First Edition
2024
©Department of Education, CTA
Printed & Distributed by:
Sherig Parkhang
R-28 Rameshpark
Laxmi Nagar, New Delhi 110092
DEPARTMENT OF EDUCATION
Central Tibetan Administration
GANGCHEN KYISHONG, DHARAMSALA - 176215, DISTT. KANGRA H.P, H.P INDIA
Cable: SHERIG
Phone: +91-1892-222572/222721
Email: Education@tibet.net
Website: www.bodyiglobjong.com / www.sherig.org
GANGCHEN KYISHONG, DHARAMSALA - 176215, DISTT. KANGRA H.P, H.P INDIA
Cable: SHERIG Phone: +91-1892-222572/222721
Email: Education@tibet.net Website: www.bodyiglobjong.com / www.sherig.org
ལོ་རྒྱུས་ནང་བྱུང་བའི་སྙན་གྲེགས་ཅན་གྱིི་ཚན་རིིག་པ་མང་པའ་གསརི་གཏོད་དང་།
སློོབ་དེབ་རྩོོམ་སྒིག་སྐབས་སློོབ་མ་རྣམས་ཀྱིི་མིག་ཤེེས་ལ་ཚརི་སློོང་བྱེ་རྒྱུ་ཙམ་མིན་པརི།
འབྲེེལ་བའི་བྱེེད་སྒོོ་གཞིན་གང་མང་སྤེེལ་ཏེ་སློོབ་མ་རྣམས་ཀྱིི་གོ་རྟོགས་གོང་འཕེལ་གཏོང་ཕརི།
དེ་བཞིིན་ སྨྲ་བརྗོོད་ཀྱིི་དཀའ་ངལ་འཕྲོད་མཁོན་རྣམས་ལ་དམིགས་བསལ་དོ་སྣང་བྱེེད་དགོས།
དགེ་རྒན་གྱིིས་སློོབ་འཁྲིིད་བྱེས་པ་རྣམས་སློོབ་མས་ཤེེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོོད་མེད་ཞིིབ་འཇུག་བྱེེད་དགོས་པ་མ་ཟིད། གནད་དོན་མ་ཤེེས་པརི་ཞིིབ་འཇུག་ཆེད་དུས་དང་གནས་སྟངས་ཀྱིི་དགོས་མཁོོརི་གཞིིགས་ཏེ་རིང་གི་སློོབ་ཁྲིིད་
དེ་ལྟ་བུའི་རྩིི་ཤིིང་ལེ་དའི་སྐྱེེས་སའི་ས་གིཞིི་ལེས་བཅུད་རྫས་ཐམས་ཅིད་རགི་གིི་མེད་པོ་ཡིན་སྲོིད་དམ།
(Symbiotic Relationship)
རི་མོའི་ལེམ་ནས་རྩིི་ཤིིང་ནི་ཟས་ཀྱིི་འབྱུང་ཁུངས་གིཙོོ་བོ་ཡིན་པོ་སྟེོན།
ཁེད་ཀྱིིས་འཛིན་རིམ་དྲུགི་པོའི་ནང་ཟས་ལེ་གྲུབ་ཆ་མང་པོོ་ཡོད་པོ་སྦྱངས་ཟིན་པོས།
(buccal cavity)
(small intestine)
(oesophagus)
(large intestine)
(stomach)
(rectum)
the mouth and buccal cavity
ཤིིང་ཐུར་གིཙོང་མ་རེ་སྤྱོད་དེ།གིོང་གིི་ཁུ་བ་དེ་དགི་རེ་རེ་བཞིིན་དཔོེ་རིས་༢།༦ ནང་བསྟེན་པོའི་ལྕེེའི་གིནས་མི་འདྲོ་བའི་སྟེེང་བཏིགིས་དགིོས།
གིཟུགིས་པོོ་ལེ་མཁོ་བའི་སྤི་དཀར་ལྟ་བུའི་སྣོ་མང་རྒྱུ་རྫས་བསྐྲུན་པོར་བེད་སྤྱོོད་གིཏོང་གིི་ཡོད་ཅིིང་།
Amoeba
Assimilation
Bile
འཇུ་ཁུ་བཅིས་ཀྱིིས་མཐར་རྒྱུ་ནག་ནང་དུ་ཟས་ཀྱིི་གྲུབ་ཆ་ཐམས་ཅིད་ཞུ་བར་བྱེེད་ཀྱིི་ཡ
(Clinical thermometer)
ད་ལྟ་ང་ཚོས་དྲོད་ཚད་འཇལེ་ཆས་འདའི་བཀལེ་སྤྱོད་བྱེེད་སྟེངས་སར་སྦྱང་རྒྱུ་ཡིན།
ནས་མཐའ་འཁར་ལེས་དྲོད་ཕྱིིར་འབྱེར་བ་ཡིན།
དྲོད་ཚད་འཇཱལ་ཆས་བེད་སྤྱིོད་མ་བྱེས་གོང་གཉིན་འགོག་སྨོན་རྫོས་ནང་བླུག་དགོས་དོན་གང་ཡོིན་ནམ།
རང་བྱུང་དུ་འབྱུང་བའི་སྟེན་རྫས་འགའ་ཡིན།
ལྒ་སེར་ཐུར་མ་གིང་ནང་ཆུ་ཏོགི་ཙོམ་བླུགིས་ཏེ་སྐྱེོ་མ་བཟོ་དགིོས།
(sulphuric acid)
(sodium hydroxide)
(nitric acid )
(ammonium hydroxide)
(acetic acid)
(Phenolphthalein)
མཚན་མེད་སྐྱེེ་འཕེེལེ་ཁྲོོད་ཀྱིི་རྩིི་ཤིིང་གིསར་པོ་ནི་ས་བོན་འདོན་སལེ་མ་བྱེས་པོར་སྐྱེེས་པོ་ཡིན།
སློོབ་ཚན་འདའི་མཇུགི་ཏུ་ང་ཚོས་མཚན་ལྡན་སྐྱེེ་འཕེེལེ་ལེས་སྐྱེེས་པོའི་རྩིི་ཤིིང་ལེ་ཕེ་མ་གིཉིིས་ཀའི་ཁད་ཆོས་ཡོད་པོ་
མཚན་ལྡན་སྐྱེེ་འཕེེལེ་ལེ་བརེན་ནས་རྩིི་ཤིིང་གིི་ས་བོན་ཐོན་སྐྱེེད་བྱེེད་པོའི་སོར་སྦྱང་རྒྱུ་ཡིན།
(Petunia)
Budding
Embryo
Fertilisation
Fragmentation
Gametes
Sporangium
Zygote
ཟེའུ་འབྲུ་རང་སྦྱོར་དང་གིཞིན་སྦྱོར་གིཉིིས་ཀྱིི་ཁད་པོར་རེའུ་མིགི་ནང་སྟེོན།
མེ་ཏོགི་ནང་ས་བོན་སྨིན་སྦྱོར་གྱིི་བརྒྱུད་རིམ་ཇི་ལྟར་འབྱུང་གིི་ཡོད་པོ་འགྲོེལེ་བར
སློོབ་ཚན་འདའི་ནང་ང་ཚོས་བྱེེད་སྒོོ་འགིའ་སལེ་ཏེ་འགྱུར་བ་འདི་དགི་གིི་རང་བཞིིན་སྦྱོང་རྒྱུ་ཡིན་པོ་དང་།
ཆས་(physical properties)
གཤིམ་གྱིི་བྱེེད་སྒོ་དེ་དགེ་རྒན་གྱིིས་མག་སྟེན་གསལེ་བཤིད་བརྒྱུད་སལེ་དགས།
།
ལྕེགས་གཟེར་རམ་སྤུ་གྲོི་དེ་ཕྱིིར་བཏློན་ནས་དེར་འགྱུར་བ་ཐེབས་ཡློད་མེད་ལྟ་ཞིིབ་གྱིིས།
འཛིན་རིམ་དྲུགི་པོའི་ནང་ཁེད་ཀྱིིས་མཚོ་ཆུ་རླངས་འགྱུར་བྱེེད་པོ་ལེ་བརེན་ནས་ཚྭ་ལེེན་ཐུབ་པོ་སྦྱངས་ཟིན།
chemical change
chemical reaction
physical change
དེ་མཚུངས་ཀྱིི་ནམ་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ནང་རྫས་འགྱུར་དང་གིཟུགིས་འགྱུར་གིཉིིས་ཀ་འབྱུང་བའི་དཔོེ་མཚོན་
༩། ལྕེགས་ཀྱིི་རྒྱ་སྒོ་ཞིིག་ལེ་ལྕེགས་རྩིི་བཏང་བ་ལེས་བཙོའ་ཇི་ལྟར་འགག་པ་འགྲོལེ་བཤིད་བྱེས།
བྱེེ་ཐང་ལེས་མཚོ་འགྲོམ་དུ་ལྕེགས་ཀྱིི་དངས་པློ་ལེ་བཙོའ་མགྱིགས་པློར་རྒྱག་པར་འགྲོལེ་བཤིད་བྱེས།
༦། ཁ་དགི་གིི་འགྱུར་བ་དང་གིཟུགིས་འགྱུར་གིཉིིས་འགིལེ་བ་ཡིན་པོའི་ཕྱིིར་ཟེར་ན།
མགྱིོགིས་ཚད་མཐོ་བ་ཡོད་པོ་ནི་དུས་ཚོད་ཐུང་བའི་ནང་བར་ཐགི་ངེས་ཅིན་ཞི
ང་ཚོས་དངས་པློ་ཞིིག་བར་ཐག་ཇི་ཙོམ་ལེ་སྐྱེད་པའི་དུས་ཡུན་ཚད་འཇལེ་ཐུབ་ཚེ།
ས་མོའི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལེོ་དང་བསྡུར་ན་དུས་ཚོད་ཏགི་ཏགི་སྟེོན་ཐུབ།
གིས་འཕུར་མདའ་རུས་སྦལེ་དང་བསྡུར་ན་མགྱིགིས་པོོ་ཇི་ཙོམ་ཡོད་པོ་བརྩིི་རྒྱགི་ཐུབ་བམ།
ཁེད་ལེ་དཀྱུས་དང་ཞིེང་ལེ་སན་ཊི་མི་ཊར་
A སྟེེང་འཕྲེད་མདའ་དང་དྲོང་འཕྱིང་ཡིན་པའི་ཐིག་(གཞུང་མདའ་དང་མཉིམ་འགྲོ ་ཡིན་པ།)ཅི
Oscillation
Breathing མི་ཞིིགི་གིིས་སར་མ་གིཅིིགི་ནང་དབུགིས་འབྱེིན་རྔུབ་ཐེངས་གི་ཚོད་བྱེེད་པོ་དེ་ལེ་དབུགིས་འབྱེིན་རྔུབ་ཀྱིི་ཚད་གིཞིི་ (Breathing rate)
ནང་གྲོམ་པོ་དང་མཐར་ཕྲ་ཕུང་རེ་རའི་ནང་འབྱེོར་གྱིི་ཡོད།
ཁེད་ཀྱིིས་ཚོད་དཔོགི་བྱེས་ན་ཁགི་མའི་ནང་གིི་རྩིི་ཤིིང་ལེ་ཆུ་བླུགི་རྒྱུ་མང་དྲོགིས་ན་གིང་འབྱུང་ངམ། སློོབ་ཚན་འདའི་ནང་ཁེད་ཀྱིིས་ཟས་སྤྱོོད་ནུས་འདོན་ནི་སྐྱེེ་དངོས་ཀྱིི་བརྒྱུད་རིམ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིིགི་དང་།
ཐམས་ཅིད་གིསོན་ནས་ནུས་པོ་རགི་པོར་ཟས་སྤྱོོད་ནུས་འདོན་དགིོས་ཀྱིི་ཡོད་པོ་སྦྱངས་ཟིན།
(Anaerobic respiration)ཟེར།
(Haemoglobin)
འབྲལེ་མཚམས་སུ་འཕེར་རྩི་དེ་བས་ཀྱིང་རྩི་ཕྲན་
ཀྱིིས་འཚོ་རླུང་མང་བའི་ཁྲོགི་དང་ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་ཟུང་ལྡན་མང་བའི་ཁྲོགི་གིཉིིས་མི་འདྲོེས་པོར་བྱེེད་ཀྱིི་ཡོད།
སྨན་པས་སྙིིང་འཕེར་ལྡིང་གི་སྒྲི་ཆེན་པློ་ག་བྱེེད་ཀྱིི་བྲང་ཁག་བརག་ཆས་བེད་སྤྱོད་གཏང་ལེ།
ཚུལེ་ནི་སྐྱེེ་དངས་རག་པའི་གནད་དན་ཞིིག་ཡིན་པ་ཡངས་གྲོགས་སུ་ཁས་ལེེན་བྱེེད།
དབྱེར་ཁར་ཚ་དྲོོད་ཆེ་དུས་རྔུལེ་ནགི་ཐོན་པོ་ང་ཚོ་ཚང་མར་ཉིམས་མྱོང་ཡོད་ངེས།
མཚན་ནི་རྫ་མའི་ངོས་ཀྱིི་བུ་གི་ལེས་ཆུ་རླངས་འགྱུར་བྱེས་ནས་གྲོང་མོ་ཆགིས་ཀྱིི་ཡོད།
འཛིན་རིམ་དྲུགི་པོའི་ནང་ང་ཚོས་རྩིི་ཤིིང་གིིས་སྙིིགིས་རླངས་ཕྱིི་འདོར་ལེས་ཆུ་མང་པོོ་འདོར་གྱིི་ཡོད་པོ་སྦྱངས་ཟིན། རྩིི་ཤིིང་གིི་རྩི་བས་ས་གིཞིི་ནས་ཆུ་དང་བཅུད་རྫས་འཐེན་ཡང་།
Ammonia
Artery
Blood
Blood vessels
Capillary
Circulatrory system
Excretion
Haemoglobin
Heart beat
Kidney
Phloem
Plasma
Platelets
Pulse
Red blood cell
Root hair
ཁྲོག་གི་མདག་དམར་པློ་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་བྲིས།
སྙིིང་གི་བྱེེད་ལེས་འགྲོལེ་བརད་བྱེས།
གློོགི་ལེམ་དང་འབྲེལེ་བའི་ཡོ་ཆས་ཁགི་གིི་མཚོན་རགིས་ནི་རེའུ་མིགི་ ༡༠།༡ ནང་བསྟེན་ཡོད་པོ་ལྟར།
དང་རྣ་ཟེར་གློག་སྒྲིན་དང་བསྡུར་ན་གློག་གྲོན་ཆུང་ཞིིང་འད་ཆེ་བས་མི་རྣམས་ཀྱིིས་དགའ་མས་བྱེེད་ཀྱིི་ཡད།
Magnetic Effect of Electric Current
(electromagnets)
ཡོལེ་བའི་གིནས་གིང་དུའང་མི་འཆར་བ་ཤིེས་ཐུབ།
བཀྲིག་མདངས་ལྡན་ཞིིང་ངས་འབུར་བའི་ཐུར་མ་ལེ་མེ་ལེང་གི་བྱེེད་ལེས་ལྡན་ཞིིང་།
དྲོལེ་བུའི་ལྡགི་འཕྲའ་ངོས་དེ་འབུར་ངོས་ཡིན་པོ་དོ་སྣོང་བྱེོས།
Erect image
Converging lens
Reflection of light
Rainbow
Diverging lens
Object
Spherical mirror
Side mirror
Screen
Spherical mirror
འབུརི་ངོས་མེ་ལོང་ནང་འཆརི་བའི་གཟུགས་ཅན་དངོས་པའ་སྣང་བརྙེན་དེ་དྲང་བརྙེན་དང་གཟུགས་ཅན་དངོས་པོ་
༡༡། གཟུགས་ཅིན་དངས་པློ་ལེས་དའི་སྣོང་བརྙིན་ལྟར་སྣོང་ཆེ་བ་འཆར་དུ་འཇུག་བྱེེད་ནི།
རྒྱབ་ཏུ་དོས་སྐྱེེལེ་སྣུམ་འཁོར་ཞིིགི་བཀགི་ཡོད་པོ་རྒྱབ་ལྟའི་མེ་ལེོང་ནས་མཐོང་། དེས་ན་དོས་སྐྱེེལེ་རླངས་འཁོར་ དའི་སྣོང་བརྙིན་ཁ་ལེོ་བ་དའི་ཉིེ་སར་མགྱིགིས་ཚད་གིང་གིི་ཐགི་སློེབས་པོར་སྣོང་།
