Problematika pa Emer Traumat e Mjekeve Ne dekadat e fundit, kujdesi per mjeket & mireqenia e tyre jane bere shqetesim mbareboteror; ndersa ne Shqiperi akoma heshtim.
***
DBMI
“Jemi me 3-5 dekada vonese ne trajtimin e ketyre problematikave, ku pjesen kryesore e kane te diplomuarit e mjekesise qe cdo dite jane prane pacienteve. Flitet me klishe e frike se faktet e dhimbshme i bejne te duken me te dobet. Une mendoj ndryshe, veshtiresite i bejne mjeket me korrekt, me te ndershem dhe njerezore.”
Copyright © Shtator 2014 - Shtator 2017 dr. besi per dbmi
Problematika pa emer
Humanizmi ne pergatitjen e mjekeve te rinj Nder defektet baze te mesim-dhenies ne mjekesi eshte metodologjia rigjide; ka keq-harmoni mes menyres si jepet e kerkohet njohuria, diseminimit ex-cathedra e absorbimit nga studentet, mes shkences dje e c'kemi ne dispozicion sot. Nisur se: (a) teknika mesimit ka ngelur e pa ndryshuar ne 150 vitet e fundit (b) mjekesia si fushe eshte e ngarkuar (c) pedagoget veprojne si jane tranjuar (d) mungojne individet inspirues (e) autoritetet jane te fundit te ushtrojne ndryshime;
…studentet detyrohen te punojne me ato qe u jepen. Historiku dhe ecuria e mjekesise nder shekuj e gjenerata s’mesohet me disa permendje kursore emrash, ditelindje e vdekjesh, dhe as kuota te shkencetareve te medhenj; ata duhen dhene permes jetes, punes e sakrificave individuale. Te marrim Luis Paster, lehtesisht mund te thuash eshte babai i kesaj e asaj fushe, zbuloi kete e la pas ate, ne fund? Nese shpjegon kontekstin e kohes, veshtiresite ekstreme, mentalitetin e kundershtite (gazetat talleshin me te) kupton se shkenca s'eshte zgjidhje magjike por rrugetim me deshtime e dhimbje. Ndodhi te tilla inspirojne, kalisin durimin e farketojne karakterin e mjekut te ardhshem, i cili/e cila, do kene nje periudhe ne profesionin e tyre, kur 'do ngecen, do ndihen te deshperuar e te pashprese' Kryesorja eshte ‘kujtesa’ Njerezimi meson mes historise e shembujve personale, jo duke forcuar leksione pa fund e perseritje pa kuptim. Keshtu per antikitetin, periudhen e arte Islamike, mjekesine Anglo-saksone dhe shkollen Gjermanike te Europes Qendore.
Problematika pa Emer
Lidhjet duhen te jenr spontane e graduale; me jeten e individeve te medhenj, studentet e mjekesise mesojne terminologi, efektet e barnave, teknikat e aparaturat; e behen te shkathet duke eskploruar mundesi te reja kur protokollet te lene ne balte.
Qellimi & Prezantimi. Disa shkolla te mjekesise e kane kuptuar rendesine e Humanizimit te Mjekeve te Rinj, ndaj japin leksione arti. Penn State College of Medicine eshte shkolla e pare ne Amerike me Dept. e Humaniteteve Mjekesore qe nga 1967. Studentet mesojne literature, art, etike, drame dhe skenare reale te vendim-marrjes ne mjekesi. Ne Columbia University subjektet ne vitin e I-re te shkolles, variojne nga poezia te vallzimi. Keto metoda te reja jane perfshire ne shkolla elitare te mjekesise, ne Harward, Texas etj. Kam vene re ne disa raste, [ceshtje celebre te mediatizuara e te ngarkuara me emocione jo-pozitive] ku mjeket qe dalin per te shpjeguar dicka per publikun lene shume per te deshiruar. Mund te jene ne komande te fakteve por nga gjuha trupore, toni i zerit, menyra e te shprehurit dhe mungesa e elokuences, nuk te bindin. Sidomos sot, kur informacionin e gjen cdo individ, prezantimi ka shume rendesi.
DBMI
Veren se nje pyetje jua devijon krejtesisht 'trenin e mendimeve' duke mos arritur te projektojne konfidencen qe pret publiku nga profesioni. Mund te them, 1 ne 100 mjeke do ish adapt ti qendronte ‘nje sulmi brutal nga nje avokat i mire’ Kjo me shume si ‘dhunti karakteri e talent natyror’ sa si profesionist. Pse ndodh? Shkollat e institucionet mjekesore; NUK I PERMENDIN GABIMET NE MJEKESI, tentojne te shmangin policine, prokurorine, gjykatat e si te veproje nje mjek kur e therrasin deshmitar. Aq me pak si Edukator Publik. Nisur se, ‘mjekesia eshte shkence por dhe art’ mjeku s'mund te jape pergjigje me 100% siguri, sic ben nje inxhinier a matematikan, kjo komplikon ceshtjet duke lene zbuluar deshmine e deshmitarin. Zgjuarsia, transparenca e informacioni i sakte; jane zgjidhja per te ndryshuar mentalitetin; si konceptohet mjekesia ne teresi e ne ceshtje te mprehta ne vecanti, per publikun e zakonshem. Studentet duhen inkurajuar te shkuajne tregime, ese, pershtypje, poezi e si ndihen ne disa raste [p.sh kur vdes i semureri, gjate nje autopsie etj] pasi stimuli ne vazhdim, gjate 56 viteve shkolle dhe me pas ne pune, do e ule empatine e tyre. Motoja e shkollave tona mjekesore duhet te jete: “Ketu pergatisim Njerez qe do Kurojne Njerezit” (Jo automate) Ne zyra, klinika e spitale, ka momente mondane te cilat ndryshojne jeten e nje njeriu; diagnoze me leucemi, operacion i veshtire, mjekim i gabuar dhe vdekje; mjeket duhet te pergatitet si te reagojne, te ndjekin ecurine, bisedojne me pacientet e familjaret, dhe te projektojne njohurite e kujdesin ne forma sa me njerezore. © DBMI 2014-2017 all rights reserved
Problematika pa Emer
[1.] Anglisht-folesit mund ta lexojne ketu, tregimin e shkurter The Use of Force nga Dr. W.C. Williams http://www.classicshorts.com/stories/force.html
[2.] Shume aspekte psikologjike te pacienteve te rritur e femijeve (nga hipokondria, pagjumesia, stresi, depresioni etj) mund ti lexoni ne librin tim: PSIKOLOGJIA publikuar me 09.05.2015 https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/psikologjia_dr_besi
DBMI
Çanta e Doktorit Deri mes-shekullin e kaluar doktoret rregullisht benin vizita ne shtepi pasi te gjitha mjetet qe kishin permblidheshin ne nje cante. Ata mund te ndihmonin ne pak semundje e me shume se kurues ishin keshillues qe ofronin empati e inkurajim. Gjithsesi, vec rasteve kur teknika te gabuara nuk sillnin perkeqsime, mjeket jepnin ndonje qetesues dhe aty mbaronte kufiri i tyre. Ne 50-70 vitet e fundit mjekesia ka ndryshime fenomenale bazuar te zbulimet e reja. Krijohen aparatura laboratorike e diagnostike, metoda e barna, qe mjeket e gjeneratave te meparshme nuk mund ti enderronin.
Mund te duket e thjeshte kur i sheh ne albume fotografish dokumentare; por keta shkencetare jane heronjte e heshtur te njerezimit. Shume prej tyre bene eksperimente te vetja, punuan ne kushte jo optimale me bakterie e viruse te rrezikshmerise se larte dhe ka pasur individe qe kane humbur jeten. Gjithe ky mundim i akumuluar ne disa vende, harmonizuar e permiresur me teknika te reja, solli Mjekesine e Shek XXI ku njohuria eshte diseminuar online per profesionistet e publikun. Sot fusha ka specialitete e nen-specialitete, ne disa raste aq obskure sa cudisin vete mjeket, ku niveli i ekspertizes arrin precizion gati-gati te automatizuar. Gradualisht arritem te telemedicina e robotika, duke sjelle mundesi te reja ne cdo zone (dhe ato te izoluara e rurale) dhe ne cdo lloj niveli.
Problematika pa Emer
Doktori babaxhan qe ecte me kilometra te tera naten te arrinte ne shtepine e nje pacienti, eshte zevendesuar nga institucionet e specializuara qe jane hapur 24/7 e mjekeve qe ndjekin protokollet standarte duke shfrytezuar gjithe arsenalin modern ne dispozicion. Megjithe degezimin e anonimatin relativ qe ekziston ne spitalet e medha te metropoleve, ku mjekesia u largua disi nga marredhenia “doktori im & pacienti im� e cila vazhdonte gati gjate gjithe jetes. Sot ruhen disi keto fije te mjeku I familjes e po esplorohet cdo mundesi tu jepen pacienteve informacion per mjekun kurues, institucionin e teknikat. Me pare mjekesia ka qene vertikale; mjeku jepte udhezimet nga lart e pacienti i zbatonte pa shume pyetje. Pas viteve 1960-te raporti behet me i barabarte ndersa tani kemi arritur ne rrezatime te paimagjinueshme me pare. Mjeku sugjeron, ndersa pacienti vendos per vete. Ai mund te eksploroje mjekesine private, te kurohet ne nje qytet a shtet tjeter, te perdore mjekesine alternative ose te vete-mjekohet duke marre info ne internet. (DBMI asnjehere nuk i ka perkrahur keto dy te fundit, duke nenvizuar shpeshhere rreziqet e demet potenciale) Si do progresoje mjekesia me pas? Te presim dhe te shohim... [1.] Per 'mjekesine dje' mund te lexosh ne librin tim: Historik i Mjekesise (2015) https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/historik_i_mjekesise-1 [2.] Per 'mjekesine sot e neser" kam disa paraqitur mendime e analiza ne librin: Ese per Mjekesine, publikuar ne 2016. https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/ese_per_mjekesine
DBMI
Doktoret ne Literaturen Boterore Ne punime te meparshme kam shkruar per mjeke qe para, gjate e pas lenies se profesionit, jane bere shkrimtare te shquar. Literatura e prodhuar nga keta individeve ka ndryshim mes: (a)shkrimit reflektiv, instrospektiv e vete-analizues, dhe (b) krijues, per te perfeksionuar aftesite didaktike eklinike. Kete radhe do sjell doktoret si karaktere fiktive, te cilet kane pushtuar imagjinaten e publikut. Ata mund te jene paragone te moralit ose individe te djallezuar, jete-shpetues ose kriminele; ekzakt sic kemi mjaft shembuj nga jeta sot dhe historia dje. 1. Dr. Yuri Zhivago (Dr. Zhivago nga Boris Pasternak) Mjek e poet, jeton kohen e turbullt mes Revolucionit te pare ne Rusi (1905) e Luftes Civile. Ne Bashkimin Sovjetik nuk u lejua publikimi por doli ne Europe ne vitin 1957. Pasternaku mori cmin Nobel (1958) dhe kjo turperoi udheheqjen komuniste te kohes. Ne 1965 David Lean ben filmin me te njejtin titull, ku Yuri Zhivago luhet nga Omar Sharif ndersa Lara Guishar nga Julie Christie.
Problematika pa Emer
2. Dr. Hannibal Lecter (Red Dragon ngaThomas Harris) Mjek psikiater qe me pas behet vrases serial e kanibal. Dr. Lecter eshte ne personazhet me negative ne historine e letersise. Mendja e tij djallezore dhe e traumatizuar, perdor ndodhite e shkuara - familja e vrare gjate nje bombardimi, motra e vogel e torturuar, ai cohet ne jetimore, me pas ben vrasjen e pare ne France e shkon ne Amerike per studime - si shtyse per hakmarrje dhe pasi ja arrin kesaj, ne vitet 70-te vret 9 individe. Harris pershkruan me mjeshteri karrieren kriminale te nje psikopati me inteligjence te larte. 3. Dr. Victor Frankenstein (Frankenstein nga Mary Shelley) Shkenctari qe devijon nga misioni i tij si personifikim i cmendurise. Mund te thuhet se mjekut qe i mungon etika e shkel cdo rregull, ben gjithshka pa pyetur pa pasojat. Keshtu ai krijon monstren e Frankenshtanjit. 4. Dr. John H. Watson (A Study in Scarlet nga Arthur Conan Doyle) Rrefimtari i te gjitha aventurave te Sherlok Holmist (pervec 4) banon ne nje apartament me kete te fundit ne 221B Baker Street, analitik e ne kontroll te fakteve shpesh ndihmon dedektivin Holmes – I cili arrin konkluzionet – per te zgjidhur mistere te ndryshme. 5. Dr. Henry Jekyll (The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde, Robert Louis Stevenson) Te gjithe kemi degjuar per dy polet e kunderta, qe perdoren si sinonim i nje personaliteti te dyzuar. Dr. Jekyll kerkon te mbaje nen kontroll anen e tij djallezore - Mr Hyde. Megjithese doktori mundohet te jete njeri i mire, perfshihet ne vepra bamiresie e lufton alter-egon brutale, ai s’arrin ta ndaloje dot metamorfozen fatale.
DBMI
Disa mjeke te tjere qe njihen nga lexuesit e literatures boterore, sjelle sipas titujve e autoreve ne Anglisht. 1. Doctor of Physic (Canterbury Tales, Geoffrey Chaucer) 2. Dr. Pangloss (Candide, Voltaire) 3. Dr. E. G. Armstrong (And Then There Were None, Agatha Christie) 4. Dr. Andrei Ragin (Ward 6, Anton Chekhov) 5. Dr. Andrew Manson (The Citadel, A.J. Cronin) 6. Dr. Harry Wilbourne (The Wild Palms, William Faulkner) 7. Dr. Allan Woodcourt (Bleak House, Charles Dickens) 8. Dr. Finlay (Country Doctor, A.J. Cronin) 9. Dr. Moreau (The Island of Dr. Moreau, H.G. Wells) 10. Dr. Julius No (Dr. No, Ian Fleming) 11. Dr. Faustus (The Tragical History of Dr. Faustus, Christopher Marlowe) 12. Dr. Charles Bovary (Madame Bovary, Gustave Flaubert) 13. Dr. Tertius Lydgate (Middlemarch, George Eliot) 14. Dr. Dick Diver (Tender is the Night, F. Scott Fitzgerald) 15. Dr. Bernard Rieux (The Plague, Albert Camus) Mendja njerezore ne shume forma pershkruan galeri personazhesh. Literatura arrin ate qe se ngerthen nje artikull e bisede, duke dhene dinamiken e protagonisteve, mekanizmat shtyese dhe rrethanat qe bejne nje individ [doktorin] te sillet ne nje forme a nje tjeter. Ka doktore te mire e heroike, vete-sakrifikues e me shpirt te jashtezakonshem, sic dhe mjeke te dobet, te korruptuar e qe shkojne ne akte kriminale; sido te mendosh, lexues, do te lija me nje keshille: Nuk ka te ‘keq te keq’ e as ‘te mire te mire’ ne nje moment te caktuar, cdo individ ka potencialin te beje dicka, qofte per mire a keq, pavaresisht te shkuares e personalitetit te tij. (i.e. mjeku si cdo njeri eshte karakter kompleks) © DBMI 2014-2017 all rights reserved
Problematika pa Emer
DBMI-2016 Doktore dhe Shkrimtare
The Doctor in Literature: Satisfaction or Resentment? Prof. Solomon Posen [Australian] ka dhene leksione ne endokrinologj ie mjekesi te pergjithshme permbi 3 dekada, meqe shkollimin fillestar e ka pasur per letersi ka bere nje permbledhje (monumentale) me titull, Doktori ne Letersi: mirenjohje apo hater-mbetje (inat) Po ashtu, ka shkruar mbi 130 punime te tjera. Mund te lexosh dicka ne kete link falas, formati Pdf https://ses.library.usyd.edu.au/.../The_Doctor_in...
DBMI
Doktori ne Krevatin e Pacientes Ne momentin qe sapo lexuat kete titull, mendoni per nje mjek imoral qe abuzon me detyren. *** Doktori eshte ne thirrur nje ishull te izoluar Skocez te asistoje nje primipare qe jeton vetem me te shoqin ne nje kasolle te vogel. Burrat jane lagur deri ne palce duke ardhur me varke permes nje stuhie te ashper. Per doktorin ka ngelur vetem nje kemishe nate e nje batanie.
Duke ditur se pritja zgjat per disa ore, burri hyn ne krevat me te shoqen. Doktori eshte ulur duke degjuar eren qe perplaset mbi ishull e megjithe se afer zjarrit s'po arrin te ngrohet. “Ne fillim nje peshperime ne krevat. Dukej sikur gruaja tha dicka qe shokoi Alenin. (Allan) Ajo insistoi. Pastaj pati heshtje. Ne fund foli serish:
Problematika pa Emer
- Doktor. - Po? - Pse s'vini ne krevat me ne, e te rrini ngrohte? Kishte plot vend afer Alenit. Doktori heziton per nje sekonte e pergjigjet: Sugjerim fantastik. Faleminderit Mrs. Mc.Kechnie. Ne krevat doktorit po i kujtoheshin te pakten nje gjysme-dyzine histori erotike me personazhe: burrin, gruan e nje te huaj te krevat. Te gjitha keto ishin shume larg nga gjendja e tyre aktuale. Pas pak kohe, gruaja e asistuar nga individi me te cilin paten ndare krevatin, lindi nje djale te shendetshem. [1.] Burimi: L.A. G. Strong Travellers Thirty-one Short Stories (The White Cottage) bb londer, britani e madhe 29 gusht, 2017
Publikui i duhet per informacion i sakte per mjekesine Nese ne shend. publike, informacioni, reagimi dhe strategjite pro-aktive te autoriteteve lene per te deshiruar, per shendetesine private te dhenat mungojne krejtesisht. Kuotoj nje shprehje qe e kam hasur ne studimet mia: "Ne minimum konsumatoret kane te drejte te dine se cilin institucion shendetesor ata duhet te evitojne" Ron Wyden, (D) Chairman of the House Sub-commitee on Regulation, Business Opportunities and Technology. Mungojne. Me kete nuk kuptojme (1) rekomandimet miqesore e Op Publik per cilesine e klinikes X a spitalit Y (2) as website e adresen qe publikojne ata. Autoritetet Rregullatore te nje e cdo shteti kane detyrim primar te informojne e mbrojne jeten e qytetareve te tyre duke publikuar fakte, statistika, te dhena, keshilla e ne fund Warnings e deri mbyllje (te perkohshme a te perhershme) per cdo praktike e institucion te mjekesise private. Ketu futen: neglizhenca, gabimet mjekesore, kushte e mjekimet jo-adekuate.
DBMI
Me pas vazhdon me verejtjet qe kane spitale e mjeke te caktuar, rezultatet ne fusha perkatese e ne total, licensimet, denimet, kontrollet periodike etj. Publiku Shqiptar eshte ne erresire se Shteti nuk permbush detyrat informative qe i takojne.
Ndersa ne Shendetesine Publike; nuk ka asnje studim ne 70 vite per gabimet mjekesore dhe demet te publiku. Si dhe mungojne plotesisht studime ne ndikimin qe kane ne aftesine profesionale te mjekeve; semundjet, divorci, alkoholi, drogerat e vetemjekimet. Probleme sh. shqetesuese qe ne 30 vitet e fundit po trajtohen gjithmone e me shume ne boten e zhvilluar. Ne Shqiperi, ne 3 gjenerata mjekesh ose duhet te deklarohen te gjithe shenjtore ose do pranuar se eshte cudi si asnje mjek Shqiptar s'ka humbur licencen per korrupsion, abuzime seksuale me pacientet, konsumim te alkoholit, droges, per gabimet mjekesore etj. Shenim: mund te kete raste te vecanta ne sirtaret e bureokracise, flasim per: (a) studime e strategji institucionale te munguara dhe (b) informacion transparent online per publikun taksa-pagues.
Problematika pa Emer
Personazhi i Dites - Howard Florey 1898-1968
Mund te jene < 5, zbulimet ne mjekesi qe u perhapen me shpejtesi kaq te madhe dhe u pranuan kudo ne bote 'pa prova' sic ndodhi me Penicilinen. (p.sh. nje rast tjeter jane rrezet-X) Perfitimet ishin aq te qarta sa kerkesa tejkalonte prodhimin, u deshen disa dekada te zgjidhej kjo. (sintetizimi) Per here te pare pas 4.000 viteve mjekesi (ne rekorde) Mjeku kish ne dispozicion nje mrekulli te vertete per te ndaluar infeksionin, parandaluar komplikacionet dhe kthyer te semurin ne shendet te plote; dicka qe per gjenerata mjekesh e pacientesh rezultonte ne disfigurime (sic) humbje gjymtyresh e deri ne fatalitete; tashme kurohej ne pak dite e jave.
DBMI
Duke e kuptuar keshtu (megjithe paralajmerimin nga Flemingu ne fjalen e mbajtur gjate ceremonise se Cmimit Nobel) kupton mbi-entuziazmin e mjekeve te kohes (gjenerata 1950-1980) ne dhenien e antibiotikeve. Kjo ndikoi edhe gjeneraten II (1980-2010) Tashme jemi ne mbrojtje e terheqje kunder bakterieve antibiotiko-rezistente. Dhe nje konkluzion te fundit, ne cdo shpikje te shkences, vecanerisht ne Mjekesi, njerezimi tenton 'ti shtyje dhe ekzagjeroje perfitimet, ose duke u dhene atribute shtese ose duke abuzuar me to" Gjithsesi, veshtire sa eshte te kuantifikosh te tilla gjera, mendohet se 3 Nobelistet me lart jane pergjegjes ne shpetimin e 80-100.000.000 njerezve. Karl Landsteiner (1868 - 1943)
Problematika pa Emer
Njerezit qe kane shpetuar me shume jete...
[1.] Ne librin “Enriching the Earth” (sic) Vaclav Smith (shkenctar Cek/Kanadez) shkruan: “procesi Haber-Bosch ka pasur me shume rendesi ne boten moderne se aeroplani, energjia berthamore, udhetimet ne hapesire ose televizioni. Pa sintezen e amonias, ekspansioni i popullates se botes nga 1 miliard ne 1900 ne 6 miliard ne vitin 2000, do ishte I pamundur." Rekomandoj ta lexoni kete liber https://www.amazon.co.uk/Enriching-Earth-FritzTransformation-Production/dp/0262693135
DBMI
[2.] Materiale shtese per te interesuarit qe duan te dijne me teper per Gjakun, nga libri im: Kardio-Vaskulare publikuar ne Qershor 2015. https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/zemra-1
[3.] Te e-Arkivat e DBMI ka dale ne kete format. Aty, dhe ne ISSUUDBMI jane 2 burimet tona primare [FB e Twitter, jane per pulsim e pak rang, te 'ngacmojme algoritmat' se ne 1-2 dite s'lexohen me.]
[4.] Te e-Arkivat tona, lexuesi Shqiptar ka ardhur nga 175 vende te botes. Kur kerkon 'mjekesi ne Shqip' ne Google, mes te tjerash te percjell te materialet e DBMI.
Problematika pa Emer
individe pergjegjes per shpetimin e jetes te >100.000.000 njerezve. No1. Anglezi Dr. E. Jenner me ~530.000.000.
DBMI
[1.] Disa materiale jane marre nga libri im: Historik i Mjekesise Boterore, ku per ~10 shtete, ne grupe nga 4 (kapitulli 4 Gjigante te Mjekesise) solla individet me te shquar te mjekesise nga antikiteti ne ditet tona. Vec tyre ka > 60 individe ne kronologji, ngjarje, zbulime, rrethana etj Libri lexohet ketu https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/historik_i_mjekesise-1
[2.] Per te interesuarit qe duan te dine si arrihet ne numra te tille, te lexojne nga vete autoret: Amy R Pearce PhD e John Tukey PhD, qe kane bere llogaritjet. Per te kuptuar si jane kalkuluar 530.000.000 jete te shpetuara nga Dr. Jenner, gjej dhe klik ne emrin e tij ne website e lexo ne kolonen djathtas https://scienceheroes.com/index.php?option=com_content&view=article&id=44&Itemi d=57
*** Dr. David Nalin - thjeshtesia e gjenialitetit. â&#x20AC;&#x153;Asnje zbulim ne mjekesine e shek 20-te nuk ka pasur potencial te ndaloje kaq shume vdekje, ne nje periudhe kaq te shkurter kohe e me nje kosto kaq te uletâ&#x20AC;? Raporti nga UNICEF 1987. 1968, Dacca, Bangladesh*, Dr. David Nalin, vetem nje vit pas diplomimit (26 vjecar) punonte ne laboratorin per kerkime shkencore ne luften kunder koleres. Ne kete periudhe e vetmja menyre per te re-hidruar pacientet me diarre ishte solucioni IV (serumi intravenoz) Nisur nga kosto e larte dhe pamundesite ne vendet e varfra, kolera sillte vdekje masive. Duke punuar ne kushte te veshtira, ne spital me tenda ne xhungel (kufiri Burma - Pakistan) Dr. Nalin me kolegun Richard Cash menduan se Terapia Rehidrimit Oral - TRO (ORT - Oral Replacement Therapy) mund te zevendesonte solucionet IV. Pas shume testesh e provash ne mbi 3.000 paciente, arriten te formula e lengut shpetues qe mund te merrej nga goja. 1L me uje, 10 luge te vogla me sheqer dhe 1 luge e vogel me kripe.
Problematika pa Emer
Vlen jo vetem ne rastet e koleres por per shumicen e semundjeve te shoqeruara me diarre serioze, ku i semuri humb 10-20% te peshes trupore; ne disa raste ekstreme humben >20kg peshe. Efektiviteti i TRO qendron ne aplikimin universal e ne cdo lloj kushtesh per sa kohe gjindet uje i paster, sheqer e kripe; lehtesisht te gjithe mund te aplikohet ne shtepi.
Para zbulimit nga Dr. David Nalin vdisnin 5.000.000 individe ne vit, tani numri ka rene ne 1.200.000
Me fjalet e tij: â&#x20AC;&#x153;... pacientet po vdisnin ne fshatra se i vetmi spital ne zone ishte i Misionareve Kristiane, dhe mullahet lokale u kishin thene se cdo Mysliman qe vizitohej aty do markohej me shenjen e derrit. Ne duhet te shkonim neper fshatra e tâ&#x20AC;&#x2122;jua mbushnim mendjen te na lejonin ti mjekonim ne kasollet e tyre. Pasi ja arritem kesaj e rezultatet ishte aq dramatike, ne fshatra perhapen fjale epidemia s'mund te kishte qene nga kolera. Ata nuk kishin pare perhapje te koleres ku njerezit mbijetoninâ&#x20AC;? Ne vitin 1993-1994, cdo zarf qe kalonte ne posten e Bangladeshit kishte kete vjershe:
DBMI
Perzije me shume kujdes, Uje te paster, nje liter Pak kripe e nje grusht sheqer Hiqe te keqen perfundimisht.
Sot ne > 60 vende perdoren > 500.000.000 paketa te TRO qe kursejne $10-15 miliarde ne kostot mjekesore. Terapia IV eshte ~ 10x me e shtrenjte se ky solucion. â&#x20AC;&#x153;Zbulimi qe transporti i natriumit e glukozes lidhen te zorra e holle, keshtu qe glukoza rrit absorbimin e solucionit dhe te ujit, eshte zhvillimi me i rendesishem per mjekesine ne shekullin tone.â&#x20AC;? 5 Gusht 1978, Lancet 2. Kolera Nje nga vrasesit madhore, para sistemit sanitar te ujrave te zeza e klorinimit te ujit, diarrea s'eshte semundje por simptome qe vjen nga infeksionet bateriale (e virale) Haset jo vetem te kolera por te diarreja e udhetarit, novovirusi e infeksionet ushqimore, dizanteria etj. Kolera historikisht ka qene semundje Aziatike por nga fillimi shek 19-te jane 7 pandemi qe kane prekur Kinen, Rusine, Ameriken, Kanadane, Indonezine, dhe ka arritur deri ne Londer, Lindjen e Mesme e Ameriken Latine. Bakteri i koleres (Vibrio cholerae, gram negativ) sulmon zorren e holle. Nga shfaqja e simptomes se I-re (zakonisht eshte diarrea) mund te sjelle vdekje brenda pak oresh. Ngelet nder vrasesit me te shpejte qe njeh mjekesia. Kafshet e marrin nga zooplanktonet (sic) e kontaminimi perhapet nga njerezit qe hane keto kafshe ose pine ujin e kontaminuar. Fecet e njeriut kalojne bakteriet ne ujrat e zeza dhe nese perzihen me sistemin e ujit te pijshem kolera perhapet menjehere. â&#x20AC;&#x153;Infeksioni eshte shpesh pa simptoma por behet dhe jete-kercenues. Kolera serioze haset ne 5-10% te personave te infektuar, qe ne stadet fillestare paraqiten me diarre te ujshme, te vjella, takikardi, humbje te eleasticitetit ne lekure, tharje te mukozave, krampe muskulore e irritabilitet.
Problematika pa Emer Me pas ata mund te kalojne ne insuficence renale akute, disbalance serioze te elektroliteve e koma. Nese s'ka trajtim, dehidrimi serioz sjell shok e vdekje ne pak ore. Personat e infektuar qe trajtohen menjehere mund te sherohen shpejt e pa pasoja afatgjata. Ata nuk jane bartes pas sherimit por mund te infektohen serish” Sipas: CDC-se. Ne librin tim Historiku i Mjekesise ka info per Dr John Snow, edemiologun e pare qe perdori metodologjine moderne ne lokalizmin & izolimin e burimit te koleres ne Londer. https://issuu.com/doctorbesimedica…/…/historik_i_mjekesise-1
*** * Per te qene korrekt me historine, ne 1968 s’kishte shtet te Bangladeshit. Ne 15 Gusht 1947 behet ndarja e Indise Britanike ne 2 dominione: India e Pakistani. Per vite me rradhe (deri vitet 60-te) njerezit leviznin sipas linjave fetare, fisnore e familjare te shkonin ne shtetin ku mendonin se u takonte te rrinte. Ne fillim ndahet Burma e Ceiloni (Sri Lanka) nga India. * Ne 1971 zona e Pakistanin Lindor, me ndihmen e Indise ndahet nga Pakistani e merr emrin Bangladesh. Kjo erdhi si pasoje e operacioneve represive te juntes militare Pakistaneze ndaj levizjes popullore per vetevendosje nga popullsia Bengale. * Per Luften e Ftohte ka qene event madhor qe ndryshoi harten e Azise Jugore, ku tensionet perfshine jo vetem Indine e Pakistanin por dhe Kinen, Bashkimin Sovjetik e Ameriken. * Ne keto rrethana lindi shteti i 7-te ne bote per nga numri i popullsise, Republika Popullore e Bangladeshit, qe sot ka 163.000.000 banore.
[1.] Print-screen nga komenti per Dr John Snow, eshte marre nga librin im Historiku i Mjekesise, John Snow ngelet edemiologu i pare qe perdor metodologjine moderne te izoloje burimin e koleres (ne Londer) https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/historik_i_mjekesise1 [2.] Kolera - Enciklopedia Britanike, me material komprehensiv ne historikun e saj. Ku perfshihen 7 Pandemite - ne 200 vitet e fundit, qe i kam permendur me lart - individet me te shquar ne luften kunder saj, patologjine, viktimat, trajtimet etj. https://www.britannica.com/science/cholera
DBMI
Ndaloni Komentet (@ media e publiku) 16 May at 16:24 Lehtesia me te cilen raportohen tragjedite e mungesa e etikes jane katastastrofike. Ne pak ore. Ne media sociale. Artikuj gazetash e fushe-komente. Gjjinden shkaqet e fajtoret. Sqarohet diagnoza e vihet vula. Disa mbrojne. Disa akuzojne. Te gjithe si fillim ngushellojne. Sâ&#x20AC;&#x2122;KA NEVOJE. Kjo ka te beje me ligjin, etiken, familjen e vajzes dhe te mjekut. Ngjarja si raportohet Nje vajze 16 vjecare vret gjurin ne shkolle. Cohet ne spital privat per vizite. Me tej e fusin ne nje operacion rutine. Vajza vdes pas komplikacioneve. Anestezisti qe tentoi te vetevrasje me medikamente eshte ne spital ne gjendje te rende.
Cdo gje tjeter ne kete faze eshte spekulative. Policia ka sekuestruar kartelen klinike duke filluar hetime te plota. Ngjarja duhet raportuar me kujdes, ku duhet te pritet fjala e mjekeve & eksperteve ligjore. Nuk Kane Kaluar Akoma 24h dhe publiku jep verdikte ne ku, si, pse edhe cfare.
Problematika pa Emer
Cfare ka ndodhur? Familja e vajzes ka pesuar tragjedi, humbja e nje femije adoleshente e shendetshme i ka tronditur pa mase. Familja e mjekut eshte ne shok, pret qe ai te shpetoje. Dr. T. Zh anestezist, doktor i shkencave mjekesore dhe shef i sherbimit reanimator ne spitalin ushtarak, me ~3 dekada pervoje klinike. Ne, dhe, pas cdo rast vdekje ne spitale e gabimeve mjekesore ne Shqiperi e Kosove, ngjarjet paragjykohen ne raportim dhe ne komentime. A. Nje grup - zakonisht i vogel, me mjeke e paciente mirenjohes i mbron me pasion. B. Nje grup - shumica e popullates - i lufton me ashpersi mjeket, pasi publiku apriori 'e di' se kush eshte fajtori e ku ishte gabimi. Ne vend se: 1. Kur behet fjale per ngjarje sensitive ne hetim e siper, ligjerisht duhet te jene me "thuhet se, raportohet qe, policia informon etj' Pa asnje mendim, hipoteze e analiza shtese, asnje te vetme. 2. Ne kete stad, emrat e viktimave nuk duhen dhene. 3. Fushe komentet nen cdo artikull raportues te jene te mbyllura. Ne Shqiperi duhet te veprohet ligjerisht sic ndodh ne boten e zhvilluar. 4. Serish, per cdo ngjarje nen hetim nese lejohen komente akuzatore me karakter spekulativ, denigrohet procesi ligjor dhe individet e pershfshire. 5. Te veprohet ne parim. Media e publiku te kerkojne ato qe duhen: (a) si qendrojne licencat per spitalet private (b) kushtet, aftesia e protokollet ne teresi (c) kriteret e punesimit te mjekeve te huaj (d) analize e entit/seksionit rregullator & mbikqyres per sistemin e licensimit ne Shend. Private.
DBMI
Ngushellimet te gjithe i bejne, njohur a pa njohur mjekun dhe familjen e pacientes tashme te vdekur. Njerezisht e formalisht tingellojne normale por jane over the top. (sic) Ne 15.000.000 Shqiptare ne bote a 3.000.000 ne Shqiperi, nje tragjedi e dy familjeve duhet lene privatisht e tyre. Mos te devijohet ne virtue signalling (sic) nga cdo njeri qe do te shtoje '2 sqarime' Ka super-nxitim per tu bere pjese me sqarime/akuza te detajuara. Ku te gjithe po shtojne ne kakofonine e zhurmes hiper-emocionale, dhe asnjeri nga ne akoma nuk jemi ne kontroll te fakteve. Ne esencen e shtetit ligjor ka due process (sic) institucionet kane nevoje per kohe te hetojne, analizojne dhe te dalin me konkluzione. Ne duhet te mesohemi te presim duke degjuar ekspertet perkates, komunikatat e policise dhe vendimet e gjykatave. Ndryshe behet... Free For All. (sic)
Problematika pa Emer
Interesi qe kishte gjeneruar tema ne media, dhe rezonimi me publikun e profesionitet e mjekesise solli nr shume te larte shikuesish, kometesh dhe share (sic)
Ne Facebook arriti >6.000 individe ne 3h 25 minuta me pas kaloi 7.000. Ne gjysme te dites shkoi te >11.700 persona dhe brenda 24 oresh tek 19.154.
Per postimin origjinal, klik ketu. Duke llogaritur se DBMI poston dhe ne Twitter e te e-Arkivat Google blog, mund te them sene 1 dite e pane ~25.000 Lexues Ka shume rendesi qe keto raste te raportohen me takt, etike dhe korektese, pasi ne te kundert, potenciali per perkeqesimi, konflikte dhe stigma njerezore, ndikim te procesit administrativ dhe hetues nga organet e ligjit [prokuroria, gjykata] eshte shume i larte.
Ja ta ilustrojme se si… Ky eshte mjeku qe i ‘mori jeten’ Media pasqyroi lajmin, diku me neutralitet e diku me pasion. Ne kete rast marrim shembullin me “thonjeza” Ne boten e zhvilluar, dhe ne raste krimesh te niveleve te ndryshme, me apo pa thonjeza nuk thuhet: ky eshte Ai, qe i “mori jeten” Komunikatat e policise e te mediave jane shume te kujdeshme duke stresuar; mendohet se, thuhet se, i dyshuari, pretendohet, etj
DBMI
Ne kete rast qe po e marrimte mireqene se ky eshte mjeku ne fjale, dhe pasi eshte verifikuar, ne fillim fare nuk publikohet foto dhe emri, raportohet ngjarja dhe pritet per konkluzione me tej. Si dhe, ne cdo media duhen mbyllur fushe-komentet per publikun. Kemi te bejme me nje ngjarje ne hetim-e-siper, nuk lejohen spekullimet, analizat dhe mendimet personale te askujt. “Thonjezat” Krijojne problem jo vetem ne kuptim semantik por juridik, etik, moral e shoqeror. Fjala ka force te jashtezakonshme, duke dhene mesazhe (1) direkte, dhe (2) subliminale (sic) Te tilla qe ngelen, dhe nese me vone mjeku del krejtesisht i pafajshem. Per miq e kolege, publikun dhe zonen ku jeton e punon ai, ‘mjafton nje fjali e tille’ qe te ngelet me stigma per jete. Mora kete printscreen, titullin e shohin me figure, jo se eshte i vetmi e unik, por menyre e tille pasqyrimi mediatik duhet te ndryshohet. Me shume lehtesi kalohet nga lajm mediatik ne lincim publik. Jo e gjithe “i lexojne thonjezat” Jeta ka mjaft skenare ku dicka e tille kalon ne merzi, frustrim, paragjykim e deri ne vetegjygjesi.
Problematika pa Emer
Marrim nje skenar hipotetik. Vdes pacienti ne spital. Nje person i familjes, babai ose I afert, eshte me vizite apo emigrant jashte shtetit. Familja akoma si ka treguar. Nje shok lexon merin e femijes, te doktorit dhe titullin dhe ja con me mesazh, mesazh gjate te cilit ‘thonjezat’ do ‘humbin’ Tani vazhdoje vete skenarin, duke u munduar te kuptosh mendjen e nje personi ne shok e panik, ne rast tragjedie madhore familjare dhe duke kerkuar mjetin e mundesine me te shpejte te kthehet ne shtepi; gjithmone me mendimin: ‘femijes tim ja ‘mori jeten’ doktori’ Nese je i pranishem ne nje ngjarje, spital, fushe, rruge etj, ose individi vdes gjate nje aksidenti, alergjie, dicka te paevitueshme, thuaje/ deshmoje ne rajon te policise, restorant, klinike imunizimi apo te dentisti por nuk thuhet sepse personi ishte present ne ate ambjent; ‘qe i ka marre jeten’ Sado te vihen thonjeza, kjo eshte krejtesisht e gabuar. Ky rast sa me siper me beri te analizoj nje fakt tjeter, te cilin ne Shqiperi e kemi neglizhuar dhe askush nuk e permend:
Sot eshte vitale te edukohen pacientet. Per tu bere mjeke, studentet duhet te mbarojne Universitetin Mjekesor. Pas studimesh e praktikash vazhdojne karrieren ne Sisteme Shendetesore. Jemi ne fazen e Edukimit te Pacienteve & Revolucionit Informativ megjithate ne Shqiperi, Kosove e Maqedoni, ka mungesa te dhimbshme ne keto aspekte.
DBMI
Sistemi shendetesor ndikon te gjithe Shoqerine Pacientet e edukuar jetojne me gjate (sipas studimeve) Pacientet e informuar jane me te sakte ne interpretime & gjykime. Pacienti kupton se ka pjese ne sistem; reflekton si aksioner te mjeku, te zgjedhurit politike, ne planin lokal dhe administrativ.
Pacientet qe njohin sistemin, praktikat e mungesat; veshtiresite e pengesat; jane me aktive ne ndihme komunitare, mbledhje fondesh, kerkese-llogari te politika e mirembajtje te nje aseti publik. Pacientet e edukuar ne ecurine & funksionin e sistemit shendetesor; jane me te durueshem e tolerante ne pritje e procedura. Pacientet me njohuri si funksionon mjekesia, publike dhe private, kuptojne me mire % e suksesit dhe gabimet ne mjekesi. P O R â&#x20AC;Ś
Problematika pa Emer
â&#x20AC;Śeshte (edhe) problem imazhi...
kete rradhe flas per aparencen, substancen e kemi prekur disa here. Te DBMI kam sjelle ide e studime nga mjeket eminente dhe ri-theksoj: keta individe kane prezence online per mjekesi, edukim e shkence, nuk sjellin jeten e tyre personale per publikun. Mjeket Shqiptare duhet te ndjekin disa parametra online, ne lidhje me 'privatesine & profesionalizmin" Ne 2015, kam shpjeguar ne nje ese 'pacientet nuk jane miqte tuaj' Lexxoje https://issuu.com/doctorbesimedica.../docs/ese_per_mjekesine Perceptimet qe ka publiku per ju - kane shume rendesi, ne plan individual e ate shoqeror.
DBMI
keshilla per profesionistet e ardhshem te mjekesise
Problematika pa Emer
DBMI
"Crรณnica de una muerte anunciada"
Problematika pa Emer
Kam sjelle te DBMI librin e shkruar nga Dr E. Topol https://www.amazon.co.uk/Patient-Will-See.../dp/0465054749 ne 2015 Me pare ka qene "the doctor will see you now" Tani eshte: The Patient Will See You Now: The Future of Medicine is in Your Hands. Duhet punuar me pacientet, duhen degjuar dhe pse jo te mesohet prej tyre. Ka ikur epoka e doktorit 'te gjithe-ditur' qe dikton dhe pacienti zbaton urdherat pa asnje pyetje' FDA, agjensia supreme rregullatore per ilacet ne bote, ka vendosur te marre mendime [prezantime, letra, video] nga nenat e femijeve te semure kur aprovohet nje ilac i ri. [ri-lexoje, nena mund te jete pastruese ne shkolle apo akademike ne fizike berthamore] Ne Shqiperi akoma flitet si per nje Kult 'publiku se ka idene e mjekesise! (1) Mos e patronizoni Publikun! (2.) Kur si di fajin e keni/kemi vete. TI EDUKOJME. https://twitter.com/DrBesi_Med_Info?lang=en
This is Why â&#x20AC;&#x201C; Anals of Internal Medicine On Being a Doctor. Letra e nje studenteje [me pseudonim, Kasandra] botuar ne Analet e Mjekesise se Brendshme, ne veshtiresite me te cilat hasen studentet e mjekesise ne bote.
DBMI
Problematika pa Emer
DBMI
Problematika pa Emer
Mentaliteti bardhe-e-zi
Problematika pa Emer
Vonese e mungesa ka ne cdo sistem shendetesor te botes
Simbioza >>> bashkejetese dhe bashkeveprim, ndermjet dy organizmave, me perfitim te dy-anshem
Shifrat jane nga studim i OECD pak vite me pare per 25 vende, pa asnje perjashtim u vu te se marrja barnave anti-depresive eshte ne rritje. Ne Amerike i perdorin >11% e njerezve (thuaj >30.000.000) Megjithese stats nganjehere maskojne faktore te tjere, p.sh Koreja e Jugut duket me shifra te ulta, realisht ze vendin I-re ne boten e zhvilluar per Suicid (kultura e tyre i shikon problemet mendore si dobesi ekstreme dhe ata nuk kerkojne ndihme)
43
DBMI
Studimi mendon se jane 2 arsye: (1) sot jepen anti-depresante dhe per probleme me 'te lehta' (fobite, ankthin etj) (2) jepen per kohe ne te gjate. OBSH-ja rekomandon vazhdimin deri ne 8-12 pasi largohen simptomat e depresionit, e ne te njejten fryme pohojne "evidenca per kete eshte e moderuar' (jo e provuar plotesisht) Do shtoja nje faktor te 3-te: "materializmi e mendja" Duket se, sa me te pasur e te zhvilluar te jemi me shume po rriten problemet mendore. https://issuu.com/doctorbesimedi.../docs/psikologjia_dr_besi Burimi: OECD - Organizata per Bashkepunim e Zhvillim Ekonomik
Doktoret dhe Depresioni te vuash ne Heshtje (ne Anglisht)
44
Pse Doktoret vrasin Veten, nga Dr. Pamela Wible
Ne kete video-klip ~14 minuta, me titull Pse Doktoret Vrasin Veten, autorja e artikullit DR. Pamela Wible, me siper ka disa rrefime dhe histori te verteta, fakte e statistika, qe do ju vene ne mendime, si publikun dhe profesionistet e mjekesise. Mjaft me me pathosin e naivitetin tone tradicional, ne cdo ngjarje normale a tragjike te pasqyruar ne mediat Shqipe, ka ardhur koha per te gjithe ne qe ti themi dhe ti pranojme problemet ashtu si jane. Why doctors kill themselves ? https://www.youtube.com/watch?v=qyVAtZ9VZ4Q
Trajtimi Mjekesor nje Tragjedi qe Pritet te Ndodhe. 11 Maj 2017, nga Brisbane Australi, ben xhiron e medias boterore letra 'per vetevrasjen e nje mjeku' nga gruaja e tij. 16 Maj, nje gazetare ne The Guardian shkruan per te shoqin 'keto qe vuajne mjeket ne specializime, i shoh ne familje prej 8 vitesh, NUK JANE HISTORI QE SHKRUHEN, JU NUK DO I BESONIT' https://amp.theguar 45
DBMI
Ne gjuhen Shqipe, jo vetem per mjeket e profesionistet e mjekesise nuk ka studime e ndihme por mungon inje te vetme per tu sherbyer individeve me 'mendime vetevrasje' Disa pergjigje mund te gjeni ne librin tim ketu https://issuu.com/.../manual_per_vetmine_stresin_depresio
Per te tjeret qe jane jashte vendit, artikulli mbaron me kete shenim: In Australia, the crisis support service Lifeline is on 13 11 14. In the UK, the Samaritans can be contacted on 116 123. In the US, the National Suicide Prevention Hotline is 1-800-273-8255 Shtoj keto numra pasi ne gjuhen Shqipe nuk kemi ekuivalent te tille dhe asnje mundesi per ndihme per personat me mendime vetevrasje/ suicidi. Disa pergjigje mund te gjeni ne librin tim, klik: Suicidi
46
Ne Shqip ne NUK kemi asnje Rekord per ...
Sekreti â&#x20AC;&#x153;i turpshemâ&#x20AC;? i mjekesise, bota ka filluar ta njohe e te flase haptazi, KETE DUHET TE BEJME DHE NE. 'Problemet mendore, stresi, depresioni vetevrasja dhe si mund ti ndihmojme' Shembuj ne Britani ... klik per Doktoret dhe Shendeti Mendor Ne bote ka organizma dhe shoqata, qe ndihmojne mjeket ne nevoje. Shqiperia ka nevoje per te tilla, me projekte konkrete. Ja nje shembull, klik ketu Pse doktoret nuk flasin. pse nuk kerkojne ndihme? Real Life real stories. https://www.theguardian.com/.../why-doctors-hide-their...
47
DBMI
Nga vitet 1970 bota ka studime te plota per 'stresin, depresionin, alkoholin, divorcin, drogat etj' ne profesionin e Mjekesise. Ne kete e kemi neglizhuar plotesisht. NUK KAM GJETUR ASKUND ASNJE RAST DHE ASNJE STUDIM A MATERIAL TE VETEM. Klik ne titull per Semundjet Psikiatrike te Mjeket,
Ky eshte realiteti mbare-boteror ne Mjekesi. Mjeket e shendetesia Shqiptare nuk mund te bejne perjashtim.
48
Predikuesit e Depresionit te Mjeket
Pse heshtet ne Shqiperi? Shembull, me fjalet e nje mjeku. 'Vetevrasja, divorci, alkoholizmi, drogat e semundjet mendore' te profesionistet e mjekesise jane me te larta se % ne popullate. Si te kalojme stigmen per shendetin mendor, historia ime, http://blogs.aafp.org/cfr/freshperspectives/entry/overcoming_the_stigma_of_mental
Shkollaret e akademiket ne boten e zhvilluar jo vetem po bejne anketa e studime individuale por por agregojne studime ne dekada [20 vitet e fundit] per te analizuar prevalencen e semundje mendore te mjeket. Ja nje shembull nga 2009 Studim perspektive ne problemt mendore te doktoreve te rinj. Klik ketu http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10673220216218
49
DBMI
Manifestimet e semundjeve mendore te mjeket
shume nga manifestimet e mesiperme, ne kontekst per te gjithe, i kam trajtuar ne librin tim Psikologjia. Mund te lexohet ketu https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/psikologjia_dr_besi
50
Ne NHS Britanik eshte vene re se 8 ne 10 Mjeke te Familjes kane probleme mendore gjate karrieres. Si mund te injorojme probleme kaq madhore ne Shendetesine Shqiptare? Klik ketu per ilustrimin 8 ne 10 http://www.gponline.com/eig.../mental-health/article/1356309 Kjo eshte pyetja per politiken, manaxhimin, shkencen, edukimin, mediat e opinionin publik. Pse ka kaq shume mjeke ‘ ne kete gjendje’ Problemi eshte multi-faktorial por duhet te fillohet me pranimin e tij me pas te diskutohen shkaqet, identifikimi, strategjia dhe implementimet. Ne nje listim jo-te-plote, besoj se vijne nga:
Nivele shume te larta te Stresit Oraret shume te gjata ne pune Pritshmerite, qe jo gjithmone i perballojne Pafuqishmeria individuale & shkences mjekesore Familjare ne ankth, te merzitur, te zemeruar e zhgenjyer Paciente neglizhente, mos-kokecares dhe/ose abuzive Pacientet me semundje te renda, terminale dhe vdekjet.
Persa me siper vlejne ne cdo vend, ne vendet si Shqiperia, Kosova e Maqedonia, do shtuar: ‘ligjshmeria jo adekuate, denimet e nxituaramungesat ne platforma politike, manaxheriale & investime’
Ndiq DBMI dhe ne Twitter. I vetmi projekt informativo-edukativ online ne gjuhen Shqipe, qe trajton probleme te tilla ne forme faktuale e shkencore, neutrale e vetem nen interesin publik. https://twitter.com/DrBesi_Med_Info
51
DBMI
Vete sistemi i tranjimit kontribon ne traumat mendore te mjekeve, edhe kjo eshte pranuar ne bote nga org. rregullatore. Ne Shqiperi, Ministria e Shendetesise, Urdheri i Mjekut e asnje Institucion a Organizem zyrtar nuk flet per keto aspekte. Pse jemi kaq vone? http://php.nhs.uk/gmc-traumatising-unwell-doctors-may-undermining-patient-
Ka ardhur koha ti ndalojme pogromet verbale kunder shendetesise publike. Ne jemi me te sakte e me te mencur se kaq. Problematika ka 4 aspekte: safety-gerada-says/
(1) Vullnet politik, (2) Manaxherial (3) Kujdes ndaj Personelit (4) Kalibrim te pritshmerive [Shq ka shpenzimet me te uleta shendetesore ne EU, ~ $300 per person, ne vit]
Te lexosh per shendetesine Shqiptare, ne cdo pasqyrim mediatik ku ka 'nje ankese e kerkese ndaj mjekeve, nje mjek plagoset e rrihet, dikush tenton te shfajsohet a te beje vetevrasje' ne masen >80% fushe-komentet jane 'ekstremisht brutale' Me fjale qe nuk do i shkruaj ketu. Publiku duhet ta kuptoje qe SHENDETESIA eshte Aset Publik. Mjeket e infermieret nuk jane nje kaste kunder por aleate ne luften per mbi-jetese. Silluni si komplementare te njeri-tjetrit, i keni bere si punch-bag (sic) se jane targeti me i dobet [te detyruar te kujdesen e s'mund te pergjigjen pas] Aty ku kane gabime [apo dhe kriminalitet e korrupsion] drejtohuni te oganet ligjore. Jo ne media e forume me goditje en masse. (sic) Pse Shendeti Mendor i Mjekeve duhet te na shqetesoje te gjitheve [mjeket vuajne akoma me shume trauma e probleme se koleget e tyre meshkuj] http://www.newstatesman.com/politics/health/2016/04/whydoctors-mental-health-should-be-concern-us-all
52
Nje kompromis...
[1.] Historiku i Mjekesise https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/historik_i_mjekesise-1
[2.] Dhune e Abuzim Ndaj Personelit Mjekesor https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/dhune_ne__mjekesi_ed2
53
DBMI
Keshille per kujtesen...
54
Cfare nuk ju mesojme studenteve te mjekesise
termi Latin per doktor eshte docere - te mesosh/edukosh [pacientin] Patient education Sharing a passion, sharing resources https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2922822/ Ne edukimin e pacienteve dhe kompleksitetet qe ka sjelle revolucioni informativ Are educated patients good for medicine? June 2016 http://medicaleconomics.modernmedicine.com/medical-economics/news/areeducated-patients-good-medicine
55
DBMI
Veshtiresite & Deshtimet e Mjekeve.
[1.] Elazine Cox, Doctor Burnout, Stress and Depression: Not an Easy Fix, April 2016 http://health.usnews.com/health-news/patient-advice/articles/2016-0412/doctor-burnout-stress-and-depression-not-an-easy-fix
[2.] Shadowfax, MD, Dealing with psychological stress of being a doctor January 21, 2013 http://www.kevinmd.com/blog/2013/01/dealing-psychological-stress-doctor.html
56
Ndaj, ky profesion terheq â&#x20AC;&#x2DC;me te miret e me te zgjuaritâ&#x20AC;&#x2122; por keta individe kane (a) tendenca perfeksioni & (b) kompleks martirizimi. Nje editorial nga Canadian Medical Association Journal e ve rate of burnout (sic) per mjeket e rinj ne shifra ~50% Nivelet e stresit dhe te lodhjes, demtimet emocionale dhe pasojat fizike; plus mungesa e te kerkuarit ndihme jane faktore kontribues ne traumat e mjekut
shenim: theksoj per n-here, jo vetem nga profesionistet e mjekesise, por as nga politika administrimi, media dhe shoqeria ky problem nuk permendet fare.
57
DBMI
Vuajtjet e mjekeve me problemet mendore ‘Burnout and depression’: the doctors struggling with their mental health [1.] Sarah Marsh ‘Burnout and depression’: the doctors struggling with their mental health April 2016 https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/apr/19/burnout-depressiondoctors-struggling-mental-health
[2.] Dike Drummond MD, Physician Burnout – the Three Symptoms, Three Phases and Three Cures https://www.thehappymd.com/blog/bid/290755/physician-burnout-the-threesymptoms-three-phases-and-three-cures
Subjektet tabu te mjekesise. DBMI ne problematikat dhe vuajtjet e personelit mjekesor Meqe ne Shqiperi ky problem i pa-folur, i neglizhuar dhe ‘aspak i rendesishem’ ngelet inekzistent ne prova e statistika; le ti referohemi botes:
Ne Angli >80% e mjekeve te familjes kane pasur nje here probleme mendore gjate karrieres. Ne Uells, shifra shkon ne >60%
Ne Amerike studimi (mayoclinic) me >7.000 mjeke ne meste-karrieres, veren se >40% kane vuajtur nga depresioni, >6% te tyre kane menduar te vrasin veten te pakten 1 here ne vitin e fundit.
Ne Amerike mjeket meshkuj, ne raport me popullaten per vetevrasjen, shkojne ne 120%. Mjeket femra akoma me lart, 230%
58
Kaq i njohur dhe trondites eshte problemi, sa shoqata, urdhera e organizma mjekesore po rekomandojne: qofte ne raste ankesash nga pacientet, gabime mjekesore a dyshime me te larta, mjeket qe kane deklaruar ‘semundje mendore’ te trajtohen me shume kujdes, takt, durim dhe tu jepet kohe pa u bere presion per tu pergjigjur.
Vetevrasja te mjeket eshte aq e larte, sa the American Medical Association, the British Medical Association, and the Canadian Medical Association (sic) kane ofruar ne workshop (sic) ndihme psikiatrike per mjeket qe kane humbur nje koleg te vete-vrare.
Ka vende te zhvilluara, ku cdo dite vret veten 1 mjek, ose 2. Ky eshte ekuivalenti i nje viti te diplomuarisht ne 2-3 universitete mjekesore.
…sa kohe do ti injorojme keto probleme per mjeket Shqiptare? [1.] Louise B Andrew, MD, JD; Chief Editor: Barry E Brenner, MD Physician Suicide Oct 03, 2016 http://emedicine.medscape.com/article/806779-overview
[2.] Alexandra Sifferlin Burnout in the Hospital: Why Doctors Are Set Up for Stress July 21, 2014 http://time.com/3004782/burnout-in-the-hospital-why-doctors-are-set-up-forstress/
59
DBMI
Kostoja e mos-kujdesit per Mjeket
Ky - mund te jete subjekti nr 25 [21 ka qene kur trajtova Suicidin, fushate,me pas liber i plote] per te cilin mungon interesi e kujdesi, statistikat e studimet ne gjuhen Shqipe. Gjithsesi, DBMI ka benre ate qe mund te beje nje individ I vetem. Te pakten nxisim mendimin dhe inspirojme, ose te fundit - fusim ne rekord ato qe duhen futur. Te eArkivat e DBMI. mund te me ndiqni dhe ne Twitter. https://twitter.com/drbesi_med_info?lang=en
[1.] Judith Graham Why are doctors plagued by depression and suicide? A crisis comes into focus https://www.statnews.com/2016/07/21/depression-suicide-physicians/
60
Stefan Cvajku thote diku: â&#x20AC;&#x2DC;kur njerezit flasin pa objektiv dhe qellim per te ndryshuar punet per mire, e bejne vecse per te rene ne syâ&#x20AC;&#x2122;
61
DBMI
62
63
DBMI
64
65
DBMI
66
Puna (mundi & sakrifica) e Doktorit â&#x20AC;&#x153;Dr. Ravik ben nje histerektomi urgjente ne Lucienne Martinet, se vajza kishte kaluar ne septicemi pas nje tentative aborti. Per ti kursyer parate e nxjerr nga spitali para kohe dhe tani e vizitonte ne shtepi. Ajo nuk ishte vetem, nje djale 25 vjecar qe rrinte kembe-hapur ne karrike s'cohet kur doktori hyn brenda. Si je Lucienne? Eshte mire te rrish ne krevat - keshillon Dr. Ravik. Nuk ka asgje, duhej te ishte cuar me kohe - bertet Bobo nje pimp (tutor) Doktori mundohet te nxjerre jashte per te ekzaminuar te semuren. Por Bobo vazhdon: Mos kujto se do paguajme, s'kerkuam te vijme ne spital e as operacion. Bile te na falenderoni qe s'po kerkojme kompensim per operim te pa-autorizuarâ&#x20AC;? Skena mbyllet me tentative te Bobos per ta mbytur doktorin por ky arrin ta nxjerre nga dhoma. Nga Harku i Triumfit, E.M. Remark *** Njeriu tenton te largohet prej stimujve te bezdishem e melankolik nga vetja; eshte pjese e make-upit tone gjenetik. Nga dicka qe sjell bezdi, merzi e shqetesime; ne krijojme distance. Nese ju takoni dike ne mengjes qe ju ankohet per hall a semundje, e degjoni dhe ofroni simpatine tuaj. Kur ndodh disa here me nje individ ose 1-2-3 miq tuaj, qofte pa e kuptuar filloni ti evitoni. Njeriu kerkon optimizmin dhe ambjentin qe e ben te ndihen mire. Tani imagjino doktorin - ai/ajo cdo dite shohin 10-30-50 a me shume individe te tille. Cdo lloj mekanizmi te perdorin, nga "humori i zi dhe nje korace indiference te jashtme" ju garantoj qe secila nga keto dhimbje njerezore, le dicka te personeli.
67
DBMI
Keshtu qe, numri i mjekeve qe perdorin droga, alkohol, vetemjekime etj, eshte gjithnje e ne rritje, sic dhe jane semundjet, divorci e stresi ne nivele te larta ne profesionistet e mjeksise. Vec ketyre nje profesionist i mjeksise, ka te beje (dhe) me njerez te cilet ju i evitoni me cdo kusht ne jeten tuaj te perditshme! Ne urgjenca e vizita standarte ata do kurojne te dehurit qe sillen ne forme erratike, shajne, dhunojne e sjellin shume probleme.
Mjeku kuron semundjet infektive, nga me te thjeshtat, te SIDA/HIV deri te ato me potencial te paralizojne nje qytet/shtet. Mjeku njesoj do ndihmoje te droguarit, disa prej te cileve â&#x20AC;&#x153;sâ&#x20AC;&#x2122;jane as ketu e as atyâ&#x20AC;? dhe kane potencial per dhune ne ate moment a me vone. Duhet te merret me te burgosur, te akuzuar per krime a te liruar nga burgu; keto kategori e me shume; futen ne pjesen rutine te punes se tij.
68
3. Shume studente qe fillojne mjekesine nuk e kuptojne mjekesine keshtu. Ata duan nje profesion te respektuar, kerkojne prestigj e te ardhura te sigurta ne jete. Shtoj: eshte zgjidhje individuale, s'flitet per altruizem e shenjtore, keta tipa sot jane shume te rralle por ne fillimet e shkolles e punes askush s’jua shpjegon veshtiresine. Ndaj sot ne bote kemi levizje te shumta mjekesh (ne Shqiperi shifrat jane dramatike) dhe braktisje te profesionit ne favor te puneve te tjera, banke, biznes, akademi e qofte ndertimtari. Dua qe cdo lexues i DBMI, te kuptoje disi veshtiresite, punen, mundin e sakrificat e personelit mjekesor. Bluza e bardhe cdo dite perballet me traumat fizike e mendore te pacienteve, merr mos-mirenjohje e abuzime, perlyhet me akuza e lengje trupore, kalon nen dhune e terror, pagjumesi, stres e rreziqe; te atij niveli; qe njeriu mesatar nuk mund ti dije. Mirekuptimi Juaj, ka shume vlera per Ta! Me 05 Janar 2017 kam publikuar ed.2 te e-book: Dhune e Abuzim ndaj Personelit Mjekesor (ed. I, 2015) me procedenta nga shume vende se si ky fenomen eshte ne rritje. Mund ta lexosh ketu... https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/dhune_ne__mjekesi_ed2
*** “Ankthi e frika vijne nga pamundesia per te kontrolluar gjerat e ambjentin. Ka nje zgjidhje, te pranosh se s’kontrollohen te gjitha." bb
69
DBMI
Referenca 1. 2.
3. 4. 5.
6.
7. 8.
9. 10. 11.
12.
13.
E. Topol, The Patient Will See You Now: The Future of Medicine is in Your Hands Casey Lesser, Why Med Schools Are Requiring Art Classes https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-med-schoolsrequiring-art-classes B. Goldman, MD, The Secret Language Of Doctors This is Why, Anals of Internal Medicine On Being a Doctor. http://annals.org/aim/article/2627324/why Changes in Burnout & Satisfaction With Work-Life Balance in Physicians & the General US Working Population Between 2011 & 2014 http://www.mayoclinicproceedings.org/article/S00256196%2815%2900716-8/fulltext Pamela L. Wible, MD Doctors and Depression: Suffering in Silence http://www.medscape.com/viewarticle/879379?src=soc+_tw_170 516_mscpedt_news_mdscp_student_mdscp_student_depression Pamela L. Wible, MD Why doctors kill themselves https://www.youtube.com/watch?v=qyVAtZ9VZ4Q Sue Learner, Doctors and mental health 30 Mar 2011 http://careers.bmj.com/careers/advice/viewarticle.html?id=20002383 DSN - Are you a doctor or medical student with a mental health problem? http://www.dsn.org.uk/ S E Shortt, Psychiatric illness in physicians. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1704352/ Johnson WD Predisposition to emotional distress and psychiatric illness amongst doctors: the role of unconscious and experiential factors. Dec 1991 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1786225 AAFP, Overcoming the Stigma of Mental Illness in Physicians: My Storyhttp://blogs.aafp.org/cfr/freshperspectives/entry/overcomi ng_the_stigma_of_mental Reidar Tyseen & Per Vaglum, Mental Health Problems among Young Doctors: An Updated Review of Prospective Studies, http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10673220216218
70
14. David Millet, More than eight in 10 doctors experience mental health issues during career July 2015 http://www.gponline.com/eight-10-doctors-experience-mentalhealth-issues-during-career/mental-health/article/1356309 15. Coentre R, Faravelli C, Figuera ML, Assessment of depression & suicidal behaviour among med. students in Portugal. Octber 2016 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27794561 16. Tom Moberly, GMC is “traumatising” unwell doctors and may be undermining patient safety http://php.nhs.uk/gmc-traumatisingunwell-doctors-may-undermining-patient-safety-gerada-says/ 17. Michael Brooks, Why doctors' mental health should be a concern for us all April 2016 http://www.newstatesman.com/politics/health/2016/04/whydoctors-mental-health-should-be-concern-us-all 18. Cathy MacLean, Patient education Sharing … https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2922822/ 19. James F. Sweeney, Are educated patients good for medicine? http://medicaleconomics.modernmedicine.com/medicaleconomics/news/are-educated-patients-good-medicine 20. DBMI, Ese per Mjekesine https://issuu.com/doctorbesimedica.../docs/ese_per_mjekesine 21. DBMI, Vetmia, Stresi, Depresioni, Suicidi & Ndihma, Motivacioni… https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/manual_pe r_vetmine_stresin_depresio 22. DBMI Psikologjia https://issuu.com/doctorbesimedi.../docs/psikologjia_dr_besi 23. DBMI - Twitter. https://twitter.com/DrBesi_Med_Info 24. DBMI, Historiku i Mjekesise https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/historik_i_ mjekesise-1 25. DBMI, Dhune e Abuzim Ndaj Personelit Mjekesor https://issuu.com/doctorbesimedicalinformation/docs/dhune_ne_ _mjekesi_ed2 26. Darryl Gebien, as told to Katherine Laidlaw, I was a young ER doctor with a perfect life: gorgeous wife, three kids and a beautiful waterfront house. Then I got hooked on fentanyl… March 28, 2017
71
DBMI
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
http://torontolife.com/city/crime/doctor-perfect-life-got-hookedfentanyl/ Amy Mitchell-Whittington 'I don't want it to be a secret': Wife of Brisbane doctor writes letter about his suicide. May 11 2017 http://www.brisbanetimes.com.au/queensland/i-didnt-see-itcoming-wife-of-brisbane-doctor-writes-letter-about-his-suicide20170511-gw2ef2.html Skye Gould & Lauren F Friedman. Something startling is going on with antidepressant use… http://uk.businessinsider.com/countries-largest-antidepressantdrug-users-2016-2?r=US&IR=T Georgina Dent, Medical training is a tragedy waiting to happen. We shouldn't be silent about it https://amp.theguardian.com/commentisfree/2017/may/16/med ical-training-is-a-tragedy-waiting-to-happen-we-shouldnt-besilent-about-it Luise Carpenter Why doctors hide their own illnesses 16 May 2014 https://www.theguardian.com/society/2014/may/16/whydoctors-hide-their-own-illnesses Elazine Cox, Doctor Burnout, Stress and Depression: Not an Easy Fix, April 2016 http://health.usnews.com/health-news/patientadvice/articles/2016-04-12/doctor-burnout-stress-anddepression-not-an-easy-fix Shadowfax, MD, Dealing with psychological stress of being a doctor January 21, 2013 http://www.kevinmd.com/blog/2013/01/dealing-psychologicalstress-doctor.html Sarah Marsh, ‘Burnout and depression’: the doctors struggling… https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/apr/19/bur nout-depression-doctors-struggling-mental-health Dike Drummond MD, Physician Burnout – the Three Symptoms, Three Phases and Three Cures https://www.thehappymd.com/blog/bid/290755/physicianburnout-the-three-symptoms-three-phases-and-three-cures Louise B Andrew, MD, JD; Barry E Brenner, MD Physician Suicide Oct 03, 2016 http://emedicine.medscape.com/article/806779overview 72
36. Alexandra Sifferlin, Burnout in the Hospital: Why Doctors Are Set Up for Stress July 21, 2014 http://time.com/3004782/burnout-inthe-hospital-why-doctors-are-set-up-for-stress/ 37. Judith Graham, Why are doctors plagued by depression and… https://www.statnews.com/2016/07/21/depression-suicidephysicians/ 38. Ky është mjeku që i “mori jetën” 16-vjeçares Blerta Pepa? http://opinion.al/ky-eshte-mjeku-qe-i-mori-jeten-16-vjecaresblerta-pepa/ 39. Proçedohen mjekët e 16-vjeçares. Përfundimi i Mjekësisë Ligjore: Ishte hipertermi malinje – InTV Albania https://www.youtube.com/watch?v=zGm4VZ4iyBs 40. Gaboi me anestezinë, humb jetën 16-vjeçarja – News https://www.youtube.com/watch?v=bJEsvzotaEU 41. Mjeku Zhurda Lufton me vdekjen - Tv Klan, http://tvklan.al/mjeku-zhurda-ne-lufte-me-vdekjen/ 42. Ngjarje tronditëse në Tiranë: 15-vjeçarja ndërron jetë gjatë operacionit, anestezisti tenton vetëvrasjen http://www.gazetatema.net/2017/05/16/ngjarje-tronditese-netirane-15-vjecarja-nderron-jete-gjate-operacionit-anestezistitenton-vetevrasjen/ 43. tefik-zhurda-mjeku http://lexo.al/vdekja-e-16-vjecares-flasinfamiljaret-e-doktorit-nuk-tentoi-vetevrasje-pesoi-infarkt/tefikzhurda-mjeku/ 44. Vdekja e Blertës, anestezisti në gjendje kome, vëllai: Jo humbje të dytë19 Maj 2017 http://www.kohajone.com/2017/05/19/vdekjae-blertes-anestezisti-ne-gjendje-kome-vellai-jo-humbje-te-dyte/ 45. Vdekja e 15-vjeçares, procedohen penalisht tre mjekë - News, Lajme - Vizion Plus https://www.youtube.com/watch?v=uhcfLJJ61eY
73
DBMI
Londer, Gusht 2017 #DBMI - #ISSUU. Platforma ku kam publikuar 36 libra & manuale mjekesore. Pervec top 10 countries, kete jave lexuesi Shq. konsultohet me materialet e mia ne Austri, France, Turqi, Irak, Australi, Marok, Tailande, Finlande, Ceki, Bosnje, Bullgari, Venezuele, Kanada etj.
74