channing. Personi qe formuloi kete koncept ne 1929, quhet Frigyes Karinthy. Ne kohen e tij bota kishte 1.5 Miliarde person, ideja ishte me “5 hapa” Kur popullata u shtua, u be me 6-te. Ndersa sot qe udhetimi dhe komunikimi jane bere masiv, mendohet te kete kaluar ne 4 hapa. Shkrimtari Karinthy eshte themeluesi i konceptit te "Social Network-ut." Na e la kete te nje tregim pikant. Mund ta gjeni ne Anglisht, falas online klik “CHAIN-LINKS Everything is Different by Frigyes Karinthy 1929” te kuptoni fuqine e vezhgimit e te gjykimit qe ka Karinthy. (tregimi CHAIN eshte ne formatin Pdf) Karinthy eshte nje autor Hungarez, poet, gazear e perkthyes, ngelet akoma i respektuar per kombin Magjar; duke llogaritur qe perkthimet humbin shume nga origjinali, me ka mrekulluar leximi i tij ne Anglisht, dhe kam menduar sa bukur duhet te tinggelloje ne gjuhen e tij; kur ai shkruan te duket se sheh dicka “filmike” me narrative fluide e pershkrime shume terheqese.
8
Dr. Besi
Duke llogaritur qellimin terapeutik, ne lidhje me: Stresin Vetmine, Depresionin, dhe Suicidin; theksojme serish; cdo i interesuar qe na lexon sot, a do na lexoje me pas; duhet te kete parasysh se ilacet s’jane panacea per cdo problem te jetes.
*** “Ne periudha stresi, gjeja me e mire qe mund te bejme per njeritjetrin eshte te degjojme me veshet tona dhe zemrat tona dhe te sigurohemi se pyetjet jane po aq te rendesishme sa pergjigjet tona” Fred Rogers
9
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Stresi & Babai i Studimeve per Stresin János (Hans) Selye | 1907-1982, mjek, endokrinolog, pioner i studimeve er stresin. Nena e tij ishte Austriake ndersa babai mjek ushtarak Hungarez. Familja u zhvendos ne Komaron (quhet Komarno, ne aneksimin Cek e Sllovak pas L1B) dhe shkollohet aty. Kur ishte student ne vitin e II-te mjeksi, fillon teorine e tij te famshme te stresit dhe aftesine e njerezve per ta perballuar ate. Zbuloi se shume paciente me semundje te ndryshme, manifestonin simptoma te ngjashme, per te cilat quan shkaktar mundesine e trupit te tyre per t’ju pergjigjur stresit qe sjell semundja. Kete koleksion simptomash e quajti GAS (general adaptations syndrome) sindromi i adaptimit te pergjithshem. Dr. Selye ka shkruar 30 libra gjate jetes e mbi 1500 artikuj per stresin dhe problemet qe lidhen me te. “Stresi i jetes” ne 1956. Aq impresive ishin zbulimet e tij, sa i jane referuar si “Anjshtanji i Mjeksise” Ka qene drejtues i Institutit te Mjeksise Eksperimentale e Kirurgjise ne Universitetin e Montreal-it nga 1946-1976. Themeloi Institutin Nderkombetar te Stresit ne 1977. Me shume se kushtdo tjeter, Seyle demonstroi rolin e pergjigjes emocionale te njeriut gjate jetes se tij: “Njeriu nuk duhet ta evitoje stresin, me shume se ai duhet ti largohet dashurise, ushqimit dhe ushtrimeve fizike” Dr Seyle thekson: cdo stres le nje gjurme (‘cikatrice’) dhe organizmi paguan per mbijetesen e tij pas nje gjendje stresi duke u bere pak me i vjeter.
10
Dr. Besi
Ne kete dokument te formatit pdf, ka nje 6 faqe me konkluzione nga vete autori, ne nje forme te kuptueshme per te gjithe. Klik ne titull:Nje Mesazh nga Hans Selye (ne Angl) Ne fund e mbyll me:
lufto per qellimet me te larta te mundshme, por mos rezisto pa kuptim.
Dr Seyle formuloi teorine e Sindromes te Adaptimit te Pergjithshem, e cila ka tre stade. (1) fazen fillestare te stresitalarmin, qe mobilizon trupin. (2) rezistencen, nese ky alarm vazhdon trupi fillon te mesohet me stresin por kjo nuk eshte e mire per shendetin tone. (3) mbi-lodhja. Kur jemi te ekspozuar per kohe te gjate ndaj agjenteve te stresit, bie rezistenca jone ndaj tij dhe ndikohet shume sistemi imunitar (ulet efekti mbrojtes) Kjo shpjegon renien e rezistences ndaj infeksioneve dhe semundje te ndryshme, si p.sh. goditjet ne zemer. Ndersa Dr. John Mason e bazon stresin ne 4 parametra: (a) mungesa e prediktabilitetit (b) kercenimi ndaj egos (c) situate e re (d) sens kontrolli.
11
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Stresi dhe Shkaktaret e Stresit Stresi eshte reagimi i trupit tone ndaj nje gjendje qe duket kercenuese, si pasoje krijohet nje pergjigje emocionale, mendore dhe fizike. Stresi sjell “leshimin e adrenalines” ne trup, kjo shton aftesine tone per tu perballur me presionin e kercenimin rradhes. Stresi mund te shkaktohet nga nje situate e pakendshme ose mendim qe na ben te ndihemi nervoze, te zemeruar dhe na fut nen ankth. Mund te jete nje ngjarje, shqetesim i vetem ose “mbushje graduale” e problemeve te vogla; dhe kerkesa e presioni nen te cilen shpesh e veme veten. Shkaktaret e Stresit • Kur perceptojme nje kercenim ne kalojme ne stres. Ketu futen kercenimet fizike, morale, shoqerore etj. Mund ta coje individin drejt nje dobesie, pasi kjo i ndikon sensin e kontrollit te vetes dhe situates. • Problemet shendetsore, demtimet fizike, semundjet; mund te shkaktojne stres emocional dhe fizik. • Pamundesia per te predikuar e kontrolluar ngjarjet e mevonshme; kjo gjendje pasigurie mund ta lere individin nen ndjenje frike ose kercenimi • Vdekja e nje anetari te familjes, miku ose dikujt afer me ju; krijon shume dhimbje dhe stres. • Abuzimi me drogat, alkoholi dhe vetedemtimet.
12
Dr. Besi
• Ndryshime me familje: ndarje, divorce, nje femije i porsalindur. • Argumentet ne familje, pune, shoqeri e ne cdo situate. • Paraja. Ose mungese e saj. • Ndryshime te ambjentit: pune, shkolle, banese e re. • Studime te veshtira
13
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
• Provimet. • Mungesa shendetsore ne pune e shkolle per nje kohe te gjate. • Ngacmimet (bullying) fizike, mendore dhe seksuale. • Cdo ndryshim nga rutina me te cilen jemi mesuar ne, ndaj te cilit ne jemi te pa-afte te adaptohemi ka potencialin te sjelle stres.
14
Dr. Besi
Si perballohet Stresi 1. Jeta aktive. Aktiviteti fizik nuk e zhduk stresin por ul sasine e intensitetit emocional, duke ju dhene nje gjendje me te pranueshme qetesie. 2. Kontrollo situaten. Cdo problem e ka nje zgjidhje! Kur mendon se asgje nuk eshte ne doren tende, stresi do perkeqesohet; beni dicka qe ju kenaq ju, jo te tjeret. 3. Lidhu me njerezit. Network-u (sic) familjar, shoket dhe miqte mund te ndihmojne qe problemet tuaja ne pune e jete, te shihen nga nje kend tjeter. Nese keto lidhje te mungojne, s’do keni mbeshtetje ne momentint qe ju duhen. 4. Koha per veten. Sot njerezit punojne shume, dhe fare pak kohe shpenzohet ne gjerat qe na pelqejne te bejme; shoqerizim, sporte a thjeshte pushim. Provo nje gje, qe te ben te ndihesh mire. 5. Testoje veten. Kurre s'eshte vone te fillosh dicka te re. Meso nje gjuhe te huaj, aktivizohu ne sport dhe praktika qe krijojne ndjesi proaktive.
15
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
6. Elemino zakonet e keqia. Mos u bazo tek kafeina, duhani apo alkoholi; si mekanizma qe “te ndihmojne ne halle.” Me kohe, keto, krijojne probleme te reja. Vihet re, se femrat, jane me te avancuara ne drejtimin e “kerkeses per mbeshtetje nga grupi i tyre social” 7. Beni pune vullnetare. Ka studime e evidenca, se njerezit qe ndihmojne te tjeret ne pune vulnetare ose te komunitetit, krijojne mekanizma me elastike ndaj goditjeve te jetes. Kur ndihmon ne situata qe jane me te veshtira se ato qe provon vete, problemi juaj kalon ne perspektive dhe kupton me mire prioritetet e jetes. Te jesh i dobishem per te tjeret, ndikon shume ne vete-besimin tuaj. Ne nivele te vogla beni dikujt nje nder, qofte nje kafe ne pune, nje perqafim e buzeqeshje; apo ndihmoni nje zonje te moshuar te kaloje ne anen tjeter te rruges. Shpejt do e shihni ndryshimin.
8. Puno me mend. Beju ekonomik me kohen, gjej prioritetet e tua. Balanca, pune - familje - dhe - vetvete; s'eshte gjithmone e lehte te arrihet. Fokusi do vene tek ndryshimet esenciale dhe duhet te pranoni se gjithmone do ngelet nje pune e pabere. 9. Pozitivitet. Shiko per anen pozitive te jetes, gjerat per te cilat duhet te falenderojme natyren, familjen, miqte e fatin (ose Zotin) Njerezit harrojne cfare kane dhe kerkojne dicka qe nuk eshte. Perspektiva dhe realiteti jane te rendesishem ne luften ndaj stresit.
16
Dr. Besi
10. Prano fatin. Ka gjera qe jane pertej mundesive e aftesive te tua. Nje situate e veshtire do marre sic vjen, ka raste qe ti nuk e ndryshon dot. Nese eshte keshtu, pranoje gjendjen qe ke perpara dhe realitetin aktual. Me pas, vazhdo me gjerat mbi te cilat ke kontroll. (a) nese kompania juaj po falimenton, s’ke c’ben me. Fokusohu ne nje pune te re. (b) nese te vjen nje semundje kronike, pranoje e merr sa me shume njohuri per te ne manaxhim afatgjate.
Shumica e problemeve me te cilat perballemi ne jete, kane rendesi me te vogel sa u japim ne ne momentin fillestar. Pervec durimit dhe nje fare stoicizmi, problemi duhet vene ne perspektive. Asgje nuk eshte me e rendesishme se shendeti juaj mendor dhe qetesia e mendjes, e me pas dhe shendeti fizik i cili gjithmone mund dhe do ndikohet nga stresi afatgjate. Ne Anglisht ka nje koncept per te cilin nuk kam gjetur materiale ne Shqip, Borrowed Troubles (sic) si i themi ne, te shqetesuarit per te ardhmen, dicka qe nuk ka ndodhur akoma por ato e presin te ndodhe. Si te jete kjo frike reale apo e imagjinuar, demtimi prej saj eshte i njejte. Referoju keshilles no.10, duke pranuar se nuk kemi kontroll mbi te gjitha eventet e jetes tone, por mund te kontrollojme vetem reagimin tone proporcional ndaj tyre.
17
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
STRESI - Pergjigja "Lufto ose Fluturo" Si ta kuptoni efektin e stresit ne trupin tuaj? Ja te marrim nje skenar, jeni ne pyll dhe menjehere ju del perpara tigri. Kur nje organizem eshte nen stres, kalon neper te 4 fazat e tij. 1. Shqisat tona, identifikojne stimulin, nga syte, hunda (tym) zhurme, prekje apo shije. 2. Truri interpreton & analizon nese stimuli eshte kercenim apo jo. 3. Trupi rri ne gjendje aktive derisa rreziku eshte larguar / eleminuar 4. Kemi kthim te homeostazes ne normalitet. Cfare eshte Stresi? Cdo situate qe tenton te crregulloje ekuilibrin mes nje organizmi dhe ambjentit te tij. Mund te sjelle ndryshime ne nivelet e serumit te shume hormoneve, perfshire glukokortikoidet, katekalaminat, hormonin e rritjes e prolaktinen. Ne 1936 bio-kimisti Hungarezo-Kanadez Hans Selye, publikon ne Montreal nje artikull me 74 rreshta ne revisten Nature. Dr. Selye ndau stresin ne dy tipe: eustress (stresi i mire) dhe distress (stresi i keq) Kete sindrome adaptimi ne e njohim sot si mekanizmin lufto ose fluturo (fight or flight response) Per Dr. H. Selye, autoritet boteror ne fushen e studimeve te stresit, kemi nje mini-bio ne botimet e DBMI ne plaftformen digjitale ISSUU. Si ta kuptoni realisht efektin e stresit ne trupin tuaj? Ja te marrim nje skenar. Jeni ne xhungel dhe papritmas ju del para nje ‌ tiger. Stresi eshte situate primitive. Ti marrim me rradhe pergjigjet e sistemeve te trupit tuaj.
18
Dr. Besi
Truri – aktivohet nje pjese e tij e quajtur HPA, aksi hipotalamuspituitare (gjendra) adrenale. Leshohen hormonet steroide (glukokortikoidet) dhe hormoni i stresit kortizoli, qe ka rendesi sepse organizon sistemet ne te gjithe trupin per tu marre shpejt me tigrin, perfshi: zemren, mushkerite, qarkullimin e gjakut, metabolizmin, sistemin imun, lekuren etj. Leshohen katekolaminat, keshtu HPA hedh ne gjak neurotranmetuesit (korrieret kimike) ne kete grup kemi dopamine, norepinefrine dhe epinefrine (ose adrenalina) Katekolaminat aktivojne nje pjese te trurit qe quhet amigdala (amygdala) supozohet se ajo sjell pergjigjen emocionale ndaj stresit. Ky emocion eshte natyrisht: frika. Leshohet neuropeptidi S, proteine qe ul gjumin e rrit vigjilencen, dhe rrit ankthin. Pikerisht kjo na sjell sensin e alarmit dhe qe duhet te largohemi nga tigri.
19
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Efekti ne Kujtesen afatgjate e afatshkurter. Ne stres katekolaminat supresojne zonat frontale te trurit qe lidhen me memorjen afatshkurter, perqendrimin, inhibicionin e racionalitetin. Kjo mbyllje totale ben qe personi te marre vendime te menjehershme, te luftoje tigrin ose te largohet me vrap prej tij. Prandaj stresi ndikon ne mundesite tona per te perballuar normalisht situatat sociale, intelektuale e te sjelljes. Neurotransmetuesit sinjalizojne hipokampusin ta magazinoje kete kujtese shume emocionale si eksperience afatgjate. Ne kohen primitive kjo ka qene esenciale. Nese do harrohej, njeriu do shkonte pas 2 javesh te perqafohej me tigrin. Pra kujtesa dhe eksperienca jane kritike gjate-dhe-pas-stresit. Studimet po ashtu kane vene re se ne stres ekstrem qelizat nervore keq-interpretojne sinjalet. Zemra, mushkerite e qarkullimi i gjakut. Sa me shume afrohet tigri aq me shume rreh zemra e rritet tensioni i gjakut. Shpeshtohet frymemarrja dhe merret me shume oksigjen. Shpretka “shperthen� duke leshuar qeliza te kuqe e te bardha te gjakut, keshtu transportohet akoma me shume oksigjen. Fluksi vazal rritet deri me 3-400% duke parashikuar kerkesen masive per gjak te mushkerive, trurit e muskujve. Mundohuni ta imagjinoni veten ne xhungel, me tigrin perballe jush. Evolucioni po aktivon te gjithe mekanizmat qe ka ne dipozicion per t’ju dhene nje shanc te vetem. Te largoheni. Jeta juaj eshte ne pikepyetje dhe nuk ka re-play. Si miu, kanguri a nje qingj, keni pak a shume te njejten pergjigje ne trup. Nuk behen punet pergjysme. Nuk mbahen rezerva. Nuk ka prova gjenerale. Hera tjeter nuk ekziston. Kjo, eshte, finale.
20
Dr. Besi
Sitemi Imun. I ka marre te gjitha sinjalet dhe parashikon nje mbrojtje agresive ne zonat me kritike te trupit tuaj. Hormonet steoride ulin aktivitetin e sistemit imun ne disa zona duke repozicionuar qelizat e bardha ne disa zona te trupit, aty ku eshte me e lehte te demtoheni. Si ne lekure dhe linfonodulet. Goja dhe Fyti. Tigri po afrohet. Lengjet largohen nga zonat jo esenciale, perfshire gojen. Keshtu vjen tharja e gojes e fytit dhe veshtiresia ne te folur. Mund te kete spazma dhe problem ne gelltitje. Lekura‌ dhe tigri qe tanime ka bere 5 hapa ne drejtimin tuaj. Stresi largon gjakun nga lekura pasi do mbeshtese zemren dhe muskujt. Natyra ka krijuar tigrin [nje krijese te pameshirshme] por po aq e pameshirshme eshte ne aktivimin e levave jeteshpetuese per ju (ruthless) Ju tani jeni futur instinktivisht ne ate proces qe quhet hierarkia e jetes. Natyra eshte ne gjendje te sakrifikoje cdo gje, perkohesisht a ne afat-te-gjate, per te mbrojtur zemren e trurin. Trupi eshte gati per demtimet qe duhen perballuar, merret cdo mase ne parashikim te se keqes me te mundshme. Mendojeni si nje godine me 12 kate, ku nga kati ne kat fiken dritat por jo ne katin 11 dhe 12-te. (zemra & truri) Largimi i gjakut nga lekura ben qe ulet fluksi i tij, keshtu ne rast plagesh do rrjedh jashte me pak gjak. Lekura ftohet dhe ka djersitje. Nje lekure e ftohte fillon dhe tkurret. Keshtu na duket se na cohen floket lart nga frika. Sistemi metabolik. Ne kriza, periudha afatshkurtera e aktivitet te rende fizik, ky eshte nje funksion qe trupit si duhet. Mbyllet.
21
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Te gjithe ne themi ne jeten e perditshme, sot jam i merzitur dhe nuk me kalon ushqimi poshte. Sepse, stresi kundeshton proceset e marrjes dhe tretjes se ushqimit.Tani ndahet shapi nga sheqeri, per nje arsye ju mund te luftoni deri ne vdekje me tigrin, duke pare se nuk lagoheni dot ose keni dike per te mbrojtur, qofte veteveten. Por mund te ikni me vrap dhe po ashtu ju mund te ngriheni deri ne piken ku frika ju paralizon e nuk levizni nga vendi. Shancet jane qe pa nje arme, tigri do ju vrase por natyra ka marre masat duke bere c’eshte e mundur qe trupi juaj te rezistoje me te gjitha menyrat fiziologjike qe ka ne dispozicion. Ky reaksion zinxhir, gradual por shume i shpejte, autonom dhe preciz; eshte parakusht per cdo organizem te gjalle te luftoje per jeten me maksimunin e shanceve qe ka ne skenaret me ekstreme per mbijetese. Pergjigja qetesuese. Kur kercenimi nga tigri largohet dhe duke llogaritur se nuk ju ka demtuar, te gjitha hormonet e stresit kthehen ne normalitet. Po ashtu, te gjithe sistemet e trupit kthehen ne normalitet. Po ne jeten e perditshme? Ne takohemi me stresin ne aspekte te ndryshme te jetes. Sistemet tona adaptuese pergjigjen sipas situatave, ka ndryshime te disa hormoneve, perfshire kortizolin, katekolaminat e hormonin tiroid. Te cilat jane te nevojshme per te perballuar stresin, dhe sic e pame ne nje situate jete-kercenuese jane te domosdoshme. Por, nese ne ekspozohemi ndaj stresit ne menyre te perseritur, konsekuencat mund te sjellin crregullime endokrine.
22
Dr. Besi
Po ashtu, stresi ndikon ne ndryshimet e kursit klinik te semundjeve ekzistuese, sidomos te atyre te sistemit mendor e endokrin. Shkenca e mjekesise i njeh problemet qe mund te shkaktohen nga levizja e niveleve te kortizolit, ato kane potencialin: te ndikojne kujtesen e mesimin, ulin aftesite e sistemit imunitar, ulin densitetin kockor, rrisin peshen e trupit, ngrejne presionin e gjakut, kolesterolin, shancet per semundje te zemres etj. Stresi kronik dhe nivelet e larta te kortizonit rrisin shancet per depresion, semundje mendore dhe ulin jetegjatesine. bb, Londer, Korrik,2012 publikuar per here te pare te e-Arkiva Google blog e Facebook me 1 December 2015 at 19:46 2023 reads ketu
adrenalina e kortizoni. Adrenalina eshte hormon, neurotransmetues, (katekolamine) kortizoni si hormoni primar i stresit eshte hormon korti-steroid. Adrnealina rrit ritmin e zemres dhe tensionin. Kortizoni, rrit glukozen (sheqernat) ne gjak, konsumin e saj ne tru e aftesine riparuese te trupit.; ul funksionet jo esenciale. Sipas Mayo Clinic, ‘ne nje situate stresi te perkohshem, kur largohet kercenimi nivelet Hormonale ri-kthehen ne normale. Keto pasohen me normalizim te ritmit te zemres e tensionit dhe te cdo sistemi te trupit. Por kur ju ndiheni nen stres per kohe te gjate, sistemi ngelet i aktivuar dhe eshte ky mbingarkim qe crregullon gati cdo proces te trupit tone. Ne kete menyre rriten shancet per nje numer te larte problemesh shendetesore: ankth, depresion, probleme digjestive, dhimbje koke, semundje te zemres, probleme me gjumin, probleme me peshen, crregullime te perqendrimit e memories etj.
23
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Emri i pare per kete hormon eshte adrenaline, megjithese sipas OBSH-se epinefrine eshte emri zyrtar generic (sic) per kete substance. OBSh - Organizata Boterore e Shendetesise, ndersa ne Angl., The World Health Organization-WHO. Adrenalina eshte hormon qe prodhohet nga gjendrat adrenale sipas udhezimit te pjeses simpatike te sistemit nervor autonom. Kur nje person eshte ne situate eksitimi apo stresi, hipotalamusi ne tru nis sinjale te gjendrat adrenale per te leshuar ne gjak adrenalinen dhe hormone te tjera. Tek ky punim e kemi adresuar mekanizmin e saj, klik: STRESI - Pergjigja "Lufto ose Fluturo" Adrenalina stimulon ritmin e zemres, kontrakton enet e gjakut dhe hap tubat a ajrit; te gjitha se bashku funksionojne per te rritur fluksin vazal ne muskuj dhe oksigjenin ne mushkeri. Gjendrat Adrenale ose supra-renale ose mbi-veshkore, gjinden siper veshkave dhe jane ~7.6 cm ne gjatesi, nje prej hormoneve qe ato prodhojne eshte adrenalina. Se bashku me norepinefrinen dhe dopaminen, futen ne grupin e katekolaminave, hormone qe leshohen si reagim ndaj stresit.
24
Dr. Besi
Te tre veprojne ne inde te ndryshme te trupit, duke e pergatitur ate ne perballimin e nje situate stresi. Efektet Anesore. Vec rritjes se forces se trupit e aftesive te tij, ky hormon rrit vigjilencen dhe frymemarrjen. Individi mund te kete marrje mendesh dhe ndryshime ne shikim. Ne varesi te situates dhe stimulit, keto efekte zgjasin deri ne nje ore. Kur gjindeni nen stres por jo rrezik, ju ndiheni i irrituar dhe aspak i qete. Kjo vjen se adrenalina ben qe trupi te leshoje glukoze, rritet niveli i sheqerit ne gjak, duke i dhene trupit tuaj energji e cila nuk shpenzohet. Ne te shkuaren njerezit e perballonin kete ne menyre te natyrshme, duke luftuar a me energji te harxhuar ne pune fizike. Ne boten moderne situatat me stres te larte, zakonisht jane pa perfshire format fizike. Disa, preferojne qe pas nje ndodhie me stres ta leshojne energjine ne aktivitete sportive dhe tranjim fizik.
Adrenalina ose Epinefrina
25
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Adrenalina luan rol themelor ne mbijetesen e trupit tuaj por pergjate kohes mund te kete efekte negative. Ekspozimi ndaj niveleve te larta, sjell presion te rritur ne muskulaturen e zemres dhe ne disa raste mund te coje ne insuficence kardiake, mund te sjelle dhe rrudhje te hipokampusit. Nivelet e larta te adrenalines mund te sjellin insomni (pagjumesi) nerva te tendosura dhe shpesh jane tregues i stresit kronik. Perdorimi ne Mjekesi. Epinefrine eshte termi i dhene nga farmakologu John Abel ne 1897, ai perdori konceptin nga Greqishtja, siper veshkave - epi. Ne 1901 Jokichi Takamine mori patenten per nje ekstrakt te purifikuar te adrenalines duke e quajtur ate adrenaline, koncepti Latin per, siper veshkave. Ne ShBA emri ngeli epinefrine, ne Britani dhe farmakopene Europiane hyri ne perdorim si adrenaline. Barnat mimetike (imitues) te epinefrines quhet andrenergjike, receptoret per epinefrinen quhen receptoret adrenergjike ose adreno-receptoret. Adrenalina eshte trajtim i zakonshem per shokun anafilaktik (anaphylaxis) prandaj njerezit me alergji serioze duhet te mbajne me vete nje shiringe me adrenaline per ta perdorur ne raste urgjence. Adrenalina eshte ilac kryesor ne trajtimin e problemeve kardiake per sasine e gjakut qe pompon zemra, si dhe ne arrestin kardiak. Stimulon muskulaturen dhe rrit ritmin e zemres, po ashtu lejon perqendrimin e gjakut ne organet vitale, perfshire zemren, trurin e mushkerite, duke rritur shancet per permiresimin e individit. Adrenalina administrohet ne forme sub-kutane, intramuskulare, intravenoze ose intrakardiake (SubQ, I.M., I.V., or intracardiac injection)
26
Dr. Besi
Meqenese eshte sensitive ndaj drites, duhet te mbahet ne ambjente qe e ruajne prej saj. Oksidimi e kthen ne ngjyre roze, pastaj ne boje-kafe; solucionet qe kane keto ngjyra ose precipitate ne fund nuk duhen perdorur. Diluenti standart (holluesi) eshte 1 mg/250 mL NS.
doza e administrimit intramuskular te adrenalines
Fakt: themi kafshet e nuhasin friken kjo ndodh se ato kane menyra per te perceptuar adrenalinen, p.sh. gjate periudhes se stresit nuhasin djersen tone qe eshte ne rritje. DBMI¡Friday, 18 December 2015 1448 reads ketu
27
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli II Depresioni Depresioni klinik eshte semundje e mirefillte e cila nuk diskriminon dhe mund te preke kedo nga ne. Duhet bere dallimi me merzitjen, melankoline dhe kur “punet s’jane mire”. Megjithese me shume perkufizime, paqartesi e argumente; tashme pranohet nga te gjithe se vuajtja nga depresioni ndikon kualitetin e jetes normale per nje individ. Theksojme: depresioni klinik eshte shume me teper se nje merzi disa ditore. Te gjithe kalojme situata kur jemi jo-mire, por kur ju vuani nga depresioni ndiheni keq per jave, muaj e vite me rradhe. Ka njerez qe akoma mendojne se depresioni eshte dicka minore dhe jo gjendje reale shendetsore. Jane shume gabim. Depresioni eshte semundje e vertete. Me simptoma te verteta psiko-fizike. Depresioni nuk eshte shenje dobesie, dicka qe “e le” duke “mbledhur veten” sikur asgje nuk ka ndodhur. Duke pohur kete, e folur per status semundje, marrim krahasimin me te thjeshte qe mund te behet. Asnje nga ne nuk i thote nje te pacienti me probleme te veshkes, melcise e zemres: mblidh veten, s'ke asgje, do t'kaloje. Keshtu duhet te sillemi e ta kuptojme depresionin. Ka 2 faktore ne perceptimin e semundjeve mendore 1. Stigmatizimi (sic) ku individi nuk besohet ose quhet i dobet, dhe nje ndjesi turpi ndaj problemit nese eshte hereditar per te e mund te percohet te femijet e tij dhe
28
Dr. Besi
2. keq-kuptohet si nje problem cognitiv, i arsyetimit dhe sjelljes. Kur ne realitet individi nuk humb aftesite e tij intelektuate por nje shkak tjeter (depresioni) ja ul atij mundesine per te funksionuar normalisht ne shoqeri. Por ka dhe lajme te mira sot depresioni si semundje kuptohet me mire, ka specialiste dhe klinika te posatcme qe merren me trajtimin mjeksor dhe mbeshtetjen, ku shumica e njerezve sherohen. Si ta dini nese jeni ne Depresion? Efekti dhe ndikimi shpesh ndryshojne. Kemi nga merzi ekstreme dhe humbje-shprese deri ne humbje interesi ne gjera te cilat dikur na gezonin, dhe nje ndjenje mbi-sensitivitetit, qe manifestohet me te qara. Shumica kane ankth e disa raste frike te pa-percaktuar. Keto, here a vone, manifestohen dhe ne simptoma fizike si cregullime te gjumit, lodhje, humbje te oreksit e te deshires seksuale dhe dhimbje te ndryshme. Depresioni ne fillimet e tij eshte “i bute� dhe ka ndjenje te pergjithshme si merzi e mungese gezimi. Kur zhvillohet ne forme te plote, ne raste ekstreme, ju ben te mendoni se jeta s'vlen te jetohet, dhe konsiderohet vete-vrasja. Kur kerkohet Ndihme e Kualifikuar Mjeksore? Ka shume rendesi te hapeni me mjekun tuaj, ketu nuk futet as turpi e as sekreti. Per kete te fundit rrini te qete. Mjeku ka detyrime ndaj jush, profesionit e ligjit. Etika mjeksore e shume artikuj te tjere jane garantues rigoroz i sekretit tuaj. Kjo do thene dhe ri-theksuar shpesh here, sepse shume njerezve u vjen zor ti besojne dikujt. Disa e konsiderojne ndjenje dobesie, mendojne se do u kaloje vetevetiu. Mee shpejt te shihni mjekun, me e shpejte do jete rruga drejt sherimit. Nganjehere ka nje shkak (trigger) per depresionin.
29
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Evente qe ndikojne jeten ne menyre substanciale. Si rast vdekje ne familje, humbja e nje pune, lindja e nje femije, falimentimi ne biznes; te gjitha keto mund te sjellin depresion. Njerezit me histori depresioni ne familje, kane shance me te larta per ta provuar vete depresionin. Por mund te kaloni ne depresion klinik pa shkaqe te dukshme. Ne nje pike te jetes, ai ndikon 1 ne 10 persona, burra e gra, te vjeter e te rinj; mund te preke dhe femijet. Studimet ne Britanine e Madhe kane treguar se prek ~4% te grup-moshes 5-16 vjec, te cilet jane nen ankth ose kalojne ne depresion klinik.
30
Dr. Besi
Mjekimi i Depresionit. Terapia behet me ilace e biseda, ose kombinim i te dyjave. Trajtimi i rekomanduar nga mjeku, varet nga tipi i depresionit qe keni ju. Meqe eshte subjekt shume sensitiv, ne kete rast nuk do permendim asnje lloj ilaci e rekomandimi mjeksor; disa persona mund te bejne vetediagnostikim duke blere ilace online, dhe te fillojne vete-mjekim. Kjo ka dy pasoja: (1) ilacet online mund (a) te mos kene efekt te mire, jane te dobeta ose te skaduara (b) mund te jene te rrezikshme. (2) Vetem vizita tek mjeku ne person, sidomos ne kete situate serioze e shume te rendesishme per jeten tuaj, eshte gjeja e vetme qe duhet bere. Jetesa me Depresionin. Pacientet me depresion perfitojne nga ndryshimet ne menyren e jeteses me ushtrime fizike, lenie te alkoholit e permiresim te dietes ushqimore. Bashkepunimi me shoqerine e familjen, te berit e dickaje te vlefshme dhe pjesemarrja ne aktivitete per te krijuar lidhje te dobishme; krijojne premisa pozitive drejt nje trajtimi sa me efikas. Nese do ngeleni me nje kujtese te dobishme , te mbahen mend keto pika kryesore: Depresioni klinik eshte semundje e mirefillte mendore. Me shpejt te kuptohet se ke nevoje per ndihme, me mire. Stigma e ndjenja e turpit, ju demtojne dhe izolojne. Kini besimi te profesionistet e mjekesise. Depresioni eshte indiskriminues ai prek cdonjerin nga ne. Shume njerez te shquar ne histori – filluar nga W Churchill – e njerezit te zakonshem, kane vuajtur e luftuar kunder depresionit. Me ekspertizen qe kane mjeket psikiater, metodat e reja psikologjike, ne kombim terapeutik te bisedave e keshillave me ilace te grupeve te ndryshme, depresioni ne shume individe rezulton te jete i kurueshem ose i manaxhueshem.
31
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
32
Dr. Besi
Depresioni Rezistent ndaj Trajtimit - DRT Treatment-Resistant Depression – TRD Shkruan nje nene me 3 femije. Te 3 nen 10 vjec. E divorcuar 6 vite me pare. Me depresion qe 8 vite. Njerin femije me special needs. Grua Shqiptare, te vetme, ne nje shtet Europian; mbeshtetja e fundit qe i ka ngelur eshte Mjekesia. Terapia nuk po i jep rezultate.
Pasi tregon ecurine, me thote: ======================= "TRAJTIMI PER DEPRESIONIN NUK FUNKSIONON, ME KANE NDERRUAR 10 ILACE TE NDRYSHME. Jam bere per te vrare veten dhe do e kisha vrare por kam 3 femijet. SI DO PERFUNDOJ...?”
======================== Marrim shpesh mesazhe nga komuniteti, megjithese theksojme s’ka rubrike Pyet Mjekun. Disa nuk jane rutine si te tjerat.
33
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kesaj i jam pergjigjur disa dite me pare, per implikimet ne shume individe me depresion per vite me rradhe. Mund te perdoret nga profesionistet per te ndricuar me teper kete problem. Zonje, jam pak i cuditur pse nuk jua kane shpjeguar por supozoj se keni hyre procesim rutine. Sistemi jep nje ilac te ri, deri ne viziten tjeter. Ju keni Depresion-Rezistent-Ndaj-Trajtimit. (treatmentresistant depression) Termi eshte pak ekstrem dhe mjeket nuk duan asnje pacient te bjere ne kete kategori, por ndodh. Studime te ndryshme japin shifra deri ne 45% Sipas Dr. George Papakostas, director of Treatment-Resistant Depression Studies in the Department of Psychiatry at Massachusetts General Hospital; depresioni qe nuk i pergjigjet trajtimit mjekesor - quhet dhe depresion refraktar - konsiderohet i tille pas dy kurash ose 2 antidepresanteve. Gjithshka Nuk eshte e Humbur 1. Vazhdoni kontaktet me mjekun. Problemet, stresi e depresioni ku keni rene prej vitesh nuk jane konduktive me rutinen, si dhe te cojne drejt vete-izolimit. Studimet gjenetike, elektrofizologjike dhe neuro-imazheria po hetojne shkaqet e ketij depresioni rezistent ndaj terapise. 2. Ka teori qe disa paciente mund te kene probleme te tiroides, qe imiton depresionin. Ka qe jane me crregullim bipolar. Ka me depresion te shkalles se ulet (distimia) Prandaj, keni nevoje per evaluim te sakte ne diagnoze. 3. Depresioni duhet trajtuar me strategji multi-planeshe. Ka qendra komunitare e shoqata per shendetin mendor. Te cilat ndihmojne dhe ne anen sociale.
34
Dr. Besi
Bazuar ne ato qe me shkruat, supozoj nuk jeni aq e hapur me mjeket tuaj. Ne shtetin tuaj - nese do u tregoni te gjitha profesionisteve te shendetit - do ndryshojne strategjine, dhe ndihma do jete disa here me e larte. Ju keni 3 femije, ka ndryshim themelor kur i thua doktorit jam e merzitur, jam e depresuar dhe ne diagnoze depresioni klinik e barna, me “do vrisja veten por…” 4. Keni nevoje dhe per keshillime psikologjike nga eksperte te sjelljes dhe problemeve mendore. [psychological counseling (psychotherapy)] 5. Nje dege e mjekesise qe quhet farmakogjenomika ose farmakogjenetika, ndihmon ne keto probleme. Keni kohe nen mjekim jo-funksional dhe mund t’ja sugjerosh mjekut - testi gjenotipit citokrome p450 - ne Anglisht, cytochrome P450 (CYP450) genotyping test. Eshte kompleks per ta kuptuar ju, lidhet me disa enzima qe ndikon njerez te ndryshem ne forma te ndryshme. 6. Po ashtu, ka terapi elektroshoku te sigurte (jo si ke pare ne filma) Efekt anesore qe raportohet nga pacientet eshte humbja e kujteses. Nuk ta keshilloj por vendimi eshte i juaji. Ka stimulim magnetik transkranial e stimulim te nervit vagus (Electroconvulsive therapy (ECT).Transcranial magnetic stimulation (rTMS). Vagus nerve) Keto opsione, duhet ti bisedoni me mjekun tuaj. Korrespondentja ka qene dakort me publikimin mesazhit & pergjigjes. Ka shume individe ne kete situate, mund ti ndihmoje me informacion per: Treatment-resistant depression. DBMI. Londer, GB 08.05.2016.
35
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Çrregullimi Bipolar Termi bipolar (bi-polar, dy pole, dy ekstreme) perfaqeson episodet depresive dhe te manise, me ndryshime ekstreme te sjelljes, menduarit, gjumit, ndjenjave etj, qe shkojne nga agjitimi e eksitimi ne topitje dhe humbje te deshires per aktivitetet normale te jetes. Me pare njihej si mania depresive.
Pacientet qe vuajne nga crregullimi bipolar kane episode: Depresive, ku ndihen letargjike. Manike, ku ndihen overaktive (mania me e lehte quhet – hipomani) Ne Anglisht eshte bipolar disorder, i cili perfaqeson nje gjendje kaotike, crregullimi e patologjike; qe devijon nga norma. Krejt e kunderta e rregullit. (order)
36
Dr. Besi
Simptomat gjithmone jane ne varesi te gjendjes qe provohen ne ate moment. Ndryshe nga individet e paprekur qe kane levizje normale ne sjellje, mendime dhe ndjenja; episodet e crregullimit bipolar mund te zgjasin me jave te tera ose me gjate. Disa paciente kane sjellje normale ne menyre te shpeshte. Depresioni - diagnostikohet si faza fillestare ne rastet me te shumta. Para se te fillojne episodet e ardhshme te manise - ne disa individe duhen dhe vite - pacienti shfaq depresion klinik. Ata qe vuajne nga depresioni mund te ndiejne se jeta e tyre s'ka vlere, pas nje kohe kjo situate vete-konsumuese ka potencial per te shkuar drejt mendimeve per vetevrasje (suicid) Gjate simptomave ekstreme te depresionit eshte e rendesishme qe ju te mos vuani vetem e te rrini te mbyllur, kontaktoni mjekun e familjes dhe profesionistet e Shendetit Mendor. Konfidencialiteti eshte i garantuar nga deontologjia mjekesore dhe legjislacioni i shteteve perkatese, qe pacientet te besojne te mjekesia dhe mos te lene stigmen dhe/ose opinionin ti mbaje larg nga ndihma e kualifikuar. Mania - gjate fazes manike te crregullimit bipolar, ju mund te ndiheni shume i lumtur me plane e ide ambicioze. Blini gjera qe nuk ju duhen dhe prishni qofte duke hyre ne borxhe. Humbet oreksi dhe qetesia normale e jetes, pacienti flet shpejt dhe po aq shpejt preket apo zemerohet. Disa individe e shohin kete si faze pozitive, sikur u rritet kreativiteti dhe guximi. Ne realitet, jane duke provuar simptomat e psikozes (psikoze – degjon ose shikon gjera qe nuk ekzistojne ose beson gjera qe nuk jane te verteta)
37
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Jetesa me crregullimin bipolar – periudhat e ngjitjes & renies jane shpesh aq ekstreme sa ndikojne jeten e perditshme ne pika ku pacienti nuk funksionon normalisht. Ka disa tipe trajtimesh qe tentojne te kontrollojne keto episode, duke u munduar te ndihmojne pacientin per te jetuar nje jete sa me normale qe eshte e mundur. Ketu futen: Mjekim parandalues per manite, hipomanite dhe depresionin. Ky grup njihet si stabilizues dhe merren si kurime afatgjata. Mjekim per te trajtuar simptomat e depresionit dhe manise kur jane te pranishme. Njohja e shkaktareve dhe shenjava te nje episodi te manise ose depresionit. Mjekimi psikologjik, terapite me te folur dhe keshilla per te permiresuar sjelljen e mendimet. Ndryshime ne jeten tuaj, si ushtrimet fizike, planifikim te aktiviteteve, dieta dhe gjumi. Rekomadimi eshte per nje kombinim te ketyre teknikave, pasi ne vetevete asnjera s'eshte optimale. Pervec ilaceve dhe profesionisteve te shendetit ka grupe mbeshtetese e organizata bamiresie qe japin keshilla dhe ofrojne ndihme praktike afatgjate per keta paciente. Ne shume gra shtatezena qe kane pasur dhe me perpara crregullim bipolar, eshte vene re se gjate kesaj periudhe simptomat perkeqesohen. Kjo duhet patur parasysh per te mos shkeputur kontaktin me specialistin duke nenvleresuar gjendjen mendore dhe fokusuar vetem tek ndryshimi fizik ne trupin e femres.
38
Dr. Besi
Kush jane shkaktaret e crregullimit bipolar? Shkaqet ekzakte nuk i dime por mendohet se jane disa stimuj qe i paraprijne nje episodi. Stresi i shtuar dhe persistent, problemet e shumta dhe ngjarjet jete-ndryshuese si: humbje pune, divorc, semundje, vdekje ne familje etj, si dhe kombinim i faktoreve kimike e atyre gjenetike. Kush preket nga crregullimi bipolar? Kjo eshte gjendje me e perhapur sa mendohet, duke prekur 1 ne 100 te rritur gjate jetes se tyre. Mund te vije ne cdo moment te jetes por haset me shpesh ne grup-moshen 18- 40 vjecare. Prek femrat dhe meshkuj pa dallim formimi, shtrese sociale dhe origjine. Ndryshimet ne sjellje jane te crregullta duke variuar nga nje person te tjetri. P.sh. disa njerez mund te provojne 2-3 episode bipolare gjate gjithe jetes dhe ndermjet tyre kane jete normale, te tjeret mund te kene episode me te shpeshta.
Shenim: crregullimi bipolar mund te ndikoje aftesite tuaja conjitive gjate operimit te makinerve ne pune e mjeteve motorike private. Ju duhet te informoni autoritetet perkatese ne shtetin tuaj (Agjensine e Patentave - Vehicle Licensing Agency) sic behet per cdo gjendje tjeter mjekesore. dr. bb / londer/ tetor/2015/ 11 October 2015
39
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Euphoria Si fjale e perditshme tregon emocione natyrale kur njeriu ndihet shume mire, i gezuar dhe i eksituar; realisht eshte efekt psikologjik. Euforia qe nuk lidhet me ngjarjet, haset te mania dhe hipomania, gjendje psikiatrike qe shoqerohen me crregullimet bipolare. Vjen nga Gr. pak a shume: “ te ndihesh mire” Euforiant: nje ilac psikoaktiv qe indukton eufori. Nga menyra e veprimit e pergjigjes tone psikologjike, keto barna krijojne varesi. Stimuluesit e dopamines (amfetaminat, kokaina, metilefedina etj) Opiatet (heroina, morfina, kodeina, fentanil, metadone e petidina) Intoksikuesit (alkoholi) Kanabioidet (THC - te kanabisi) Inhaluesit (oksidi i azotit - N2O, “laughing gas”) Glukokortikoidet (ne perdorim afatshkurter) si dhe muzika, religjioni, meditimi e aktiviteti fizik, kane potencialin per te sjelle: eufori. Shqip - eufori / a Angl. - euphoria Grq. - εὐφορία
40
Dr. Besi
Disforia Nga ana semantike dhe si efekt psikologjik, eshte e kunderta e euforise. Ndjenje pakenaqesie, trishtimi, ankthi, mizerabiliteti dhe depresioni. Vjen nga Gr (dysphoros) “veshtiresi per ta duruar” Ne rastet kur individi nuk eshte rehat me trupin e tij quhet disforia gjinore. (identiteti si mashkull apo femer eshte i kundert me seksin biologjik) Shqetesimet emocionale dhe pakenaqesia kronike, bejne qe keta individe te konsiderohen ne grup-risk te larte per suicid. Jane disa crregullime qe sjellin disforine, depresionet madhore (unipolare) e distimia (depresioni kronik) crregullimet bipolare, crregullimet e personalitetit, sindroma premenstruale, stresi, hipoglicemia, keq-funksionet seksuale, skizofrenia, insonmia e dhimbja kronike. Neuroleptiket e disa antipsikotike (si haloperidoli) kane efekt disforik. Ne varesi te kohezgjatjes, dozes, perdorimit e individit; barnat te cilat interferojne me pathways (sic) neurologjike, kane potencial per te induktuar disforine. Cdo substance qe sjell “high” e perdorur per nje kohe te gjate, ku nje nder efektet eshte euforia, pas nje fare kohe mund te konsiderohet dhe si kontribuese ne disfori; me merzi, agjitim, mungese motivacioni e ankth. Shqip - disfori / a Angl. - dysphoria Grq. - δύσφορος
41
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli III Suicidi | Vetevrasja,
ka nje paradoks, ne fakt hasen
shume te tille por pertej hipotezave, ndalemi ne faktet baze te tij: (1) Suidi eshte ngjarje e rralle (2) Suicidi problem i madh shoqeror. Ne SHBA 30.000 persona bejne vetevrasje. Sipas “Zyres Kombetare te Statistikave� ne Britani, ne vitin 2011, rreth 6000 persona kane vrare veten. Nje rritje prej ~ 500 personash krahasuar me vitin 2010. Suicidi gelet nje nga problemet me shqetesuese te shoqerise. Nga filozofia te mjekesia jane munduar te shpjegojne shkaqet qe shtyjne dike drejt Suicidit.
Pastaj vijne: Japonia, Sri-Lanka, Latvia, Bjellorusia, Ukraina, etj. Shkruaj me njohuri adekuate ne kete subjekt, per shume kohe kam ndjekur Prof. Dr. Thomas Joiner, studimet e libra nga te tjere.
42
Dr. Besi
Dr. Joiner eshte i fushes se Psikologjise Klinike dhe nje nder ekspertet primare per suicidin dhe shkaqet qe shtyjne disa individe drejt ketij veprimi. Kur ishte student, babai i tij vret veten dhe kjo i dha nje shtyse te studionte kete fenomen ne thellesi dhe shtrirje ne kohe; si ne historine e njerezimit ashtu ne karrieren ditore, ka botuar 3 libra: •Kuptimi & parandalim i Suicidit|Understanding Suicide & its Prevention (co-autor) • Pse Njerezit Vrasin Veten | "Why People die by Suicide!” • Mite rreth Suicidit | "Myths about Suicide"
Ne librin e fundit shpjegon me sinqeritet shtysen, dhe si ka ndikuar vetevrasja e babait ne jeten e tij. Librin “Pse Njerezit Vrasin Veten” Dr. Joiner e fillon: “Suicidi: Terrori me Bazik, Mendimet Tona me Tragjike”duke vazhduar: "Gjate gjithe historise se njerezimit, kush eshte veprimi me i stigmatizuar? Si ne Kristianizem, ashtu ne Islam? Nuk eshte Skllaveria, qe vazhdoi per 30 shekuj dhe te pakten disa pjese te shoqerise e perkrahen. As te Bibla nuk eshte denuar. Nuk eshte Vrasja, shpesh mbrohet si e domosdoshme nga politikanet e popullata, dhe tekstet fetare. Pra, ne jo skllaveria e vrasja, kush? Eshte SUICIDI. Kurani (4:29) ne menyre kategorike e ndalon duke thene: “mos shkaterroni veten, dhe suicidi eshte haram. Filluar qe nga ne shek IV shkollaret e Krishtere, jane unanime ne denimin qe i bejne vetvrasjes. Per kete arsye mori termin “mekati kunder Shpirtit te Shenjte” Pa dyshim i ndikuar nga keto, Dante ne rrethin e 7-te te Ferrit, futi personat qe bejne vetevrasje. Tek Hamleti, prifti refuzon ritet e plota te funeralit per Ofeline, se ajo beri suicid. Pse ky stigmatizim? Suicidi s’eshte gje e lehte, pa dhimbje, akt i dobet, me vete-interes, hakmarres, a i nxituar.
43
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Nuk vjen nga ilacet apo metoda te “ngadaleta” si duhani apo anoreksia." (anoreksi/a - mungese ekstreme oreksi kur pacienti ha fare pak) Keto i thote Dr. Joiner ne librin e tij. Vec ketyre, Dr. Joiner perqendrohet te mundesite qe duhen eksploruar per te parashikuar kush eshte ne rrezik e per te parandaluar vetvrasjen. Ka propozuar nje teori pse njerezit vrasin veten, duket me e sakte se cdo ide qe kemi pasur deri me sot. • Modeli Schneidman thote: faktori motivues qe con njerezit drejt vetevrasjes eshte dhimbja psikologjike. • Modeli Beck: faktori motivues eshte zhvillimi i ndjenjes se humbjes se shpreses dhe dobesise.
44
Dr. Besi
Dr. Joiner* konkludon se shanci per suicid rritet ne menyre lineare me moshen, duke u plakur do shtohen mundesite per vetvrasje. (lineare - rritet me te njejtin ritem / sasi, ne cdo hap te mevonshem) Sepse njerezit, bazuar ne eksperiencat e tyre, mundin friken dhe tashme nje deshire e thjeshte mund te kaloje ne aksione reale. Dr. Joiner flet shume per rritje te suicideve ne disa profesione qe jane ne kontakt me dhunen dhe vdekjen, si ushtaraket dhe mjeket. Nese ju apo dikush rreth jush, ka mendime te tilla, mos i injoroni ato: "KERKONI NDIHME MJEKSORE."
45
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Nga Shqiperia e shtetet kufitare [Kosove, Maqedoni, Mal i zi] s’ka strategji te semundjeve mendore e suicidin ne gjuhen tone. Online e ne raportet e org. nderkombetare (ka kritika!) mungon esenca ne problemet 'fillestare' ankthin, zemerimin, vetmine, izolimin, deshperimin etj. Njesoj per crregullimet madhore nga depresioni klinik, te skizofrenia te suicidi.
46
Dr. Besi
47
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
48
Dr. Besi
49
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Me investimet e uleta, mungesen e shifrave, mos-ndjekjen ne thellesi te fenomenit, Shqiperia ngelet ne vendin e fundit ne Europe per trajtimin e semundjve mendore. • Vetem ne 2004 eshte krijuar zyre ne Ministrine e Shendetesise per semundjet mendore. • Vetem ne 2010 jane diplomuar Psikologet e pare. • Ka vite qe nuk del nga programi asnje specialist Psikiater. (specializimet)
50
Dr. Besi
Ne 25 vite ne Shqiperi mendohet se kane humbur jeten nga suicidi >5.000 individe, ne nje mesatare prej 250 personash ne vit.
51
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
“Nganjehere vetem te jetosh eshte akt kurajoz”
“Sometimes even to live is an act of courage.” Seneca
52
Dr. Besi
Materialet e DBMI per suicidn dalin ne 4 platforma madhore digjitale, shtuar dhe kete liber ne ISSUU
53
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli IV Keving Briggs nje Inspirim Oficeri i policise rrugore ne Amerike. Engjelli te ura e Kalifornise qe mbi 2 dekada ka shpetuar mesatarisht nje person ne muaj
54
Dr. Besi
DBMI no.1 medical project in Albanian lang. Twitter not used much. FB https://www.facebook.com/DoctorBesiMedicalinformation/?pnref=story … Thnx @ Mr. Briggs
Pasi mesova per historine e tij ne lidhje me suicidin e gjeta ne Twitter, dhe i shkruaj me nje karte (twitter lejon vetem 140 shkronja/karaktere, ndaj nisa karte-si-foto) DBMI eshte projekti no1 ne gjuhen Shqipe ku Twitter se perdorim shume. Mund te na gjeni ne Facebook nje gjuhe me shume per ju z. Briggs, ‘Engjelli ne Uren e Kalifornise’ Nese keni FB e mund ti pershendetni lexuesit tane ju falenderojme paraprakisht. Nuk eshte hera e pare qe kam shkruar ne kete subjekt, shembulli juaj sherben si inspirim per shume njerez rreth botes. Me konsiderate. dr.besi
55
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Pasi ai la mesazh ne mengjes ne FB - DBMI dhe beri re-tweet te mesazhit tone (share-shperndarje ne murin e tij)I shkruaj kete mesazh: Oficeri Briggs. Vertete jemi mijera milje larg prape te lidhur nga te njejeten probleme dhe humanizmi. Projekti yne mjekesor ka arritur lexuesit Shqiptare ne 173 vende te globit; per ta dhe koleget tuaj qe perballem me veshtiresite e nje oficeri te policise – ju jeni shembull e inspirim. Gjithe te mirat DBMI. Ne kete postim, ne fushe komentet 11. Shkurt 2017 gjen pershendtjen nga Oficeri Briggs, klik ketu
56
Dr. Besi
Ne vitin 2013 ka dale ne pension nga policia dhe sot ka nje mision per sensibilizimin e shendetit mendor dhe mireqenies, managjimit te krizave, dhe parandalimin e suicidit. Projekti i tij quhet pivotal-points dhe mund te gjindet ketu
57
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
58
Dr. Besi
In English from his website: PIVOTAL POINTS & KEVIN BRIGGS Kevin Briggs is a retired Sergeant with the California Highway Patrol, mainly working the Golden Gate Bridge area during his 23year career. The Golden Gate Bridge, while one of a kind and beautiful, also carries a dark side – it is sadly a place where many people, since its opening in May 1937, have chosen to end their life. Kevin’s law enforcement experiences on the bridge responding to calls for assistance are insightful and informative, as he dealt with numerous individuals who were over the rail – many off their medications, dealing with life circumstances that were overwhelming, or feeling they were out of hope.
Kevin is a trained and experienced speaker with the goal of raising awareness about mental health and wellness, crisis management, and suicide prevention. He delivers his message by sharing his personal story and experiences, as well as tools he developed to assist with crises, that can be used by anyone. His talks are inspiring and educational while encouraging help-seeking and reducing prejudice and discrimination related to mental health.
59
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli V Te Ndryshme Njeriu duhet te krijoje lidhjet sociale e te bazohet ne to per te jetuar nje jete aktive, ne raport me veten dhe shoqerine e tij.
60
Dr. Besi
61
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
62
Dr. Besi
“Cfare ju shqeteson ju, ju kontrollon ju” John Locke Filozof Anglez
63
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli VI Motivacion & Inspirim
Jeta juaj, ne pjesen me te madhe, eshte ne DUART TUAJA!
64
Dr. Besi
65
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
66
Dr. Besi
67
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
68
Dr. Besi
69
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
70
Dr. Besi
71
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
72
Dr. Besi
73
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
74
Dr. Besi
75
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
76
Dr. Besi
77
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
78
Dr. Besi
79
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
80
Dr. Besi
81
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
82
Dr. Besi
83
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
84
Dr. Besi
85
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Kapitulli VII Nje me nje me Dr. Besin Jeta Nuk eshte nje Gare
1. Ne Humbjet Mesazhet qe coni dhe njerez qe takoj ankohen per humbjet e tyre; dikush punen a biznesin, te tjere humbin partnerin, prinderit, femijet, aftesine per te levizur etj. Ne cdo shpjegim ka ‘konfrontim pasiv-agresiv’ ku ju hyni ne "vete-argumenta me ate qe ka thene mjeku apo e keni lexuar diku nga nje i mencur” Pse jeni ndryshe nga te tjeret? Pse ju, ju ka ndodhur ndryshe!? Pse nuk silleni si duhet? Te gjitheve ju jap nje keshille: Harroni cfare lexoni e degjoni.
86
Dr. Besi
Nuk ka receta per njeriun ne keto raste. Secili reagon ne forma te ndryshme ndaj humbjeve e tragjedive te jetes. Cfare do perqendroheni Ju, eshte: Si te Mos Humbni Vetveten. Dhe si te ri-Ngriheni!!!
2. Njeriu & Realiteti Ne keni mesuar dicka nga DBMI e doni te na referoheni ne te ardhmen, do isha i lumtur qe keto 2 koncepte te mos i harroni asnjehere. Ne fakt, ti percillni dhe tek te tjeret. (a) Mindset (sic) cfare ka ndodhur tek ju si Femije, ne familje, shkolle, jete, kushtezimet e vena nga shoqeria: NUK JANE FAJI JUAJ. (b) Cdo gje tjeter kur rriteni, nga ushqimi (jo i shendetshem) lifestyle (alkoholi, bixhozi, duhani) (sic) mundesite e humbura, zgjidhjet e gabuara, vendimet e padrejta dhe dobesite ne momente
87
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
te ndryshme: JANE PJESA JUAJ. Perqafimi i plote i ketyre dy koncepteve ne mendjen tuaj, ka potencialin t’ju ndryshoje jeten ne cdo moshe. Prano Realitetin. Prano te Shkuaren. NDRYSHO PER MIRE. FILLO SOT.
3. Qenia Njerezore - Njerithi brenda Nesh Kur dua ti shpoj dikujt pompozitetin e menyren standarte te te menduarit, e pyes: C’kemi me shume se ky homeless man? (sic) Tjetri nuk e kupton qellimin, as pranon ekuivalencen. Te njerezit "normale" krijon ilaritet. Ose u vjen te peshtire. Ndalu ketu. Nuk eshte ne prerogativen tone te gjykojme ne 'dobine e nje individi' Jo se gjykimi ka shkalle e hierarki. As se nje dite ky gjykim ben bumerang te ti.
88
Dr. Besi
Eshte pertej mortaleve te thjeshte te peshojne VLEREN e trupit dhe te shpirtit njerezor. Ky njeri i shkaterruar, pa familje, te ardhura, shtepi, shprese; ndoshta i semure, qe fle rrugeve dhe lyp per nje cope buke; ka po aq te drejte te jete ne kete planet sa Ti dhe Une. Pa asnje lloj shpjegimi te metejshem. End of.
Kg-per-Kg, per Zotin atje lart e Djallin aty poshte, ai eshte krejt i njejte, me nje President e cdo njerin nga ne! Njerezit operojne ne aparenca, pasuri, fuqi, tituj, rang e interes; keto jane te natyrshme deri diku. Po flasim per Ty me nje qellim te caktuar. Me ndiq. Nese e sheh jeten vetem si i famshem, i pasur, i pushtetshem, politikan, biznesmen, gjeneral, mjek, profesionist, zyrtar etj etj, a ne krahasime snobiste e pernicioze per Mendjen Njerezore, ne momentin qe i humb keto, ose je ne ambjent qe nuk mund ti perdoresh; traumat pasuese do kene pasoja te forta. Ekstreme. Mendo per veten / dhe ate homeless man / si per ‘njerithin e vogel’ ne te gjithe ne. Pa kende, pa ngjyra, pa shtesa.Mbyll syte, imagjinoje njerithin ne pellemben e dores tende. Ne kete moment, ne ‘planin e kesaj Gjithesie’ ka po aq te drejte te jetoje e te konsumoje ajer, sa Ti e Une. Pse homeless man?
89
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Nje dite Ti do ndihesh po aq keq, Hall, deshperim, semundje; Ndoshta i shkaterruar; atehere, dua ti kthehesh atij njerithit qe sapo folem se bashku. Ai / Ajo – Jeni Ju!!! Pa kualifikime. As gjykime. Prano vetveten si fillim. E DREJTA PER JETE,
Eshte Prioriteti me Absolut i Juaji Jeto deri Neser kete quaje FITORE. (sepse, asgje tjeter, NUK TE TAKON.)
90
Dr. Besi
4. One on One with Dr. Besi. 4 August 2016
Kur fillova kete projekt humanitar, informativo-edukativ, mendoja te hidhja disa shenime ne vite, dhe materiale te reja, qe lexuesit Shqiptare, patriotet e mi, ti perdornin nese u duheshin. Asnjere nuk e mendoja se do kishte kaq kerkesa dhe etje. Dicka e kemi bere, dhe e kemi bere mire. Mbeshtetesit tane, duhet te jene KRENARE. Per cdo informacion mjekesor qe ju duhet, nese doni ta lexoni nga dbmi, provo Google: " doctor besi medical information + termi" Shikoni dhe Google Image, shume nga materialet tona jane ne forme fotosh/ flashcards [nje dite tjeter do shpjegoj me hollesi pse e perdorim kete teknike. Per sot ta dini, se e bejme per ju]
91
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
92
Dr. Besi
93
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
94
Dr. Besi
95
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
96
Dr. Besi
97
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
98
Dr. Besi
99
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
100
Dr. Besi
101
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
102
Dr. Besi
103
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
104
Dr. Besi
105
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
106
Dr. Besi
107
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
108
Dr. Besi
109
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
110
Dr. Besi
111
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
112
Dr. Besi
113
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
114
Dr. Besi
115
Stresi, Vetmia, Depresioni, Vetevrasja |Ndihma, Motivacioni & Suksesi
Dr. Besi, prej 22 vitesh rezident ne Londer, shkruan per shkencen e mjekesine, historine e filozofine, sociale dhe fushat humane. http://doctorbesimedicalinformation.blogspot.co.uk
116
Dr. Besi
©DBMI 2014 – 2017
117