འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སློབ་དེབ།

བྱང་འཁྱགས་རོམ་རྒྱ་མཚོ། སྤྱི་ཚོག

ོ ་དེབ། སླབ

ན་རིག་ ས་ཚ

བྱང་ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

ལྷོ་ཨ་མེ་རི་ཁ། ལྷོ་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

བྱང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

བྱང་ཨ་མེ་རི་ཁ།

ཡུ་རོབ།

ཕྱི་ལོ་༢༠༡༠ ལོར་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་གཞི་རིམ་བར་མའི་

བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་གྱི་དགོངས་དོན་བཞིན་སྒྱུར་སྒྲིག་བྱས།

ཨེ་ཤི་ཡ།

བྱང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

སྤྱི ་ ཚོ ག ས་ཚན་རི ག ་།

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ།

ལྷོ་ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

ལྷོ་སྣེ་གླིང་ཆེན།

འཛམ་གླིང་གི་ས་དབྱིབས་ཀྱི་ས་ཁྲ།

རྒྱ་གར་རྒྱ་མཚོ།

འཛིན་རིམ་བདུན་པ་། ཨོ་སྟྲི་ལི་ཡ།

ལྷོ་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ནས་སྒྱུར་སྒྲིག་དང་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས།

༄༅། ། འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སློབ་དེབ།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

ཕྱི་ལོ་༢༠༡༠

ལོར་བཀའ་ཤག་གིས་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞི་རིམ་

བར་མའི་བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་གྱི་དགོངས་དོན་བཞིན་རྩོམ་སྒྲིག་དང་དཔར་འགྲེམས་བྱས།

རྩོམ་སྒྲིག་ཐེངས་དང་པོ།

ཕྱི་ལོ་༢༠༡༣ ཟླ་དང་པོ། དཔར་ཐེངས་དང་པོ།

First edition January 2013 First printing 1000 Copies

དཔར་གྲངས་ ༡༠༠༠།

ISBN Printed and Distributed by: Sherig Parkhang/ TCRPC R-28, Ramesh Park Laxmi Nagar New Delhi-110092 Ph.: 2245 3672 Telefax: 2245 5634

© Department of Education, CTA

རྩོམ་སྒྲིག་འགན་འཁུར་བ། རྩོམ་སྒྲིག་པ། ཞུ་དག་པ།

དེབ་གཟུགས་ཇུས་འགོད།

དྲུང་འཕར་བཀྲ་ཤིས་དོན་གྲུབ།

བསོད་ནམས་བཟང་པོ། བུ ་སྐྱབས། འཇམ་དབྱངས།

བསོད་ནམས་བཟང་པོ། བུ ་སྐྱབས།

སློབ་དེབ་བསྐྱར་ཞིབ་དང་གཏན་འབེབས་ཚོགས་ཆུང་། བཀྲ་ཤ ིས་དོན་གྲུབ།

ངག་དབང་ཚེ་བརྟན།

བསྟན་འཛིན་མཚོ་མོ། ཀུན་བཟང་ལྷ་མོ།

བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཚེ་རིང་གཡུ་སྒྲོན།

ཤེས་ཡོན་ལྷན་ཚོགས།

སུ་ཇ་བོད་ཁྱིམ།

རཱ་ཇ་པུར་བོད་ཁྱིམ།

སྤོན་ཊ་གཏན་སློབ།

དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭ།

ཅོན་ཏ་ར་སཾ་བྷོ་ཊ།

སློབ་དེབ་འདི་ཤ ེས་རིག་དྲ་རྒྱ་ www.sherig.org/www.tcewf.org ནས་ལྟ་ཀློག་བྱེད་ཐུབ།

Special Acknowledgement

Funding for this project is raised by Danish International Assistance (DANIDA) through Centre for International Cooperation & Education (CICED), Copenhagen, Denmark.

ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ Department OF EDUCATION Central Tibetan administration Of his holiness the Dalai lama

ཆེད་བརྗོད།

Cable Phone

Fax E-mail Web

: SHERIG : 01892-222572 01892-222721 : 01892-223481 : education@tibet.net : www.sherig.org

GANGCHEN KYISHONG DHARAMSHALA -176215 DISTT.KANGRA,H.P INDIA

༄༅། །བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་བཅའ་ཁྲིམས་རིན་པོ་ཆེའི་དགོངས་དོན་སྤྱི་དང། ཁྱད་པར་ཕྱི་ལོ་༢༠༠༤ ཟླ་༩ པའི་ནང་བོད་མི་མང་ སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ནས་ཁྲིམས་གཞིའི་ངོ་བོའ་ི ཐོག་སྤྱི་མོས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞི་རིམ་ ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་འབྲུ་དོན་བཞིན། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞི་རིམ་སློབ་གྲྭ་ཁག་གི་ཤེས་ཡོན་སློབ་སྟོན་གྱི་སྤུས་ཚད་གོང་ མཐོར་གཏོང་བ་དང་ཆབས་ཅིག སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་བརྒྱུད་ལམ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུ་ནི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞི་རྩའི་འོས་འགན་ ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གཞུང་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་ཐབས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཀྱང་ ཡིན་གཤིས། སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་མ་འོངས་མངོན་གཟིགས་ཀྱི་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་འོག་བོད་མི་ རྣམས་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་བའི༌ཐོག་མའི་དུས་རིམ་ནས་བཟུང། རང་གི་ཐུན་མིན་རིག་གཞུང་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་ཡོང་ཐབས་ སླད་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་སློབ་སྤེལ་བྱེད་པ་དང༌། ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པའི་སྨད་ ཙམ་ནས་གཞི་རིམ་འོག་མ་ནས་རིམ་གྱིས་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་བརྒྱུད་ལམ་བོད་སྐད་ཐོག་སྒྱུར་འགོ་བཙུགས༌ཏེ། ཕྱི་ལོ་༢༠༠༠ ལོར་སྔོན་ འགྲོ་ནས་གཞི་རིམ་འོག་མ་བར་གྱི་སློབ་ཚན་ཡོངས་རྫོགས་བོད་སྐད་ཐོག་ཕབ་སྒྱུར་དང་འབྲེལ་སློབ་ཁྲིད་ལག་བསྟར་ཐུབ་པ་བྱུང་ བ་ནི། འཛམ་གླིང་གི་བཙན་བྱོལ་བ༌མང་པོའ་ི གནས་སྟངས་ལ་ལྟོས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ངོ་མཚར་ཅན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཆོག འོན་ཀྱང། ཧ་ཅང་ཉག་ཕྲ་བའི་བོད་ཀྱི་ཛ་དྲག་གནས་སྟངས་ལ་ལྟོས་ཚེ་གྲུབ་འབྲས་དེ་ཙམ་གྱིས་འགྲིགས་འཐུས་མེད་པ་དང། དེང་གོ་ལ་ གཅིག་གྱུར་ཅན་དང། བརྡ་འཕྲིན་སྣ་མང་ཅན། འབྲེལ་གཏུགས༌གྲངས་མང་ཅན། འབྲེལ་བ་རྙོག་འཛིང་ཅན། དཔལ་འབྱོར་ཚོང་ ལས་ཅན་སོགས་འཛམ་གླིང་གི་འཕེལ་འགྲོས་ཐོག རྒྱ་ནག་གི་གདུག་རྩུབ་དབང་སྒྱུར་འོག་བོད་མིའི་ཐུན་མིན་རིག་གཞུང་ངོས་ འཛིན་ཉམས་རྒུད་ཚབས་ཆེར་སོང་། ཤི་མ་གསོན་གྱི་གནས་སུ་གྱར་ཡོད་པ་ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་བཞིན། མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ དང་རིག་གཞུང་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་བྱ་བའི་ཐབས་ལམ་ཉག་གཅིག་ནི། མི་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དེང་རབས་ཅན་དུ་ བསྒྱུར་བ་དང་དུས་མཚུངས། དེང་རབས་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་རིག་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཅན་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུ༌གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱ་རྒྱུ་ མ་གཏོགས། དེ་གཉིས་ལས་གཞན་པའི་ཐབས་ལམ་གང་ཡང་མེད་པ་གསལ་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན།

དེར་བརྟེན། གཞི་རིམ་སློབ་གྲྭའི་སློབ་ཚན་བོད་སྒྱུར་གྱི་ལས་གཞི་འདི་ནི། བོད་ཀྱི་མ་འོངས་མདུན་ལམ་དང་འབྲེལ་ལྟོས་ ཆེ་བའི་ལས་དོན་གལ་འགངས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། འདི་ག་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་གཞི་རིམ་སློབ་ཚན་བོད་སྒྱུར་གྱི་ལས་ གཞི་འདི་ཉིད་ལས་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་༢༠༠༠ ལོར་གཞི་རིམ་འོག་མའི་འཛིན་རིམ་ལྔ་པ་བར་གྱི་ཨང་ རྩིས་བོད་སྒྱུར་ཟིན་པ་དང་འབྲེལ། གཞི་རིམ་བར་མ་འཛིན་རིམ་དྲུག་པ་ནས་བརྒྱད་པ་བར་གྱི་ཚན་རིག་དང་ཨང་རྩིས་སློབ་ཚན་ བོད་སྒྱུར་བྱས་ཤིང། འདི་ལོ་ནས་བཟུང་གཞི་རིམ་གོང་མ་འཛིན་རིམ་དགུ་པ་ཡན་གྱི་སློབ་ཚན་བོད་སྒྱུར་ལས་གཞི་འགོ་འཛུགས་ བྱས་ཡོད། ཁྱད་པར་ཕྱི་ལོ་༢༠༡༠ ལོར་རང་གཞུང་བཀའ་ཤག་ནས་གཞི་རིམ་ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་དགོངས་དོན་འོག་སྔོན་འགྲོ་ ནས་གཞི་རིམ་བར་མ་བར་གྱི་བསླབ་གཞིའི་རྩ་འཛིན་བཀའ་འཁྲོལ་གཏན་འབེབས་གནང་བ་ནས་བཟུང། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ ཤེས་ཡོན་སློབ་ཁྲིད་དང་སློབ་དེབ་རྩོམ་སྒྲིག་གི་ལས་དོན་ཁག་ལ་ཁྲིམས་སྒྲིག་གི་རྩ་འཛིན་གསར་དུ་བྱུང་། ཀ༽

རྩ་འཛིན་ལམ་སྟོན་དེ་དག་གཞི་རྩར་བཟུང་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༢༠༡༡ནས་འདི་ག་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ནས་ <<འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་>>འདི་ཉིད་རྩོམ་སྒྲིག་གི་ལས་དོན་འགོ་བཙུགས་ཤིང་། སློབ་དེབ་ཀྱི་ ནང་དོན་དང་ཁྱབ་ཚད་རང་རེའི་བོད་ཕྲུག་རྣམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་དགོས་མཁོར་འཚམ་པ་ཡོང་ཆེད། <<གཞི་རིམ་བར་མའི་ བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་>>གྱི་དགོངས་དོན་བཞིན། ས་ཁམས་དང་སྲིད་དོན་ཚན་རིག་ལ་བརྒྱ་ཆ་༤༠ དང་། འཛམ་གླིང་དང་རྒྱ་གར་ གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་བརྒྱ་ཆ་༣༠། བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་བརྒྱ་ཆ་༣༠ བཅས་ཀྱི་གཏན་འབེབས་གཞིར་བཟུང་རྒྱས་ བསྡུས་རན་པ་ཞིག་ཡོང་བའི་འབད་བརྩོན་བྱས་ཡོད།

སློབ་དེབ་འདི་རྩོམ་སྒྱུར་སྐབས་རྒྱ་གར་དབུས་ཤེས་ཡོན་ཉམས་ཞིབ་དང་སྦྱོང་བརྡར་ལྟེ་གནས་(NCERT)ཀྱིས་བཏོན་ པའི་འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་ས་ཁམས་དང་། ལོ་རྒྱུས། སྲིད་དོན་ཚན་རིག་བཅས་ཀྱི་སློབ་དེབ་དང་། ཉེ་ཆར་བོད་ནས་ཐོན་པའི་ སྤྱི་ཚན་སློབ་དེབ་ཁག ཨེན་ཀར་ཊ་(ENCARTA)ཞེས་པའི་འཛམ་གླིང་ཤེས་བྱ་ཀུན་བཏུས༌སོགས་གཞི༌རྩར་བཟུང་སྟེ་བསྒྲིགས་ ཤིང་། སྔ་ཕྱིར་གཞི་རིམ་བར་མའི་སྤྱི་ཚན་དགེ་རྒན་ཁག་དང་ལྷན་སྦྱངས་བཤད་དང་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་མ་ཟད། ཤེས་རིག་ལས་ ཁུངས་ནས་བསྐོ་འཛུགས་གནང་བའི་གཞི་རིམ་བར་མའི་སྤྱི་ཚན་སློབ་དེབ་ལམ་སྟོན་ཚོགས་ཆུང་གིས་མཐའ་མའི་བསྐྱར་ཞིབ་ དང་སྦྲགས་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད།

སློབ་དེབ་ནང་བཀོད་པའི་དཔེ་རིས་དང་ས་ཁྲ་ཕལ་ཆེ་བ་འབྲེལ་ཡོད་ནས་ཆོག་མཆན་ཐོབ་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་ཞིང་། བོད་ ཀྱི་ས་ཁྲ་ཁག་ནི་དྲིལ་བསྒྲགས་ལས་ཁུངས་ནས་འདོན་སྤེལ་གནང་བ་ཁག་ཡིན། དེང་གི་ཆར་བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་འཕྲུལ་རིག་ དང་ཚན་རིག་སྐོར་གྱི་དེབ་རིགས་གང་འཚམ་ཞིག་ཐོན་བཞིན་ཡོད་མོད། སློབ་དེབ་ཁག་དང༌ཡིག་ཆ། ཚགས་དེབ། ཚིག་མཛོད་ སོགས་སུ་བརྡ་ཆད་གཅིག་གྱུར་མེད་པ་འདི་ནི་ད་ལྟའི་ཆར་གཡོལ་ཐབས་མེད་པའི་དཀའ་ངལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པས། སློབ་དེབ་ ནང་བཀོད་པའི་ཐ་སྙད་ཁག་ཅིག་ལ་སྐབས་འགར་རང་ངོས་ནས་མོས་མཐུན་དེ་ཙམ་ཞུ་དཀའ་ནའང། བརྡ་ཆད་གཅིག་གྱུར་ཡོང་ རྒྱུ་གལ་འགངས་ཆེ་བར་བརྟེན། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཐ་སྙད་གཏན་འབེབས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་ཐ་སྙད་ ཁག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱ་རྒྱུ་གཙོ་བཟུང་བྱས་ཡོད།

སློབ་དེབ་ཀྱི་ནང་དོན་ཆ་ནས་ས་ཁམས་རིག་པ་དང་། རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། བོད་གནས་ངོ་སྤྲོད། བཙན་བྱོལ་ བོད་མིའི་གནས་སྟངས་ངོ་སྤྲོད་བཅས་སྡེ་ཚན་ལྔར་དབྱེ་ཞིང་། སློབ་ཚན་སོ་སོའ་ི མཇུག་ཏུ་རྒྱས་བསྡུས་འཚམས་པའི་སྦྱོང་ཚན་དང་ བྱེད་སྒོ་ཁག་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད་པ་མ་ཟད། སློབ་ཚན་ནང་སྤྱད་པའི་ཐ་སྙད་གསར་པ་ཁག་ཨིན་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱིས་འབྲེལ་ཡོད་སློབ་ ཚན་སོ་སོའ་ི མཇུག་ཏུ་བཀོད་ཡོད།

ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་འོག་ཐོན་པའི་གཞི་རིམ་བར་མའི་སྤྱི་ཚན་སློབ་དེབ་འདི་ཉིད་རང་རེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་ཐོག་མ་ཡིན་ གཤིས། སློབ་དེབ་ཀྱི་ནང་དོན་དང་བཀོད་ཇུས། ཁྱད་པར་བོད་མི་རང་ལ་མཁོ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་གི་ཆ་ཤས་སོགས་གང་ཅིའི་ཆ་ ནས་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་ཡོངས་ཁྱབ་དགོངས་ཞིབ་ཀྱིས་ད་དུང་ཡང་ལེགས་བཅོས་དང་ཡར་རྒྱས་གཏོང་དགོས་པའི་ཆ་གང་མང་ཡོད་པ་ སྨོས་མ་དགོས་པས། རྒྱ་ཆེའི་དོན་གཉེར་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་ཡིག་ངག་གཉིས་ཐོག་ནས་དགོངས་འཆར་ལྷུག་སྩོལ་གནང་བར་དགའ་བསུ་ ཞུ། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ནས། བོད་རྒྱལ་ལོ་༢༡༣༩ ཕྱི་ལོ་༢༠༡༢ ཟླ་༡༢ ཚེས་༣ ཉིན་བཞུགས་སྒར་དྷ་རམ་ས་ལར་བྲིས།

ཁ༽

དཀར་ཆག ཆེད་བརྗོད། ................................................................................................................................ཀ

ས་ཁམས་རིག་པ།

སློབ་ཚན་དང་པོ། སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ། ............................................................................................. ༢ སློབ་ཚན་གཉིས་པ། འགྱུར་ལྡོག་ལྡན་པའི་སའི་གོ..................................................................................... ་ལ། ༩ སློབ་ཚན་གསུམ་པ། ཐོན་ཁུངས། ..................................................................................................... ༡༦ སློབ་ཚན་བཞི་པ། གཏེར་རྫས་དང་ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས། ..................................................................... ༢༣

སློབ་ཚན་ལྔ་པ། བཟོ་གྲྭ .................................................................................................................. ༤༢ སློབ་ཚན་དྲུག་པ། མིའི་ཐོན་ཁུངས། ................................................................................................... ༥༣ སློབ་ཚན་བདུན་པ། བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད་དང་གཙང་པོ།.................................................................................. ༦༤

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས།

སློབ་ཚན་དང་པོ། བཙན་པོའ ི་རྒྱལ་རབས་དང་མངའ་ཐང་། ........................................................................ ༧༦

སློབ་ཚན་གཉིས་པ། བཙན་པོའ ི་སྐབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྣམ་པ།..................................................................... ༨༦ སློབ་ཚན་གསུམ་པ། བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས། ................................................................................... ༩༡

རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས། སློབ་ཚན་དང་པོ། དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་པོ། ........................................................................................... ༩༦

སློབ་ཚན་གཉིས་པ། མུགལ་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁམས།............................................................................... ༡༠༥

བོད་གནས་ངོ་སྤྲོད། སློབ་ཚན་དང་པོ། བཙན་འཛུལ་གྱི་སྔ་རྗེས། .......................................................................................... ༡༡༤ སློབ་ཚན་གཉིས་པ། དཀའ་སྡུག་གི་ལོ་ཟླ། .......................................................................................... ༡༡༩

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གནས་སྟངས་ངོ་སྤྲོད། སློབ་ཚན་དང་པོ། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གྲོས་ཚོགས། .......................................................................... ༡༢༤

སློབ་ཚན་གཉིས་པ། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་གནས་བབ། ............................................................ ༡༢༧

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

1

ས་ཁམས་རིག་པ།

སློབ་ཚན་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཁག་ཅིག

ཁྱེད་ཀྱིས་སའི་གོ་ལའི་ཕྱི་ནང་གི་རྣམ་པ་ལ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་གི་ཡོད་པ་ཤེས་སམ། ཁྱེད་རང་སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་ཏུ་ཅི་ཞིག་ཡོད་ཤེས་འདོད་དང་ཡ་མཚན་སྐྱེས་མྱོང་ཡོད་དམ། ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་སའི་གོ་ལ་འདི་ཅི་ཞིག་གིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ། ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་ཅི་ཞིག་ལ་ཐོན་ཁུངས་ཟེར་རམ།

ད་བར་མིའི་རིགས་ཀྱིས་ཐོན་ཁུངས་ངོས་འཛིན་བྱེད་སྟངས་དང་དབྱེ་བ་འབྱེད་སྟངས་ཅི་འདྲ་ཡིན་ནམ། ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་ཅི་ཞིག་ལ་གཏེར་རྫས་ཟེར་རམ།

གཏེར་རྫས་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་གཞན་དག་ཇི་བཞིན་བོད་དུ་གཏེར་རྫས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཡོད་དམ། ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་ཅི་ཞིག་ལ་ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་ཟེར་རམ།

དྲོ་བའི་ཉི་མ་དང་། བསིལ་བའི་རླུང་བུ། བཞུར་བའི་གཙང་པོ། འཁྱིལ་བའི་རྒྱ་མཚོ་སོགས་ ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་དོན་ཅི་ཡིན་ནམ།

བཟོ་གྲྭ་རིགས་སྣ་ཚོགས་དར་བ་དེ་ནི་འུ་ཅག་གི་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་སྐོང་བའི་མཐུན་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ ཞིག་ཏུ་གྱུར་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་ཅི་ཞིག་ལ་གཞིགས་ཏེ་བཟོ་གྲྭའི་རྣམ་གྲངས་འབྱེད་ཀྱི་ཡོད་དམ།

ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་ན་མིའི་རིགས་ནི་ཐོན་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དོན་གང་ཡིན་ནམ། རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ “མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་གྱི་དཔེ་རིས” ལས་གནད་དོན་གང་ཞིག་དཔོག་ཐུབ་བམ།

བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད་གཙོ་བོ་གང་དག་ཡིན་ནམ། དེ་དག་གིས་བོད་ཀྱི་ས་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་ལ་ཐུན་མོང་ མིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཅི་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད།

བོད་ཡུལ་ལ་ “ཨེ་ཤི་ཡའི་ཆུ་མཛོད” ཟེར་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

1

2

སློབ་ཚན་དང་པོ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ།

མི འི ་ རི ག ས་ཀྱི ས ་ཁྱི མ ་གཞི ་ བཅའ་སའི ་ གོ ་ ལ་འདི ་ ནི ་ འགྱུར་ལྡོག་གི་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་གཟའ་ཞིག་ཡིན། དེའི་ཕྱི་ངོས་དང་ ནང་རོལ་ལ་དུས་དང་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་གི་ཡོད། ཁྱེད་ ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ། ཀྱིས་སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་དུ་ཅི་ཞིག་ཡོད་དམ་སྙམ་གྱིན་ཡ་མཚན་སྐྱེས་ ཀ༽ འཛམ་གླིང་དུ་གཏེར་ མྱོང་ངམ། དོན་དངོས་སུ་སའི་གོ་ལ་འདི་ཅི་ཞིག་གིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ། ཁ་སྔོ ག ་འདོ ན ་ཆེ ད ་བརྐོ ས ་

པའི་ས་དོང་ཟབ་ཤོས་ནི་ལྷོ་ སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ། (Interior of The Earth) ཨ་ཧྥེ ་ རི ་ ཁའི ་ ནང་ཡོ ད ་པ་

ཙོ ང ་རྡོ ག ་ཅི ག ་ལྟར་སའི ་ གོ ་ ལ་ནི ་ ཕྱི ་ཤུན་དང་ནང་ཤུན་གྱི ་ དང་། དེའི་ཟབ་ཚད་ལ་ཀི་ བརྩེགས་རིམ་མང་པོས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན། སའི་གོ་ལའི་ཕྱི་ངོས་ཀྱི་ཤུན་པ་ ལོ་མི་ཊར་4ཙམ་ཡོད། སྣུམ་ གྱི ་ ཐོ ན ་ཁུངས་འཚོ ལ ་ཆེ ད ་ ཐོག་མ་དེ་ལ་ས་ཤུན་(Crust)ཟེར། དེ་ནི་ས་ཤུན་གྱི་བརྩེགས་རིམ་ཚང་མའི་ འཛུགས་སྐྲུན་བཟོ ་ ལས་པ་ ནང་གི་སྲབ་ཤོས་ཡིན། སྐམ་སའི་ཁུལ་དུ་དེའི་མཐུག་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ཚོ ས ་ཟབ་ཚད་ལ་ཀི ་ ལོ ་ མི ་ 35ཙམ་ཡོད་པ་དང། རྒྱ་ ས་ཤུན། ཊར་6ཡོད་པའི་ས་ཁུང་ཞིག་ མཚོ འི ་ གཏི ང ་གི ་ ས་ངོ ས ་ བརྐོས་ཡོད། ས་ཡོལ། ནས་འཇལ་ཚེ། དེའི་ ཁ༽སའི ་ གོ ་ ལའི ་ ནང་རོ ལ ་ ས་སྙིང་། མཐུག་ཚད་ལ་ཀི་ལོ ་ མི་ གྱི ་ དཀྱི ལ ་དབུས་སུ་སླེ བ ས་ པར་མཚོ་གཏིང་གི་ས་ངོས་ ཊར་5ལས་མེད། ནས་ཟབ་ཚད་ལ་ཀི ་ ལོ ་ མི ་

སྐམ་ས་འགྲུབ་བྱེད་ ཊར་6000ཡོ ད ་པའི ་ ས་བྲུ་ གཏེ ར ་རྫས་ཀྱི ་ རྒྱུ་ཆ་གཙོ ་ དགོས། དཔེ་རིས། ༡.༡: སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ། བོ་ནི། མེ་རྡོ་སི་ལི་ཁ་(Silica) དང་ཧ་ཡང་གི ་ གཡའ་ རྫ ས ་ ( A l u m i n a ) ག ཉི ས ་ སྐམ་ས། རྒྱ་མཚོ། སྐམ་སའི་ས་ཤུན། ཡིན། དུས་རྒྱུན་ཨིན་ཡིག་ རྒྱ་མཚོའི་གཏིང་གི་ས་ཤུན། ནང་དེ་གཉིས་ཀྱི་བསྡུས་ མིང་དུ་སཱིལ་ (sial) ཞེས་ འབྲི། དེ་བཞིན་རྒྱ་མཚོའི་ གཏི ང ་གི ་ ས་ཤུན་ནི ་ སི ་ ལི་ཁ་དང་དཀར་གཡའ་ དཔེ་རིས། ༡.༢: སྐམ་སའི་ས་ཤུན་དང་མཚོ་གཏིང་གི་ས་ཤུན། (Magnesium) ཡིས་གྲུབ་

2

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

3

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

པ་ཡིན་ལ། དེ་གཉིས་ཀྱི་བསྡུས་མིང་ལ་སི་མཱ་(sima)ཞེས་འབྲི། ས་ཤུན་གྱི་ འོག་ཏུ་ས་ཡོལ་(Mantle)ཡོད། དེའི་མཐུག་ཚད་ནི་ཀི་ལོ་མི་ཊར་2900 ཀ༽ ས་ཤུན་གྱིས་སའི་གོ་ ཡིན། ལའི ་ གྲུབ་ཆ་སྤྱི འི ་ བརྒྱ་ཆ་ 0.5ཟིན་པ་དང་། ས་ཡོལ་

སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་ཕྱེད་ཚངས་ཐིག་ལ་ཀི་ གྱིས་བརྒྱ་ཆ་16ཟིན། ས་ ལོ་མི་ཊར་3500ཡོད་པའི་ས་སྙིང་(Core)ཡོད། ས་སྙིང་ནི་གཤའ་དཀར་ སྙི ང ་གི ས ་བརྒྱ་ཆ་83ཟི ན ་ (Nickel)དང་ལྕགས་(Iron)ཀྱིས་གྲུབ་ཡོད་ལ། སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་ ཡོད། དཀྱིལ་དབུས་སུ་དྲོད་ཚད་(Temperature)དང་གནོན་ཤུགས་(Pressure) ཁ ༽ ས འི ་ གོ ་ ལ འི ་ ཕྱེ ད ་ ཀྱི་ཚད་ཧ་ཅང་མཐོ། ཚངས་ཐིག་ལ་ཀི་ལོ ་ མི་ ཊར་6371ཡོད།

བྲག་རྡོ་དང་གཏེར་རྫས། (Rocks and Minerals)

སའི་གོ་ལའི་ས་ཤུན་ནི་བྲག་རྡོ་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་གྲུབ་པ། ས་ ཤུན་གྲུབ་པའི་རང་བྱུང་གཏེར་རྫས་རིགས་ཅི་འདྲ་ཞིག་ཡིན་ཡང་དེར་བྲག་རྡོ་(Rock)ཟེར། བྲག་རྡོ་ལ་མདོག་ དང་། ཆེ་ཆུང་། སྤུས་ཚད་སོགས་ཀྱི་ཆ་ནས་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད།

བྲག་རྡོ་ལ་སྤྱིའི་ཆ་ནས་དབྱེ་བ་གཙོ་བོ་གསུམ་ཡོད་དེ། མེ་རྡོ་(Igneous Rocks)དང་། ཟེགས་རྡོ་(Sedimentary Rocks)། གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་(Metamorphic Rocks)བཅས་ཡིན།

ཚ་དྲོད་ཇེ་དམའ་རུ་སོང་སྟེ་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་(Molten Magma)དཀག་ནས་མཁྲེགས་པོར་གྱུར་པ་ལ་ མེ་རྡོ་ཟེར། མེ་རྡོ་ལ་བྲག་རྡོ་གཙོ་བོའང་(Primary Rocks)ཟེར། དེར་དབྱེ་ན་ས་སྟེང་མེ་རྡོ་(Extrusive Igneous Rocks)

ཚིག་

གནད་

ཚིག་ གནད་

རྩི་ཤིང་རྙིད་པ་དང་སེམས་ཅན་ཤི་ བའི​ི ་ ཕུང་པོ འ ་ི ལྷག་རོ ་ རྣམས་བྲག་རྡོ​ོ འ ་ི ཕྱི ་ཤུ ན ་ ན ང ་ བ ཏུ མ ས ་ ཏེ ་ རི མ ་ བ ཞི ན ་ སྲ ་ ཞི ང ་ མ ཁྲེ ག ས ་ པ འི ་ རྡོ ་ ཡི ་ ངོ ་ བོ ར ་ འ གྱུ ར ་ གྱི ་ ཡོ ད ་ པ ་ ལ ་ འ གྱུ ར ་ རྡོ ་ ཟེ ར །

འགྱུར་རྡོ།

3

མཆན་

འགྲེལ། མཆན་

འགྲེལ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

4

དང་ས་འོག་མེ་རྡོ་(Intrusive Igneous Rocks)གཉིས་ཡོད།

ཁྱེད་ཀྱིས་མེ་རི་འབར་བའི་ཁྲོད་ནས་ཐོན་པའི་མེ་ཞུན་(Lava)ལ་བསམ་བློ་ཐོངས་དང་། དོན་དངོས་སུ་ མེ་ཞུན་ནི་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་(Molten Magma)ས་གཏིང་ནས་ས་ཁར་འཕྱུར་ཡོང་བ་ཡིན། མེ་ཞུན་ས་ཁར་ཐོན་ རྗེས་མི་རིང་བར་དཀག་སྟེ་མཁྲེགས་པོ་ཆགས་ནས་བྲག་རྡོར་འགྱུར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། ས་ཁར་ཆགས་པའི་བྲག་ རྡོ་འདིའི་རིགས་ལ་ས་སྟེང་མེ་རྡོ་ཟེར། ས་སྟེང་མེ་རྡོ་ནི་རྡོ་ཧ་ཅང་ཞིབ་སྟེ། དཔེར་ན། མེ་རྡོ་ནག་པོའམ་ཀ་མ་ རུ་ནག་པོ་ལྟ་བུ་རེད། རྒྱ་གར་གྱི་ཌེ་ཁན་མཐོ་སྒང་(Deccan Plateau)ནི་མེ་རྡོ་ནག་པོས་གྲུབ་པའི་མཐོ་སྒང་ཞིག་ ཡིན། སྐབས་འགར་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་ས་ཁར་མ་ཐོན་གོང་ས་གཏིང་དུ་དཀག་སྟེ་མཁྲེགས་པོ་ཆགས་ནས་ བྲག་རྡོར་འགྱུར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། བྲག་རྡོ་འདིའི་རིགས་ལ་ས་འོག་མེ་རྡོ་ཟེར། ས་འོག་མེ་རྡོ་གྲང་མོ་ཆགས་པར་ དུས་ཡུན་ཅུང་འགོར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། དེས་རྡོ་ཧྲོག་ཆེན་པོའ་ི རིགས་གྲུབ་པ་རེད། དཔེར་ན། འཛེང་རྡོ་(Granite)ལྟ་བུ་རེད། རྡོ་དེ་རིགས་ནི་སྨན་སྣ་དང་འབྲུ་རིགས་སོགས་ཞིབ་མོར་འཐག་བྱེད་རང་འཐག་བཟོ་བར་ཡང་ སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

དཔེ་རིས། ༡.༤: ས་སྟེང་མེ་རྡོ།

དཔེ་རིས། ༡.༥: ས་འོག་མེ་རྡོ།

དཔེ་རིས། ༡.༦:གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ།

དཔེ་རིས། ༡.༧: རྡོ་གཡའ་མ།

དཔེ་རིས། ༡.༨: ཟེགས་རྡོ།

དཔེ་རིས། ༡.༩: རྡོ་ཟེགས།

དཔེ་རིས། ༡.༡༠: ཟེགས་རྡོ།

དཔེ་རིས། ༡.༣: མེ་རྡོ།

4

དཔེ་རིས། ༡.༡༡: བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

དཔེ་རིས། ༡.༡༢: རྡོ་ཀ་མ་རུ་དཀར་པོ་སྤྱད་དེ་འཛུགས་ སྐྲུན་བྱས་པའི་བང་སོ་གྲགས་ཅན་ཌཱཇ་མ་ཧཱལ། (Taj Mahal)

5

དཔེ་རིས། ༡.༡༣: བྱེ་རྡོ་དམར་པོ་སྤྱད་དེ་འཛུགས་ སྐྲུན་བྱས་པའི་བླ་མཁར་དམར་པོ། (Red Fort)

གཞ

ན་འ

གྱུར

་བྲག

་རྡོ།

སྐབས་འགར་ས་ངོས་གཟར་ས་ ནས་བྲག་རྡོ ་ རྣམས་གྲི ལ་ནས་སེ ར ་ཁ་གས་ པ་དང་། བྲག་རྡོ་ཕན་ཚུན་བརྡེགས་ནས་ འཐོར་ཏེ་རྡོ་ཧྲུག་ཏུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད། རྡོ་ཧྲུག་ གི ་ ཟེ ག ས་མ་ཆུང་ངུ་འདི འི ་ རི ག ས་ལ་རྡོ ་ མེ་རི་འབར་བ། ཟེགས་(Sediments)ཟེར། རྡོ་ཟེགས་འདི་དག་ ཆུ་དང་ལྷགས་པ་སོ ག ས་ཀྱི ས ་ཁུར་ཏེ ་ སྤུང་ མེ་ཞུན། མེ་རྡོ། གསོག་བྱེད་པ་དང་། རིམ་བཞིན་དེ་དག་ གནོ ན ་བཙི ར ་གྱི ས ་ཇེ ་ མཁྲེ ག ས་སུ་གྱུར་ཏེ ་ བྲག་རྡོའ་ི ཕྱི་ཤུན་གྲུབ། འདི་ལྟ་བུའི་བྲག་ རྡོའ་ི རིགས་ལ་ཟེགས་རྡོ་ཟེར། དཔེར་ན། བྱེ་ རྡོ་ཟེགས། ཟེགས་ཀྱིས་གྲུབ་པའི་བྱེ་རྡོ་(Sandstone)ལྟ་བུ་ ཟེགས་རྡོ། རེད། ད་དུང་སྐབས་འགར་ཟེགས་རྡོའ་ི ནང་ དུ་དེ་སྔ་གནས་དེར་སྐྱེད་འཚར་བྱུང་བའི་རྩི་ ཤིང་དང་། སྲོག་ཆགས། གཞན་ཡང་སྐྱེ་ལྡན་ དཔེ་རིས། ༡.༡༤: བྲག་རྡོའ་ི འགྱུར་རིམ། ཕྲ་མོའ་ི རིགས་ཀྱི་འགྱུར་རྡོ་(Fossil)འབྱུང་གི་ ཡོད།

དྲོད་ཚད་དང་བཙིར་ཤུགས་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་གནས་སྟངས་འོག་མེ་རྡོ་དང་ཟེགས་རྡོ་གཉིས་གཞན་ འགྱུར་བྲག་རྡོར་འགྱུར་གྱི་ཡོད། དཔེར་ན། འདམ་བག་གཡའ་མ་(Slate)ལ་འགྱུར་བ་དང་། རྡོ་ཐལ་(Limestone) གྱི་རྒྱུ་རྡོ་ཀ་མ་རུ་(Marble)ལ་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ། །

5

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

6

རྡོ་ནི་ང་ཚོར་སྤྱོད་སྒོ་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཡིན། བྲག་རྡོ་མཁྲེགས་པོའ ་ི རིགས་ནི་གཞུང་ ལམ་དང་། ཁང་བརྩེགས། ར་སྐོར་སོགས་འཛུགས་སྐྲུན་ཆེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། ད་དུང་ཁྱེད་ཀྱིས་བསམ་བློ་ཐོངས་ དང། རྡོ་ཡིས་བཟོས་པའི་རྩེད་ཆས་ཀྱང་མང་པོ་ཞིག་ཡོད། ཁྱེད་ཀྱིས་རྡོས་བཟོས་པའི་རྩེད་ཆས་ཁ་ཤས་ཀྱི་ མིང་བཤད་ཐུབ་བམ།

བྲག་རྡོ་ཞིག་རྒྱུ་རྐྱེན་མི་འདྲ་བའི་གནས་སྟངས་འོག་རྣམ་པ་གཞན་དང་གཞན་ཏུ་འགྱུར་བ་ནི། ངོ་ མཚར་ཆེ་བའི་རང་བྱུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཅིག་ཡིན། བྲག་རྡོ་ཞིག་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་བྲག་རྡོ་གཞན་ཞིག་གི་ངོ་ བོར་འགྱུར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་འདི་ལ་བྲག་རྡོའ་ི འགྱུར་རིམ་(Rock Cycle)ཟེར། ཁྱེད་ཀྱིས་གོང་དུ་སྦྱངས་པ་བཞིན། བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་དཀག་ནས་མཁྲེགས་པོར་གྱུར་ཏེ་མེ་རྡོ་གྲུབ་པ་དང་། མེ་རྡོ་གས་འཐོར་ཏུ་སོང་བའི་རྡོ་ཧྲུག་ གི་ཟེགས་མ་ཆུང་ངུ་རྣམས་སྤུང་གསོག་གིས་ཟེགས་རྡོ་གྲུབ། མེ་རྡོ་དང་ཟེགས་རྡོ་གཉིས་ཀྱང་ཚ་དྲོད་དང་ བཙིར་ཤུགས་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་འོག་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོའ་ི ངོ་བོར་འགྱུར་བ་དང་། ཚ་དྲོད་དང་བཙིར་ཤུགས་ ཆེན་པོའ་ི འོག་ཡུན་རིང་གནས་པའི་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་དེ་དག་རིམ་བཞིན་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་གི་ངོ་བོར་ འགྱུར་གྱི་ཡོད། དེ་བཞིན་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་སླར་ཡང་དཀག་སྟེ་མཁྲེགས་པོར་གྱུར་ནས་མེ་རྡོ་རུ་འགྱུར་གྱི་ ཡོད།

བྲག་རྡོ་ནི་གཏེར་རྫས་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། གཏེར་རྫས་ནི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་དང་ རྫས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ངེས་ཅན་ལྡན་པའི་རང་བྱུང་རྫས་རྒྱུ་ཞིག་ཡིན། གཏེར་རྫས་ནི་མིའི་རིགས་ལ་སྤྱོད་སྒོ་ཧ་ཅང་ཆེ་ བའི་དངོས་པོ་ཞིག་ཡིན། གཏེར་རྫས་ཁ་ཤས་འབུད་རྫས་ལ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། རྡོ་སོལ་དང་། རང་བྱུང་ རླངས་རྫས། རྡོ་སྣུམ་ལྟ་བུ་རེད། ད་དུང་གཏེར་རྫས་རིགས་ཁ་ཤས་བཟོ་གྲྭའི་ནང་དུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། ལྕགས་དང་། ཧ་ཡང་། གསེར། ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་ལྟ་བུ་སྨན་རྫས་དང་ལུད་ཀྱི་སོགས་སུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད།

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

སྦྱོང་ ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

ཀ༽ སའི་གོ་ལར་བརྩེགས་རིམ་གསུམ་ཡོད་པ་དེ་གང་དག་ཡིན་ནམ། ཁ༽ ཅི་ཞིག་ལ་བྲག་རྡོ་ཟེར། ག༽ བྲག་རྡོའ་ི དབྱེ་བ་གསུམ་གང་དག་ཡིན་ནམ། ང༽ ས་སྟེང་མེ་རྡོ་དང་ས་འོག་མེ་རྡོ་གཉིས་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ།

6

ཚན་རིག།

རྩིས་རིག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

7

ཅ༽ ཅི་ཞིག་ལ་བྲག་རྡོའ་ི འགྱུར་རིམ་ཟེར། ཆ༽ བྲག་རྡོ་ལ་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་ཅི་ཞིག་ཡོད། ཇ༽ ཅི་ཞིག་ལ་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་ཟེར།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འདེམས།

༡། བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་གིས་གྲུབ་པའི་བྲག་རྡོ་ནི།

༢། སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་ཆགས་པའི་རིམ་པ་དེ་ནི།

༣༽ གསེར་དང་། རྡོ་སྣུམ། རྡོ་སོལ་བཅས་ནི་གཤམ་དུ་འཁོད་པ་དག་ལས་གང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་

ཀ༽ མེ་རྡོ། ཁ༽ ཟེགས་རྡོ།

ཀ༽ ས་ཤུན། ཁ༽ ས་སྙིང་། ག༽ ས་ཡོལ།

སམ།

ག༽ གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ།

ཀ༽ བྲག་རྡོ། ཁ༽ གཏེར་རྫས། ག༽ འགྱུར་རྡོ།

༤༽ འགྱུར་རྡོ་ཆགས་སའི་བྲག་རྡོ་ནི།

༥། སའི་གོ་ལའི་བརྩེགས་རིམ་སྲབ་ཤོས་ནི།

ཀ༽ ཟེགས་རྡོ། ཁ༽གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ། ག༽ མེ་རྡོ།

ཀ༽ ས་ཤུན། ཁ༽ ས་ཡོལ། ག༽ ས་སྙིང་།

བོད།

༡། ས་སྙིང་།

གསུམ་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས།

༢། གཏེར་རྫས། ༣། བྲག་རྡོ།

༤། འདམ་བག ༥། སཱིལ་(Sial)

(ཀ) གཡའ་མ་ལ་འགྱུར་བ།

(ཁ) གཞུང་ལམ་དང་ཁང་བརྩེགས་འཛུགས་སྐྲུན་དུ་སྤྱོད་པ། (ག) སི་ལི་ཁ་དང་ཧ་ཡང་གི་གཡའ་རྫས་ཀྱི་བསྡུས་མིང། (ང) རྫས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ངེས་ཅན་ལྡན་པ།

(ཅ) སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་ཆགས་པའི་རིམ་པ།

7

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

8

བཞི་པ། རྒྱུ་མཚན་ཤོད།

ཀ༽ ང་ཚོ་སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་དཀྱིལ་དབུས་སུ་འགྲོ་མི་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ཁ༽ ཟེགས་རྡོ་རྣམས་རྡོ་ཟེགས་ཀྱིས་གྲུབ་ཚུལ་ཅི་འདྲ་ཡིན་ནམ། ག༽ རྡོ་ཐལ་གྱི་རྒྱུ་རྡོ་ཀ་མ་རུ་ལ་འགྱུར་ཚུལ་ཅི་འདྲ་ཡིན་ནམ།

Crust-ས་ཤུ

ན།

Alumina-ཧ

Mantle-ས

Core-ས་སྙ

གལ་ཆེའི་བརྡ ་ཆད།

Rock-བྲག་རྡ

་ཡང་གི་གཡ

འ་རྫས།

་ཡོལ།

Mineral-ག

Igneous R

ིང་།

Nickel-གཤ

Iron-ལྕགས

།

Temperatu

re-དྲོད་ཚད

Pressureགནོན་ཤུགས

Intrusive

རྡོ།

Granite-འ

Igneous

ཛེང་རྡོ།

Sediments

Sandston

Sedimenta

འ་དཀར།

-རྡོ་ཟེགས།

e-བྱེ་རྡོ།

།

།

Metamorp

Molten M

Primary R

Extrusive

ོ།

ཏེར་རྫས།

ocks-མེ་རྡོ།

ry Rocks-

hic Rocks

agma-བྲག

ཟེགས་རྡོ།

-གཞན་འགྱུར

་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག

ocks-བྲག་རྡ

ོ་གཙོ་བོ།

་བྲག་རྡོ།

Igneous R ocks-ས་སྟེང Rocks-ས་འ ་མེ་རྡོ། ག ོ ་མེ་ Fossilའགྱུར་རྡོ། Slate-གཡའ ་མ། Limestone -རྡོ་ཐལ། Marble-རྡ ོ་ཀ་མ་རུ། Rock Cyc le-བྲག་རྡོའ ་ི འགྱུར་རིམ།

8

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

9

འགྱུར་ལྡོག་ལྡན་པའི་སའི་གོ་ལ།

སློབ་ཚན་གཉིས་པ།

ས་ཁམས་(Lithosphere)ནི་སྡེར་དབྱིབས་ཀྱི་ས་ལྷེབ་མང་པོས་(Plates)གྲུབ་ཅིང་། སྡེར་དབྱིབས་ཀྱི་ས་ལྷེབ་ དེ་དག་ལ་ས་སྡེར་(Lithospheric plates) ཟེར། ས་སྡེར་འདི་དག་དལ་མོའ་ི ངང་ཕྱོགས་མཐའ་སོ་སོར་འགུལ་སྐྱོད་ བྱེད་ཀྱི་ཡོད། (དེ་ནི་ལོ་གཅིག་ལ་མི་ལི་མི་ཊར་འགའ་ཤས་ལས་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་ཀྱི་མེད་པས། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཧ་ཅང་དལ།) འདི་ལྟ་ བུའི་འགུལ་སྐྱོད་ནི་སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན། སའི་གོ་ལའི་ནང་རོལ་གྱི་བྲག་རྡོའ་ི ཞུན་མྱག་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་སྟངས་ནི། གཤམ་གསལ་བྱེད་སྒོའ་ི ནང་དུ་བསྟན་ པ་ལྟར་འཁོར་སྐྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ས་སྡེར་འདི་དག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་བརྟེན་ནས་སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་འགྱུར་ལྡོག་ ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། སའི་གོ་ལའི་འགུལ་སྐྱོད་ནི་དེའི་ཤུགས་རྐྱེན་ལ་གཞིགས་ཏེ་རྣམ་པ་སོ་སོར་དབྱེ་ཡོད་དེ། སའི་གོ་ ལའི་ནང་རོལ་ནས་འབྱུང་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་དག་ལ་ནང་གི་རྐྱེན་(Endogenic force)ཟེར་བ་དང་། སའི་གོ་ལའི་ཕྱི་ངོས་ནས་འབྱུང་བའི་ཤུགས་རྐྱེན་དག་ བྱེད་སྒོ། ལ་ཕྱི་ཡི་རྐྱེན་(Exogenic force)ཟེར། ༡༽ བསྲེག་ཕོར་ནང་ཆུ་ཕྱེད་

སའི་གོ་ལའི་འགུལ་སྐྱོད། (Earth movements) ཙམ་བླུགས།

༢༽ དེའི་ནང་ཚོན་མདོག་ཅན་ ནང་གི་རྐྱེན།(Endogenic force) གྱི་ཤོག་རིལ་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཞོག ཕྱི་ཡི་རྐྱེན།(Exogenic force) ༣༽ བསྲེག་ཕོར་རྐང་གསུམ་

སྟེ ག ས་བུའི ་ ཐོ ག ་བཞག་སྟེ ་ ཆུ་ རིམ་འབྱུང་གི་རྐྱེན། རིམ་ཟད་དང་སྤུང་གསོག་གི་རྐྱེན། གློ་བུར་གྱི་རྐྱེན། སྐོ​ོལ། (Diastrophic forces) (Erosional and Depositional) (Sudden forces)

༤༽ ཁྱེད་ཀྱིས་བརྟག་དཔྱད་ བྱོ ས ་དང་། རིམ་བཞིན་ཆུ་ཚ་བོ་ ས་ཡོམ།

རི་ཚོགས་སྐྲུན་པ། གཙང་པོ། (River) (Earthquake) (Building Mountains) ཆགས་ཏེ་བསྲེག་ཕོར་གྱི་གཏིང་

མེ་རི།

(Volcano)

ས་རུད།

(Landslide)

ལྷགས་པ།

(Wind)

མཚོ་རླབས། (Sea-waves) འཁྱགས་རོམ།

དཔེ་རིས། ༢.༡: ས་བབ་ཆགས་ཚུལ་གྱི་འགྱུར་ལྡོག

(Glacier)

སྐབས་འགར་ནང་གི ་ རྐྱེ ན ་སྣ་ཚོ ག ས་ཀྱི ས ་ས་ངོ ས ་སུ་འགུལ་ སྐྱོད་གློ་བུར་བ་དེ་འདྲ་འབྱུང་གི་ཡོད་ལ། ཡང་སྐབས་འགར་ཞི་འཇགས་

9

ནས་ཡར་འཕྱུར་ཡོ ང ་བ་དང་ བསྟུན་ནས། ཤོག་རིལ་དེ་ཆུ་ཁར་ གཡེང་ཡོང་ལ། དེ་རྗེས་བསྲེག་ ཕོར་ནང་གི་ཆུ་གྲང་མོའ་ི འགྲོས་ དང་བསྟུན་ནས་ཕྱི ར ་གཏི ང ་ལ་ བྱིང་འགྲོ།

༥༽ སའི་གོ་ལའི་ནང་རིམ་གྱི་ བྲག་རྡོ འ་ི ཞུན་མྱག་འགུལ་སྐྱོ ད ་ བྱེད་སྟངས་ནི་གོང་གི་ངང་ཚུལ་ དེ་དང་མཚུངས།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

10

ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་དེ་འདྲ་འབྱུང་གི་ཡོད། དཔེར་ ན། འགུལ་སྐྱོད་གློ་བུར་བ་ནི་ས་ཡོམ་རྒྱག་པ་ དང་མེ་རི་འབར་བ་ལྟ་བུ་རེད། དེས་ས་ངོས་སུ་ གཏོར་སྐྱོན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད།

མེ་རི་ནི་སའི་གོ་ལའི་ས་ཤུན་གྱི་གསེང་ནས་གློ་ བུར་དུ་རྡོ་ཞུན་འཕྱུར་ས་ཡིན།

དེ་བཞིན་ས་སྡེར་དག་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་ཚེ། ཞབས་ལྟེ། སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་འདར་ཡོམ་(Vibration)གྱི་ རྣམ་པ་འབྱུང་ཞིང། འདར་ཡོམ་དེ་ས་ངོས་སུ་ དཔེ་རིས། ༢.༢: ས་ཡོམ་འབྱུང་ཚུལ། ཁྱབ་འགྲོ་བ་དང་། འདར་ཡོམ་དེ་རིགས་ལ་ས་ ཡོམ་ཟེར། ས་འོག་ཏུ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་འགོ་རྩོམ་ ས་དེར་ཞབས་ལྟེ་(Focus)ཟེར། ཞབས་ལྟེའི་ཐད་དུ་ཁེལ་བའི་ས་སྟེང་གི་གནས་དེར་སྟེང་ལྟེ་(Epicentre)ཟེར། འདར་ ཡོམ་དེ་དག་སྟེང་ལྟེ་ནས་རླབས་རྒྱུན་བཞིན་ཕྱོགས་མཐའ་ཀུན་ལ་ཁྱབ་ཀྱི་ཡོད། དུས་རྒྱུན་སྟེང་ལྟེ་དང་ཁ་ཐག་ཉེ་ ཤོས་ལ་གཏོར་སྐྱོན་ཆེ་ཤོས་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང། རིམ་བཞིན་སྟེང་ལྟེ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ་ས་འགུལ་གྱི་སྒུལ་ ཤུགས་ཇེ་ཆུང་དུ་འགྲོ་བ་ཡོད།

སྤྱིར་ས་ཡོམ་འབྱུང་རྒྱུ་ནི་ཚོད་དཔག་མི་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ནའང་། ང་ཚོས་སྔ་ས་ནས་དོགས་ཟོན་བྱས་ ཚེ། ས་ཡོམ་གྱི་གཏོར་སྐྱོན་མང་པོའ་ི འཇིགས་པ་ལས་ཐར་ཐུབ།

དུས་རྒྱུན་ས་གནས་མི་མང་ལ་ས་ཡོམ་སྔོན་དཔག་བྱེད་ཐབས་འགའ་ཡོད་པ་ནི། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྤྱོད་ སྟེང་ལྟེ།

མཆན་

ཚིག་

གནད་

སྐམ་ས་དང་མཚོ ་ མཐི ལ ་གྱི ་ ས་ཤུན་ནི ། ཆེ་ཆུང་དང་དབྱིབས་གཟུགས་མི་འདྲ་བའི་སྡེར་ ཚིག་ གནད་ དབྱི བ ས་ཀྱི ་ ས་ལྷེ བ ་མང་པོ ས ་གྲུབ་པ་ཡི ན ་ལ། སྡེར་དབྱིབས་ཀྱི་ས་ལྷེབ་དེ་དག་ལ་ས་སྡེར་ཟེར།

ས་སྡེར།

10

འགྲེལ། མཆན

འགྲེལ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

ལམ་ལ་བརྟག་རྒྱུ་དེ་རེད། ས་ཡོམ་རྒྱག་ཉེན་ཡོད་ཚེ། མཚོ་ནང་གི་ཉ་ ཁྱུས་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་འཚུབ་སྐོར་རྒྱག་པ་དང་། སྦྲུལ་དང་ཙི་ཙི་ རྣམས་ས་སྟེང་དུ་ཐོན་པ་སོགས་ལྟས་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བ་ཡིན།

ས་ངོས་ཀྱི་བཀོད་པ། (Major Land Forms)

འཐོར་ཞིག་(Weathering)དང་རིམ་ཟད་དབང་གིས་ས་ངོས་སུ་ ཟད་སྐྱོན་གྱི་འགྱུར་ལྡོག་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འབྱུང་གི་ཡོད། འཐོར་ ཞིག་ནི་ས་ངོས་ཀྱི་བྲག་རྡོ་དག་འཐོར་ཞིག་ཏུ་འགྲོ་བ་ལ་ཟེར། རིམ་ཟད་ (Erosion)ནི་འཁྱགས་དར་དང་། ལྷགས་པ། ཆུ་ལྟ་བུའི་བྱེད་པོ་སྣ་ཚོགས་ ཀྱིས་ས་ངོས་ཀྱི་ཆ་མང་པོ་རིམ་གྱིས་ཟད་པར་གྱུར་བ་ལ་ཟེར། རིམ་ཟོས་ བྱས་པའི་ས་རྡུལ་རྣམས་རྒྱུག་ཆུ་དང་ལྷགས་རླུང་གིས་ཁུར་ཏེ་གནས་ གང་སར་སྤུང་གསོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རིམ་ཟད་དང་སྤུང་གསོག་གི་རྐྱེན་ གྱིས་སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་ས་དབྱིབས་སྣ་ཚོགས་ཆགས་པ་རེད།

11

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

འ ཛ མ ་ གླི ང ་ ནང་རྦབ་ཆུ་ཆེ་ཆུང་ སྟོ ང ་ཕྲག་མང་པོ ་ ཡོ ད ་ པའི་ནང་ནས། ས་བབ་ ཆེ ས ་་གཟར་ཤོ ས ་ནས་ འ བ བ ་ པ འི ་ རྦ བ ་ ཆུ ་ ནི ་ ལྷོ ་ ཨ་རི འི ་ ས་ཁུལ་ Venezuela རུ་ ཡོད་པའི་Angleརྦབ་ ཆུ་ཆེན་པོ་ཡིན།

རྒྱུག་ཆུའི་བྱེད་ལས། (Work of River) ཆུའི་ཁུག་པ།

རྒྱུག་ཆུའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱིས་ངོས་ལ་ཟད་སྐྱོན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད།

བདེ་ཐང་བརྒྱུད་ཀྱག་ཀྱོག་གིས་བཞུར་བའི་གཙང་ཆུའི་དཀྱོགས་ ཆུའི་ཁུག་ མཚམས་ཀྱི་ཁུག་པ་དག་ལ་ཆུའི་ཁུག་པ་(Meander)ཟེར། པ་གཡས་གཡོན་དུ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འབྱུང་བའི་རིམ་ཟད་དང་སྤུང་ གསོག་གིས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། རིམ་བཞིན་ཁུག་སྣེ་གཉིས་ཁ་ཐག་ཉེ་རུ་འགྲོ་བ་ ནོག་དབྱིབས་མཚེའུ། དང་། དུས་ཡུན་གང་འཚམ་འགོར་རྗེས་ཁུག་པ་དེ་གཙང་ཆུ་ལས་ལོགས་ སུ་ཆད་ནས་མཚེའུ་ཆུང་ངུ་ཞིག་འགྲུབ་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེར་ནོག་དབྱིབས་ མཚེའུ་(Ox-bow lake)ཡང་ཟེར། མཚམས་རེར་ཆུ་བྲུག་ནས་གཙང་པོའ་ི འགྲམ་རྒྱུད་ཀུན་ཆུས་ཁེངས་ཏེ། ཉེ་འགྲམ་གྱི་ས་ཁུལ་མང་པོར་ཆུ་ལོག་གི་ གནོད་འཚེ་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། ཆུ་ལོག་རྒྱུག་པར་བརྟེན་ནས་གཙང་འགྲམ་ དཔེ་རིས། ༢.༣: ནོག་དབྱིབས་མཚེའུ་གྲུབ་ གཡས་གཡོ ན ་དུ་ས་རྡུལ་དང་སྙི ག ས་མ་མང་པོ ་ སྤུང་གསོ ག ་བྱས་པ་ ཚུལ། དེ ས ། ས་གཤིས་གཤིན་པའི་བདེ་ཐང་སྐྲུན་གྱི་ཡོད། བདེ་ཐང་དེ་དག་ལ་ ཆུ་ལོག་གིས་བསྐྲུན་པའི་བདེ་ཐང་ངམ་༼ཆུ་ཤུལ་བདེ་ཐང༽(Floodplain)ཟེར། དེ་བཞིན་གཙང་པོའ་ི འགྲམ་རྒྱུད་ གཡས་གཡོན་གྱི་ས་ངོས་ཇེ་མཐོར་སོང་བ་དེར་ཆུ་རགས་(Levee)ཟེར། གཙང་ཆུ་བཞུར་ནས་མཐར་འབབ་ཡུལ་ མཚོ་དང་ཉེ་སར་སླེབས་པ་ན། བཞུར་རྒྱུན་གྱི་འགྲོས་ཇེ་དལ་དུ་འགྲོ་བ་དང་། ཡན་ལག་མང་པོར་ཁ་གྲམ་གྱི་ཡོད། ཡན་ལག་དེ་དག་ལ་ཆུ་ལག་(Distributary)ཟེར། རིམ་བཞིན་གཙང་པོའ་ི བཞུར་རྒྱུན་ཤིན་ཏུ་དལ་མོར་གྱུར་ཏེ། ཁུར་ ཡོང་བའི་ས་རྡུལ་དང་སྙིགས་མ་ཡོངས་རྫོགས་སྤུང་གསོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཆུ་ལག་རེ་རེར་ཆུ་སྣེ་(Mouth)རེ་ཡོད་པ་

11

12

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

དང་། མཐར་ཆུ་ལག་གི་ཆུ་སྣེ་ཚང་མས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་སྤུངས་པའི་སྙིགས་མ་དེས་ཟུར་གསུམ་ཆུ་གླེ་ (Delta) ཞིག་ སྐྲུན་གྱི་ཡོད།

མཚོ་རླབས་ཀྱི་བྱེད་ལས། (Work of Sea Waves) མཚོ་རླབས་ཀྱིས་བསྐྱེད་པའི་རིམ་ཟད་དང་སྤུང་གསོག་གིས་ས་བབ་ཇེ་མཐོར་བཏང་སྟེ་མཚོ་རྒྱུད་ཆགས་སྟངས་ ཐད་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་ཡོང་གི་ཡོད། མཚོ་རླབས་ཀྱིས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་བྲག་རྡོར་རྡེག་གི་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་རྡེག་པ་ ཆུ་ལག དེས་བྲག་རྡོར་སེར་ཀ་གས་ཀྱི་ཡོད། དུས་ཡུན་རིང་ པོ་འགོར་བ་ན། སེར་ག་ཇེ་ཆེར་གྱུར་ཏེ། མཐར་བྲག་ ཆུ་སྣེ། རྡོའ ི་ངོས་སུ་བྲག་ཕུག་ལྟ་བུའི་ཁུང་བུ་བརྟོལ་བ་དེར་ གཙང་པོ། མཚོ་བརྐོས་ཕུག་པ་(Sea Cave)ཟེར། རིམ་བཞིན་ ཆུ་གླེ། མཚོ་བརྐོས་ཕུག་པ་དེའི་ཁ་ཆེ་རུ་གྱུར་ཏེ། མཐར་ཕུག་ པ་དེའི་མདུན་རྒྱབ་བརྟོལ་ནས་ཟླ་གམ་གཟུགས་སུ་ རྒྱ་མཚོ། འགྱུར་གྱི་ཡོད་པ་དང། དེར་གཞུ་དབྱིབས་མཚོ་ཕུག་ དཔེ་རིས། ༢.༤: ཟུར་གསུམ་ཆུ་གླེ། (Sea Arch)ཟེར། དེ་བཞིན་རིམ་ཟད་དབང་གིས་བྲག་ གི་ཀླད་ངོས་ཡོངས་རྫོགས་ཟད་ཅིང་ཟུར་ངོས་གཅིག་པུ་ལྷག་སྟེ་རྡོ་རྩིག་ལྟར་གྱུར་བ་དེར་བྲག་ཕུར་(Stack)ཟེར། མཚོ་རྒྱུད་(Coast)ཀྱི་བྲག་གཡང་ལ་མཚོ་ཁའི་བྲག་གཡང་(Sea Cliff)ཟེར། མཚོ་རླབས་ཀྱིས་སྙིགས་རོ་མང་པོ་མཚོ་ འགྲམ་(Shore)དུ་སྤུངས་པ་དང་། དེར་སྤུང་གསོག་བྱས་པའི་སྙིགས་རོས་གྲམ་ཐང་(Beach)སྣ་ཚོགས་སྐྲུན་གྱི་ཡོད། འཁྱགས་དར་གྱི་བྱེད་ལས། (Work of Ice)

འཁྱགས་རོམ་ནི་འཁྱགས་དར་གྱི་རྒྱུན་ཞིག་ཡིན་པས། དེས་ས་ངོས་མཐོ་ས་ནས་དམའ་སར་རིམ་བཞིན་ ནུར་འགྲོས་བྱེད་པ་དང་བསྟུན་ནས། ས་རྡོ་བཙན་འདེད་ཀྱིས་རིམ་ཟད་ཀྱི་ནུས་པ་འདོན་གྱི་ཡོད། བྱེད་ནུས་དེ་ལ་ བརྟེན་ནས་སྲ་མཁྲེགས་ཀྱི་བྲག་རྡོ་ས་ཁར་འདོན་པ་དང་། ས་ངོས་སུ་ཀོང་དོང་ཟབ་མོ་བཏོད་ཀྱི་ཡོད། ཡུན་གྱིས་ འཁྱགས་དར་ཞུ་སྟེ་ཀོང་དོང་དེ་རིགས་ཆུས་ཁེངས་བར་གྱུར་བ་དེས། རི་ལུང་ཁྲོད་དུ་མཛེས་ཤིང་སྡུག་པའི་མཚེའུ་ སྣ་ཚོགས་སྐྲུན་གྱི་ཡོད། འཁྱགས་རོམ་བཞུར་བའི་ཁྲོད་དུ་ཆེ་ཆུང་འདྲ་མིན་གྱི་བྲག་རྡོ་དང་། བྱེ་མ། སྙིགས་མ་སོགས་

དཔེ་རིས། ༢.༥: མཚོ་བརྐོས་ཕུག་པ།

དཔེ་རིས། ༢.༦: གཞི་དབྱིབས་མཚོ་ཕུག

12

དཔེ་རིས། ༢.༧: བྲག་ཕུར།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

13

མང་པོ་ཞིག་ཁུར་ནས་སྤུང་གསོག་བྱས་པ་དེ་ལ་འཁྱགས་རོམ་གྱིས་བསྐྱེད་ པའི་ས་རྡོའ་ི ཕོན་པོ་(Glacial Moraine)ཟེར།

ལྷགས་པའི་བྱེད་ལས། (Work of Wind)

ཁྱེད་རང་བྱེ་ཐང་དུ་བསྐྱོད་མྱོང་ངམ། ལྷགས་པ་ནི་བྱེ་ཐང་དུ་རིམ་ ཟད་དང་སྤུང་གསོག་གི་ནུས་པ་འདོན་མཁན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། བྱེ་ཐང་ དུ་ཁྱེད་ཀྱིས་ཤ་མོ་དབྱིབས་ཀྱི་བྲག་རྡོར་(Mushroom Rock)མཐོང་ཐུབ། དེ་ནི་ལྷགས་པས་བྲག་རྡོའ ི་འོག་རིམ་ཤུགས་ཆེར་ཟོས་པས། སྟེང་རིམ་སྦོམ་ ལ་འོག་རིམ་ཕྲ་བར་གྱུར་ཏེ་གྲུབ་པ་ཡིན། ལྷགས་རླུང་གཡུག་པའི་ཚེ་བྱེ་ རྡུལ་ཁུར་ནས་འགྲོ་བ་དང་། ལྷགས་རླུང་གཡུག་མཚམས་བཞག་པ་དང་ དཔེ་རིས། ༢.༨: བྱེ་རི། ལྷགས་པས་འཁུར་བའི་བྱེ་རྡུལ་སར་བབས་ཏེ་དེའུ་འབུར་དམའ་མོ་ཞིག་ སྤུང་གསོག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེར་བྱེ་རི་(Sand Dune)ཞེས་འབོད། ཧ་ཅང་ཕྲ་བའི་བྱེ་རྡུལ་ཡང་མོའ་ི རིགས་ལྷགས་ པས་ཁུར་ཏེ་རྒྱང་ཐག་རིང་པོར་འགྲོ་བ་དང་། བྱེ་རྡུལ་དེ་རིགས་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་དུ་སྤུང་གསོག་བྱས་པ་ལ་བྱེ་ ཐལ་(Loess)ཟེར།

སྦྱོང་

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. ས་སྡེར་དག་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༢. ཅི་ཞིག་ལ་ཕྱི་ཡི་རྐྱེན་དང་ནང་གི་རྐྱེན་ཟེར། ༣. ཅི་ཞིག་ལ་རིམ་ཟད་ཟེར། ༤. ཆུ་ཤུལ་བདེ་ཐང་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ།

13

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

རྩིས་རིག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

14

༥. ཅི་ཞིག་ལ་བྱེ་རི་ཟེར། ༦. གྲམ་ཐང་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་ཡིན་ནམ། ༧. ཅི་ཞིག་ལ་ནོག་དབྱིབས་མཚེའུ་ཟེར།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འདེམས།

༡. མཚོ་རླབས་ཀྱིས་བསྐྱེད་པའི་རིམ་ཟད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མི་ལྡན་པ་ནི།

(ཀ) མཚོ་གཡང་། (ཁ) གྲམ་ཐང་། (ག) མཚོ་བརྐོས་ཕུག་པ།

༢. འཁྱགས་རོམ་གྱིས་བསྐྱེད་པའི་སྤུང་གསོག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་ནི།

(ཀ) ཆུ་ཤུལ་བདེ་ཐང་། (ཁ) གྲམ་ཐང་། (ག) འཁྱགས་རོམ་གྱིས་བསྐྱེད་པའི་ས་རྡོའ་ི ཕོན་པོ།

༣. སའི་གོ་ལའི་འགུལ་སྐྱོད་གློ་བུར་བ་ལས་བྱུང་བ་ནི།

(ཀ) མེ་རི། (ཁ) ལྟེབ་རིམ། (ག) ཆུ་ཤུལ་བདེ་ཐང་།

༤. ཤ་མོ་དབྱིབས་ཀྱི་བྲག་ཆགས་ཡུལ་ནི།

(ཀ) བྱེ་ཐང་། (ཁ) གཙང་པོའ་ི འབབ་རྒྱུན། (ག) འཁྱགས་རོམ།

༥. ནོག་དབྱིབས་མཚེའུ་ཆགས་ཡུལ་ནི།

(ཀ) འཁྱགས་རོམ། (ཁ) གཙང་པོའ་ི འབབ་རྒྱུན། (ག) བྱེ་ཐང་།

བོད།

གསུམ་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡། འཁྱགས་རོམ།

༣། གྲམ་ཐང་།

༥། ས་ཡོམ།

༢། ཆུའི་ཁུག་པ།

༤། བྱེ་རི།

(ཀ) མཚོ་འགྲམ།

(ཁ) འཁྱགས་དར་གྱི་རྒྱུན།

(ང) ས་ངོས་འདར་ཡོམ།

(ག) གཙང་པོ།

14

(ཅ) བྱེ་ཐང་།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

15

བཞི་པ། རྒྱུ་མཚན་ཤོད། ༡། བྲག་རྡོ་ཁ་ཤས་ཤ་མོ་དབྱིབས་སུ་གྲུབ་ཡོད་དོན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༢། ཆུ་ཤུལ་བདེ་ཐང་གི་ས་གཤིས་ཧ་ཅང་གཤིན་པའི་དོན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༣། མཚོ་བརྐོས་ཕུག་པ་ནི་རིམ་གྱིས་བྲག་ཕུར་གྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་དོན་གང་ཡིན་ནམ། ༤། ས་ཡོམ་གྱིས་ཁང་བརྩེགས་དག་ལ་གཏོར་སྐྱོན་ཐེབས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ།

ད།

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆ ེར།

c plates-ས་སྡ

Lithospheri

ེབ། བྱིབས་ཀྱི་ས་ལྷ Plates-སྡེར་ད ི་རྐྱེན། force-ནང་ག ic n e g o d n E ། rce-ཕྱི་ཡི་རྐྱེན fo ic n e g o Ex ་ལྟེ། Focus-ཞབས ེང་ལྟེ། Epicentre-སྟ དར་ཡོམ། Vibration-འ -འཐོར་ཞིག Weathering ོ་ཕུག། ཞི་དབྱིབས་མཚ Sea Arch-ག །

ར Stack-བྲག་ཕུ

ད། Coast-མཚོ་རྒྱུ Sea Cliff-མ

ཚོ་ཁ

འི་བྲག་གཡང་།

གྲམ།

Shore-མཚོ་འ

འི་ཁུག་པ།

Meander-ཆུ

ke-ནོག་དབྱ Ox-bow la

ིབས་མཚེའུ།

་ཤུལ་བདེ་ཐང་། ཆུ in la p d o Flo ས།

Levee-ཆུ་རག

-ཆུ་ལག

Distributary

ེ། Mouth-ཆུ་སྣ

སུམ་ཆུ་གླེ

Delta-ཟུར་ག

།

ོ་བརྐོས་ཕུག་པ

ཚ Sea Cave-མ ང་།

Beach-གྲམ་ཐ Glacial M

ས་ཀྱི་བྲག་རྡོ།

k-ཤ་མོ་དབྱིབ hroom Roc

Mus

-བྱེ་རི།

Sand Dune

།

Loess-བྱེ་ཐལ

15

ོན་པོ།

ེད་པའི་ས་རྡོའ ི་ཕ

སྐྱ ས་རོམ་གྱིས་བ oraine-འཁྱག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

16

སློབ་ཚན་གསུམ་པ། བྱེད་སྒོ།

ཁྱེ ད ་ཀྱི ས ་དུས་ རྒྱུན་ཁྱི མ ་དུ་བེ ད ་སྤྱོ ད ་ བྱེད་པའི་ཐོ ན ་ཁུངས་ ལྔ་དང་འཛིན་གྲྭའི་ནང་ བེད་སྤྱོ ད ་བྱེད་བཞིན་ པའི་ཐོ ན ་ཁུངས་ལྔའི་ མིང་ཐོ་བྲིས།

བྱེད་སྒོ།

རང་བྱུང་ཐོ ན ་ ཁུ ང ས ་ ལྔ ་ ད ང ་ མི ས ་ བཟོས་ཐོན་ཁུངས་ལྔའི་ མིང་ཐོ་བྲིས་ཏེ། དེ་དག་ གི་ཁྱད་པར་ཤོད།

ཐོན་ཁུངས།

ཆུ་དང་གློག འགྲུལ་འཁོར། སྔོ་ཚལ། དེབ་སོགས་ཚང་མར་ཐུན་ མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་ལ། བེད་ སྤྱོད་ཀྱི་རང་བཞིན་དེས་ཅ་དངོས་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ ངོ་བོར་སྒྱུར་གྱི་ཡོད། ད་དུང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་རང་བཞིན་དེས་ཅ་དངོས་དག་ རིན་ཐང་ལྡན་པར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཐོན་ཁུངས་ཚང་མར་རིན་ ཐང་ངེས་ཅན་རེ་ཡོད།

དེ་ཡང་ཐོན་ཁུངས་ཁ་ཤས་ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རིན་ཐང་ལྡན་ལ། ཁ་ཤས་ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རིན་ཐང་མི་ལྡན། དཔེར་ན། ལྕགས་རིགས་ལ་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་རིན་ཐང་ལྡན་པ་དང་། ཡིད་དུ་འོང་བའི་མཛེས་ལྗོངས་ ལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རིན་ཐང་མི་ལྡན་པ་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་དེ་གཉིས་ཀ་ གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་ལ། དེ་གཉིས་ཀས་མིའི་རིགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་སྐོང་གི་ ཡོད།

དུས་ཚོད་དང་བཟོ་ལས་རིག་རྩལ་ནི་རྒྱུ་ཆ་ཞིག་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ ངོ་བོར་བཅོས་བའི་ཆ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་གཉིས་ཡིན། དེ་གཉིས་ནི་མིའི་ རིགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད། དོན་དངོས་སུ་འགྲོ་ བ་མིའི་རིགས་རང་ཉིད་ནི་ཐོན་ཁུངས་ཚང་མའི་ནང་གི་གལ་ཆེ་ཤོས་དེ་ ཡིན། མིའི་རིགས་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་དང་། བློ་གྲོས། གསར་གཏོད། གསང་ རྟོལ་བཅས་ཀྱི་ནུས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཐོན་ཁུངས་སྔར་ལས་མང་བ་སྐྲུན་ གྱི་ཡོད། གསང་རྟོལ་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་བྱེད་ཐབས་རེ་རེས་དོན་གནད་ མང་དག་ཅིག་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། མེ་སྦར་ཐབས་གསར་རྙེད་བྱུང་ བ་ནས་ཟས་རིགས་གཡོས་སྦྱོར་བྱེད་སྟངས་སོགས་བྱེད་ཐབས་མང་དག་ ཅིག་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་ཡོད་ལ། འཁོར་ལོ་གསར་གཏོད་བྱས་པ་དེས་སྐྱེལ་ འདྲེ ན ་ཡོ ་ ཆས་གསར་པ་མང་པོ ་ ཞི ག ་དར་རྒྱས་ཡོ ང ་བར་གྲུབ་འབྲས་ མངོན་གསལ་ཐོན་ཡོད། ཆུ་ཤུགས་གློག་འདོན་(Hydroelectrocity)ཐད་སྤྱོད་

16

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

17

པའི་བཟོ་ལས་རིག་རྩལ་དར་བ་དེས་དྲག་ཏུ་བཞུར་བའི་ཆུའི་ནུས་པ་དེ་ཐོན་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་གི་ངོ་བོར་ བསྒྱུར་ཡོད། ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་དབྱེ་བ། (Types of Resources)

སྤྱིར་ཐོན་ཁུངས་ནི་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་དང་། མིས་བཟོས་ཐོན་ཁུངས། མིའི་ཐོན་ཁུངས་བཅས་རིགས་ གསུམ་དུ་དབྱེ་ཡོད།

རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས། (Natural Resources)

ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་རང་བྱུང་ཁམས་ནས་བླངས་རྗེས་ལས་སྣོན་དེ་ཙམ་མ་བྱས་པར་སྤྱོད་པའི་རིགས་ ལ་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་ཟེར། དུས་རྒྱུན་ང་ཚོས་འབྱིན་རྔུབ་བྱེད་པའི་མཁའ་དབུགས་དང་། གཙང་པོ་དང་མཚོ་ ནང་གི་ཆུ། ས། གཏེར་རྫས་སོགས་ཚང་མ་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་ཡིན། ཐོན་ཁུངས་འདིའི་རིགས་མང་པོ་ཞིག་ རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱིས་བསྩལ་བའི་ལེགས་སྐྱེས་ཡིན་པས་ཐད་ཀར་སྤྱོད་ཆོག་ཆོག་ཡིན། འོན་ཀྱང་སྐབས་འགར་ རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་བེད་སྤྱོད་གང་ལེགས་ཡོང་བར་ཡོ་བྱད་དང་བཟོ་ལས་རིག་རྩལ་བཀོལ་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་ལ་རྣམ་གྲངས་མང་པོ་ཡོད། དེ་དག་འཕེལ་ཚད་(Level of Development)དང། སྤྱོད་སྒོ།(Use) འབྱུང་ཁུངས།(Origin) གསོག་ཚད།(Stock) ཁྱབ་ཚད་(Distribution)བཅས་ལ་གཞིགས་ཏེ་སྡེ་ཚན་ དང་ཁྱབ་ཁོངས་མི་འདྲ་བར་དབྱེ་ཡོད།

རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་དེ་དག་འཕེལ་ཚད་དང་སྤྱོད་སྒོ་ལ་གཞིགས་ཏེ་མངོན་གྱུར་ཐོན་ཁུངས་(Actual Resources)དང་མངོན་འགྱུར་ཐོན་ཁུངས་(Potential Resources)བཅས་སྡེ་ཚན་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག

ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་གི་འབོར་ཚད་དངོས་སུ་ཤེས་ཤིང་ད་ལྟ་ཉེ་བར་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་པའི་རིགས་ལ་ མངོན་གྱུར་ཐོན་ཁུངས་ཟེར། འཇར་མན་ནུབ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་རོར་(Ruhr)ནས་ཐོན་པའི་རྡོ་སོལ་དང། ཨེ་ཤི་ཡ་ ནུབ་མའི་མངའ་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་རྡོ་སྣུམ། རྒྱ་གར་གྱི་མ་ཧཱ་རཱཥྲ་ཏྲ་མངའ་སྡེའི་ཌེ་ཁཱན་མཐོ་སྒང་གི་ས་ནག་ བཅས་ནི་མངོན་གྱུར་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་རིགས་སུ་གཏོགས།

ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་གི་འབོར་ཚད་དངོས་སུ་མི་ཤེས་ཤིང་ད་ལྟ་ཉེ་བར་སྤྱོད་ཀྱི་མེད་པའི་རིགས་ལ་ མངོན་འགྱུར་ཐོན་ཁུངས་ཟེར། ཐོན་ཁུངས་འདིའི་རིགས་མ་འོངས་པར་སྤྱོད་ཐུབ་ངེས། དེང་སྐབས་ཀྱི་བཟོ་ ལས་རིག་རྩལ་ནི་ཐོན་ཁུངས་འདིའི་རིགས་དཀའ་ཚེགས་མེད་པར་སྤྱོད་ཐུབ་པའི་ཚད་ལ་ད་དུང་སླེབས་མེད། དཔེར་ན། ལ་དྭགས་ནས་ཐོན་པའི་ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་(Uranium)ནི་མངོན་འགྱུར་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་རེད། ལོ་ངོ་ཉིས་བརྒྱའི་གོང་དུ་ཤུགས་ཆེ་བའི་ལྷགས་རླུང་ནི་མངོན་འགྱུར་ཐོན་ཁུངས་སུ་གཏོགས། འོན་ཀྱང་དེང་ སྐབས་དེ་མངོན་གྱུར་ཐོན་ཁུངས་སུ་གྱུར་བ་དང། ནེ་ཐར་ལནཌ་(Netherland)ལྟ་བུའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་དར་ཁྱབ་ ཆེ་ལ། རླུང་ཤུགས་ལྡན་པའི་ས་ཁུལ་དུ་རླུང་འཁོར་སྤྱད་དེ་ནུས་ཤུགས་འདོན་གྱི་ཡོད།

རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་དེ་དག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་གཞི ག ས་ཏེ ་ སྐྱེ ་ལྡན་ (Biotic)དང་སྐྱེ ་མེ ད ་ (Abiotic)

17

18

བྱེད་སྒོ།

སླར་གསོ ་ ཐུབ་ པའི་ཐོན་ཁུངས་ཁ་ཤས་ བགྲང་སྟེ། དེ་དག་བེད་ སྤྱོ ད ་ ག ཏོ ང ་ ཚུ ལ ་ ལ ་ དགེ ་ སྐྱོ ན ་ཅི ་ ཡོ ད ་གྲོ ས ་ སྡུར་བྱོས།

དོ་སྣང་བྱ་རྒྱུ།

༡༽ སྲོག་ལྡན་ཚང་མར་འདྲ་ མཉམ་གྱི་ཆེ་མཐོང་དང་བྱམས་ སྐྱོང་འཐོབ་དགོས། ༢༽ མི་ཚེའི་རིན་ཐང་གོང་ མཐོར་གཏོང་དགོས། ༣༽ སའི་གོ་ལའི་ཕྱི་ནང་གི་ ཐོན་དངོས་ཀུན་ལ་གཅེས་སྤྲས་ བྱ་དགོས། ༤༽ རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་སྔོག་ ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་གཏོང་དགོས། ༥༽ མི་སོ་སོས་རང་བྱུང་ཁོར་ ཡུག་ལ་འཛིན་པའི་བསམ་སྤྱོད་ ཐད་འགྱུར་བ་གཏོང་དགོས། ༦༽ སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྡེ་ཁག་སོ་ སོ ས ་རང་ཉི ད ་ཀྱི ་ ཁོ ར ་ཡུག་ལ་ གཅེས་སྤྲས་ཡོང་བ་བྱ་དགོས།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

བཅས་རིགས་གཉིས་སུ་དགར་གྱི་ཡོད། ས་དང་། བྲག་རྡོ། གཏེར་རྫས་ བཅས་སྐྱེ་ནུས་མེད་པའི་རིགས་ལ་སྐྱེ་མེད་ཐོན་ཁུངས་(Abiotic Resources) ཟེར་བ་དང་། རྩི་ཤིང་དང་སྲོག་ཆགས་སོགས་སྐྱེ་རྒྱུ་ཡོད་པའི་རིགས་ལ་ སྐྱེ་ལྡན་ཐོན་ཁུངས་(Biotic Resources) ཟེར།

རྒྱ་ཆེ་ས་ནས་དབྱེ་ན་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་ནི་སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་ ཐོན་ཁུངས་(Renewable Resources)དང་སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་ (Non-Renewable Resources)བཅས་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག།

ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་ཅི་ཙམ་སྤྱད་ཀྱང་དེའི་གུན་གསབ་མགྱོགས་ པོར་སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་རིགས་ལ་སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཟེར། ཐོན་ ཁུངས་འདིའི་རིགས་ལས་ཁ་ཤས་ནི་འཛད་པ་མེད་པ་དང་མིའི་རིགས་ཀྱི་ བྱེད་སྤྱོད་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་མི་ཐུབ། དཔེར་ན། ཉི་མ་དང་ལྷགས་རླུང་ གི་ནུས་པ་ལྟ་བུ་རེད། འོན་ཀྱང་བག་མེད་ལོངས་སྤྱོད་བྱས་པ་དེས། ཆུ་དང་། ས། ཤིང་ནགས་ལྟ་བུའི་སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཁ་ཤས་ཀྱི་རྟེན་གཞི་ ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། ཆུ་ནི་འཛད་པ་མེད་པའམ་སླར་གསོ་ཐུབ་ པའི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཏུ་སྣང་ནའང་། ཆུ་ཇེ་དཀོན་དུ་སོང་བ་དང་། རང་ བྱུང་ཆུ་མཛོད་དག་སྐམ་བཞིན་ཡོད་པ་ནི་དེང་སྐབས་འཛམ་གླིང་ནང་ས་ ཁུལ་གང་སར་འཕྲད་པའི་དཀའ་ངལ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད།

ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་སྤྱད་ནས་རྫོགས་པར་གྱུར་ཚེ་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་ མང་པོའ ི་རིང་སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་རིགས་ལ་སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་ཐོན་ ཁུངས་ཟེར། རྒྱུ་མཚན་ནི། ཐོན་ཁུངས་དེ་རིགས་སླར་གསོ་བྱེད་པའི་དུས་ ཡུན་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་འགོར་བ་དང་། དེ་མིའི་ཚེ་ཚད་དང་བསྡུར་ན་ ཤིན་ཏུ་རིང་བས་ཡིན། རྡོ་སོལ་དང་། རྡོ་སྣུམ། རང་བྱུང་རླངས་རྫས་བཅས་ ནི་སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་འགའ་ཡིན།

ཐོན་ཁུངས་ལ་ཁྱབ་ཚད་ཀྱི་ཆ་ནས་དབྱེ་ན་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཐོན་ Resources)དང་བྱེ་བྲག་གི་ཐོན་ཁུངས་(Localised ཁུངས་(Ubiquitous Resources)བཅས་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ། དུས་རྒྱུན་ང་ཚོས་འབྱིན་རྔུབ་ བྱེད་པའི་རླུང་ལྟ་བུ་གང་སར་ཁྱབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་ལ་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཐོན་ ཁུངས་ཟེར་བ་དང་། ཟངས་དང་ལྕགས་ཀྱི་གཏེར་རྡོ་ལྟ་བུ་བྱེ་བྲག་གི་ས་ ཁུལ་ནས་འབྱུང་བའི་རིགས་ལ་བྱེ་བྲག་གི་ཐོན་ཁུངས་ཟེར། རང་བྱུང་ཐོན་ ཁུངས་ཀྱི་ཁྱབ་ཚད་ནི། ས་བབ་ཆགས་ཚུལ་དང་། གནམ་གཤིས། མཚོ་ངོས་ མཐོ་ཚད་ལྟ་བུ་ཕྱིའི་རྒྱུ་རྐྱེན་མང་དག་ཅིག་ལ་རག་ལས་ཡོད། སའི་གོ་ལའི་ ངོས་ཀྱི་ཕྱིའི་རྒྱུ་རྐྱེན་འདི་དག་ལ་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད་པས། ཐོན་ཁུངས་

18

ཁྱབ་ཚད་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡོད།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

19

མིས་བཟོས་ཐོན་ཁུངས། (Human Made Resources)

སྐབས་རེར་རང་བྱུང་རྒྱུ་ཆ་དག་གི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་བསྒྱུར་བ་ན་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་བ་ཡིན། མི་རྣམས་ཀྱིས་གཏེར་རྡོ་ལས་ལྕགས་འཚག་སྟངས་མ་ཤེས་གོང་ལྕགས་ཀྱི་གཏེར་རྡོ་ནི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ལ་ངོས་ འཛིན་བྱེད་ཀྱི་མེད། མིའི་རིགས་ཀྱིས་རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས་སྤྱད་དེ་ཁང་རྩེག་དང་། ཟམ་པ། གཞུང་ལམ་སོ ག ས་ འཛུགས་སྐྲུན་བྱེ ད་པ་དང་། འཕྲུལ་ཆས་དང་འགྲུལ་འཁོར་སྣ་ཚོགས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་པ་བཅས་ལ་མིས་བཟོས་ ཐོན་ཁུངས་ཟེར། བཟོ་ལས་རིག་རྩལ་ཡང་མིས་བཟོས་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཏུ་བགྲང་ཆོག

མིའི་ཐོན་ཁུངས། (Human Resources)

འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ལ་བློ་གྲོས་དང་། ལག་རྩལ། བཟོ་ལས་རིག་རྩལ་བཅས་ལྡན་པ་ན། རང་བྱུང་ཁམས་ བཀོལ་སྤྱོད་གང་ལེགས་བྱས་ཏེ་ཐོན་ཁུངས་སྔར་ལས་མང་བ་བསྐྲུན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་འགྲོ་བ་མི་ནི་ཐོན་ ཁུངས་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། དུས་རྒྱུན་མིའི་ཐོན་ཁུངས་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད། ཤེས་ཡོན་དང་འཕྲོད་ བསྟེན་གྱིས་མི་རྣམས་སྔར་ལས་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཏུ་བསྒྱུར་བར་གཞོགས་འདེགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མི་རྣམས་ཀྱི་ལག་རྩལ་ཡར་རྒྱས་བཏང་སྟེ་ཐོན་ཁུངས་སྔར་ལས་མང་བ་བསྐྲུན་པར་མིའི་ཐོན་ཁུངས་གོང་སྤེལ་ (Human Resource Development)ཟེར།

ཐོན་ཁུངས་གཅེས་སྤྲས། (Conserving Resources)

ཐོན་ཁུངས་ཆུད་ཟོས་སུ་མི་གཏོང་བར་སྤྱོད་པ་དང་། བེད་སྤྱོད་བྱས་པའི་ཐོན་ཁུངས་ལ་སླར་གསོའ ི་དུས་ ཚོད་སྤྲོད་པ་བཅས་ལ་ཐོན་ཁུངས་གཅེས་སྤྲས་(Resource Conservation)ཟེར། ཐོན་ཁུངས་སྤྱོད་པའི་དགོས་མཁོ་ སྐོང་ཐབས་དང་བསྟུན་ནས་མ་འོངས་པའི་ཆེད་ཐོན་ཁུངས་གཅེས་སྤྲས་ཀྱིས་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏོང་ བ་ལ་ཡུན་བརྟན་འཕེལ་རྒྱས་(sustainable development)ཟེར། མི་མས་ཐོན་ཁུངས་ཉུང་སྤྱོད་བྱེད་པ་དང་། ཅ་ དངོས་རིགས་བསྐྱར་བཟོ་དང་བསྐྱར་སྤྱོད་བྱེད་པ་སོགས་ཐོན་ཁུངས་གཅེས་སྤྲས་བྱེད་པར་ཐབས་ལམ་སྣ་ཚོགས་ སྤྱད་དེ་ལེགས་སྐྱེས་འབུལ་ཐུབ། དེ་ལྟར་བྱས་ཚེ་ང་ཚོའི་འཚོ་བ་ནི་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་གྱི་རང་བཞིན་ཞིག་ ཡིན་པས་ཕན་ཐོག་ཆེན་པོ་ཡོང་ཐུབ།

འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་མ་འོངས་པ་ནི། རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་པོས་ཚེ་སྲོག་འཚོ་གནས་ལ་གཞོགས་ འདེགས་བྱེད་པའི་མ་ལག་ཡུན་བརྟན་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཐབས་ཐད་འདོན་པའི་ང་ཚོའི་ནུས་པ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ ཟབ་ཡོད། དེར་བརྟེན་འདིའི་ཐད་ཁག་ཐེག་ཡོང་བ་བྱ་རྒྱུ་ནི། ང་ཚོ་ཚང་མའི་གཡོལ་ཐབས་མེད་པའི་ལས་འགན་ དུ་གྱུར་ཡོད།

19

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

20

མཆན་

ཚིག་

གནད་

ཚིག་ གནད་

ཡུན་བརྟན་འཕེལ་རྒྱས་ནི་ད་ལྟའི་

དགོ ས ་མཁོ ་ དང་མ་འོང ས་པའི ་ མི ་ རབས་ རྗེས་མའི་དགོས་མཁོ་གཉིས་ཀ་སྐོང་ཐབས་ ལ་གཞིགས་ཏེ། ཐོན་ཁུངས་དག་དོན་མེད་ ཆུད་ཟོ ས ་མི་གཏོ ང ་བར་དཔལ་འབྱོ ར ་ གོ ང ་འཕེ ལ ་གཏོ ང ་ཐབས་བྱེ ད ་པ་ལ་ཟེ ར །

འགྲེལ། མཆན

འགྲེལ།

ཐོན་ཁུངས། རང་བྱུང་ཐོན་ཁུངས།

མིས་བཟོས་ཐོན་ཁུངས། འཕེལ་ཚད་དང་སྤྱོད་སྒོ།

མིའི་ཐོན་ཁུངས།

གསོག་ཚད།

འབྱུང་ཁུངས།

ཁྱབ་ཚད།

མངོ ན ་གྱུར་ཐོ ན ་

སྐྱེ ་ ལྡ ན ་ ཐོ ན ་

སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་

ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཐོན་

མངོ ན ་འགྱུར་ཐོ ན ་

སྐྱེ ་ མེ ད ་ ཐོ ན ་

སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་

བྱེ ་ བྲ ག ་ གི ་ ཐོ ན ་

ཁུངས།

ཁུངས།

ཐོན་ཁུངས།

ཁུངས།

ཁུངས།

ཐོན་ཁུངས།

20

ཁུངས། ཁུངས།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

སྦྱོང་

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

21 བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

རྩིས་རིག

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡། སའི་གོ་ལའི་ཐོན་ཁུངས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཚད་གཅིག་མཚུངས་མིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༢། ཅི་ཞིག་ལ་ཐོན་ཁུངས་གཅེས་སྤྲས་ཟེར། ༣། མིའི་ཐོན་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ། ༤། ཅི་ཞིག་ལ་ཡུན་བརྟན་འཕེལ་རྒྱས་ཟེར།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འདེམས།

༡། གཤམ་དུ་འཁོད་པ་ལས་དངོས་པོ་གང་ཞིག་ཐོན་ཁུངས་སུ་བསྒྱུར་བའི་རྒྱུ་ཆ་མིན་པ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) སྤྱོད་སྒོ། ཁ) རིན་ཐང་། ག) འབོར་ཚད། ༢། གཤམ་དུ་འཁོད་པ་ལས་མིས་བཟོས་ཐོན་ཁུངས་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) སྐྲན་ནད་སེལ་བའི་སྨན། ཁ) ཆུ་ཕྲན། ག) ཚ་ཁུལ་གྱི་ནགས་ཚལ། ༣། གཤམ་དུ་འཁོད་པ་ལས་སྐྱེ་ལྡན་ཐོན་ཁུངས་སུ་གཏོགས་པ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) སྐྱེ་ལྡན་ལས་ཐོན་པའི་རྒྱུ་ཆ། ཁ) མིས་བཟོས་རྒྱུ་ཆ། ག) སྐྱེ་ལྡན་མིན་པ་ལས་ཐོན་པའི་རྒྱུ་ཆ། བོད།

གསུམ་པ། ཁྱད་པར་ཤོད།

༡། མངོན་གྱུར་ཐོན་ཁུངས་དང་མངོན་འགྱུར་ཐོན་ཁུངས་བར་ལ་ཁྱད་གང་ཡོད་དམ། ༢། ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་དང་བྱེ་བྲག་གི་ཐོན་ཁུངས་བར་ལ་ཁྱད་པར་གང་ཡོད་དམ།

21

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

22

ད།

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆ ས་གློག་འདོན།

ocity-ཆུ་ཤུག

Hydroelectr

ངས། ིས་བཟོས་ཐོན་ཁུ

esource-མ an Made R

Hum

་ཐོན་ཁུངས།

urce-རང་བྱུང

so Natural Re

་ཁུངས།

e-མིའི་ཐོན an Resourc

Hum

འཕེལ་ཚད། velopment-

Ren

Non-Ren

ོན་ཁུངས། e-མངོན་གྱུར་ཐ

urc

Actual Reso

་ཐོན་ཁུངས།

-མངོན་འགྱུར

esource Potential R

།

Biotic-སྐྱེ་ལྡན

22

ེད།

Abiotic-སྐྱེ་མ

།

་སྤྲས།

ོན་ཁུངས་གཅེས

་རྒྱས།

ན་བརྟན་འཕེལ

lopment-ཡུ inable deve

susta

ི་ཐོན་ཁུངས།

་གི་ཐོན་ཁུངས

servation-ཐ source Con

-ཁྱབ་ཚད།

Distribution

-ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱ

ས།

་པའི་ཐོན་ཁུང

ར་གསོ་མི་ཐུབ

urce-བྱེ་བྲག

། ck-གསོག་ཚད

Sto

urce-སླ ewable Reso

Re

ི་ཐོན་ཁུངས།

་གསོ་ཐུབ་པའ

urce-སླར ewable Reso

eso Localised R

ངས། rigin-འབྱུང་ཁུ

O

ངས། -སྐྱེ་ལྡན་ཐོན་ཁུ

urce Biotic Reso

Resource Ubiquitous

Level of De Use-སྤྱོད་སྒོ།

ོན་ཁུངས།

rce-སྐྱེ་མེད་ཐ

u Abiotic Reso

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

23

གཏེར་རྫས་དང་ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས།

སློབ་ཚན་བཞི་པ།

གཏེར་ནི་རྫས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ངེས་ཅན་ལྡན་པའི་རང་བྱུང་རྒྱུ་རྫས་ ཤིག་ཡིན་ལ། དེ་ས་ཁུལ་ཁྱད་པར་བ་དང་བྲག་རྡོ་ཆགས་རིམ་ནང་འདུས་ ཡོད་པ་ཞིག་ལས་བར་སྣང་ཁམས་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་མིན། གཏེར་རྫས་ཁ་ཤས་བྱང་འཁྱགས་རོམ་རྒྱ་མཚོ་དང་ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོའ ི་ གཏིང་དུ་ཡོད་པས། སྔོག་འདོན་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཙམ་སྟབས་བདེ་མིན།

གཏེར་རྫས་ནི་རྒྱུ་རྐྱེན་མི་འདྲ་བའི་འོག་ས་ཁམས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་སུ་ཆགས་ཡོད། གཏེར་རྫས་ནི་རང་བྱུང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པ་ལས་མིའི་རིགས་ཀྱིས་བཟོ་བསྐྲུན་བྱས་ པ་ཞིག་མིན། གཏེར་རྫས་ལ་ཚོན་མདོག་དང། སྟུག་ཚད། སྲ་སྙི་སོགས་ ཕྱིའི་རྣམ་པའི་ཁྱད་ཆོས་དང་། ཞུ་ཚད་(Solubility) ལྟ་བུ་འགྲུབ་བྱེད་རྫས་ ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་བརྟེན་ནས་ངོས་འཛིན་དང་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

དུ ས ་ རྒྱུ ན ་ ཟ ་ མའི་ནང་འདེབས་པའི་ ཚྭ་དང་། ཡི་གེ་འབྲི་ བྱེ ད ་ཞ་སྨྱུག་ནང་སྤྱོ ད ་ པའི ་ རྡོ ་ སྣག་(Graphite)ཀྱང་གཏེར་རྫས་ཀྱི་ རིགས་སུ་གཏོགས།

གཏེར་རྫས་ཀྱི་དབྱེ་བ། (Types of Minerals)

སྤྱིར་གཏེར་རྫས་རིགས་མི་འདྲ་བ་སུམ་སྟོང་ལྷག་ཡོད་ལ། དེ་དག་རྫས་རིགས་འདུས་ཚད་ལ་གཞིགས་ ནས་ལྕགས་རིགས་(Metallic)དང་ལྕགས་རིགས་མིན་པ་(Non-metalic)བཅས་དབྱེ་བ་གཙོ་བོ་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ ཡོད།

ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྫས་ནི་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆའི་ནང་ལྕགས་རིགས་འདུས་ཡོད་པར་ཟེར། ལྕགས་རིགས་ ནི་འོད་མདངས་དང་ཚ་དྲོད་ལྡན་ལ། གློག་བརྒྱུད་འདྲེན་ཐུབ་པའི་དངོས་རྫས་ཤིག་ཡིན། དཔེར་ན། ལྕགས་རྡོ་ (Iron ore)དང་། ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ།(Bauxite) ལྕགས་ལྷང་ནག་པོའ་ི གཏེར་རྡོ་(Manganese ore)ལྟ་བུ་རེད། ལྕགས་ རིགས་གཏེར་རྫས་ལའང་ལྕགས་རྫས་ལྡན་པ་(Ferrous)དང་ལྕགས་རྫས་མི་ལྡན་པ་(Non-ferrous)བཅས་དབྱེ་ བ་གཉིས་སུ་འགེར་གྱིན་ཡོད། དཔེར་ན། ལྕགས་རྡོ་དང་། ལྕགས་ལྷང་ནག་པོ། ཁ་རོ་མེ་ཌ་(Chromite)བཅས་ནི་

གཏེར་རྫས།

ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྫས།

ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་གཏེར་རྫས།

ལྕགས་རྫས་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས། ལྕགས་རྫས་མི་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས།

23

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

24

ལྕགས་རྫས་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་ལྟ་བུ་དང་། ལྕགས་རྫས་མི་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆའི་ ནང་ལྕགས་རྫས་མེད་ཀྱང་། གསེར་དང་། དངུལ། ཟངས། ཞ་ཉེ་སོགས་ལྕགས་རིགས་གཞན་གྱི་རྫས་འདུས་ཡོད།

གཏེར་རྫས་འདོན་ཐབས།

སྔོག་འདོན།

ས་ཁ་ནས་སྔོག་འདོན་བྱེད་པ། ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

བྲག་རྡོ་ཞིག་གི་ནང་ གཏེར་རྫས་རིགས་གཅིག་གམ་ ཁ་ཤས་འདུས་ཡོད། འོན་ཀྱང་ གཏེ ར ་རྫས་ཀྱི ་ གྲུབ་ཆ་འདུས་ ཚད་སྣ་ཚོགས་ཡོད། གཏེར་རྫས་ བཙག་འདོན་བྱ་སའི་བྲག་རྡོའ་ི རིགས་ལ་གཏེར་རྡོ་ཟེར་གྱི་ཡོད། ད་ལྟ་བར་གཏེར་རྫས་རིགས་མི་ འདྲ་བ་༢༨༠༠ལྷག་ངོས་འཛིན་ ཐུབ་ཡོད་པའི་ནང་ནས་གཏེར་ རྫ ས ་ རི ག ས ་ བ རྒྱ ་ ཙ མ ་ ཞི ག ་ གཏེར་རྡོ ་ ལས་འཚག་འདོ ན ་ བྱས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན། དེར་བརྟེན། གཏེར་རྫས་ཚང་མ་བྲག་རྡོ ་ ལས་བཏོན་པ་ཡིན་ཡང། བྲག་ རྡོ ་ ཚང་མའི ་ ནང་གཏེ ར ་རྫས་ འདུས་ཡོད་པའི་མ་ཁྱབ།

འདྲུ་འདོན།

རྐོ་འདོན།

ས་དོང་ལས་འདྲུ་འདོན་བྱེད་པ།

ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་གཏེར་རྫས་ནང་ལྕགས་རིགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ འདུས་མེད། དཔེར་ན། རྡོ་ཐལ་གྱི་རྡོ་(Limestone)དང་། ཉི་མ་ཁ་ཆུ།(Mica) རྡོ་ཅུ་གང་(Gypsum)ལྟ་བུའི་གཏེར་རྫས་ཀྱི་རིགས་ཡིན་ལ། རྡོ་སོལ་དང། རྡོ་སྣུམ་ལྟ་བུའི་འབུད་རྫས་དག་ཀྱང་ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་གཏེར་རྫས་ ཁོངས་སུ་བགྲང་ཆོག། གཏེར་རྫས་འདོན་ཐབས་ལའང་སྔོག་འདོན་(Mining)དང་། འདྲུ་ འདོན།(Drilling) རྐོ་འདོན་(quarrying)བཅས་དབྱེ་བ་མི་འདྲ་བ་གཙོ་བོ་ གསུམ་ཡོད། ས་འོག་གི་བྲག་རྡོ་ལས་གཏེར་རྫས་སྔོག་པ་ལ་གཏེར་ཁ་སྔོག་འདོན་ (Mining) ཟེར། གཏིང་དེ་ཙམ་མི་ཟབ་པའི་ས་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་གཏེར་ mining) རྫས་འདོན་པ་ལ་ས་ཁ་ལས་སྔོག་འདོན་བྱེད་པ་(Open-cast ཟེར། ས་དོང་བྲུས་ཏེ་གཏིང་ཟབ་སར་ཡོད་པའི་གཏེར་རྫས་འདོན་ཐབས་ བྱེད་པ་ལ་ས་དོང་ལས་འདྲུ་འདོན་བྱེད་པ་(Shaft mining)ཟེར། རྡོ་སྣུམ་ དང་རང་བྱུང་རླངས་རྫས་སོགས་སའི་གཏིང་རིམ་དུ་ཡོད་པས། གཏིང་ རིང་བའི་དོང་ལམ་ཟབ་མོ་བྲུས་ཏེ་འདོན་ཐབས་བྱེད་དགོས་པ་ལ་གཏེར་ ཁ་འདྲུ་འདོན་(Drilling)ཟེར། ས་ཁར་ཡོད་པའི་གཏེར་རྫས་དག་བརྐོས་ ནས་འདོན་ཐབས་བྱེད་པ་ལ་རྐོ་འདོན་(Quarrying)ཟེར།

གཏེར་རྫས་རིགས་ཁྱབ་ཚུལ། (Distribution of minerals) གཏེ ར ་རྫས་ནི ་ བྲག་རྡོ ་ རི ག ས་སྣ་ཚོ ག ས་ལས་འབྱུང་གི ་ ཡོ ད ་དེ ། དཔེར་ན། གཏེར་རྫས་ཁ་ཤས་མེ་རྡོ་ལས་འབྱུང་པ་དང་། ཁ་ཤས་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་ལས་འབྱུང་། ཡང་ཁ་ཤས་ ཟེགས་རྡོ་ལས་འབྱུང་གི་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། སྤྱིར་བཏང་ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྫས་ནི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་མཐོ་སྒང་སྣ་ ཚོགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆར་གྱུར་པའི་མེ་རྡོ་དང་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་ལས་འབྱུང་གི་ཡོད། སྭི་ཌེན་(Sweden)བྱང་མའི་

24

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

25

མངའ་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་ལྕགས་རྡོ་དང་། ཁེ་ན་ཌ་(Canada)མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཨོན་ཊཱ་རོ་ཡ་(Ontario)ས་ཁུལ་ ནས་ཐོན་པའི་ཟངས་དང་། ལྕགས། ལྷོ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་ནས་ཐོན་པའི་ལྕགས་དང་། གཤའ་དཀར། གསེར་དཀར་པོ་ བཅས་ནི་མེ་རྡོ་དང་གཞན་འགྱུར་བྲག་རྡོ་ལས་བྱུང་བའི་གཏེར་རྫས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་འགའ་ཡིན། བདེ་ཐང་དང་ ལྟེབ་གཉེར་རི་གསར་པའི་ཁུལ་གྱི་ཟེགས་རྡོ་ལས་རྡོ་ཐལ་གྱི་གཏེར་ཁ་ལྟ་བུ་ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་གཏེར་རྫས་ ཐོན་གྱི་ཡོད། དཔེར་ན། ཧྥ་རན་སིའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ཁོ་ཁཱ་ས་(Caucasus)ས་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་རྡོ་ཐལ་གྱི་གཏེར་ ཁ་དང་། ཇོར་ཇི་ཡ་(Georgia)དང་ཡུ་ཀརེན་(Ukraine)མངའ་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་ལྕགས་ལྷང་ནག་པོའ་ི གཏེར་རྡོ། ཨལ་ཇི་རི་ཡ་(Algeria)མངའ་ཁུལ་ནས་ཐོན་པའི་འོད་ཀྱི་མ་མའི་སྐྱུར་ཚྭ་(Phosphate)ལྟ་བུ་ཡིན་ལ། འབུད་རྫས་ སུ་སྤྱོད་པའི་རྡོ་སོལ་དང་རྡོ་སྣུམ་སོགས་ཀྱང་ཟེགས་རྡོའ ི་བར་གསེང་ནས་རྙེད་པའི་གཏེར་རྫས་རིགས་ཤིག་ཡིན།

ཨེ་ཤི་ཡ་གླིང་ཆེན། (Asia)

རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་ནི་ལྕགས་རྡོ་འབོར་ཆེན་ཐོན་ཡུལ་ཞིག་ཡིན། འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་ལྕགས་ཀྲེན་ (Tin) གྱི་ཐོན་འབོར་ཕྱེད་ཀ་ལྷག་ཨེ་ཤི་ཡ་གླིང་ཆེན་གྱིས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད། ལྕགས་ལྷང་ནག་པོའ ི་གཏེར་ རྡོ་དང་། ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ། གཤའ་དཀར། ཏི་ཚ། ཟངས་སོགས་གཏེར་རིགས་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ཨེ་ཤི་ཡ་གླིང་ཆེན་ ནས་ཐོན་གྱི་ཡོད། རྒྱ་ནག་དང་མ་ལེ་ཤི་ཡ།(Malaysia) ཨིན་ཌོ་ནེ་ཤི་ཡ་(Indonesia)བཅས་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་ ལྕགས་ཀྲེན་གྱི་གཏེར་ཁའི་ཐོན་ཁུངས་གཙོ་བོར་གྱུར་ཡོད། རྒྱ་ནག་ནི་ཞ་ཉེ་(Lead)དང་། མིག་སྨན(Antimony)། རྡོ་སྙིང་ནག་པོ་(Tungsten)བཅས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། ༡༨༠0W ༡༤༠0 བྱང་ཨ་རི།

༤༠0 ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ།

༤༠0

༢༠0 ༠0

༢༠0 ༦༠0

བྱང་འཁྱགས་དར་རྒྱ་མཚོ། ཡུ་རོབ།

༡༠༠0

ལྷོ་ཉི་ལྡོག་ཐིག

ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

དཔེ་རིས། 4.1:

༡༠༠0

༡༨༠0E ༤༠0

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ།

ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ།

རྒྱ་གར་རྒྱ་མཚོ།

ལྕགས་གཏེར།

ཟངས་གཏེར།

ལྷོ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

༡༨༠0W ༡༤༠0

༡༤༠0 ཨེ་ཤི་ཡ།

ལྷོ་ཨ་རི།

0

༢༠

༦༠0

བྱང་ཉི་ལྡོག་ཐིག

0

༢༠

༡༠༠0

༦༠0

ལྷོ་སྣེ་གླིང་ཆེན།

༢༠0 ༠0

༢༠0 ༦༠0

༡༠༠0

ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ། ༡༤༠0

ཨོ་སྟྲི་ལི་ཡ།

༡༨༠0E

༢༠0

༢༠0 ༤༠0

ལྕགས་གཏེར་དང་ཟངས་གཏེར་ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ་བཅས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་འབྱུང་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཁག་ཅིག

25

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

26

ཡུ་རོབ་གླིང་ཆེན། (Europe)

ཡུ་རོབ་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་ལྕགས་རྡོ་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་ཡིན། ཡུ་རོབ་ནང་ལྕགས་གཏེར་ རྡོའ་ི ཐོན་ཁུངས་འབོར་ཆེན་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནི། ཨུ་རུ་སུ།(Russia) ཡུ་ཀརེན།(Ukraine) སྭི་ཌེན།(Sweden) ཧྥ་རན་སི་(France)བཅས་ཡིན། ཟངས་དང་། ཞ་ཉེ། ཏི་ཚ། ལྕགས་ལྷང་ནག་པོ། གཤའ་དཀར་སོགས་གཏེར་རྫས་ རིགས་གཞན་དག་ཡུ་རོབ་ཤར་ཁུལ་དུ་ཐོན་གྱི་ཡོད།

བྱང་ཨ་རི་གླིང་ཆེན། (North America)

བྱང་ཨ་རི་གླིང་ཆེན་ནས་ཐོན་པའི་གཏེར་རྫས་ནི། མཚོ་ཆེན་དག་ཆགས་པའི་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་ཁེ་ན་ཌ་ མངའ་ཁུལ་དང་། ཨེ་པེ་ལེ་ཆི་ཡན་མངའ་ཁུལ།(Appalachian region) ནུབ་ཀྱི་རི་རྒྱུད་ཁུལ་(Mountain ranges of west)བཅས་མངའ་ཁུལ་གཙོ་བོ་གསུམ་ནས་ཐོན་གྱི་ཡོད། ལྕགས་རྡོ་དང། གཤའ་དཀར། གསེར། ཡུ་རེ་ ནི་ཡམ།(Uranium) ཟངས་བཅས་ནི་ཁེ་ན་ཌའི་ཤར་ཕྱོགས་མཐོ་སྒང་(Canadian Shield) ནས་སྔོག་འདོན་བྱེད་ ཀྱི་ཡོད་ལ། རྡོ་སོལ་ནི་ཨ་པ་ལི་ཆེན་(Appalachian)མངའ་ཁུལ་ནས་སྔོག་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བྱང་ཨ་རིའི་ནུབ་ ཕྱོགས་ཀྱི་ཁོར་ཌ་ལེ་ར་(Cordilleras)རི་རྒྱུད་ནས་ཟངས་དང་། ཞ་ཉེ། ཏི་ཚ། གསེར། དངུལ་སོགས་ཀྱི་གཏེར་ཁ་ འབོར་ཆེན་ཐོན་གྱི་ཡོད། ༡༨༠0W ༡༤༠0

༤༠0

༢༠0 ༠0

༡༠༠0

༡༨༠0E ༤༠0

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ།

ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ།

རྒྱ་གར་རྒྱ་མཚོ།

ལྷོ་ཨ་རི།

ལྷོ་ཉི་ལྡོག་ཐིག

༡༤༠0 ཨེ་ཤི་ཡ།

ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ།

ཨོ་སྟྲི་ལི་ཡ།

རྡོ་སོལ། གཏེར་སྣུམ། 0

དཔེ་རིས། 4.2:

0

༡༠༠

༦༠

0

0

ལྷ ོ ་ སྣ ེ ་ གླ ི ང ་ ཆ ེ ན །

༢༠ ༠0

༢༠0 ༦༠0

༡༠༠0

༡༤༠0

༡༨༠0E

གཏེར་སྣུམ་དང་རྡོ་སོལ་གྱི་ཐོན་ཁུངས་འབྱུང་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཁག་ཅིག

26

༢༠0

༢༠0 ༤༠0

ལྷོ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

༡༨༠ W ༡༤༠ 0

༢༠0 ༦༠0

བྱང་འཁྱགས་དར་རྒྱ་མཚོ།

བྱང་ཉི་ལྡོག་ཐིག

0

༢༠

༦༠0

ཡུ་རོབ །

བྱང་ཨ་རི།

༤༠0 ༢༠0

༡༠༠0

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

ལྷོ་ཨ་རི་གླིང་ཆེན། (South America)

ལྷོ་ཨ་རི་གླིང་ཆེན་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་བ་རཱ་ཛིལ་(Brazil) ནི་འཛམ་གླིང་ནང་སྤུས་ཚད་མཐོ་བའི་ལྕགས་རྡོ་མང་ཤོས་འདོན་སྤེལ་ བྱེད་མཁན་ཡིན། ད་དུང་ཅི་ལི་(Chile)དང་པེ་རུ་(Peru)གཉིས་ནི་ཟངས་ འདོན་མཁན་གཙོ་བོའ་ི གྲས་ཤིག་ཡིན། བ་རཱ་ཛིལ་དང་བོ་ལི་ཝི་ཡ་(Bolivia)གཉིས་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་ལྕགས་ཀྲེན་མང་ཤོས་འདོན་མཁན་རྒྱལ་ ཁབ་ཚོའི་གྲས་སུ་བགྲང་གི་ཡོད། དེ་བཞིན་ལྷོ་ཨ་རི་གླིང་ཆེན་དུ་གསེར་ དང་། དངུལ། ཏི་ཚ། ཀོ་ལྕགས་(Chromium) ལྕགས་ལྷང་ནག་པོ། ཧ་ཡང་ གཏེར་རྡོ། ཉི་མ་ཁ་ཆུ། གསེར་དཀར་པོ།(Platinum) རྡོ་བལ།(Asbestos) རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་སོགས་ཀྱི་གཏེར་ཁའི་ཐོན་ཚད་འབོར་ཆེན་ཡོད། གཏེར་ སྣུམ་(Mineral oil)ནི་ལྷོ་ཨ་རི་གླིང་ཆེན་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཝེ་ནི་ ཛུའེ་ལ་(Venezuela)དང་། ཨར་ཇེན་ཊི་ན།(Argentina) ཅི་ལི། པེ་རུ། ཀོ་ ལོམ་བི་ཡ་(Columbia)བཅས་ཀྱི་མངའ་ཁུལ་དུ་ཐོན་གྱི་ཡོད།

27

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ། ད ་ བ ར ་ སྭི ་ ཛར ་ལ ནཌ ་ (Swizerland) རྒྱལ་ཁབ་དུ་ ག ཏེ ར ་ རྫ ས ་ རི ག ས ་ གཅིག་ཀྱང་རྙེད་སོན་ བྱུང་མེད།

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

༡༽ རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་ལྗང་ཁུ་ནི་ འཛམ་གླིང་ནང་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་ དཀོན་ཤོས་ཡིན། ༢༽ འཛམ་གླིང་ནང་གི་བྲག་ རྡོ་རྙིང་ཤོས་ཀྱི་རིགས་ནི་ཨོ་ སྟྲི་ལི་ཡའི་ནུབ་ཕྱོགས་ས་ ཁུལ་དུ་ཡོད་པ་དང་། བྲག་རྡོ་ དེ་དག་གྲུབ་ནས་ལོ་ངོ་ས་ཡ་ ༤༣༠༠འགོར་ཡོད། དེ་ནི་སའི་ གོ་ལ་ཆགས་ནས་ལོ་ངོ་ས་ཡ་ ༣༠༠ ཙམ་འགོར་བའི་རྗེས་སུ་ གྲུབ་པ་ཞིག་རེད།

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་གླིང་ཆེན། (Africa)

ཨ་ཧྥེ ་ རི ་ ཁ་ནི ་ གཏེ ར ་རྫས་ཀྱི ་ ཐོ ན ་ཁུངས་ཕུན་སུམ་ཚོ ག ས་ པའི་གླིང་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་དང། གསེར། གསེར་དཀར་བཅས་འདོན་སྤེལ་མང་ཤོས་བྱེད་མཁན་ཞིག་ ཡིན། ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་གླིང་ཆེན་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ལྷོ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་དང་། ཛིམ་ བྷཱ་བེ།(Zimbabwe) ཛ་ཡེར་(Zaire)བཅས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་ནང་གསེར་ འབོར་ཆེན་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་གླིང་ཆེན་ནས་ཐོན་ པའི་གཏེར་རྫས་གཞན་དག་ནི། ཟངས་དང་། ལྕགས་རྡོ། ཀུ་རོ་མི་ཡམ། ཡུ་ རེ་ནི་ཡམ། ཀོ་བལ།(Cobalt) ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ་སོགས་ཡིན། ནཱའི་ཇི་རི་ཡ་ (Nigeria)དང་། ལི་བི་ཡ།(Libya) ཨང་གཽ་ལ་(Angola)བཅས་ཀྱི་ནང་དུ་ ཡང་སྣུམ་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ཨོསྟྲེ་ལི་ཡ་གླིང་ཆེན། (Australia)

ཨོསྟྲེ་ལི་ཡ་གླིང་ཆེན་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ་མང་ཤོས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་ཡིན་ལ། དེ་ ནི་གསེར་དང་། རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ། ལྕགས་རྡོ། ལྕགས་ཀྲེན། གཤའ་དཀར་བཅས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་ཞིག་ ཀྱང་ཡིན། དེར་ད་དུང་ཟངས་དང་། ཏི་ཚ། ལྕགས་ལྷང་ནག་པོ་སོགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡོད། ཨོསྟྲེ་ལི་ཡའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཀཱལ་གཽར་ལ་ཡེ་(Kalgoorlie)དང་ཁཽལ་གཱར་ཌ་ཡེ་(Coolgardie)ས་ཁུལ་ནས་གསེར་ གྱི་གཏེར་ཁ་འབོར་ཆེན་ཐོན་གྱི་ཡོད།

27

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

28

ལྷོ་སྣེ་གླིང་ཆེན། (Antarctica)

ལྷོ་སྣེ་གླིང་དུ་གཏེར་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱུང་བ་མ་ཟད། གཏེར་རིགས་ཁག་ཅིག་ འབོར་ཆེན་ཡོད་པའི་ངོས་འཛིན་ཡང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ལྷོ་སྣེ་གླིང་གི་འཕྲེད་རྒྱུག་རི་ཁུལ་(Transantarctic Mountains)དུ་རྡོ་སོལ་གཏེར་ཁ་ཕོན་ཆེན་ཡོད་པ་དང་། ལྷོ་སྣེ་གླིང་གི་ཤར་ཕྱོགས་ཕ་རིན་སེ་ཆཱར་ལེ་ས་རི་ཁུལ་(Prince Charles)དུ་ལྕགས་གཏེར་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེར་ལྕགས་རྡོ་དང་། གསེར། དངུལ། སྣུམ་བཅས་ ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་འབོར་ཆེན་ཡོད་པས། ཚོང་ལས་དཔལ་འབྱོར་ཐད་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་པའི་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ ཡོད། བོད་ཀྱི་གཏེར་རིགས་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས།

གཏེར་རྫས།

གཏེར་རྫས།

སྣུམ།

Oil

(བོད་མིང་།)

ཞ་ཉེ།

(ཨིན་མིང་།) Lead

ཐོན་ཡུལ།

ཚྭ་འདམ། ལྷུན་པོ་ལ།

འབའ་ལུང་། འབའ་ཐང་། ལི་ཐང་། དར་རྩེ་མདོ། ཅོ་ནེ། རྩི་གོར་ཐང་། མེན་ཡན།

གསེར།

Gold

གཞིས་ཀ་རྩེ། སྣ་ཀར་རྩེ། མེན་ཡན། ཏུའུ་ལན། ཆུ་དམར་ལེབ། ཅོ་ནེ། ཀླུ་ཆུ། རྨ་ཆུ། མཛོད་ དགེ བསང་ཆུ། འཇོ་མདའ། ཉག་རོང་། ལི་ཐང་། རྒྱལ་ཐང་། བཞད་མཐོང་སྨོན།

གཤའ་དཀར།

Nickel

དར་རྩེ་མདོ། ཟི་ལིང་། གཅན་ཚ།

ཏི་ཚ།

དངུལ་ཆུ།

Zinc

Mercury

རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ།

Diamond

ཀོ་ལྕགས།

Chromium

ལི་ཐི་ཡམ།

Lithium

ཟངས།

ལྕགས།

མོ་ལིབ་ཌི་ནམ།

Copper Iron

ཧ་ཡང་།

Molybdenum Aluminuim

རྡོ་སོལ།

Coal

དུག་སེལ་དཀར་པོ། རྡོ་བལ།

དཀར་གཡའ། དངུལ།

Potassium Asbestos

Magnesium Silver

འབའ་ལུང་། འབའ་ཐང་། ལི་ཐང་། དར་རྩེ་མདོ། རྩེ་གོར་ཐང་། མེན་ཡན། ཚྭ་འདམ།

རྨ་སྟོད། དགའ་བ་སུམ་མདོ། སྣེ་གདོང་། ནོར་བུ་ས།

མལ་གྲོ་གོང་དཀར། རྒྱལ་ཐང་། བདེ་ཆེན། མི་ལི། འཇོ་མདའ། བཞད་མཐོང་སྨོན།

སྣེ་གདོང་། ནོར་བུ་ས། སྦྲ་ནག ཉེན་རོང་།

ཉི་གཤོང་། ཉེན་རོང་། ཚྭ་འདམ། ཏུའུ་ལན། འཇོ་མདའ། པཎ་ཆེན་ཞིང་སྡེ། དར་རྩེ་མདོ།

འཇོ་མདའ། འབྲི་སྟོད། དགའ་བདེ། རེབ་གོང། ཚྭ་འདམ།

དཔལ་ཡུལ།

Mangya (མན་རྒྱ།) བཀའ་མ་ལོག

འབའ་ལུང་། མི་ལི། རྩེ་གོར་ཐང་།

28

29

སྣུམ། ཞ་ཉེ། དངུལ། དངུལ་ཆུ། རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ། ཟངས། ཀུ་རོ་མི་ཡམ། ལྕགས། ལི་ཐི་ཡམ།

བཞད་མཐོང་སྨོན།

ལྷུན་པོ་ལ།

སྣེ་གདོང་། སྣ་དཀར་རྩེ།

ལྷ་ས།

སྦྲ་ནག

Mangya

གསེར། གཞིས་ཀ་རྩེ། ཏི་ཚ། གཤའ་དཀར། ཞ་དཀར་ལྕགས་རྫས། དཀར་གཡའ། ལྕགས་ལམ་བསྐྲུན་འཆར་གྱི་ལམ་ཐིག། ཧ་ཡང་། སྡུག་སེལ་དཀར་པོ། གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་ཚོ། མེ་འཁོར་ལྕགས་ལམ། རྡོ་སོལ། གཞུང་ལམ། རྡོ་བལ། ། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་མཚམས་ས་ཐིག

ཉི་གཤོང་།

དཔེ་རིས། 4.3: བོད་ཡུལ་གྱི་གཏེར་རིགས་གཙོ་བོ་དག་ཁྱབ་ཁུལ།

ནོར་བུ་ས།

མལ་གྲོ་གོང་དཀར།

ཉེན་རོང་།

། ར་ལེབ ཆུ་དམ འབྲི་སྟོད།

བཀའ་མ ་ལ

མེན་ཡན།

ོག།

གཅན་ཚ།

ཟི་ལིང་།

ཉག་རོང་།

འབའ་ལུང་།

རྒྱལ་ཐང་།

མི་ལི།

་། འབའ་ཐང་། ལི་ཐང

འ།

བདེ་ཆེན།

ད ཇོ་མ

རྨ་ཆུ། དགའ་བདེ།

མཛོད་དགེ།

དོ། ་རྩེ་མ དར

བསང་ཆུ།

རེབ་གོང་། ཅོ་ནེ། དགའ་བ་སུམ་མདོ། ཀླུ་ཆུ།

རྩི་གོར་ཐང་།

འ དཔལ་ཡུལ།

རྨ་སྟོད།

པཎ་ཆེན་ཞིང་སྡེ།

ཏུའུ་ལན།

ཚྭ་འདམ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

30

ཀྱིས་ ་ ད ེ ཁྱ སམ། ཤེས་

ས ཀོ ཊ ་ ལ ན ་ ཌ ་ (Scotland) རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཉི་ མ་དང་ལྷགས་རླུང་གི ་ ནུས་ ཤུགས་སྤྱོ ད ་པའི་སྤྱི་སྤྱོ ད ་ འགྲུལ་འཁོ ར ་ཉར་འཇོ ག ་ ཁང་ཐོ ག ་མར་དར།

་ ་ ནོར་ཝ ཛམ་གླིང་ནང ི་འ ་ ཁབ་ན ོད་མཁན་གྱི ་སྤྱ ཆུ་གློག ཐོག་མ་ཡིན། བ་ རྒྱལ་ཁ y)རྒྱལ

a ེ་(Norw

ད་ལྟ་བར་བོད་ཡུལ་དུ་གཏེར་རིགས་མི་འདྲ་བ་གྲངས་༡༢༦རྙེད་ སོན་བྱུང་ཡོད་པས། བོད་ནི་རང་བྱུང་གཏེར་སྣ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ ཡུལ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱིཡོད། གོང་གི་ས་ཁྲ་དང་རེའུ་མིག་ལས་ བོད་ཀྱི་གཏེར་རྫས་གལ་ཆེན་རིགས་དང་དེ་དག་ཐོན་ཡུལ་ངེས་ཐབས་ བྱོས།

གཏེར་རྫས་ཀྱི་སྤྱོད་སྒོ། (Uses of Minerals) གཏེར་རྫས་ནི་བཟོ་གྲྭ་མང་པོའ་ི ནང་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་ཕྲ་ རྒྱན་(Gem)དུ་སྤྱོད་པའི་གཏེར་རྫས་ཀྱི་རིགས་ནི་སྲ་ཞིང་མཁྲེགས་ལ། དེའི་དབྱིབས་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་སུ་བཅོས་ཏེ་རྒྱན་ཆ་(Jewellery)བཟོ་ བཞིན་ཡོད། ཟངས་ནི་ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྫས་ཤིག་ཡིན་ལ། དེ་རྒྱུན་ སྤྱོད་ཀྱི་ཅ་དངོས་མང་པོ་ཞིག་བཟོ་བར་སྤྱོད་སྒོ་ཧ་ཅང་ཆེ། དཔེར་ན། ཟངས་སྣོད་དང་། ཟངས་སྐྱོགས། ཟངས་བུམ། ཟངས་སྦུག་ལྟ་བུ་རེད། སི་ལི་ཀོན་(Silicon)ནི་ཤེལ་རྡོ་(Quartz)ལས་བཏོན་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཀམ་ པུཊར་བཟོ་གྲྭ་དག་གི་ནང་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བའི་གཏེར་རྫས་ཤིག་ཡིན། ཧ་ ཡང་ནི་ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ་ལས་བཏོན་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་རླངས་འཁོར་ དང། གནམ་གྲུ། སྣོད། འཛུགས་སྐྲུན། ཐབ་ཚང་དུ་ཉེར་སྤྱོད་ཀྱི་སྣོད་ ཆས་རིགས་སོགས་བཟོ་བར་སྤྱོད་སྒོ་ཆེས་ཆེ་བའི་གཏེར་རྫས་ཤིག་ཡིན། གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར། དཔེ་མཚོན་དེ་དག་ལས་ང་ཚོས་གཏེར་རྫས་ནི་ རྒྱུན་གཏན་གྱི་འཚོ་བའི་ནང་དགོས་མཁོ་དང་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བའི་དངོས་ པོ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།

གཏེར་རྫས་གཅེས་སྤྲས། (Conservation of Minerals) གཏེར་རྫས་ནི་སླར་གསོ་མི་ཐུབ་པའི་ཐོན་ཁུངས་སུ་གཏོགས་པས། དེ་ཆགས་པར་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་འགོར་གྱི་ཡོད། དུས་རྒྱུན་གཏེར་ རྫས་ཆགས་པའི་ཚད་ཉུང་དྲགས་པ་དང་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱོད་ཚད་ཆེ་ དྲགས་པས། གནད་དོན་འདིའི་ཐད་དོ་མི་མཉམ་པའི་གནས་ཚུལ་ འབྱུང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་གཏེར་ཁ་སྔོག་འདོན་བྱེད་སྐབས་ཆུད་ཟོས་ སུ་མི་གཏོང་ཐབས་ལ་འབད་པ་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ། གཞན་ཡང་ལྕགས་རིགས་རྣམས་སྤྱོད་ཐེངས་གཅིག་ ལ་སྤྱད་དེ་སྣང་མེད་མི་གཏོང་བར་ཡང་ནས་བསྐྱར་དུ་སྤྱོད་ཐབས་བྱ་རྒྱུ་ནི་ལྕགས་རིགས་ཐོན་ཁུངས་གཅེས་ ཉར་དང་བསྲི་ཚགས་ཡོང་ཐབས་ལེགས་ཤོས་ཤིག་ཡིན། དེ་བཞིན་གཏེར་རིགས་གཞན་དག་ཀྱང་གཅེས་ཉར་ དང་བསྲི་ཚགས་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཡིན་པ་དང་། དེ་དག་གཅེས་ཉར་དང་བསྲི་ཚགས་ཡོང་བར་འབད་པ་བྱ་

30

།

བསྐྱ ར

གཏེར་རྫས།

གས། བསྲི་ཚ

དགོས། ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་། (Power Resources)

འདིར་བརྗོད་པའི་ནུས་པའམ་ནུས་ཤུགས་ནི་ང་ཚོའི་ འཚོ་བའི་ནང་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། བཟོ་གྲྭ་དང་། ཞིང་ལས། སྐྱེལ་འདྲེན། བརྡ་འབྲེལ། བདེ་སྲུང་སོགས་ཀྱི་བྱ་བའི་ཐད་ནུས་ཤུགས་ ནི་དགོས་མཁོ་ཧ་ཅང་ཆེ། ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་འདི་རྒྱ་ཆེ་ས་ནས་དབྱེ་ ན། རྒྱུན་སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་(Conventional Resources of Energy) དང་རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་ (Non-conventional Resources of Energy) བཅས་དབྱེ་བ་གཉིས་སུ་འགེར་གྱི་ཡོད།

31

་སྤྱོད

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

བསྐྱར་བཟོ། དཔེ་རིས། 4.4: གཏེར་རྫས་རིགས་ལུགས་ མཐུན་གྱིས་སྤྱོད་སྟངས།

རྒྱུན་སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས།

(Conventional Resources of Energy)

རྒྱུན་སྲོ ལ ་ནུས་པའི ་ ཐོན ་ཁུངས་ནི ་ དུས་ཡུན་རི ང ་པོ ར ་སྤྱད་ པའི་རྒྱུན་སྲོལ་ཡོད་པའི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་རིགས་ལ་ཟེར། དཔེར་ན། འབུད་ཤིང་དང་འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་(Fossil Fuels)ནི་རྒྱུན་ སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡིན།

འབུད་ཤིང་། (Fire Wood)

འབུད་ཤིང་ནི་དྲོད་སྐྱེད་ཐབས་དང་ཟས་གཡོ་ཐབས་སོགས་སུ་ རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱ་གར་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། གྲོང་གསེབ་ཁུལ་ དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་མང་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་གིས་སྤྱོད་པའི་ནུས་ ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་གཙོ་བོ་ནི་འབུད་ཤིང་ཡིན།

རྩི་ཤིང་རྙིད་པ་དང་སྲོག་ཆགས་ཤི་བའི་ལྷག་རོ་རྣམས་ས་འོག་ ཏུ་ཐིམ་ནས་ལོ་ངོ་ས་ཡ་མང་པོ་འགོར་བ་ན། དྲོད་དང་བཙིར་ཤུགས་ ཀྱིས་འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་སུ་འགྱུར་ གྱི་ཡོད། རང་བྱུང་རླངས་རྫས་དང་། རྡོ་སྣུམ། རྡོ་སོལ་ལྟ་བུའི་འགྱུར་ རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་ནི་རྒྱུན་སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་གཙོ་བོའ་ི རིགས་སུ་གཏོགས། གཏེར་རྫས་འདི་དག་གི་ཐོན་ཁུངས་ལ་འཛད་རྒྱུ་ ཡོད་པ་མ་ཟད། གཏེར་རྫས་འདི་དག་གི་གྲུབ་ཚད་དང་ཐོན་འབོར་ནི་ འཕེལ་རྒྱས་ཆེ་བའི་འཛམ་གླིང་མི་འབོར་གྱིས་འཛད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ ཚད་གཞི་དང་བསྡུར་ན་ཧ་ཅང་ཆུང་བས། གཏེར་རྫས་འདིའི་རིགས་ རིང་པོ་མི་འགོར་བར་སྟོང་འགྲོ་བའི་ཉེན་ཁ་ཆེན་པོ་ཡོད།

31

ཁྱེད་ཀྱིས་ ཤེས་སམ།

རང་བྱུང་རླངས་རྫས་(Natural Gas)ནི་སྦུག་ལམ་ནས་བརྒྱུད་ འདྲེན་བྱེད་བདེ་བ་མ་ཟད། རྡོ་སྣུམ་དང་ རྡོ་སོལ་ལས་སྤུས་ཀ་གཙང་ལ། རིན་གོང་ ཆུང་བ་ཡོད།

་པ ་འདུས

འི་བྲ

ག་

་ ས་རྒྱུན དུ ་རྡོ་ པས། ཡིན་ ན་གྱི་བྲག ་ ོ པ ་ ོན ་ ་ཅ ་གཏེར དོག་སྔ ོན་པོ རྡོའ ི་མ ་མདོག་སྔ ི་ནང་ཟངས ེའ ཀྱིས བ། ེ། ད ཁྱེད་ ཚ ་ ་བྱ་ཐུ ང ོ ན ི ཐ ཛ མ ་འ ཞིག་ འི་ངོས པ ་ ད ོ ་ཡ འདུས

་ག ཟངས

ཏེར

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

32

རྡོ་སོལ། (Coal)

རྡོ་སོལ་ནི་འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་འབེལ་ཤོས་ཡིན། དེ་ནི་ཁྱིམ་དུ་འབུད་རྫས་སུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད་ ལ། དྭངས་ལྕགས་དང་ངར་ལྕགས་ དཔེ་རིས། 4.5: སྣུམ་མཁོ་འདོན་མང་ཤོས་བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་བོ་བཅུ། བཟོ་གྲྭ། རླངས་ ུགས་འཕྲུལ་འཁོར་ ཤ དང་གློག་འདོན་ཐབས་སོགས་སུའང་ སཽ་དྷི་ཨ་རཱ་བི་ཡ། 20.60 སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། རྡོ་སོལ་སྤྱད་དེ་གློག་ ཨུ་རུ་སུ། 19.41 འདོན་ཐབས་ལ་ཚ་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ ཨ་རི། 10.96 (Thermal Power)ཟེར། དེང་སང་ང་ ཨི་རཱན། 8.89 ཚོས་སྤྱོད་པའི་རྡོ་སོལ་ནི། ལོ་ངོ་ས་ཡ་ རྒྱ་ནག 7.74 མང་པོའ་ི​ི གོང་དུ་སྔོ་ལྡུམ་དང་འདམ་ མེཀ་སི་ཀོ། 7.31 ཝེ་ནི་ཛུའེ་ལ། རྩྭ་རིགས་ས་འོག་ཏུ་བཏུམས་པ་ལས་ 5.74 ནཱའི་ཇི་རི་ཡ། གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན། 5.64 ནོར་ཝེ།

འཛམ་གླིང་ནང་རྡོ་སོལ་མཁོ་ 5.53 ཀུ་ཝེད། 5.47 འདོན་མང་ཤོས་བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ ནི། ཨ་རི་དང་། རྒྱ་ནག འཇར་མན། 0 5 10 15 20 25 ཨུ་རུ་སུ། ལྷོ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ། ཧྥ་རན་སི་ སྤང་རྟེན་ཆེ། (1024) or Quadrillion Btu བཅས་ཡིན། དེ་བཞིན་བོད་མདོ་ དཔེ་རིས། 4.6: སྣུམ་འཛད་སྤྱོད་མང་ཤོས་བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་བོ་བཅུ། ཁམས་དཔལ་ཡུལ་ཞེ ས ་པའི ་ ས་ཆ་ དེ་ནི་བོད་ནང་གི་རྡོ་སོལ་ཐོན་ཡུལ་ 40.39 ཨ་རི། གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། 13.78

རྒྱ་ནག

10.88

འཇར་པན།

5.50

ཨུ་རུ་སུ།

5.43

འཇར་མན།

4.98

རྒྱ་གར།

4.53

ཁེ་ན་ཌ།

ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ།

4.51

4.45

བ་རཱ་ཛིལ། ཧྥ་རན་སི།

0

4.15

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

སྤང་རྟེན་ཆེ། (1024) or Quadrillion Btu

32

རྡོ་སྣུམ། (Petroleum)

རླངས་འཁོ ར ་ལ་སྤྱོ ད ་པའི་ རྡོ ་ སྣུམ་དྭངས་མ་ (Petrol) དང་རྐང་ འཁོ ར ་སོ ག ས་ཀྱི ་ འཁོ ར ་ཐག་བརྡར་ ཟད་མི་འགྲོ་ཆེད་སྤྱོད་པའི་སྣུམ་(Oil) གང་ཡི ན ་ཡང་མདོ ག ་ནག་པའི ་ རྡོ ་ སྣུམ་ནུར་མོ ་ ལས་བཙགས་འདོ ན ་ བྱས་པ་ཡིན། རྡོ་སྣུམ་ནི་བྲག་རྡོའ་ི གསེང་ནས་འདོན་གྱི་ཡོད་ལ། མཚོ་ མཐའ་དང་མཚོ་འགྲམ་སོ ག ས་སུ་

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

33

ཆགས་པའི་སྣུམ་འདོན་ས་ཚིགས་དག་གིས་འདྲུ་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འདི་ལྟར་རྡོ་སྣུམ་འདྲུ་འདོན་བྱས་རྗེས་ བཙག་འདོན་བྱ་ཡུལ་དུ་འཁྱེར་བ་དང་། དེར་དྭངས་སྙིགས་མ་བཀར་བའི་རྡོ ་ སྣུམ་བཙགས་འདོ ན ་ གྱིས་རྡོ ་ སྣུམ་དྭངས་མ་དང་། ས་སྣུམ། (Kerosene) སྤྲ་ཚིལ། (Wax) འགྱིག་ཚི། (Plastics) འཇམ་སྣུམ་(Lubricant)བཅས་ཐོན་རྫས་སྣ་ཚོགས་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། རྡོ་སྣུམ་དང་རྡོ་སྣུམ་ལས་ཐོན་པའི་ཐོན་རྫས་དེ་དག་ རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ཡོད་པས་གསེར་ནག་པོ་(Black Gold)ཞེས་པའི་མིང་ཐོགས་ཡོད། རྡོ་སྣུམ་མཁོ་འདོན་བྱེད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་བོ་དག་ནི་ཨི་རན་དང་། ཨི་རག སཽ་དྷི་ཨ་རཱ་བི་ཡ་(Saudi Arabia) ཀ་ཏཱར་(Qatar)བཅས་ཡིན། དེ་ བཞིན་ཨ་རི་དང་། ཨུ་རུ་སུ། ཝེ་ནི་ཛུའེ་ལ། (Venezuela) ཨལ་ཇི་རི་ཡ་(Algeria)སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་རྡོ་སྣུམ་འབོར་ ཆེན་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

རང་བྱུང་རླངས་རྫས། (Natural Gas)

རང་བྱུང་རླངས་རྫས་ནི་རྡོ་སྣུམ་གཏེར་ཁ་དང་མཉམ་དུ་ཐོན་གྱི་ཡོད། དེ་ནི་དྭངས་སྙིགས་མ་བཀར་བའི་ རྡོ་སྣུམ་ས་ཁར་འདོན་སྐབས་མཉམ་དུ་ཐོན་གྱི་ཡོད་ལ། ཁྱིམ་དང་བཟོ་གྲྭ་སོགས་སུ་འབུད་རྫས་ལ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། ཨུ་ རུ་སུ་དང་། ཨིན་ལན་ཌ། ནོར་ཝེ། ནེ་ཐར་ལནཌ་Netherlandབཅས་ནི་རང་བྱུང་རླངས་རྫས་མཁོ་འདོན་མང་ཤོས་ བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲས་ཡིན། འགྱུར་རྡོའ ི་རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་འདི་དག་འཛད་སྤྱོད་བྱས་པ་མང་དྲགས་པས་ རྫོགས་ཉེན་ཆེ་བ་མ་ཟད། དེ་དག་མེ་རུ་བསྒྲོན་པ་ལས་བསྐྱེད་པའི་དུ་བས་མཁའ་དབུགས་ལ་ལྷད་སྐྱོན་འབྱུང་གི་ ཡོད་པའང་སེམས་ཁུར་བྱ་དགོས་པའི་གནད་དོན་ཞིག་ཆགས་ཡོད། དེར་བརྟེན་ང་ཚོས་རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་ པའི་ཐོན་ཁུངས་སྤྱོད་དགོས་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་ནི་འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་ འབུད་རྫས་ལས་གཙང་བ་ཡོད། ཆུ་བེད་ནུས་ཤུགས། (Hydel Power)

ཆར་ཆུའམ་རྒྱུག་ཆུ་སོགས་ཆུ་མཛོད་ནང་བསགས་ཏེ་མཐོ་ས་ནས་མར་འབབ་འཇུག་གི་ཡོད། ཆུ ་ མ ཛོ ད ་ ན ང ་ གི ་སྦུ་གུ་ (Pi pes) བ རྒྱུ ད ་ ན ས ་ ཆུ ་ མཛོ ད ་ཀྱི ་ གཏི ང ་ ོར། ལ་འཁ ཕྲུ འ ་ ཆུ་མཛོད། དུ་བཙུགས་པའི ་ དོན གློག་འ སྐུ ལ ་ འ ཁོ ར ་ གྱི ་ གཤོ ག ་པའི ་ (Turbine Blades) སྟེང་ སྐུལ་འཁོར། འབབ་པ་དང། སྐུ ལ ་ འ ཁོ ར ་ གྱི ་ དཔེ་རིས། 4.7: ཆུ་བེད་ནུས་ཤུགས། གཤོ ག ་པ་འཁོ ར ་

33

དེ་ནི་

34

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

བ་དེས་གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར་(Generator)བསྐོར་ཏེ་གློག་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། དེ་ལ་ཆུ་གློག་(Hydro Electricity)ཟེར། ཆུ་མཛོད་ཀྱི་ཆུ་དེ་གློག་འདོན་སྤེལ་བྱ་བར་སྤྱད་རྗེས་ཞིང་ལས་ཐོན་སྐྱེད་གཉེར་བར་སྤྱོད་ཀྱི་ ཡོད། འཛམ་གླིང་དུ་སྤྱོད་པའི་གློག་གི་བཞི་ཆ་གཅིག་ཙམ་ནི་ཆུ་བེད་ནུས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཡོང་གི་ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་ཆུ་བེད་ནུས་ཤུགས་མཁོ་འདོན་བྱེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་བོ་དག་ནི། པཱ་ར་གྭེ་(Paraguay)དང་། ནོར་ཝེ། བ་རཱ་ཛིལ་(Brazil) རྒྱ་ནག་བཅས་ཡིན།

བོད་ནི་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཆུ་ཆེན་མང་པོ་ཞིག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པས། བོད་མཐོ་སྒང་ནས་འབབ་པའི་གཙང་ པོ་མང་པོ་ཞིག་ཆུ་གློག་དང་ཞིང་ལས་ཐད་བེད་སྤྱོད་རྒྱ་ཆེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། འབྲི་ཆུའི་འགག་གསུམ་ འཕྲང་གི་ཆུ་མཛོད་ལྟ་བུ་རེད། ཆུ་མཛོད་དེས་ཆུ་གློག་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཚད་འཛམ་གླིང་ནང་ཚད་མཐོ་ཤོས་སུ་ སླེབས་ཡོད། རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས། (Non-Conventional Sources of Energy)

འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་སྤྱོད་པ་མང་དྲགས་པས། དེང་སྐབས་མི་འདང་བའི་དཀའ་ངལ་ཤུགས་ ཆེར་འཕྲད་ཀྱི་ཡོད། ཚོད་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན། དེང་སྐབས་ང་ཚོས་འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས་སྤྱོད་པའི་ ཚད་དེ་ད་དུང་རྒྱུན་མཐུད་པ་ཡིན་ན། རིང་པོ་མི་འགོར་བར་རྫོགས་འགྲོ་བའི་ཉེན་ཁར་ཐུག་ཡོད་པ་མ་ཟད། དེས་ རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་ལ་གནོད་པའི་མཇུག་འབྲས་མི་ལེགས་པ་འབྱུང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཉི་མའི་ནུས་པ་(Solar Energy)དང་། རླུང་གི་ནུས་པ།(Wind Energy) དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ་(Tidal Energy)ལྟ་བུའི་སླར་གསོ་ཐུབ་པའི་ ཐོན་ཁུངས་ཏེ། རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་སྤྱོད་དགོས་ཀྱི་ཡོད། ཉི་མའི་ནུས་པ།

དུས་རྒྱུན་ང་ཚོས་ཉི་མའི་དྲོད་ དང་འོད་ཀྱི་ནུས་པ་ཚོར་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། ཉི་མ་ལས་ནུས་པ་བསྡུ་ཉར་བྱས་ཏེ་ཉི་ མའི་གློག་རྫས་(Solar Cell)བཟོ་བཞིན་ ཡོད་པ་དང་། དེས་གློག་མཁོ་འདོན་ བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། གློག་རྫས་འདིའི་ རི ག ས་མང་པོ ་ ཞི ག ་མཉམ་དུ་བསྟར་ ཏེ་ཉི་མའི་གློག་པང་(Solar Panel)ནང་ བཅུག་ནས་དྲོད་དང་གློག་འདོན་པར་ དཔེ་རིས། 4.8: ཉི་མའི་གློག་པང་། སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། ཉི་མའི་ནུས་པ་སྤྱོད་ ཐབས་ཀྱི་ཚན་རྩལ་རིག་པ་འདི་ནི་ཉི་འོད་རབ་ཏུ་ཆེ་བའི་ཚ་ཁུལ་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཞིག་ལ་སྤྱོད་སྒོ་ཆེན་པོ་ ཡོད། ཉི་མའི་ནུས་པ་ནི་དྲོད་སྐྱེད་ཉི་གློག་(Solar Heater)དང་། ཉི་ཐབ། (Solar Cooker) སྐེམ་བྱེད་ཉི་གློག་(Solar ཉི་མའི་གློག་པང་།

34

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

Dryer)བཅས་སུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་ཟད།

སྒྲོན་སྦར་བར་ཡང་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

35

འགྲིམ་འགྲུལ་གློག་བརྡ་དང་ས་ཁུལ་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་གློག་

རླུང་གི་ནུས་པ།

རླུང་ནི་འཛད་མེད་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཡིན། གནའ་སྔ་མོ་ཞིག་ནས་མི་རྣམས་ཀྱིས་འབྲུ་རིགས་ འཐག་ཆེད་དང་དོང་ཆུ་འདྲེན་ཆེད་རླུང་འཁོར་(Wind mill)བེད་སྤྱད་མྱོང་ཡོད། དེང་སྐབས་རླུང་འཁོར་ནི་རླུང་ ཤུགས་ཀྱིས་གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར་བསྐོར་ཏེ་གློག་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཐབས་སུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། རླུང་ཤུགས་ཆེ་བའི་ མཚོ་རྒྱུད་དང་རི་ཁུལ་ཀྱི་ས་གནས་མང་དག་ཅིག་ལ་རླུང་འཁོར་མང་པོ་སྤྱོད་པའི་ས་ཚུགས་བཙུགས་ཡོད། རླུང་ འཁོར་ས་ཚུགས་མང་པོ་ཞིག་ནེ་ཐར་ལནཌ་དང་། འཇར་མན། ཨིན་ཡུལ། ཨ་རི། སི་པན་བཅས་སུ་ཡོད་པས། རྒྱལ་ ཁབ་འདི་དག་རླུང་ནུས་སྤྱོད་མཁན་གཙོ་བོའ་ི གྲས་ཡིན།

ཉིང་རྡུལ་ནུས་ཤུགས། (Nuclear Power)

ཉི ང ་རྡུལ་ནུས་ཤུགས་ནི ་ ཁམས་རྫས་ (Element)ཡུ་རེ ་ ནི ་ ཡམ་ (Uranium)དང་ཐོ ་ རི ་ ཡམ་ (Thorium)ལྟ་

ཉིང་རྡུལ་སྒྱུར་སྣོད།

ཆུ་ཚ་པོ།

རླངས་པ།

སྐུལ་འཁོར།

གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར།

གློག་སྒྲོན་སྦར་བ། གྱེས་འགྱུར་ཁྲོད་ཚ་དྲོད་རྒྱས་པ།

དཔེ་རིས། 4.9: ཉིང་རྡུལ་ནུས་ཤུགས།

བུའི་འགྱེད་འཕྲོའ་ི (Radio Active)ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རྡུལ་ཕྲན་གྱི་ལྟེ་ཉིང་(Nuclei)གི་ནུས་པ་ལས་ཐོན་པ་ཞིག་ ཡིན། འབུད་རྫས་འདིའི་རིགས་ཉིང་རྡུལ་སྒྱུར་སྣོད་(Nuclear reactor)ནང་ཉིང་རྡུལ་གྱེས་འགྱུར་(Nuclear Fission)གྱི་རིམ་པ་བརྒྱུད་ནུས་ཤུགས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། ཉིང་རྡུལ་ནུས་ཤུགས་མཁོ་འདོན་མང་ཤོས་བྱེད་ མཁན་ནི། ཨ་རི་དང་། ཡུ་རོབ་ཡིན་ལ། རྒྱ་གར་ནང་ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་འབོར་ཆེན་ཐོན་ཡུལ་ནི་རཱཇ་སྛན་(Rajasthan) མངའ་སྡེ་དང་ཇར་ཁན་ཌ་྄ (Jharkhand)མངའ་སྡེ་གཉིས་ཡིན། དེ་བཞིན་ཀེར་ལ་(Kerala)མངའ་སྡེའི་མོ་ནོ་ཛ་ཊ་ (Monozite)ས་ཁུལ་དུའང་ཐོ་རི་ཡམ་འབོར་ཆེན་ཐོན་གྱི་ཡོད།

ཕྱི་ལོ་༡༩༩༠ ལོར་བོད་དུ་ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་གྱི་གཏེར་ཁ་༢༠༠ ལྷག་ཐོན་པས། བོད་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་ཡུ་རེ་ནི་ ཡམ་གྱི་ཐོན་ཁུངས་ཕྱུགས་ཤས ོ ་སུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བོད་ཀྱི་ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་ཐོན་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི། ཚྭ་འདམ་

35

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

36

གཤོང་དང། ཡར་འབྲོག་མཚོ། འདམ་གཞུང་། ཀན་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ པའི་ཐེ་བོ་བཅས་ཡིན་ལ། ས་ཁུལ་དེ་དག་ལས་ཀྱང་ཐེ་བོ་ནི་ཡུ་རེ་ནི་ཡམ་མང་ཤོས་ཐོན་ཡུལ་ཡིན། ས་དྲོད་ནུས་པ། (Geothermal Energy)

དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་གང་ཞིག་ས་ངོས་ལས་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་ལ་ས་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ཟེར། སའི་གཏིང་ཇི་ཙམ་ཟབ་ ན་དེ་ཙམ་གྱིས་དྲོད་ཚད་མཐོ་བ་ཡོད། སྐབས་འགར་དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་དེ་ས་ངོས་སུ་ཆུ་ཚན་གྱི་རྣམ་པའི་སྒོ་ནས་ས་ ཁར་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་དང་། འདི་ལྟ་བུའི་དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་དེ་གློག་ཤུགས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་པར་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། ཆུ་ཚན་ གྱི་རྣམ་པར་འབྱུང་བའི་ས་དྲོད་ནུས་པ་ནི། མི ་ རྣམས་ཀྱི ས ་ཟས་རི ག ས་གཡོ ་ སྐོ ལ ་དང། དྲོད་སྐྱེད་ཐབས། རླངས་པ།

གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར།

སྐུལ་འཁོར།

ཁྲོན་པ།

ཆུ།

དཔེ་རིས། 4.9: ས་དྲོད་ནུས་པ།

ལུས་ཁྲུས་བྱེད་པ་སོགས་སུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་གི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་ས་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ལས་གྲྭ་(Geothermal Power Plant)ནི་ཨ་རི་ལ་ཡོད། གཞན་ཡང་ནིའི་ཛི་ལནཌ།(New Zealand) ཨ་ཨི་སི་ལནཌ། (Iceland) ཧྥི་ལི་པིན་(Philippines)སོགས་ཀྱང་ས་དྲོད་ནུས་ཤུགས་སྤྱོད་པའི་ལས་གྲྭ་མང་པོ་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་བོའ་ི གྲས་ཡིན། རྒྱ་གར་ནང་ས་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ལས་གྲྭ་བཙུགས་པའི་ས་ཁུལ་གཙོ་བོ་ནི་ཧི་མ་ཅལ་མངའ་སྡེའི་མཱ་ནི་ ཀཱ་རཱམ་(Manikaran) དང་ལ་དྭགས་ཀྱི་པུ་གཱ(Puga)ས་ཁུལ་ཡིན།

དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ། (Tidal Energy)

ནུས་པ་གང་ཞིག་དུས་རླབས་ཀྱིས་སྐྱེད་པ་ལ་དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ་ཟེར། དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ་ནི་མཚོ་ འགག་དོག་སར་ཆུ་མཛོད་བསྐྲུན་ཏེ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དུས་རླབས་ཀྱི་རིམ་པ་མཐོ་བའི་སྐབས་

36

37

ས་རྒྱུ

ན་ཆུ

ང་ བ

།

རླབས་རྒྱུན་ཆུ ང་བ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར།

རླབ

རླབས་རྒྱུན་ཆེ་བ། སྐུལ་འཁོར།

དཔེ་རིས།

4.10:

རླབས་རྒྱུན་ཆེ་བ།

དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ།

སུ། དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ་སྤྱད་དེ་ཆུ་མཛོད་ནང་བཙུགས་པའི་ཆུ་འཁོར་བསྐོར་ནས་གློག་འདོན་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ ཡོད། ཨུ་རུ་སུ་དང་། ཧྥ་རན་སི། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་གྱི་ཀཱ་ཆྖ་མཚོ་འགག་(Gulf of kachchh) སོགས་སུ་དུས་རླབས་ ཆུ་འཁོར་ས་ཚིགས་(Tidal Mill Farm) ཆེན་པོ་ཡོད།

སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས། (Biogas)

རྩི་ཤིང་རྙིད་རོ་དང་། སྲོག་ཆགས་ཕུང་རོ་དང་། ལྕི་བ། ཟས་སྙིགས་ལྟ་བུའི་སྐྱེ་བཅས་སྙིགས་རོ་(Organic Waste)རྣམས་རླངས་གཟུགས་འབུད་རྫས་(Gaseous Fuel)ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་བ་ལ་སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས་ཟེར། སྐྱེ་ལྡན་ རླངས་རྫས་སྦྱོར་སྣོད་(Biogas Digester)ནང་ཕྲ་སྲིན་(Bacteria)གྱིས་སྐྱེ་བཅས་སྙིགས་རོ་སོ་སོར་ཕྲལ་བ་ལས་སྐྱེ་ ལྡན་རླངས་རྫས་ཐོན་གྱི་ཡོད། དེ་ལྟ་བུའི་སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས་ནི་ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་ཉིས་ལྡན་དང་མེ་ཐན་(Methane)གཉིས་བསྲེས་སྦྱོར་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན། སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས་ནི་ཟས་གཡོ་སྐོལ་དང་གློག་མཁོ་གཏོང་ཐད་ཤ ིན་ཏུ་ གལ་ཆེ་བའི་འབུད་རྫས་ཤིག་ཡིན། ལོ་རེ་བཞིན་སྐྱེ་བཅས་ལུད་འབོར་ཆེན་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ནུས་ཤུགས་(Energy)ནི་གང་ས་གང་དུ་ འདམ་གྱི་སྐྱོ་ལྡུར། ལུད། ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་མོད། དེ་གཅེས་ཉར་བྱ་རྒྱུ་ནི་ རླངས་སྣོད། ཚྭ་ལུད། དཀའ་ངལ་ཆེ་ལ་འགྲོ་གྲོན་ཡང་ཆེན་པོ་ཡིན། ང་ ས། ཚོས་རང་ནུས་གང་ཡོད་ཀྱིས་ནུས་ཤུགས་ཆུད་ ཐོན་སྒོ། ཟོས་མི་འགྲོ་པར་འབད་པ་བྱས་ཚེ། ནུས་ཤུགས་ བསྲི་ཚགས་ཡོང་བར་ཕན་ནུས་ཐོན་ངེས་ཡིན། དཔེ་རིས། 4.11: སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས། ནུས་ཤུགས་བསྲི་ཚགས་བྱེད་པ་ནི་ནུས་ཤུགས་ མཁོ་གཏོང་གི་ནུས་པ་ཇེ་ཆེར་གཏོང་བ་དང་འདྲ། དེར་བརྟེན། ད་ནས་བཟུང་ནུས་ཤུགས་ཆུད་ཟོས་མི་གཏོང་བར་བསྲི་ཚགས་བྱེད་པའི་ཐབས་ལ་འབད་དེ། འབྱུང་ འགྱུར་སྔར་ལས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ནུས་ཤུགས་སྤྱོད་རྒྱུ་ཡོང་པར་འབད་བརྩོན་བྱ་དགོས།

37

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

38

སྦྱོང་

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

རྩིས་རིག

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡། ཁྱེད་ཀྱིས་དུས་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ནང་སྤྱོད་པའི་གཏེར་རྫས་གང་རུང་གསུམ་གྱི་མིང་བྲིས། ༢། ཅི་ཞིག་ལ་གཏེར་རྡོ་ཟེར། ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྡོའ་ི འབྱུང་ཡུལ་གཙོ་བོ་གང་ཡིན་ནམ།

༣། རང་བྱུང་རླངས་རྫས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཐོན་ཁུངས་འབྱུང་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་མིང་བྲིས། ༤། ཁྱེད་ཀྱིས་བསམས་ན་གཤམ་གསལ་ས་ཁུལ་དག་ལས་ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་གང་ཞིག་འབྱུང་གི་ཡོད།

ཀ) གྲོང་རྡལ་གྱི་ས་ཁུལ། ཁ) མཚོ་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཁུལ། ག) སྐམ་ཤས་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ། ༥། ཁྱེད་ཀྱིས་རང་ཁྱིམ་དུ་ནུས་ཤུགས་བསྲི་ཚགས་བྱེད་སྟངས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་སྟབས་བདེ་ལྔ་ཤོད་དང།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འགྲིག་པ་རྣམས་ལ་རྟགས་རྒྱོབས།

༡། གཏེར་རྫས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་མི་མཐུན་པ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) གཏེར་རྫས་ནི་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན།

ཁ) གཏེར་རྫས་ནི་རྫས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ངེས་ཅན་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན།

ག) གཏེར་རྫས་ནི་འཛད་རྒྱུ་མེད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཅན་ཞིག་ཡིན།

ང) གཏེར་རྫས་ནི་ས་ཁུལ་ཀུན་ལ་ཆ་སྙོམས་ཀྱིས་ཁྱབ་ཡོད་པ་ཞིག་མིན། ༢། ཉི་མ་ཁ་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་འབྱུང་ཡུལ་མིན་པ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) ཇར་ཁན་ཌ ྄ ། (Jharkhand)

ཁ) ཀཱརནཱ་ཊཀ (Karnataka)

ག) རཱ་ཇ་སྛན། (Rajasthan)

ང) ཨནདྲ། པྲདེཤ། (Andhra Pradesh)

38

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

39

༣། འཛམ་གླིང་ནང་ཟངས་མཁོ་འདོན་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོར་རྩི་བའི་རྒྱལ་ཁབ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) བྷོ་ལི་ཝི་ཡ། (Bolivia) ཁ) གྷཱ་ནཱ།(Ghana) ག) ཅི་ལེ། (Chile) ང) ཛིམ་བྷཱ་ཝེ། (Zimbabwe)

༤། གཤེར་གཟུགས་ཀྱི་རྡོ་སྣུམ་རླངས་རྫས་(LPG)བསྲི་ཚགས་བྱེད་ཐབས་དང་མི་མཐུན་པ་ནི་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) གཡོ་སྦྱོར་མ་བྱས་གོང་སྲན་མ་ཆུ་ནང་ལ་སྦང་བ།

ཁ) ཁ་ཟས་དབུགས་རྡིག་(Pressure-cooker)ནང་དུ་གཡོ་སྐོལ་བྱེད་པ།

ག) ཟས་གཡོ་སྦྱོར་ཆེད་ཐབ་ཏུ་མེ་ཁ་མ་གསོས་སྔོན་ལ། ཚལ་སྣ་རིགས་བཀྲུ་བ་དང་གཏུབ་པ་སོགས་ཀྱི་

གྲ་སྒྲིག་སྔ་ས་ནས་ཡོད་དགོས།

ང) ཐབ་ཀྱི་མེ་ཤུགས་ཆུང་དུ་བཏང་སྟེ་སླ་ངའི་ཁ་ཕྱེས་ནས་ཟས་གཡོ་སྐོལ་བྱེད་པ།

གསུམ་པ། རྒྱུ་མཚན་ཤོད།

༡། ཆུ་མཛོད་ཆེན་པོ་དག་འཛུགས་སྐྲུན་མ་བྱས་གོང་ཁོར་ཡུག་གི་ཕྱོགས་ཚང་མར་བརྟག་དཔྱད་ལེགས་པོ་བྱ་ དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༢། བཟོ་གྲྭ་མང་ཆེ་བ་རྡོ་སོལ་གཏེར་ཁ་དང་ཐག་ཉེར་སར་འཛུགས་སྐྲུན་བྱས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ།

༣། རྡོ་སྣུམ་ལ་ “གསེར་ནག་པོ” ཞེས་པའི་མིང་འདོགས་དོན་གང་ཡིན་ནམ། ༤། གཏེར་རྫས་རྐོ་འདོན་བྱེད་པ་ནི་ཁོར་ཡུག་ལ་གནོད་ཚབས་ཆེ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ། བོད།

བཞི་པ། ཁྱད་པར་ཤོད།

༡། རྒྱུན་སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་དང་རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད།

༢། སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས་དང་རང་བྱུང་རླངས་རྫས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད།

༣། ལྕགས་རྫས་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས་དང་ལྕགས་རྫས་མི་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད།

༤། ལྕགས་རིགས་གཏེར་རྫས་དང་ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་གཏེར་རྫས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད།

39

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

40

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆད།

Solubility-ཞུ་ཚད།

Mining-སྔོག་འདོན།

Metalic-ལྕགས་རིགས།

Quarrying-རྐོ་འདོན།

Mineral-གཏེར་རྫས།

Driling-འདྲུ་འདོན།

Non-metalic-ལྕགས་རིགས་མིན་པ།

Open-cast-mining-ས་ཁ་ནས་སྔོག་འདོནབྱེད་པ།

Iron-ore-ལྕགས་རྡོ།

Shaft-mining-ས་དོང་ལས་འདྲུ་འདོན་བྱེད་པ།

Bauxite-ཧ་ཡང་གཏེར་རྡོ།

Manganese-ore-ལྕཊ་ལྷང་ནག་པོའ་ི གཏེར་རྡོ།

Ferrous-ལྕཊ་རྫས་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས།

Tin-ལྕགས་ཀྲེན། Lead-ཞ་ཉེ།

Antimony-མིག་སྨན།

Chromium-ཀོ་ལྕགས།

Non-ferrous-ལྕཊ་རྫས་མི་ལྡན་པའི་གཏེར་རིགས།

Platinum-གསེར་དཀར་པོ།

Chromite-ཁ་རོ་མེ་ཌ།

Mineral-oil-གཏེར་སྣུམ།

Mica-ཉི་མ་ཁ་ཆུ།

Asbestos-རྡོ་བལ།

Gypsum-རྡོ་ཅུ་གང་།

Cobalt-ཀོ་བལ།

Slate-གཡའ་མ།

Diamond-རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ།

Oil-སྣུམ།

Copper-ཟངས།

Gold-གསེར།

Pressure-Cooker-དབུགས་རྡིག

Zinc-ཏི་ཚ།

Lithium-ལི་ཐི་ཡམ།

Nickel-གཤའ་དཀར།

Molybdenum-མོ་ལིབ་ཌི་ནམ།

Mercury-དངུལ་ཆུ།

Aluminium-ཧ་ཡང་།

Silver-དངུལ།

Coal-རྡོ་སོལ།

Jewellery-རྒྱན་ཆ།

Potassium-དུག་སེལ་དཀར་པོ།

Gem-ཕྲ་རྒྱན།

Magnesium-དཀར་གཡའ།

Silicon-སི་ལི་ཀོན།

40

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆད།

Power-resource-ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས།

Conventional

Resources

Energy-རྒྱུན་སྲོལ་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས། Non-conventional

Resouces

Solar Cell-ཉི་མའི་གློག་རྫས།

of Solar Panel-ཉི་མའི་གློག་པང།

Energy-རྒྱུན་སྲོལ་མིན་པའི་ནུས་པའི་ཐོན་ཁུངས།

Solar Heater-དྲོད་སྐྱེད་ཉི་གློག།

of Solar Dryer-སྐེམ་བྱེད་ཉི་གློག

Fossil Fuel-འགྱུར་རྡོའ་ི རིགས་ཀྱི་འབུད་རྫས།

Wind Mill-རླུང་འཁོར།

Nuclear Power-ཉིང་རྡུལ་ནུས་ཤུགས།

Fire Wood-འབུད་ཤིང།

Element-ཁམས་རྫས།

Petroleum-རྡོ་སྣུམ།

Thorium-ཐོ་རི་ཡམ།

Thermal Power-ཚ་དྲོད་ནུས་ཤུགས།

Petrol-རྡོ་སྣུམ་དྭངས་མ། Kerosene-ས་སྣུམ། Wax-སྤྲ་ཚིལ།

Plastics-འགྱིག་ཚི།

Lubricant-འཇམ་སྣུམ།

Hydel Power-ཆུ་བེད་ནུས་ཤུགས།

Uranium-ཡུ་རེ་ནི་ཡམ། Radio Active-འོད་འགྱེད་འཕྲོ་ལྡན་པ།

Nuclei-ལྟེ་ཉིང།

Nuclear reactor-ཉིང་རྡུལ་སྒྱུར་སྣོད།

Nuclear Fission-ཉིང་རྡུལ་གྱེས་འགྱུར། Geothermal Energy-ས་དྲོད་ནུས་པ།

Geothermal power Plant-ས་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ལས་གྲྭ།

Turbine Blades-སྐུལ་འཁོར་གྱི་གཤོག་པ།

Tidal Mill Farm-དུས་རླབས་ཆུ་འཁོར་ས་ཚུགས།

Generator-གློག་འདོན་འཕྲུལ་འཁོར།

Organic Waste-སྐྱེ་བཅས་སྙིགས་རོ།

Pipe-སྦུ་གུ

Hydro Electricity-ཆུ་གློག

Solar Energy-ཉི་མའི་ནུས་པ།

Wind Energy-རླུང་གི་ནུས་པ།

Tidal Energy-དུས་རླབས་ཀྱི་ནུས་པ།

Biogas-སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས།

Gaseous Fuel-རླངས་གཟུགས་འབུད་རྫས།

Biogas Digester-སྐྱེ་ལྡན་རླངས་རྫས་སྦྱོར་སྣོད།

Bacteria-ཕྲ་སྲིན། Energy-ནུས་པ།

41

41

42

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

བཟོ་གྲྭ།

སློབ ་ཚན་ལྔ་པ།

དཔ

ར་སྐྲུ

ན་ཁ

ང་།

ཁྱེད་ཀྱིས་དུས་རྒྱུན་ཡི་གེ་ འབྲི་བར་སྤྱོད་པའི་འབྲི་དེབ་དེ་ ཤིང་སྡོང་། ཇི ་ ལྟར་བྱུང་བ་ཡི ན ་ནམ་སྙམ་ པའི ་ བསམ་བློ ་ བཏང་མྱོ ང ་ངམ། དེ ་ ནི ་ བཟོ ་ སྐྲུན་གྱི ་ བརྒྱུད་རི མ ་ ཤོག་བུ་བཟོ་གྲྭ མང་པོ་ཞིག་བརྒྱུད་ནས་ད་གཟོད་ ཤོག་སྙིགས་གསོག་ས། ཆེ་ཆུང་རན་ལ། སྤུས་ཀ་ལེགས་ པོ་ཞིག་བྱུང་བ་ཡིན། ཐོག་མར་ དེ ་ ནི ་ཤི ང ་སྡོ ང ་གི ་ ཆ་ཤས་ཤི ག ་ ཡིན་ལ། ཕྱིས་སུ་གཏུབས་ཏེ་ཤོག་ རྒྱུ་བཟོ་གྲྭ་(Pulp mill)རུ་དབོར་ འདྲེན་བྱས། དེར་ཤོག་རྒྱུར་སྤྱོད་ པའི་ཤིང་འདག་ (Wood-pulp) གི་ངོ་བོར་བཅོས་པ་དང་། དེ་རྗེས་ ཤོ ག ་རྒྱུར་སྤྱོ ད ་པའི ་ཤི ང ་འདག་ ཤོག་སྙིགས་བླུགས་སྣོད། དེ འི ་ ནང་རྫས་རི ག ས་བསྲེ ་ སྦྱོ ར ་ བྱས་ཏེ། མཐར་འཕྲུལ་འཁོར་ ཚོང་ཁང་། ཁྱིམ། སྤྱད་ནས་ཤོག་བུའི་ངོ་བོར་བཅོས་ ཀྱི་ཡོད། ཕྱིས་སུ་དཔར་ཁང་དུ་ ཁྱེར་ནས་སྣག་ཚ་སྤྱད་དེ་ཤོག་ངོ་ རེ་རེ་བཞིན་ཐིག་ཕྲེང་དཔར་བ་ དཔེ་རིས། 5.1: ཤོག་བུ་བཟོ་སྐྲུན་དང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ། དང། དེ་ནས་འབྲི་དེབ་རེ་རེའི་ ཤོག་བུའི་གྲངས་ཚད་འཚམ་པོར་ བསྒྲིགས་ཏེ་མཉམ་དུ་སྡོམ་གྱི་ཡོད་ལ། དེ་རྗེས་འབྲི་དེབ་མང་པོ་ཐུམ་ལ་བཏུམས་ཏེ་ཁྲོམ་རར་ཁྱེར་ནས་བཙོང་ ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། མཐར་ཁྱེད་ཀྱི་ལག་ཏུ་སོན་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་རེད།

བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་(Secondary Activities or Manufacturing)ཀྱིས་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ་རྣམས་སྔར་ལས་ སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ངོ་བོར་སྒྱུར་གྱི་ཡོད། གོང་དུ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་བཞིན། ཤོག་རྒྱུར་སྤྱོད་པའི་ཤིང་འདག་དེ་

42

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

43

ཤོག་བུའི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བ་དང་། དེ་རྗེས་ཤག ོ ་བུ་རྣམས་བསྒྲིགས་ཏེ་འབྲི་དེབ་ཀྱི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བ་རེད། འདི་ནི་བཟོ་ སྐྲུན་ཁྲོད་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ་གཉིས་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་རེད།

ཤོག་བུ་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་ཤིང་འདག་དང་། གྱོན་གོས་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་སྲིང་བལ་བཅས་ལ་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ ཁྲོད་རིན་ཐང་འཕར་སྣོན་བྱུང་ཡོད། འདི་ལྟར་ཐོན་སྐྱེད་བྱས་པའི་ཐོན་རྫས་དག་ནི་དེ་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ་ དང་བསྡུར་ན་རིན་ཐང་དང་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བ་ཡོད།

བཟོ་གྲྭ་ནི་ཅ་དངོས་ཐོན་སྐྱེད་(Production of goods )དང། གཏེར་ཁ་སྔོག་འདོན(Extraction of minerals)། ཞབས་ཞུའི་མཐུན་སྦྱོར་(Provision of services)བཅས་དང་འབྲེལ་བའི་དཔལ་འབྱོར་མཁོ་སྒྲུབ་ཀྱི་ལས་ རིགས་ཤིག་ཡིན། དེར་བརྟེན། ཅ་དངོས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་པའི་ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་ལྟ་བུ་དང་། གཏེར་ ཁ་སྔོག་འདོན་བྱེད་པའི་རྡོ་སོལ་སྔོག་འདོན་བཟོ་གྲྭ་ལྟ་བུ། ཞབས་ཞུའི་མཐུན་སྦྱོར་བྱེད་པའི་ཡུལ་སྐོར་ལས་རིགས་ བཟོ་གྲྭ་ལྟ་བུ་ཡོད་པ་རེད། བཟོ་གྲྭའི་རྣམ་གྲངས། (Classification of Industries )

བཟོ་གྲྭའི་རྣམ་གྲངས་ནི་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ་(Raw བཅས་ལ་གཞིགས་ཏེ་སོ་སོར་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོད།

materal)དང་།

གཞི་རྒྱ།(Size)

བདག་པོ་(Ownership)

མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ། (Raw Materal )

ཞིང་ཕྱུག་བཟོ་གྲྭ་(Agro based industry)དང། ནགས་ལས་བཟོ་གྲྭ (Forest based industry) མཚོ་ལས་ བཟོ་གྲྭ (Marine based industry) གཏེར་ལས་བཟོ་གྲྭ་(Mineral based industry)བཅས་བཟོ་གྲྭ་གང་དེས་སྤྱོད་ པའི་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆར་གཞིགས་ཏེ་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཞིང་ཕྱུགས་བཟོ་གྲྭ་དག་གིས་རྩི་ཤིང་སྔོ་ཚལ་དང་སྲོག་ ཆགས་ལས་བྱུང་བའི་རྒྱུ་ཆའི་རིགས་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། ཟས་རིགས་དང་། ཚལ་སྣུམ། སྲིང་བལ་ཐགས་ལས། འོ་མའི་ཟས་སྣ། ཀོ་བའི་དངོས་ཆས་སོགས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་ལྟ་བུའོ། ། ནགས་ལས་བཟོ་གྲྭས་ནགས་ཚལ་ལས་བྱུང་བའི་ རྒྱུ་ཆའི་རིགས་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། ཤིང་རྒྱུ་སྤྱད་དེ་ཤོག་བུ་བཟོ་བ་དང་། སྨན་སྣ་བཟོ་བ། ཁྱིམ་ཆས་བཟོ་བ། ཁང་པ་བཟོ་བ་ལྟ་བུའོ། མཚོ་ལས་བཟོ་གྲྭ་དག་གིས་མཚོ་དང་མཚེའུ་ལས་བྱུང་བའི་རྒྱུ་ཆའི་རིགས་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། མཚོ་ཟས་དང་ཉ་སྣུམ་སོགས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་པ་ལྟ་བུའོ། གཏེར་ལས་བཟོ་གྲྭ་ནི་མ་རྒྱུ་མཁོ་སྒྲུབ་བཟོ་གྲྭ་ ཞིག་(Primary Industry)ཡིན་ལ། དེས་གཙོ་བོ་གཏེར་རྡོའ་ི རིགས་རྒྱུ་ཆར་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། མ་རྒྱུ་མཁོ་སྒྲུབ་བཟོ་གྲྭས་ བཟོ་གྲྭ་གཞན་ལ་ཐོན་རྫས་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔེ​ེར་ན། ལྕགས་རྡོ་ལས་བྱུང་བའི་ལྕགས་ནི་གཏེར་རིགས་ ཐོན་རྫས་བཟོ་གྲྭས་མཁོ་འདོན་བྱས་པའི་ཐོན་རྫས་ཤིག་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་རེད། ལྕགས་ཀྱི་ཐོན་རྫས་འདི་ནི་འཕྲུལ་ འཁོར་ཆེན་པོ་དང་། མེ་འཁོར་ལྕགས་ལམ་སོགས་ཐོན་རྫས་སྣ་ཚོགས་བཟོ་བའི་རྒྱུ་ཆར་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

གཞི་རྒྱ། (Size)

འདིར་གཞི་རྒྱ་ནི་མ་རྩ་བཙུགས་པའི་འབོར་དང་། ལས་བཟོ་པའི་གྲངས། ཐོན་རྫས་ཀྱི་ཕོན་སོགས་ཀྱི་ཆ་ ནས་བཤད་ཀྱི་ཡོད། དེ་དག་ལ་གཞིགས་ནས་བཟོ་གྲྭ་ལའང་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭ་(Large scale industry)དང་

43

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

44

དཔེ་རིས། 5.2: གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་ སྲིང་བལ་བཟོ་གྲྭ

དཔེ་རིས། 5.3: གཞི་རྒྱ་ཆུང་བའི་བཟོ་གྲྭ

དཔེ་རིས། 5.4: བེངྒ་ལོར་ཏུ་ཡོད་པའི་ རྒྱ་གར་གྱི་གནམ་གྲུ་སྒྲིག་སྦྱོར་བཟོ་གྲྭ

དཔེ་རིས། 5.5: ཨ་ནནྜ་ས་ཁུལ་གྱི་ འོ་མའི་མཉམ་ལས་བཟོ་གྲྭ

དཔེ་རིས། 5.6: ནགས་ལས་ཐོན་ རྫས་བཟོ་གྲྭ།

གཞི་རྒྱ་ཆུང་བའི་བཟོ་གྲྭ་(Small scale industry)བཅས་དབྱེ་ཕྱེས་ཡོད། ཁྱིམ་གཉེར་བཟོ་གྲྭ་(Household Industries)ནི་གཞི་རྒྱ་ཆུང་བའི་བཟོ་གྲྭའི་ ཁོངས་སུ་གཏོགས། དེ་ལྟ་བུའི་བཟོ་ལས་གཉེར་སར་སླེ་བོ་སླེ་བ་ རྫ་སྣོད་བཟོ་ བ་སོགས་ལག་ཤེས་བཟོ་ལས་ལ་བརྟེན་ནས་ཐོན་རྫས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་ཀྱི་ ཡོད། དེ་ནི་ཐོན་རྫས་ཕོན་ཆེན་མཁོ་འདོན་བྱེད་པའི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བཟོ་ གྲྭ་དང་བསྡུར་ཚེ། དེའི་མ་རྩ་དང་བཟོ་ལས་འཕྲུལ་ཆས་སྤྱོད་པའི་ཁྱབ་རྒྱ་ ཆུང་བ་ཡོད། གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭས་མ་རྩ་ཆེན་པོ་བཙུགས་ཡོད་ལ། བཟོ་ ལས་འཕྲུལ་ཆས་ཀྱང་སྤུས་ལེགས་རིགས་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད། གཞི་རྒྱ་ཆུང་བའི་ བཟོ་གྲྭས་དར་སྐུད་འཁེལ་བ་དང་། ཟས་སྣ་བཟོ་བ་སོགས་ལས་རིགས་ཕྲན་ ཚེགས་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་ལ། གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭ་དག་གིས་རླངས་འཁོར་དང་ འཕྲུལ་འཁོར་ཆེ་བའི་རིགས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

བདག་པོ། (Ownership)

བདག་པོའམ་བདག་གཉེར་མཁན་གྱི་ཆ་ནས། སྒེར་གཉེར་བཟོ་གྲྭ་ (Private sector industry)དང་། གཞུང་གཉེར་བཟོ་གྲྭ(Public sector industry) མཉམ་འབྲེལ་བཟོ་གྲྭ(Joint sector industry) མཉམ་ལས་བཟོ་ གྲྭ་(Co-operate sector industry) བཅས་སོ་སོར་དབྱེ་ཡོད། སྒེར་གཉེར་ བཟོ་གྲྭ་ནི། མི་སྒེར་བ་ཁག་ཅིག་ལ་བདག་ཅིང་དོ་དམ་ལས་གཉེར་བྱེད་ པ་ཞིག་ཡིན། གཞུང་གཉེར་བཟོ་གྲྭ་ནི། སྲིད་གཞུང་ལ་བདག་ཞིང་སྲིད་ གཞུང་གིས་དོ་དམ་ལས་གཉེར་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་གྱི་ གནམ་གྲུ་སྒྲིག་སྦྱོར་བཟོ་གྲྭ་Hindustan Aeronautics Limitedདང་རྒྱ་གར་ གྱི་ལྕགས་རིགས་ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་གྲྭ་Steel Authority of India Limitedལྟ་ བུ་རེད། མཉམ་འབྲེལ་བཟོ་གྲྭ་ནི། སྲིད་གཞུང་དང་མི་སྒེར་གཉིས་ལ་ཐུན་ མོང་དུ་བདག་ཅིང་དེ་གཉིས་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་ལས་གཉེར་བྱེད་པ་ཞིག་ ཡིན། དཔེར་ན། མཱ་རུ་ཊི་རླངས་འཁོར་སྒྲིག་སྦྱོར་བཟོ་གྲྭ་Maruti Udyog Limitedལྟ་བུ་རེད། མཉམ་ལས་བཟོ་གྲྭ་ནི། རྒྱུ་ཆ་མཁོ་འདོན་བྱེད་མཁན་ དང་ངལ་རྩོལ་བ་གཉིས་ལ་ཐུན་མོང་དུ་བདག་ཅིང་དེ་གཉིས་མཉམ་ལས་ གྱིས་དོ་དམ་ལས་གཉེར་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། དཔེར་ན། ཨ་ནནྜ་འོ་མའི་ མཉམ་ལས་བཟོ་གྲྭ་(Anand milk union limited)དང་སུ་དྷཱ་མཉམ་ལས་ དཀར་ཟས་ཁང་(Sudha dairy)ལྟ་བུའོ། ། བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་ཡུལ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན།

44

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

45

བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་ཡུལ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ནི་མ་རྒྱུ་དང་། ས་ཆ། ཆུ། བཟོ་པ། གློག མ་དངུལ། སྐྱེལ་འདྲེན། ཁྲོམ་ར། འབྲེལ་མཐུད་བཅས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་འཛོམས་དགོས་པ་དེ་ཡིན། དུས་རྒྱུན་ཆ་རྐྱེན་འདི་དག་ ལས་གལ་ཆེ་བའི་རིགས་ཁ་ཤས་སམ་ཚང་མ་འཛོམས་ས་ཞིག་ཏུ་བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་ཀྱི་ཡོད། སྐབས་རེར་སྲིད་ མ་རྒྱུ། གཞུང་གི་ངོས་ནས་གློག་མཐུན་འགྱུར་བྱེད་པ་དང་། སྐྱེལ་འདྲེན་དང་ གློག བཟོ་པ། འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་གཞན་གྱི་ཐད་ནས་ཀྱང་འགྲོ་གྲོན་ཆག་ ས་ཆ། ཡང་གཏོང་གི་ཡོད་པས། ས་ཆ་ཁུག་ཀྱོག་ཏུའང་བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་ཀྱི་ མ་དངུལ། ཡོད། བཟོ་གྲྭ་རྒྱ་བསྐྱེད་པར་བརྟེན་ནས་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དུ་ སྐྱེལ་འདྲེན། ཁྲོམ་ར། སོང་སྟེ། གྲོང་དང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ངོ་བོ་ཡར་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ཆུ།

བཟོ་གྲྭའི་མ་ལག (Industrial System)

བཟོ་གྲྭའི་མ་ལག་ནི་རྒྱུ་ཆ་(Inputs)དང་། ལས་སྣོན། (Processses) ཐོན་རྫས་(Outputs)བཅས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན། རྒྱུ་ཆ་ནི་མ་རྒྱུ་དང། བཟོ་པ། ས་རིན། སྐྱེལ་འདྲེན། གློག དེ་མིན་བཟོ་སྐྲུན་རྒྱུ་ཆ་གཞན་བཅས་ ལ་གོ་དགོས། ལས་སྣོན་ནང་མ་རྒྱུ་གང་ཞིག་ཐོན་རྫས་ཀྱི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་ བའི་བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ་ཆ་ཚང་ཚུད་ཡོད། ཐོན་རྫས་ནི་ བཟོ་སྐྲུན་བྱས་པའི་དངོས་པོ་དང་དེ་ལས་བྱུང་བའི་ཡོང་འབབ་བཅས་ལ་ གོ་དགོས། དཔེར་ན། འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། དེའི་རྒྱུ་ཆ་ ནི་སྲིང་བལ་དང་། བཟོ་པ། ལས་གྲྭ། སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་འགྲོ་གྲོན་སོགས་ཡིན་ ལ། ལས་སྣོན་ནི་སྲིང་བལ་སེལ་བ་དང་། འཁེལ་བ། སླེ་བ། ཚོས་རྒྱག་པ། དཔར་འདེབས་པ་སོགས་ཡིན། ཐོན་རྫས་ནི་གྱོན་ཆོག་ཆོག་ཏུ་གྲུབ་པའི་ སྟོད་གོས་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་རེད།

བརྡ་འབྲེལ།

དཔེ་རིས། 5.7: བཟོ་གྲྭ་ཆགས་ཡུལ་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན།

བྱེད་སྒོ།

གོ ་ ལྷ མ ་ ཞི ག ་ བཟོ ་ བའི་བརྒྱུད་རིམ་ ཁྲོད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དང་། ལས་ སྣོན། ཐོན་རྫས་སོགས་ ག ང ་ ད ག ་ ཡི ན ་ ངོ ས ་ འཛིན་བྱོས།

བཟོ་ལས་ས་ཁུལ། (Industrial Regions)

བཟོ་གྲྭ་མང་པོ་ཞིག་ཕན་ཚུན་ཐག་ཉེ་བའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ལ་ཆགས་ཏེ། གཅིག་ཕན་གཅིག་གྲོགས་ཀྱི་ཁེ་ ཕན་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་བཟོ་གྲྭ་ཁྱབ་བརྡལ་ཆེ་ཤས ོ ་ཀྱི་ས་ཁུལ་ནི། ཨ་རིའི་བྱང་ཤར་ས་ཁུལ་ དང་། ཡུ་རོབ་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་དང་དབུས་ཁུལ། དེ་བཞིན་ཡུ་རོབ་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་དང་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཤར་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ བཅས་ཡིན། བཟོ་གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་མང་ཆེ་བ་ཚ་གྲང་སྙོམས་པའི་ས་ཁུལ་དང་། གྲུ་ཁ་དང་ཐག་ཉེ་བའི་ ས་ཁུལ། ལྷག་པར་རྡོ་སོལ་ཐོན་ཁུངས་དང་ཐག་ཉེ་སར་ཁེལ་གྱི་ཡོད། བཟོ་གྲྭ་ཆེ་ཁག་ཁྱབ་ཚུལ། (Distribution of Major Industries)

འཛམ་གླིང་ནང་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭ་གཙོ་བོ་ནི། ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ(Iron and Steel Industry) འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ(Textile Industry) ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ་(Information Technology In-

45

46

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

dustry)བཅས་ཡིན། དེ་ལས་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་དང་ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་གཉིས་ནི་སྔོན་ནས་དར་

སྲོལ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭའི་རིགས་ཡིན་ལ། ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ་ནི་དེང་སྐབས་དར་སྲོལ་ཆེ་རུ་འགྲོ་བའི་བཟོ་ གྲྭའི་རིགས་ཡིན།

ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནི། འཇར་མན་དང་། ཨ་རི། རྒྱ་ནག འཇར་པན། ཨུ་རུ་སུ་སོགས་ཡིན། འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་ནི། རྒྱ་གར་དང་། ཧོང་ ཀོང་། ལྷོ་ཀོ་རི་ཡ། འཇར་པན། ཐེ་ཝན་བཅས་ཡིན། དེ་བཞིན་ཁཱ་ལི་ཧྥོར་ནི་ཡའི་(California)དབུས་ཁུལ་གྱི་སི་ ལི་ཀོན་ལུང་གཤོངས་(Silicon Valley)དང་། རྒྱ་གར་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་བེངྒ་ལོར་(Bangalore)སོགས་ནི་ཆ་འཕྲིན་མཁོ་ གཏོང་བཟོ་གྲྭ་དར་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་གཙོ་བོ་ཁག་ཡིན།

ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ། (Iron and Steel Industies)

ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་ཡང་བཟོ་གྲྭ་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་མ་རྒྱུ་དང་། ལས་སྣོན། ཐོན་རྫས་ སོགས་ཀྱི་མ་ལག་འཛོམས་ཡོད། འདི་ནི་མ་རྒྱུ་མཁོ་སྒྲུབ་བཟོ་གྲྭ་ཞིག་ཡིན་པས། ཐོན་རྫས་མང་པོ་ཞིག་བཟོ་གྲྭ་ གཞན་ལ་མ་རྒྱུ་རུ་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭའི་མ་རྒྱུ་ནི། ལྕགས་རྡོ་དང་། རྡོ་སོལ། རྡོ་ཐལ། བཟོ་པ། མ་དངུལ། ལས་ གྲྭ། བཟོ་སྐྲུན་མ་ལག་གཞན་དག་བཅས་ཡིན་ལ། ལྕགས་རྡོ་དྭངས་ལྕགས་ཀྱི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བར་ལས་སྣོན་གྱི་རིམ་ པ་མང་པོ་བརྒྱུད་དགོས་ཏེ། ཐོག་མར་རླུང་སྦུད་མཐོ་ཐབ་(Blast Furnace)སྤྱད་དེ་མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ་དག་བཞུ་པར་བྱ་ བ་དང། དེ་རྗེས་བཙོ་སྦྱང་བྱ་དགོས། དེ་ལྟར་བྱས་ཚེ་གཞི་ནས་དྭངས་ལྕགས་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་དང། དྭངས་ལྕགས་ དེ་ནི་བཟོ་གྲྭ་གཞན་གྱིས་མ་རྒྱུ་རུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

དྭངས་ལྕགས་ནི་སྲ་མོ་ཡོད་པས་བརྡུངས་ནས་གློག་སྐུད་ཕྲ་མོར་ཡང་བཅོས་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད། ཧ་ཡང་དང་། གཤའ་དཀར། ཟངས་བཅས་མཉམ་སྡེབས་ཀྱིས་བསྲེས་ ལྕགས་རྡོ་དང་། རྡོ་ཐལ། རྡོ་ ལྕགས་(Alloy)ཡང་བཟོ་ཐུབ། བསྲེས་ལྕགས་དེ་རིགས་ སོལ་བཏུལ་མ། ནི་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་སྲ་མོ་དང། མཁྲེགས་པོ། བཙའ་ མི་རྒྱག་པ་བཅས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཅན་ཞིག་ཡིན། དྭངས་ལྕགས་ནི ་ དེ ང ་རབས་ཀྱི ་ བཟོ ་ གྲྭ་ཁག་ རླུང་སྦུད་མཐོ་ཐབ། གི ་ ནང་མེ ད ་དུ་མི ་ རུང་བའི ་ རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེ ན ་ཞི ག ་ ཡིན། དུས་རྒྱུན་ང་ཚོས་སྤྱོད་པའི་ཅ་དངོས་མང་ཆེ་ ཚ་རླུང་། བ་ལྕགས་གམ་ཡང་ན་དྭངས་ལྕགས་ཀྱིས་བཟོས་པ་ ཡིན། ཅ་དངོས་ཁ་ཤས་ནི་ལྕགས་རིགས་དེ་དག་གིས་ ལྕགས་སྙིགས། ལྕགས་ཞུན། བཟོས་པའི་ཡོ་བྱད་དང་འཕྲུལ་ཆས་སོགས་སྤྱད་ནས་ བཟོས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན། དཔེར་ན། གྲུ་གཟིངས་དང། མེ་ དཔེ་རིས། 5.8: རླུང་སྦུད་མཐོ་ཐབ་སྤྱད་དེ་ལྕགས་རྡོ་ལས་ འཁོར། སྐྱེལ་འདྲེན་རླངས་འཁོར། རླངས་འཁོར་ཆུང་ དྭངས་ལྕགས་འདོན་པ། བ་སོགས་མང་ཆེ་བ་ཞིག་དྭངས་ལྕགས་སྤྱད་དེ་བཟོས་

46

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

47

པ་ཡིན་ལ། ཐ་ན་ཁབ་བཟུང་དང་ཁབ་ཆེ་ཆུང་ཅི་རིགས་ཡོད་པ་དེ་དག་ཀྱང་དྭངས་ལྕགས་ཀྱིས་བཟོས་པ་ཤ་སྟག་ ཡིན། དྭངས་ལྕགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་འཕྲུལ་འཁོར་སྤྱད་དེ་སྣུམ་དོང་འབྲུ་བཞིན་ཡོད་ལ། དྭངས་ལྕགས་ཀྱིས་ བཟོས་པའི་སྦུ་གུ་སྤྱད་དེ་རྡོ་སྣུམ་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གཏེར་རྫས་རིགས་ཀྱང་དྭངས་ལྕགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་ ཡོ་བྱད་སྤྱད་དེ་སྔོག་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། ཞིང་ལས་ཀྱི་འཕྲུལ་འཁོར་མང་ཆེ་བ་ཡང་དྭངས་ལྕགས་ལས་བཟོས་ པ་ཡིན།

ཕྱི་ལོ་༡༨༠༠ སྔོན་ལ་ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་མང་ཆེ་བ་རྒྱུ་ཆ་དང་། གློག ཆུ་བཅས་ཀྱི་མཐུན་ རྐྱེན་འཛོམས་པའི་ས་ཁུལ་དུ་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཕྱིས་སུ་རྡོ་སོལ་ཐོན་ཁུངས་དང་། ཆུ་ཡུར། མེ་འཁོར་ ལྕགས་ལམ་བཅས་ལ་ཁ་ཐག་ཉེ་བའི་ས་ཁུལ་ནི་བཟོ་གྲྭ་རིགས་འཛུགས་སྐྲུན་བྱ་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར། ཕྱི་ ལོ་༡༩༥༠ རྗེས་སུ་ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་དེ་རིགས་གྲུ་ཁ་དང་ཐག་ཉེ་བའི་ས་ཁོད་ཡངས་སར་འཛུགས་ སྐྲུན་བྱ་འགོ་ཚུགས། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། དེང་སྐབས་དྭངས་ལྕགས་སྤྱོད་པའི་ལས་གཞི་རྒྱ་ཇེ་ཆེར་སོང་སྟེ། ལྕགས་ རྡོ་ཕོན་ཆེན་ནང་འདྲེན་བྱ་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། སྲིང་བལ་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ། (Cotton Textile Industry)

༢། ཕྱི་ལོ་༡༨༠༠ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠བར་ གྱི་བཟོ་གྲྭ་ཆགས་ཡུལ་གཙོ་བོ།

༡། ཕྱི་ལོ་༡༨༠༠སྔོན་གྱི་བཟོ་ གྲྭ་ཆགས་ཡུལ་གཙོ་བོ།

ལྷས་མ་སླས་ནས་གྱོན་གོས་ བཟོ་བའི་སྲོལ་ནི་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ དར་བའི་ལག་རྩལ་ཞིག་ཡིན། སྲིང་ བལ་དང་། སྲིན་སྐུད།(Silk) ཐག་ རན།(Jute) སོ་མ་ར་ཙ་(Flax)སོགས་ གྱོ ན ་གོ ས ་བཟོ ་ བར་སྤྱོ ད ་ཀྱི ་ ཡོ ད ། ༣། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠རྗེས་ཀྱི་བཟོ་ འཁེ ལ ་འཐག་བཟོ ་ གྲྭ་ནི ་ དེ ས ་སྤྱོ ད ་ གྲྭ་ཆགས་ཡུལ་གཙོ་བོ། པའི་མ་རྒྱུ་ལ་ལྟོས་ཏེ་དབྱེ་བ་དགར་ དཔེ་རིས། 5.9: ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ་ཆགས་ཡུལ་གྱི་འགྱུར་ལྡོག ཆོག སྤུ་ཉག་(Fibre)གི་རིགས་ནི་ འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་དག་གིས་སྤྱོད་ པའི་མ་རྒྱུ་ཡིན། སྤུ་ཉག་ལ་རང་བྱུང་གི་སྤུ་ཉག་དང་མིས་བཟོས་པའི་སྤུ་ཉག་བཅས་དབྱེ་བ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཡོད། རང་བྱུང་གི་སྤུ་ཉག་ནི་བལ་དང་། སྲིན་སྐུད། སྲིང་བལ། སྲིང་སྐུད(Linen)བཅས་ཡིན་ལ། མིས་བཟོས་སྤུ་ཉག་ནི་ ནེ་ལོན་(Nylon)དང་། པོ་ལེ་ས་ཊེར་(Polyester) ཨག་རེ་ལིག (Acrylic) རཻ་ཡོན་(Rayon)བཅས་ཡིན།

སྲིང་བལ་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་ནི་འཛམ་གླིང་ནང་བཟོ་གྲྭ་རྙིང་ཤོས་ཀྱི་གྲས་ཤིག་ཡིན། དུས་རབས་བཅོ་ བརྒྱད་པའི་ནང་བཟོ་ལས་གསར་བརྗེ་མ་བྱུང་སྔོན། སྲིང་བལ་ལས་བཟོས་པའི་གྱོན་གོས་ནི་འཕང་དང་ཐགས་ཁྲི་ལ་ བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན།དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ནང་གློག་ཤུགས་སྤྱོད་པའི་ཐགས་ཁྲི་དར་བ་ནས་སྲིང་བལ་འཁེལ་ འཐག་བཟོ་གྲྭ་སྔར་ལས་གོང་འཕེལ་དུ་སོང་།དེ་ནི་ཐོག་མར་ཨིན་ཡུལ་དུ་དར་བ་དང་། ཕྱིས་སུ་འཛམ་གླིང་གི་ཡུལ་ གྲུ་གཞན་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་། དེང་སྐབས་རྒྱ་གར་དང་། རྒྱ་ནག འཇར་པན། ཨ་རི་བཅས་ནི་སྲིང་བལ་གྱི་

47

48

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

སྲིང་བལ་འཐག་ལས་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་འཚོ་ ཐགས་རས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོར་གྱུར་ཡོད། ཐབས་ལས་རིགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན།

དཔེ་རིས། 5.10: སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་ གྷན་དྷི་མཆོག་གིས་སྲིང་བལ་འཐག་པ།

རྒྱ་གར་ནི ་ སྲི ང ་བལ་ཐོ ན ་ལས་གཉེ ར ་ མཁན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཙོ་གྲས་ཤིག་ཡིན།

དཔེ་རིས། 5.11: རྒྱ་གར་བུད་མེསྲིང་ བལ་འདེབས་ལས་བྱེད་པ།

རྒྱ་གར་ལ་སྲིང་བལ་གྱི་ཐགས་རས་སྤུས་ལེགས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་པའི་ སྲོལ་རྒྱུན་བཟང་པོ་ཞིག་ཡོད།ཨིན་ཇིས་དབང་མ་བསྒྱུར་གོང་།རྒྱ་གར་དུ་སྲིང་ བལ་ལག་པས་འཁེལ་བ་དང་སླེ་བ་སོགས་ཀྱི་སྒོ་ནས་གྱོན་གོས་བཟོ་བའི་ སྲོལ་ཡོད་ལ། སྐབས་དེར་ཚོང་གཉེར་བྱ་སའི་ཁྲོམ་ར་ཡང་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོད། རྒྱ་གར་ནས་དར་བའི་སྲིང་བལ་གྱི་ཅ་དངོས་མང་པོ་ཞིག་གི་སྤུས་ཀ་དང་ མཛེས་ཁྱད་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་ནང་གོ་གནས་མི་དམན་པ་བཟུང་ཡོད། འོན་ ཀྱང་ལག་པས་འཁེལ་སླེ་བྱས་པའི་སྲིང་བལ་གྱི་ཐགས་རས་དེ་དག་བཟོ་ བར་དུས་ཡུན་རིང་པོ་འགོར་ལ་རིན་གོང་ཡང་ཆེན་པོ་ཡོད། དེར་བརྟེན། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྲིང་བལ་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭས་ནུབ་ཕྱོགས་ནས་དར་བའི་ ཐགས་འཁོར་གསར་པར་འགྲན་པའི་དོ་ཟླ་མི་ཡོང་བར་གྱུར། རྒྱུ་མཚན་ནི། དེ་དག་གིས་འདོན་སྤེལ་བྱེད་པའི་ཐགས་རས་ནི་རིན་གོང་ཆུང་ལ་སྤུས་ཀ་ བཟང་པས་ཡིན།

རྒྱ་གར་ལ་མཚོན་ན། ཕྱི་ལོ་༡༨༥༤ ལོར་དེང་རབས་ཀྱི་ཐགས་འཁོར་ ཐོག་མར་ལེགས་འགྲུབ་ཀྱིས་མུམ་བཻ་(Mumbai)གྲོང་ཁྱེར་དུ་བཙུགས་པ་ དང། དྲོད་ཁོལ་འཛོམས་ལ་གཞའ་ཚན་ལྡན་པའི་གནམ་གཤིས་དང་། འཕྲུལ་འཁོར་ནང་འདྲེན་བྱེད་སའི་གྲུ་ཁ། མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ། ལག་ཤེས་ལྡན་ པའི་བཟོ་པ་སོགས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་འཛོམས་པར་བརྟེན། དུས་ཡུན་ཐུང་ངུ་ཞིག་ གི་རིང་བཟོ་གྲྭ་འདི་དར་ཁྱབ་ཆེ་རུ་སོང་།

ཐོ ག ་མར་བཟོ ་ གྲྭ་འདི འི ་ རི ག ས་གཞའ་ཚན་ལྡན་པའི ་ གནམ་ གཤི ས ་ཀྱི ་ མཐུན་རྐྱེ ན ་འཛོ མ ས་པའི ་ མ་ཧཱ་རཱཥ ་྄ ཏྲ་ (Maharashtra)མངའ་ སྡེ་དང་གུཇ་རཱཏ་(Gujarat)མངའ་སྡེའི་ནང་དར་ཁྱབ་བྱུང་། འོན་ཀྱང་དེང་

སྐབས་གཞའ་ཚན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་དེ་གནམ་གཤིས་ལ་ལྟོས་མི་དགོས་པར་བསྐྲུན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། སྲིང་བལ་ གྱི་རྒྱུ་ཆ་ཡང་སྤུས་གཙང་ཡིན་པས། བཟོ་གྲྭ་འདི་རྒྱ་གར་གྱི་ས་ཁུལ་གཞན་དག་ལའང་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་སོང་ཡོད། བཟོ་གྲྭ་དེ་རིགས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་གཙོ་བོ་ཁག་ཅིག་ནི། ཀཱན་པུར། (Kanpur) ཅི་ཎཡེ། (Chennai) ཨ་མེ་ཌཱ་ བཱ་ཌ། (Ahmedabad) མུམ་བཻ། (Mumbai) ཀོལ་ཀཱ་ཊཱ།(Kolkata) ལུ་དྷི་ཡ་ནཱ།(Ludhiana) པོན་ཌི་ཅ་རི། (Pondicherry) པཱ་ནི་པཱ་ཊ་(Panipat) བཅས་ཡིན།

ཨོ་སཱ་ཀཱ། Osaka

ཨོ་སཱ་ཀཱ་ནི་འཇར་པན་གྱི་ཐགས་ལས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ས་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ཨོ་སཱ་ཀཱ་ས་ཁུལ་ དུ་ཐགས་ལས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ས་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་གྱི་གནད་དོན་ཁ་ཤས་ལ་རག་ལས་ཡོད། ཨོ་

48

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

49

སཱ་ཀཱ་ས་ཁུལ་གྱི་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བདེ་ཐང་ནི་སྲིང་བལ་ཐགས་འཁོར་དར་བར་མཁོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ ཞིག་ཡིན་ལ། ས་ཁུལ་དེའི་དྲོད་ཁོལ་འཛོམས་ལ་བརླན་གཤེར་ལྡན་པའི་གནམ་གཤིས་ནི་སྲིང་བལ་འཁེལ་བ་ དང་སླེ་བ་སོགས་ཀྱི་བྱ་བར་ཧ་ཅང་འཚམས། ས་ཁུལ་དེར་ཡོད་པའི་ཡོ་དོ་གཙང་པོ་(River Yodo)ནི་ཐགས་འཁོར་ ལ་དགོས་ངེས་ཀྱི་ཆུའི་མཐུན་རྐྱེན་ལེགས་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། དེར་ད་དུང་ལས་བཟོ་པའི་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་ པ་མ་ཟད། སྲིང་བལ་གྱི་མ་རྒྱུ་ནང་འདྲེན་དང་ཐགས་ལས་ཀྱི་ཐོན་རྫས་ཕྱིར་ཚོང་ཆེད་མཁོ་བའི་གྲུ་གཟིངས་ འབབ་ཚིགས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཡང་འཛོམས་ཡོད། ཨོ་སཱ་ཀཱ་ས་ཁུལ་གྱི་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་ནི་རྒྱུ་ཆ་ནང་འདྲེན་ ལ་བརྟེན་པའི་བཟོ་གྲྭ་ཞིག་ཡིན་པས། དེས་ཨེ་ཅེབ་དང་། རྒྱ་གར། རྒྱ་ནག ཨ་རི་སོགས་ནས་སྲིང་བལ་ནང་འདྲེན་ བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བཟོ་སྐྲུན་བྱས་པའི་ཐོན་རྫས་མང་ཆེ་བ་ཕྱིར་འཚོང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེའི་རིན་གོང་ཆུང་ལ་སྤུས་ཀ་ བཟང་བས་ཁྲོམ་རའི་གཞི་རྒྱ་ཡང་ཆེན་པོ་ཡོད། སྤྱིར་ཨོ་སཱ་ཀཱ་ནི་འཁེལ་འཐག་བཟོ་ལས་དར་བའི་ས་ཁུལ་གལ་ ཆེན་ཞིག་ཡིན་ནའང་། ཕྱིས་སུ་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་དེ་དག་གི་ཚབ་ལ་ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ། འཕྲུལ་ ཆས་བཟོ་གྲྭ། གྲུ་གཟིངས་སྒྲིག་སྦྱོར་བཟོ་གྲྭ། རླངས་འཁོར་བཟོ་གྲྭ། གློག་ཆས་བཟོ་གྲྭ། ཨར་འདམ་བཟོ་གྲྭ་སོགས་ དར་ཁྱབ་ཆེ་རུ་སོང་ཡོད།

ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ། (Information Technology)

ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ་(Information Technology Industry) ནི་ཆ་འཕྲིན་ཉར་ཚགས་དང་། ཆེད་ སྒྲིག། འགྲེམས་སྤེལ་བཅས་དང་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡིན། དེང་སྐབས་བཟོ་གྲྭ་འདི་འཛམ་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་དར་ ཁྱབ་ཆེན་པོ་སོང་ཡོད། དེ་ནི་འཕྲུལ་རིག་དང་། ཆབ་སྲིད། སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར་སོགས་ཀྱི་ཐད་འཕེལ་ འགྱུར་གྱི་གནད་དོན་བསྟུད་མར་བྱུང་བས་ཡིན། བཟོ་གྲྭ་འདིའི་རིགས་ཆགས་ཡུལ་ནི་ཐོན་ཁུངས་དང། འགྲོ་

དཔེ་རིས། 5.12: འཛམ་གླིང་ས་ཁུལ་ཁག་གི་ཆ་སྙོམས་སྲིང་བལ་ཐོན་སྐྱེད། (kg/ha)

49

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

50

གྲོན། རྨང་གཞིའི་འཛུགས་སྐྲུན་བཅས་ཀྱི་གནད་དོན་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད། ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་ གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་གཙོ་བོ་ནི་ཁཱ་ལི་ཧྥོར་ནི་ཡའི་(California)སི་ལི་ཀོན་ལུང་གཤོངས་(Silicon Valley) དང་། རྒྱ་གར་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་བེངྒ་ལོར་(Bangalore)སོགས་ཡིན།

གཞན་ཡང་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ་དར་བའི་རྒྱ་གར་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་གཙོ་བོ་དག་ནི། གྲོང་ཁྱེར་མུམ་བཻ་ (Mumbai)དང་། དིལླི་གསར་པ། ཧེདྲ་བཱ་ད། (Hyderabad) ཅི་ཎཡེ་(Chennai)སོགས་ཡིན། དུས་རྒྱུན་འདིའི་ཐད་ བེངྒ་ལོར་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་དགེ་མཚན་ཆེན་པོ་ལྡན་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི། བེངྒ་ལོར་གྲོང་ཁྱེར་ནི་དོ་དམ་ལས་གཉེར་ གྱི་ཚད་གཞི་ཆེས་མཐོ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ཞིག་ཡིན་པས་རེད།

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

སྦྱོ ང ་ ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག རྩིས་རིག

༡། ཅི་ཞིག་ལ་བཟོ་གྲྭ་ཟེར། ༢། བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་ཡུལ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་གཙོ་བོ་དག་གང་ཡིན་ནམ། ༣། བཟོ་གྲྭ་རིགས་གང་ཞིག་དེང་རབས་བཟོ་གྲྭ་འཛུགས་སྐྲུན་དར་རྒྱས་ཡོང་བར་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཆགས་ཡོད་ པ་དང། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༤། དུས་ཡུན་ཐུང་ངུའི​ི་ནང་མུམ་བཻ་(Mumbai)གྲོང་ཁྱེར་དུ་སྲིང་བལ་བཟོ་གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་ མཚན་གང་ཡིན་ནམ།

50

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འགྲིག་པ་རྣམས་ལ་རྟགས་རྒྱོབས།

༡། སི་ལི་ཀོ་ལུང་གཤོངས་ཆགས་ཡུལ་ནི།

ཀ) བེངྒ་ལོར།

ཁ) ཁཱ་ལི་ཧྥོར་ནི་ཡ། (California)

ག) བོད།

༢། གཤམ་གསལ་ལས་དེང་སྐབས་འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པའི་བཟོ་གྲྭ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) ལྕགས་དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ། ཁ) སྲིང་བལ་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ། ག) ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ།

༣། གཤམ་དུ་འཁོད་པ་ལས་གང་ཞིག་རང་བྱུང་གི་སྤུ་ཉག་རེད།

ཀ) སྲིང་སྐུད།

ཁ) ཐག་རན།

ག) ཨག་རེ་ལིགAcryclic བོད།

གསུམ་པ། ཁྱད་པར་ཤོད།

༡། ཞིང་ཕྱུགས་བཟོ་གྲྭ་དང་གཏེར་ལས་བཟོ་གྲྭ་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད། ༢། གཞུང་གཉེར་བཟོ་གྲྭ་དང་མཉམ་གཉེར་བཟོ་གྲྭ་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤོད།

༡། ༢། ༣། ༤། ༥། ༦།

བཞི་པ། དཔེ་མཚོན་གཉིས་རེ་ཕྲིས།

མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ། བཟོ་སྐྲུན་ཐོན་རྫས། ཞབས་ཞུའི་མཐུན་སྦྱོར་བཟོ་གྲྭ། ཞིང་ཕྱུག་བཟོ་གྲྭ། ཁྱིམ་གཉེར་བཟོ་གྲྭ། མཉམ་ལས་བཟོ་གྲྭ།

51

51

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

52

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆད། Pulp mill-ཤོག་རྒྱུ་བཟོ་གྲྭ།

Input-རྒྱུ་ཆ།

Secondary Activities-བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིགས།

Output-ཐོན་རྫས།

Wood pulp-ཤིང་འདག

Production of goods-ཅ་དངོས་ཐོན་སྐྱེད། Extraction of minerals-གཏེར་ཁ་སྔོག་འདོན།

Provision of services-ཞབས་ཞུའི་མཐུན་སྦྱོར།

Raw material-མ་བཅོས་རྒྱུ་ཆ།

Process-ལས་སྣོན། Iron and steel industry-ལྕགས་ དང་དྭངས་ལྕགས་བཟོ་གྲྭ།

Textile Industry-འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ། Information Technology

Industry-ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་བཟོ་གྲྭ།

Size-གཞི་རྒྱ།

Ownership-བདག་པོ།

Alloy-བསྲེས་ལྕགས།

Forest based industry-ནགས་ལས་བཟོ་གྲྭ།

Jute-ཐག་རན།

Silk-སྲིན་སྐུད།

Agro based industry-ཞིང་ཕྱུགས་བཟོ་གྲྭ།

Flax-སོ་མ་ར་ཙ།

Marine based industry-མཚོ་ལས་བཟོ་གྲྭ

Fibre-སྤུ་ཉག

Mineral based industry-གཏེར་ལས་བཟོ་གྲྭ།

Primary industry-མ་རྒྱུ་མཁོ་སྒྲུབ་བཟོ་གྲྭ།

Large scale industry-གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བཟོ་གྲྭ། Small scale industry-གཞི་རྒྱ་ཆུང་བའི་བཟོ་གྲྭ།

Household Industry-ཁྱིམ་གཉེར་བཟོ་གྲྭ།

Linen-སྲིང་སྐུད། Nylon-ནེ་ལོན།

Polyester-པོ་ལེ་ས་ཊེར། Acrylic-ཨག་རེ་ལིག

Private sector industry-སྒེར་གཉེར་བཟོ་གྲྭ།

Rayon-རཻ་ཡོན།

Joint sector industry-མཉམ་འབྲེལ་བཟོ་གྲྭ།

Slag-ལྕགས་སྙིགས།

Public sector industry-གཞུང་གཉེར་བཟོ་གྲྭ།

Blast Furnice-རླུང་སྦུད་མཐོ་ཐབ།

Co-operate sector industry-མཉམ་ལས་བཟོ་གྲྭ། Coke-རྡོ་སོལ་བཏུལ་མ།

52

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

སློབ་ཚན་དྲུག་པ།

53

མིའི་ཐོན་ཁུངས།

རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ལ་མཚོན་ན་མི་ནི་ཆེས་རིན་ཐང་ཆེ་བའི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཡིན། རང་བྱུང་གི་ཐོན་ཁུངས་ གང་ཞིག་མིའི་རིགས་ལ་སྤྱོད་སྒོ་ཡོད་ཚེ། ད་གཟོད་དེ་ལ་རིན་ཐང་ལྡན་གྱི་ཡོད། མི་ནི་དགོས་མཁོ་དང་འཇོན་ ཐང་ལ་བརྟེན་ནས་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་ཡོད། དེར་བརྟེན་མིའི་ཐོན་ཁུངས་ནི་ཐོན་ཁུངས་ཀུན་གྱི་ནང་ནས་ ལེགས་ཤོས་ཡིན། ལུས་པོ་བདེ་ཞིང་ཐང་ལ། ཤེས་ཡོན་དང་ཕུགས་བསམ་ལྡན་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ དགོས་མཁོར་གཞིགས་ཏེ་ཐོན་ཁུངས་ཡར་རྒྱས་གཏོང་གི་ཡོད།

མིའི་ཐོན་ཁུངས་ནི་ཐོན་ཁུངས་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་འཛམ་གླིང་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ཆ་སྙོམས་ངང་ ཁྱབ་ཡོད་པ་ཞིག་མིན། མི་རྣམས་ནི་རང་ཉིད་ཀྱི་ཤེས་ཚད་དང་། ན་ཚོད། ཕོ་མོ་སོགས་ཀྱི་ཆ་ནས་མི་འདྲ་ས་མང་ ལ། དེ་དག་གི་གྲངས་ཚད་དང་སྤྱོད་ ལམ་ལའང་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འགྱུར་ བ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ། Population)

(Distribution

of

ས་སྟེང་དུ་འདུས་སྡོ ད ་བྱེད་ པའི་མི་རྣམས་ཕྱོགས་སོ་སོར་ཁྱབ་ཚུལ་ ལ་མི ་ འབོ ར ་ཁྱབ་ཚུལ་གྱི ་ རྣམ་པའམ་ སྒྲོམ་གཞི་ (The Pattern of Population Distribution) ཟེར། འཛམ་གླིང་མི་འབོར་ བརྒྱ་ཆ་༩༠ ལྷག་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁྱོན་ སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༡༠ ཙམ་གྱི་སྟེང་འཚོ་སྡོད་ བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། འཛམ་གླིང་ནང་གི་ མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་དེ་ཆ་སྙོམས་པོ་ཞིག་ གཏན་ནས་མ་ཡིན།

ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་ལ་མི ་ འབོ ར ་ ཕོན་ཆེ ན་པོ་འདུས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ པ་དང་། ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་ལ་མི་འབོར་

ཨེ་ཤི་ཡའི་ནང་སྡོད་མཁན།

ཨ་རིའི་དབུས་དང་ལྷོ ་ ཁུལ་དུ་སྡོད་མཁན།

ཡུ་རོབ་ནང་སྡོད་མཁན།

བྱང་ཨ་རིར་གནས་ སྡོད་བྱེད་མཁན།

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁའི་ནང་སྡོད་མཁན།

རྒྱ་མཚོའི་ཁུལ་དུ་སྡོད་མཁན། (ཨསྟྲེ་ལི་ཡ། ནིའུ་ཛི་ལནཌ། ཞི་ བདེ་རྒྱ་མཚོའི་གླིང་ཕྲན།)

དཔེ་རིས། 6.1: གླིང་ཆེན་སོ་སོར་ཁྱབ་པའི་མི་འབོར་གྱིས་ཟིན་ཚད།

53

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

54

རྒྱལ་ཁབ།

ཉུང་ངུ་ཞིག་ཁ་འཐོར་གྱིས་སྡོད་ཀྱི་ཡོད། མི་འབོར་ཕོན་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་ཁག་ནི། ཨེ་ཤི་ཡའི་ལྷོ་ཁུལ་དང་། ལྷོ་ ཤར་ཁུལ། ཡུ་རོབ། བྱང་ཨ་རི་བཅས་ཡིན། འཕྲེད་ཚད་མཐོ་བའི་ས་ཁུལ་(High Latitude Areas)དང་། ཚ་ཁུལ་གྱི་ བྱེ་ཐང།(Tropical Desert) ཐིག་དམར་དང་ཉེ་བའི་ནགས་ཚལ་ཁུལ་(Equatorial Forest)བཅས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ པའི་མི་འབོར་ཧ་ཅང་ཉུང་།

ཐིག་དམར་གྱི་ལྷོ་ཁུལ་དང་བྱང་ཁུལ་བསྡུར་ཚེ། མི་མང་ཆེ་བ་ཐིག་དམར་གྱི་བྱང་ཁུལ་དུ་གནས་སྡོད་ བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འཛམ་གླིང་མི་འབོར་ འཇར་པན། གྱི ་ བཞི ་ ཆ་གསུམ་ཙམ་ཞི ག ་ཨེ ་ཤི ་ ནཱའི་ཇི་རི་ཡ། ཡ་གླི ང ་ཆེ ན ་དང་ཨ་ཧྥེ ་ རི ་ ཁ་གླི ང ་ ཨུ་རུ་སུ། བངྒ་ལ་དེཤ། ཆེན་ནང་གནས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། པཀིསྟཱན། འཛམ་གླིང་མི་འབོ ར ་བརྒྱ་ བ་རཱ་ཛིལ། ཨིན་ཌོ་ནེ་ཤི་ཡ། ཆ་༦༠ནི་རྒྱལ་ཁབ་༡༠་ཙམ་གྱི་ནང་ ཨ་རི། གནས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ལ། རྒྱལ་ རྒྱ་གར། ཁབ་དེ ་ དག་ཚང་མ་མི ་ འབོ ར ་ས་ རྒྱ་ནག ཡ་བརྒྱ་ལྷག་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཤ་ མི་འབོར། (ས་ཡ་ཡི་གྲངས་ཚད། ) སྟག་ཡིན། དཔེ་རིས། 6.2: འཛམ་གླིང་ནང་མི་ཚོགས་སྟུག་ཤོས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག།

ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་སམ།

རྒྱ ་ ག ར ་ གྱི ་ ཆ ་ སྙོམས་མི་འབོར་སྟུག་ཚད་ ནི་ས་ཁྱོ ན ་ཀེ ་ ལོ ་ མེ ་ ཊར་ གྲུ་བཞི་མ་རེ་རེའི་ཐོག་མི་ ༣༢༤གནས་སྡོ ད ་བྱེ ད ་ཀྱི ་ ཡོད་པ་དེ་རེད།

མི་འབོར་སྟུག་ཚད། (Density of Population) མི་འབོར་སྟུག་ཚད་ནི་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་གྱི་ས་ཁྱོན་ཞིག་གི་ནང་ མི་གྲངས་ག་ཚོད་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་ཚད་དེར་ཟེར། དུས་རྒྱུན་ ཚད་གཞི ་འཛིན་ས་ནི ་ས་ཁྱོ ན་ཀི ་ལོ་མི ་ཊར་གྲུ་བཞི ་མ་རེ འི་ཐོག ་མི ་ གྲངས་ག་ཚོད་སྡོད་ཀྱི་ཡོད་མེད་དེ་ཡིན། འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་ཆ་སྙོམས་ ཀྱི་མི་འབོར་སྟུག་ཚད་ནི། ས་ཁྱོན་ཀི་ལོ་མི་ཊར་གྲུ་བཞི་མ་རེའི་ཐོག་མི་ གྲངས་༤༥ འཚོ་སྡོད་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། ཨེ་ཤི་ཡའི་ལྷོ་དབུས་ས་ཁུལ་ནི་མི་ འབོར་གྱི་སྟུག་ཚད་ཆེས་མཐོ་བའི་ས་ཁུལ་ཡིན་པ་དང་། དེ་བཞིན་ཨེ་ ཤི་ཡའི་ཤར་ཁུལ་དང་ལྷོ་ཤར་ཁུལ་དུའང་མི་འབོར་གྱི་སྟུག་ཚད་མཐོན་ པོ་ཡོད།

མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན།

ས་ཁམས་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན། (Geographical Factors)

ས་བབ། (Topography) དུས་རྒྱུན་མི་རྣམས་རི་ཁུལ་དང་མཐོ་སྒང་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་རྒྱུར་དེ་ཙམ་མི་ དགའ་བས། མི་མང་ཆེ་བ་བདེ་ཐང་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེ་ལྟར་མི་མང་ཆེ་བ་བདེ་ཐང་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་

54

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

55

དོན་ནི། བདེ་ཐང་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བ་དང་། བཟོ་ལས་གཉེར་བ། ཞབས་ཞུའི་ལས་རིགས་སོགས་གཉེར་བར་ འཚམ་པོ་ཡོད་པས་ཡིན། དཔེར་ན། ཆུ་བོ་གངྒའི་རྒྱུད་ཀྱི་བདེ་ཐང་(Ganga Plain)ནི་འཛམ་གླིང་ནང་མི་འབོར་ སྟུག་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཨེབ་ས་རི་རྒྱུད་དང་། ཨན་ཌེས་རི་རྒྱུད། ཧི་མ་ལ་ཡ་རི་རྒྱུད་ བཅས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་གྱི་སྟུག་ཚད་ཧ་ཅང་ཆུང་བ་ལྟ་བུ་རེད།

ནམ་ཟླ། (Climate) ནམ་རྒྱུན་མི་རྣམས་ས་ཧ་ར་བྱེ་ཐང་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་མངའ་ཁུལ་གྱི་བྱང་སྣེའི་ས་ཁུལ། ཁེ་ན་ཌ། ལྷོ་སྣེ་གླིང་ལྟ་བུ་ནམ་ཟླ་ཧ་ཅང་དྲོ་བའམ། ཡང་ན་ཧ་ཅང་གྲང་བ་སྟེ། དྲོད་གྲང་མི་སྙོམས་པའི་ས་ཁུལ་དུ་ འཚོ་སྡོད་བྱེད་རྒྱུར་མི་སྤྲོ།

ས་གཤིས། (Soil) ས་གཤིས་གཤིན་པོ་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བར་འཚམ་པོ་ཡོད། རྒྱ་གར་གྱི་ཆུ་བོ་གངྒ་དང་བྲ་ མཧཱ་པུཏྲ། བོད་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་འབབ་པའི་གཙང་པོ་རྨ་ཆུ་དང་འབྲི་ཆུ། ཨི་ཅེབ་ཀྱི་གཙང་པོ་ནེལ་སོགས་ཀྱི་རྒྱུད་ དུ་ཆགས་པའི་ས་གཤིས་གཤིན་པའི་བདེ་ཐང་ཁག་ཏུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་གྱི་སྟུག་ཚད་མཐོ་བ་ཡིན།

ཆུ། (Water) མི་རྣམས་དྭངས་གཙང་ཆུ་ཡི་མཐུན་རྐྱེན་གང་དུ་འཛོམས་ན་དེ་རུ་འཚོ་སྡོད་བྱ་འདོད་བྱེད་ ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་འཛམ་གླིང་གི་གཙང་པོའ་ི འབབ་རྒྱུད་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་མང་བ་དང་། བྱེ་ཐང་ སོགས་སུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་ཧ་ཅང་ཉུང་།

གཏེར་རྫས། (Mineral) གཏེར་རྫས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཡོད་པའི་ས་ཁུལ་དུ་མི་འབོར་ཆེན་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ ཡོད། ལྷོ་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁར་ཡོད་པའི་རྡོ་རྗེ་ཕ་ལམ་གྱི་ཐོན་ཁུངས་དང་། དབུས་ཤར་ཁུལ་དུ་ཡོད་པའི་སྣུམ་གྱི་ཐོན་ ཁུངས་བཅས་ལ་བརྟེན་ནས་ས་ཁུལ་དེ་དག་ལ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་གྲངས་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད།

སྤྱི་ཚོགས་དང་། ལེགས་བྱང་། དཔལ་འབྱོར་སོགས་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཁག། (Social, Cultural and

Economic Factors)

སྤྱི་ཚོགས་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན། (Social Factors) སྡོད་ཁང་དང་། ཤེས་ཡོན། འཕྲོད་བསྟེན་བཅས་ཀྱི་ མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་སར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་ཆེ་བ་ཡོད། དཔེར་ན། རྒྱ་གར་གྱི་ས་ཁུལ་པུ་ནེ(Pune)ལྟ་ བུ་རེད།

ལེགས་བྱང་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན། (Cultural Factors) ཆོས་ལུགས་དང་ལེགས་བྱང་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ ས་ཁུལ་དུ་མི་གྲངས་མང་བ་འདུས་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དཔེར་ན། ཝ་རཱ་ཎ་སི་དང་། ཇེ་རུ་སཱ་ལེམ།(Jerusalem) ཝ་ ཌི་ཁཱན(Vatican)གྲོང་ཁྱེར། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་ལྟ་བུ་རེད།

དཔལ་འབྱོར་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན། (Economic Factors) བཟོ་གྲྭ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ས་ཁུལ་དུ་ལས་ རིགས་གཉེར་བའི་གོ་སྐབས་མང་བ་འཐོབ་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ས་གནས་དེ་དག་ལ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་འབོར་ མང་བ་ཡོད། དཔེར་ན། འཇར་པན་གྱི་ཨོ་སཱ་ཀཱ་དང་། རྒྱ་གར་གྱི་མུམ་བཻ་(Mumbai) གྲོང་ཁྱེར་དུ་འདུས་སྡོད་བྱེད་ པའི་མི་འབོར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ། །

མི་འབོར་འགྱུར་ལྡོག (Population Change)

མི ་ འབོ ར ་འགྱུར་ལྡོ ག ་ནི ་ དུས་ཡུན་ངེ ས ་ཅན་ཞི ག ་གི ་ ནང་མི ་ གྲངས་ལ་འགྱུར་ལྡོ ག ་འགྲོ ་ བར་ཟེ ར ། འཛམ་གླིང་མི་འབོར་ནི་འགྱུར་བ་མེད་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། དཔེ་རིས་ནང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སྣ་

55

56

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

ཚོགས་བྱུང་ཡོད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ཞེ་ན། མི་རྣམས་སྐྱེ་བ་དང་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ལ་འགྱུར་ལྡོག་སྣ་ ཚོགས་འབྱུང་གི་ཡོད་པས་རེད། དུས་ཡུན་ཧ་ཅང་རིང་བའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་གཞིགས་ན། ཕྱི་ལོ་༡༨༠༠ བར་མི་འབོར་རྒྱུན་མཐུད་ནས་འཕེལ་རྒྱུས་བྱུང་ཡོད་ནའང། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཧ་ཅང་དལ། སྐབས་ དེར་བྱིས་པ་མང་པོ་བཙའ་བཞིན་ཡོད་ནའང་། དེ་དག་ལོ་ན་ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་གྲོངས་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། རྒྱུ་ མཚན་ནི་སྐབས་དེར་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་ལེགས་པོ་མེད་པས་རེད། སྐབས་དེར་ད་དུང་ཞིང་པས་མི་ ཚང་མར་འདང་ངེས་པའི་ཟས་རིགས་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པས། མི་འབོར་སྤྱིའི་འཕེལ་རྒྱས་ཚད་ཧ་ཅང་ དལ།

ཕྱི་ལོ་༡༨༢༠ ལོར་འཛམ་གླིང་མི་འབོར་དུང་ཕྱུར་བཅུ་ལ་སོན་ཡོད། དེ་རྗེས་ཕྱི་ལོ་༡༩༧༠ ལོའ་ི འགོ་ སྟོད་དེ། ལོ་ངོ་༡༥༠ ཡི་རྗེས་སུ་འཛམ་གླིང་མི་གྲངས་དུང་ཕྱུར་སུམ་ཅུ་ལ་སོན། འདི་ལ་མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་གློ་ བུར་བ་(Population Explosion) ཟེར། དེ་རྗེས་ཕྱི་ལོ་༡༩༩༠ ལོ་སྟེ། ལོ་ངོ་སུམ་ཅུ་མ་འདས་ཙམ་གྱི་རྗེས་སུ་འཛམ་ གླིང་མི་གྲངས་ལྡབ་གཅིག་འཕར་ཏེ་དུང་ཕྱུར་ (ས་ཡ་8525) དྲུག་ཅུ་ལ་སོན། འདི་ལྟར་མི་འབོར་འཕེལ་ རྒྱས་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། མི་རྣམས་སྐྱེ་བའི་ གྲངས་ཚད་སྔར་བཞིན་མཐོ་བའི་ཁར་ཁ་ཟས་ དང་སྨན་གྱི ་ མཐུན་རྐྱེ ན ་འཛོ མ ས་ཏེ ་ཤི ་ བའི ་ གྲངས་ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་སོང་བས་ཡིན། (ས་ཡ་

སྐྱེ ་ ཚད་ནི ་ སྐྱེ ་ བའི ་ གྲངས་ཚད་ (Birth 6000) Rate) ལ་གཞིགས་ཏེ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། སྐྱེ ་ བའི ་ གྲངས་ཚད་ནི ་ ལོ ་ རེ ར ་མི ་ ཆི ག ་སྟོ ང ་ རེའི་ནང་ནས་གསོན་པ་ག་ཚོད་ཡོད་པ་དེར་ (ས་ཡ་ གོ་བ་དང་། ཤི་ཚད་ནི་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ 3900) (Death Rate) ལ་གཞིགས་ཏེ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ ཀྱི་ཡོད། ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ནི་ལོ་རེར་མི་ཆིག་ (ས་ཡ་ སྟོང་རེའི་ནང་ནས་ག་ཚོད་ཤི་ཡོད་པ་དེར་གོ་ 2500) དགོས། གནས་སྤོར་(Migration) ནི་མི་རྣམས་ ཡུལ་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་སྤོར་བར་ཟེར། (ས་ཡ་ 1625) (ས་ཡ་ སྐྱེ ་ ཚད་དང་ཤི ་ ཚད་ནི ་ མི ་ འབོ ར ་ལ་འགྱུར་ 900) ལྡོ ག ་གཏོ ང ་བའི ་ རང་བྱུང་གི​ི ་ ཆོ ས ་ཉི ད ་ཡི ན ། (ས་ཡ་ (ས་ཡ་ (ས་ཡ་ (ས་ཡ་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ནང་སྐྱེ་བའི་གྲངས་ཚད་དང་ 425) 265) 170) 100) ཤི ་ བའི ་ གྲངས་ཚད་དབར་གྱི ་ ཁྱད་པར་དེ ་ ལ་ 2025 1999 1975 1950 1900 1800 1500 1000 0 500BC རྒྱུན་གཏན་གྱི་འཕར་ཚད་(Natural Growth Rate) དཔེ་རིས། 6.3: འཛམ་གླིང་གི་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཚུལ། ཟེར།

56

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ། ར་བ།

ར་འཕ མི་གྲངས་ཡ

སྐྱེ་ཚད།

ཤི་ཚད།

སྐྱེ་ཚད་དེ་ཤི་ཚད་ལས་མང་བའི་སྐབས་ སུ་མི་གྲངས་ཡར་འཕར་བཞིན་ཡོད།

མི་གྲངས་མ

ར་ཆག་པ

སྐྱེ་ཚད།

ཤི་ཚད།

ཤི་ཚད་དེ་སྐྱེ་ཚད་ལས་མང་བའི་ སྐབས་སུ་མི་གྲངས་མར་ཆག་གི་ཡོད།

དཔེ་རིས། 6.4:

འཕར་ཆག་མེད་པར་རང་སོར་གནས་པ།

།

སྐྱེ་ཚད།

57

ཤི་ཚད།

སྐྱེ་ཚད་དང་ཤི་ཚད་མཉམ་པའི་སྐབས་ སུ་མི་གྲངས་རང་སོར་གནས་ཡོད།

མི་འབོར་འཕར་ཆག་གི་རྣམ་པ།

འཛམ་གླིང་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་དོན་ནི། རང་བཞིན་གྱི་འཕར་ཚད་གློ་བུར་དུ་ཇེ་མགྱོགས་སུ་ སོང་བས་ཡིན།

གནས་སྤོར་ནི་མི་འབོར་ལ་འགྱུར་ལྡོག་གཏོང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ཡིན། མི་རྣམས་རྒྱལ་ཁབ་ ནང་ཁུལ་གྱི་ས་ཁུལ་གཅིག་ནས་གཅིག་ལ་གནས་སྤོ་བའམ་ཡང་ན་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་ནས་གཞན་ལ་གནས་སྤོ་ བཞིན་ཡོད།དེ་སྔ་རང་ཉིད་གནས་སྡོད་བྱེད་སའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ཁ་བྲལ་ཏེ་གནས་སྤོར་འགྲོ་མཁན་གྱི་མི་རྣམས་ ལ་རྒྱལ་ཁོངས་ནས་འབུད་མཁན་(Emigrants) ཟེར། རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་ཞིག་གི་ཁོངས་སུ་གསར་དུ་ཞུགས་མཁན་ གྱི་མི་རྣམས་ལ་རྒྱལ་ཁོངས་སུ་ཞུགས་མཁན་(Immigrants) ཟེར།

ཨ་རི་དང་ཨསྟྲེ་ལི་ཡ་ལྟ་བུ་ནི་རྒྱལ་ཁོངས་སུ་ཞུགས་མཁན་ཇེ་མང་དུ་སོང་སྟེ་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲས་ཡིན་ལ། སུ་ཏན་(Sudan) ནི་རྒྱལ་ཁོངས་ནས་འབུད་མཁན་མང་དྲགས་པས་མི་འབོར་ཇེ་ ཉུང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔེ་མཚོན་ཞིག་ཡིན།

རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟེང་གནས་སྤོ་བྱེད་པའི་ཁ་ཕྱོགས་ནི། དཔལ་འབྱོར་མཁོ་སྒྲུབ་ཐད་སྔར་ལས་ལེགས་པའི་གོ་ སྐབས་འཐོབ་ཆེད། མི་རྣམས་ཡར་རྒྱས་ཆུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཡར་རྒྱས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་ནང་སྤོ་ཐབས་ བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་བཞིན་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའ་ི ནང་ཁུལ་དུའང་ལས་རིགས་དང་། ཤེས་ཡོན། འཕྲོད་བསྟེན་སོགས་ ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་སྔར་ལས་ལེགས་པ་ཡོང་ཆེད་མི་མང་པོ་ཞིག་གྲོང་གསེབ་ནས་གྲོང་ཁྱེར་དུ་གནས་སྤོ་བྱེད་བཞིན་ཡོད། མི་འབོར་འགྱུར་ལྡོག་གི་རྣམ་པ། (Patterns of Population Change)

འཛམ་གླིང་ཕྱོགས་སོ་སོའ་ི མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཚད་གཞི་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཡིན། འཛམ་གླིང་ སྤྱིའི་མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་ཧ་ཅང་མགྱོགས་པོ་ཡོད་ནའང། དེ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཚང་མའི་ནང་གཅིག་མཚུངས་ངང་ མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་མགྱོགས་པོ་ཡོད་པའི་དོན་མིན། དཔེར་ན། ཨིན་ཇི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་དལ་ པོ་ཡོད་པ་དང་། ཀེན་ཡཱ་(Kenya)རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་མགྱོགས་པོ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། ཨིན་ཇི་རྒྱལ་ ཁབ་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། མི་འབོར་གྱི་ཆ་ནས་སྐྱེ་བའི་གྲངས་ཚད་དང་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་གཉིས་ཀའི་འཕར་ཚད་ དལ་བས། མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཚད་དམའ་པོ་ཡོད་པ་རེད། ཀེན་ཡཱ་(Kenya)རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་འབོར་འཕེལ་

57

58 ༡༨༠0W ༡༤༠0

༦༠0

༢༠0 ༠0

༢༠0 ༦༠0

བྱང་འཁྱགས་དར་རྒྱ་མཚོ།

༡༠༠0

༡༤༠0

༡༨༠0E ༤༠0

ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

༤༠0

བྱང་ཉི་ལྡོག་ཐིག

0

༢༠

༡༠༠0

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ།

༢༠0 ༤༠0

ཞི ་ བདེ ་ རྒྱ་མཚོ། རྒྱ་གར་རྒྱ་མཚོ།

ལྷོ་ཉི་ལྡོག་ཐིག

ལོ་རེའི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་འཕེལ་ཚད། ཧ་ཅང་མཐོ་བ།(3%ལས་མང་བ།) མཐོ་བ། (2%-2.9%) འབྲིང་ཙམ། (1%-1.9%) དམའ་བ། (0.9% ལས་ཉུང་བ།) 0% དང་ཡང་ན་མར་ཆགས་པ།

ལྷོ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

༢༠0

༢༠0 ༤༠0

ལྷ ོ ་ སྣ ེ ་ གླ ི ང ་ ཆ ེ ན །

༡༤༠0 ༡༨༠ W ༡༤༠ ༡༠༠ ༦༠ ༢༠ ༠ ༢༠0 ༦༠0 ༡༠༠0 ༡༨༠0E དཔེ་རིས། 6.5: འཛམ་གླིང་ནང་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོའ་ི མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་མི་འདྲ་བ། 0

0

0

0

0

0

ཚད་ཧ་ཅང་མཐོན་པོ་ཡོད་དོན་ནི། སྐྱེ་བའི་གྲངས་ཚད་དང་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་གཉིས་ཀ་མཐོན་པོ་ཡོད་པས་ཡིན། ཕྱིས་སུ་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཇེ་ལེགས་སུ་སོང་སྟེ་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་སོང་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྐྱེ་ བའི་གྲངས་ཚད་སྔར་བཞིན་མཐོ་བས། མི ་ འབོ ར ་འཕེ ལ ་རྒྱས་ཀྱི ་ ཚད་མཐོ ན ་པོ ་ ཆགས་པ་རེ ད །

ལོ་ཚད།

མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཆ། (Population Composition)

རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ལ་མི་ཚོགས་མང་པོ་ཡོད་ན། དེའི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཚད་གཞི་མཐོན་པོ་ཡོད་པས་མ་ ཁྱབ་སྟེ། དཔེར་ན། བྷང་ལ་དྷེ་ཤ་(Bangladesh)དང་འཇར་པན་གཉིས་ལ་མི་ཚོགས་ཧ་ཅང་ཆེ་ནའང། དེ་གཉིས་ བསྡུར་ཚེ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཆ་ནས་འཇར་པན་ནི་ཧ་ ཅང་སྔོན་ཐོན་ཡིན་པ་དང། བྷང་ལ་དྷེ་ཤ་དེ་ལྟར་ 80-84 75-79 མིན་པ་ལྟ་བུ་རེད། 70-74 ཕོ ། མོ ། 65-69 60-64 མི་ནི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་པ་ཤེས་རྟོགས་ཡོང་ 55-59 50-54 45-49 ཆེད། ང་ཚོས་མི་རྣམས་ལ་ལྡན་པའི་འཇོན་ཐང་ 40-44 35-39 30-34 དང་ནུས་པ་སྣ་ཚོགས་སྐོར་ཤེས་ཐབས་བྱ་དགོས། མི་ 25-29 20-24 15-19 རྣམས་ཀྱི་ལོ་ན་དང་། ཕོ་མོ། ཤེས་ཚད། ལུས་ཁམས་ 10-14 5-9 0-4 བདེ་ཐང་། ལས་རིགས། ཡོང་འབབ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ 8 4 2 0 4 10 8 6 6 2 ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད། གནས་ཚུལ་འདི་དག་ཤེས་ བརྒྱ་ཆའི་ཟིན་ཚད། དཔེ་རིས། 6.6: མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས། རྟོགས་བྱ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ། མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཆ་

58

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

59

ནི་མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཚུལ་གྱི་སྒྲོམ་གཞི་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན།

མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཆ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཕོ་མོའ་ི གྲངས་ཚད་དང་། ལོ་ན་ལ་གཞིགས་པའི་རྒན་ གཞོན་གྱི་སྡེ་ཚན། ཤེས་ཡོན་གོ་རྟོགས། ལས་རིགས། ཡོང་འབབ། འཕྲོད་བསྟེན་གནས་སྟངས་སོགས་ཤེས་ཐུབ་ ཀྱི་ཡོད།

རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཤེས་རྟོགས་བྱ་ཐབས་ལེགས་ཤོས་ནི། མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་ མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་(Population Pyramid) ལ་ལྟ་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ ལོ་ཚད། ཡིན། དཔེ་རིས་འདི་ལ་ལོ་ན་དང་ཕོ་མོའ་ི དབྱེ་ཚན་སྟོན་པའི་ ཕོ། མོ། དཔེ་རིས་(Age-sex Pyramid) ཀྱང་ཟེར།

མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་ཀྱིས་བསྟན་ དོན་ནི། དང་པོ། ཁྱོན་སྡོམས་མི་འབོར་ག་ཚོད་ཡོད་པ་དེ་ཚང་ མ་ལོ་ན་༥ ནས་༩ བར་དང་། ༡༠ ནས་༡༤ བར་ལྟ་བུ་ན་ཚོད་ཀྱི་ རིམ་པ་ལྟར་དབྱེ་བ་སྣ་ཚོགས་ཕྱེས་ཡོད། གཉིས་པ། མི་འབོར་ སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆའི་ནང་ན་ཚོད་ཀྱི་རིམ་པ་སོ་སོར་ཕྱེས་པའི་ཁྱབ་ ཁོངས་སུ་ཕོ་དང་མོའ་ི གྲངས་འབོར་གྱིས་ཟིན་ཚད་བསྟན་ཡོད།

མི ་ འབོ ར ་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ ་རི ས ་ཀྱི ས ་རྒྱལ་ བརྒྱ་ཆའི་ཟིན་ཚད། ཁབ་བྱེ ་ བྲག་པ་ཞི ག ་གི ་ ནང་འཚོ ་ སྡོ ད ་བྱེ ད ་པའི ་ མི ་ མང་གི ་ དཔེ་རིས། 6.7: ཀེན་ཡ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་འབོར་ སྐོར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་ གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས། པའི་དཔེ་རིས་ཀྱི་རྟིང་རིམ་གྱིས་བྱིས་པའི་གྲངས་འབོར་(ལོ་ན་ ༡༥མན་ཆད)མཚོན་གྱི་ཡོད་པ་དང་། དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ ནང་སྐྱེ་བའི་མི་འབོར་གྱིས་ཅི་ཙམ་ཟིན་ཡོད་མེད་མཚོན་ ལོ་ཚད། གྱི་ཡོད། དེ་བཞིན་དཔེ་རིས་དེའི་རྩེ་མོ་ཡིས་ལོ་ན་བགྲེས་ མོ། ཕོ། པའི་(ལོ་ན་༦༥ཡན་ཆད)མི་འབོར་གྱི་གྲངས་ཚད་སྟོན་གྱི་ ཡོད་པ་དང། དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ནང་ཤི་བའི་གྲངས་ ཚད་ཀྱིས་ཅི་ཙམ་ཟིན་ཡོད་མེད་མཚོན་གྱི་ཡོད།

མི ་ འབོ ར ་གྲུབ་ཚུལ་མཚོ ན ་པའི ་ དཔེ ་ རི ས ་ཀྱི ས ་ རྒྱལ་ཁབ་ཅི ག ་གི ་ ནང་འཚོ ་ བ་གཞན་རྟེ ན ་བྱེ ད ་པའི ་ མི ་ འབོར་གྱི་གྲངས་ཚད་ཀྱང་སྟོན་གྱི་ཡོད། འཚོ་བ་གཞན་ རྟེན་བྱེད་མཁན་ཚོ་སྡེ་ཚན་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ཡོད་དེ། གཅིག་ ནི ་ འཚོ ་ བ་གཞན་རྟེ ན ་བྱེ ད ་པའི ་ ལོ ་ ཆུང་(ལོ ་ ན་༡༥མན་ ཆད)རིགས་དང་། ཅིག་ཤོས་ནི་འཚོ་བ་གཞན་རྟེན་བྱེད་ བརྒྱ་ཆའི་ཟིན་ཚད། པའི ་ རྒན་རབས་(ལོ ་ ན་༦༥ཡན་ཆད)ཀྱི ་ རི ག ས་ཡི ན ་པ་ དཔེ་རིས། 6.8: རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་འབོར་ རེད། ལས་རིགས་གཉེར་ཐུབ་པའི་ལོ་ཚད་ཀྱི་མི་ཚོས་ གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས།

59

60

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

དཔལ་འབྱོར་མཁོ་སྒྲུབ་ཐད་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་མི་འབོར་ཁྲོད་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་དང་སྐྱེ་བའི་ ཕོ། མོ། གྲངས་ཚད་གཉིས་ཀ་མཐོ་པོ་ཡོད་ཚེ། དེའི་མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་ པའི་དཔེ་རིས་ཀྱི་རྟིང་རིམ་ཞེང་ཁ་ཆེ་ལ། དཔེ་རིས་ཀྱི་རྩེ་མོར་ཕྱོགས་ པའི་རིམ་པ་དག་གི་ཞེང་ཁ་རིམ་བཞིན་ཆུང་དུ་འགྱུར་གྱི་ཡོད། དེས་ བསྟན་དོན་ནི་བྱིས་པ་མང་པོ་སྐྱེ་བཞིན་ཡོད་ནའང་། དེ་དག་ལས་ མང་པོ་ཞིག་ནར་མ་སོན་གོང་ནས་འདས་གྲོངས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ པ་དང་། ཉུང་ཤས་ཤིག་ནར་སོན་གྱི་ཡོད་པ། ཆེས་ཉུང་ཤས་ཤིག་རྒན་ རབས་པ་ཡིན་པ་བཅས་ཡིན། གནད་དོན་འདིའི་སྐོར་ཀེན་ཡཱ་རྒྱལ་ 10 8 6 4 2 0 2 4 6 8 10 ཁབ་ཀྱི ་ མི ་ འབོ ར ་གྲུབ་ཚུལ་མཚོ ན ་པའི ་ དཔེ ་ རི ས ་ལས་གསལ་པོ ར ་ བརྒྱ་ཆའི་ཟིན་ཚད། ཤེས་ཐུབ།

ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་རྣམས་ཀྱི་མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་ ངོས་སུ་ན་གཞོན་གྱི་རིམ་པ་སྟོན་པའི་ཞེང་ཁ་ཆེན་པོ་ཡོད། དེས་བསྟན་དོན་ནི་བྱིས་པ་མང་པོ་ཞིག་ན་གཞོན་ གྱི་རིམ་པར་འཚར་ལོངས་འབྱུང་གི་ཡོད་པ་དེ་ཡིན། འདིའི་སྐོར་གྱི་གནས་ཚུལ་ནི། རྒྱ་གར་གྱི་མི་འབོར་གྲུབ་ ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་ལས་ཤེས་ཐུབ། དེར་ན་གཞོན་གྱི་གྲངས་འབོར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་སྟོན་གྱི་ཡོད་ལ། དེས་ ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་རྒྱ་ཆེ་ལ་སྟོབས་ཤུགས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མཚོན་གྱི་ཡོད།

འཇར་པན་ལྟ་བུ་སྐྱེ་བའི་གྲངས་ཚད་དམའ་བོ་ཡིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་རྣམས་ཀྱི་མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་ པའི་དཔེ་རིས་ལ་བལྟས་ཚེ། དེའི་རྟིང་རིམ་གྱི་ཞེང་ཁ་ཆུང་། ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་ཇེ་ཉུང་དུ་སོང་བ་དེས། རྒན་ རབས་པའི་གྲངས་འབོར་ཇེ་ཆེར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་མཚོན།

ལོ་ཚད། 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

60

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

སྦྱོང་

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

61 བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

རྩིས་རིག

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡། མི་ནི་ཐོན་ཁུངས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། ༢། འཛམ་གླིང་ནང་མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་སྙོམས་པོ་མེད་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་ནམ། ༣། འཛམ་གླིང་ནང་མི་འབོར་འཕེལ་ཚད་ཧ་ཅང་མགྱོགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ། ༤། མི་འབོར་འགྱུར་ལྡོག་ཐད་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བའི་གནད་དོན་གཉིས་ཀྱི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༥། ཅི་ཞིག་ལ་མི་འབོར་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཟེར། ༦། ཅི་ཞིག་ལ་མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་ཟེར། དེས་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་མི་འབོར་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་ ཡོང་བར་ཕན་ནུས་ཅི་ཞིག་ཐོན་གྱི་ཡོད།

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འགྲིག་པ་རྣམས་ལ་རྟགས་རྒྱོབས།

༡། གཤམ་དུ་འཁོད་པ་ལས་མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) དུས་ཚོད་ཀྱི་འགྲོས་སུ་ས་ཁུལ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མི་འབོར་ལ་འགྱུར་བ་ཐེབས་ཚུལ།

ཁ) ས་ཁུལ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མི་འབོར་གྱི་ཤི་བའི་གྲངས་ཚད་དེ་སྐྱེ་བའི་གྲངས་ཚད་དང་དོ་མཉམ་པ།

ག) ས་ཁུལ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ། ༢། མི་འབོར་འགྱུར་ལྡོག་དང་འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་གསུམ་གང་དག་ཡིན་ནམ།

ཀ) སྐྱེ་ཚད། ཤི་ཚད། གཉེན་སྒྲིག་ཚད།

61

62

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

ཁ) སྐྱེ་ཚད། ཤི་ཚད། གནས་སྤོ། ག) སྐྱེ་ཚད། ཤི་ཚད། ཆ་སྙོམས་ཀྱི་ཚེ་ཚད།

༣། ཕྱི་ལོ་༡༩༩༩ལོའ་ི འཛམ་གླིང་མི་འབོར་གྱི་གྲངས་ཚད་ནི།

ཀ) དུང་ཕྱུར་བཅུ།

ཁ) དུང་ཕྱུར་གསུམ་ཅུ།

ག) དུང་ཕྱུར་དྲུག་ཅུ།

༤། ཅི་ཞིག་ལ་མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་མཚོན་པའི་དཔེ་རིས་ཟེར།

ཀ) མི་འབོར་ཁྲོད་ན་ཚོད་ཀྱི་དབྱེ་བ་དང་ཕོ་མོའ་ི གྲངས་འབོར་སོ་སོས་ཟིན་ཚད་མཚོན་པའི་ཐིག་

རིས་ཤིག་ཡིན།

ཁ) ས་ཁུལ་ཞིག་གི་མི་འབོར་སྟུག་ཚད་མཐོ་དྲགས་པས་མི་རྣམས་ཁང་རྩེག་མཐོ་པོའ་ི ནང་སྡོད་པ།

ག) གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དག་གི་ནང་མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་གྱི་རྣམ་པ།

གསུམ་པ། བྱེད་སྒོ།

༡། ལོ་ན་༡༥ མན་གྱི་གྲངས་འབོར་ཧ་ཅང་མང་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་གི་འབྲེལ་ཡོད་གནས་ཚུལ་གལ་ཆེན་དག་

གི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་དང་བགྲོ་གླེང་བྱོས། ༢། ལོ་ན་༡༥ མན་གྱི་གྲངས་འབོར་ཆེས་ཉུང་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་གི་འབྲེལ་ཡོད་གནས་ཚུལ་གལ་ཆེན་དག་གི་

སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་དང་བགྲོ་གླེང་བྱོས།

(གྲོས་སྡུར་དང་བགྲོ་གླེང་སྐབས་དོ་སྣང་བྱ་དགོས་པའི་གནད་དོན་ཁག་ཅིག་ནི། སློབ་གྲྭའི་དགོས་མཁོ་དང་། རྒན་ཡོལ་མཐུན་ སྦྱོར། དགེ་རྒན། རྩེད་ཆས། སྨན་ཁང་སོགས་ཡིན།)

62

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆད། Distribution of population-མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ།

High Latitude Area-འཕྲེད་མཐོ་བའི་ས་ཁུལ།

མི་འབོར་ཁྱབ་ཚུལ་གྱི་རྣམ་པའམ་སྒྲོམ་གཞི།

Equatorial

The pattern of population distribution- Tropical Desert-ཚ་ཁུལ་གྱི་བྱེ་ཐང་།

Forest-ཐིག་དམར་དང་ཉེ་

Density of population-མི་འབོར་སྟུག་ཚད། བའི་ནགས་ཚལ་ཁུལ། Geographical

འབྲེལ་བའི་གནད་དོན།

Factors-ས་ཁམས་དང་ Topography-ས་བབ།

Ganga Plain-ཆུ་བོ་གངྒའི་རྒྱུད་ཀྱི་བདེ་ཐང་།

Climate-ནམ་ཟླ། Cultural

གནད་དོན།

Social

Factors-ལེགས་བྱང་དང་འབྲེལ་བའི་ བའི་རྒྱུ་རྐྱེན།

Population Change-མི་འབོར་འགྱུར་ལྡོག Population

ཚད་གློ་བུར་བ།

Economic

Factors-སྤྱི་ཚོགས་དང་འབྲེལ་ Factors-དཔལ་འབྱོར་དང་

འབྲེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན།

Explosion-མི་འབོར་འཕེལ་ Birth rate-སྐྱེ་ཚད།

Death rate-ཤི་ཚད།

Migration-གནས་སྤར།

Natural Growth Rate-རྒྱུན་གཏན་གྱི་འཕར་ཚད།

Immigrant-རྒྱལ་ཁུངས་སུ་ཞུགས་མཁན།

Emigrant-རྒྱལ་ཁོངས་ནས་འབུད་མཁན།

Patterns of Population change-མི་ Population Composition-མི་འབོར་གྱི་ འབོར་འགྱུར་ལྡོག་གི་རྣམ་པ།

གྲུབ་ཆ།

མཚོན་པའི་དཔེ་རིས།

དབྱེ་ཚན་སྟོན་པའི་དཔེ་རིས།

Population

Pyramid-མི་འབོར་གྲུབ་ཚུལ་ Age-sex

63

Pyramid-ལོ་ན་དང་ཕོ་མོའ་ི

63

64

སློབ་ཚན་བདུན་པ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད་དང་གཙང་པོ། ་ཆགས་པའི་བོད།

འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེར

བོད་ཀྱི་ས་དབྱིབས།

སྔ་མོའ་ི དུས་ནས་བོད་མི་ཚོའི་ཁ་རྒྱུན་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་དག་གི་ནང་བོད་ཀྱི་ས་ དབྱིབས་ཆགས་སྟངས་ནི། “ སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་རྫིང་གི་ཚུལ། ། བར་དུ་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ཡུར་ བ་འདྲ། ། སྨད་དུ་མདོ་ཁམས་སྒང་དྲུག་ཞིང་ལྟ་བུ། །’’ ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་ཡོད།

དེང་སྐབས་བོད་ཀྱི་ཤར་ལྷོ་ནུབ་བྱང་གི་ས་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་ལ་བྱང་ཕྱོགས་ས་མཐོའ་ི ཁུལ་དང་། ལྷོ་ ཕྱོགས་ལུང་གཤོངས་ཁུལ། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་ཁུལ། བྱང་ཤར་མཐོ་སྒང་ཁུལ། ཤར་ཕྱོགས་རི་མཐོ་གྲོག་རོང་ཁུལ་ བཅས་དབྱེ་བ་ལྔ་རུ་ཕྱེས་ཡོད།

64

65

དཔེ་རིས། 7.1: བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད།

གངས་ཏི་སེ་རི་རྒྱུད།

ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད།

རི་བོ་ཇོ་མོ་གླང་མ།

ཙ་རི།

རི་བོ་གནམ་ལྕགས་འབར་བ།

གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ་རི་རྒྱུད།

གདང་ལ་རི་རྒྱུད།

ོ་རི་རྒྱུ ད།

ིང་མ

ཁ་བ་དཀར་པོའ་ི རི་རྒྱུད།

མི་ཉག་གངས་དཀར།

རྨ་ཆེན་གངས་རི།

གངས་དཀར་ཕྱོགས་ལས་རྣམ་རྒྱལ།

ོ་ལ་ར

མད



བྱང་།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ། 65

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

66

དཔེ་རིས། 7.2: ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད།

དཔེ་རིས། 7.3: གདང་ལ་རི་རྒྱུད།

དཔེ་རིས། 7.4: གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ།

དཔེ་རིས། 7.5: ཇོ་མོ་གླང་མ།

བྱང་ཕྱོགས་ས་མཐོའ་ི ཁུལ།

བྱང་ཕྱོགས་ས་མཐོའ་ི ཁུལ་ཞེས་པ་ནི་ཁུ་ནུ་དང་། གདང་ལ། གངས་ཏི་སེ་སོགས་རི་རྒྱུད་ཆེན་པོ་གསུམ་དང་། གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ་ བཅས་ཀྱི་བར་དུ་ཆགས་པའི་ཡངས་ཤིང་རྒྱ་ཆེ་བའི་བྱང་ཐང་ས་ཁུལ་ལ་ ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེར་ཡངས་ཤིང་རྒྱ་ཆེ་བའི་སྤང་ཐང་དང། ཆུ་ བོ། མཚེའུ་སོགས་མང་བས། ཕྱུགས་ལས་གཉེར་བར་རང་བྱུང་ཆ་རྐྱེན་ འཛོམས་པོ་ཡོད། ཕྱུགས་ལས་རྒྱ་ཆེར་གཉེར་བའི་མངའ་རིས་ཀྱང་ས་ ཁུལ་འདིའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས།

ལྷོ་ཕྱོགས་ལུང་གཤོངས་ཁུལ།

ས་ཁུལ་འདི ་གངས་ཏི ་སེ ་དང་ཧི ་མ་ལ་ཡ་རི ་རྒྱུད་གཉི ས་ཀྱི ་ བར་དུ་གནས་ཤིང་། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་དེའི་ཆུ་ལག་ཆེན་པོ་སྐྱིད་ ཆུ་དང་། མྱང་ཆུ། ཉང་ཆུ་གསུམ་འབབ་ཡུལ་གྱི་ལུང་གཤོངས་མང་པའི་ ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། འདིར་ས་གཤིས་གཤིན་ལ་ཆུ་ཕྲན་མང་བས། རྩི་ཤིང་ དང་ལོ་ཏོག་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ལེགས་པོ་ཡོད། ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་ཁུལ།

འདི་ནི་རྒྱ་གར་དང་། བལ་ཡུལ། འབྲུག་ཡུལ། འབྲས་ལྗོངས་ སོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་དང་འབྲེལ་མཚམས་སུ་གནས་ཤིང་། རི་རྒྱུད་མང་ བའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། དེའི་ནུབ་རྒྱུད་ས་མཐོ་ཞིང་གནམ་གཤིས་གྲང་ མོད། ཤར་རྒྱུད་དྲོ་ལ་ཆར་ཆུ་བཟང་བས་ནགས་ཚལ་སྟུག་པོ་ཡོད།

བྱང་ཤར་མཐོ་སྒང་ཁུལ།

བྱང་ཤར་མཐོ་སྒང་ནི་གདང་ལའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་དང། རྨིན་ཧྲན་དང་ཤེའུ་ཆེན་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས། མདོ་ལ་རིང་མོ་རི་རྒྱུད་ ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས། ལི་སར་བོའུ་ལན་པོའུ་སུང་རི་རྒྱུད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་ཁུལ་ ཏེ། གཙོ་བོ་ཀན་སུའུ་དང་མཚོ་སྔོན་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཡོད། ལྷོ་ནུབ་ ཏུ་ཁུ་ནུ་རི་བོའ་ི སྨད་རྒྱུད་དང་། བ་ཡན་ཧ་རིའི་རྒྱུད། རྨ་ཆེན་གངས་ ཀྱི་རི་རྒྱུད་སོགས་ཡོད་པས། ས་མཐོ་ཞིང་རི་ཆེན་མང་པོ་ཡོད།

66

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

67

ཤར་ཕྱོགས་རི་མཐོ་གྲོག་རོང་ཁུལ།

དེ་ནི་སོག་རྫོང་ཤར་ཕྱོགས་དང་། འབའ་ལུང་བྱང་ཕྱོགས། དར་རྩེ་མདོའ་ི ནུབ་ཕྱོགས། བ་ཡན་ཧ་རིའི་ལྷོ་ཕྱོགས། བོད་ཤར་ལྷོའ་ི མཚམས་ཀྱི་འཕྲེད་རྒྱུག་རི་རྒྱུད་དང་གཙང་ཆེན་གསུམ་རྒྱུག་ཡུལ་གྱི་ ས་ཁུལ་དུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། བོད་ཡུལ་གྱི་རི་ཆུ།

རི་རྒྱུད།

དུས་རྒྱུན་བོད་ཡུལ་ལ་‘‘གངས་རིའི་ར་བས་བསྐོར་བའི་ཞིང་ ཁམས།།’’ཞེས་གྲགས་པ་ལྟར། བོད་ཡུལ་གྱི་ཕྱོགས་མཐའ་ཀུན་མཐོ་ཞིང་ གཟར་ལ་མཛེས་ཤིང་བརྗིད་པའི་གངས་རི་སྣ་ཚོགས་དང་། གངས་རི་ དེ་དག་གི་རི་ལག་རི་རྒྱུད་མང་པོས་མུ་འབྲེལ་དུ་བསྐོར་ཡོད་པས། དེ་ནི་ འཛམ་གླིང་གི་མཐོ་སར་ཆགས་པའི་གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་གྲུ་འདི། འཇིགས་ཞུམ་བྲལ་བའི་དཔའ་བོའ་ི དཔུང་ཁག་ཅིག་གིས་ལག་རྡང་ དཔུང་གཤིབ་ཀྱིས་བརྟན་སྲུང་བྱེད་པའི་སྙིང་སྟོབས་ལ་འགྱུར་བ་མེད་པ་ ལྟར་སྣང་། བོད་ཡུལ་གྱི་རི་རྒྱུད་ཆགས་སྟངས་ལ་འདི་ལྟ་བུའི་ཉམས་སྣང་ དང་མཛེས་སྡུག་ལྡན་ཡོད།

སྤྱིར་བོད་ཡུལ་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཧི་མ་ལ་ཡ་རི་རྒྱུད་དང་། ཤར་ ཕྱོགས་སུ་འཕྲེད་རྒྱུགས་རི་རྒྱུད། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཁ་ར་ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད། བྱང་ཕྱོགས་སུ་མདོ་ལ་རི་རྒྱུད། ཡུལ་དབུས་སུ་གངས་ཏི་སེའི་རི་རྒྱུད་ བཅས་ཀྱིས་ཡོངས་སུ་བསྐོར་ནས་ཡོད།

ཧི་མ་ལ་ཡ་རི་རྒྱུད།

དེ་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷོ་མཐའི་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་གར་དང་། བལ་ཡུལ། འབྲུག་ཡུལ་སོགས་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་པའི་གཞུང་རྒྱུག་རི་ རྒྱུད་ཆེ་ཤོས་ཡིན། དེའི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༢༦༠༠ དང་། ཞེང་ཚད་ ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༣༢༠ ནས་༤༠༠ བར་ཡིན་ལ། མཚོ་ངོས་ལས་ཆ་སྙོམས་ མཐོ་ཚད་མི་ཊར་༦༡༠༠ཙམ་ཡིན། མཐོ་ཚད་ལ་མི་ཊར་༨༨༥༠ ཡོད་པའི་ འཛམ་གླིང་གི་རི་བོ་མཐོ་ཤས ོ ་ཇོ་མོ་གླང་མའང་རི་རྒྱུད་འདིའི་དཀྱིལ་དུ་ བལ་བོད་གཉིས་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད།

67

དཔེ་རིས། 7.5: ཨ་མྱེས་རྨ་ཆེན།

དཔེ་རིས། 7.6: གནམ་ལྕགས་འབར་བ།

དཔེ་རིས། 7.7: རོང་བཙན་ཁ་བ་དཀར་པོ།

དཔེ་རིས། 7.8: གངས་དཀར་ཕྱོགས་ལས་རྣམ་རྒྱལ།

68

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

འཕྲེད་རྒྱུག་རི་རྒྱུད།

རི་རྒྱུད་འདི་ནི་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ་དང་གདང་ལའི་རི་རྒྱུད་ལ་འབྲེལ་ཏེ་བོད་ཤར་ཕྱོགས་ནས་ནུབ་ཕྱོགས་ སུ་རྒྱུག་པའི་ཚུལ་གྱིས་ཆགས་ཤིང་། མཚོ་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་མི་ཊར་༤༠༠༠ ནས་༥༠༠༠ ཙམ་ཡིན།

ཁ་ར་ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད།

རི་རྒྱུད་འདི་ཤིན་ཅང་གི་ནུབ་བྱང་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཤིང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་པཱ་ མིར་(Pamir) ས་ཁུལ་དང་འབྲེལ་ཡོད། རི་རྒྱུད་འདིའི་ཤར་ཕྱོགས་དང་ནུབ་ཕྱོགས་བར་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ ཊར་༢༤༡༠ ཡོད་ལ། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་མཐོ་སྒང་གི་བྱང་སྣེ་དང་། སྐམ་ཤས་ཆེ་བའི་ཚྭ་འདམ་གཤོངས་(Qaidam Pendi)དང་ཊཱ་རིམ་གཤོངས་(Tarim Pendi) གཉིས་ཀྱི་བར་དུ་ཡོད།

གངས་ཏི་སེ་རི་རྒྱུད།

འདི་ནི་བོད་ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་དབུས་ཁུལ་དུ་ཆགས་ཡོད། མཚོ་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་ཆ་སྙོམས་མི་ཊར་༥༥༠༠ ནས་ ༥༨༠༠ ཙམ་ཡིན། མཚོ་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་མི་ཊར་༦༧༡༤ ཡོད་པའི་གངས་རིན་པོ་ཆེ་ནི་རི་རྒྱུད་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་ རི་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། རི་རྒྱུད་འདིའི་ཤར་སྣེ་མཚོ་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་མི་ཊར་༧༡༡༧ ཡོད་པའི་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ་ དང་འབྲེལ་ནས་ཡོད།

68

69 བལ་བོ།

གླང་ཆེན་ཁ་འབབ།

སེངྒེ་ཁ་འབབ།

དཔེ་རིས། 7.8:

འབྲུག་ཡུལ།

།

་ཆུ སྐྱིད

རྫ་ཆུ།

འབར་མ།

་ཆུ།

རྔུལ

་མོ་

རྒྱལ

འབྲི་ཆུ།

ཕྱོགས་མཐའ་ཁག་ལ་འབབ་པའི་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་དག་གི་བཞུར་རྒྱུན།

རྒྱ་གར།

ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ།

བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་གཙོ་བོ་དག་གི་འབབ་རྒྱུན།

རྨ་ཆུ།

རྒྱ་ནག

རྒྱ་ནག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ། 69

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

70

གཙང་པོ།

བོད་ཡུལ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ཡང་རྩེར་ཆགས་ཤིང་ཕྱོགས་མཐའ་ཀུན་གངས་རིས་བསྐོར་ཡོད་པས། མཐོ་ ས་ནས་དམའ་ས་དང་། གངས་རི་ལས་རྒྱ་མཚོ​ོར་འབབ་པའི་གཙང་པོ་མང་པོ་ཞིག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཆགས་ ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་མི་འབོར་ཆེས་མང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་སོགས་ཨེ་ཤི་ཡའི་རྒྱལ་ཁབ་མང་ པོ་ཞིག་གི་ཆུའི་འབྱུང་ཡུལ་གཙོ་བོ་བོད་ཡིན་པས། བོད་ཡུལ་ལ་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཆུ་མཛོད་ཀྱང་ཟེར་གྱི་ཡོད།

བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་སྟོང་ཕྲག་ཡོད་པའི་གཙང་པོ་གླང་ཆེན་ཁ་འབབ་དང། རྟ་ མཆོག་ཁ་འབབ། རྨ་བྱ་ཁ་འབབ། སེངྒེ་ཁ་འབབ། འབྲི་ཆུ། རྨ་ཆུ། རྫ་ཆུ། རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་སོགས་ནི་བོད་ནས་འབབ་ པའི་གཙང་པོ་ཤ་སྟག་ཡིན་ལ། འདི་དག་གིས་འཛམ་གླིང་མི་འབོར་བརྒྱ་༤༧ གྱི་ཆུ་ཡི་དགོས་མཁོ་སྐོང་གི་ཡོད་ པས། བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་ནི་འཛམ་གླིང་མི་འབོར་ས་ཡ་མང་པོའ་ི འཚོ་ཐབས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཆགས་ཡོད། གཙང་པོ། (བོད་མིང་།)

གཙང་པོ། (རྒྱལ་ཁབ་ གཞན་གྱི་མིང་།) Sutlej

བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད། འབབ་ཡུལ། (རྒྱལ་ཁབ།) (ཀི་ལོ་མི་ཊར།) 1450

རྒྱ་གར།

Ganges

2510

རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ།

Brahmaputra

རྒྱ་གར།

2900

སེངྒེ་ཁ་འབབ།

Indus

3200

རྒྱ་གར། བངྒ་ལ་དེཤ།

འབྲི་ཆུ།

Yangtze River

6300

རྨ་ཆུ།

Yellow River

5464

རྒྱལ་མོ་དངུལ་ཆུ།

Mekong

2800

འབར་མ།

རྫ་ཆུ།

Salween

4350

ཐའེ་ལནཌ། ལའོ་སེ། ཀམ་ བོ་ཌི་ཡ། ཝེད་ནམ།

གླང་ཆེན་ཁ་འབབ། རྨ་བྱ་ཁ་འབབ།

70

པཀིསྟཱན། རྒྱ་ནག རྒྱ་ནག

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

རྫ་ཆུ།

བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༤༣༥༠ ཡོད་པའི་ཆུ་བོ་ རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ་ནི། བོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་ནས་འབབ་པའི་གཙང་པོ་ ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་འབའ་ལུང་དང་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་སོགས་ས་ཁུལ་མང་ པོ་བརྒྱུད་རྗེས། མཐར་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཁ་ཕྱོགས་ཏེ་རྒྱ་ནག་གི་ས་མཚམས་ དང་ཁ་བྲལ་ཏེ་ལའོ་སེ་དང་། ཐའེ་ལནཌ། ཀམ་བོ་ཌི་ཡ། ཝེད་ནམ་བཅས་ བརྒྱུད་ནས་འབབ་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། འབབ་རྒྱུན་གྱི་མི་འབོར་ཁྲི་ཕྲག་མང་ པོའ ི་ཞིང་ལས་སོགས་འཚོ་ཐབས་ཐད་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་གཙང་པོ་གལ་ ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ།

རྫ་ཆུ་ནི་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷ་རི་རྒྱུད་ནས་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་མོ་ རྔུལ་ཆུའི་ཕྱོགས་སུ་འབབ་པ་དང་། ཁ་བ་དཀར་པོའ་ི རི་རྒྱུད་དུ་སླེབས་ རྗེས་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་བཞུར་ཏེ། མཐར་ཁམས་ཁུལ་བརྒྱུད་ ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བཞུར་ནས་འབར་མ་རྒྱལ་ཁབ་ལ་འབབ་ཀྱི་ཡོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༢༨༠༠ ཡོད་པ་དང་། བཞུར་ ཡུལ་འབར་མ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙང་པོ་གཙོ་བོའང་ཡིན།

རྨ་ཆུ།

བ་ཡན་ཧ་རིའི་ཤར་ངོས་ནས་བཞུར་འགོ་བརྩམས་ཏེ་མཐར་རྒྱ་ ནག་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་པོ་ཧེ་རྒྱ་མཚོ་རུ་འབབ་ཀྱི་ཡོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་ རིང་ཚད་ལ་ཀེ་ལོ་མི་ཊར་༥༤༦༤ ཡོད་པས། བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་རིང་ཤོས་ ཨང་གཉིས་པ་ཡིན་ལ། འཛམ་གླིང་གི་གཙང་པོ་རིང་ཤོས་ཨང་དྲུག་པ་ ཆགས་ཀྱི་ཡོད། གཙང་པོ་འདི་རྒྱ་ནག་གི་མི་འབོར་ས་ཡ་༥༥༠ ལྷག་འཚོ་ སྡོད་བྱེད་པའི་བྱང་ཕོྱོགས་བདེ་ཐང་བརྒྱུད་ནས་འབབ་ཀྱི་ཡོད་པས། རྒྱ་ ནག་གི་ཞིང་ལས་ཐོན་ཁུངས་གསུམ་ཆ་གཉིས་ཀྱི་འཚོ་རྟེན་གཙོ་བོར་ གྱུར་ཡོད་ལ། རྒྱ་ནག་རྒྱལ་ཁབ་ཧྲིལ་པོའ ི་ཆུའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ལྔ་ཆ་གཅིག་ ཟིན་གྱི་ཡོད།

འབྲི་ཆུ།

བ་ཡན་ཧ་རིའི་ལྷོ་ངོས་ནས་འབབ་པའི་འབྲི་ཆུའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་ རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༦༣༠༠ ཡོད་པས། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་རིང་

71

71

དཔེ་རིས། 7.9: རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ།

དཔེ་རིས། 7.10: རྫ་ཆུ།

དཔེ་རིས། 7.11: རྨ་ཆུ།

དཔེ་རིས། 7.12: འབྲི་ཆུ།

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

72

ཤོས་ཨང་དང་པོ་དང་། འཛམ་གླིང་གི་གཙང་པོ་རིང་ཤོས་ཨང་གཉིས་པ་ ཆགས་ཡོད། གཙང་པོ་འདི་བོད་ནས་བཞུར་ཏེ་རྒྱ་ནག་ནང་མི་འབོར་ས་ ཡ་༧༠༠ ལྷག་ཡོད་པའི་ཞིང་ཆེན་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་བཅུ་གཅིག་བརྒྱུད་ མཐར་རྒྱ་ནག་ཧྲང་ཧེ་ས་ཁུལ་དུ་ཏུང་ཧེ་རྒྱ་མཚོ་རུ་འབབ་ཀྱི་ཡོད།

དཔེ་རིས། 7.13: རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ།

དཔེ་རིས། 7.14: སེངྒེ་ཁ་འབབ།

དཔེ་རིས། 7.15: གླང་ཆེན་ཁ་འབབ།

རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ།

རྟ་མཆོ ག ་ཁ་འབབ་ནི ་ གངས་ཏི ་ སེ ་ ནས་འབབ་པའི ་ བོ ད ་ཀྱི ་ གཙང་ཆེན་བཞིའི་ཡ་ཀྱལ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཡོངས་གྲགས་སུ་ཡར་ཀླུང་ གཙང་པོ་ཞེས་འབོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༢༩༠༠ ཡོད། བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་བརྒྱུད་ནས་ཤར་དུ་བབས་རྗེས་སྨན་གླིང་ཕད་ཆུ་ས་ ཁུལ་ནས་ཁ་བྱང་ཤར་ངོས་སུ་ཕྱོགས་ཏེ་བཞུར་ཞིང། རི་བོ་གནམ་ལྕགས་ འབར་བ་ལ་སྐོར་བ་རྟ་རྨིག་འདྲ་བ་ཞིག་བརྒྱབ་རྗེས་སླར་ཡང་ལྷོ་ནུབ་ ཁུལ་གྱི་གཅོང་རོང་ཟབ་མོ་འགྲིམས་ནས་རྒྱ་གར་དུ་འབབ་ལ། རྒྱ་གར་དུ་ དེའི་མིང་ལ་བྷྲམ་པུཊ་ར་ཟེར། མཐར་མི་འབོར་ས་ཡ་༡༢༨ བརྒལ་བའི་ས་ ཁྱོན་བརྒྱུད་བངྒ་ལ་དེ་ཤ་མཚོ་ཁུག་ཏུ་འབབ་ཀྱི་ཡོད། སེངྒེ་ཁ་འབབ།

སེངྒེ་ཁ་འབབ་ནི་གངས་ཏི་སེའི་བྱང་ཕྱོགས་ནས་བབས་ཏེ་ནུབ་ ཕྱོགས་སུ་ལ་དྭགས་ཡུལ་དུ་བཞུར་བ་དང་། དེ་རུ་སེངྒེ་གཙང་པོ་ཞེས་ འབོད། དེ་ནས་མུ་མཐུད་ཀ་ཤི་སྨིར་བརྒྱུད་ནས་པ་ཀིསྟཱན་གྱི་ཡུལ་དུ་བབས་ ཏེ་ཡུལ་དེའི་གཙང་པོ་གཙོ་བོར་གྱུར་ཡོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༣༢༠༠ ཡོད་པ་དང་། རྒྱ་གར་གྱིས་གཙང་པོ་དེའི་མིང་ལ་ ཨིན་ཊ་ས་གཙང་པོ་ཟེར།

གླང་ཆེན་ཁ་འབབ།

གླང་ཆེན་ཁ་འབབ་ནི་གངས་ཏི་སེའི་ནུབ་ཕྱོགས་ནས་བབས་ཏེ་ རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་མངའ་སྡེ་ཧི་མ་ཅལ་དང་པན་ཇབ་ ཏུ་བཞུར་གྱི་ཡོད་པ་དང་། མཐར་པ་ཀིསྟཱན་ཏུ་འབབ་པའི་གཙང་པོ་ཨིན་ ཊ་སའི་ནང་འདྲེས་ཡོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ༡༤༥༠ ཡོད་ལ། རྒྱ་གར་གྱིས་གཙང་པོ་དེའི་མིང་ལ་སཱ་ཊ་ལ་ཇ་Satlejཟེར།

72

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

རྨ་བྱ་ཁ་འབབ།

རྨ་བྱ་ཁ་འབབ་ནི་གངས་ཏི་སེ་ནས་བབས་ཏེ་རི་བོ་ཧི་མ་ལ་ཡ་ བརྒྱུད་བལ་ཡུལ་གྱི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་བཞུར་ནས་མཐར་རྒྱ་གར་གྱི་གཙང་པོ་ གངྒ་དང་འདྲེས་ཡོད། དེའི་བཞུར་རྒྱུན་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༢༥༡༠ ཡོད།

གཞན་ཡང་བོད་ཡུལ་དུ་ཟླ་ཆུ་དང་། མྱང་ཆུ། རྡོ་གཞུང་གཙང་པོ། འབྲུག་ཆུ། རྩ་སྐྱ་གཙང་པོ། མཚོ་ལ་གཙང་པོ། ཝ་མོ་གཙང་པོ། ཁ་འཐུང་ གཙང་པོ། བྲག་གཙང་པོ་སོགས་དྭངས་ཤིང་གཙང་ལ་བཞུར་རྒྱུན་རིང་ བའི་གཙང་པོ་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཡོད།

སྦྱོང་

སྤྱི་ཚོགས་ ཚན་རིག

ཚན་

སྦྱོང་ཚན།

73

དཔེ་རིས། 7.16: རྨ་བྱ་ཁ་འབབ།

བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

ཚན་རིག།

སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག

རྩིས་རིག

དང་པོ། ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡། བོད་ཀྱི་གཞུང་རྒྱུག་རི་རྒྱུད་ཆེ་ཤོས་གང་ཡིན་པ་དང་། དེའི་ཆགས་ཡུལ་གང་ཡིན་དང་མཐོ་ཚད་ག་ཚོད་ ཡོད་ཤོད། ༢། བོད་ཡུལ་ལ་གངས་རིའི་ར་བས་བསྐོར་བའི་ཞིང་ཁམས་ཞེས་གྲགས་དོན་གང་ཡིན་ནམ། ༣། བོད་ཡུལ་ལ་ཨེ་ཤི་ཡའི་ཆུ་མཛོད་ཟེར་དོན་གང་ཡིན་ནམ། ༤། བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་གང་རུང་ལྔའི་མིང་བྲིས། ༥། འབར་མ་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་འབབ་པའི་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་གང་ཡིན་ནམ།

73

འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་ས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དེབ།

74

གཉིས་པ། དྲིས་ལན་འགྲིག་པ་རྣམས་ལ་རྟགས་རྒྱོབས། ༡། བོད་དང་རྒྱ་གར། བལ་ཡུལ། འབྲུག་ཡུལ་བཅས་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སུ་ཆགས་པའི་རི་རྒྱུད་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) མདོ་ལ་རིང་མོ་རི་རྒྱུད། ཁ) ཁ་ར་ཁུ་ནུ་རི་རྒྱུད། ག) ཧི་མ་ལ་ཡ་རི་རྒྱུད།

༢། པ་ཀིསྟཱན་ཏུ་འབབ་པའི་གཙང་པོ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) རྨ་ཆུ། ཁ) རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ། ག) སེངྒེ་ཁ་འབབ། ༣། ལ་དྭགས་ཡུལ་དུ་སེངྒེ་གཙང་པོ་ཞེས་འབོད་པ་དེ་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) སེངྒེ་ཁ་འབབ། ཁ) རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ། ག) འབྲི་ཆུ། ༤། ཝེད་ནམ་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་འབབ་པའི་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་དེ་གང་ཡིན་ནམ།

ཀ) རྟ་མཆོག་ཁ་འབབ། ཁ) རྫ་ཆུ། ག) རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུ།

གསུམ་པ། བྱེད་སྒོ། ༡། ས་ཁྲ་ལས་བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད་གཙོ་བོ་དག་གང་དུ་ཡོད་འཚོལ་དགོས། ༢། ས་ཁྲ་ལས་བོད་ཀྱི་གཙང་པོ་གཙོ་བོ་དག་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་གང་དག་ནང་འབབ་ཀྱི་ཡོད་བཙལ་ཏེ། སློབ་ ཕྲུག་ནང་ཁུལ་དུ་སོ་སོའ་ི བསམ་ཚུལ་བགྲོ་གླེང་བྱོས། ༣། བོད་ཀྱི་རི་རྒྱུད་དང་གཙང་པོ་དག་གི་པར་རིས་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱིས་ངོ་སྤྲོད་དང་འགྲེལ་བརྗོད་བྱོས།

74

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས། བཙན་པོའ་དུས་སྐབས་ཀྱི ་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། ི

76

ལོ་རྒྱུས།

བཙན་པོའ་རྒྱལ་རབས་དང་མངའ་ཐང་། ི

1

ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ།

ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནི་ཕྱི་ལོ་༦༡༧ མེ་གླང་ལོར་ཕོ་ བྲང་མི་འགྱུར་བྱམས་པ་གླིང་དུ་ཡབ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་དང་། ཡུམ་ཚེ་ སྤོང་བཟའ་འབྲི་མ་ཐོད་དཀར་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས། སྐུ་ན་གཞོན་ སྐབས་དྭགས་ཀོ ང ་མྱང་གསུམ་སོ ག ས་ཀྱི ་ ཡུལ་ལ་བཙན་པོ འ་ི དབང་ སྒྱུར་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་སྲ་བརྟན་མེད་པར་བརྟེན། འབངས་མི་རྣམས་ ཀྱིས་ཚུར་རྒོལ་འོས་ལངས་བྱས་པ་དང་། སུམ་པ། ཞང་ཞུང་། འ་ཞ། མི་ ཉག་སོགས་ཀྱིས་རང་རང་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་བཙན་པོའ་ི དབང་ཤུགས་ བསླེབ་པར་དོགས་ཏེ། བོད་མི་ནང་ཁུལ་དུ་དབྱེན་དཀྲུགས་སྣ་ཚོགས་ བྱས། གཞན་ཡང་བཙན་པོའ ི་དབང་འོག་ཏུ་གནས་པའི་བོད་རུ་བཞི་ཡང་ ། ས་ཁོངས་གསར་རྙིང་གི་འགལ་ཟླ་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེར། བློན་པོ་རིགས་གཅིག་གིས་གོ་སྐབས་བཟུང་ནས་ངོ་ལོག་པ་མ་ཟད། ཐ་ན་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡང་དུག་གིས་ བཀྲོངས།

ཕྱི་ལོ་༦༢༩ ས་གླང་ལོར་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དགུང་གྲངས་བཅུ་གསུམ་ལ་ཕེབས་སྐབས། བློན་ཆེན་མྱང་མང་པོ་ རྗེ་ཞང་སྣང་། མགར་མང་ཞང་སུམ་སྣང་། ཁྱུང་པོ་སྤུང་སད་ཟུ་ཙེ། དབའ་དབྱི་ཚབ་བཅས་ཀྱིས་བཙན་པོ་ཁྲི་ཐོག་ཏུ་བཀོད། བཙན་པོས་བློན་ཆེན་དེ་དག་གི་རྒྱབ་རོགས་ལ་བརྟེན་ནས། རུ་བཞིའི་ངོ་ལོག་རྣམས་དྲག་འདུལ་བྱས་པ་དང་། ལྷག་པར་ ཡབ་སྐུ་འགྲོང་མཁན་རིགས་ཚར་བཅད་ནས། རང་གི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་སྲ་བརྟན་དུ་བཏང་།

དེ་ནས་སུམ་པ་དང་། ཞང་ཞུང་། འ་ཞ མི་ཉག་བཅས་ཞི་དྲག་གཉིས་ཐབས་ཀྱིས་དབང་སྒྱུར་བྱས་ནས་བོད་ཆེན་ པོའ ི་རྒྱལ་ཁབ་གསར་དུ་བཙུགས། བོད་ཅེས་པའི་མིང་འདི་ཡང་ས་ཁུལ་ཆེན་པོ་ལྔ་གཅིག་སྡུད་བྱས་པའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཏུ་ བསྒྱུར། ས་ཁུལ་ཆེན་པོ་ལྔ་ནི། བོད་རུ་བཞི་དང་། ཞང་ཞུང་། སུམ་པ། འ་ཞ། མི་ཉག་བཅས་ཡིན།

ཁྲིམས་ལུགས་གསར་བཟོ་དང་། འཛུགས་སྐྲུན།

བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ཁོད་སོ་དྲུག་དང་། ལྷ་ཆོས་དགེ་བ་བཅུ། མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་སོགས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་ཡ་རབས་སྲོལ་བཟང་གི་ལུགས་སྲོལ་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ། ཡུལ་ལུང་ཁྲིམས་ཀྱིས་དབང་ལུང་སྒྱུར་ བའི་སྲོལ་བཏོད། གཞན་ཡང་བོད་ཡུལ་ཡོངས་རྫོགས་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ་དུ་དབྱེ་བ། དམག་གི་ལམ་ལུགས་འཐུས་ཚང་

76

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

བཏང་བ་སོགས་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་དབུ་འཕང་དགུང་དུ་བཏེགས།

བཙན་པོ་འདིའི་སྐབས་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་སྤོས་པ་དང་། དམར་པོ་ རིའི་སྟེང་དུ་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལ་གསར་བཞེངས་གནང་། གཞན་ཡང་ར་ས་འཕྲུལ་ སྣང་གཙུག་ལག་ཁང་དང་། རྒྱས་བཏབ་ར་མོ་ཆེ། ཁྲ་འབྲུག གཞོང་པ་ཚལ། སྟག་པ་ཚལ་སོགས་རུ་གནོན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་དང། མཐའ་འདུལ་ཡང་ འདུལ་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་མང་དུ་བཞེངས་ནས་གྲོང་དང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རྣམ་ པར་བསྐྲུན་ནས། གཅིག་ནས་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་གནས་དང། གཉིས་ནས་ཆོས་ ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་སའི་ལྟེ་གནས་སུ་བསྒྱུར་ཏེ་འབངས་ཀྱི་དགོས་

མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད།

འདོད་ཇི་བཞིན་བསྐངས།

བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་མངའ་ཐང་རྒྱ་བསྐྱེད་ཕྱིར། ཁྱིམ་མཚེས་ རྒྱལ་ཁབ་བལ་ཡུལ་དང་། རྒྱ་ནག་གཉིས་སུ་བཙན་པོས་ཞི་དྲག་གི་ཐབས་ ཤེས་སྣ་ཚོགས་བཏང་། ཕྱི་ལོ་༦༣༩ལོར་བལ་ཡུལ་རྒྱལ་པོ་འོད་ཟེར་གོ་ ཆའི་སྲས་མོ་བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་བཙུན་མོར་བཞེས་ནས། རྟེན་སྐལ་དུ་ཇོ་ བོ་མི་སྐྱོད་རྡོ་རྗེ་གདན་དྲངས། གཞན་ཡང་བལ་ཡུལ་ནས་ལག་རྩལ་མི་སྣ་ བཀའ་འགུག་གནང་སྟེ་བོད་ཀྱི་ཁང་བཟོའ་ི ལག་ཤེས་སོགས་འཕེལ་རྒྱས་ བཏང་། དེ་བཞིན་བོད་རྒྱལ་ཁྲི་སྡེ་གཙུག་བརྟན་བར་བལ་ཡུལ་བོད་ཀྱི་ མངའ་འོག་ཏུ་གནས་ཤིང་། ལོ་ལྟར་བོད་ལ་ཁྲལ་འཇལ་དགོས་བྱུང་།

ཕྱི་ལོ་༦༤༡ལོར་རྒྱ་ནག་ཐང་གོང་མའི་སྲས་མོ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ ཇོ་བཙུན་མོར་བཞེས་ཤིང་། རྟེན་སྐལ་དུ་ཇོ་བོ་ཤཱཀྱ་མུ་ནི་གདན་དྲངས། གཞན་ཡང་སྨན་རྩིས་དང་མཛེས་རིས་ཀྱི་ལག་རྩལ་སོགས་བོད་དུ་དྲངས་ ནས། བོད་ཀྱི་ཤ ེས་རིག་ལག་རྩལ་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་བྱས། རྒྱ་ བཟས་ས་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ར་ས་འཕྲུལ་སྣང་གཙུག་ལག་ཁང་དང་ར་མོ་ ཆེ་སོགས་གསར་བཞེངས་གནང་།

བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་གྱིས་བཙུན་མོ་གཞན་གསུམ་བླངས་ཡོད་ པ་ནི། སྟོད་ལུང་མོང་བཟའ་ཁྲི་ལྕམ་དང་། ཞང་ཞུང་བཟའ། རུ་ཡོང་བཟའ་ བཅས་ཡིན། མོང་བཟའ་ཁྲི་ལྕམ་ལ་སྲས་གུང་རི་གུང་བཙན་འཁྲུངས་པ་ ལས་བཙུན་མོ་གཞན་རྣམས་ལ་སྲས་མ་བྱུང། ཞང་ཞུང་བཟས་ཐིམ་བུ་ལྐོག་ གི་ལྷ་ཁང་དང་། རུ་ཡོང་བཟས་བྲག་ལྷ་ཀླུ་སྦུག་གི་ལྷ་ཁང་། མོང་བཟའ་ཁྲི་ ལྕམ་གྱིས་ཡེར་པའི་ལྷ་ཁང་བཅས་བཞེངས་སོ།།

77

77

བོད་ཡིག་གསར་བཟོ།

བཙན་པོ ་ སྲོ ང ་བཙན་སྒམ་པོ ་ ཁྲི ་ ལ་

བཞུགས་སྐབས་བོད་ཁམས་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་ཡི་ གེ་མེད་པས།

བཙན་པོའ ི་ལུང་གིས་ཁྱབ་པའི་

ཡི ་ གེ ་ ཞི ག ་དགོ ས ་པ་ནི ་ ཁ་ཚ་དགོ ས ་གཏུགས་ ཀྱི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་ལ།

བཙན་པོའ ི་དབང་

སྒྱུར་མུ་མཐུད་གནས་ཐུབ་པའི་ཆ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ ཞིག་དང་། དབུ་འཕང་དགུང་དུ་འདེགས་པའི་བྱ་ གཞག་ཅིག་ཀྱང་ཡིན། དེར་བརྟེན་བོད་ཕྲུག་བློ་

རྣོ་བ་ཁག་ཅིག་རྒྱ་གར་དུ་བརྫངས། དེའི་ཁོངས་ སུ་ཐོན་མིའང་བྱོན་པ་དང་།

ཐོན་མིས་རྒྱ་གར་

གྱི་སྐད་དང་ཡི་གེའི་གཞུང་ལུགས།

དེ་བཞིན་

ནང་པའི་ཆོས་སོགས་ལོ་བདུན་རིང་གསན་སྦྱོང་

མཐར་ཕྱིན་གནང་། ཕྱིར་བོད་དུ་བྱོན་ནས་ཕོ་བྲང་

མ་རུར་བོད་ཀྱི་སྐད་དང་མཐུན་པའི་ཡི་གེ་གཏན་ ལ་ཕབ་པ་དང་། དེའི་གཞུང་ལུགས་རྣམས་ཀྱང་ རིམ་པར་བརྩམས།

བསྟར་ཞུས་པ་དང་།

ཐོག་མར་བཙན་པོར་སྤྱན་

དེ་ནས་བློན་རིགས་ཀྱི་ཕྲུ་

གུ་རྣམས་ལ་སྦྱང་དུ་བཅུག་སྟེ། རིམ་བཞིན་བོད་ ཁམས་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་སྤེལ་གནང་། ཐོན་མི་རང་ ཉིད་ཀྱིས་སྔར་བཙན་པོ་རྒྱལ་ཐོག་སྔོན་མའི་དུས་

སུ་བྱོན་པའི་དཔང་སྐོང་ཕྱག་བརྒྱ་བ་དང་། མདོ་

སྡེ ་ པད་དཀར་སོ ག ས་བོ ད ་དུ་བསྒྱུར་ནས་དམ་ པའི་ཆོས་དར་བའི་ཆ་རྐྱེན་ཡང་བསྐྲུན་ཏེ།

ཕྱི་

རབས་པ་རྣམས་ལ་ལེ ག ས་སྐྱེ ས ་འཇོ ག ་གནང་ མཛད་དོ།།

78

ལོ་རྒྱུས།

མང་སྲོང་མང་བཙན།

བརྗི ད ་ཆགས་ཡི ད ་འོང ་ལྡན་པའི ་ ཕོ ་

བྲང་པོ་ཏཱ་ལ་ནི་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ དུས་རབས་བདུན་པའི ་ ནང་གསར་བཞེ ང ས་

གནང་། ཕོ་བྲང་དེ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་དམར་པོ་ རིའི་སྟེང་དུ་ཆགས་ཡོད།

རྩལ་པོ་ཆེ་བདུན།

བཙན་པོ ་ འདུས་སྲོ ང ་མང་རྗེ འི ་ སྐུ་

དུས་སུ་རྩལ་པོ་ཆེ་མི་བདུན་ཞེས། དམག་དཔོན་ གྲགས་ཆེན་བདུན་བྱོན་ཡོད་དེ།

རྔོག་རིང་ལ་

ནག་པོས་གླང་ཆེན་གྱི་ཕྲུ་གུ་བང་དུ་འདེགས་ཐུབ་ པ་དང་། རྔོག་གླིང་ཁམས་པས་གཡག་གྲུས་པོ་ ཆེ་ལག་པས་ཐེག་པ།

གནོད་སྦྱིན་རྒྱལ་མཚན་

གྱིས་མདའ་སྟེའུ་ཁ་མ་འཕངས་ཏེ་བྱ་ཁྲའི་སྐེད་པ་

གཅོད་ཐུབ་པ། སྦས་རྒོད་མདོང་ཅན་གྱིས་མིག་

རྒྱང་གསུམ་གྱི ་ ས་ལ་མདའ་རྒྱང་གཅི ག ་གི ས ་

བསླེབས་ཐུབ་པ། མགོས་གཡག་ཆུང་གིས་ཤྭ་

བའི་རླིད་བུ་བྱེ་མས་བཀང་སྟེ་ཀླད་ལ་བསྐོར་ཐུབ་ པ། ཅོག་རོ་འབྲོང་ཤ ོང་གིས་འབྲོང་ཐུར་དུ་རྒྱུག་

པ་གྱེན་དུ་འཐེན་ཐུབ་པ།

གནོད་སྦྱིན་ཁྲི་བདུན་

གཡུ་བྱིན་གྱིས་རྟ་བཟང་པོ་གཡང་ལ་མཆོང་བ་

གྱེན་དུ་འདྲེན་ནུས་པ་བཅས་ཡིན་ཞིང་། གནས་ ཚུལ་དེ་དག་གིས་སྐབས་དེའི་དམག་གི་གནས་ བབ་མཚོན་ཡོད།

སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་དབོན་སྲས་མང་སྲོང་མང་ བཙན་རྒྱལ་ཁྲིར་བཀོད་ཀྱང་། ཁོང་ནར་མ་སོན་པར་བརྟེན་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ རིང་བློན་ཆེན་མགར་སྟོང་བཙན་གྱིས་ཆབ་སྲིད་བསྐྱངས། དུས་དེར་སྟོད་ སྨད་ནས་དྲག་ཟིང་སློང་མཁན་བྱུང་རིགས་དྲག་འདུལ་བྱས་པ་དང་། ཧོར་ལ་ དམག་ཆེན་དྲངས་ཏེ་དྲག་འདུལ་མཛད། དེ་བཞིན་རྒྱ་ལའང་དམག་ཐེངས་ ཁ་ཤས་བརྒྱབ་པ་སོགས་ལོ་རྒྱུས་མང་དུ་མཆིས། ཕྱི་ལོ་༦༦༧ ལོར་སྤྱི་ ཁྱབ་བློན་ཆེན་མགར་སྟོང་བཙན་འདས་གྲོངས་སོང་བར་བརྟེན། ཁོང་གི་ སྲས་བགྲེས་པ་མགར་བཙན་སྙ་ལྡོམ་བུ་སྤྱི་ཁྱབ་བློན་ཆེན་དུ་བསྐོ་བཞག་ བྱས། དུས་སྐབས་དེར་བོད་དམག་གིས་སླར་ཡང་རྒྱའི་ཡུལ་ཁམས་མང་པོ་ ཞིག་བཅོམ་པར་བརྟེན། རྒྱ་རྒྱལ་གྱིས་སྐབས་དེའི་རྒྱའི་དམག་དཔོན་ཞོའ ི་ རེན་ཀོས་ལ་དམག་འབུམ་གཅིག་དང་བཅས་བཏང་ནའང་། དམག་འཁྲུག་ ཁྲོད་རྒྱ་དམག་ཡོངས་སུ་ཉམས་ཉེས་སུ་གྱུར་ཏེ་ཕྱིར་ལོག ཕྱི་ལོ་༦༧༥ ལོར་བཙན་པོ་མང་སྲོང་མང་བཙན་ཚང་བར་སྣ་ཞེས་པའི་ས་གནས་སུ་སྐུ་ གཤེགས་པ་དང་། བང་སོ་མེས་སྲོང་བཙན་གྱི་གཡོན་དུ་བརྩིགས་སོ།།

འདུས་སྲོང་མང་རྗེ།

བཙན་པོ་འདུས་སྲོང་མང་རྗེ་ནི་ཡབ་མང་སྲོང་མང་བཙན་དང་ ཡུམ་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་ཕྱི་ལོ་༦༧༥ ལོར་སྐུ་འཁྲུངས། ཡབ་འདས་ཀྱང་ལོ་གསུམ་ལ་གསང་རྒྱ་གནང་བ་དང་། དེ་ནས་འདུས་སྲོང་ མང་རྗེ་ཁྲིར་བཀོད་དེ་ཡུམ་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་ཀྱིས་སྲིད་བཟུང་། བློན་ ཆེན་མགར་བཙན་སྙ་དང་མགར་ཁྲི་འབྲིང་སྤུན་མཆེད་ཀྱིས་དམག་སྲིད་ཀྱི་ བྱ་བར་རམ་འདེགས་ཤུགས་ཆེ་བྱས། རིམ་པར་བཙན་པོ་ནར་སོན་པ་དང། ཕྱི་ལོ་༧༠༠ ལོར་བཙན་པོས་བཀོད་འདོམས་གནང་ནས་དཔུང་ཆེན་སུང་ ཀྲའུ་དང་། ཐའི་ཀྲའུ་སོགས་སུ་དྲངས་ཏེ་རྒྱའི་དམག་དཔུང་ཕམ་ཉེས་སུ་ བཏང་། ཕྱི་ལོ་༧༠༣ ལོར་འཇང་ཡུལ་དུ་དཔུང་ཆེན་དྲངས་ཏེ་འཇང་ཡུལ་ དབང་དུ་བསྡུས། ཕྱི་ལོ་༧༠༤ ལོར་བཙན་པོ་འཇང་ཡུལ་དུ་སྐུ་གྲོངས།

78

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

79

ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན།

བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་མེས་ཨག་ཚོམ་ནི་ཡབ་འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེ་དང་། ཡུམ་མཆིམས་བཟའ་བཙན་ ཐོག་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་ཤིང་འབྲུག་ཕྱི་ལོ་༧༠༤ ལོར་ཕོ་བྲང་ཚལ་དུ་སྐུ་འཁྲུངས། ལོ་དེའི་དགུན་ཁར་བཙན་པོ་འདུས་སྲོང་ མང་རྗེ་འཇང་ཡུལ་དུ་སྐུ་གཤེགས་པར་བརྟེན། སྲས་ནར་མ་སོན་པས་ཨ་ཕྱི་ཁྲི་མ་ལོད་ཀྱིས་སྲིད་བཟུང་། ནར་སོན་རྗེས་ རྒྱལ་སྲིད་བཟུང་བ་དང་། རྒྱ་བཟའ་ཀེམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙུན་མོར་བླངས། བཙན་པོ ་ འདི འི ་ རི ང ་ལ་བློ ན ་ཆེ ན ་གཅི ག ་ པུའང་སྤོ་འཇོག་ཐེངས་དྲུག་ཙམ་ལ་བྱས་ཏེ། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་དང་སྒྲིག་གཞི་ཇེ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་། དེ་བཞིན་མི་འབོར་ཞིབ་བཤེར་དང་། དཔལ་འབྱོར་རྩིས་གཉེར་བྱས་ཏེ་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་ལུགས་ཚད་ལྡན་བཟོས།

བོད་ཀྱི་སྔར་ཡོད་མངའ་ཁོངས་རྣམས་སྲུང་སྐྱོབ་གནང་བ་མ་ཟད། ད་དུང་མུ་མཐུད་མངའ་ཐང་རྒྱ་བསྐྱེད་དེ་རྒྱའི་ ས་ཁོངས་ཅིན་ཕན་ཟེར་བའི་གྲོང་ཁྱེར་དབང་བསྒྱུར་པ་དང་། རྒྱ་ནག་དབུས་སུའང་བོད་དམག་གིས་དཔུང་འཇུག་བྱས།

བཙན་པོ་འདིའི་རིང་ལྷ་ཁང་མང་པོ་བཞེངས་པ་དང་། མདོ་སྡེ་དང་སྨན་དཔྱད་སོགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བ་སོགས། ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་མཛད་རྗེས་ཤ ིན་ཏུ་ཆེ། ཕྱི་ལོ་༧༥༤ ལོར་བློན་པོ་འབལ་ལྡོང་ཚབ་དང་། ལང་མྱེས་གཟིགས་གཉིས་ཀྱིས་ལྐོག་ཏུ་བཀྲོངས་སོ།།

ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན།

ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱི་སྲས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་ནི་ཆུ་རྟ་ཕྱི་ལོ་ ༧༤༢ ལོར་འཁྲུངས་ཤིང། དགུང་ལོ་བཅུ་བཞིའི་ཐོག་རྒྱལ་ཁྲིར་ཕེབས། ཡབ་མེས་རྣམས་ཀྱིས་ཇི་ལྟར་མཛད་པ་བཞིན་ནང་ཆོས་གོང་འཕེལ་གཏོང་ ཐབས་ཤུགས་ཆེར་མཛད་ཀྱང་། བོན་ལ་དགའ་ཞེན་ཆེ་བའི་བློན་པོ་མ་ཞང་ དྲོན་པ་སྐྱེད་དང་། སྟག་ར་ཀླུ་གོང་སོགས་དབང་ཤུགས་ཆེ་དྲགས་པས་རེ་ ཞིག་རྒྱལ་པོའ ི་ཐུགས་དགོངས་ཇི་བཞིན་འགྲུབ་དཀའ་བ་བྱུང་། དེའི་སྐབས་ སུ་ནང་ཆོས་ལ་དགའ་བའི་བློན་པོ་དག་གིས་ཐབས་ཇུས་བཏོན་ནས། བློན་ པོ་མ་ཞང་དྲོན་པ་སྐྱེད་སྟོད་ལུང་དང་། སྟག་ར་ཀླུ་གོང་འཕན་པོར་རྒྱལ་པོའ ི་ སྐུ་གླུད་དུ་བརྫངས་ནས་གསོན་པོར་དུར་དུ་བཅུག

རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱིས་བློན་པོ་སྦ་གསལ་སྣང་རྒྱ་གར་ དུ་བརྫངས་ཏེ། རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཞི་བ་འཚོ་དང་རིག་སྔགས་ ཀྱི་བདག་པོ་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་བོད་དུ་གདན་དྲངས། རྒྱལ་པོ་ འདིའི་རིང་བོད་རྒྱའི་ས་མཚམས་སུ་དམག་འཁྲུག་མང་པོ་བྱུང་བས། བོད་ ཀྱི་དམག་དཔུང་འབུམ་ཕྲག་གཉིས་བཏང་ནས་རྒྱ་དམག་ཕམ་པར་བྱས།

79

གསོ་ རིག

བཙན་པོ ་ ཁྲི་ སྲོ ང་ལྡེ འུ ་བཙན་སྐབས་

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་ཕྱིན་ ཡོད། ཕྱི་ལོ་༧༠༨ ལོར་གཡུ་ཐོག་རྙིང་མ་ཡོན་ཏན་

མགོན་པོ་འཁྲུངས་ཤ ིང་། རང་གི་ཡབ་དང་མཁས་

པ་དུ་མའི་དྲུང་ནས་གསན་བསམ་རྒྱ་ཆེར་གནང། རྒྱ་དཀར་ནག་དང་བལ་ཡུལ་སོགས་སུ་ཕེབས་ ནས་གསོ ་ རི ག ་མཁས་ཅན་མང་པོ འ་ི ཞབས་ལ་

གཏུགས་ཏེ། མཁས་པའི་མཚན་སྙན་ཕྱོགས་ཀུན་ ཏུ་ཁྱབ།

བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱིས་བླ་

སྨན་དུ་བསྐོས་ཤ ིང་གཟིགས་རྟོག་ཆེན་པོ་གནང། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་རྒྱུད་བཞི་

བརྩམས། ཀོང་པོ་སྨན་ལུང་དུ་སྨན་སློབ་བཏབ་སྟེ།

གསོ་རིག་ཁྱབ་སྤེལ་རྒྱ་ཆེར་བཏང་།

80

ལོ་རྒྱུས།

མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་གྱིས་བཞེངས་པའི་དཔལ་བསམ་ཡས་མི་འགྱུར་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་།

རྒྱ་ཡི་གོང་མ་དང་བློན་པོ་རྣམས་རང་གི་རྒྱལ་སར་སྡོད་མ་ཐུབ་པར་རྒྱའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་བྲོས། བོད་དམག་རྣམས་རྒྱའི་རྒྱལ་ ས་ཁྲང་ཨན་ལ་འབྱོར་ནས་ཀེམ་ཤིང་ཀོང་ཇོའ ི་མིང་པོ་ཆིང་ཧུང་ཞེས་པ་དེ་རྒྱ་ནག་གོང་མར་བསྐོས། བཀྲ་ཤ ིས་ཞེས་པའི་ གོ་མིང་བཏགས་ནས། རྒྱ་ནག་གི་ལུགས་སྲོལ་ལྟར་བཀྲ་ཤ ིས་ཀྱི་ཁྲི་ལོ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས། རྒྱ་ནག་གིས་ལོ་ལྟར་བོད་ལ་ དཔྱ་ཁྲལ་འབུལ་རྒྱུའི་ཆིངས་ཡིག་བཞག

ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱིས་ཆབ་སྲིད་ཕྱོགས་བཞིར་བསྐྱེད་ཅིང་ཕྱོགས་མཐའི་རྒྱལ་ཁབ་རྣམས་ལ་འབྲེལ་བ་ བཙུགས། རྒྱ་གར་དང་བལ་ཡུལ་སོགས་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གསུང་རབ་མང་པོ་བོད་དུ་བསྒྱུར་ཅིང་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཐོག་ མར་བཙུགས།

རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་ཆེན་པོ་གནང་ཡོད་ཅིང་། བོད་དམག་གིས་བོད་ཤ ར་ ཕྱོགས་ནས་ཙོང་ཁ་དང་། ཀ་ཆུ། ཟུང་ཆུ་སོགས་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་རྒྱལ་ཁམས་རྒྱ་སྐྱེད་དང་། རྒྱ་ནག་ལ་དམག་བརྒྱབས་ ཏེ་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་བླངས། སྐབས་དེར་དམག་དཔོན་ཆེན་པོ་དགུར་དམག་དཔུང་དང་བཅས་པ་མངགས་ནས་ས་ མཚམས་སྲུང་དུ་བཅུག་ཅིང་། རྒྱལ་པོས་བཀའ་མ་གནང་བར་ཕྱིར་མི་ལོག་པའི་བཀའ་ཕེབས་པར་བརྟེན། ཁོང་ཚོའི་མི་ རྒྱུད་ལ་བཀའ་མ་ལོག་ཅེས་འབོད་པ་དེང་གི་དུས་སུའང་རྒྱུན་འཇགས་སུ་སྣང་། གཞན་ཡང་རྒྱ་གར་དུ་དམག་དཔུང་བཏང་ ནས་མཁར་ཆེ་ཆུང་མང་པོ་བླངས་ཤིང་། མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་པོས་ལོ་ལྟར་དཔྱ་ཁྲལ་དང་སྐྱེས་འབུལ་རྒྱུའི་ཁས་བླངས། ཆུ་བོ་ གངྒཱའི་འགྲམ་དུ་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་ཕྱེ་ནས་རྡོ་རིང་བཙུགས།

རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐུ་གཤེགས་རྗེས་སྲས་མུ་ནེ་བཙན་པོས་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཏེ་འབངས་ཀྱི་དབུལ་ ཕྱུག་ལན་གསུམ་བསྙམས། ལོ་གཅིག་གི་རྗེས་མུ་ནེ་བཙན་པོ་སྐུ་གཤེགས་པར་བརྟེན། གཅུང་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ནམ་ སད་ན་ལེགས་མཇིང་ཡོན་གྱིས་སྲིད་བཟུང་།

80

བོ​ོད་

བོད་ཡུལ་ ན་སྐྱིད།

རྒྱ

རྒྱ་ཡུལ་ ན་སྐྱིད།

བོ​ོད་

བོད་ཡུལ་ ན་སྐྱིད།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

རྒྱ

རྒྱ་ཡུལ་ ན་སྐྱིད།

མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན།

81

བོ​ོད་

བོད་ཡུལ་ ན་སྐྱིད།

མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་ནི་ཡབ་རྒྱལ་པོ་སད་ན་ལེགས་མཇིང་ཡོན་ དང་ཡུམ་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལེགས་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འཁྲུངས། ཁོང་གིས་རྒྱ་གར་ གྱི་པཎྜིཏ་ཤ ིལེནྡྲ་བོ་དྷི་དང་། དཱ་ན་ཤཱི་ལ། ཛི་ན་མི་ཏྲ་ལ་སོགས་བོད་དུ་གདན་ དྲངས། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་དང་། ཅོག་རོ་ཀླུའི་རྒྱལ་མཚན། ཞང་ཡེ་ཤ ེས་སྡེ་ལ་སོགས་པས་སྔར་ཡབ་མེས་ཀྱི་དུས་སུ་བསྒྱུར་ཟིན་པའི་ཆོས་ ལ་དག་ཐེར་དང་། སླད་བསྒྱུར་རྒྱུ་རྣམས་ལ་སྐད་གསར་བཅད་ཀྱིས་སྲོལ་གཏན་ལ་ ཕབ། མཧཱ་བྱུཏ་པཏྟིུ་འམ་བྱེ་བྲག་རྟོག་བྱེད་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་ཚིག་མཛོད་བརྩམས་ ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ།

བོད་རྒྱ་གཉིས་དབར་ཆིངས་འདུམ་སྔ་རྗེས་བཞག་ཀྱང་། ཆིངས་དོན་ ཕྱི་ལོ་༨༢༣ ལོར་བཞེངས་པའི་ལྷ་སའི་རྡོ་རིང་། ལ་མ་གནས་པར་དམག་འཁྲུག་ཡང་ཡང་བྱུང་བར་བརྟེན། རྒྱའི་ཧཱ་ཤ ང་དང་། བོད་ ཀྱི་དགེ་འདུན་པ་ཚོས་དབོན་ཞང་མཐུན་པའི་བཀའ་མོལ་གྱི་མཚམས་སྦྱོར་གནང་སྟེ་ཕྱི་ལོ་༨༢༣ ལོར་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཞི་ ཆིངས་བྱས་ཏེ་གཙིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་དུ། “རྒྱ་རྒྱ་ཡུལ་ན་སྐྱིད།། བོད་བོད་ཡུལ་ན་སྐྱིད།།” ཅེས་སོགས་ཕན་ཚུན་གཉིས་མོས་ བྱུང་བའི་ཆིངས་ཡིག་རྣམས་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀའི་ཡི་གེའི་ཐོག་རྡོ་རིང་ལ་བརྐོས་ཏེ། རྒྱ་བོད་ས་མཚམས་གུ་གུ་རྨེ་རུར་རྡོ་ རིང་གཅིག་དང་། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མདུན་དུ་རྡོ་རིང་གཅིག རྒྱའི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་གྱི་ཕོ་བྲང་ མདུན་དུ་རྡོ་རིང་གཅིག་བཅས་བཙུགས།

བཙན་པོ་འདིས་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་རེ་རེ་ལ་དུད་ཁྱིམ་བདུན་རེ་ཕུལ་ནས་ཞབས་ཏོག་བསྒྲུབ་བཅུག་པ་དང་། རབ་ཏུ་ བྱུང་བ་རྣམས་ལ་མིག་ལོག་ལྟ་བ་དང་། མཛུབ་མོ་ཀེར་བ། མཆུ་གཅུས་པ་སོགས་བྱས་ན་དེ་དག་ལ་ཆད་པ་ནན་པོ་གཅོད། དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཇེ་རྒྱས་སུ་གཏོང་ཆེད་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་མང་དུ་བཏང་། འོན་ཀྱང་དགེ་འདུན་པའི་གྲངས་ཚད་འཕར་ཡང་ སྤུས་ཀ་ཉམས་ཆག་ཏུ་སོང་བ་དང་། གོང་གི་ཁྲིམས་དེ་དག་ལ་འབངས་ཀྱིས་མཐོང་ཚུལ་ཅི་རིགས་བྱུང་། གཞན་ཡང་ཞང་ བློན་དང་བློན་ཆེན་རྣམས་ཀྱིས་བཙན་པོར་ཕྱག་དགུ་ཕྲུགས་སུ་ཕུལ་ཡང་ལན་མི་གནང་བ་དང་། དགེ་འདུན་པར་བཙན་ པོས་གུས་ཕྱག་ཕུལ་བ་སོགས་ལ་བརྟེན། བཙན་པོ་དང་བློན་པོའ ི་དབར་ལ་རིམ་པར་འགལ་ཟླ་བྱུང་།

རྒྱལ་བློན་བར་གྱི་འགལ་ཟླར་བརྟེན་ནས། བློན་པོ་སྦས་སྟག་སྣ་སོགས་ཀྱིས་བློན་པོ་བྲན་ཀ་དཔལ་ཡོན་དང་ བཙུན་མོ་དཔལ་གྱི་ངང་ཚུལ་མའི་བར་ལ་ལུས་འབྲེལ་ཡོད་པའི་སྙན་ཁྲ་བཅུག་ནས། བྲན་ཀ་དཔལ་ཡོན་བྱང་དུ་སྤྱུགས་ ཏེ་བཀྲོངས་པ་དང་། བཙུན་མོ་དཔལ་གྱི་ངང་ཚུལ་མ་རང་ཤ ི་བརྒྱབ། ལྷ་སྲས་གཙང་མ་ཡང་གྲོ་མོར་སྤྱུགས། ཕྱི་ལོ་༨༣༦ ལོར་བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་ཕོ་བྲང་གི་ཁྱམས་རར་བཞུགས་ཤ ིང་། རྒུན་ཆང་གསོལ་བའི་སྐབས་དང་བསྟུན། བློན་པོ་སྦས་ སྟག་སྣ་སོགས་ཀྱིས་མགུལ་གཅུས་ཏེ་བཀྲོངས་སོ།།

81

82

ལོ་རྒྱུས།

མཛངས་མི་བདུན་ སུ་སུ་ཡིན་ནམ། (མཛངས་མི་དང་པོ་རུ་ལས་སྐྱེས།

མཛས་མི་གཉིས་པ་ལྷ་བུ་མགོ་དཀར།

མཛངས་མི་གསུམ་པ་ཁྲི་ངོར་སྣང་བཙན་མོང། མཛངས་མི་བཞི་བ་ཐོན་མི་སམ་བྷོ་ཊ།)

འདི་རྣམས་ཀྱི་བྱས་རྗེས་སྔར་བཤད་ཟིན།

འཕྲུལ་བློ ན ་མཛངས་མི ་ ལྔ་བ་ནི །

སྲོང་བཙན་གྱི་བློན་པོ་ཁྲི་བཟང་ཡང་སྟོན་སྙགས་

ཡིན་ལ། ཁོང་གིས་རི་ཁྱིམ་ཀླུང་དུ་ཕབ། མཁར་

བརྩིགས་ནས་གྲོང་ཁྱེར་བཅོས་པས། བོད་ཀྱི་ གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཐོག་མ་ཡང་དུས་སྐབས་འདི་ནས་ བྱུང་བར་གྲགས།

འཕྲུལ་བློན་མཛངས་མི་དྲུག་པ་ནི། ཁྲི་

སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་བློན་པོ་མགོས་ཁྲི་བཟང་ཡབ་ ལྷག་བྱ་བ་དེ་ཡིན་ལ།

བློན་པོ་འདིས་ཞལ་ལྕེ་

དང་། གསོས་ཐང་། སྟོང་ཐང་བཅས་ཀྱི་ཁྲིམས་

ལུགས་གསར་གཏོད་བྱས་ཏེ་བྱང་བུར་བཅོས་ ནས་སྒྲིག་སྲོལ་དར་བར་བྱས།

འཕྲུལ་བློན་མཛངས་མི་བདུན་པ་ནི།

ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་བློན་པོ་སྟག་བཙན་གདོང་ གཟིགས་བྱ་བ་དེ་ཡིན་ལ།

བློན་པོ་འདིའི་སྐུ་

རིང་ལ་འབངས་མི་ཁྱིམ་རེ་ལ་རྟ་མཛོ་བ་གསུམ་

སོགས་ཆ་སྙོམས་སུ་བགོས་ཤ ིང་། དབྱར་གྱི་རྩྭ་ བྲེགས་ནས་བསྐམས་རྗེས་དགུན་དུས་ཕྱུགས་ ཀྱི་གཟན་དུ་བྱེད་པའི་སྲོལ་བཏོད།

འུ་དུམ་བཙན་པོ།

འུ་དུམ་བཙན་པོ་ནི་ཡབ་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་དང་། ཡུམ་ འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འཁྲུངས། སྐབས་དེར་དགེ་འདུན་ གྱི་སྡེ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་དང་། སྡེ་དཔོན་མི་དྲག་དང་། བློན་ཆེན་རྣམས་ཀྱིས་ས་ ཁུལ་བཅད་བཟུང་བྱས་པ་སོགས་ཀྱིས། མི་ཤུགས་དང་རྒྱུ་ཤུགས་གཉིས་ ཀར་དོ་ཕོག་བྱུང་ནས། བོད་ཀྱི་དམག་དོན་དང་དཔལ་འབྱོར་སོགས་ལ་ ཉམས་ཉེས་ཆེན་པོ་བྱུང་། བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་བཀྲོངས་རྗེས་འུ་དུམ་ བཙན་པོ་ཁྲི་ལ་འཁོད། ཁོང་གིས་ཐོག་མར་སྔར་གྱི་ལུགས་སྲོལ་བཞིན་ སྲིད་བསྐྱངས་ཀྱང་། བོད་ཡུལ་དུ་ཆོས་ལུགས་ལ་དད་མོས་ཤ ིན་ཏུ་ཆེ་བ་ དང་། རབ་བྱུང་བ་རྣམས་ལ་འཚོ་བ་བླ་ནས་སྦྱོར་བ་དང་། ཀུན་གྱིས་གཙུག་ ཏུ་བཀུར་དགོས་པ། དམག་ལ་འགྲོ་མི་དགོས་པ། ཁྲལ་དང་འུ་ལག་ཁུར་མི་ དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཤུགས་ཆེར་དར་ཡོད་པར་བརྟེན། ལམ་ ལུགས་དེ་དག་རིམ་བཞིན་བཅོས་བསྒྱུར་བྱས་ནས་འཚོ་བ་རང་ཁ་རང་ གསོ་བྱེད་པའི་འགོ་བརྩམས། ལམ་ལུགས་དེ་ལག་བསྟར་བྱེད་སྐབས། ཐོག་མར་བཙན་པོས་ཆོས་ལ་གནག་པ་ཙམ་ལས་གནོད་པ་ཤུགས་ཆེར་ མ་བྱས་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་༨༣༨ ལོ་ནས་བཟུང་རྒྱལ་པོ་དང་བློན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ ཆོས་ཁྲིམས་བཤིག་པར་གྲོས་བྱས་ཏེ། དགོན་པ་དང་ལྷ་ཁང་བཤིག ལྷ་སྐུ་ དང་གསུང་རབ་རྣམས་ས་འོག་ཏུ་སྦས། ཕལ་ཆེ་བ་མེ་ལ་བསྲེགས། གཙུག་ ལག་ཁང་དུ་བཤས་ར་བཟོས། ལྷ་ཁང་གི་ནང་དུ་བཙུན་པ་ཆང་འཐུང་བའི་ རི་མོ་བྲིས། བཙུན་པ་རབ་རྣམས་བསད། འབྲིང་རྣམས་རྒྱང་ཕུད་དུ་བཏང་། ཐ་མ་རྣམས་ཁྱི་ར་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་སོགས། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མེད་ པར་བཟོ་བའི་ལས་སྣ་ཚོགས་བྱས། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་དང་། ཁྱད་པར་ ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་དང་། སྒྲ་རིག་པ། གསོ་བ་རིག་པ། བཟོ་རིག་པ་སོགས་ ཀྱི་བསྟན་བཅོས་དུ་མ་རྩ་མེད་དུ་སོང་།

དེ་ལྟར་ཕྱི་ལོ་༦༢༩ལོར་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་གསེར་ ཁྲིར་ཕེབས་ཏེ། བཙན་པོའ ི་མངའ་ཐང་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་ནས་བཟུང། བཙན་པོ་ རིམ་བྱོན་གྱིས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མཛད་པ་རྒྱ་ཆེར་བསྐྱངས་ཡོད་ནའང་། ཕྱི་ལོ་ ༨༤༦ ལོར་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་བཙན་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་ པ་ནས་བཟུང་། བཙན་པོའ ི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱིས་བོད་སྤྱི་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་ རིམ་པ་དེ་ནས་མཇུག་རྫོགས་སོ།།

82

སྔ་འགྱུར་རྙིང་མ།

༄༅།། རྩ་གསུམ་ཀུན་འདུས་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་།། མཁན་ཆེན་ཞི་འཚོ་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ཞབས།།

གནུབས་ཆེན་སངས་རྒྱས་ཉང་སྟོན་ཉི་མ་འོད།། བཀའ་གཏེར་ཤིང་རྟ་ལྔ་ལ་གསོལ་བ་འདེབས།།

ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའ ི་སྐུ་དུས་སུ། སྡེ་སྣོད་གསུམ་དང་རྒྱུད་སྡེ་མང་པོ་བསྒྱུར་ཅིང་བསྟན་པའི་སྲོལ་ བཏོད། གསང་སྔགས་སྔ་འགྱུར་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་རིང་ལུགས་མདོ་ཙམ་བྱུང་། རྒྱ་ཆེ་བ་ནི་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་གི་སྐབས་སུ་ དར། ཁོང་གིས་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་མཚོ་དང་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་བོད་དུ་གདན་དྲངས། མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་ བཀའ་བགྲོས་ནས་དཔལ་བསམ་ཡས་མི་འགྱུར་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་ཏེ། མཁན་སློབ་གཉིས་ ཀྱི ས ་རབ་གནས་ གནང་བ་ན། རྒྱལ་ པོ འི་ ཐུ ག ས ་ ལ ་ མ དོ ་ སྔ ག ས ་ ཀྱི ་ བསྟན་པ་དངོས་ གཞི་འཛུགས་པར་ དགོངས་ཏེ། བོད་ ཕྲུ ག ་ བློ ་ ག ས ལ ་ རྣ མ ས ་ ལ ་ ལོ ་ ཙཱ ་ བསླབས། རྒྱ་གར་ ནས་སློབ་དཔོན་མི་ ཏྲ་སོ ག ས་མཁས་ གྲུབ་དུ་མ་བོ ད ་དུ་ སྤྱན་དྲངས་ནས། སད་མི་བདུན་རབ་ ཏུ་བྱུང་། བཻ་རོ་ཙ་ ན་སོགས་ལོ་ཙཱ་བ་ རྣམས་ཀྱི ས ་མདོ ་ སྔགས་ཀྱི ་ བཀའ་ དང་བསྟན་བཅོས་ ཇི ་ སྙེ ད ་ ཅི ག ་ བསྒྱུར་ཅིང་གཏན་ ལ་ཕབ། མཚན་ཉིད་ ཐེག་པའི་བཤད་གྲྭ་ དང་གསང་སྔགས་ ཀྱི་སྒོམ་གྲྭ་བོད་ ཁ མ ས ་ ཀུ ན ་ ཏུ ་ ཁྱབ།

མངའ་ བ ད ག ་ ཁྲི ་ ར ལ ་ གྱིས་ཡབ་མེས་ཀྱི་ བཀའ་སྲོ ལ ་ལྟར་ གཙུག་ལག་ཁང་ མང་དུ་བཞེ ང ས། སྔར་བསྒྱུར་པའི་ གསུང་རབ་རྣམས་ སྐད་གསར་བཅད་ཀྱིས་གཏན་ལ་ཕབ། རྒྱལ་པོའ ི་དབུ་སྐྲ་ལ་དར་ཡུག་གཉིས་བཏགས་པའི་སྣེར་རབ་བྱུང་ངུར་སྨྲིག་གི་ སྡེ་དང་། གོས་དཀར་ལྕང་ལོའ ི་སྡེ་གཉིས་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཞིང་དབུ་ཡི་མཆོད་གནས་སུ་བཀུར། དེ་རྗེས་བསྟན་པའི་ འཕེལ་འགྲིབ་ཙམ་ལས་ད་ལྟའི་བར་རྒྱལ་བསྟན་དྲི་མ་མེད་པ་གསལ་བར་འཛིན་པའི་ཆེ་བ་དྲུག་ལྡན་གྱི་གསང་སྔགས་སྔ་ འགྱུར་རྙིང་མའི་བཞེད་སྲོལ་འདི་ཉིད་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་གནས་སོ།།

83

84

ལོ་རྒྱུས།

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དགུང་ལོ་ག་ཚོད་སྐབས་རྒྱལ་པོའ ི་ཁྲིར་འཁོད་དམ། ༢. བོད་རྒྱལ་སུའི་སྐབས་སུ་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་སྤོས་སམ། ༣. མང་སྲོང་མང་བཙན་ནར་མ་སོན་སྐབས་བློན་ཆེན་སུས་ཆབ་སྲིད་བསྐྱངས་སམ། ༤. ཁྲི་སྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱི་མཚན་གཞན་ལ་གང་ཟེར། ༥. ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱིས་རྒྱ་གར་ནས་མཁས་པ་གང་དག་གདན་དྲངས་སམ། ༦. བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་སུས་བཞེངས་སམ། ༧. ཕྱི་ལོ་གང་གི་ལོར་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་བཙུགས་སམ། ༨. འུ་དུམ་བཙན་པོ་སུས་བཀྲོངས་སམ།

༡

ཕྱི་ལོ་༦༢༩

༣

ཕོ་བྲང་མ་རུར་

༢ ༤

༥ ༦

༧ ༨

༩

༡༠

གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས།

བོད་ཡིག་གཏན་ལ་ཕབ།

མགར་སྟོང་བཙན་གྲོངས།

ཕྱི་ལོ་༦༣༩

སྐད་གསར་བཅད་བྱས།

དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་ཐོག་བཀོད།

ཕྱི་ལོ་༦༦༧

འུ་དུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས།

མུ་ནེ་བཙན་པོས་

ཆུ་བོ་གངྒཱའི་འགྲམ་དུ་རྒྱ་བོད་རྡོ་རིང་བཙུགས།

གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོས་

འབངས་ཀྱི་དབུལ་ཕྱུག་བསྙམས།

ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་

བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་བཙུན་མོར་བསུས།

རྒྱ་རྒྱ་ཡུལ་ན་སྐྱིད། བོད་བོད་ཡུལ་ན་སྐྱིད།

སྨན་གཞུང་རྒྱུད་བཞི་བརྩམས།

ཁྲི་རལ་བ་ཅན་སྐབས་

སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཁྲི་ལ་འཁོད།

ཕྱི་ལོ་༨༤༦

84

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའ ི་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཆེན་པོ་ལྔ་གང་དང་གང་ཡིན། ༢. མང་སྲོང་མང་བཙན་སྐུ་ན་མ་སོན་སྐབས་མགར་གྱི་མི་རྒྱུད་ཀྱིས་ཆབ་སྲིད་ཇི་ལྟར་བསྐྱངས་ཡོད། ༣. བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་གསོ་བ་རིག་པར་འཕེལ་རྒྱས་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཡོད། ༤. མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་སྐབས་རྡོ་རིང་གྲགས་ཆེ་བ་གང་དག་བཙུགས་ཡོད། ༥. བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱིས་རབ་བྱུང་རྣམས་ལ་གཟིགས་སྐྱོང་ཇི་ལྟར་གནང་ཡོད། ༦. བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་དང་བློན་པོའ ི་དབར་འགལ་ཟླ་བྱུང་དགོས་དོན་གང་ཡིན། ༧. སྔ་འགྱུར་རྙིང་མ་དར་ཚུལ་མདོར་ཙམ་བྲིས། བྱེད་སྒོ

༡། བོད་ཡིག་གསར་བཟོ་ཇི་ལྟར་གནང་བའི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། བཙན་པོ་སུའི་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་མངའ་ཐང་རྒྱ་ཆེ་ཤ ོས་དར་ཡོད་པའི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༣། འུ་དུམ་བཙན་པོས་ནང་ཆོས་མེད་པར་བཟོ་དགོས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༤། བཙན་པོའ ི་སྐབས་བོད་ཀྱི་མངའ་ཐང་ཆེ་ཆུང་ཅི་འདྲ་ཡོད་པའི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༥། གཤམ་གྱི་བརྗོད་གཞི་གང་རུང་ནས་གཅིག་གི་སྐོར་འཛིན་གྲྭའི་ནང་ཤ ོད་དགོས།

ཀ) ཁོད་སོ་དྲུག

ཁ) དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་།

ག) བོད་ཡིག་གསར་བཟོ།

ང) རྩལ་པོ་ཆེ་བདུན།

ཅ) མཛངས་མི་བདུན།

ཆ) སྔ་འགྱུར་རྙིང་མ།

85

85

86

ལོ་རྒྱུས།

2

ཁྲིམས་སྲོལ།

བཙན་པོའ་སྐབས་ཀྱི ་སྤྱི་ཚོགས་རྣམ་པ། ི

བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནས་འུ་དུམ་བཙན་པོའ ི་བར་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལམ་སྲོལ་རྣམས་ཕལ་ཆེར་མཐུན་ ཞིང་། ལམ་ལུགས་ཐད་ལའང་ཅུང་ཟད་རེ་མི་འདྲ་བ་ཡོད་སྲིད་མོད། ཕལ་ཆེ་བ་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་། བཙན་པོའ ི་སྐབས་ ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་ནི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའ ི་དུས་ནས་འགོ་བཙུགས་པ་དང་། ཁོང་གིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཁྲིམས་ལའང་ དོན་ཚན་ཆེན་པོ་དྲུག་ཡོད་དེ། བཀའ་ཡི་ཁྲིམས་ཡིག་དྲུག བཀའ་གྲོས་ཆེན་མོ་དྲུག ཡིག་ཚང་དྲུག ཕྱག་རྒྱ་དྲུག རྐྱེན་དྲུག དཔའ་ཚན་དྲུག་བཅས་དོན་ཚན་དྲུག་དང་། དེ་དག་རེ་རེ་ལའང་ལེའུ་འམ་དོན་ཚན་ཆུང་བ་དྲུག་རེ་ལས་གྲུབ་པས་ཁྱོན་ བསྡོམས་དོན་ཚན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་ཡོད། དེ་ལ་ཁོད་སོ་དྲུག་ཅེས་ཀྱང་གྲགས། ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་གྱིས་འདི་དག་གཏན་ ལ་ཕབ་པའི་རྗེས་སུ་སྣོན་ཕྲི་ཕྲན་ཙམ་རེ་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། རྩ་བའི་ཆ་ནས་སྒྲོམ་གཞི་འདིའི་སྟེང་ནས་བཙན་པོའ ི་རབས་ཀྱི་ དབང་ལུང་མ་ཉམས་པའི་བར་དུ་གནས་ཡོད།

བཙན་པོའ་སྐབས་ཀྱི ་གྲལ་རིམ་གྱི་དབྱེ་བ། ི

བཙན་པོའ་ི སྐུ་དུས་སུ་བཙན་པོའ་ི ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ཆབ་འབངས་ཡོངས་ལ་གྲལ་རིམ་དབྱེ་འབྱེད་བྱས་ ཡོད་པ་དང་། རང་རང་གི་གྲལ་རིམ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་ཐོང་ཐང་ངམ་ཡིག་ཚང་ཡོད་དེ། ཡིག་ཚང་དེ་དག་གཡུ་དང་། གསེར། ཕྲ་མེན། དངུལ། མཁར་བ། ཟངས། ལྕགས། ཤིང་སྐྱ་སོགས་ཀྱི་སྟེང་བཀོད་ཡོད། དུས་སྐབས་འདིའི་ནང་དུ་བཙན་པོ་གོང་ ཕུད་ལས། བློན་ཆེན་ནས་མི་སེར་རྣམས་ཀྱི་བར་ལ་གྲལ་རིམ་གྱི་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད། སྐབས་འདིའི་བཙན་པོའ ི་གཞུང་ གི་དཔོན་རིགས་ལ། དགུང་བློན་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ། ནང་བློན་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ། བཀའ་བློན་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་ བཅས་ནི་ལས་སྣེ་མཐོ་ཤོས་ཡིན་ཞིང། དེ་དག་ལ་བློན་ཆེན་དགུ་ཟེར། བློན་པོ་དགུའི་ནང་གི་མཐོ་ཤ ོས་ནི་དགུང་བློན་ཆེན་ པོ་ཡིན་ཞིང་། དེའི་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་ཡི་གེ་ནི་གཡུ་ཡིག་ཆེན་པོ་ཡིན་ཞིང་། དེའི་འོག་ཏུ་དགུང་བློན་འབྲིང་དང་། ནང་བློན་ཆེན་ པོ་གཉིས་ནི་གཡུ་ཡིག་ཆུང་ངུ་དང་། དེའི་འོག་ཏུ་དགུང་བློན་ཆུང་ངུ་དང་། ནང་བློན་འབྲིང་། བཀའ་བློན་ཆེན་པོ་བཅས་ལ་ གསེར་ཡིག་ཆེན་པོ་དང་། ནང་བློན་ཆུང་ངུ་དང་། བཀའ་བློན་འབྲིང་ལ་གསེར་ཡིག་ཆུང་ངུ་། བཀའ་བློན་ཆུང་ངུ་ལ་ཕྲ་མེན་ གྱི་ཡི་གེ་ཡིན།

དེ་དག་གི་འོག་ཏུ་དངུལ་ཡིག་ཆེ་ཆུང་དང་། ཟངས་ཡིག་ཆེ་ཆུང་། ལྕགས་ཡིག་ཆེ་ཆུང་། ཤིང་སྐྱ་ཆེ་ཆུང་གི་ཡི་གེ་ སོགས་གནང་སྟེ། ཁྱོན་རིམ་པ་བཅོ་བརྒྱད་དུ་དབྱེ་ཡོད།

བཙན་པོའ ི་ཆབ་འབངས་ལ་རིགས་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་དམག་སྡེའམ་རྒོད་དང་། གཞན་དེ་ནི་ཁྲལ་སྡེའམ་ གཡུང་གི་སྡེ་ཡིན། དེ་ཡང་བཙན་པོའ ི་སྐབས་རུ་སྡེ་ལྔ་དང་ཞང་ཞུང་ཁྲི་སྡེ་བཅས་དྲུག་ལ་རྒོད་ཀྱི་སྟོང་དཔོན་དྲུག་ཅུ་རྩ་

86

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

87

གཅིག་གམ། སྟོང་སྡེ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གཅིག་ཡོད།

གཡུང་གི་སྡེ་ཞེས་པ་ནི་དམག་མི་བྱེད་མི་དགོས་པར་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་གིས་བཙན་པོའ་ི གཞུང་ལ་ཞབས་ འདེགས་ཞུ་མཁན་གྱི་མི་སེར་རྣམས་ལ་གོ གཡུང་ལ་སྲིད་པ་དགུ། རྫི་བདུན། མཁན་དྲུག ཚོང་ལྔ། རྒྱལ་བཞི། འཛིན་ གསུམ་བཅས་ཀྱི་དབྱེ་བ་མཆིས།

བཙན་པོའ་སྐབས་ཀྱི ་དམག་ཆས་དང་རུ་དར། ི

དབུ་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག་རྟ་ནི། ཟེ་དཀར་རྟ་སྐྱ་དང་མཚལ་བུ་གཟུགས་རིང་། རུ་དར་དམར་པོ་ལྕེ་ཁྲ་དང་ དཔལ་དར་དམར་པོ། དམག་ནི་མཚོ་ལ་གངས་འབབ་པ་དང་འདྲའོ། །

གཡོ་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག་རྟ་ནི། རྟ་མོག་རོ་བུན་བུན་དང་མཚལ་བུ་རྟིང་དཀར། རུ་དར་སེང་གེ་དམར་པོ་ དང་། དཔལ་དར་དར་དཀར་སྙིང་ནག མཚོ་ལ་སྦྲང་མ་འབབ་པ་བཞིན་དུ་འགྲིམས་སོ། །

གཡས་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག་རྟ་ནི། མཚལ་བུ་མེ་སྟག་དང་སྔོན་པོ་གཡུ་རྟ། རུ་དར་དར་ནག་སྙིང་དཀར་དང་ བྱ་ཁྱུང་བྲིས་པ་དང་སྐྱར་ཁ་གོང་ཁྲ། སྤང་ལ་མེ་མཆེད་པ་ལྟར་འགྲིམས་སོ། །

རུ་ལག་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག་རྟ་ནི། ངང་པ་ཕུད་དམར་དང་རག་པ་རྔོག་ནག རུ་དར་སེང་གེ་གནམ་འཕྱོང་ དཔལ་དར་ནག་པོ། གངས་ལ་སེར་བ་འགྲིམ་པ་བཞིན་དུ་འགྲོ། ད་དུང་སུམ་པ་དང་ཞང་ཞུང་སོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ ཀྱི་དམག་གི་ཆས་གོས་དང་དར་ཆ། དམག་རྟ་སོགས་ཇི་བཞིན་བཤད་ཐབས་བྲལ་ཡང་། དམག་སྡེ་མང་དུ་ཡོད། དུས་ ཚོད་འདིའི་ནང་དུ་རྒྱང་རིང་ནས་མཐོང་བ་ཙམ་གྱིས་དམག་སྡེ་གང་ཡིན་ཤ ེས་ཐུབ་ཆེད། དར་དང་རྟ། གོ་ཁྲབ་སོགས་ མི་འདྲ་བར་བྱས་པ་ཡིན་ནོ། །

བཙན་པོའ་སྐབས་ཞང་བློ ན་གྱིས་དབུས་ཀྱི་འདུན་ས་འཛིན་ཚུལ། ི

བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའ ི་སྐུ་དུས་ནས་བཟུང་། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལས་དོན་གལ་ཆེ་བའི་རིགས་ལ་རྒྱལ་བློན་ ལྷན་འཛོམས་བྱས་ཏེ། གྲོས་སྡུར་བྱས་ནས་ཐག་གཅོད་པའི་སྲོལ་ཕྱེ་བ་དང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རིམ་པར་གྲོས་བྱེད་སྟངས་ ཀྱི་ལམ་ལུགས་བཙུགས་ཤིང་། གྲོས་ཀྱི་འགན་འཁུར་མཁན་ཡང་ཟུར་འཛུགས་བྱས། གྲོས་སྡུར་བྱེད་སྐབས་ཞང་བློན་ གསུམ་དང་བློན་པོ་བཞི་བཅས་ཁྱོན་བསྡོམས་བློན་པོ་བདུན་གྱིས་འགན་འཁུར་རྒྱུ་དང་། ལས་དོན་གལ་ཆེན་རིགས་ལ་ རྒྱལ་པོ་དང་བློན་ཆེན་དེ་དག་འཛོམས་ནས་ཐག་གཅོད་བྱེད་པའམ། ལས་དོན་ཆེས་གལ་ཆེ་བའི་རིགས་ལ་བློན་པོ་འདི་ རྣམས་ཀྱིས་བློན་པོ་གཞན་རྣམས་བསྡུ་སྐོང་བྱས་ཏེ་གྲོས་སྡུར་བྱེད་པ་དང་། གྲོས་སྡུར་གྱི་ནང་དོན་བཙན་པོར་སྙན་སྒྲོན་ ཞུ་བ་དང་། གཏན་ཁེལ་བའི་གྲོས་དོན་སྒྲུབ་སྟངས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད། དེ་ནི་དེང་སྐབས་གྲོས་ཚོགས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་ལམ་སྲོལ་དང་འདྲ།

ཞང་གསུམ་ནི། སྣ་ནམ། མཆིམས། འབྲོ་གསུམ་བཅས་དང་། བློན་བཞི་ནི། ཁུ། མགར། སྦས། འགོས་བཅས་ཡིན་ ལ། དེ་དག་ནི་སྐབས་དེའི་བློན་ཆེན་གཙོ་བོའ ི་གྲས་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །

87

88

ལོ་རྒྱུས།

བཙན་པོའ་སྐབས་ཀྱི ་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས། ི

ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་རྒྱལ་ཁམས་དཔེར་བླངས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ ལམ་ལུགས་སྲ་བརྟན་གནང་ཡོད། ཁྲིམས་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་རྒྱལ་ཁྲིམས་བཅོ་ལྔ་དང་། ཁྲིམས་ཆེན་བདུན། མི་ཆོས་གཙང་ མ་བཅུ་དྲུག་བཅས་འཁོད་ཡོད། དེ་དག་ནི་བཙན་པོ་དང་། སྐབས་དེའི་མཁས་པ་དང་མཛངས་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ རྒྱུ་སྤུས་མཐོར་འདེགས་བྱ་ཆེད་གཏན་ལ་ཕབ་པ་དང་། མི་མང་གིས་དེ་ལ་མོས་མཐུན་གྱིས་ཉམས་ལེན་ཞུ་བཞིན་ཡོད།

རྒྱལ་ཁྲིམས་བཅོ་ལྔ་ནི། མཛད་པ་གསུམ། མི་མཛད་པ་གསུམ། བསྟོད་པ་གསུམ། དམད་པ་གསུམ། མི་མནར་བ་ གསུམ་བཅས་ཡིན།

མཛད་པ་གསུམ་ནི། ཕྱིའི་དགྲ་བཏུལ་ནས་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་ཡོང་བར་བྱེད་པ་དང་། ནང་གི་ཆབ་སྲིད་ ལུགས་བཞིན་སྐྱོང་ནས་འབངས་རྣམས་བདེ་བར་བྱེད་པ། ཚེ་ཕྱི་མིའི་དོན་དུ་དམ་པའི་ལྷ་ཆོས་བྱེད་པ་བཅས་གསུམ་མོ།།

མི་མཛད་པ་གསུམ་ནི། དད་པ་མེད་པ་དང་། ང་རྒྱལ་ཅན་ལ་དམ་པའི་ཆོས་མི་བཤད་པ། གསང་སྔགས་ཀྱི་ཆོས་ སངས་རྒྱས་པའི་ཆེད་ཡིན་པ་ལས། ནོར་གྱི་ཆེད་དུ་མི་བཙོང་པ་དང་། མི་གཤིས་ངན་པའི་རིགས་དང་། བྲན་གཡོག ང་ རྒྱལ་ཅན་རྣམས་ནི་དཔོན་དང་ལས་སྣེར་བསྐོ་གཞག་མི་བྱེད་པ་བཅས་གསུམ་ཡིན།

བསྟོད་པ་གསུམ་ནི། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཆེད་དུ་དཔའ་བོའ ི་ལས་བྱེད་མཁན་དང། མཛངས་པའམ་གསར་ གཏོད་བྱེད་མཁན་གྱི་མཁས་པ། དེ་བཞིན་གཟེངས་སུ་མཐོ་བའི་ལས་བྱེད་མཁན་བཅས་ལ་རང་རང་གི་བྱས་རྗེས་དང་ མཐུན་པའི་གོ་གནས་སམ། ཐོབ་ཐང་ཕུལ་ནས་བསྟོད་དགོས་པ་དང་། གལ་ཏེ་དེ་ལྟར་མ་བསྟོད་ན། རྗེས་ནས་ལེགས་པའི་ ལས་བྱེད་མཁན་མི་ཡོང་བར་བཤད།

དམད་པ་གསུམ། དམག་ས་ནས་དགྲ་ལ་མགོ་སྒུར་མཁན་དང་། བྲོས་བྱོལ་བྱེད་མཁན་རྣམས་ཀྱི་མགོར་ཝ་མོའ ི་ རྔ་མ་གཡོགས་ནས་དམའ་འབེབས་བྱེད་དགོས་པ་དང་། དེ་ལྟར་མ་བྱས་ན་དཔའ་བོ་དང་སྡར་མ་དབྱེ་འབྱེད་མི་ནུས། དེ་ བཞིན་ངན་པ་རྣམས་ལ་ནན་པོ་བྱེད་པ་དང་། ཁྲིམས་འགལ་བྱེད་མཁན་རྣམས་ནི་ཁྲིམས་ཀྱིས་གཅུན་དགོས། དེ་ལྟར་མ་ བྱས་ན་ལང་ཤ ོར་དུ་སོང་ནས་དྲན་ཤེས་མི་བསྟེན་པ་དང་། ལས་ཀ་ངན་པ་བྱེད་རྒྱུར་མཚམས་མི་འཇོག་པ་ཡིན།

མི་མནར་པ་གསུམ་ནི། བུ་ཕྲུག་རྣམས་ཀྱིས་ཕ་མ་རྣམས་ལ་མནར་གཅོད་མི་གཏོང་ཞིང་། གལ་ཏེ་མནར་ན་འཕྲལ་ ཕུགས་གཉིས་ཀར་གནོད་པ་དང་། ཕ་མ་རྣམས་ཀྱིས་རང་རང་གི་བུ་ཕྲུག་རྣམས་ལ་མི་མནར་བར་བྱམས་སྐྱོང་བྱ་དགོས། ཕ་མས་ཕྲུ་གུ་མནར་གཅོད་བཏང་ན་ཕྲུ་གུ་རྣམས་ཕ་མར་མི་མོས་པར་འགྱུར་བ་མ་ཟད། དགྲ་བོས་ཀྱང་འཕྱ་དམོད་བྱེད་པ་ དང་། དེ་བཞིན་བཟའ་གྲོགས་མི་མནར་བ་ཡིན་ཞིང་། གལ་ཏེ་བཟའ་གྲོགས་མནར་ན་ཞིང་ཕྱུགས་ཀྱི་ལས་ཀ་དང་། ཕྱི་ནང་ གི་ལས་དོན་ཡོངས་རྫོགས་འཐུས་ཤོར་དུ་འགྲོ་བ་ཡིན་པས་དེ་རིགས་སྤང་དགོས་པའི་ཁྲིམས་བཟོས།

དེ་བཞིན་ཁྲིམས་ཆེན་བདུན་དང་མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་སོགས་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ སྲ་བརྟན་བཟོས།

དེས་ན་ཁྲིམས་ཕྲན་སོ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་ནི་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བསམ་བློ་འཁྱེར་སྟངས་དང་། མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ ལམ་ལུགས་སྐོར་ཡིན་ཞིང་། དེ་ཉིད་དགུང་བློན་ནས་ཡང་ཁེང་བར་ཁྱད་པར་མེད་པར་བརྩི་སྲུང་དགོས་པར་མ་ཟད། དེ་ དག་དང་འགལ་ན་བཙན་པོའ ི་གཞུང་གིས་ཁྲིམས་གཅོད་བྱེད།

88

སྦྱོང་ཚན།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. ཁོད་སོ་དྲུག་རྒྱལ་པོ་སུས་གཏན་འབེབས་མཛད་དམ། ༢. ཁོད་སོ་དྲུག་ལ་དོན་ཚན་ཆེ་བ་ག་ཚོད་ཡོད། ༣. བློན་པོ་དགུའི་ནང་ནས་རིམ་པ་མཐོ་ཤོས་དེ་སུ་ཡིན། ༤. བཙན་པོའ ི་ཆབ་འབངས་ལ་རིགས་ག་ཚོད་ཡོད་དམ། ༥. དམག་རྟ་དང་དམག་དར་མི་འདྲ་བ་ཡོད་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ནམ། ༦. རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གལ་ཆེའི་ལས་དོན་རིགས་སུས་ཐག་གཅོད་ཀྱི་ཡོད། ༧. ཞང་བློན་ག་ཚོད་ཡོད། ༨. ཞང་གསུམ་སུ་སུ་ཡི​ིན །

གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡

དགུང་བློན་ཆེན་པོ།

སྤང་ལ་མེ་མཆེད་པ་ལྟ་བུ།

༣

གཡོ་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག

གངས་ལ་སེར་བ་འགྲིམས་པ་ལྟ་བུ།

༢ ༤

༥ ༦

༧ ༨

རྒོད།

བཀའ་བློན་ཆེན་པོ་

གསེར་ཡིག་ཆེན་པོ

གཡས་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག

གཡུང་།

རུ་ལག་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག

མཚོ་ལ་གངས་བབས་པ་ལྟ་བུ།

དབུ་རུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དམག

གཡུ་ཡིག་ཆེན་པོ།

དམག་སྡེ།

མཚོ་ལ་སྦྲང་མ་བབས་པ་ལྟ་བུ།

ཁྲལ་སྡེ།

89

89

90

ལོ་རྒྱུས།

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. ཁོད་སོ་དྲུག་ལས་དོན་ཚན་ཆེ་བ་དྲུག་རེ་རེ་བཞིན་བྲིས། ༢. གྲལ་རིམ་མཚོན་བྱེད་ཡིག་ཚང་གང་འདྲ་གནང་ཡོད། ༣. བསྟོད་པ་གསུམ་གང་དང་གང་ཡིན། ༤. མཛད་པ་གསུམ་གང་དང་གང་ཡིན། ༥. རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གལ་ཆེའི་ལས་དོན་རིགས་ཐག་གཅོད་ཇི་ལྟར་གནང་གི་ཡོད། བྱེད་སྒོ

༡། བཙན་པོའ ི་སྐབས་གྲལ་རིམ་ཇི་ལྟར་དབྱེ་བའི་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། བཙན་པོའ ི་སྐབས་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་དང་ད་ལྟའི་ཁྲིམས་སྲོལ་དབར་འདྲ་བའི་ཆ་དང་། མི་འདྲ་བའི་ཆ་གང་ཡོད་ སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༣། ཞང་བློན་གྱིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལས་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་སྟངས་དེ་དེང་གི་གྲོས་ཚོགས་ལམ་ལུགས་དང་འདྲ་བའི་ ཆ་གང་ཡོད་སྐོར་བགྲོ་གླེང་བྱོས། ༤། གཤམ་གྱི་བརྗོད་གཞི་གང་རུང་ནས་གཅིག་གི་སྐོར་འཛིན་གྲྭའི་ནང་ཤ ོད་དགོས།

ཀ) དམག་གི་རུ་དར།

ཁ) རྒྱལ་ཁྲིམས་བཅོ་ལྔ།

ག) གྲལ་རིམ་དང་ཡིག་ཚང་།

90

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས།

91

3

ཕྱི་ལོ་༨༤༢ ལོར་རྒྱལ་པོ་འུ་དུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་རྗེས། བོད་བཙན་པོའ ི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱིས་གངས་ལྗོངས་ ཡོངས་ལ་སྲིད་ཀྱི་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་བའི་མཇུག་རྫོགས། དེ་ནས་བཟུང་ཕྱི་ལོ་༡༢༥༣ ལོར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་ པས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ལ་དབང་མ་བསྒྱུར་བར། ལོ་༤༡༡ རིང་བོད་ཁམས་ཁ་འཐོར་དུ་གནས་པས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ རྣམས་སུ་སྐབས་དེ་ལ་བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས་ཞེས་བརྗོད།

འུ་དུམ་བཙན་པོའ ི་བཙུན་མོ་ཆུང་བར་སྲས་ཤ ིག་འཁྲུངས་ཤ ིང་། མཚན་ལ་གནམ་སྡེ་འོད་སྲུངས་ཞེས་གསོལ། དེའི་ཚེ་བཙུན་མོ་ཆེན་མས་ཀྱང་བྱིས་པ་མལ་འབྱར་ཞིག་བཙལ་ཏེ། རང་ལ་སྐྱེས་ཁུལ་བྱས། བློན་འབངས་རྣམས་ལ་བསྟན་ པས་མདང་སྐྱེས་ཀྱི་བྱིས་པར་སོ་སྐྱེས་འདུག་ཅེས་ཡིད་མ་ཆེས་ཀྱང་། བཙུན་མོ་ཆེན་མའི་གཙོ་འཁོར་དབང་ཤུགས་ཆེ་ བས། ཡུམ་ཆེན་མོའ ི་བཀའ་བརྟན་དུ་ཆུགས་ཟེར་ནས། མཚན་ལའང་མངའ་བདག་ཡུམ་བརྟན་དུ་བཏགས།

སྲས་དེ་གཉིས་སྐུ་ན་ཆུང་དུས་ནས་ཡབ་བཀྲོངས་པས་རྒྱལ་སྲིད་སུས་སྐྱོང་གཏན་ཁེལ་མེད་པར་བརྟེན། བཙུན་ མོ་གཉིས་དང་སོ་སོའ ི་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་འབངས་དབར་མ་འཆམ་པར་འགལ་བ་བྱུང་། འོད་སྲུངས་ཀྱི་ཕྱོགས་རྣམས་ཡུལ་ གྱར་ཏེ་གཡུ་རུའི་ཡུལ་གྲུ་རྣམས་བཟུང་སྟེ་གནས་པ་དང་། ཡུམ་བརྟན་ཕྱོགས་ཀྱིས་དབུ་རུའི་ཡུལ་ཕལ་ཆེར་བཟུང་སྟེ་ གནས། ཕན་ཚུན་དབར་ལོ་ངོ་བཅུ་གཉིས་ལ་འཐབ་པས། མཐར་ཡུལ་སྡེ་ཆེ་ཆུང་མང་པོར་གྱེས་ཏེ་བོད་ཁམས་སིལ་བུར་ འཐོར། བོད་བཙན་པོའ ི་གདུང་རྒྱུད་ནང་ཁུལ་དུ་འགལ་ཟླ་བྱུང་རྗེས། འབངས་ཀྱིས་གྱེན་ལོག་བྱས་པ་དང་། མཐའི་ས་མཚམས་ རྣམས་བལྟ་སྲུང་བྱེད་མ་ཐུབ་པར་མངའ་ཁོངས་རིམ་བཞིན་ཉམས་པ། ཡུལ་ཆུང་རེར་འགོ་པ་ཆུང་ཆུང་རེ་ཐོན་ནས་མངའ་ རིས་བཅད་བཟུང་བྱས་ཏེ། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའ ི་རྒྱལ་ཁམས་དེ་ཁ་ཐོར་དུ་གྱུར།

རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ།

བོད་ཁམས་དུམ་བུར་བཅད་དེ་གདུང་རྒྱུད་སོ་སོས་ཡུལ་གྲུ་འཇུ་བཟུང་བྱས་པས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་མང་དུ་བྱུང། དེ་དག་ལས་གཙོ་ཆེ་བ་ནི། ཡུམ་བརྟན་དང་ཁྲི་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན་སོགས་ཀྱིས་ལྷ་སའི་རྒྱལ་རྒྱུད་བཙུགས། མངའ་བདག་འོད་ སྲུངས་སོགས་ཀྱིས་ཡར་ལུང་རྒྱལ་རྒྱུད་བསྐྱངས། འོད་སྲུངས་ཀྱི་ཚ་བོ་སྐྱིད་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན་སོགས་ཀྱིས་མངའ་རིས་རྒྱལ་ རྒྱུད་བསྐྱངས། སྐྱིད་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན་གྱི་བཙུན་མོ་ཅོག་རོ་བཟའ་ལ་སྲས་གསུམ་འཁྲུངས་པ་ལས། ཆེ་བ་དཔལ་ལྡེ་རིག་པ་ མགོན་གྱིས་མང་ཡུལ་བཟུང་ཞིང་། དེའི་རྒྱུད་པས་ལ་དྭགས་རྒྱལ་རབས་བཙུགས། བར་བ་བཀྲ་ཤ ིས་ལྡེ་མགོན་གྱིས་སྤུ་ རངས་བཟུང་བ་དང་། ཆུང་བ་ལྡེ་གཙུག་མགོན་གྱིས་ཞང་ཞུང་བཟུང་སྟེ། ཕྱིས་སུ་གུ་གེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་བྱོན། མདོ་སྨད་ཙོང་ ཁའི་ཡུལ་དུ་བཙན་པོའ ི་གདུང་རྒྱུད་ལས་མཆེད་པའི་ལྷ་སྲས་ཁྲི་ལྡེ་བྱ་བས་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རྒྱུད་བཙུགས་ཏེ། ཙོང་ཁ་སྡེ་ ཁམས་བཅོ་བརྒྱད་གཙོས། མདོ་སྨད་ཕལ་ཆེར་ལ་དབང་བྱས། གཞན་ཡང་མི་ཉག་གི་ཡུལ་དུ་ལིས་ཡོན་ཧོ་སོགས་ཀྱིས་ མི་ཉག་རྒྱལ་རྒྱུད་བཙུགས་པ་སོགས། བོད་ཁམས་ཀུན་ལ་རྒྱལ་རྒྱུད་དང་དཔོན་རིགས་སྣ་ཚོགས་བྱུང་།

91

བསྟན་པ་ཕྱི་དར།

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་བསྟན་པ་སྔ་དར་དང་ཕྱི་དར་ཞེས་གྲགས་པ་ནི་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་བོད་དུ་དར་བའི་དུས་སྔ་ ཕྱི་གཉིས་ལ་ཟེར་ཞིང་། བསྟན་པ་སྔ་དར་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་དུས་རབ་བདུན་པར་ནང་ཆོས་ཀྱི་དབུ་བརྙེས་པ་ནས། འུ་ དུམ་བཙན་པོས་བསྣུབས་པའི་བར་ལ་ངོས་འཛིན།

བསྟན་པ་ཕྱི་དར་ནི། འུ་དུམ་བཙན་པོས་ཆོས་བསྣུབས་རྗེས་དབུས་ནས་གཡོ་དགེ་བའི་འབྱུང་གནས་དང། གཙང་རབ་གསལ། དམར་ཤཱཀྱ་མུ་ནེ་སྟེ། ཡོངས་གྲགས་སུ་དམར་གཡོ་གཙང་གསུམ་མམ་མཁས་པ་མི་གསུམ་དུ་ གྲགས་པ་འདི ་ དག་གི ས ་ འདུལ་བའི་གླེགས་བམ་ བསྣམས་ནས་སྨད་དུ་བྱོན། དེ་རྣམས་ཀྱི་དྲུང་ནས་མུ་ གཟུ་གསལ་འབར་བྱ་བ་ རབ་ཏུ་བྱུང་བས། མཚན་ ལ་དགེ ་ བ་རབ་གསལ་དུ་ གསོལ། ཐུགས་རིག་ བཀྲ་བས་ཕྱིས་སུ་དགོངས་ པ ་ ར བ ་ ག ས ལ ་ ཞེ ས ་ གྲགས། ཁོང་གིས་འདུལ་ བའི ་ སྡོ མ ་རྒྱུན་ཟམ་མི ་ ཆད་པར་སྤེལ། དེ་ལྟར་ ཐུབ་པའི ་ བསྟན་པ་ཉག་ ཕྲ་བའི ་ མེ ་ རོ ་ མདོ ་ ཁམས་ སྨད་ནས་སླར་གསོ ས ་ པས། དབུས་གཙང་གི་མི་ བཅུས་སྨད་ནས་སྡོམ་ རྒྱུན་བླངས་རྗེས། ཕྱིས་ དབུས་སུ་སླེ བ ས་ནས་ ད གེ ་ འ དུ ན ་ གྱི ་ སྡེ ་ སླ ར ་ ཚུགས་པ་དང། ནང་པའི་ བསྟན་པ་སླར་ཡང་བོད་དུ་ དར་འགོ་བརྩམས་སོ།།

གཞན་ཡང་སྟོ ད་ མངའ་རི ས ་དང་དབུས་ གཙང་ཕྱོགས་ནས་བསྟན་ པ་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་ཡིན་ ཏེ། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤ ེས་ཀྱི་སྐུ་ དུས་སུ། ལ་ོཙཱ་བ་རིན་ ཆེ ན ་བཟང་པོ ས ་འཕགས་ ཡུལ་ནས་པཎྜི ཏ ་དུ་མ་ སྤྱན་དྲངས་ཏེ། མཚན་ཉིད་ ཀྱི ་ ཐེ ག ་པ་དང་རྒྱུད་སྡེ ་ བཞིའམ་ཁྱད་པར་དུ་ཡོ་ག་དང་གསང་འདུས་སྐོར་གྱི་ཆོས་མང་པོ་བསྒྱུར་ཅིང་གཏན་ལ་ཕབ། ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤ ེས་འོད་ཀྱིས་ རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་ཇོ་བོ་རྗེ་ཨ་ཏི་ཤ་གདན་འདྲེན་རྒྱུའི་འབད་པ་དུ་མ་གནང་། ཁོང་གི་དབོན་པོ་བྱང་ཆུབ་འོད་ཀྱིས་ཁུ་ བོའ ི་ཞལ་ཆེམས་བཞིན་རྒྱ་བརྩོན་འགྲུས་སེང་གེ་དང་ནག་ཚོ་ལོ་ཙཱ་བ་གཉིས་ལ་གསེར་བསྐུར་ཏེ་རྒྱ་གར་དུ་ཇོ་བོ་རྗེ་གདན་ འདྲེན་དུ་བརྫངས། ཇོ་བོ་རྗེ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་《བྱང་ཆུབ་ལམ་སྒྲོན།》སོགས། གཞུང་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཙམ་མཛད་པའི་སྒོ་ནས་ བསྟན་པ་དར་སྤེལ་གནང་སྟེ། བཀའ་གདམས་པའི་གྲུབ་མཐའི་གཞི་བཏིངས། ཁོང་གི་ཐུགས་སྲས་གཙོ་བོ་འབྲོམ་སྟོན་རྒྱལ་ བའི་འབྱུང་གནས་དང། རྔོག་ལེགས་པའི་ཤེས་རབ། ཁུ་སྟོན་བརྩོན་འགྲུས་གཡུང་དྲུང་བཅས་ཀྱིས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ ནང་པའི་བསྟན་པ་དང། སྒྲ་དང། ཚད་མ། གསོ་རིག་སོགས་ཐུན་མོང་རིག་གནས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་ལ་བྱས་རྗེས་ ཆེན་པོ་འཇོག་གནང་མཛད།

92

སྦྱོང་ཚན།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. ལོ་ངོ་ཅི་ཙམ་རིང་བོད་ཁམས་ཁ་འཐོར་དུ་གནས་སམ། ༢. མངའ་བདག་ཡུམ་བརྟན་ཞེས་མཚན་ཇི་ལྟར་བཏགས་སམ། ༣. འོད་སྲུངས་ཕྱོགས་ཀྱིས་ཡུལ་གང་ཞིག་བཟུང་ངམ། ༤. བསྟན་པ་སྔ་དར་གྱི་དུས་ཡུན་ཇི་ལྟར་བརྩི། ༥. དམར་གཡོ་གཙང་གསུམ་སུ་སུ་ཡིན། ༦. མུ་གཟུ་གསལ་འབར་གྱི་རབ་བྱུང་གི་མཚན་ལ་གང་ཞུ། ༧. བཀའ་གདམས་པའི་གྲུབ་མཐའི་སྲོལ་གཏོད་མཁན་སུ་ཡིན།

གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡

ཡུམ་བརྟན་དང་ཁྲི་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན།

ལ་དྭགས་རྒྱལ་རྒྱུད།

༣

སྐྱིད་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན།

ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རྒྱུད།

༢ ༤

༥ ༦

༧ ༨

གུ་གེའི་རྒྱལ་རྒྱུད།

མངའ་བདག་འོད་སྲུངས།

ཡར་ལུང་རྒྱལ་རྒྱུད།

དཔལ་ལྡེ་ཉི་མ་མགོན་གྱི་རྒྱུད་པ།

སྤུ་རངས།

ལྡེ་གཙུག་མགོན།

མང་ཡུལ།

ལྷ་སྲས་ཁྲི་ལྡེ།

ལྷ་སའི་རྒྱལ་རྒྱུད།

དཔལ་ལྡེ་རིག་པ་མགོན།

མངའ་རིས་རྒྱལ་རྒྱུད།

བཀྲ་ཤ ིས་ལྡེ་མགོན།

93

93

94

ལོ་རྒྱུས།

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན། ༢. བོད་སིལ་བུའི་དུས་རབས་ནང་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་ཅི་ཙམ་བྱུང་། ༣. ནང་པའི་བསྟན་པ་བོད་དུ་བསྐྱར་དར་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཡོད། ༤. སྟོད་མངའ་རིས་དང་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ནས་བསྟན་པ་རྒྱས་ཚུལ་ཇི་ལྟར་ཡིན། ༥. ཇོ་བོ་རྗེ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་ནང་བསྟན་ལ་མཛད་རྗེས་ཇི་ལྟར་འཇོག་གནང་མཛད་ཡོད། བྱེད་སྒོ

༡། བོད་ཁམས་ཁ་འཐོར་དུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་འུ་དུམ་བཙན་པོ་བཀྲོངས་མེད་ན། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་འགྱུར་བ་ཅི་འདྲ་ ཞིག་ཐེབས་སྲིད་མིན་སྐོར་བགྲོ་གླེང་བྱོས། ༣། ཇོ་བོ་རྗེ་བོད་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུ་ཚུལ་སྐོར་གར་ཆུང་ཞིག་གོ་སྒྲིག་བྱོས། ༤། གཤམ་གྱི་བརྗོད་གཞི་གང་རུང་ནས་གཅིག་གི་སྐོར་འཛིན་གྲྭའི་ནང་ཤ ོད་དགོས།

ཀ) ལྷ་བླ་མ་ཡེ་ཤེས་འོད།

ཁ) ལོ་ཙཱ་བ་རིན་ཆེན་བཟང་པོ།

ག) བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས།

94

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

95

དིལླི་ཁ་ཆ ཨཀབ

ེའི་རྒྱལ་པ

ར།

ོ།

ཀུན་

ཁྱབ

མུགལ

་ཞི་བ

དེ།

་གོང་མ

འི་རྒྱལ

་ཁམས

།

རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས།

དུས་རབས་བར་མའི་སྐབས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། 95

96

ལོ་རྒྱུས།

དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་པོ།

1

དུས་རབས་བདུན་པའི་རྗེས་སུ་རྒྱ་གར་ནང་རྒྱལ་རྒྱུད་གསར་པ་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་བྱུང་། དེ་ཡང་ གྲགས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ནི་ཅཱལུཀྱ་དང་། རཱཥྚྲཀཱུཊ། ཅེརཱའི་རྒྱལ་རྒྱུད། པལླཝའི་རྒྱལ་རྒྱུད། ཅོལཱ་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་སོགས་ ཡིན།

རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་རྒྱལ་པོ་ཧར་ཤ ་ཝར་དྷན་གྲོངས་རྗེས་ཡུལ་ཁམས་སྤྱི་ལ་རྒྱལ་པོ་མ་བྱུང་བར་རྒྱལ་ ཕྲན་ཆུང་ཆུང་མང་པོ་ཆགས། དེ་རྗེས་རཱཇ་པཱུཏའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཇེ་ཆེར་སོང་ནས་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་དབང་ སྒྱུར་བྱས། ཏོམཱ་རཱ་རཱཇ་པཱུཏའི་དུས་སྐབས་སུ་དིལླིར་རྒྱལ་སར་བཙུགས། ཏོམཱ་རཱ་དང་ཅོཧན་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་གལ་ ཆེའི་ཚོང་ལས་ལྟེ་གནས་སུ་གྱུར། གྲོང་ཁྱེར་དེར་ཇཡེ་ནཱ་ཚོང་པ་ཕོན་ཆེ་འདུས་སྡོད་བྱས་ཏེ། མཆོད་རྟེན་དང་གཙུག་ལག་ ཁང་སྣ་ཚོགས་བཞེངས། གྲོང་ཁྱེར་དེ་རྒྱལ་ས་སུ་གྱུར་པ་ནས་ས་ཁུལ་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱིས་དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་གསར་ འཛུགས་བྱེད་པའི་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་ཆགས། དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་ནི་རྒྱལ་རྒྱུད་མི་འདྲ་བ་དྲུག་ལས་གྲུབ་ཅིང་། རྒྱལ་ པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་གྲོང་དང་གྲོང་ཁྱེར་སྣ་ཚོགས་བསྐྲུན་ཏེ། རིམ་བཞིན་དེང་གི་དིལླི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རྣམ་པ་འདི་ཆགས།

༡) དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་བཅུ་གཉིས་བར་བྱུང་བའི་གྲགས་ཆེའི་རྒྱལ་རྒྱུད།

༢) དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་རྗེས་ཀྱི་དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཁག

96

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

97

དིལླིའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱོན།

རཱཇ་པཱུཏའི་རྒྱལ་རྒྱུད། (Rajput Dynasties)

དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་དུས་འགོ-༡༡༦༥

ཏོམཱ་རཱས། (Tomaras)

༡༡༣༠-༡༡༤༥

ཨནཾག་ཕ་ལ། (Ananga Pala)

༡༡༦༥-༡༡༩༢

ཅོཧན། (Chauhans)

པྲིཏབི་རཱཇ་ཅོཧན། (Prithviraj Chauhan) ༡༡༧༥-༡༡༩༢

ཊར་ཀིའི་དབང་སྒྱུར་བ། (Turkish Rulers) ༡༢༠༦-༡༢༩༠ ཀུཏ་བུདྡཱིན་ཨེབཀ (Qutbuddin Aybak)

༡༢༠༦-༡༢༡༠

ཤཱམ་སུདྡཱིན་ཨིལྟུཏ་མིཤ། (Shamsuddin Iltumish) ༡༢༡༠-༡༢༣༦ རཛིཡཱ། (Raziya)

༡༢༣༦-༡༢༤༠

གཡཱ་སུདྡཱིན་བལ་བན། (Ghiyasuddin Balban) ༡༢༦༦-༡༢༨༧

ཨིལྟུད་མིཤ་ཡི་བང་སོ།

ཁིལཇཱི་རྒྱལ་རྒྱུད། (Khalji Dynasty)

ཇལཱལ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇཱི། (Jalaluddin Khalji) ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇཱི། (Alauddin Khalji)

ཨལཡེ་དར་ཝ་ཇཱ།

༡༢༩༠-༡༣༩༠ ༡༢༩༠-༡༢༩༦ ༡༢༩༦-༡༣༡༦

ཏུགལཀ་རྒྱལ་རྒྱུད། (Tughluq Dynasty)

༡༣༢༠-༡༤༡༤

ཧྥིརོཛ་ཤ་ཏུགལཀ (Firuz Shah Tughluq)

༡༣༥༡-༡༣༨༨

གཡཱ་སུདྡིན་ཏུགལཀ (Ghiyasuddin Tughluq) མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ (Muhammad Tughluq)

༡༣༢༠-༡༣༢༤

སཻཡད་རྒྱལ་རྒྱུད།(Sayyyid Dynasty) ༡༤༤༡-༡༤༥༡ ཁིཇར་ཁཱན། (Khizr Khan)

ལོ་དཱི་རྒྱལ་རྒྱུད། (Lodi Dynasty) བཧོལ་ལོ་དཱི། (Bahlul Lodi)

༡༤༡༤-༡༤༢༡

༡༤༥༡-༡༥༢༦ ༡༤༥༡-༡༤༨༩

97

ཧྥིརོཛ་ཏུགལཀ་གི་བང་སོ།

༡༣༢༤-༡༣༥༡

98

ལོ་རྒྱུས།

༢. ལོ་རྒྱུས་འབྲི་བ།

༡. ཤོག་བུ་བཟོ་བ།

༣. གསེར་དངུལ་བཞུས་ནས་མཆན་ཐོ་འགོད་པ།

༤. དེབ་བཟོ།

ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཞིབ།

དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་སྐོར་ནི་བརྐོས་རིས་དང་། དངུལ་ཊཾ། ཁང་བཟོའ ི་ལག་རྩལ་སོགས་ནས་གང་འཚམ་ཞིག་ ཤེས་ཐུབ་མོད། རྒྱ་ཆེ་བ་ནི་སྔོན་རབས་ཀྱི་དཔེ་ཆ་ཁག་ལས་ཤ ེས་ཐུབ། དཔེ་ཆ་དེ་དག་ནི་རྒྱལ་བློན་དང་། འཛིན་སྐྱོང་ མི་སྣ། སྙན་ངག་པ། རྩོམ་པ་པོ་སོགས་ཀྱིས་བརྩམས་ཤ ིང་། ཁོང་ཚོ་ནི་གཅིག་ནས་རྒྱལ་སྲིད་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཆེ་བ་དང། གཉིས་ནས་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་བྱ་བ་དངོས་ཀྱི་ནང་ཞུགས་མྱོང་མཁན་ཡིན་པས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཟིན་ཐོ་ཧ་ཅང་གསལ་པོ་བཀོད་ ཡོད།

རཱཇ་པཱུཏའི་དུས་སྐབས་སོགས་སུ་རྒྱལ་པོ་ཚང་མར་སྙན་ངག་པ་རེ་ཡོད་ཅིང་། ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་པོ་ཚོའི་དཔའ་ མཛངས་ཅན་གྱི་མཛད་རྗེས་རྣམས་ངག་རྒྱུན་དུ་བཤད་པས། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་མ་འཁོད་པ་རྣམས་ཇི་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་ བྱེད་པར་དགེ་མཚན་ཆེན་པོ་ལྡན། འོན་ཀྱང་ང་ཚོས་ངེས་པར་དུ་ཡིད་ལ་བཅང་དགོས་པ་ནི། ༡) ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་མཁན་དེ་དག་མང་ཆེ་བ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་དུ་སྡོད་པ་ལས་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་འཚོ་བར་ཆ་རྒྱུས་ཞན། ༢) ཁོང་ཚོས་རྒྱལ་པོའ ི་མཛད་རྗེས་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་ལོ་རྒྱུས་བྲིས། ༣) ཁོང་ཚོ་ནི་རྒྱལ་པོར་ཇུས་འདོན་མཁན་གཙོ་བོའ ི་གྲས་ཡིན།

98

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

99

སུལ་ཏཱན་རཛིཡཱ།

སུལ་ὤན་ཨིལྟུཏ་མིཤའི་སྲས་མོ་རཛིཡཱ་ཕྱི་ལོ་༡༢༣༦ ལོར་ཁྲིར་བཀོད་དེ། མཚན་ལ་སུལ་ὤན་རཛིཡཱ་ཞེས་གསོལ། ཁོ་མོས་

སུལ་ὤན་གྱི་མཚན་གནས་བཞེས་རྗེས། བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབ་དང་གདོང་གཡོག་སོགས་དོར་ཏེ་སྐྱེས་པའི་ཆས་སྤྲས་ནས། ཞི་དྲག་གི་ དབུ་ཁྲིད་གནང་།

ཁོ་མོའ ི་དུས་སྐབས་ཀྱི་བྱུང་རབས་སྨྲ་བ་མིནཧཱཇ་ཨུས་སིརཇ་ (Minhaj-I Siraj) ཞེས་པས། སུལ་ὤན་རཛིཡཱ་ནི་ཁོང་གི་སྤུན་

མཆེད་སྐྱེས་པ་རྣམས་ལས་འཇོན་ཐང་ཧ་ཅང་ཆེ་བའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་བུད་མེད་ལ་སྐྱེས་པ་ལྟར་ཐོབ་ ཐང་དང་ནུས་པ་གཅིག་མཚུངས་སུ་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་བྱེད་མཁན་དཀོན་པས། ཏུརྐའི་མི་དྲག་ཚོས་ཁོང་ཚོའི་ཐོག་བུད་མེད་ཅིག་གིས་ དབང་སྒྱུར་བྱེད་པར་འདོད་བློ་མ་ཁེངས་པར། ཕྱི་ལོ་༡༢༤༠ ལོར་ཁོ་མོར་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཏེ་ཁྲི་ལས་ཕབ།

ཨིལྟུཏ་མིཤ་ཡིས་གསར་བཟོ་གནང་བའི་ཊཾ་ཀའི་ཐོག་ཁོ་མོ་ནི་སུལ་ὤན་ཨིལྟུཏ་མིཤའི་སྲས་མོ་ཡིན་སྐོར་བཀོད་ཡོད། འོན་

ཀྱང་ཏུརྐའི་མི་དྲག་སོགས་ཀྱིས་ངོ་རྒོལ་བྱས་ནས་ཁྲི་ལ་ཕབ་པའི་གནས་ཚུལ་ཐོན་རྗེས། རྒྱལ་མོ་གཞན་གྱི་གནས་བབ་ལའང་ཤུགས་རྐྱེན་

ཐེབས། དཔེར་ན་ཝ་རང་གྷལ་(དེང་སྐབས་ཨནདརཱ་པྲདེཤ་ཁོངས་)ཀཱ་ཀཱ་ཏྱི་རྒྱད་རྒྱུད་ (Kakatiya Dynasty) ཀྱི་རྒྱལ་མོ་རུདརཱམཱ་དིབི་ (Rudrama Divi) ཞེས་པས་རང་གི་ཊཾ་ཀའི་ཐོག་མིང་རྫུན་མ་བྲིས་ནས།

རང་ཉིད་སྐྱེས་པ་ཞིག་ཡིན་ཁུལ་བྱས་ཡོད།

སློབ་ཕྲུག་ཚོས་གྲོས་སྡུར་ཞིག་གྱིས་དང་། སྔ་མོའ ི་དུས་སུ་བུད་མེད་ཚོས་འགོ་ཁྲིད་བྱེད་ཁག་པོ་ཡོད་དགོས་དོན་གང་ཡིན་ནམ།

དིལླིའི་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད།

དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་འགོ་སྟོད་དུ་སིནྡ་དང་བངྒལ་ཁུལ་དུ་མཁར་རྫོང་ཅི་རིགས་བསྐྲུན་ཏེ། གྲོང་སྲུང་ དམག་སྡེའི་རྣམ་པ་ཤུགས་ཆེར་བསྐྲུན་པས། དིལླིའི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་སྐྱེད་གཏོང་རྒྱུ་དང་། ཚོང་འབྲེལ། འགྲིམ་འགྲུལ་རྒྱ་

སྐྱེད་སོགས་བྱེད་ཁག་པོར་གྱུར། དེ་ལྟར་ནའང་། གཡཱ་སུདྡཱིན་བལ་བན་དང་།(Ghiyasuddin Balban) ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི། (Alauddin Khalji)

བརྩམས།

མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་(Muhammad Tughluq) སོགས་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱེད་འགོ་

གྲོང་སྲུང་དམག་སྡེའི་(Garrison) རྣམ་པ་ཅན་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་དང་གྲོང་རྡལ་དེ་དག་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱ་ཆེད། ཐོག་མར་

ཤིང་ནགས་གཅོད་འབྲེག་གིས། ནགས་ཚལ་གཙང་བཟོ་བྱས་ནས། ནགས་ཁྲོད་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་རྔོན་པ་དང་འཐུ་ མཁན་དག་རྒྱང་ཕུད་བཏང་།

ནགས་ཚལ་གཙང་བཟོ་བྱས་པའི་ས་ཆ་དག་ཞིང་པར་བགོ་འགྲེམས་ཀྱིས་ཞིང་ལས་བྱེད་

བཅུག་པ་དང་། ཚོང་ལམ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་རྨང་གཞི་བཏིང།

དེ་རྗེས་ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇཱི་དང་མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་སོགས་ཀྱི་སྐབས་དམག་ཤུགས་རྒྱ་སྐྱེད་ཀྱིས་ལྷོ་ཕྱོགས་ ཁུལ་དུ་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་སྐྱེད་བྱེད་འགོ་བརྩམས།

99

100

ལོ་རྒྱུས།

དཔེ་མཚོན་ས་ཁྲ། ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་ཡིས་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱས་པ།

ཁིལཇི་དང་ཏུགལཀ་སྐབས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་སྲོལ།

དིལླིའི་རྒྱལ་པོ་གཞན་དང་འདྲ་བར་ཁལཇི་དང་ཏུགལཀ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་ཀྱང་མངའ་ཐང་རྒྱ་བསྐྱེད་ཆེད་དམག་ དཔོན་སྲིད་སྐྱོང་དུ་བསྐོ་བའི་ལམ་སྲོལ་རྒྱུན་འཛིན་བྱས།

ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་དང་མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་དུས་སྐབས་སུ་ཞིང་པའི་ས་ཞིང་གི་ཐོན་འབབ་ཕྱེད་ཀ་ཁྲལ་ལ་བསྡུ་ བ་དང་། དེ་བཞིན་སྒོ་ཕྱུགས་དང་། ཁང་ཁྱིམ་སོགས་ལའང་ཁྲལ་བསྡུ་བའི་ཁྲིམས་བཟོས། ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་ཡིས་དམག་ དཔུང་ཧྲག་བསྡུས་བྱས་ནས། གོ་ལག་ལེགས་བཅོས་དང་། རྒྱལ་པོའ ི་བང་མཛོད་ནས་དམག་མི་ཚོར་དངུལ་ཕོགས་སྤྲད། བལ་བན་གྱིས་ནུབ་བྱང་ས་མཚམས་ཁུལ་དུ་མཁར་རྫོང་བརྩིགས་པ་རྣམས་ལ་ཉམས་གསོ་དང་། མཁར་རྫོང་གསར་རྒྱག་ བྱས་ནས་དྲག་དམག་གཏན་འཇགས་བཞག་སྟེ། གོ་མཚོན་དང་ཟ་ཆས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཟམ་མི་ཆད་པར་སྦྱར། དམག་དཔུང་ གི་གྲངས་འབོར་མང་བ་དང་འགྲོ་གྲོན་ཕོན་ཆེ་བ་སོགས་ལ་བརྟེན། ཁྲོམ་རའི་དངོས་ཟོག་གི་རིན་གོང་མི་འཕར་བའི་དོ་དམ་ བྱས་ཤ ིང་། ཁྲོམ་རའི་དོ་དམ་པ་ཞིག་ཀྱང་བསྐོས་ནས་དེས་རྒྱལ་པོའ ི་བཀའ་རྣམས་ལག་ལེན་དུ་བསྟར། ཚོང་པ་ཚང་མས་ ཁྲོམ་གྱི་དོ་དམ་པའི་ལས་ཁུངས་སུ་དེབ་སྐྱེལ་བྱེད་པ་དང་། ཚོང་ཁང་ཚང་མས་རང་རང་ལ་དངོས་ཟོག་ཅི་ཞིག་ཡོད་མེད་ དང་། དངོས་ཟོག་གི་རིན་གོང་སོགས་རྩིས་ཐོ་ཉར་ཚགས་བྱེད་དགོས། དོ་དམ་པ་དེས་ཁྲོམ་རའི་ཉོ་ཚོང་གི་གནས་ཚུལ་ ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་ཅིང་། གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་རིན་གོང་ལས་འགལ་བའི་ཉོ་ཚོང་བྱས་ཚེ་ཉེས་ཆད་ལྕི་མོ་འགེལ། ལམ་ སྲོལ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ཁྲོམ་རའི་རིན་གོང་བརྟན་པོར་གནས་པ་དང་། དཔུང་དམག་གི་འགྲོ་གྲོན་ཐད་དཀའ་ངལ་མེད་ པར་གྱུར།

དེ་སྔོན་བངྒལ་དང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་སོགས་དིལླི་དང་ས་ཐག་རིང་བའི་མངའ་ཁུལ་དུ་སུལཏཱན་གྱིས་དབང་

100

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 101

སྒྱུར་བྱེད་ཐབས་དཀའ་བ་དང་། སྐབས་འགར་དབང་སྒྱུར་ཐུབ་ཀྱང་གྱེན་ལངས་ཡང་ཡང་བྱུང་བ་དང་། རང་བཙན་གྱི་རྣམ་ པར་གནས་ཀྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་དང་མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་དུས་སྐབས་སོགས་སུ་ས་ཁུལ་དེ་དག་ལའང་ དབང་སྒྱུར་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད།

སོག་པོའ་བཙན་རྒོ ལ། ི

ཕྱི་ལོ་༡༢༡༩ ལོར་ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོས་ཨི་རན་བྱང་ཤ ར་ཁུལ་དུ་དཔུང་འཇུག་བྱས་པ་དང་། ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་

དང་མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་དུས་སྐབས་སུ་དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་ལ་བཙན་རྒོལ་ལན་མང་བྱས། རྒྱལ་པོ་འདི་གཉིས་ཀྱིས་ དམག་ཇུས་དང་ཐབས་ལམ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་སོག་པོའ ི་བཙན་འཛུལ་ལ་འགོག་རྒོལ་ལན་མང་བྱས་ཡོད། སུལཏཱན་འདི་གཉིས་ཀྱིས་སོག་པོའ ི་བཙན་འཛུལ་ལ་གདོང་ལེན་བྱེད་སྟངས་དབར་ཁྱད་པར་གང་ཡོད་ཞིབ་སྡུར་གྱིས། མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ

ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི།

ཕྱི་ལོ་༡༢༩༩།༡༣༠༠ དང་། ཕྱི་ལོ་༡༣༠༢།༡༣༠༣ ལོ་བཅས་སུ་ མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་ནས་ཡུན་རིང་མ་སོང་བར་སོག་ བཙན་འཛུལ་བྱས། ཨལཱ་ཨུདྡཱིན་ཁིལ་ཇི་ཡིས་དམག་དཔུང་ཧྲག་ པོས་ཚུར་རྒོལ་བྱས། ཏུགལཀ་གི་དམག་དཔུང་གིས་སོག་པོའ ི་དམག་ བསྡུས་བྱས་ནས་སོག་པོར་འགོག་རྒོལ་བྱས། དཔུང་ཕམ་ཉེས་བཏང་བ་མ་ཟད། ཊར་ཀིའི་ནང་དཔུང་འཇུག་བྱས། ཨལཱ་ཨུདྡཱི ན ་ཁི ལ ་ཇི ་ ཡི ས ་ཤྲ ི ་ ཞེ ས ་པའི ་ གྲོ ང ་སྲུང་དམག་སྡེ འི ་ གྲོང་སྲུང་དམག་སྡེ་གསར་རྒྱག་མ་བྱས་པར་དིལླིའི་གྲོང་ཁྱེར་རྙིང་མ་ མཁར་རྫོང་ཞིག་གསར་རྒྱག་བྱས། བཞིའི་ནང་འདུས་སྡོད་བྱེད་མཁན་རྣམས་ཕྱིར་ཕུད་བཏང་བ་དང་། གྲོང་ ཁྱེར་གྱི་ཁང་པ་དེ་དག་དམག་མིའི་སྡོད་ཁང་དུ་བཅོས།

དམག་མིའི་འགྲོ་གྲོན་ཆེད་དཔྱ་ཁྲལ་ལམ་ལུགས་གཏན་འབེབས་ དམག་མིའི་འགྲོ་གྲོན་ཆེད་ཉེ་འཁོར་ས་ཁུལ་ནས་ཁྲལ་བསྡུ་བ་དང་། བྱས་པ་དང་། གངྒཱ་དང་ཡཱ་མུ་ནའི་ཁུལ་སྡོད་ཞིང་པའི་ལག་ནས་ དམག་མིའི་གྲངས་འབོར་སྤར་སྐབས་དཔྱ་ཁྲལ་སྔར་བས་མང་བ་བཀལ་ ཐོན་འབབ་ཀྱི་༥༠% དཔྱ་ཁྲལ་ལ་བསྡུས། བས། ལུང་པའི་ནང་མུ་གེ་བྱུང་ནས་མི་མང་གི་འཚོ་བར་བརྡབ་གསིག་ ཆེན་པོ་བྱུང་། དམག་མིའི་གླ་ཆར་དངུལ་རྐྱང་སྤྲད་པ་དང་། ཁྲོམ་རའི་དཔལ་ མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་གིས་ཀྱང་དམག་མིའི་གླ་ཆར་དངུལ་དམར་སྤྲད་ འབྱོར་སྲ་བརྟན་ཡོང་ཆེད་ཁྲོམ་རའི་ལམ་ལུགས་གཏན་འཁེལ་ མོད། ཁྲོམ་རའི་དཔལ་འབྱོར་དོ་དམ་མ་བྱས་པ་མ་ཟད། གོང་ཁེ་བའི་ བཟོས། དངུལ་འཛིན་སྤྲོད་འཇལ་བྱས་པས། གསེར་དངུལ་འཁོར་རྒྱུག་སོགས་ ལ་དཀའ་ངལ་བྱུང་། ཨལཱ་ཨུདྡཱིན་ཁིལ་ཇི་ཡི་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་སྲོལ་ཕལ་ཆེ་བར་གྲུབ་ འབྲས་ལེགས་ཐོན་བྱུང་ཞིང་། རྒྱལ་རབས་སྨྲ་བ་མང་དག་ཅིག་ གིས་ཨལཱ་ཨུདྡཱིན་ཁིལ་ཇི་ཡིས་ཁྲོམ་རའི་སྲིད་ཇུས་དམ་འཛིན་ བྱེད་པར་བསྔགས་བརྗོད་བྱས་ཡོད། ཨལཱ་ཨུདྡཱིན་གྱིས ་སོ ག ་དམག་ལ་འགོ ག ་རྒོ ལ ་བྱས་ནས་རྒྱལ་ ཁོངས་བརྟན་སྲུང་བྱས།

མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ་གིས་ཀསྨིར་དང་ཊར་ཀི་སོགས་ལ་དཔུང་འཇུག་ བྱས་པར་གྲུབ་འབྲས་མ་སོན་པ་མ་ཟད། དམག་དཔུང་ལ་ཕམ་ཉེས་ ཆེན་པོ་བྱུང་། དེ་བཞིན་འབངས་ལ་དཔྱ་ཁྲལ་ལྕི་མོ་བཀལ་བས། མུ་གེ་ སོགས་དཀའ་ངལ་ཟམ་མ་ཆད་པར་བྱུང་།

101

102

ལོ་རྒྱུས།

དིལླིའི་ཀུཏུབ་མིནཱར་(Qutub-Minar)

སུལཏཱན་དུས་རབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྣམ་པ།

སུལཏཱན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བའི་རིང་རྒྱ་གར་ནང་སྲིད་དོན་དང་། སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར། ཤེས་རིག་སོགས་ ལ་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། ཨ་རབ་པ་དང་། ཨཧྥ་གྷན་སོགས་ཁ་ཆེའི་མི་རིགས་འདྲ་མིན་རྒྱ་གར་ནང་སླེབས་ནས། ཁ་ ཆེའི་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་གང་ཐུབ་བཏང་། དུས་སྐབས་དེར་བྲན་གཡོག་གི་ལུགས་སྲོལ་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་། ཧིནྡཱ་ུ དང་ ཁ་ཆེ་གཉིས་ཀས་སྒེར་གྱི་བྲན་གཡོག་ཉར་སྲོལ་ཡོད། བྲན་གཡོག་དེ་དག་ནི། རང་གིས་རྒྱུ་དངོས་བཏང་ནས་ཉོས་པ་དང་། རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་གྱིས་རྔན་པར་སྤྲད་པ། དམག་འཁྲུག་སྐབས་འཛིན་བཟུང་བྱས་པའི་བཙོན་པ་སོགས་ཡིན།

སྐབས་དེའི་ཐོན་ཁུངས་གཙོ་བོ་ནི་སོ་ནམ་དང་ཚོང་ལས་ཡིན་ཞིང་། སུལཏཱན་མང་ཆེ་བས་སོ་ནམ་ཞིང་ལས་གལ་ ཆེར་བརྩིས་ནས་ཞིང་ཆུ་འདྲེན་པའི་མཐུན་རྐྱེན་འཛུགས་སྐྲུན་བྱས།

སུལཏཱན་དུས་སྐབས་སུ་ཁང་བཟོའ ི་ལས་རིགས་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་། པར་ཤ ིཡཱ་དང་ཨཧྥ་གྷན་སོགས་ནས་ལག་ རྩལ་ནང་འདྲེན་བྱས། སུལཏཱན་དུས་རབས་ཀྱི་ཁང་བཟོའ ི་རིག་རྩལ་གྱི་དམིགས་བསལ་ཁྱད་ཆོས་ནི། རྒྱལ་སྒོའ ི་ཐོག་རྩེ་ རྣོ་ལ་ཕྱེད་ཟླུམ་གཟུགས་ཅན་དང་ཐོག་ཁའི་དབྱིབས་ཟླུམ་པོར་བཀོད་པ་དག་ཡིན། སུལཏཱན་དུས་སྐབས་སུ་བཞེངས་

པའི་དིལླིའི་ཀུཏུབ་མིནཱར་(Qutub-Minar) དང་། དེའི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་ཁ་ཆེའི་མཆོད་ཁང་། ཏུགལཀ་དང་ལོདཱི་སུལཏཱན་བང་ སོ་སོགས་ནི་མཛེས་ཤིང་མཚར་བའི་དཔེ་མཚོན་ཙམ་ཡིན།

102

སྦྱོང་ཚན།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 103

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. དུས་རབས་བདུན་པའི་རྗེས་སུ་རྒྱ་གར་ནང་རྒྱལ་ཕྲན་གསར་པ་ཅི་འདྲ་བྱུང་ཡོད། ༢. དིལླིར་རྒྱལ་ས་འཛུགས་མཁན་སུ་ཡིན་ནམ། ༣. དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་དེ་རྒྱལ་རྒྱུད་མི་འདྲ་བ་ཅི་ཙམ་གྱིས་གྲུབ་བམ། ༤. ཡིག་ཐོག་ཏུ་མ་འཁོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སྲུང་སྐྱོབ་ཇི་ལྟར་བྱས་ཡོད། ༥. གྲོང་སྲུང་དམག་སྡེ་མེད་པར་བཟོ་ཐབས་ཇི་ལྟར་བྱས་ཡོད། ༦. ཁྲོམ་རའི་ལམ་ལུགས་གཏན་འབེབས་གནང་མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་སུ་ཡིན། ༧. སུལཏཱན་གྱིས་དབང་སྒྱུར་བྱ་དཀའ་བའི་རྒྱལ་ཕྲན་གང་དག་ཡིན།

གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡

སུལཏཱན།

རཛིཡ།

༣

བུད་མེད་སུལཏཱན།

སོག་པོའ ི་རྒྱལ་པོ།

༢ ༤

༥ ༦

༧ ༨

ཁྲོམ་རའི་དཔལ་འབྱོར་ལེགས་བཅོས།

ཏོམཱ་རཱ་རཱཇ་པཱུཏ།

དིལླིར་རྒྱལ་ས་བཟོས།

མུཧ་མྨད་ཏུགལཀ

སུལཏཱན་རྒྱལ་རྒྱུད་ཐོག་མ།

ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་

ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་པོའ ི་མཚན་གནས།

ཇིང་ཁིསེ་ཁཱན།

རྒྱལ་པོར་ཇུས་འདོན་མཁན་གཙོ་བོ་ཡིན།

རཱཇཔཱུཏའི་རྒྱལ་རྒྱུད།

ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད།

སུལཏཱན་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ།

103

104

ལོ་རྒྱུས།

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. སུལཏཱན་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཇི་ལྟར་བཙུགས་སམ། ༢. དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་གང་དག་ཡོད། ༣. དིལླིའི་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་གཙོ་ཆེ་བ་རྒྱལ་པོ་སུའི་དུས་སྐབས་སུ་བྱུང་ངམ། ༤. ཨལཱ་ཨུདྡཱི​ིན་ཁིལཇི་ཡིས་ཁྲོམ་རའི་ལམ་ལུགས་གཏན་འབེབས་ཇི་ལྟར་གནང་ཡོད། ༥.སུལཏཱན་དུས་རབས་ཀྱི་ཁང་བཟོའ ི་རིག་རྩལ་ལ་དམིགས་བསལ་ཁྱད་ཆོས་གང་ཡོད།

བྱེད་སྒོ

༡། སུལཏཱན་དུས་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་མི་སེར་དཀྱུས་མའི་འཚོ་བའི་སྐོར་བྲིས་ཡོད་མེད་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། རཛིཡཱ་སུལཏཱན་ནི་དིལླི་སུལཏཱན་རྒྱལ་རྒྱུད་ལས་ཆེས་དམིགས་བསལ་ཅན་ཞིག་ཡིན། དེང་སྐབས་བུད་མེད་ལ་ སྐྱེས་པ་ལྟར་འདྲ་མཉམ་ངང་འགོ་འཁྲིད་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་ཡོད་དམ། ༣། དིལླི་སུལཏཱལ་རྒྱལ་པོ་ཚོས་ཤིང་ནགས་གཅོད་འབྲེག་བྱེད་དགོས་དོན་གང་ཡིན། དེང་སྐབས་ཤ ིང་ནགས་ གཅོད་འབྲེག་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༤། ཁྱེད་རང་གནས་སའི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་དིལླི་སུལཏཱན་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་བཞེངས་པའི་ཁང་པ་དང་ལྷ་ཁང་སོགས་ཡོད་ མེད་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱིས། དེ་མིན་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་ནས་བཅོ་ལྔའི་ནང་ཚུད་དུ་བཞེངས་པའི་ལྷ་ཁང་དང་མཁར་ ཤུལ་གཞན་དག་ཡོད་མེད་ལྟོས་དང་། ཁང་བཟོའ ི་ཁྱད་ཆོས་དེ་དག་ངེས་པར་བྱས་ནས་བསྡུ་རུབ་བྱོས།

104

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 105

མུགལ་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁམས།

དུས་རབས་བར་མའི་སྐབས་མི་རིགས་དང་རིག་གཞུང་སྣ་མང་ ཅན་གྱི་རྒྱ་གར་ལྟ་བུའི་སྐམ་ས་ཆེན་མོའ་ི ཁུལ་དུ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་རྒྱུ་ནི་ ཆེས་དཀའ་བ་ཞིག་ཡིན་ཡང་། ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་སུལཏཱན་གྱི་དུས་རབས་ མཇུག་རྫོགས་རྗེས། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་ནང་མུགལ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་ རྨང་གཞི་བཙུགས། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་དིལླི་དང་ ཨག་ར་སོགས་ལ་དབང་སྒྱུར་རིམ་པར་བྱས་རྗེས། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་ པའི་ནང་རྒྱ་གར་གྱི་སྐམ་ས་ཆེན་མོའ ི་མངའ་ཁུལ་ཕལ་ཆེ་བར་དབང་སྒྱུར་ བྱས། མུགལ་གོང་མ་རིམ་བྱོན་གྱིས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་ལམ་ ལུགས་གཏན་འབེབས་བྱས་ནས། མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་དང་རྒྱལ་སྲི​ིད་ཚགས་ ཚུད་ངང་བསྐྱངས་ཐུབ་པ་བྱུང་། མུགལ་གོང་མ་ནི་སོག་པོའ ི་རྒྱལ་པོ་ཇིང་

2

མུགལ་གོང་མ་རྣམས་ཀྱིས་ཁོང་ཚོ་ ཏཻམཱུར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་ཡིན་པར་སྤོབས་པ་ཆེན་ པོ་བྱེད་ཅིང་། གོང་མ་རིམ་བྱོན་ལ་ཏཻ་མུར་གྱིས་ བཞེངས་པའི་པར་རིས་རེ་གནང་ནས། གདུང་ རྒྱུད་རྒྱུད་འཛི ན ་བྱེ ད ་པའི ་ སྟོ ན ་མོ ་ བཤམས་ སྲོལ་ཡོད། གཤམ་འཁོ ད ་པར་རི ས ་ཀྱི ་ དབུས་

སུ་ཏཻམཱུར་དང་། གཡས་ཕྱོགས་སུ་མིརཱན་ཤཱ་ དང་། ཨ་བུ་སྱེད། བཱབར། ཨཀབར། ཤཱཧ་ ཇཧཾ་བཅས་དང་། གཡོན་ཕྱོགས་སུ་སུལཏཱན་ མིརཛཱ་དང་། ཨུམཱར་ཤྱེཁ། ཧུམཱཡཱུཾ། ཇཧཱཾ་གཱིར།

གི་སེ་ཁཱན་(Genghis Khan) དང་། ཨི་རན་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཏཻམཱུར་(Timur) གྱི་ ཨཽརཾགཛེབ་བཅས་རིམ་པར་བཞུགས། རྒྱུད་པ་ཡིན་པས། ཨེཤི་ཡའི་གླིང་ཆེན་ནང་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་བའི་གྲགས་ དེ ང ་སྐབས་ཕ་ཤུ ལ་བུ་འཛི ན ་བྱས་ནས་སྲི ད ་ ཅན་དཔའ་བོ་གཉིས་ཀྱི་རྒྱུད་པ་ལས་བྱུང་བའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཅིག་ཡིན། སྐྱོང་སྲོལ་ཡོད་དམ།

105

106

ལོ་རྒྱུས།

བཱབར།

མུགལ་གོང་མ་རིམ་བྱོན། གྲགས་ཆེའི་དོན་རྐྱེན།

(Babur)

༡༥༢༦-༡༥༣༠

ཕྱི་ལོ་༡༥༢༦ ལོར་པཱནཱི་པཏ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཨིབྲཱཧཱིམ་ལོདཱི་ཕམ་ཉེས་སུ་བཏང་། ཕྱི་ལོ་༡༥༢༧ ལོར་ཁཱན་བཱ་གཡུལ་ས་རུ་རཱཇཔཱུཏའི་དམག་དཔུང་ཆམ་ལ་ཕབ།

ཕྱི་ལོ་༡༥༢༨ ལོར་ཅཱནྡརི་གཡུལ་ས་རུ་རཱཇཔཱུཏའི་དམག་དཔུང་ཆམ་ལ་ཕབ་རྗེས།

དིལླི་དང་ཨཱག་རཱ་སོགས་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས།

ཧུམཱཡཱུཾ།

(Humayum) ༡༥༣༠-༡༥༤༠།

༡༥༥༥-༡༥༥༦

ཧུམཱཡུཾ་ནི་བཱབར་གྱི་བུ་རྒན་པ་ཡིན་ཞིང་། པཱནཱི་པཏ་དང་ཁཱན་བཱ་དམག་འཁྲུག་ནང་ཞུགས།

ཕ་དམ་པའི་བཀའ་དགོངས་ལྟར་གཅེན་གཅུང་རེར་མངའ་སྡེ་རེ་བགོས་ནས། རང་རང་གི་མངའ་སྡེའི་ སྲིད་སྐྱོང་གི་འགན་བླངས། འོན་ཀྱང་ཁོའ ི་གཅུང་པོ་མཱིརཇཱ་ཀཱཾརཱན་(Mirza Kamran) གྱི་རྒྱབ་ འགལ་སྲིད་ཇུས་ལ་བརྟེན། ཨཧྥ་གྷན་ཤ ེར་ཁཱན་གྱི་བཙན་རྒོལ་འོག་ཕམ་ཉེས་བྱུང་ནས། ཨི་རན་དུ་ བཙན་བྱོལ་ལ་འགྲོ་དགོས་བྱུང་།

ཨི་རན་ནང་སཱཧྥཝིད་ཤཱ་(Safavid Shah) ཡི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་སྟོབས་ཤུགས་བསྐྱར་གསོ་བྱུང། ཕྱི་ལོ་༡༥༥༥ ལོར་བསྐྱར་དུ་དིལླིར་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཀྱང་། དེའི་ལོ་རྗེས་མར་འདས་གྲོངས་ སོང་།

ཨཀབར།

(Akbar) ༡༥༥༦-༡༦༠༥

ཕྱི་ལོ་༡༥༥༦ ལོར་པཱནཱི་པཏ་དམག་འཁྲུག་གཉིས་པའི་ནང་བཻརམ་ཁཱན་(Bairam Khan) གྱི་རོགས་ སྐྱོར་འོག་ཧེམཱུ་དང་དམག་འཐབ་བྱས་ནས། ཧེམཱུ་ཕམ་ཉེས་བཏང་། དམག་འཁྲུག་མཇུག་བསྒྲིལ་རྗེས་ བཻརམ་ཁཱན་གྱི་ལག་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འགན་ཚང་མ་བླངས་ཏེ།

མུགལ་གྱི་སྲིད་དབང་སྲ་བརྟན་

བཟོས། ཨཇིམེར་དང་། མཱལ་ཝཱ་སོགས་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཏེ་མངའ་རིས་རྒྱ་ཆེར་བསྐྱེད།

ཕྱི་ལོ་༡༥༧༠-༡༥༨༥ ལོ་བར་གུཇརཱད་དང་། བི་ཧར། བངྒལ། ཨོ་རི་ས་བཅས་ལ་དབང་སྒྱུར་

བྱས། ཕྱི་ལོ་༡༥༨༥-༡༦༠༥ ལོ་བར་ཀ་ཤ ི་སྨིར་སོགས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་ཁུལ་དང་། ཨཧྥ་གཱ་ ནིསྟཱན་གྱི་ས་གནས་ཀཾདྷཱར་(Qandahar) དབང་དུ་བསྡུས།

དེ་རྗེས་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁཱན་དེཤ་(Khandesh) དང་བེརཱར།(Berar) ཨཧམད་ན་གར་(Ahmad-

nagar) གྱི་ཆ་ཤ ས་འགའ་ཞིག་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས།

དེ་ལྟར་ཨཀབར་ནི་འཕགས་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བའི་མངའ་བདག་ཆེན་མོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར།

106

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 107

ཇཧཱཾ་གཱིར།

(Jahangir)

༡༦༠༥-༡༦༢༧

ཨཀབར་གྱིས་མངའ་རིས་རྒྱ་སྐྱེད་བྱེད་པའི་སྲིད་ཇུས་དེ་མུ་མཐུད་རྒྱུད་འཛིན་

རྒྱལ་སྲས་ཁཱུས་རཽ་ཡིས་ངོ་རྒོལ་ལྐོག་གཡོ་བཤམས་པས་ཇཧཱཾ་གཱིར་གྱིས་

བྱས་ཤིང་། མེཝཱར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཨམཱར་སིངྒ་གིས་མུགལ་གོང་མར་མགོ་བཏགས། པན་ ཇབ་ཁུལ་དུ་དམག་དཔུང་བཏང་སྟེ་ཀང་ར་དབང་དུ་བསྡུས། རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་མིག་འབྲས་བཏོན་ནས་བཙོན་འཇུག་བྱས།

ཕྱི་ལོ་༡༦༦༡ ལོར་ནཱུར་ཇཧཱཾ་(Nur Jahan) བཙུན་མོར་བཞེས། བཙུན་མོ་

འདི་མཛེས་ཤིང་བློ་གྲོས་ལྡན་ལ། འཇོན་ཐང་ཅན་ཞིག་ཡིན་པས། གོང་མ་སྐུ་སྒེར་ཙམ་ མ་ཟད་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས།

ཤཱཧཇཧཱཾ་

(Shah Jahan)

༡༦༢༧-༡༦༥༨

མུགལ་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་མུ་མཐུད་བྱས་ཤ ིང་། ཨཧྥ་གྷན་སྐུ་དྲག་ཁཱན་ཇཧཱཾ་ལོདཱི་

(Khan Jahan Lodi)

སྒྱུར་བྱས་པ་དང་།

ཕམ་ཉེས་བཏང་། ཕྱི་ལོ་༡༦༣༢ ལོར་ཨཧམད་ན་གར་ལ་དབང་

བཱིཇཱཔུར་མངའ་ཁུལ་གྱིས་མུགལ་གོང་མའི་ཆབ་འབངས་སུ་ཁས་

བླངས་ནས་ཞི་བའི་གྲོས་མཐུན་བཞག

ཕྱི་ལོ་༡༦༣༢ ལོར་ཤཱཧཇཧཱཾ་ནད་མནར་བྱུང་རྗེས་རྒྱལ་སྲས་བཞིའི་དབར་

རྒྱལ་སྲིད་འཕྲོག་རེས་ཀྱི་རྩོད་གླེང་བྱུང།

དམག་འཁྲུག་ནང་ཨཽརཾགཛེབ་ལ་རྒྱལ་ཁ་

ཐོབ་སྟེ། སྤུན་མཆེད་གཞན་གསུམ་བསད་པ་དང་། ཤཱཧཇཧཱཾ་ཨགར་རྫོང་དུ་ཚེ་བཙོན་དུ་

བཅུག། ཕྱི་ལོ་༡༦༦༦ ལོར་ཚེ་ལས་འདས་ཤ ིང་། ཕུང་པོ་ཏཱཇམཧལ་ནང་བཙུན་མོའ ི་འགྲམ་ དུ་སྦས།

ཨཽརཾགཛེབ།

(Aurangzeb)

༡༦༥༨-༡༧༠༧

མ་རཱ་ཋེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་རུ་སོང་སྟབས། གོལཀུཾཊཱ་དང་བཱིཇཱཔུར་གྱི་སྲུང་སྐྱོབ་ཆེད་ ཨཽརཾཛེབ་ཀྱིས་རང་གི་དམག་དཔུང་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་བཏང་།

མརཱཋེའི་དམག་དཔོན་ཤ ིབཱཇཱི་

འཛིན་བཟུང་གིས་བཙོན་འཇུག་བྱས་ཀྱང་། བཙོན་ནས་བྲོས་ཐར་བྱུང་སྟེ་མརཱཋཱེི་རྒྱལ་ཁབ་ རང་བཙན་ཡིན་པའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས།

རྒྱལ་སྲས་ཨཀབཱར་གྱིས་མརཱཋེ་དང་ཌེཀྐན་གྱི་རོགས་སྐྱོར་འོག་ཨཽརཾཛེབ་ལ་ངོ་ལོག་བྱས་

པས། ངོ་ལོག་ཚར་བཅད་དེ་ཨཀབཱར་ཨི་རན་དུ་འབྲོ་དགོས་བྱུང་། མརཱཋེའི་རྒྱལ་ཁམས་

དབང་དུ་བསྡུ་བའི་ཕྱིར་ཨཽརཾཛེབ་རང་ཉིད་ལྷོ་ཕྱོགས་ཌཀྐན་དུ་མི་ལོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཙམ་བསྡད།

སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་ནས་སིག་མི་རིགས་དང་། ཇཱཊ་(Jat) སོགས་ཀྱིས་ངོ་

ལོག་བྱས། ཕྱི་ལོ་༡༧༠༧ ལོར་ཨཽརཾཛེབ་གྲོངས་རྗེས། བུ་ཕྲུག་ནང་ཁུལ་དུ་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་

བརྩད་ནས་མུགལ་གྱི་རྒྱལ་སྲིད་ཉམས།

107

108

ལོ་རྒྱུས།

ཨཀ་བཱར་གྱིས་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱས་ཚུལ།

མུགལ་གོང་མ་རིམ་བྱོན་ལས་ཆེས་སྙན་གྲགས་ཆེ་བ་ནི་ཨཀབར་ཡིན། ཨཀ་བར་གྱིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་པ་དང་ དམག་དཔོན་རྣམས་ལ་ཡིད་ཆེས་དེ་ཙམ་མ་གནང་བར། རཱཇཔཱུ་ཏ་དང་ཧིནྡུའི་དབར་མཛའ་འབྲེལ་གང་ཟབ་བཙུགས། མུགལ་གོང་མའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དང་རཱཇཔཱུཏ་ཡི་ནང་མིའི་དབར་གཉེན་འདུན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་པ་མ་ཟད། ཁོང་རང་ཉིད་ ཀྱིས་ཧིནྡུའི་རྒྱལ་པོའ ི་སྲས་མོ་མང་པོ་བཙུན་མོར་བཞེས་པས། ཉེ་འབྲེལ་མཛའ་གྲོགས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་དེས་མངའ་ཐང་རྒྱ་ སྐྱེད་དང་། རྒྱལ་སྲིད་བརྟན་པོ་འཛུགས་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་བྱུང་།

ཨཀ་བཱར་གྱིས་རྒྱ་གར་འདི་བཞིན་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་ལ་ངོས་འཛིན་གྱིས། རྒྱ་གར་ཡོངས་རྫོགས་ལ་དབང་སྒྱུར་ བྱ་བའི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་། ཨ་རབ་དང་ཡུ་རོབ་ཡུལ་ལུང་ཁག་ལ་ཚོང་འབྲེལ་ཆེན་པོ་ཡོད་པའི་གུཇརཱཏ་མངའ་ཁུལ་དང་། ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤ ི་ཡ་དང་རྒྱ་ནག་སོགས་ལ་ཚོང་འབྲེལ་བཟང་བའི་བངྒལ་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས། དེ་ནས་རྒྱ་གར་དབུས་དང་ཨཧྥ་ གནིསྟཱན་ས་གནས་ཀཾདྷཱར་དབང་དུ་བསྡུས་ཏེ། དབུས་ཨེ་ཤ ི་ཡ་དང་པར་ཤ ི་ཡཱ་ལྷན་དུ་འབྲེལ་ལམ་བཙུགས། དེ་རྗེས་རྒྱ་ གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུའང་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཏེ། འཕགས་ཡུལ་གྱི་མངའ་བདག་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར། དཔེ་མཚོན་ས་ཁྲ། ཨཀབར་སྐབས་ཀྱི་མུགལ་གོང་མའི་མངའ་ཐང་།

108

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 109

མུགལ་གོང་མ་རིམ་བྱོན་གྱིས་ཞི་དྲག་གཉིས་ཀའི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་ནས་གོང་མའི་མངའ་ ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱས། མུགལ་གོང་མའི་སྲིད་དབང་ལ་ངོ་ལོག་མཁན་ཚོར་དྲག་གནོན་དང་དམག་འཁྲུག་ བརྒྱབས་ཏེ་ཚར་བཅད་པས། རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོ་ཞིག་གིས་རང་འགུལ་ངང་མུགལ་གོང་མའི་སྲིད་ དབང་འོག་མགོ་བཏགས། རཱཇ་པཱུཏའི་རྒྱལ་པོ་མང་པོས་རང་གི་སྲས་མོ་མུགལ་གོང་མའི་བཙུན་མོར་ ཕུལ་ནས་དབོན་ཞང་གི་འབྲེལ་བ་བཙུགས།

སི ས ་ཨོ རི ཡཱ ་རཱཇ་པཱུཏ་ཡི ས ་དུས་ཡུན་རི ང ་པོ ར ་མུགལ་གོ ང ་མའི ་ ཁ་གཏད་དུ་ལངས་ ནས་ངོ་རྒོལ་བྱས་མོད། ཕྱིས་སུ་མུགལ་གྱི་མངའ་འོག་ཏུ་ཚུད་རྗེས་གོང་མའི་གཟིགས་སྐྱོང་གཅིག་ མཚུངས་སུ་ཐོབ་ཡོད། མུགལ་གོང་མས་ཞི་འཇམ་ཐབས་མཁས་ཀྱིས། དེ་སྔ་ངོ་ལོག་བྱས་མིན་ལ་ མ་ལྟོས་པར་གོང་མའི​ི་མངའ་འབངས་སུ་ཞུགས་རྗེས་ཞི་འགྲིག་ངང་གནས་ཐུབ་པ་དེས་མངའ་ཐང་རྒྱ་ སྐྱེད་བྱེད་པར་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད།

ཨཀབར་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་སྲིད་ཇུས།

མུགལ་གོང་མ་ཆེན་མོ་ཨཀབར་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་སྲིད་ཇུས་ནི་མིག་དཔེར་འོས་པ་ཞིག་ཡིན། ཁོང་གིས་གོང་མའི་ རྒྱལ་ཁམས་དེ་མངའ་སྡེ་མང་པོར་བགོས་པ་དང་། མངའ་སྡེ་དེ་དག་གཞུང་ཆེ་ཆུང་དུ་མར་བགོས། གཞུང་དེ་དག་ཀྱང་རྫོང་ ཁག་ལ་བགོས་པ་དང་། རྫོང་ཁག་དེ་དག་གྲོང་གསེབ་རིམ་པར་བགོས་ནས་འཛིན་སྐྱོང་བྱས།

གཞུང་ཞབས་དཔོན་རིགས་(mansabdars) རྣམས་ས་གནས་གཅིག་ལ་ཡུན་རིང་བཞག་ཚེ། སྟོབས་ཆེན་པོར་ འགྱུར་བ་དང་། མི་མང་ལ་གནོད་པར་དོགས་ནས། ས་གནས་གཅིག་ལ་མ་བཞག་པར་གནས་སྤོ་ཡང་ཡང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

ཨག་བར་གྱིས་གནས་སྐོར་གྱི་ཁྲལ་(pilgrimage tax) དང་། ཇིཛིཡཱ་(Jizya) ཟེར་བའི་ཆོས་ཁྲལ་མེད་པར་ བཟོས་པ་དང་། ཧིནྡུའི་དང་ཡེ་ཤུ་སོགས་ཆོས་ལུགས་གཞན་ལ་རང་དབང་དང་ཐོབ་ཐང་འདྲ་མཉམ་སྤྲད། ཁོང་གིས་”ཀུན་ ཁྱབ་ཞི་བདེ་”(sulh-i kul) ཞེས་པའི་ལྟ་བ་བརྒྱུད་བསྒྲགས་བྱས་ནས། སྤྱི་ཚོགས་ནང་རིགས་རུས་དང་ཆོས་ལུགས་དབྱེ་ འབྱེད་བྱེད་པའི་སྲོལ་ངན་སྤེལ་མི་ཆོག་པར་བཟོས། དེ་བཞིན་བཙན་དབང་གིས་ཁ་ཆེའི་ཆོས་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་ལམ་ སྲོལ་རྣམས་མེད་པར་བཟོས་པ་དང་། དེ་སྔ་བཙན་དབང་གིས་ཁ་ཆེར་བསྒྱུར་བ་རྣམས་སླར་ཧིནྡུའི་ཆོས་ལ་ཞུགས་ཆོག་ པ། ཧིནྡུའི་ཆོས་པར་གུས་བརྩི་དང་ཁོང་ཚོའི་ལམ་སྲོལ་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་ཕྱིར། རྒྱལ་པོའ ི་ཐབ་ཚང་དུ་གླང་ཤ ་བཟའ་མི་ ཆོག་པའི་བཀའ་གནང་། བྱིས་པའི་གཉེན་སྒྲིག་(Child marriage) ཅེས་བྱིས་པ་ན་ཚོད་མ་ཟིན་གོང་གཉེན་སྒྲིག་སྲོལ་ དང་། ཧིནྡུའི་བུད་མེད་རྣམས་ཁྱོ་ག་འདས་རྗེས་ཕུང་པོ་དང་ལྷན་དུ་གསོན་སྲེག་བྱེད་པའི་སྲོལ་(ས་ཏཱི)ཡང་མེད་པར་བཟོས་ པས། མི་རྣམས་ཀྱིས་ཁོང་ལ་ཨཀ་བཱར་ཆེན་པོ་(Akbar-e-Azam)ཞེས་མངོན་པར་བསྟོད་དོ།།

109

110

ལོ་རྒྱུས།

ཤཱཇཧཱཾ་གྱིས་བཙུན་མོ་མུམཏཱཇ་དྲན་གསོའ ི་ཆེད་བཞེངས་པའི་འཇིག་རྟེན་ན་ཆེས་ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་བང་སོ་ཏཱ་ཇ་མཧལ།

ནཱུར་ཇཧཾ། Nur Jahan

ནཱུར་ཇཧཾ་ནི་མུགལ་གོང་མ་ཇཧཾགཱིར་

གྱི་བཙུན་མོ་ཡིན།

བཙུན་མོ་འདིས་གོང་མའི་

རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་དང་།

ཆབ་སྲིད།

དཔལ་འབྱོར་སོགས་ཀྱི་ཐད་འགན་འཁུར་ཆེན་པོ་ བླངས་ཤིང་། གོང་མ་ཇཧཾགཱིར་གྱི་མཚན་གནས་

སྤྱད་དེ། གནད་དོན་ཡོད་ཚད་ལ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ པའི་དབང་ཆ་བཟུང་།

ནཱུརཇཧཾ ་ གྱི ས ་བུད་མེ ད ་ཀྱི ་ གནས་

བབ་ཐད་དམིགས་བསལ་གཟིགས་རྟོག་གནང་

ནས། བུད་མེད་ཉམ་ཐག་ལ་ས་ཞིང་དང་བག་མའི་ རྫོངས་སྐལ་སོགས་གནང་གི་ཡོད།

ནཱུརཇཧཾ ་ ནི ་ སྒྱུ་རྩལ་ལ་དང་དོ ད ་ཆེ ་

ཞིང་། ལྷག་པར་སྙན་ངག་འབྲི་རྒྱུར་དགའ་མཁན་ ཞིག་ཡིན། ཁོ་མོས་ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་ལྡུམ་ར་དང་ ཁང་པ་སྣ་ཚོགས་བཞེངས་སོ། །

མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད།

ཨཽ་རཾག་ཛེབ་ཀྱི་སྐབས་མུགལ་གོང་མའི་མངའ་རིས་རྒྱ་ཆེ་ཤ ོས་ སུ་སླེབས་ཡོད་ཀྱང་། སྔར་ཨཀ་བཱར་སྐབས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་སྲོལ་ རྣམས་ལག་བསྟར་མ་བྱས་པ་མ་ཟད། ཆོས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ཀྱང་བཟོད་བསྲན་ དང་ཞི་མཐུན་མཉམ་གནས་མེད་པར་དམ་དྲག་ཤུགས་ཆེན་བྱས་རྐྱེན། ས་ ཁུལ་གང་ས་ནས་ངོ་ལོག་པའི་འགོ་བཙུགས།

ལྷོ་ཕྱོགས་མརཱཋཱའི་རྒྱལ་ཁམས་དབང་དུ་བསྡུ་བར་ཨཽ་རཾག་ཛེབ་ ཀྱིས་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུ་ཙམ་བཏང་ཡང་། ཨཽ་རཾག་ཛེབ་ཤ ི་རྗེས་མརཱཋཱའི་རྒྱལ་ ཁམས་སྟོབས་ཆེན་པོར་གྱུར་ནས་མུགལ་གྱི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས། དེ་བཞིན་ ཇཱཊ་དང་སིག་མི་རིགས་ཀྱིས་ཕྱོགས་གང་ས་ནས་ངོ་རྒོལ་གྱེན་ལངས་ བྱས།

ཨཽ ་ རཾ ག ་ཛེབ ་ཤི་ རྗེ ས ་ཁོ འ་ི རྒྱལ་སྲིད ་རྒྱུད་འཛི ན ་རྒྱུའི ་ སྐོ ར ་ལ་ མ་འཆམ་པས། བུ་ཕྲུག་ནང་ཁུལ་འཁྲུག་རྩོད་ཤ ོར་བ་དང་། མཐར་བ་དུར་ ཤཱ་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་སྟེ་སྲིད་བསྐྱངས་ཀྱང་། རིང་པོར་མ་སོན་པར་ཚེ་ལས་ འདས། དེ་རྗེས་བུ་ཕྲུག་ནང་ཁུལ་དབང་ཆ་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་ནང་འཁྲུག་བྱུང་བ་ དང་། མུགལ་གོང་མའི་མངའ་ཁུལ་གང་ས་ནས་གྱེན་ལངས་བྱས་པ། ཨི་ རན་དང་ཨཧྥ་གྷན་སོགས་ཕྱི་རྒྱལ་གྱིས་བཙན་འཛུལ་སོགས་ལ་བརྟེན། རིམ་བཞིན་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར།

110

སྦྱོང་ཚན།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. དུས་རབས་གང་གི་ནང་མུགལ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་རྨང་གཞི་བཙུགས་སམ། ༢. པཱནཱིཔཏ་དམག་འཁྲུག་ནང་བཱབར་གྱི་ཁ་གཏད་སུ་ཡིན། ༣. ཧུམཱཡུཾ་ཤ ེར་ཁཱན་གྱི་བཙན་རྒོལ་འོག་ཕམ་ཉེས་བྱུང་དགོས་དོན་གང་ཡིན། ༤. ཨཀབར་ལོ་ན་གཞོན་སྐབས་ཆབ་སྲིད་སྐྱོང་རོགས་སུས་བྱས་ཡོད། ༥. ཀུན་ཁྱབ་ཞི་བདེ་ཞེས་པའི་ལྟ་བ་དེ་མུགལ་གོང་མ་སུས་སྤེལ་ལམ། ༦. ཇཧཱཾ་གཱིར་གྱི་བཙུན་མོ་སྙན་གྲགས་ཅན་དེའི་མཚན་ལ་གང་ཞུ། ༧. ཏཱཇམཧལ་བཞེངས་མཁན་རྒྱལ་པོ་སུ་ཡིན། ༨. ཨཽ་རཾགཛེབ་ལ་ངོ་ལོག་བྱེད་མཁན་གཙོ་བོ་སུ་ཡིན། གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡

བཱབར།

ཆེས་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་གོང་མ།

༣

ཨཀབར།

ཌཀྐན་དུ་ལོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཙམ་བསྡད།

༢ ༤

༥ ༦

༧ ༨

མི་ཚེའི་མཐའ་མ་བཙོན་དུ་བསྐྱལ།

ཧུ་མཱཡཱུཾ།

ཨཀ་བར་གྱི་བློན་ཆེན།

ཇཧཱཾགིར།

སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་བཙུན་མོ།

ཤཱཧཇཧཱཾ།

པཱནཱི་པཏ་དམག་འཁྲུག་དང་པོ་བརྒྱབས།

ཨཽརཾགཛེབ།

རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་མིག་འབྲས་བཏོན།

ནཱུརཇཧཱཾ

ཨི་རན་ལ་བཙན་བྱོལ་སོང་།

བཻརམ་ཁཱན།

111

111

112

ལོ་རྒྱུས།

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. མུགཱལ་གོང་མའི་རྒྱུད་པ་གང་ཡིན། ༢. ཨཀབར་གྱིས་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་ཅི་ཙམ་བྱས་ཡོད། ༣. མུ་གལ་གོང་མའི་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱེད་པར་སྲིད་ཇུས་ཅི་འདྲ་བཟུང་ཡོད། ༤. ཨཀབར་ལ་ཨཀབར་ཆེན་པོ་ཞེས་འབོད་དགོས་དོན་གང་ཡིན། ༥.མུགལ་གོང་མའི་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་ཡིན།

བྱེད་སྒོ

༡། ཨཀབར་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་སྲིད་ཇུས་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། ཨཀབར་གྱི་ཀུན་ཁྱབ་ཞི་བདེ་ཞེས་པའི་ལྟ་བ་དེ་ཅི་འདྲ་ཞིག་རེད། ༣། མུགལ་གོང་མས་ཞི་དྲག་གཉིས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་ནས་མངའ་ཐང་རྒྱ་སྐྱེད་བྱས་ཡོད། སྲིད་ཇུས་དེ་དེང་ སྐབས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ན་དགེ་སྐྱོན་གང་ཡོད་སྐོར་ལ་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༤། མུགལ་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁམས་ལ་ཞིང་པ་ནི་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན། ཁོང་ཚོས་འདེབས་ལས་བྱས་པའི་ཐོན་ སྐྱེད་ལ་བརྟེན་ནས་ཞི་དྲག་གི་བྱ་བ་ཐམས་ཅད་བསྒྲུབས་ཡོད། དེང་སྐབས་ཞིང་པ་རྣམས་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་ནམ། དབུལ་པོ་དང་ཕྱུག་པོའ ི་དབར་གྱི་ཁྱད་པར་དེ་མུགལ་དུས་སྐབས་དང་བསྡུར་ན་འགྱུར་བ་ཅི་འདྲ་སོང་ཡོད།

112

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 113

བོད་གནས་ངོ་སྤྲོད།

བཙན་འཛུལ་གྱི་སྔ་རྗེས་དང་རིག་གནས་གསར་བརྗེ།

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གནས་བབ་ངོ་སྤྲོད།

113

114

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

བཙན་འཛུལ་གྱི་སྔ་རྗེས།

བོད་རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོའ ཤ ི་ ར་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་ནག་དང་། བྱང་གི་ཕྱོགས་སུ་སོག་པོ། ཤར་ཏུར་ཀི་སི་ཐན་བཅས་དང༌། ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་གར། འབར་མ། བལ་ཡུལ། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་པ་ཀི་སི་ཐན་དང༌། ཨབ་གྷ་ནི་སི་ཐན། ཨུ་རུ་སུ་བཅས་ཡོད། ྋརྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ནས་བཟུང་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་རྣམས་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་ཡིན། ྋརྒྱལ་ བ་རིན་པོ་ཆེས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་མ་བཞེས་པའམ་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་མེད་པའི་སྐབས་བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུ་ཆེན་པོ་ ནས་རྒྱལ་ཚབ་བསྐོ་སྲོལ་ཡོད། ྋརྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་ བཅུ་བཞི་པ་མཆོག་ནི་ཕྱི་ལོ་༡༩༣༥ བོད་ཤ ིང་ཕག་ཟླ་༥ ཚེས་༥ ཕྱི་ཟླ་༧ ཚེས་༦ ཉིན་བོད་བྱང་ཤ ར་མདོ་ཁམས་ སྐུ་འབུམ་དང་ཉེ་སའི་ལྟག་མཚེར་ཞེས་པར་སྐུ་འཁྲུངས། རྒྱལ་དབང་སྐུ་འཕྲེ ང ་བཅུ་གསུམ་པའི ་ ཡང་སྲི ད ་ངོ ས ་ འཛིན་ཞུ་མཁན་ནས་བརྟག་དཔྱད་ཇི་བྱུང་དང༌། ལྷ་བླའི་ ལུང་བསྟན་རྣམས་རྩེ་མཐུན་བྱུང་བར་བརྟེན། བོད་ལྗོངས་ ཚོགས་འདུ་རྒྱས་འཛོམས་ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༣༩ བོད་ས་ ཡོས་ཟླ་༦ ཚེས་༢༨ ཉིན་ཡང་སྲིད་འཁྲུལ་བྲལ་ངེས་རྙེད་ བྱུང་བའི་གསལ་བསྒྲགས་གནང༌། ཕྱི་ལོ་༡༩༣༩ བོད་ ས་ཡོས་ཟླ་༨ ཚེས་༢༥ ཉིན་ཡང་སྲིད་རིན་པོ་ཆེ་ཕེབས་ བསུའི་རིམ་པ་རྒྱ་ཆེ་དང་བཅས། ལྷ་ལྡན་རྒྱལ་སར་ ཞབས་སོར་བདེ་བར་འཁོད། ཕྱི་ལོ་༡༩༤༠ བོད་ལྕགས་ འབྲུག་ཟླ་༡ ཚེས་༡༤ ཉིན་ྋགོང་ས་སྐྱབས་མགོན་ཆེན་ པོ་མཆོག་གསེར་ཁྲི་མངའ་གསོལ་གྱི་མཛད་སྒོ་གནང༌། བོད་སྲིད་པ་ཆགས་པ་ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠ བར་བོད་རྒྱལ་ ཁབ་ཏུ་དར་རྒུད་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད་ཀྱང། རང་བཙན་གཙང་མའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་གནས་ཡོད།

ཕྱི་ལོ་༡༩༤༩ ཟླ་༡༠ ཚེས་༡ ཉིན་བོད་ཀྱི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་ནག་དེ་བཞིན་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་ རྒྱལ་ཁབ་ཅེས་པ་གསར་དུ་བཙུགས་པ་དང་འབྲེལ། པེ་ཅིང་རླུང་འཕྲིན་ནས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གིས་བོད་དང༌། ཤིན་ཅང༌། ཧེ་ནན། ཐེ་ཝན་བཅས་ལ་བཅིངས་འགྲོལ་གཏོང་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས།

ཕྱི་ལོ་༡༩༤༩ ཟླ་༡༡ ཚེས་༢ ཉིན་བོད་གཞུང་ཕྱི་སྲིད་ལས་ཁུངས་ནས་དེའི་ལན་དུ་རྒྱ་ནག་གི་གཙོ་འཛིན་མའོ་ཙེ་ ཏུང་ལ་ཕྱག་བྲིས་ཤ ིག་བཏང་། དེའི་ནང་བོད་དེ་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་གདུལ་ཞིང་ཆོས་ལྡན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ པ་དང༌། ད་བར་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་སུས་ཀྱང་བཙན་འཕྲོག་བྱས་མེད་ཅིང་། ཕྱི་རྒྱལ་བཙན་འཛུལ་ལ་གདོང་ལེན་གྱིས་རང་ས་རང་ སྲུང་བྱས་ཡོད། རྒྱ་དམག་རྒྱ་བོད་ས་མཚམས་བརྒལ་ཏེ་བོད་སར་འཛུལ་ཐལ་མི་འབྱུང་བ་དང༌། དམག་གི་ལས་འགུལ་གང་

114

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 115

ཡང་མི་ བྱེ ད་པའི་ང་ཚོར་ཁས་ལེན་གནང་ དགོས། དེ་བཞིན་རྒྱ་བོད་ས་མཚམས་སུ་ ཡོད་པའི་ཞི་དྲག་དཔོན་རིགས་ཚོར་བཀའ་ བཀོད་གནང་སྐྱོང་ཡོང་བ་མ་ཟད། རྒྱ་ནག་ གི་གཞུང་འཛིན་སྔོན་མ་ཚོའི་སྐབས་བོད་ཀྱི་ ས་ཁུལ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁུལ་ དུ་བཙན་བཟུང་ཟླ་སྒྲིལ་བཏང་བ་དེ་དག་བོད་ ལ་ཕྱིར་སློག་ཐག་གཅོད་ཡོང་སླད་གྲོས་སྡུར་ བྱེད་འགོ་འཛུགས་འདོད་ཡོད་ཅེས་བཀོད། འོན་ཀྱང་རྒྱ་ནག་གཞུང་ནས་བོད་གཞུང་གི་ འབོ ད ་སྐུལ་ལ་ཉན་འཇོག་བྱ་རྒྱུའི་ཚབ་ཏུ། རྒྱ་ནག་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་དཔུང་ཟེར་བ་ བོད་ཤ ར་ཕྱོགས་བརྒྱུད་རིམ་བཞིན་བོད་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱས། བོད་ལྗོངས་ཚོགས་ཆེན་ནས་བོད་སྲུང་སྐྱོབ་ཆེད་དུ་ཐག་ གཅོད་གནང་དོན་རྒྱ་མིར་དངོས་སུ་འཐབ་འཛིང་བྱེད་པར་མི་འབོར་དང༌། གོ་ལག་གང་ས་ནས་འདང་མིན་ལ་བརྟེན། རྒྱ་ དམག་བཀག་འགོག་ཕྱིས་སྐྱོན་མི་ཡོང་ཆེད་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་དག་ལ་ཛ་དྲག་གི་སྙན་ཞུ་འབུལ་རྒྱུར་ཐག་བཅད་དེ། ཨིན་ ཇི་དང༌། ཨ་རི། རྒྱ་གར། བལ་ཡུལ་བཅས་པར་རོགས་རམ་ཞུ་བསྐུལ་ཆེད་སྐུ་ཚབ་ཚོགས་ཁག་བཞི་བསྐོས། སྐུ་ཚབ་ཚོ་ ལྷ་ས་ནས་མ་ཐོན་གོང་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ཚོའི་གཞུང་ལ་བོད་ཀྱི་རང་དབང་རང་བཙན་ལ་ཉེན་ཁ་ཡོད་པ་དང༌། སྐུ་ཚབ་གཏོང་ འདོད་ཡོད་སྐོར་ཏར་འཕྲིན་བཏང་བར་རེ་འདོད་ཇི་བཞིན་མ་བྱུང་བར་བློ་ཕམ་དགོས་པའི་ཏར་ལན་འབྱོར། ཕྱི་ལོ་༡༩༤༩ ལོར་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་མིའི་མདུན་སྐྱོད་དཔུང་སྡེས་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ལ་བཙན་འཛུལ་བྱེད་འགོ་བརྩམས་ཏེ། རྒྱ་དམར་ དཔུང་སྡེ་ཁག་ཅིག་མཚོ་སྔོན་བརྒྱུད་སྐྱེ་རྒུ་མདོ་དང་ནང་ཆེན་དུ་ཡོང་བ་དང༌། ཁག་ཅིག་འདན་ཁོག་བརྒྱུད་སིབ་མདའ་དང་ གཡུ་ཆུ་ཁ་སོགས་ནས་སླེབས། ཁག་གཅིག་སྡེ་དགེ་སྐམ་ཐོག་གྲུ་ཁ་དང་འཇོ་མདའ་བརྒྱུད་ནས་སླེབས། ཁ་ཤ ས་འབའ་ བརྒྱུད་སྨར་ཁམས་དང༌། ཡུན་ནན་བརྒྱུད་ཚ་སྨད། ཤིན་ཅང་བརྒྱུད་མངའ་རིས་བཅས་ས་ཁག་དྲུག་ཙམ་ནས་བཙན་འཛུལ་ བྱས།

ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠ ལོའ ི་དཔྱིད་དུས་སུ་དམག་སྡེ་བཅོ་བརྒྱད་པ་བོད་ཤ ར་ཕྱོགས་དར་རྩེ་མདོ་དང༌། བྱང་ཤ ར་ཨ་མདོ་ ཁུལ་དང༌། དམག་སྡེ་ཨང་བཅུ་བཞི་པ་བོད་ལྷོ་ཤར་བདེ་ཆེན་ཁུལ་བཅས་ཁག་སོ་སོར་སླེབས་ནས། ཁམས་དང་ཨ་མདོར་ བཙན་འཛུལ་བྱས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡༧ ཉིན་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཟུངས་ཟད་ཀྱི་ནད་པ་ལྟ་བུ་གྱུར་སྐབས། ལྷ་བླའི་ལུང་རྟགས་དགོངས་དོན་བཀའ་ཤག་དང་ཚོགས་ཆེན་ནས་གསོལ་བ་བཏབ་པ་ལྟར། ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ ཆེན་པོ་མཆོག་དགུང་ལོ་བཅུ་དྲུག་ལས་མ་ཕེབས་ཀྱང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བདག་གིར་བཞེས། དེ་ཉིན་ྋགོང་ས་ ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་ནས་བོད་ཀྱི་བཙོན་པ་ཡོངས་རྫོགས་གློད་གྲོལ་གཏོང་བའི་བཀའ་ཕབ།

རྒྱ་ནག་གི་བཙན་འཛུལ་དམག་དཔུང་བོད་ནང་རིམ་འཛུལ་གྱིས་བོད་ས་མང་པོ་རྒྱ་ལག་ཏུ་ཤ ོར། བོད་ལྗོངས་ ཚོགས་འདུས་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་བོད་དང་རྒྱ་གར་ས་མཚམས་སུ་རེ་ཞིག་ཉེན་གཡོལ་དུ་ཆིབས་ བསྒྱུར་གནང་ན་ལེགས་ཚུལ་གྱི་བསམ་ཚུལ་གཅིག་མཐུན་བྱུང་བར་བརྟེན། བཀའ་ཤག་བརྒྱུད་ྋསྙན་གསན་ཞུས་པ་ལྟར་

115

116

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

ཕེབས་ཐོན་གནང་རྒྱུར་ཐུགས་གཏན་ཁེལ།

ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༡༢ ཉིན་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་མཁན་བློ་བཟང་བཀྲ་ཤ ིས་དང༌། རྩིས་ དཔོན་བདེ་མཁར་བ་ཚེ་དབང་རབ་བརྟན་གཉིས་ལ་སྲིད་ཚབ་བསྐོ་གཞག་གིས། ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་ སྐུ་འཁོར་དང་བཅས་གྲོ་མོར་གསང་སྟབས་ཀྱིས་ཆིབས་ཐོན་གནང༌། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་ ༤ པའི་ནང་གྲོ་མོ་བཞུགས་སྒར་ ནས་བོད་རྒྱ་ཞི་མཐུན་ཡོང་ཆེད་སྐུ་ཚབ་ཆེད་བརྫངས་གནང་ནས། འཕྲལ་སེལ་བོད་ལྗོངས་བདེ་ཐབས་སུ་དོན་ཚན་ལྔ་ཅན་ ཞིག་ཆབ་མདོར་སླེབས་པའི་རྒྱ་དམར་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་གི་འགོ་པ་ཝང་ཅི་མེས་ལ་གནང༌།

ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་༥ ཚེས་༡༤ ཉིན་འདྲ་མཉམ་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མེད་པར། བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་འགྲོལ་འབྱུང་ཐབས་ ཀྱི་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཟེར་བ་བཞག་ཏུ་བཅུག ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༢༣ ཉིན་གྱི་སྔ་དྲོ་པེ་ཅིང་ཀྲུང་ནན་ ཧས་ཆིང་ཀྲེན་ཏན་ཞེས་པའི་སྲིད་སྐྱོང་ཚོམས་ཆེན་གྱི་ནང་དུ། བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་འབྱུང་ཐབས་སྐོར་གྱི་གྲོས་ མཐུན་ལ་མིང་རྟགས་བཀོད་ཟེར་བའི་མཛད་སྒོ་ཞིག་ཀྱང་འཚོགས་ཡོད། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་༧ ཚེས་༡༦ ཉིན་ྋགོང་ས་ཆེན་ པོ་མཆོག་གི་འཕྲལ་སེལ་བཞུགས་སྒར་གྲོ་མོ་དུང་དཀར་དགོན་གྱི་གཟིམ་ཆུང་དུ་ྋགོང་ས་མཆོག་དང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་ སྐུ་ཚབ་ཀྲང་ཅི་ཨུ་དང་མཇལ་འཕྲད་གནང་བ་དང༌། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་བཞག་པའི་སྐོར་སོགས་སྙན་གསན་ དང་འབྲེལ། གྲོས་མཐུན་མིང་རྟགས་བཀོད་པར་བརྩི་བཀུར་ཆེད་བཀྲ་ཤ ིས་བདེ་ལེགས་ཀྱིས་ཏར་འཕྲིན་ཞིག་མའོ་ཀྲུའུ་ ཞི་ལ་འཕྲལ་དུ་གཏོང་གནང་ཡོང་བ་ཞུས་ཡོད་ཀྱང་ཞལ་བཞེས་གནང་མེད། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་༧ ཚེས་༢༡ ཉིན་ྋགོང་ས་ ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་སྟོན་འཁོར་རྣམས་ལྷ་སར་ཆིབས་བསྒྱུར་མཛད། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་༩ ཚེས་༩ ཉིན་དམག་སྡེ་བཅོ་ བརྒྱད་པའི་མདུན་སྐྱོད་དམག་མི་ལྷ་སར་འབྱོར།

116

སྦྱོང་ཚན།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 117

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. སྲིད་ཚབ་བསྐོ་བཞག་སུས་གནང་གི་ཡོད། ༢. ༸རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་ཆེན་པོའ ི་འཁྲུངས་ཡུལ་གང་ཡིན། ༣. ཡང་སྲིད་འཁྲུལ་བྲལ་ངེས་རྙེད་བྱུང་བའི་གསལ་བསྒྲགས་སུས་གནང་ཡོད། ༤. རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་གསར་དུ་བཙུགས་རྗེས་གསལ་བསྒྲགས་གང་བྱས་སམ། ༥. རྒྱ་དམག་ལ་གདོང་ལེན་ཆེད་བོད་ལྗོངས་ཚོགས་འདུས་ཐག་གཅོད་ཇི་ལྟར་བྱས་སམ། ༦. ༸གོང་ས་མཆོག་དགུང་ལོ་ག་ཚོད་ཐོག་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས་སམ། ༧. ༸གོང་ས་མཆོག་གིས་ཆབ་སྲིད་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཉིན་བཀའ་ཅི་ཞིག་ཕེབས་སམ། ༨. ༸གོང་ས་མཆོག་གྲོ་མོར་ཕེབས་སྐབས་སྲིད་ཚབ་གང་དག་བསྐོ་བཞག་གནང་ཡོད། ༩. རྒྱ་བོད་གཉིས་དབར་འདྲ་མཉམ་མེད་པའི་གྲོས་མཐུན་ཞིག་བཞག་པ་དེར་དོན་ཚན་ག་ཚོད་ཡོད། ༡༠. གྲོ་མོ་དུང་དཀར་དགོན་གྱི་གཟིམ་ཆུང་དུ་ྋགོང་ས་མཆོག་གིས་རྒྱའི་སྐུ་ཚབ་སུ་དང་མཇལ་འཕྲད་གནང་ཡོད།

གཉིས་པ། མཐུན་སྦྱོར་གྱིས། ༡

ཕྱི་ལོ་༡༩༣༥ ཟླ་༧ ཚེས་༦

གསེར་ཁྲི་མངའ་གསོལ།

༣

ཕྱི་ལོ་༡༩༤༠ ལྕགས་འབྲུག་ཟླ་༡ ཚེས་༡༤

གྲོ་མོར་ཆིབས་ཐོན་གནང་།

༢ ༤

༥ ༦

༧

༸གོང་ས་མཆོག་སྐུ་འཁྲུངས།

༡༩༣༩ བོད་ས་ཡོས་ཟླ་༦ ཚེས་༢༨

དམག་སྡེ་ཨང་བཅོ་བརྒྱད་པ་ལྷ་སར་འབྱོར།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡༧

ཡང་སྲིད་འཁྲུལ་བྲལ་ངེས་བརྙེད་བྱུང།

ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༡༢

ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐུགས་འགན་བཞེས།

ཕྱི་ལོ་༡༩༥༡ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༡༤

གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་བཞག

༡༩༥༡ ཟླ་ ༩ ཚེས་ ༩

117

118

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠ གོང་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་གནས་བབ་གང་འདྲ་ཡོད། ༢. ཕྱི་ལོ་༡༩༤༩ ཟླ་༡༡ ཚེས་༢ ཉིན་བོད་གཞུང་ཕྱི་སྲིད་ལས་ཁུངས་ནས་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་ཕྱག་བྲིས་ཤ ིག་བསྲིངས་ཡོད་ པ་དེའི་ནང་དོན་དག་གང་བཀོད་ཡོད་དམ། ༣. བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་གང་དག་ནས་རྒྱ་དམག་གིས་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཡོད། ༤. གནས་བབ་གང་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཟེར་བ་བཞག་ཡོད།

བྱེད་སྒོ

༡། ས་ཁྲའི་ཐོག་ནས་བོད་ཀྱི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་རྣམས་ངོས་འཛིན་བྱོས། ༢། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ཟེར་བ་འཇོག་སྐབས་བོད་ཀྱི་སྐུ་ཚབ་གང་དག་བཅར་ཡོད། དེ་དག་གི་མིང་རེ་ རེ་བཞིན་བྲིས། ༣། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་ནི་འདྲ་མཉམ་མེད་པར་བཞག་ཡོད། དེང་སྐབས་འདྲ་མཉམ་མེད་པའི་གྲོས་ མཐུན་དེ་འདྲ་འཇོག་སྲོལ་ཡོད་མེད་སྐོར་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༤། གྲོས་མཐུན་དོན་ཚན་བཅུ་བདུན་གྱི་ནང་དོན་རྣམས་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ལག་ལེན་བསྟར་ཡོད་མེད་སྐོར་གྲོས་ སྡུར་བྱོས།

118

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 119

དཀའ་སྡུག་གི་ལོ་ཟླ།

རྒྱ་དམར་བཙན་འཛུལ་བས་ཉི ན ་ནས་ ཉིན་བསྟུད་བོད་གཞུང་མང་གཉིས་ལ་གདུག་རྩུབ་ ཇེ་ཆེ་དང་། མཐའ་ན་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ ཆེན་པོ་མཆོག་ལ་མཐོ་འཚམ་པའི་གྲབས་བྱས་པར་ བརྟེན། བོད་མི་མང་འུ་ཐུག་ཐབས་ཟད་ནས། མ་ གྲོ ས་བསམ་པ་གཅིག་མཐུན་གྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩ ཟླ་༣ ཚེས་༡༠ ཉིན་རྒྱ་དམར་གྱི་བཙན་འཛུལ་ལ་ ངོ་རྒོལ་གྱི་སྒེར་ལངས་ཆེན་མོ་ཞིག་བྱས། དུས་ དེ་ནས་བཟུང་བོད་མི་མང་ནས་ལས་འགུལ་དེར་ གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན་ཞེས་ལོ་ལྟར་དྲན་གསོ་བྱེད་

བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སར་ཞི་བའི་གྱེན་ལངས་བྱེད་པ།

བཞིན་ཡོད། རྒྱ་དམར་གཞུང་ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༦ ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༧༩ བར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གྱི་ས་ཁུལ་ཁག་ཏུ་བཅོས་ སྒྱུར་ཟེར་བའི་ལས་འགུལ་ཞིག་བརྩམས། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༦ ལོར་རྒྱ་དམར་བཙན་འཛུལ་དམག་དཔུང་གིས་ཁམས་དང༌། ཨ་ མདོའ ི་ས་ཁུལ་ཁ་ཤས་ནང་དམངས་གཙོའི་བཅོས་སྒྱུར་ཟེར་བའི་ལས་འགུལ་དངོས་སུ་འགོ་འཛུགས་བྱས་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་

ཉེས་མེད་མི་སེར་སྲོག་ཐོག་གཏོང་བ།

༡༩༥༨ ལོར་མདོ་ཁམས་གཉིས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་བཅོས་ སྒྱུར་གྱི་ལས་དོན་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་ལག་བསྟར་བྱས། བོད་དབུས་གཙང་ ཁུལ་དུའང་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༩ ལོར་དམངས་གཙོ་བཅོས་སྒྱུར་ཟེར་བ་ འགོ་འཛུགས་བྱས་ཡོད། ལས་འགུལ་དེའི་ནང་རྒྱ་དམར་གཞུང་ གིས་བོད་མི་མི་དྲག་དཔོན་རིགས་དང༌། ཕྱུག་པོ་རྣམས་ཀྱི་རང་ བདག་རྒྱུ་དངོས་དང༌། ཁ་དབང་བཅས་པ་གཞུང་བཞེས་བཏང་ ཡོད། སྒེར་བདག་རྒྱུ་དངོས་གཞུང་བཞེས་བཏང་རྗེས་ས་ཁུལ་ ཁག་ནང་རོགས་རེས་ཚོགས་ཆུང་ཟེར་བ་བཙུགས་ནས། བོད་མི་ རྣམས་ཚོགས་ཆུང་ཁག་བགོས་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས། བཅོས་སྒྱུར་ དེས་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ལམ་ལུགས་ཡོངས་རྫོགས་མེད་པར་ བཟོ་ཐུབ་མེད་ཀྱང༌། རྒྱ་དམར་གཞུང་ནས་བོད་ཀྱི་ཞིང་འབྲོག་ ཐོན་སྐྱེད་ཡོང་འབབ་ལ་རྒྱལ་གཅེས་སྤྱི་འབྲུ་ཟེར་བ་དང༌། འབྲུ་ ལྷག་སྤུས་ཚོང༌། སྤྱི་དམངས་གསོག་འཇོག་བསྡུ་འབབ་ཟེར་བའི་ མིང་བཏགས་ཏེ་ཁྲལ་རིགས་ཆེན་པོ་བཙན་བསྡུ་བྱས།

119

120

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་པར་རིས་དང་གཏམ་བཤད་དྲིལ་བསྒྲགས་བྱེད་པ།

ཁེ་ གྱོ ང་དོ ་ མི་ མཉམ་པའི་ བཅོས ་ སྒྱུར་སྲི ད ་བྱུས་དེ ་ དག་གི ས ་ཐོ ན ་སྐྱེ ད ་ལ་ གེགས་བར་ཆེན་པོ་བཟོས་པར་བརྟེན། མི་ མང་གི ས ་ཐོ ན ་སྐྱེ ད ་ལས་དོ ན ་ལ་དོ ་ སྣང་ ཆུང་དུ་གྱུར་བ་དང༌། ཐོན་སྐྱེད་ཉམས་རྒུད་ ཚབས་ཆེ ་ བྱུང་སྟེ ་ བཟའ་བཅའ་མི ་ འདང་ བས་མུ་གེ འི ་ དཀའ་སྡུག་མྱངས་དགོ ས ་ བྱུང། རོགས་རེས་ཚོགས་ཆུང་ཟེར་བའི་ འགོ་དཔོན་ཚོས་གོང་རིམ་རྒྱ་དམར་ལ་ངོ་ སྲུང་དང༌། རང་ཉིད་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་འཐོབ་ ཆེ ད ་ཐོ ན ་སྐྱེ ད ་གྲངས་ཐོ ་ རྫུན་བཟོ ་ བྱས་ཏེ ་

གོང་རིམ་ལ་ཕུལ་གྱི་ཡོད། རྫུན་བཟོ་བྱས་པའི་གུན་གསབ་ཏུ་མི་མང་ནས་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུས་པར་བརྟེན། དམངས་ཀྱི་འཚོ་ བའི་མདུན་ལམ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།

ཕྱི་ལོ་༡༩༦༣ ལོར་རྒྱ་དམར་བཙན་འཛུལ་བས་གྲལ་རིམ་འཐབ་འཛིང་ཞེས་པ་ལག་བསྟར་བྱས་ནས། རྒྱ་ཆེའི་ མི་མང་ནང་གྲལ་རིམ་ཁག་གསུམ་དུ་བགོས། ལས་འགུལ་དེའི་ནང་ཉེས་པ་ཐེར་འདོན་དང༌། རང་སྐྱོན་རང་བརྗོད་བྱེད་དུ་ འཇུག་པ། རྡུང་རྡེག་ཚ་ནན་གཏོང་བ་བཅས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྩ་དོན་གསུམ་བཙན་ཤ ེད་ཀྱིས་ལག་བསྟར་བྱས་ནས། དེ་སྔ་བོད་ གཞུང་གི་ལས་བྱེད་དང༌། སྒེར་པའི་ཕྱུག་པོ་ཁག ཆོས་བྱེད་ཀྱི་མཁན་པོ་དང་བླ་མ་སོགས་ལ་མངའ་བདག་ཆེན་པོ་གསུམ་

ཟེར་བའི་ཉེས་ཞྭ་ཆེན་པོ་གཡོགས་ནས། ཉིན་མཚན་ མེད་པར་མནར་གཅོད་མྱང་དགོས་བྱུང། ལས་འགུལ་ དེ འི ་ ནང་བོ ད ་མི ་ དུས་མི ན ་རྐྱེ ན ་འདས་སོ ང ་བའི ་ གྲངས་འབོར་ ༩༢༠༠༠ ལྷག་ཟིན།

ཕྱི་ལོ་༡༩༦༥ ལོར་རོགས་རེས་ཚོགས་ཆུང་ ཟེར་བ་ཁུ་བསྡུ་བྱས་ཏེ།མི་མང་སྤྱི་ཁང་ངམ་མཉམ་སྦྲེལ་ ཟེར་བ་འགོ་འཛུགས་བྱས། སྒེར་ལ་དབང་བའི་ལམ་ ལུགས་ཤུལ་མེད་བཟོས་ནས་མི་མང་རྣམས་མི་མང་ སྤྱི་ཁང་ཟེར་བར་ཁག་བགོས་བྱས། མི་མང་རྣམས་ལ་ ངལ་རྩོལ་གྱི་ཁུར་པོ་ལྕི་རུ་བཏང་ཞིང་། ཆ་སྙོམས་བྱས་ ན་མི་རེས་ཉིན་རེར་ངལ་རྩོལ་ཆུ་ཚོད་༡༥ བྱེད་དགོས། ཉིན་ལས་གྲུབ་རྗེས་དགོང་མོ་འཆར་ཅན་ཆབ་སྲིད་སློབ་ གསོའ ི་ཚོགས་འདུར་ཞུགས་དགོས་པ་ཡིན།

མངའ་བདག་ཆེན་པོ་གསུམ་ལ་འཐབ་འཛིང་གཏོང་བ།

120

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 121

ངལ་རྩོལ་སྐུལ་ཤུགས་ཆེ་ལ་འཚོ་བ་ཧ་ཅང་ཞན་པའི་དཀའ་སྡུག་འོག་བོད་མི་སྟོང་ཚོ་མང་པོས་རང་གི་ལུས་ སྲོག་འཚོ་ཐབས་སུ་བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་དེ་སྔོན་རྩ་བ་ཉིད་ནས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་མ་མྱོང་བ་ཙི་ཙི་དང༌། རྟ་ཤ། བོང་ཤ། ཞི་ མིའི་ཤ། ཁྱི་ཤ། འབུ། རྩྭ། ཤིང་པགས་དང་ལོ་མ་གང་བྱུང་བཟས་ནས་དུད་འགྲོ་ལྟ་བུའི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་དགོས་བྱུང་ཡོད། རྒྱ་དམར་གཞུང་གིས་བོད་ནང་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ལ་མ་བསྟུན་པར་བྲེལ་ཟིང་གིས་ལས་འགུལ་འདྲ་མིན་སྤེལ་བར་ བརྟེན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༨ ནས་ཕྱི་ལོ་༡༩༧༣ བར་བོད་སྲིད་པ་ཆགས་པ་ནས་ལོ་རྒྱུས་ནང་བྱུང་མ་མྱོང་བའི་མུ་གེའི་རྐྱེན་ བྱས་ཏེ་མི་གྲངས་༣༤༠༠༠༠ རྐྱེན་འདས་སོང་།

རིག་གནས་གསར་བརྗེ།

རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ནི་མའོ་ཙེ་ཏུང་ སྲུང་དམག་སེམས་པ་དེ་བས་དམར། །མའོ་ཙེ་ཏུང་བསམ་པའི་དྲག་ཆས་སྤྲས། ། གིས་ཐད་ཀར་སྐུལ་སློང་དང་འགོ་འཁྲིད་བྱས་ རང་ལུས་དུམ་བུར་གཏུབས་པར་མ་འཛེམས་པར། །གོང་མ་རྟ་ཡི་ཐོག་ནས་འབེབས་པར་ཕོད། ། པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལས་འགུལ་ཞིག་ཡིན། དེའི་ འབོད་ཚིག་འདི་ནི་ཞིང་འབྲོག་དབུལ་འཕོངས་ཀྱི་བུ་ཕྲུག་རྣམས་ལ་ངན་བསླབ་བྱས་པའི་དམར་ སྲུང་དམག་གི་འབོད་ཚིག་ཡིན། དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་ ལམ་དུ་ཞུགས་མཁན་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱ་རྒྱུར་ཁས་ འཆེ་ཡང་། དོན་དངོས་སུ་རྒྱ་དམར་དབང་ འཛིན་པ་ནང་ཁུལ་དུ་སྲིད་དབང་འཕྲོག་རེས་ཀྱི་ འཐབ་རྩོད་ཅིག་ཡིན། རྒྱ་ནག་སྤྱི་ཡོངས་ལ་རིག་ གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོ་ནི་ཕྱི་ལོ་༡༩༦༦ ནས་ ཕྱི་ལོ་༡༩༧༦ བར་ལོ་བཅུའི་རིང་བྱུང་། དུས་ སྐབས་དེའི་རིང་རྒྱ་ནག་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་བསམ་ བརྗོ ད ་ལས་འདས་པའི ་ སྡུག་སྦྱོ ང ་མནར་སྤྱོ ད ་ མྱངས་དགོས་བྱུང་ཡོད། ལས་འགུལ་དེ་བོད་ དུ་སྤེལ་སྐབས་ཁ་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་ ནས། བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང༌། ཆོས་བྱེད་ མི་སྣ་དང་ཤ ེས་ཡོན་ཅན་སོགས་ལ་དྲག་གནོན་དང། གདུག་རྩུབ་ཚད་ལས་འདས་པ་བཏང་ཡོད། བོད་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ ཞིང་འབྲོག་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་ཕྲུ་གུ་རྣམས་ལ་ངན་བསླབ་ཀྱིས་བསྡུ་བསྐོང་བྱས་ཏེ། སྲུང་དམག་དམར་པོའ ི་སྒྲིག་འཛུགས་ བཙུགས་ཏེ་ཁྱབ་སྤེལ་རྒྱ་ཆེར་བཏང། ཁོང་ཚོར་སྙིང་སྟོབས་ངན་བསླབས་རྒྱུད་བསྐུལ་དང་སྦྲགས། རྙིང་བཞི་རྩ་གཏོར་ བཏང་ནས་གསར་བཞི་འཛུགས་དགོས་ཟེར་བའི་ལས་འགུལ་བརྩམས། མི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་བོད་ཀྱི་ དགོན་སྡེ་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་གྱི་ལྷ་སྐུ་རྟེན་གསུམ་དང༌། གསུང་རབ་གླེགས་བམ་ཁག ནོར་བུའི་རིགས་ཀྱི་དངོས་རྫས་ རིན་ཐང་བྲལ་བ་སོགས་སྔོག་འདོན་བཙན་འཁྱེར་བྱས་པའི་འཕྲོས། མེར་སྲེག་གཏོང་བ་དང༌། རྩ་གཏོར་གཏོང་བ་སོགས་ བྱས་ཡོད།

121

122

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

གདུག་རྩུབ་ཆེ་བའི་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྲིད་ཇུས་འོག་བོད་མི་ཚོས་དཀའ་སྡུག་ཚད་མེད་མྱངས་ཚུལ།

• བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་རྩ་གཏོར་གཏོང་བ་དང་། དེ་དག་ལ་དགའ་ཞེན་དང་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་མཁན་ལ་འཐབ་འཛིང་གཏོང་བ། • ྋརྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་དང་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་པར་སྒྲིག་གཤོམ་དང་ཕྱག་མཆོད་བྱེད་པར་སྐྱོན་བརྗོད་དང༌། ཤུལ་དུ་མའོ་ཙེ་ཏུང་ གི་འདྲ་པར་བཙན་འགེལ་བྱེད་པ། • བླ་དཔོན་མི་དྲག་ཚོར་སྐྱོན་བརྗོད་སྣ་ཚོགས་བྲིས་པའི་ཤ ོག་ཞྭ་གཡོགས་ཏེ་ཁྲོམ་སྐོར་དང༌། མི་མང་འདུ་འཛོམས་སར་རང་སྐྱོན་རང་ བརྗོད་བྱེད་དུ་བཅུག་པ། • གཙུག་ལག་ཁང་དང་དགོན་པ་ཆེ་ཁག་ལ་ལྷ་འདྲེ་གདོན་བགེགས་གཙང་འཕྱག་ཅེས་པའི་མིང་ཐོག་ནས་རྟེན་གསུམ་གཏོར་བཅོམ་ དང༌། གསེར་དངུལ་རིན་ཆེན་གྱི་སྐུ་རྟེན་སྣ་ཚོགས་རྒྱ་ནག་ཏུ་དབོར་འདྲེན་བྱས་པ། དགོན་པ་དང་ལྷ་ཁང་རྣམས་མགྲོན་ཁང་དང་ སྡོད་གནས། ལས་ཁུངས་སོགས་སུ་བསྒྱུར་བ། • གྲལ་རིམ་མཐོ་བའི་ཕྲུ་གུས་སོ་སོའ ི་ཕ་མར་དགག་པ་རྒྱག་ཏུ་བཅུག་པ། • རབ་བྱུང་བ་རྣམས་བཙན་དབང་གིས་སྐྱ་སར་ཕབ་པ། • མི་མང་རྣམས་མུ་གེས་མནར་ཏེ། ཁྱི་དང་ཞི་མི་སོགས་དུད་འགྲོ་བསད་ནས་བཟའ་དགོས་བྱུང་བ་སོགས་སྡུག་བསྔལ་ཚད་མེད་མྱང་ དགོས་བྱུང་།

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. དུས་ཡུན་ཅི་ཙམ་རིང་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གྱི་ས་ཁུལ་ཁག་ནང་དམངས་གཙོ་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་ལས་འགུལ་ སྤེལ་ལམ། ༢. ཞིང་འབྲོག་ལ་ཁྲལ་ཅི་འདྲ་བཀལ་ཡོད། ༣. དམངས་གཙོ་བཅོས་བསྒྱུར་གྱིས་ཕན་གནོད་ཅི་ཞིག་བྱུང་ཡོད། ༤. རོགས་རེས་ཚོགས་ཆུང་གིས་དམངས་ལ་གནོད་པའི་ལས་དོན་གང་བྱས་ཡོད། ༥. གྲལ་རིམ་འཐབ་རྩོད་ཅེས་པ་དུས་ནམ་ཞིག་ནས་འགོ་བཙུགས་སམ། ༦. གྲལ་རིམ་ཁག་ག་ཚོད་ལ་དབྱེ་ཡོད། ༧. འཐབ་འཛིང་གཏོང་ས་གཙོ་བོ་གང་དག་ཡིན། ༨.གྲལ་རིམ་འཐབ་འཛིང་ནང་བོད་མི་ག་ཚོད་རྐྱེན་འདས་སོང་ཡོད། ༩. མུ་གེ་བྱུང་ནས་བོད་མི་ག་ཚོད་གྲོངས་ཡོད།

122

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 123

བསྐྱར་སྦྱོང་།

༡. གསུམ་བཅུའི་སྒེར་ལངས་ཀྱི་འབྱུང་རྐྱེན་གང་ཡིན་ནམ། ༢. དམངས་གཙོ་བཅོས་སྒྱུར་ཟེར་བའི་ལས་འགུལ་དེའི་ནང་བོད་མིར་དཀའ་སྡུག་ཅི་ཙམ་མྱང་དགོས་བྱུང་ཡོད་དམ། ༣. མི་མང་སྤྱི་ཁང་ངམ་མཉམ་སྦྲེལ་ཟེར་བ་ནམ་ཞིག་ལ་འགོ་འཛུགས་བྱས་སམ། ངལ་རྩོལ་སྐུལ་ཤུགས་ཀྱིས་བོད་མི་ ཚོར་མནར་གཅོད་ཅི་ཕོག་དང་འུ་ཐུག་གི་འཚོ་བ་ཇི་ལྟར་སྐྱེལ་དགོས་བྱུང་ཡོད་དམ། ༤. རྒྱ་ནག་ཁྱོན་ཡོངས་སུ་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོ་ལོ་དུས་ཡུན་ཅི་ཙམ་རིང་གནས་ཡོད་དམ། ལས་འགུལ་ དེའི་དགོས་དམིགས་གཙོ་བོ་གང་ཡིན་ནམ། ༥. བོད་མི་ཚོས་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་དཀའ་སྡུག་ཇི་འདྲ་མྱངས་དགོས་བྱུང་ཡོད། བྱེད་སྒོ

༡། འཛིན་གྲྭའི་སློབ་ཕྲུག་རྣམས་ཚོགས་ཆུང་བརྒྱད་ལ་བགོས་ཏེ། ཚོགས་ཆུང་རེས་གཤམ་འཁོད་བརྗོད་ ཚིག་གཅིག་གི་ཐོག་གྲོས་སྡུར་དང་གཏམ་བཤད་བྱ་དགོས། • གསུམ་བཅུའི་དུས་དྲན། • དམངས་གཙོའི་བཅོས་སྒྱུར། • རོགས་རེས་ཚོགས་ཆུང་། • གྲལ་རིམ་འཐབ་འཛིང། • མི་མང་སྤྱི་ཁང་། • རིག་གནས་གསར་བརྗེ། • སྲུང་དམག་དམར་པོ། • རྙིང་བཞི་རྩ་གཏོར།

123

124

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གྲོས་ཚོགས།

ཕྱི་ལོ་༡༩༦༣ ཟླ་༣ ཚེས་༡༠ ཉིན་མ་འོངས་བོད་ཀྱི་མང་གཙོའི་རྩ་ཁྲིམས་ཟིན་བྲིས་རྒྱས་པ་ལེའུ་བཅུ་དང༌། དོན་ཚན་བདུན་ཅུ་དོན་བདུན་ཅན་གསལ་བསྒྲགས་བསྐྱངས་པ་དང་ཆབས་ཅིག སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་འགན་འཁུར་ འོག་གཞུང་གི་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ལས་བྱེད་པའི་བཀོད་སྒྲིག་བསྐྱར་བཅོས་གནང༌།

༡༩༦༣ ཟླ་༤ ཚེས་༤ ཉིན་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་དང་ལས་བྱེད་རྣམས་ནས། རྩ་ཁྲིམས་ཟིན་བྲིས་དགོངས་ དོན་སྔ་འཕྲོས་རྒྱ་གར་ས་ཐོག་ཏུ་མཐུན་རྐྱེན་གནས་ཚུལ་དང་འཚམས་པའི་ཕྱག་བཞེས་བསྟར་འོས་གང་ཡོད་ཐོག་གྲོས་ སྡུར་ཞིབ་ལྷུག་བྱས། རྒྱལ་ཡོངས་མི་མང་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་གནས་སྐབས་དངོས་སུ་ཚུགས་ཐབས་མེད་ཀྱང༌། ད་ཡོད་ ཆོས་ལུགས་དང་ཆོལ་གསུམ་བཅས་པའི་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ཀྱི་སྒྲིག་འཛུགས་འདིས་སྔ་འཕྲོས་རྒྱལ་ཡོངས་ཚོགས་ ཆེན་དང༌། རྒྱུན་ལས་གཅིག་འཐུས་ཀྱི་འཁུར་འགན་ལེན་རྒྱུའི་ཐག་གཅོད་གནང།

ཕྱི་ལོ་༡༩༩༡ ལོར་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་བཅའ་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་མ་གནང་བར། གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་བརྒྱུད་ རིམ་མེད་པར་གནས། དེའི་སྐབས་དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་ནི་ཆེས་མཐོའ ི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་འདུ་ཡིན། བཀའ་ཤག་ནས་ཐག་ གཅོད་གནང་མ་ཐུབ་པའི་རིགས་དང་། སྔོན་རྩིས་སོགས་གལ་གནད་ཆེ་བའི་ཐག་གཅོད་ཚང་མ་ཆེས་མཐོའ ི་རྒྱུན་ལས་ ཀྱིས་གནང་གི་ཡོད།

124

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 125

ཆེས་མཐོའ ི་རྒྱུན་ལས་ནང་ཆ་ཤས་ལེན་མཁན་ནི། བཀའ་བློན་རྣམ་པ་དང༌། སྤྱི་འཐུས་རྣམ་པ། ལས་ཁུངས་ཁག་ གི་དྲུང་ཆེ་བཅས་ཡིན། གོང་གསལ་ཚོགས་བཅར་བ་ཚང་མར་དགོངས་འཆར་གནང་རྒྱུའི་ཐོབ་ཐང་ཡོད་ནའང་། ཐག་ གཅོད་གནང་རྒྱུའི་དབང་ཆ་ནི་སྤྱི་འཐུས་རྣམ་པས་སྤྱི་མོས་སམ་མང་མོས་ཀྱིས་ཐག་གཅོད་གནང་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

བཅའ་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་གནང་བ་ནས་བཟུང་། ཁྲིམས་བཟོའ ི་བརྒྱུད་རིམ་འགོ་འཛུགས་ཞུས་ཤ ིང༌། དེ་ཡང་ བཅའ་ཁྲིམས་ཀྱི་དགོངས་དོན་ལྟར་ཟླ་དྲུག་ནང་ཚུན་གྲོས་ཚོགས་རེ་ངེས་པར་འཚོགས་དགོས། གྲོས་ཚོགས་དེ་ཡང་བོད་ མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་འདུའི་འགྲོ་ལུགས་དང་། ལས་དོན་བྱེད་ཕྱོགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ལེའུ་གཉིས་དང་ དོན་ཚན་བརྒྱ་དང་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་ཅན་ལྟར་འཚོགས་དགོས། གྲོས་ཚོགས་འཚོགས་པའི་སྐབས་གཙོ་སྐྱོང་གནང་མཁན་ ཚོགས་གཙོ་དང༌། ཚོགས་གཙོ་མེད་སྐབས་ཚོགས་གཙོ་གཞོན་པའམ་ཚོགས་གཙོའི་ལས་ཚབ་ནས་གཙོ་སྐྱོང་གནང་ དགོས། གྲོས་ཚོགས་ནང་གི་ལས་རིམ་གལ་ཆེ་བ་ནི། དྲི་བ་དྲིས་ལན་དང་། དྲི་བ་དྲིས་ལན་ལས་འཕྲོས་པའི་གྲོས་སྡུར། ཚོགས་འདུ་མཚམས་འཇོག་གྲོས་འཆར། ཐུགས་སྣང་གཞེན་སྐུལ། གཞུང་འབྲེལ་གསལ་བཤད། གྲོས་འཆར་འདོན་པ་དང་ གྲོས་ཆོད་བཞག་པ། ཁྲིམས་བཟོའ ི་ལས་དོན། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལས་དོན། ལས་རིམ་རྣམ་གཞག་སོགས་ཡིན།

ཐ་སྙད།

ཚིག་གསར།

འགྲེལ་བཤད།

སྤྱི་མོས།

དགག་བྱ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པར་ཚང་མས་མོས་མཐུན་བྱས་པ།

ཁྲིམས་བཟོའ ི་ལས་དོན།

བཅའ་ཁྲིམས་བསྐྱར་བཅོས་སོགས་ཁྲིམས་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་དོན་ཐ་དག

ལས་རིམ་རྣམ་གཞག

གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ལས་རིམ་འགྲོ་བཞིན་པའི་སྐབས། ཚོགས་གཙོས་སྟངས་འཛིན་གནང་ཕྱོགས་དང་། གྲོས་ ཚོགས་འཐུས་མི་གང་རུང་བཅའ་སྒྲིག་དང་ལམ་ལུགས་སོགས་དང་འགལ་ཚེ། སྔོན་བརྡ་མེད་པར་བསམ་ཚུལ་ ཞུ་སྤྲོད་ཆོག

མང་མོས།

ཚང་མས་མོས་མཐུན་མེད་རུང་མང་བས་མོས་མཐུན་ཡོད་པ།

དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལས་དོན། སྔོན་རྩིས་བཀའ་འཁྲོལ་གཏོང་ཕྱོགས་སྐོར།

གྲོས་འཆར།

དྲི་བ་དྲིས་ལན།

གྲོས་ཚོགས་ནས་ཐག་གཅོད་དགོས་པའི་གཞུང་འབྲེལ་དང་། གཞུང་འབྲེལ་མིན་པའི་དགོངས་འཆར་རིགས།

སྤྱི་འཐུས་ཀྱིས་བཀའ་བློན་རྣམ་པ་ཚོར་དྲི་བ་གཏོང་བ་དང་བཀའ་ཤག་གིས་དེར་ལན་འདེབས་བྱ་དགོས། དྲི་བ་ ལའང་སྐར་རྟགས་ཅན་གྱི་དྲི་བ་དང་སྐར་རྟགས་མེད་པའི་དྲི་བ་ཞེས་གཉིས་ཡོད།

ཚོགས་འདུ་མཚམས་ དུས་ཚོད་སྔོན་ཞུས་ལྟར་ཚོགས་ཐེངས་ཁ་ཤས་ཀྱི་ལས་རིམ་མཚམས་འཇོག་གིས། མང་ཚོགས་ཀྱི་གལ་གནད་ འཇོག་གྲོས་འཆར། དང་བསྟུན་འཕྲལ་མ་ཉིད་དུ་ཛ་དྲག་གིས་གྲོས་སྡུར་བྱ་དགོས་རིགས།

125

126

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. རྩ་ཁྲིམས་ཟིན་བྲིས་རྒྱས་པ་ག་དུས་གསལ་བསྒྲགས་བསྐྱངས་སམ། ༢. རྩ་ཁྲིམས་ཟིན་བྲིས་རྒྱས་པར་ལེའུ་དང་དོན་ཚན་ག་ཚོད་ཡོད། ༣. ཕྱི་ལོ་༡༩༦༣ ཟླ་༤ ཚེས་༤ ཉིན་བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་དང་ལས་བྱེད་རྣམས་ཀྱིས་ཐག་གཅོད་ཅི་ཞིག་གནང་ཡོད། ༤. བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་བཅའ་ཁྲིམས་གཏན་འབེབས་ག་དུས་གནང་ངམ། ༥. གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ་མེད་སྐབས་དབང་ཚད་མཐོ་ཤ ོས་སུ་ལ་ཡོད། ༦. ཆེས་མཐོའ ི་རྒྱུན་ལས་ནང་ཆ་ཤས་ལེན་མཁན་གང་དག་ཡིན། ༧. དུས་ཡུན་ཅི་ཙམ་ནང་གྲོས་ཚོགས་ཐེངས་རེ་ངེས་པར་དུ་འཚོགས་དགོས། ༨. བོད་མི་མང་སྤྱི་འཐུས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་འདུའི་འགྲོ་ལུགས་དང་ལས་དོན་བྱེད་ཕྱོགས་ལ་སྒྲིག་གཞི་གང་འདྲ་ ཞིག་ཡོད། བྱེད་སྒོ

༡། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གྲོས་ཚོགས་ལམ་ལུགས་དང་། རྒྱ་གར་གྱི་གྲོས་ཚོགས་ལམ་ལུགས་དབར་འདྲ་བའི་ ཆ་གང་ཡོད་གྲོས་སྡུར་བྱོས། ༢། གྲོས་ཚོགས་ཚོགས་སྟངས་ཀྱི་སྐོར་རམ། ཡང་ན་གྲོས་ཆོད་འཇོག་སྟངས་སྐོར་གཏམ་བརྗོད་ཐུང་ངུ་ཞིག་གོ་ སྒྲིག་བྱོས།

126

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 127

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་གནས་བབ།

ཆོས་སྲིད་གང་ཐད་ནས་ཤེས་ཡོན་ནི་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། བོད་མི་རྣམས་ཐོག་མར་བཙན་བྱོལ་ དུ་གྱར་སྐབས་བོད་རང་དབང་སླར་གསོས་མཚོན་པའི་ལས་དོན་སྣ་མང་ཡོད་ནའང༌། ྋསྤྱི་ནོར་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ ཆེན་པོ་མཆོག་ནས་བྱེས་འབྱོར་བོད་ཕྲུག་རྣམས་ལ་ཐུགས་བརྩེ་བ་ཆེན་པོས། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༠ ཟླ་༣ ཚེས་༣ ཉིན་བོད་ཕྲུག་ ལྔ་བཅུ་ཡོད་པའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སློབ་གྲྭ་དང་པོ་དེ་མ་སུ་རིར་གསར་འཛུགས་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༡ ལོར་ྋགོང་ ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་རྒྱ་གར་གྱི་སྲིད་བློན་ནེཧ་རུ་མཆོག་ལ་མཇལ་འཕྲད་ཀྱིས། བོད་པའི་སློབ་གྲྭ་ཟུར་ འཛུགས་དགོས་སྐོར་འབོད་སྐུལ་ཞུས་དོན་ལྟར་ཞལ་བཞེས་གནང་། སྐབས་དེར་ཤ ེས་ཡོན་དང་གཞོན་སྐྱེས་ཞབས་ཞུའི་ བློན་ཆེན་ལས་ཁུངས་(Ministry of Education & Youth Services) ཀྱི་གྲོས་ཆོད་ལྟར། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༡ ཟླ་༧ ཚེས་༣༡ ཉིན་ཚོགས་པ་དེབ་སྐྱེལ་གྱིས། བོད་སློབ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པ་ཞེས་པའི་རང་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་ཞིག་དེབ་སྐྱེལ་གནང༌། དེ་ནས་ རིམ་བཞིན་སིམ་ལ་སློབ་གྲྭ་དང་། རྡོར་གླིང་སློབ་གྲྭ་སོགས་གསར་འཛུགས་བྱས། བོད་སློབ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པ་ནས་ སྔོན་བཙུགས་སློབ་གྲྭ་ཁག་རྩིས་བཞེས་གནང་བ་དང་། གསར་འཛུགས་གནང་རྒྱུའི་ཐུགས་འགན་ཡང་བཞེས། དེའི་སྐབས་ ཛ་དྲག་དགོས་གལ་ཆེ་བའི་སློབ་དེབ་རྩོམ་སྒྲིག་ཚོགས་ཆུང་བསྐོ་གཞག་གནང་ཞིང༌། པར་སྐྲུན་བྱེད་མཁན་ཡང་ཤ ེས་རིག་ པར་ཁང་གསར་འཛུགས་ཞུས། དེ་བཞིན་དགེ་རྒན་ཚད་ལྡན་ཡོང་ཐབས་སུ་དགེ་རྒན་འོས་སྦྱོང་བཙུགས། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༧ ནས་བཙན་བྱོལ་དུ་གསར་དུ་སྐྱེས་པའི་ཕྲུ་གུ་དེ་དག་བོད་པའི་སློབ་གྲྭ་ཁག་ཏུ་སློབ་འཇུག་ཡོང་བའི་རེ་སྐུལ་ཞུས།

127

128

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

ཕྱི ་ ལོ ་ ༢༠༠༩བར་རྒྱ་བལ་འབྲུག་གསུམ་ ནང་གཞུང་སྒེར་སློབ་གྲྭ་བདུན་ཅུ་དོན་དྲུག་ཡོད། དེ་ཡང་དབུས་བོད་སློབ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པའི་ ཁྱབ་ཁོངས་སློབ་གྲྭ་ཁག་ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད། རྡ་ས་བོད་ ཁྱིམ་སྤྱི་ཁྱབ་ཡིག་ཚང་ཁྱབ་ཁོངས་སློབ་གྲྭ་གྲངས་ བཅོ་བརྒྱད། མ་སུ་རི་བོད་ཁྱིམ་ཁྱབ་ཁོངས་སློབ་ གྲྭ་གཉིས། བལ་ཡུལ་གངས་ཅན་བདེ་རྩ་ཚོགས་ པའི་ཁྱབ་འོག་སློབ་གྲྭ་བཅུ་གསུམ། སམ་བྷོ་ཊ་བོད་ གཞུང་སློབ་གྲྭའི་སྤྱི་ཁྱབ་ཡིག་ཚང་གི་ཁྱབ་འོག་ བོད་ནས་བཙན་བྱོལ་དུ་གསར་དུ་འབྱོར་བ། སློབ་གྲྭ་བཅུ་གཉིས། ས་གནས་བོད་མིའི་ཚོགས་ སྒེར་གྱིས་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་བཞིན་པ་གསུམ་བཅས་ཡིན། སློབ་གྲྭ་དེ་དག་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱིས་ལས་དོན་སྙན་ཞུ་དང་སྤྱི་ཁྱབ་ འགན་འཁུར་ཞུ་ཡུལ་ནི་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཡིན།

ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ལས་འགན་ནི། གཞོན་སྐྱེས་སློབ་ལོ་སོན་པ་རྣམས་སློབ་སྦྱོང་བྱ་ཡུལ་གཏན་ཉིན་སློབ་ གྲྭ་ཁག་གསར་འཛུགས་གནང་རྒྱུ། སློབ་ལོ་ཡོལ་བའི་གཞོན་སྐྱེས་དར་མ་ཚོར་ཛ་དྲག་ཐོག་སྐད་ཡིག་གི་སློབ་སྦྱོང་དང་ འཚོ་རྟེན་གྱི་ལག་ཤེས་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་རྒྱུ། སློབ་གྲྭ་ཁག་གི་རྒྱུན་གྲོན་དང༌། ཨར་ལས་ལ་སོགས་པའི་འཆར་གཞི་བཀོད་ དེ་གཞུང་སྒེར་གྱི་རོགས་ཚོགས་ཁག་ལ་འབོད་སྐུལ་ཞུ་རྒྱུ། སློབ་གྲྭ་ཁག་ལ་དགེ་རྒན་ཚད་ལྡན་གཏོང་ཐབས་དང་དེའི་ཆེད་ དགེ་འོས་སོགས་འཛུགས་ཐབས། སློབ་གྲྭ་ཁག་གི་སློབ་དེབ་གསར་རྩོམ་དང་པར་བསྐྲུན་བྱ་རྒྱུ། ཕྱི་རྒྱལ་ཁག་ལ་བོད་ པའི་སློབ་ཕྲུག་སློབ་སྦྱོང་ཆེད་གཏོང་ཐབས་བྱ་རྒྱུ་སོགས་མདོ་དོན་བོད་པའི་སློབ་ཕྲུག་ན་གཞོན་ཚོར་དེང་རབས་ཤ ེས་ཡོན་ དང༌། རང་མི་རིགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་དང་ཉམས་པ་སོར་ཆུད་གནང་ རྒྱུའི་འགན་དབང་ཡོད། ཤེས་རིག་ལས་ ཁུངས་སུ། འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན། ཤེས་ཡོན་ སྡེ་ཚན། རོགས་སྐྱོར་སྡེ་ཚན། མདུན་ ལམ་སྡེ་ཚན་བཅས་བཞི་ཡོད་པ་དང༌། དེ་ དག་ཀྱང་ཚན་པ་མང་པོར་དབྱེ་ནས་ལས་ འཁུར་ཞུ་བཞིན་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལོ ར ་དབུས་བོ ད ་མི འི ་ སྒྲི ག ་འཛུགས་ཀྱི ་ འཆར་འགོ ད ་ལས་ཁུངས་ནས་བཙན་ བྱོལ་བོད་མིའི་མི་འབོར་ཞིབ་བཤེར་ལྟར་ ན། བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཡི་གེ་འབྲི་ ཀློག་འཕེར་བ་བརྒྱ་ཆ་ ༧༡་༤ ཡིན། མེས་དབོན་གཙུག་ལག་དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭའི་སློབ་མས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་བ།

128

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ། 129

རྒྱ་བལ་འབྲུག་གསུམ་དུ་ཡོད་པའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སློབ་གྲྭ

དབུས་བོད་སློབ་འཛིན་ཚོགས་ཁྱབ་ཁོངས། རྡ་ས་བོད་ཁྱིམ་ཁྱབ་ཁོངས། སཾ་བྷོ་ཊ་ཁྱབ་ཁོངས།

མ་སུ་རི་བོད་ཁྱིམ་ཁྱབ་ཁོངས།

བལ་ཡུལ་གངས་ཅན་བདེ་རྩ་ཁྱབ་ཁོངས། གཞན།

129

130

སྲིད་དོན་ཚན་རིག

སྦྱོང་ཚན།

དང་པོ། གཤམ་གྱི་དྲི་བ་རྣམས་ལ་ལན་གནད་བསྡུས་རེ་བྲིས།

༡. བཙན་བྱོལ་གྱི་སློབ་གྲྭ་ཐོག་མ་ག་དུས་བཙུགས་སམ། ༢. སྲིན་བློན་ནེ་རུར་བོད་པའི་སློབ་གྲྭ་ཟུར་འཛུགས་དགོས་པའི་འབོད་སྐུལ་ཞུས་དོན་གང་ཡིན། ༣. བོད་སློབ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པ་ཞེས་པའི་རང་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་དེ་ག་དུས་བཙུགས་སམ། ༤. པར་སྐྲུན་ཆེད་ལས་ཁུངས་གང་ཞིག་བཙུགས་སམ། ༥. བཙན་བྱོལ་དུ་སྐྱེས་པའི་ཕྲུ་གུ་དེ་དག་བོད་པའི་སློབ་གྲྭ་ཁག་ཏུ་སློབ་འཇུག་ཡོང་བར་རེ་སྐུལ་ནམ་ཞིག་ཞུས་སམ། ༦. ཕྱི་ལོ་༢༠༠༩བར་རྒྱ་བལ་འབྲུག་གསུམ་ནང་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞུང་སྒེར་སློབ་གྲྭ་ག་ཚོད་ཡོད། ༧. བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སློབ་གྲྭ་ཡོངསཀྱིས་ལས་དོན་སྙན་ཞུ་དང་སྤྱི་ཁྱབ་འགན་འཁུར་ཞུ་ཡུལ་གང་ཡིན། ༨.བཙན་བྱོལ་སྤྱི་ཚོགས་ནང་ཡི་གེ་འབྲི་ཀློག་འཕེར་བ་བརྒྱ་ཆ་ཅི་ཙམ་ཡོད། བྱེད་སྒོ

༡། ཁྱེད་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་དེ་དབུ་ག་དུས་བརྙེས་སམ། སློབ་གྲྭ་ཐོག་མར་འགོ་འཛུགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་ད་ལྟའི་གནས་ སྟངས་དབར་ཁྱད་པར་ཅི་ཞིག་འདུག་གམ། ༢། བོད་མི་རྣམས་ཐོག་མར་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་སྐབས་བོད་རང་དབང་སླར་གསོས་མཚོན་པའི་ལས་དོན་སྣ་མང་ ཡོད་ནའང༌།ཤེས་ཡོན་ཐོག་དམིགས་བསལ་ཤུགས་སྣོན་རྒྱག་དགོས་དོན་གང་ཡིན། ཤེས་ཡོན་ནི་སྤྱི་སྒེར་གཉིས་ ལ་གལ་ཆེ་ཆུང་ཅི་ཙམ་ཡིན་མིན་སྐོར་བགྲོ་གླེང་བྱོས།

130

བྱང་འཁྱགས་རོམ་རྒྱ་མཚོ། སྤྱི་ཚོག

ོ ་དེབ། སླབ

ན་རིག་ ས་ཚ

བྱང་ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

ལྷོ་ཨ་མེ་རི་ཁ། ལྷོ་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ།

བྱང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

བྱང་ཨ་མེ་རི་ཁ།

ཡུ་རོབ།

ཕྱི་ལོ་༢༠༡༠ ལོར་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་གཞི་རིམ་བར་མའི་

བསླབ་གཞི་རྩ་འཛིན་གྱི་དགོངས་དོན་བཞིན་སྒྱུར་སྒྲིག་བྱས།

ཨེ་ཤི་ཡ།

བྱང་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

སྤྱི ་ ཚོ ག ས་ཚན་རི ག ་།

ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ།

ལྷོ་ནུབ་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ།

ལྷོ་སྣེ་གླིང་ཆེན།

འཛམ་གླིང་གི་ས་དབྱིབས་ཀྱི་ས་ཁྲ།

རྒྱ་གར་རྒྱ་མཚོ།

འཛིན་རིམ་བདུན་པ་། ཨོ་སྟྲི་ལི་ཡ།

ལྷོ་ཞི་བདེ་རྒྱ་མཚོ།

བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་ཤེས་ཡོན་ལྷན་ཚོགས་ནས་སྒྱུར་སྒྲིག་དང་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས།