Udhetimi Per Te Semuret Doctor On Board Semundja e Udhetimit
Dr Besi
Udhetimi per te Semuret
Udhetimi ne rastet kur keni Probleme Mjeksore Kur jeni me problem mjeksor faktorizojeni kete ne planet tuaja por shumicen e kohes mund te udhetoni pa ndryshuar shume gjera. Rekomandojme te blini Insurance Mjeksore se shpenzimet e mjekimit dhe kostoja e ri-kthimit tuaj ne vendin e origines mund te dalin shume te shtrenjta. Kjo behet gjate blerjes se biletes ose me agjensi te specializuara ne Siguracionin Shendetsor. A jam ne gjendje te udhetoj? Jane disa probleme mjeksore per te cilat duhet te lajmerosh kompanite e fluturimeve apo te udhetimeve te gjata (me anije) qe dhe ato t’ju tregojne rregullat perkatese. Duhet te kuptoni se disa prej tyre mund te mos ju pranojne per gjendje mjeksore te caktuara: (a) te cilat mund te rrezikojne jeten tuaj nese kohe-zgjatja eshte e madhe (b) nuk i kane mundesite t’ju krijojne kushtet per udhetim te sigurte. Gjendjet te cilat kerkojne “medical clearance” (leje te posacme mjeksore, aprovim) jane: Semundje qe ka ndodhur afer kohes se udhetimit, shtrime ne spital, aksidente ose kirurgji. 2
DR. BESI
Gjendje mjeksore ekzistuese e cila nuk eshte e stabilizuar. Nevoje per oksigjen shtese ose perdorim te aparaturave mjeksore gjate udhetimit. Udhetim specifik per arsye mjeksore ose trajtim ne nje vend tjeter. Kompani te ndryshme ajrore kane procedura te ndryshme, pak a shume do ju japin nje forme per mjekun tuaj ta plotesoje. Pastaj merrni pergjigje nga kompania. Formularet gjinden ne website perkatese per tu bere download ne formatin PDF, ju e printoni dhe ja coni mjekut. Vendimi merret sipas kritereve te pranuara nderkombetare qe ju te jeni i sigurte ne udhetim. Ka dhe raste qe ju kerkohet informacion i metejshem, kur duhet te udhetoni me nje eskorte mjeksore ose me oksigjen shtese. Nese jeni te interesuar shikoni informacionin nga OBSH-ja, Organizata Boterore e Shendetesise, kerkojeni ne Anglisht: World Health Organisation fitness to fly information. Shume kompani ajrore kane staf te dedikuar per "Medical Clearance" qe inspektojne dokumentet tuaja mjeksore dhe japin keshilla bazuar ne faktet, rregullat dhe ekperiencen e tyre. Ka disa gjendje shendetsore gjate se cilave ju duhet te konsultoheni me mjekun para se te organizoni udhetimin. Kirurgjia e kokes dhe e toraksit duan te pakten 10 dite pritje.
3
Udhetimi per te Semuret
Kirurgjia e katarakteve te syrit - 1 dite. Operacione te tjera ne sy - 6 dite, heqja e bajameve - 6 dite. Heqja e apendisitit e keyhole-surgery abdominale - 4 dite. Angjioplastia kerkon 3-5 dite. Kirurgjia e zemres - 10 dite por mire eshte te pritet 4 jave. Infarktet duhet pritur 10 dite - 4 jave. Asthma mund te udhetoni ne cdo kohe nese eshte e stabilizuar dhe ka pompen e saj (inahalers) gati. Bronkiti kronik - nese udhetoni 50 metra pa ndihmen e oksigjenit e pa ju marre fryma, lejoheni te udhetoni ne avion. Nese ju duhet oksigjen kompania ajrore do njoftuar. Pneumotoraksi, duhen te pakten pas 7 ditesh qe problemi eshte kuruar. Hemorragjia cerebrale, nese ndiheni mire e me simptoma te stabilizuara lejoheni dhe pas 3 ditesh. Epilepsia, ne rastin e grand- mal, duhet te prisni te pakten 24 ore.
4
DR. BESI
Nese keni probleme me infeksione ne veshe apo sinozit, mund te vuani nga perforimi i timpanit te veshit (daulles) pra nuk eshte mire te udhetoni pa u sheruar. Nese keni thyer kocke dhe jeni me allci ne nje gjymtyre duhet pritur 24-48 h. Anemia-nese eshte < 7.5 g/dl duhet lajmeruar kompania fluturuese. Nese keni semundje infektive – atehere hyjne ne fuqi “Rregullat Nderkombetare te Shendetit” te cilat nuk ja lejojne nje kompanie udhetimi t'ju transportojne nese ju keni semundje te tille, dhe akoma konsiderohet ngjitese.
5
Udhetimi per te Semuret
Eskorta Mjeksore Mund te udhetoni dhe ne gjendje serioze mjekesore por duhet te keni eskorten mjeksore. Keto udhetime eshte mire te planifikohen me kompani te njohura te asistences mjeksore qe specializohen ne keto lloj shoqerimesh. Po ashtu, nese ju duhet oksigjen gjate fluturimit, kjo duhet kerkuar paraprakisht. Disa kompani kane kapacitet per oksigjen vetem per nje udhetar, dhe format qe plotesohen mbushen nga ju e mjeku juaj perpara se kompania e fluturimit ta aprovoje udhetimin tuaj. Duhet mbajtur mend se ato sâ&#x20AC;&#x2122;mund tâ&#x20AC;&#x2122;ju suportojne me oksigjen ne aeroporte, vetem ne avion. Per kete duhet te gjeni vete nje zgjidhje.
Aparaturat Mjeksore Duhen mbajtur ne canten e dores. Konsultohu per gjendjen e tyre me farmacistin tuaj. Informoni kompanine ajrore para udhetimit. Duhet te punojne me bateri, ne avion nuk garantohet karikimi i tyre.
6
DR. BESI
Ato mund te perdoren gjate gjithe kohes, ndoshta jo ne ngritje e ulje. Nese aparatura e kalon nivelin e lejuar ne peshe / dhe volum, informoni kompanine ajrore.
Ketu mund te futen: nebulisers, aparaturat portative te dializes dhe te oksigjenit, per baterine dhe operimin e te cilave pergjigjeni ju ose eskorta juaj mjeksore.
Cdo gje qe perdorni (shiringa, lancets) i duhet dhene personelit te fluturimit per tu hedhur ne â&#x20AC;&#x153;sharp boxâ&#x20AC;? jo te lihet ne karrike a ne banjo. Diabetiket â&#x20AC;&#x201C; fluturojne pa kufizime por duhet te kujdeseni per veten gjate udhetimit: Nese kaloni zonat e kohes (time zones) kalkuloni regjimin e insulines. Insulina duhet mbajtur ne canten e dores, mund te ngrije nese futet me valixhet e medha. Insulina duhet te jete ne pakon origjinale dhe e lehte per tu identifikuar.
7
Udhetimi per te Semuret
Gjithmone mbaj receten ose nje leter plotesuese nga mjeku per te evituar vonesat gjate kontrolleve te sigurise ne aeroporte.
Shpresojme qe keto keshilla informative nga DBMI ti sherbejne lexuesit tone; duke stresuar se ato nuk jane komprehensive; informacionin me te plote do e merrni nga kompania e udhetimit; lejen fillestare per sigurine e merrni vetem nga mjeku juaj.
Doctor on Board Ne 2013 New England Journal of Medicine boton nje shkrim qe tregonte, se gjate nje viti ne te gjithe boten ndodhin 44.000 urgjenca mjekesore ne fluturime. Shancet jane te ulta per nje urgjence 16:1.000.000 pasengjere por sot kemi 2. 750.000.000 individe qe udhetojne cdo vit keshtu qe shancet rriten. Shkencetaret e Qendres Mjekesore ne Univesitetin e Pittsburgh, pasi analizuan rekordet e gati 3 viteve, llogariten se shanci per nje urgjence ne ajer eshte 1: 640 fluturime. Prandaj cdo doktor duhet te jete i pergatitur te ofroje ndihmen dhe ekspertize ne tij. Statistikat treguan se ne 75% te ketyre rasteve, personeli i avionit kishte kerkuar e marre asistence nga infermiere, paramedike (te ambulances) dhe doktore; ne 50% te raste, 48 % e pergjigjeve ishin dhene nga mjeket.
8
DR. BESI
Duhet thene se thirrja: A ka mjeke mes nesh? â&#x20AC;&#x201C; eshte praktike ne cdo vend te botes dhe njerezit e perdorin ne te gjitha format e transportit; ne autobuza, trena dhe anije. Anijet e medha per pushime (cruise ships) dhe ato trans-atlantike kane Medical Officer onboard, dhe ne disa raste jane te mirepajisura me teknologji dhe personel. Megjitheate, cdo here del nevoja per te kerkuar nje mjek.
Kur dhe sa ndodhin? Mund te ndodhin ne cdo kohe. Me zhvillimin e industrise se udhetimit, uljet e kostove dhe levizjet masive ne fshatin tone global; udhetimet e gjata dhe shume njerez me jetegjatesi te konsiderueshme; nje urgjence mjeksore ka potencialin ne ndodhe ne â&#x20AC;&#x2DC;udhetimin-tjeterâ&#x20AC;&#x2122; Si veprojne mjeket? Zakonisht, ata ofrojne ndihme. Ka dhe raste kur kane probleme personale, diku per te shkuar e nuk duan te vonohen ose mendojne se do pergjigjet nje mjek tjeter, qe mund te jete ne udhetim me ta. Nje nga mendimet kryesore eshte frika nga konsekuencat ligjore; se neser pacienti apo familja e tij mund ti hedhe ne gjyq. Per kete ju sqarojme, duke kuotuar Aktin A 9
Udhetimi per te Semuret
Fluturimeve Ajrore te Amerikes ne vitin 1998, qe thote: â&#x20AC;&#x153;nje individ nuk do jete pergjegjes per demtimet ne cdo veprim te sjelle para gjyqeve Federale apo Shteterore, qe kane ardhur si rezultat i mangesive te individt duke dhene ose duke tentuar te ofroje asistence ne rastet e urgjencave mjeksore ne ajer, pervecse kur individi duke dhene asistence, eshte fajtor per neglizhence ose gabimet me dashjeâ&#x20AC;? Sic dhe ne kemi shpjeguar me se nje here Ligjin e Samaritanit te Mire, sot shtetet kane legjislacione qe mbrojne ndihmuesit, kur plotesohen 3 kritere:
Si duhet te veproni ju? Pervec atyre qe diskutuam me siper, shume mjeke mendojne se nuk kane tranjim adekuat ne ndihmen e pare, ose ne ate specialitet qe mund te paraqitet urgjenca, nje mjek i familjes mendon se infarkti nuk eshte fusha e tij dhe nje pediater mundohet ti shmanget problemeve me te rritur. Ne nje fare mase kjo eshte e natyrshme, por mjeket duhet ta dijne se nuk jane vetem. Ne moment qe nje avion deklaron urgjence mjekesore ai lidhet me token, ne cdo vend mbi te cilin po fluturon. Sherbimet e urgjences te atij vendi, kane detyrime nderkombetare ti pergjigjen me mundesite optimale te tyre, mjeku me ane te personelit te avionit, ose direkt merr instruktione nga Toka, si duhet vepruar.
10
DR. BESI
Kompanite e medha ajrore kane dhe kontrata me kompani private, ku eksperti keshillon per aksionet e metjeshme, nje individ me tranjim mjekesor e ka me te lehte ti ndjeke ato se nje individ i zakonshem. Cfare duhet te prese pasengjeri dhe mjeku ne avion? Ligjet e aviacionit kerkoje qe personeli ne udhetim te kete njohuri te ndihmes se I-re, CPR dhe te dine perdorimin e defibrilatoreve. Si dhe shumica e linjave ajrore kane dy kuti te ndihmes se shpejte: (1) kutine bazike per plagosjet, dhe (2) kutine per urgjencat e tjera.
Rregullat
stipulojne
sfigmomanometer
qe
(aparat
aty
duhet
tensioni)
te nje
perfshihen: stetoskop,
nje tubin
orofaringeal per te hapur/mbajtur hapur rruget e frymemarrjes, pompen vete-fryrese me maska te madhesive te ndryshme, serume, maske per CPR, alkohol, leukoplast, garza, gershere, doreza sterile, shiringa e age, tableta analgjezikesh e antihistaminike, atropine, aspirine, bronkodilatatore, dekstroze per injeksion, lidokaine dhe epinefrine (shiringa adrenaline) tableta nitroglicerine, dhe te gjitha keto kane nje manual me instruksione te qarta perdorimi.
Kutia e Ndihmes se Shpejte ne Avion - DBMI
11
Udhetimi per te Semuret
Implikimet etike dhe morale. Nje mjek gjithmone e ka mundesine te ofroje dicka nga pervoja dhe dija e tij ne cdo rast urgjence, duke nisur nga me baziket dhe keshilluar kunder veprimeve te demshme te cilat te tjeret nuk i kuptojne dhe deri ne venien e viktimes ne pozicionin e sigurise, nje akt i thjeshte me 3 hapa. Nje infermier, farmacist, dentist apo veteriner, ka me shume tranjim se nje njeri i zakonshem; megjithese kjo nuk do te thote se priten mrekullira prej tyre. Ne shume raste kontakti me token i udhezon direkt e live se si te veprojne. Veprimi qe do ndermare cdo doktor pasi degjohet thirrja: Any Doctors on Board, ngelet prerogative e tij individuale; une do keshilloja vetem ate qe do kisha bere vete!
Ne stats nga Universiteti i Pittsburgh shenjat kryesore ne urgjencat ajrore ishin: â&#x20AC;˘ 37.4% marrje mendsh ose te fiket â&#x20AC;˘ 12.1 % probleme te sistemit respirator. â&#x20AC;˘ 9.5% te perzier dhe te vjella
12
DR. BESI
• Vetem 7% e fluturimeve jane ndikuar - avioni ndryshon kurs ose ben ulje urgjente - bazuar ne nje semundje.
Shenim; ne titull e dhame ne menyre te shkurtuar, lexuesi mund ta marre ne deftore “indikative” si pohim: Po Ka Doktore ketu. Realisht, ju mund ta degjoni ne kete forme: “If there's a doctor on board, please ring your call button! Referenca 1.
Peterson DC, Martin-Gill C, Guyette FX, et al. Outcomes of medical emergencies on commercial airline flights. N Engl J Med. 2013.
2.
13
Udhetimi per te Semuret
14
DR. BESI
15
Udhetimi per te Semuret
16
DR. BESI
17
Udhetimi per te Semuret
18
DR. BESI
Rekomandojme te blini Insurance Mjeksore pasi shpenzimet e mjekimit dhe kostoja e ri-kthimit tuaj ne vendin e origines mund te dalin shume te shtrenjta. Kjo behet gjate blerjes se biletes ose me agjensi te specializuara ne Siguracionin Shendetsor. Dr. Besi
19
Udhetimi per te Semuret Dr. Besi eshte rezident ne Londer, Anetar i Shoqates Mbreterore te Mjeksise, me interesa per shkencen e mjekesine, historine e filozofine, sociale dhe fushat humane. http://doctorbesimedicalinformation.blogspot.co.uk Londer 12. Mars 2015
20